1 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

Ministerie van Justitie

Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren

Verslaglegging - Donderdag 19 februari 2009, De Reehorst in Ede

Luisteren naar de bijdragen van Cees van der Knaap, burgemeester van Ede en Leon van Halder, Directeur-Generaal Wonen, Wijken en Integratie. Kennis delen, informatie uitwisse-len en discussiëren tijdens de workshops. Even stoom afblazen bij de humor van cabaretier Amar El-ajjouri. Dan onder leiding van dagvoorzitter Pieter Hilhorst weer verder met een plenaire terugkoppeling van de workshops en een paneldiscussie met Cees van der Knaap, Marion Suijker, Mohamed Rabbae en Latifa Brahmi. En tussendoor elkaar ontmoeten tijdens de ontvangst, de lunch, een korte pauze en de borrel. Of, zoals Leon van Halder het samenvat, een dag van elkaar opzoeken, leren van elkaars ervaring en het starten van een inspirerende samenwerking. Lees hier het verslag van de conferentie ‘Grenzen stellen en Perspectief bieden’.

Samen aan oplossing werkenIn zijn welkomstwoord vertelt burge-meester Cees van der Knaap van Ede dat hij blij is met de brief die het kabinet eind januari aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. In deze brief, getiteld ‘Grenzen stellen en perspectief bieden’, kondigt het kabinet maatregelen aan tegen de overlast die Marokkaans-Nederlandse probleemjongens veroorzaken in wijken en buurten. Van der Knaap ziet nu mogelijkheden om samen met Den Haag en andere burgemeesters aan oplossin-gen te werken. Toch heeft hij ook enige kanttekeningen bij de kabinetsaanpak.

Van der Knaap schetst de wijk Veldhuizen in Ede, waar veel problemen zijn met Marokkaans-Nederlandse jongens. Hij heeft oog voor de omstandigheden waarin de jongens verkeren. Zij kampen met grote

verschillen tussen de wereld binnen en de wereld buiten hun gezin. Er is een vicieuze cirkel van beeldvorming, vooroordelen, aannames en bevestiging daarvan, tussen de mensen in en om de wijk. De jongeren lijken zich steeds meer te gedragen naar het beeld dat er over hen bestaat. Alle betrok-kenen moeten zich inzetten om de cirkel te doorbreken. Ook de jongens en hun ouders zullen daarin hun eigen verantwoordelijk-heid moeten nemen.

Integrale, lokale aanpakHet negatieve gedrag van de jongens leidt ondertussen bij de andere bewoners van Veldhuizen tot onrust en gevoelens van onveiligheid. Na diverse incidenten, waaronder een wraakactie op een gezin, is voor de burgemeester de maat vol. Hij neemt het op voor de wijkbewoners en treft

maatregelen om de overlast tegen te gaan. Een samenscholingsverbod zorgt er onder andere voor dat het in Veldhuizen weer relatief rustig is op straat.Tegelijkertijd stelt Van der Knaap vast dat de echte problemen nog niet zijn opgelost.

2 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

Daarvoor is het nodig om de jongens perspectief te bieden. Dit wordt voor de gemeenten een haalbare kaart nu het kabinet kennis en geld ter beschikking stelt. De burgemeester is positief over de integrale, lokale kabinetsaanpak die het mogelijk maakt dat de landelijke en de lokale politiek sámen werken aan een structurele oplossing.

KritiekToch heeft de burgemeester ook enkele punten van kritiek op de maatregelen van het kabinet. Hij noemt onder andere de inzet van gezinsmanagers in multipro-

bleemgezinnen. Wat gebeurt er als een gezin pertinent weigert om deze hulpverle-ning toe te laten? Op dit moment hebben gemeenten geen stok achter de deur om coaching af te dwingen. Daarnaast betreurt Van der Knaap het dat het ministerie van OCW geen bijdrage heeft geleverd aan de brief. Het onderwijs heeft een belangrijke signaalfunctie. Ook vindt hij dat het kabinet de Marokkaanse meisjes niet mag vergeten. Zij doen het over het algemeen beter dan de jongens, maar er is een kleine groep die zich in een zeer benarde positie bevindt als gevolg van misbruik en uitbating.

Kansen pakkenTot slot geeft Van der Knaap aan wel met de jongens in gesprek te willen blijven. Hoe is het om in twee werelden te leven? En hoe ga je om met vooroordelen? Daarnaast wil hij hun vertellen om aangeboden kansen te pakken, in plaats van ze als bedreigingen te zien. Een goede samenwerking tussen het kabinet en de gemeenten moet er voor zorgen dat die kansen er ook komen.

De hele speech is te lezen op: http://www.edegelderland.nl/page/1652.htm

Zoek elkaar opZoek elkaar op, zoek Den Haag op en leer van elkaars ervaring. Dat is de oproep van Leon van Halder, Directeur-Generaal Wonen, Wijken en Integratie, aan de 235 aanwezigen van de conferentie over Marokkaans-Nederlandse probleem- jongeren.

De Aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren die in de brief van 30 januari door de vier betrokken ministers (Wonen, Wijken en Integratie, Justitie, Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties en Jeugd en Gezin) is voorgesteld, richt zich op ‘Grenzen stellen en Perspectief bieden’. Gemeenten zoals Gouda, Ede, Amsterdam, Nijmegen en Utrecht hebben te maken met overlast en criminaliteit door Marokkaans-Nederlandse jongens. Gemeenten, jeugdzorg en politie hebben al veel instrumenten tot hun beschikking om de problemen met Marokkaans-Nederlandse jongeren op te lossen, maar de praktijksitu-atie maakt duidelijk dat er meer nodig is om de problematiek goed aan te pakken.

Instrumenten goed inzettenVan Halder is het daar mee eens, maar vindt wel dat alle bestaande en in voorbereiding zijnde instrumenten goed ingezet moet worden. Dat betekent dat alle betrokkenen moeten weten welke instrumenten er zijn en hoe deze worden ingezet. Het gaat dan bijvoorbeeld om de mogelijkheid een gebiedsverbod in te stellen en de plicht voor

jongeren tot 28 jaar om te werken of te leren. Daarnaast is het van groot belang deze jongeren voldoende perspectief te bieden en dat begint op jonge leeftijd bij het leren van de taal en de rol van de ouders. Van Halder vraagt dan ook iedereen in de zaal - beleidsmakers, professionals en leden van de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap - om samenwerking te zoeken en te werken aan een goede coördinatie van de aanpak. Het is belangrijk dat ouders meer verantwoordelijkheid nemen in de opvoeding, dat zij weten wat er van ze wordt verwacht en dat ze hun kinderen de opvoeding kunnen geven die nodig is voor een positieve toekomst. Het is van belang de kennis en het netwerk vanuit de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap in te schakelen om tot een goede aanpak te komen waarvoor draagvlak bestaat binnen de gemeenschap.

VoortouwHet kabinet neemt het voortouw met de inzet van praktijkteams waarin lokale experts en experts van het Rijk samen gemeenten ondersteunen om de problema-tiek met de jongeren aan te pakken. Een ander initiatief is het Kennisfundament van het Ministerie van Justitie/WODC dat gemeenten ondersteunt in de aanpak van criminaliteit onder Marokkaans-Nederlandse jongens. Daarnaast adviseert Van Halder de zaal om de groepen die overlast veroorzaken goed in kaart te

brengen, zodat bekend is welke jongens de harde kern vormen en welke jongens de meelopers zijn. Het kabinet zet ook in op de samenwerking tussen gemeenten, het ontwikkelen en verspreiden van kennis over effectieve aanpakken en op de extra inzet van gezinsmanagers met een lage caseload en straatcoaches, zodat de overlast wordt teruggedrongen en Marokkaans-Nederlandse ouders waar nodig intensieve ondersteuning krijgen.

Intensieve en inspirerende samenwerkingTot slot geeft Van Halder aan dat er inmiddels veel goede stappen zijn gezet. Hij noemt de gezinscoaches in Amsterdam en een peerproject in Utrecht waar Marokkaans-Nederlandse probleemjonge-ren leren van jongeren die inmiddels weer op het goede pad zitten. Dit zijn projecten die navolging verdienen en hij hoopt dan ook dat de conferentie het begin is van een intensieve en inspirerende samenwerking.

3 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

Meedenken over grenzen stellen en perspectief biedenTijdens de conferentie neemt iedere bezoeker deel aan twee workshops. In totaal zijn er twaalf workshops over projecten die stuk voor stuk schoolvoorbeelden vormen van een succesvolle lokale aanpak van Marokkaans-Nederlandse probleemjongens. De workshopleiders pakken het divers aan: er zijn rollenspellen, presentaties en groepsdiscussies. Toch hebben alle bijeenkom-sten één rode draad: meedenken over grenzen stellen en perspectief bieden.

Dat de deelnemers van mening verschillen over vragen als ‘hoe stel je grenzen?’, ‘wanneer stel je grenzen?’ en ‘hoe bied je perspectief?’ blijkt duidelijk uit de plenaire terugkoppeling van de workshops. Zo vinden de meeste aanwezigen het stellen van grenzen belangrijk om crimineel gedrag onder de jongens terug te dringen. Maar het betrekken van ouders bij bijvoorbeeld problemen op school zien sommigen als perspectief bieden, terwijl anderen vinden dat je dan juist grenzen stelt aan negatief gedrag. Perspectief bieden en grenzen stellen kunnen ook samengaan, zo meent een van de deelnemers, door de jongens op een positief-kritische manier te benaderen. Dat betekent: kansen aanreiken, maar tegelijk duidelijk maken dat er ook inzet van de jongens zelf wordt verwacht.

Roeien met de riemen die je hebtOm perspectief te kunnen bieden, zijn een goede communicatie en persoonlijk contact tussen hulpverlener en probleemjongen noodzakelijk. Maar juist dat is vaak erg moeilijk te realiseren. Soms moet je gewoon toegeven dat het niet lukt, meent een van de aanwezigen. Samen met de zaal concludeert dagvoorzitter Pieter Hilhorst dat hiermee een taboe is doorbroken. Ook hulpverleners moeten zich kwetsbaar durven opstellen en durven erkennen dat een aanpak niet werkt. In plaats van te blijven experimenteren met nieuwe ideeën, is het in sommige gevallen beter om te roeien met de riemen die je hebt.

4 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

1. Workshop Amsterdam: Aanpak Overlast = daadkracht, flexibiliteit en snelheidJack van Midden, Phil Tja-A-Lien, Mourad Taimounti en Frits van den Heuvel presenteren de nieuwe aanpak van jeugdoverlast in Amsterdam. Deze aanpak, gestart in november 2006, valt op door flexibiliteit, daadkracht en snel handelen. Straatcoaches spreken de jongeren direct aan en maken afspraken met hen. Gezinsbezoekers confronteren de ouders met het gedrag van hun kinderen en worden gewezen op hun verantwoordelijkheid.

2. Workshop Amsterdam: Aanpak overlastgevende multi probleemgezinnenMette van Duijn vertelt over de gezinsgerichte aanpak van overlast-gevende multiprobleemgezinnen. Onder andere het inzetten van een gezinsmanager die alle hulpverlening coördineert leidt tot resultaten.

3. Workshop Utrecht: Ouderbetrokkenheid in beeldAbdeljalil Mouchtari en Cathelijn Dieleman vertonen de voorlich-tingsfilm die oudercoaches in Utrecht gebruiken om Marokkaanse ouders beter te betrekken bij de strafzaken van hun kinderen. De film biedt nog meer mogelijkheden om de ouders te betrekken bij de opvoeding van hun kinderen.

4. Workshop Utrecht: De kracht van jongeren en gemeen-schap benutten!Abdeljalil Mouchtari, Fatima Fitski en Martine Peters presenteren twee succesprojecten in Utrecht. ‘Peer educators’ in Zuilen is een initiatief waarbij jongeren die weer op het goed spoor zitten voorlichting geven over zaken als drugsgebruik en gokken aan andere jongeren, en tegelijk een voorbeeldfunctie vervullen. ‘Kanaleneiland leert’ is een leer-/werktraject met als doel Marokkaanse jongeren, die het eerder niet lukte om zelfstandig een baan te vinden, op te leiden tot professionele jongerenwerkers.

5. Workshop Tilburg: Crossroads ... niet de afkomst maar de toekomstEzzohra Elouansaidi en Wil de Kort vertellen over een project waarbij drie Marokkaanse gezinscoaches 14 Marokkaanse jongens tussen de 10 en 14 jaar ondersteunen. De ondersteuning richt zich op de samenhang tussen school, thuis en vrije tijd. Doel is dat de jongens hun schooldiploma halen en niet in aanraking komen met justitie.

6. Workshop S-ipi: Coach je KindEsmae el Yakoubi presenteert het programma ‘Coach je kind’, waarbij Marokkaanse gezinnen ondersteuning krijgen van een gezinscoach bij het opvoeden en opgroeien van de kinderen in de Westerse samenleving.

7. Workshop S-ipi: Identiteitsontwikkeling en weerbaarheid Esma Salama vertelt over een methodiek die Marokkaanse jongens helpt hun eigen identiteit te ontwikkelen. Door middel van rollenspel kunnen de deelnemers ervaren hoe de methodiek werkt.

8. Workshop Justitie: Aanpak van jeugdcriminaliteit en de wetenschapHenk Ferwerda en Frank Willemsen slaan een brug tussen onder-zoeksresultaten en de aanpak in de praktijk. Het Kennisfundament Justitie/WODC bevat bijdragen van vier wetenschappers over de volgende onderwerpen: grenzen stellen, straffen en beloning; risicoreductie; gewetensvorming en binding; aandachtspunten Marokkaanse jongeren. Wat hebben we aan deze kennis in het veld?

9. Workshop Ede: De andere kant ...Françoise Falkmann en Lizanne Landegent vertellen over de inzet van casemanagers die Marokkaanse jongens coachen bij dagelijkse vraagstukken.

10. Workshop Movisie: Lokaal samenwerken; ontschoten en afstemmenHenna Goeptar en Mellouki Cadat stellen de vraag of een strenge aanpak van Marokkaans-Nederlandse probleemjongens wel het gewenste effect oplevert.

11. Workshop SMN: De Marokkaans-Nederlandse gemeen-schap: divers en dynamischFarid Azarkan leidt een discussie over hoe de samenwerking tussen de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap en overheden kan worden vormgegeven. Wat gaat goed en wat kan beter?

12. Workshop: Vergeet de meiden nietGonneke Stevens, Jannie Oenema en Gerda de Groot besteden aandacht aan de ‘verborgen’ problemen van Marokkaans-Nederlandse meisjes: psychische problemen, huwelijksdwang, gedwongen prostitutie, eergerelateerd geweld, huiselijk geweld en gedwongen achterlating in Marokko door de partner of familie.

De workshops op een rij

5 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

Tijdens de workshops: aandachtig luisteren, vragen stellen, pittig discussiëren, informatie uitwisselen en volop kennis delen.

6 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

In discussie over de beste aanpakOnder leiding van dagvoorzitter Pieter Hilhorst discussiëren Cees van der Knaap (burgemeester Ede), Marion Suijker (wethouder Gouda), Mohamed Rabbae (voorzitter Landelijk Beraad Marokkanen) en Latifa Brahmi (bestuurslid Samenwerkingsverband Marokkanen Nederland) met de zaal over hun visie op de aanpak van Marokkaans-Nederlandse probleemjongens. Onderwerpen die sterk leven zijn het samenscholingsverbod, onderwijs, opvoeding en huisvesting.

Net als in Ede zijn er ook in Gouda veel problemen met Marokkaans-Nederlandse jongens. Nadat in september 2008 opnieuw een buschauffeur wordt bedreigd in de wijk Oosterwei, is voor Connexxion de grens bereikt. De vervoersorganisatie weigert om nog langer bussen door de wijk te laten rijden en eist dat de gemeente maatregelen neemt die de veiligheid van de chauffeurs garanderen. De actie van Connexxion krijgt veel aandacht in de media en leidt tot vragen in de Tweede Kamer.Naar aanleiding van de gebeurtenissen in september vraagt Pieter Hilhorst aan Marion Suijker wat zij achteraf anders zou hebben gedaan. Suijker: “De gemeente Gouda heeft veel ingezet op veiligheid en het terugdringen van jeugdcriminaliteit. Er is echter te weinig aandacht besteed aan de aanpak van jonge kinderen die vervelend zijn op straat, maar niet echt strafbare feiten plegen. Daarnaast hadden we sneller met Connexxion in overleg moeten gaan, dan was de zaak waarschijnlijk niet zo uit de hand gelopen.”

SamenscholingsverbodOok Cees van der Knaap krijgt de vraag wat hij - terugkijkend op de problemen in de wijk Veldhuizen - anders zou hebben gedaan. Van der Knaap: “Als het door bepaalde maatregelen weer rustig werd in de wijk, lieten we de teugels vieren. Maar dan nam de overlast opnieuw toe, omdat de volgende generatie klaarstond om het stokje over te nemen. Ik denk daarom dat we het samenscholings-verbod dat nu ingesteld is zeker niet moeten opheffen. Mogelijk zou het nog drie jaar moeten duren.” Uit de zaal komt kritiek op het samenscholingsverbod. De vraag is wat de gemeente Ede nog meer doet. Zijn er ook voldoende perspectieven voor de jongens? Latifa Brahmi sluit zich hier bij aan:

heeft een samenscholingsverbod wel effect? Van der Knaap: “Het verbod brengt de nodige rust in de wijk. De echte problemen lost het niet op, daarvoor moet er perspectief worden geboden.” Een onderzoeker van het ministerie van Justitie/ WODC beaamt dat een samenscholingsverbod rust brengt en preventief werkt. “Maar,” zo stelt hij, “het effect op recidive is klein.”

OnderwijshuisBrahmi meent dat het bieden van perspectief al moet beginnen bij de opvoeding. Het is belangrijk om de ouders van de jongens hierbij te begeleiden. En ook de school kan een essentiële rol spelen. Mohamed Rabbae heeft jaren geleden gepleit voor een speciaal internaat: “Een onderwijshuis waar kinderen al op jonge leeftijd naar toe kunnen. En waar ze beschouwend onderwijs krijgen, dus meegenomen worden naar de bibliotheek, bedrijven, de Tweede Kamer of de gemeenteraad. Zodat ze ontdekken dat er meer is dan alleen de straat.” Tot nu toe is het nog niet gelukt om een dergelijk internaat van de grond te krijgen. Het initiatief is stukgelopen op cultuurverschillen. Een medewerker van Forum reageert vanuit de zaal: “In Nederland heerst de opvatting dat je kinderen bij voorkeur niet uit hun gezin weghaalt. Het idee voor een internaat sluit echter wel aan bij de Marokkaanse cultuur. Een groep Turkse ouders is het wel gelukt om een internaat op te richten, maar zij betalen dit uit eigen middelen.”

Huisvesting en opvoedingVervolgens benoemt Brahmi de krappe huisvesting van veel Marokkaans-Nederlandse probleemgezinnen als een deel van het probleem. Suijker ziet dat anders: “Kleine huizen vormen niet één op één de oorzaak van de overlast. Het is ook niet eenvoudig om snel ruimere woningen te realiseren. Beter is het om aan de sociaal-eco-nomische achterstand van de gezinnen te werken, onder andere door te zorgen dat de kinderen een goede schoolopleiding krijgen.”Van der Knaap vindt ondersteuning bij de opvoeding belangrijker dan grote woningen. Suijker is het daar mee eens, maar meent dat de opvoedingsondersteuning teveel gebeurt vanuit een Nederlandse visie: “Marokkaanse ouders worden per brief uitgenodigd om naar het kantoor van de hulpverlener te komen. Maar het heeft meer

7 | Grenzen stellen en Perspectief bieden: aanpak Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren | 19 februari 2009

effect als de gezinnen thuis worden bezocht. Dan werk je vanuit de vraag, in plaats vanuit aanbod.” Uit de zaal komen diverse reacties. Zo zijn er in Utrecht inmiddels Marokkaanse oudercoaches die gezinnen thuis bezoeken, waardoor het veel beter lukt om de ouders te betrekken bij de strafzaken van hun kinderen.

Meer of minder problemen?Tot slot vraagt Hilhorst de panelleden en de zaal hoe zij de situatie over vijf jaar zien. Zijn er dan meer problemen met Marokkaans-Nederlandse jongens of juist minder? Van der Knaap denkt dat de

problemen de komende jaren afnemen. Suijker verwacht dat de wrijvingen door de economische crisis eerst zullen toenemen, maar daarna minder worden. Rabbae verwijst naar het moeizame integratieproces dat Surinamers hebben doorgemaakt. Destijds gaf dat veel onrust, maar inmiddels heeft deze groep zijn aansluiting met de Nederlandse maatschappij gevonden. Hij meent dat het met de Marokkaans-Nederlandse jongens net zo loopt. En de zaal? Een minderheid denkt dat de problemen afnemen. De meerderheid is echter van mening dat de moeilijkheden de komende vijf jaar toenemen.

Gedurende de dag is er volop gelegenheid om elkaar persoonlijk te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen bij een lekkere kop koffie, een smakelijke lunch en een gezellige borrel.

Na de lunch brengt cabaretier Amar El-ajjouri de zaal aan het lachen met zijn rake, multiculturele humor. Even een moment van ontspanning, waarna alle aanwezigen weer helemaal fris en helder met het middagprogramma verder kunnen.