'192.

Grens Rijen-Oosterhout geschonden.

Op 30 mrt.1703 had een vorster uit Rijen en een schepen vanGilze een paard en kar geladen met gevlagde heide, in beslaggenomen, dit met als argument dat de heide waar de vlaggenvan afkomstig waren, onder Rijen lag.Maar volgens een groot aantal getuigen uit Dorst klopte daarniets van. Die bewuste plek lag wel 500 passen van de grensvandaan. De grens tussen Dorst en Rijen liep daar linierecht vande toren van Bavel naar de schuur van Anthony Coymans opKlein-Oosterhout. Dat trace kunnen we op een moderne kaartook nog steeds goed aflezen.Vroeger waren kerktorens goede oriëntatiepunten omdat er nogbijna geen bossen waren. De schuur van Coymans stond waar-schijnlijk op de plaats waar in de 1ge eeuw een boerderij 'hetHoefke' stond.Getuigen waren: Cornelis Hendrick Goorbergh, 80 j., HuybrechtHendricks van den Goorbergh, 70 j., Jan Jasper Hendricx, 76 j.,Jan Cornelissen Bus, 70 j., Robbregt Jan Robbreghts, 57 j.,Mighiel van der Avoirt, in de sestigh, Adriaen Peter Cornelissen.58 j., Adriaen Peter Robbreghts, laureys Mathijs van ROlj, 60 j.,Jan Jan Robbrechts, 52j., Wouter Anthonis Cornelissen, 40 j.,allen inwoners van Dorst. (R383, 2 apr.).

Paarden van Oosterhouters in de slag van Ekeren.

Bij de slag van Ekeren tussen de Republiek aan de ene kant enFrankrijk'en Spanje aan de andere kant, waren diverse paardenverloren gegaan. Schepenen leggen vast wie wat verloren heeften wat de waarde van paard en kar was.

11'~

c;

e.

a. blad - b. rug - c. - waatd. hiel- e. steel- f. knaveI.

Vlagzeis om heidevlaggen mee te slaan.

AIbrecht Duerer: huursoldaat; Graphische Sammlung AIbertina, \!'Ienen.

''lIJII

I,

Adriaen AnJries ûurnen.rnerriepeert I .1kar en tllyg

PeterAnthomsHey:een swarie rnene 12!.

karre en t, 'Y9Aart Adriaenssen Stapd,

swart merriepeertkar en t:.:yg

Ad:iaen Jan Huygen,een rode ruyn, 6 jkar en tuyg

I\driaen Hüyben van Dongen.swalten blessen ruyn van 5 Jaer outkar en tuyg

Peter Janssen van Dongenme ne 6 J.kar en tuyg

Huybrecht Janssen de Jong..swart blesse merrie 9 .i.kar en tuyg

Gysbreght Jacob Letflöel15,swarte merie. 11j.kar en tuyg

Glaes Jan Bierwagen,vael merie. 16 j.kar en tuyg

Jan Jan Laureys van Dongen,kar.en tuyg

Peter Willems de Laat,swart koide ll1erie, 9 jtuyg

Adriaen Passchier Cheellwen:swarte merie. 9 jtuyg

tl 1)( J"',,!

89':',(1

5424

1DO30

106~,t

b630

6618

8030

6024

30

603

703

léf9S

Jan Deilis VilOulel'B.

swart gecolde merie, 8 j.tuig

Claes Janssen van Raemsdoncq:swartruyn peert, 11 j.tuig

Anthony Aert Thyssen:swarte merie, 5 jtuyg

Adriaen Pais,swarte merie, 13 jtuyg

1003

663

100.,.J

603

De waarde van de paarden daalt duidelijk met de leeftijd.Blesse=voorzien van een bles. Colde= voorzien van een kol(R383, 21 en 23 juli 1703)

In 1708 werden er weer paarden van Oosterhouters afgenomentoen ze vrachtdiensten in Kortrijk verrichtten. Het ging toen omde volgende paarden:

Adam Brouwers:swart bruyn ruyn peert, 7 j 84nog een afftanse (=volwassen) vaele merrie 60nog een swarte bruyne blesse afftanse ruyn 54

Dingeman Jan Loonen:swart gekolde afftans I'uynpeert 66idem 50idem 70nog een swarte gecolde merrie, aftans 50

Gysbert Verhoeven;een bruyn aftans peert 50

Adriaen van den Broeck:grauw afftanse ruyn 60

oQ)s.~

o(D

''191

Miggiel van Loon:swart gecolde aftanse merie 48

Nic. Sweers en Cornelis Otten:swarte bles afftanse merriepeert 115bruyn gecolt afftans ruynpeert 115bruyn ruyn peert, 8 j 75bruyn bles merrie peert, 5 j 110swart gecolt merrie peert 55swart merrie peert met cleyn blesken voort hooft80een vossem afftansen ruyn met een bles 30

(R383,1 dec.)

Gevaarlijke voorde in de Donge

Schout en schepenen wilden op 19 apr. 1704 wat inlichtingenvan Thomas Claypoole, rentmeester van de Domeinen vanOosterhout en Dongen. Onder Dongen aan het einde van deWatersteeg (in de buurt van de watertoren op het eind vanOosteind) lag namelijk een stuk grond, dat bezit was van hetSt.Peter en Paulus-altaar van de kerk van Oosterhout. In de tijddat Thomas Claypoole schout was van Dongen, voerde hij dusook de administratie over dat perceel (geestelijke goederenwaren na 1648 in beslag genomen door de domeinen). OfClaypoole niet wist dat er toendertijd een weggetje langs debewuste akkers liep naar de Donge. Ja. En of dat weggetje daarniet de Donge passeerde. Daar was wel eens iemandverdronken toen een kar met mensen de Donge aldaar wasover-gestoken. Claypoole had toen de kanten van de Donge watminder steil laten maken, zodat de voorde beter te passerenwas. De grond voor het verbeteren van de voorde was van debewuste akker afgegraven en daarom was die akker sindsdienmaar half in de lasten aangeslagen. Op die akker stond ook eenhuisje waar arme mensen in woonden; toen die gestorven warenwerd het huisje afgebroken. (R383, 19 apr.)

'f'1'

Boudewijn Aarden gewond door KromScheentje.

Op een zondag injuli bevond een groepje personen zich aan devaartkant te Oosterhout. Zoals vroeger vaak voorkwam bijjongelui ontstond er wat onrust onder het gezelschap.Een zekereDirckvan den Broeck alias Grom Scheentje ging toen worstelenmet Jan Adriaenssen Spreeuw. Krom Scheentje geraaktevervolgens in conflict met de knecht van Rochus HendrickAckermans, BoudeVv)'nAerden. Hij liep een wond op aan zijnhoofd 'tot op het perecranium' en ter diepte van een 'kruynagel'.De diepte van wonden werd vroeger vaak aangegeven met'ledenvan eenvinger'of zoals hiermet anderenatuurlijkematen.(R383,23juli 1704).

Conflikt over het gemaalgeld

Het gemaal was een belasting die geheven werd over het graan.Als het graan bij de molenaar kwam, werd er gemeten hoeveelde inhoud van de zak was.Hoewel het uit de akte niet helemaalduidelijk naar voren komt, zal er wel onenigheid zijn geweestover het al of niet betalen van het gemaal door de mensen diebrood kochten bij de Oosterhoutse bakkers. Bij de prijs van hetbrood zat die belasting volgens de verklaring van de bakkers alinbegrepen.De volgende bakkers zorgden rond het jaar 1704 voor het broodin Oosterhout:

Adriaen VerleghArnoldus VingerhoetsAdriaen van BeeckHuybert van VorsselJan van der HeydeAdriaen van LoonHendrick van Dongen

(belastingaanslag) :fI.37 - 6fI.16 - 1fI.19 - 6fI.42fI.42fI.16ft.42

~ccemb:c~r...lcfaiJr.""," 3<r...s s..rc-.,.bi frommtSrmott(Ordr~" ~r (116ton8801'tfl«rour""'" « "'""" 8. ,.s..., quat.., ""'f>O,. <0,8co..,.B" , , '" juf8t..'i\mg<..fvntc~ma8oufmgnic €:fSdiurt5c(OJ)fOIfc:1cfO,\5<tl1pahlTnir bmtr'''~n5tfutrf(lDt''J)outfoulftirSupfu6nmtrilftt bonncurQ1tou6CWf'Tr8,pntrclc mon8c. tl'Mcul~nr pourtOPf fdirt. quontCtJ mOl) ton". Iljcfu8 n.I!Gui.

lil!'!

Kalt=;nderbiadvan de maand december:

bdk~;er aan het \.jerk bij de oven.

~~'~

!!l-""

':, '.- .191'. '.' ", c:.:~,..'-"-~.:.~._. .

~~ j,

:,

.

!

Herder met koeien 1638, Gerrit Bleker,

2J1tJO

Er waren dus vier redelijk grote bakkers en 3 kleinere. Demeeste mensen zullen nog wel zelf thuis gebakken hebben. Datgebeurde meestal op zaterdag . Van dat ene baksel moest mer.de hele week leven. met als gevolg dat het brood op vrijdag weleens beschimmeld kon zijn. Het meeste brood was gemaakt vanroggemeel. Tarvvebrood was zeldzaam. De oven stond bij demeeste mensen buiten het huis, in een speciaal bakhuisje(Brandgevaar!). (R383.9 aug.1704)

Wever scheldt schout uit

Op zondag 7 sept.1704 zat een gezelschap te drinken in de her-berg De Ploeg van Jan Buysen Een ervan was Anthonis Aertvan Riethoven, wever van Ter Aalst. Op een gegeven momentkwam de knecht van de schout binnen. De wever zei tegen deknecht: 'den schouth heeft myn vrouw voor een diefeggheuytgemaekt en dat het een ander dede, den duyvel sou hemhaelen...De knecht (Jan Hendrick Timmermans) zei tegen dewever dat hij die woorden niet tegen de schout zou durvenherhalen.Dat liet de wever niet op zich zitten. Hij liep met Timmermansnaar het huis van de schout. Toen de wever na een tijdje in deherberg terugkwam zei hij: 'den knecht is maar een matsfots, hydurft tegens syne heere niet te spreken'.Verder vertelde de wever nog iets over lommerdbriefjes. Dezewaren waarschijnlijk gestolen. In elk geval moest men ze gaanzoeken bij 'de heydens'. Mogelijk was de wever ervan be-schuldigd dat hij die briefjes gestolen had.Getuigen waren: Jan de Bie, 73j., Jacob Gielen van Loon, 38 j.,Corstiaen Lieffmans, 40 j. en Jan Lieffmans, 59 j.(R383, 11 sept. 1704).

~OOI

Knecht van de mulder onder molen bedolven.

In 1703 had een buitengewoon harde storm de lage molen in deMolenpolder (bij de P.D.M.) omvergeblazen. De knecht werd eronder bedolven en stierf. Hij liet een weduwe met enkele zeerjonge kinderen na. De weduwe kwam van elders, en daaromwerd zij niet door den Oosterhoutse Arme onderhouden.Dientengevolge leefde ze in zeer grote armoede.Gewoonlijk zorgde den Arme in een dergelijk geval voor de helftvan het onderhoud. Was ook de knecht Pieter Rappiers vanelders afkomstig? Zo aan zijn naam te zien wel. (R383, 16 okt).

Vrouw beboet voor niet naleven van de zondagsrust.

Zondag 10 sept 1704 was een 'biddagh' en de schout had zijnvorsters opgedragen om goed toe te zien dat niemand werk ver-richtte. De vorster kwam bij Catarina Jan Ariens en daar trof hijeen grote ketel met linnengoed aan boven het vuur, terwijl erverder bij de put een kruiwagen met linnengoed stond. Verderkruide een meisje een kruiwagen met zand het huis binnen (datwerd waar-schijnlijk gebruikt om de keukenvloer te bestrooien,vaak inbepaalde sierlijke figuren). Catalyn was bovendien in haarwerkkleren. Dus: gecalangiert (=bekeurd). (R383, 17 sept.)

2.002.

\;~'i

f " {,,

. '.1' .

'/...~}.jiJI I~~I

De wolf, het meest intensief vervolgde dier. Begin 18e eeUlo'IJhuisden erveel Vllolven in de Baronie (strenge winters, oorlog ete.).

Landbouwer aan het spitten. Deel van een initiaal in Vincent de Beauvais:Spieghel van de natuur (13e eeuw)

2.003

Wolf geschoten

Op donderdag 26 febr. 1704 hadden Jan Embrecht Janssen enStoffel van Loon, vorster, een reuwolf geschoten in een bosjeaan de Heykant. Zoals gebruikelijk kregen ze voor deze prestatieeen beloning in de vorm van een premie. Bovendien gaf hetgemeentebestuur hun een certificaat, waarmee ze alle dorpenvan de Baronie, het MarkJezaaten de Langstraat af konden gaanom in elk dorp weer premie op te strijken. Wolven haddenimmers een zeer groot jachtgebied, dus een wolf uit Oosterhoutkon gemakkelijk schade veroorzaken in b.v. Loon-op-Zand ofSprundel. (R383, 28 febr.)Op 19 aug. 1708 werd in het Moerken (=de Duivetoren) doorPeter Hendrik Hulsten en Christoffel van der Avoirt een reuwolfgeschoten, waarmee ze ook een aardige beloning in de wachthoopten te slepen. Als elk dorp ook maar een paar gulden zouuitbetalen verdienden ze nog meer dan een jaarloon.

Dam in de Donge zet allerlei landerijen onder water.

In het jaar 1701 werd er een dam in de Donge aangelegd, ditmet het oog op de verdediging van Geertruidenberg. Het landkon dan immers onder water worden gezet. Voor de boeren waszo'n dam alleen maar lastig. In 1704 stond een perceel van dedomeinen, dat door Peter Wilm Olyslagers werd gebruikt nogsteeds onder water. (R383, 2 mei 1704).De dam was in 1701 opgeworpen op last van de Staten van Hol-land. De grond die er voor gebruikt werd, was o.a. afkomstig uiteen perceel van Comelis Jacobs van der Avoirt, die daardoorwel 600 gulden schade had geleden (R383, 27 apr.1701).Op sommige plaatsen was er een 'gespeet', op andere 2 ofzelfs wel 3 spaden uit gehaald.Het betreffende stuk weiland lagbij het verlaat te Steelhoven, op de grens van Oosterhout en DenBerg (R383, 10 mrt.)

20DII

Oosterhoutse getrouwd met Engels matroos, 1705.

Oebora Berninckhuysen was enkele jaren geleden getrouwd metde Engelsman Rogier King. Haar man was op een schipgenaamd 'Essix' naar West-Indie gevaren en 1 1/2 j. geledenoverleden. De vader van de matroos, Thomas King, wasongeveer 2 j. geleden in Engeland krankzinnig gestorven. Deweduwe wilde nu naar Engeland om de erfenis van haar man tebemachtigen. (R383)

Schepenen en gezworenen betalen de meeste belasting.

Mogelijk om kwaadsprekerij tegen te gaan werd onderstaandelijst door schout en schepenen opgesteld. Ze geeft de hoogteaan van de belastingaanslagen die door schepenen engezvvorenen in 1697 betaald werden. (in gld.-st.-penningen).

Schepenen:Willem BrouwersWillem VerreytCornelis Claessen van de CorputDavid CroesNicolaes FlorensAdriaen van de CuypGoris Brouwers

Gesworens:Peeter BlocqCornelis Gielen van GilsGysbregt Cornelis WagemakerJan Cornelis KnipscheerCornelis Thomas VeeckemansBoudewyn Adriaen BiestratenAntonis Cornelis StadhoudersMichiel van der Avoirt

ti. 1 - 4ti. 0-17- 2ti. 46 -16 -14ti. 3 - 7 - 8ti. 5-19- 6ti. 8 - 9 - 6tI.212 - 7 -14

ti. 17 - 1 -19ti. 28 - 1 -19ti. 57 -13 - 2tI.102ti. 26 - 2 - 8ti. 18 -18 -12ti. 49 - 8ti. 6-18- 2

2.DD5

Willem Peter AriensAndries Adriaen DielisJ\driaen Roeien AdriaensSebregt Sebregt Andries

ft. 29 - 4 - 6ft. 17-18- 2n. 15 - 8 -12n..111-15

En over het jaar 1705 was de aanslag in de re~le lasten:Voor de schepenen:Cornelis van de CorputAdriaen van de CuypDirck RuyssenaersAndries Jan OomenCorstiaen BrouwersNicolaes FlorensCornelis de Grandt

ft. 39 - 7 - 5ft. 13 - 1 -.10ft. 4-6-12ft.117- 6-12ft. 9-17- 6ft. 5 -11 -14ft. 9 -18 -10

Gesworens:Hendrick van Dungen ft. 24 -11 -14Adriaen Adams Verdaes ft. 18Adriaen Staes ft. 35 - 3 -10Anthonis Anthonis Stadthouders ft. 21 -15 - 4Jan Cornelis Robs ft. 19 -10 - 2Peter Huyb Damen ft. 13 -11 - 4Gerrit Adriaen Anssems ft. 11 - 3 - 8Jan Jan Robs ft. 19-10- 2Antony Comans (ook voor anderen) ft. 38 -11 - 4Antony Bierwagen ft. 41 -18 -12Sebregt Denis Weterings ft. 58 -14 - 2Stoffel Adriaen Senssen ft. 31 -14 - 4Verder waren er nog enkele burgers,die ook veel in debelastingen bijdroegen. Dat waren:Adam van Broekhuysen ft. 3 - 1Roelus van de Zande(in 1702 in Oosterhout komen wonen) ft. 5 -40 - 8De weduwe Snellen (heeft in 1705 haarfixe domicilie in Oosterhout genomen) ft. 49 -15 - 8

~D,,6

Veruit het meest vermogend was volgens bovenstaand overzichtdus Goris Brouwers, wiens aanslag boven de 200 guldenuitkwam. Verder kwamen Andries Jan Oomen, Jan CornellsKnipscheer en Sebregt Sebregt Andries ook boven del 00gulden uit.Sommige schepenen kwamen zelfs zeer laag uit de bus: WillemBrouwers en Willem Verreyt b.v. (maar laatstgenoemde betaaldeook belasting onder andere namen). (R383, 18 juli 1705).

Grote schade door hagel op Klein-Oosterhout

Op zondag 30 aug 1705 trof een zware hagelbui het gehuchtSteenoven onder Oosterhout. Een geluk bij een ongeluk was dathet graan al van de akkers verdwenen was. Op de lichte zand-gronden werd het hoofdgraangewas (de rogge) meestal immersal einde juli gemaaid. de gerst begin augustus en de. haver nogwat later. Wel was de boekweit nog niet geoogst, dat gebeurdeimmers pas in september.Zo'n vermelding van een natuurramp heeft altijd een financiëleachtergrond, in dit geval de schade die de pachter van detienden opliep. Deze Jan Huyben van Dongen verzocht deschepenen om eens te komen kijken hoe de boekweit er bij lag.En dat was niet bijzonder florissant. Want door de grote korrelswas dit gewas geheel tegen de grond geslagen en deschepenen beraamden de schade voor Huyben dan ook op wel25 veertelen ofwel 75 gulden (R383, 2 sept.).

Knecht van de schout zet de boel op stelten.

Jan Hendrik Timmermans, de knecht van de schout, is in hetbovenstaande al eens meer ter sprake geweest en wel in ongun-stige zin. Op 29 dec.1705 was het weer eens raak. Hij was naarhet huis van Huybrecht Govaert Biestraeten gegaan en beging

20°1

Rogge, het meest geteelde graangewas,meestal aangeduid met 'koren'.

Hennep t/lJerdin de Baronie op kleineschaal geteeld (voor de vervaardigingvan touw).

BoekvlJeit, ook een veel geteeld ge~'\Iasop de arme zandgrond.

2..D08

daar verscheidene 'insolentiën'. Het aanwezige gezelschapdreef hem naar buiten. Daarop stootte Timmermans met eenputhaak de ruiten kapot. Toen hij voor het eerst binnen kwam,was de vrouw des huizes aan het zingen. Hij had toen gezegd'scramente, beest, gy steelt myn eer' en had haar geschopt.Getuigen: Jan Embrechts Cappiteyn, circa 50 j., AdriaenEmbrecht Capiteyn. 70 j..Marie Jan Boenders, vrouw van JanLeeuws, Huybrecht Govaert Biestraten, 53 j en Catarina JansenKey de vrouw van Huybrecht Biestraten. (R383, 16 jan.1706).

Moeder van meid eist met geweld loon.

Op 3 mei 1706 kwam Peter Kleyssen, 46 j bij het huis van WilmLaureys onder Teteringen. De vrouw des huizes, die 14 dagengeleden bevallen was, zag er erg bleek uit. Peter vroeg wat daartoch wel de oorzaak van was. Dat kwam omdat Pleun, demoeder van haar dienstmeid, langs was geweest. Zij had hetdoor haar dochter verdiende loon geëist. Pleun probeerde meteen schop een kast open te breken. Zij bedreigde haar om desleutel van de kast te geven, anderszou ze haar de kop inslaan.Ze nam een gouden ring en wat zilveren naalden mee en nog 2ducatons. De vrouw van Wilm Laureys had hem toen gevraagd:zoudt ghy een kraamvrou van 14 dagen slaan' en het antwoordkwam prompt: 'ja, al was t van eenen dag'. (R383, 4 mei 1706).

Zware tijden, veel belastingen

De secretaris van Oosterhout was een belangrijk figuur in hetdorpsbestuur. Hij bleef immers vaak jarenlang in funktie, somswel tientallen jaren, terwijl de schepenen slechts een korteperiode aan bleven. Op 22 apr. 1706 verklaart Adriaen van Gils,secretaris van Oosterhout, dat er de laatste halve eeuw erg veelbelastingheffingen in Oosterhout zijn geweest.

2./)/0

Deze heffingen werden beden genoemd. Met bede uedoeldemen oorspronkelijk de vrijwillige bijdrage van de bevolking aanzijn heer als deze b.v. in het huwelijk trad, of als er een kindgeboren werd. Aan het eind van de middeleeuwen waren dezebeden al niet meer vrijwillig en ook niet meer incidenteel.Maar in het onderliggende geval gaat het om herhaaldeheffingen van de grond- en huizenbezitters van Oosterhout. Opbasis van de verpondingsboeken, waarin alle belastbare huizenen percelen vermeld stonden, kon berekend worden hoe hoogde belastingvoet per hektare of per huis moest zijn om degewenste belasting te halen. De verponding was ingevoerd nade 80-jarige oorlog. Omdat de Staten-Generaal herhaaldelijkbelastingen verhoogde en omdat er ook geregeld plunderendebenden afgekocht moesten worden, was het per jaar wel eens 9maal nodig om belasting op te halen, soms zelfs wel 20 maal.Over de jaren 1654 tot en met 1665 waren er 9 beden per jaargeweest, in 1666 15, van 1667 tot 1695 10, 12, 15. 18 en zelfswel 20 beden per jaar, maar nooit minder dan 9. (R383,22 apr.)

Handel in vette beesten.

Vanouds werden er in de vruchtbare weilanden waarover Ooster-hout in verhouding tot de rest van de Baronie in ruime mate be-schikte, vee vetgeweid. Dit konden ossen zijn afkomstig uit b.v.Denemarken, maar ook wel vee uit eigen gebied. Joan Buysenwas zo'n vetweider. Hij vroeg op 12 dec. 1706 een certificaat om12 vette beesten naar de markten van Lier, Mechelen of anderesteden in de Zuidelijke Nederlanden te brengen. Op 11 febr.1707 dient hij weer een dergelijk verzoek in. Antony AdriaenCenssen doet hetzelfde op 29 apr. 1707 (R383).Peter Brouwers wou op 24 sept. met 24 vette beesten op stapen op 29 okt. nogmaals, terwijl hij op 12 nov. zelfs met 36exemplaren naar het zuiden wilde afreizen (R383).

2011

Schoolmeester heeft geld tekort, 1707.

Antony La Lanne was sedert 2 jaar schoolmeester in Oosterhout.Hij gaf les in deFranse taal, terwijl door zijn ondermeester hetschrijven, cijferen en het 'Nederduyts' onderwezen werd. Deschool had echter te weinig leerlingen om er goed van te kunnenbestaan. Nu was een schoonzuster van hem, Maria Dorger, inGorinchem overleden. Zij had in haar testament haar nichtjesMaria La Lanne en Anna Louise Dorger tot erfgenamenbenoemd. Het aan zijn dochter Anna toekomende deel wilde deschoolmeester nu in handen krijgen. Daartoe verzocht hij demagistraat van Gorinchem om in deze kwestie positief teadviseren aan de Staten van Holland. (R383, 24 mei)

Adriaen Pouwen bedreigt schout.

Op een vrijdag in febr. 1708 was Adriaen Pouw in de herbergvan Peter van de Kieboom genaamd 'het Wapen van Kuyck'gekomen. Toen hij in de keuken kwam, verdwenen de anderegasten alras. Schout Schoom kwam uit de achterkamer en vroeghem of hij weer ruzie zocht en tastte daarbij naar zijn degen.Pouwe vond het verstandiger om zich terug te trekken_Even laterkwam hij echter weer terug en bestelde een beduit wijn, onderde woorden 'jek moet daer den doodt en duyvel aen in myn Iyffdrineken, soo ick den schout niet omverre schiete van syn peerdtin syn coets of karre waer ick can'.Pouwen had op het einde van het vorige jaar (1708) al ruzie ge-maakt in de herberg 'den Entvogel' van Jan Gerit Olyslagers opden Santheuvel. Verder had hij in okt. 1707 wijn gestolen in hethuis van Gillis van Sehendel op de Zandheuvel. Het eind van hetliedje was dat Pouwen opgesloten werd in het Vrijheidshuis opde Heuvel (R383, 9 febr.1708).

~{JIJ

Grens van de domeingoederen.

De weduwe van Johan Otgens, Maria Buysen, verzocht om eengetuigenverklaring aangaande de grens tussen haareigendommenen de domeingoederen.

Vier bejaarde getuigen, Steven Janssen van Etten, 72 of 73 j.,Cornelis Cornelis Hopstaeck, 66 of 67 j. en Jacobus Rochus vanDongen, 64 j. en Nicolaes Rutten, 70 j., weten nog goed dat eenzekere Ruth Jacob Lambrechts, die 30 jaar geleden stierf entoen in de 70 was, verklaarde dat de grens van de domeinen eenoude eikeboom was, die op de grens van de goederen van deweduwe en een Sterboske stond.Die eik was gebruikt om een molenas van te maken en in plaatservan werd een nieuw boompje geplant. Bij die gelegenheid zeide toenmalige schout tegen de boswachter 'plant den heesternoch een voet terugh naer syne Heerlijckheyts goet want eeneneyck die dickt' .De vorige eigenaar van het huisje, waarin de weduwe nu woont,een zekere Willem Adriaen Willemen alias Pil had altijd deopgaande bomen in de buurt van het huisje laten bossen zonderenige hinder (akte van notaris C.van Vorssel, 15 dec. 1707).

Bedelares wendt voor melaats te zijn.

In de late middeleeuwen kwam lepra veel voor in onze gewestenBij vrijwel elke stad en ook bij veel dorpen vond men tot in de17e eeuw 'laserijen', waarin deze mensen van de buitenwereldafgezonderd werden. In de Baronie b.v. bij Breda, Etten enPrincenhage. Bij het bedelen moesten zij met een ratel of klephun komst aankondigen. Of iemand wel of niet melaats wasmoest worden uitgemaakt in Haarlem of Leuven door ter zakedeskundige medici.

3.011,

Op 18 dec. 1708 werd een zekere Annette Casteleyns door devorste l'Snaar het Vrijheidshuis gebracht en daar ondervraagd. Zebleek afkomstig te zijn uit 'Stanterbuyten' en ze had een lazarus-klep bij zich (om mee te klepperen). Deze zou ze te Haarlemgekregen hebben bij de 'keuring'. Vier jaar geleden was ze daargeweest, maar ze had de verklaring dat ze melaats wasbevonden verloren. Ze leefde nu van bedelen. ChirurgijnCornelis Cappuyns onderzocht haar, maar kon geen duidelijketekenen van melaatsheid vinden (R383).

Chirurgijns onderzochten slachtoffers van misdrijven, gaven aderlatingen,legden pleisters etc. Het piskijken en opstellen van ingewikkeld lijkendeverklaringenwerd meer aan de artsen overgelaten.

, ,, I

:~;IJ. \'

Wij.makenookvoorUallemogelijkemodellen

TRAPPEN.DEUREN.KOZIJNEN.DOE HET ZELF' Vraagvrijblijvendprijsopgave

M.VAN DERAVOIRD HOUT-,BOARD-ENTRIPLEXHANDELKeiweg127 Telefoon(01620)54133 4902PC Oosterhout

(SlflllllcllINIII · IjDrw... · .ag.I. slultwlrk. bul IJbIrUkII...lu.k aleidelllnlcel.

A.BIIEDIVEILWOOf'1001.......KIoo8t8nIrut2 - 008I8rh0ut- Tel. 53837