WOONLAB, een onderzoek naar de potentie van collectieve woonvormen in de stad.afstudeerproject Graham Kolk aan de Academie van Bouwkunst, juli 2013.

“HOE ZIET EEN WOONOMGEVING ERUIT ALS MEN DE KRACHTEN BUNDELT EN ELKAAR HELPT OM, INDIVIDUEEL ONMOGELIJKE, WOONWENSEN OF LUXE ALS COLLECTIEF TE VERWEZENLIJKEN.”

INLEIDING, Met dit ontwerp onderzoek ik de meerwaarde van collectieve woonvormen in de stad, waarbij het collectieve woongebouw meer is dan een optelsom van individuele wooneenheden in de stad. Het onderzoek richt zich niet zozeer op de individuele woningen of op het stedenbouwkundig ensemble, maar met name op de ruimtes daartussen, de collectieve ruimte. Hier ligt naar mijn mening het antwoord op veel vragen waar de woningbouwopgave momenteel mee te maken heeft.Het doel is dat de woonomgeving voor zowel stad (het publiek domein) als bewoner (de individuele gebruiker) een meerwaarde vormt.

WoonLab, afstudeerproject Graham Kolk (Arch)Academie van Bouwkunst (Amsterdam)10 juli 2013

CommissieledenMarcel van der Lubbe (mentor)Daniëlle HulsTom Jonker

Toegevoegde leden (T3)Mariëtte AdriaanssenFlorian Schrage

MEERWAARDE, Zou het niet fantastisch zijn als men collectief ‘individuele problemen’ in kansen kan veranderen. Hierbij valt te denken aan ouderen die graag zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen, maar tegelijkertijd een hoog risico lopen te vereenzamen. Wanneer zij wonen in de buurt van (jonge) gezinnen, waarvan beide ouders werken, kunnen zij de kinderen opvangen na schooltijd. Het mes snijdt dan aan twee kanten; de ouderen vereenzamen minder en de gezinnen besparen kosten op dure kinderdagverblijven.

stedelijke vertaling van het dorpse grondgebonden huis met een tuin

RELEVANTIE, In collectieve woonvormen zie ik een mogelijkheid te reageren op een aantal actuele thema’s zoals:

- Één persoons huishoudensFinancieel haalbare woonvormen voor één persoons huishoudens. Steeds meer mensen wonen alleen of zijn gescheiden.- Gezinnen in de stad Gezinnen ontvluchten de stad omdat er geen of te weinig alternatieven worden geboden voor huis met tuin.- Zorgvraag Ouderen willen en zullen straks langer zelfstandig gaan wonen. Een betrokken gemeenschap kan in lichte gevallen elkaar steunen.- VerdichtenDoor meer mensen op de vierkanten meter wordt de, financiele, spreiding groter en geeft het de mogelijkheid meer kwaliteit te introduceren. - Vereenzaming Tegenwoordig communiceren we veel één dimensionaal via de telefoon of computer. Waarbij het fysiek ontmoeten tot een minimum wordt gedreven. In al mijn projecten probeer ik het fysiek ontmoeten te stimuleren.

conventioneel Amsterdamse bouwblok

hof als gemeenschappelijke kwaliteit gebruiken

INTERVENTIE, Het conventionele Amsterdamse bouwblok is verleden tijd. Onze bestaande woningvoorraad is gebaseerd op zelfstandige cellen die zo min mogelijk met elkaar en met de buitenwereld verbonden zijn. De route van het publieke domein ‘de straat’ naar het privé domein ‘de woning’ wordt verborgen en zo kort mogelijk gehouden. In de meeste gevallen vanwege economische redenen. Dit heeft tot gevolg dat buren/blokbewoners elkaar niet of nauwelijks ontmoeten.

Het Berlijnse model Mijn interventie is erop gericht om de vervreemding tegen te gaan door spontane ontmoetingen te stimuleren en het toevoegen van gemeenschappelijke voorzieningen. Hierbij wordt het hof gebruikt om centraal binnen te komen en zichtbaar naar de voordeur te bewegen. Het hof kan zowel verdicht als geactiveerd worden met programma. Daarnaast geeft het hof een buurtgevoel waar als ware het ‘dorpse karakter’ wordt teruggebracht. De voordelen voor de bewoners zijn van sociale, economische en functionele aard.

zonnen

dorpse grondgebonden huis met een tuin

stedelijke vertaling van het dorpse grondgebonden huis met een tuin

buiten spelen

tuinieren

contact met buren

wandelenzicht op straat

samen eten varen

wandelen

straat op hoogtedaktuinzonnen

buitenspelen

zicht op straat

samen eten

tuinieren

contact met buren

PROGRAMMA, Voor velen is het grondgebonden huis met tuin een ideaal woonbeeld. Dit is niet voor allen weggelegd. Het voorstel is om deze woondroom om te buigen, en te verwezenlijken via een collectief doel. Hierbij worden de specifieke kwaliteiten van het grondgebonden huis met tuin ontleedt, zoals speelruimte, tuinieren, volkstuintjes en zonnen. Deze worden vertaald naar een stedelijk woongebouw, waar het leven en ontmoeten in de collectieve ruimte wordt gestimuleerd. Zo kan een ieder genieten van de kwaliteiten van het grondgebonden huis met tuin in de stad.

LOCATIE KEUZE, Een prachtige locatiewaar zich al vormen van collectiviteit voordeden was het braakliggende terrein aan de Bilderdijkkade in Amsterdam Oud-West. Deze, tijdelijke ingerichte, plot wordt door zowel stedelingen als buurtbewoners gebruikt en geeft van jong tot oud de ruimte om te spelen, tuinieren of te zonnen. Juist dit gevoel wil ik gebruiken in mijn ontwerp.

LOCATIE FOTO’S genomen vanaf het plangebied. Het geeft een beeld van de context.

plangebied

maskering van de industrie

Bilderdijkkade industrieel verleden voormalige tramremise ‘de hallen’collectief gebruikte ruimte

LOCATIEANALYSE, De locatie kenmerkt zich door 19e eeuwse bouwblokken, een gracht en een industrieel verleden met de voormalig tramremise als laatste bewijs. Het industrieel karakter in combinatie met grote bouwblokken en kleinschalige bebouwing maken de Bellamybuurt tot een interessante locatie.

Winkels en voorzieningenDeze multiculturele buurt vindt haar voorzieningen voornamelijk in de Kinkerstraat, Bilderdijkstraat en op de markt die te vinden is op de Ten Katestraat.

Voormalige tramremiseHet eens tot de stad behorende tramremise wordt nu onderdeel van de bellamybuurt en heeft de potentie een hoop levendigheid met zich mee te brengen.

onderzoeksgebied plangebied analyse

BilderdijkgrachtBilderdijkkade

Kostverlorenvaart

Tollenstraat

Ten Katenstraat

Bellamyplein

Kin

kers

traa

t

Kin

kers

traa

t

de C

lecq

stra

at

pass

age

Kw

aker

sstr

aat

kleinere blokken introduceren en collectieve ruimte toevoegen

te grote blokken, voormalig tramremise

19e eeuwse woonwijk

STEDENBOUW, Het stedenbouwkundig plan is gebaseerd op collectiviteit en het toepassen van verschillende vormen van gemeenschappelijk wonen. De collectieve woonvorm komt ten gunste van zowel de bewoners als van de stad (in functies en kwalitatieve buitenruimte).

Balans: blok,korrel en ontsluiting De balans tussen blokgrootte, korrel en ontsluitingsprincipe is bij de 19e eeuwse woonblokken ver te zoeken. Hierdoor is de betrokkenheid laag en de anonimiteit hoog. De vier kleinere blokken hebben een betere balans tussen blok en korrelgrootte en zorgen daarom voor minder anonimiteit en meer buurtgevoel (bottum-up approach). Tegelijkertijd hebben de blokken een maat van stedelijkheid (topdown approach) waarin bijvoorbeeld zaken als parkeren kunnen worden opgelost.

Ensemble in een decorDe 19e eeuwse woonblokken vormen een decor van stedelijk wanden waarin het plangebied ligt, waarbij de nieuwe blokken een ensemble vormen met de voormalige tramremise. Het gebied wordt versterkt door de onnodige tramlus te verwijderen en het plangebied autoluw en toegankelijk te maken.

Naast de diversiteit in bebouwing (stroken en blokken) is er een enorme rijkheid aan tussenruimte waarin een groot aantal woonklimaten te ontdekken zijn, zoals de woonstraat, de stadstuin, het ‘ontmoetingshof’ en het buurtplein. Deze woonklimaten variëren in mate van gemeenschappelijkheid en zijn erop gericht om woonkwaliteiten te bieden die levendigheid met zich meebrengt.

decor van stedelijke wanden autoluwe zone straten begeleiden met bebouwing

plangebied

verbinding zoeken met voormalig tramremise

tramlus overbodig ‘stedelijk tapijt’ blok is te groot, geen meerwaarde voor stad

interactie en toegankelijkheidblok opknippen naar kleinere blokken ensemble van 5 verschillende blokken karakter stedelijke ruimte

relatie en zicht op grachten publieke ruimte toevoegen

hoogteaccent zorgt voor richting en omsloten plein

woonstraat

grachtstadtuinbuurtplein

ontmoetingshof

buurtplein met hoogteaccent ‘stadstuin’

‘woonstraat’ ‘ontmoetingshof’

KARAKTERISTIEKE KAPVORM, de karaterstieke, industriële, zadelkap van de voormalige tramremise geeft het gebied karakter. Daarnaast geeft het daklandschap de mogelijkheid zowel een verbinding te maken met de 19e eeuwse bouwblokken (plint, lijf en daklandschap) als een ensemble te vormen met de voormalige tramremise (industriële kapvorm).

industriële kapkap

lijflijf

plintplint

zadelkap < 30graden

romneyloods kap

ensemble van 5 blokken aansluiten op bestaand blokken geleding

karakteristieke kapvorm van de voormalige tramremise gebruiken

BEELDKWALITEITSPLAN, Naast de industriële kapvorm (romneyloodskap, zaagtand, shedkap zadelkap <30graden) neemt het beeldkwaliteitplan op, dat de verschillende blokken industrieel worden gematerialiseerd. Doel is een statement naar de stad te maken en een contrast te vormen met de 19e eeuwse bakstenen blokken. Dit contrast, samen met de specifieke kapvormen, maken het mogelijk dat het ensemble door verschillende architecten(bureaus) ontworpen kunnen worden en toch als één plan ervaren wordt.

individuen maken de familie

BLOKUITWERKING, Voor de architectonische opgave werk ik het grootste en meest noordelijke blok uit. Dit blok maakt aansluiting met het plein, de gracht, de bestaande bebouwing (de hallen en het bouwblok) en de nieuwe blokken. Zoals eerder genoemd zal het blok vanuit de stedenbouwkundige visie een industriële vormgeving krijgen. Daarnaast krijgt het blok een hoogteaccent aan het plein, om zo het plein meer te omsluiten.

HOF, De tussenzone ofwel collectieve ruimte wordt ingezet om het leven tussen het publieke domein en het privédomein zoveel mogelijk te stimuleren. Dit wordt gecreëerd door buitenruimten van woningen te combineren met woningontsluitingen en gemeenschappelijke voorzieningen. Onderlinge verbindingen door trappen, podia en terrassen stimuleren gebruikers om in het gebouw te bewegen en elkaar te ontmoeten. Deze verbindingen vormen een nieuw ontsluitingsprincipe “de woonpromenade”. Een hybride van straat en galerij, die de verschillende buurtjes met elkaar verbinden als een dorpje.

Interactie en typologieënGebouwen waarin interactie het hoofddoel is, zoals het amfitheater, stadion en de bioscoop, zijn allemaal gebaseerd op hellende vlakken. Dit om optimale interactie op een focus punt te verkrijgen en onderlinge interactie te stimuleren. Het introverte terrassenlandschap zorgt niet alleen voor de interactiekwaliteit, maar biedt ook de mogelijkheid te variëren in woontypologieën. De variatie in woontypologieën wordt ingezet om een mix van mensen en leefstijlen aan te trekken, die meer draagvlak creëren voor gemeenschappelijke voorzieningen. De woontypologieën hebben elk hun eigen karakter, en gaan van klein behuisd veel uit huis, naar woongroepen tot gezinswoningen met leefkeukens aan het hof.

dwarsdoorsnede

kaswoning

steegwoning

atelierwoning

gezinswoning

groepswoningmini loft

panoramawoning

terraswoning

gracht

kwakerstraat

buurtplein

straat

hof

hof

langsdoorsnede

‘DE WOONPROMENADE’ een hybride van galerij en straat

uitgangspunt: centraal en zichtbaar ontsluiten

hof geeft toegang tot elke woning

introvert terrassenlandschap zorgt voor interactie

principedoorsnede 1:200

atelierwoning, woning met aangrenst gemeenschappelijk atelier

steegwoning, starterswoning van 2,4m breedkaswoning, binnen en buiten vloeien in elkaar

gezinswoning, begane grond staat in directe verbinding met buiten

ROUTING, Een expressieve ‘groene route’ met collectieve voorzieningen en verblijfsplekken stimuleert beweging van de bewoners binnen het gebouw. Hierdoor zal het blok als een stedelijk en sociaal weefsel ervaren worden, waar ontmoeten (tegen sociaal isolement werkt) en bewegen (tegen overgewicht werkt) vanzelfsprekend worden. Men wordt uitgedaagd om een wandeling te maken, ziet vergezichten (vanaf het dakterras met theehuis en filmtribune) en maakt gebruik van voorzieningen. De route vormt een lineaire tuin, die zowel aan de buitenzijde (privézijde) van het blok als de binnenzijde (gemeenschappelijke zijde) een beplantingsstrook heeft. Dit geeft de bewoners de mogelijkheid het blok zelf kleur en identiteit te geven.

P kdv

route met gemeenschappelijk programmadagelijkse routine vertalen naar ontmoetings mogelijkheid groene route met gemeenschappelijk programma relatie voorzieningen met type buitenruimten

woonerf

zonnen- filmtribunekruidentuin

tuin

zonnenterras

stadsbalkon

loggiatuin

route is eenlineaire tuin

theatertribune

THEATERTRIBUNE, De begane grond is de entree laag. Twee poorten geven toegang tot het hof. Vanaf de straat kan men met de auto in de parkeergarage rijden. Daarnaast activeert de commerciele plint de stad.Eenmaal in het blok beweegt het ‘woonerf’ zich via tribunes en plateau’s naar de verschillende verdiepingen. Op de overgang van de eerste naar de tweede verdieping ligt de theatertribune waar een hofconcert tot een een kindervoorstelling gegeven kan worden.

begane grond 1e verdieping

STADSBALKON, Bij het betreden van de tweede verdieping komt men aan op het stadsbalkon, een overdekte speelruimte waar jong en oud vertier vindt.

2e verdieping 3e verdieping

GEMEENSCHAPPELIJKE KEUKEN, Op de vierde verdieping vindt men een combinatie van een kastuin, terras en gemeenschappelijke keuken, ofwel feestruimte.

4e verdieping 5e verdieping

FILMTRIBUNE, Op de overgang van vijfde verdieping naar het dakterras bevindt zich een zonnentribune die de gehele dag in de zon ligt. Deze zonnentribune kan voor speciale evenmenten of filmavonden worden gebruikt als filmtribune, waar het blok bijvoorbeeld voor het Nederlands elftal juigt.

5e verdieping 6e verdieping

DAKTERRAS, Eenmaal op het hoogste punt aangekomen wacht een dakterras met uitzicht over Amsterdam, een theehuis met kruidentuin. Hier kan men heerlijk in de zon vertoeven of wel de handen uit de mouwen kan steken om in de kruidentuin aan de gang te gaan.

5e verdieping 6e verdieping

EXPRESSIE EN MATERIALISATIE, Het blok heeft een faciliterende functie, met een neutrale uitstraling waarin de gebruikers het blok kleur kunnen geven. De meeste woningen hebben de informele zijde van de woning naar het collectief gericht. Hierdoor zal men geneigd zijn deze ruimte te personaliseren (met bankjes, speelgoed etc.). Deze faciliterende functie geldt ook voor de gevel. De betonconstructie zorgt voor een raamwerk van vloeren, schijven en gaten, die een structuurspel met elkaar aangaan dat tot uitdrukking komt in de gevel. De invulling van het raamwerk vertaalt op abstracte wijze wat het achterliggende programma (typen woningen, gemeenschappelijk programma) is. De stadszijde heeft een stedelijke maatvoering en is vrij hard gematerialiseerd in staal en glas. Deze stalen gevelbekleding geeft het blok een moderne en solide uitstraling, tegen het “geitenwollen sokken” image van communebouw, en maakt gelijktijdig een statement naar de stad. De binnenzijde is vrijwel op dezelfde wijze gedetailleerd. Anders is de maatvoering en toevoeging van hout. Sprongen in het terrassenlandschap geven het binnengebied een menselijke maat. Daarnaast zorgt het houtgebruik en de beplanting voor tactiliteit en wordt op deze wijze het gebouw tastbaar en bruikbaar gemaakt voor haar gebruikers. Het houtgebruik wordt ingezet als definiërend element voor privézones en als balustrade op het lamellenhekwerk.

lijf

daklandschap

route wordt opgenomen in structuur gevel als abstract structuurspel

het blok is de korrel en symboliseert het ‘colletief’ structuur van vloeren, schijven en gaten

25 vloerafwerking50 epoxyvloer met vloerverwarming

150 isolatielaag met installaties

250 beton (bekistingsplaat)

betonwand (ihw gestort)stalen puien en houtskeletbouwstaalplaat

detail

VLOER EN TECHNIEK gaan in dit project hand in hand. De pakketdiktes voor afschot en isolatie lopen behoorlijk op. Om deze diktes niet als issue maar als mogelijkheid te zien wordt het dikte pakket ook in de woningen opgenomen. Hierdoor kunnen de woningen niet alleen gelijkvloers aansluiten op het hof en versterkt dit de relatie, maar herbergt het ook de installaties. Het voordeel hiervan is dat de installaties later zonder grote bouwkundige ingrepen vervangen of gerepareerd kunnen worden.

Waarom de keuze voor een staalgevel?- Contrast met 19e eeuwse bouwblokken- Moderne uitstraling die vooruitgang weerspiegelt en breekt met het “geitenwollen sokken” imago van commune gebouwen - Straalt een solide structuur uit- Gevelmateriaal representeert de achterliggende betonconstructie - Duurzaam en onderhoudsarme gevel- Gewalst witte staalplaat met een lichte glans toont het relief in de zon- Geperforeerde staalplaat plafonds voor verbetering van de akoestiek

“EEN WOONOMGEVING WAAR MEN SAMEN WOONWENSEN ALS COLLECTIEF TE VERWEZENLIJKEN.”

WoonLab, afstudeerproject Graham Kolk (Arch)graham.kolk@gmail.comAcademie van Bouwkunst (A’dam)10 juli 2013

CommissieledenMarcel van der Lubbe (mentor)Daniëlle HulsTom Jonker

Toegevoegde leden (T3)Mariëtte AdriaanssenFlorian Schrage