Goed om te weten

Foyer

De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang

van het concert en blijft ook na afl oop van het concert nog

geruime tijd open.

Beeld- en geluidsopnamen

Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te

maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder

expliciete toelating van de directie van AMUZ.

Concertinleidingen, aanvangsuur

en duur van de concerten

De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan

om 15.00 uur. Op andere dagen starten de concerten

om 21.00 uur. Voor de avondconcerten is er steeds een

inleiding om 20.15 uur. De concerten in AMUZ hebben

in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80

minuten, tenzij anders vermeld.

Programmaboekjes

De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn

downloadbaar van de website www.amuz.be vanaf

enkele dagen na het concert.

Laatkomers

De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze.

Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten

in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket

kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in

de foyer.

Rondleidingen en zaalverhuur

Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen

van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen

van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw

en -organisator, of wenst u meer informatie over de

mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten,

voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de

kantooruren contact op te nemen met de administratie

van AMUZ.

Medewerkers AMUZ

Bart Demuyt, directie & artistieke leiding | Veerle

Braem, zakelijke directie | Robin Steins, assistentie

programmering & educatie | Frederic Delmotte, assis-

tentie programmering & dramaturgie | Tine Hubrechts,

zakelijk medewerker | Klaartje Heiremans, pers & com-

municatie | Greet Coenegrachts, communicatie | Tine

Clevers, eindredactie & ticketing | Mona Heyrman,

directieassistentie & productie | Jan Tambuyser, pro-

ductie & techniek | Evelyne Van Mieghem, productie &

zaalhuur | Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer |

Koen Koninkx, foyer & ticketing | Elise Simoens, artistiek

adviseur Klavier | Sarah De Rademaeker, medewerker

communicatie en onthaal tentoonstelling (tijdelijk) | Kate-

lijne Lindemans, medewerker communicatie en onthaal

tentoonstelling (tijdelijk) | Michaela Defever, medewer-

ker productie en onthaal tentoonstelling (tijdelijk)

Binnenwerk geprint bij

www.prints-copy.bewettelijk depotnummer: D/2015/0306/114

WO

11/11/15

20.15

Concertinleiding doorJasper Gheysen

21.00

Concert

Stefan Hertmans & Revue Blanche

Stefan Hertmans, verteller | Lore Binon, sopraan | Caroline Peeters, fl uit | Kris Hellemans, altviool | Anouk Sturtewagen, harp

Maurice Ravel (1875-1937) / bewerking: Frederik Neyrinck (°1985)

Deux melodies hébraïques, opus 14

Kaddish

L’énigme éternelle

Manuel de Falla (1876-1946) / bewerking: Frederik Neyrinck

Siete canciones populares españolas (selectie)

Nana

El paño moruno

Jota

Enrique Granados (1867-1916) / bewerking: Frederik Neyrinck

Intermezzo uit: Goyescas

Hanns Eisler (1898-1962) / bewerking: Frederik Neyrinck

Tanzlied der Rosetta

Nun ist ein Tag zu Ende

Claude Debussy (1862-1918) / bewerking: Frederik Neyrinck

Berceuse héroïque

Noël des enfants qui n’ont plus de maisons

Claude Debussy (1862-1918)

Sonate voor fl uit, altviool en harp

Finale

Hanns Eisler / bewerking: Frederik Neyrinck

Der Tod hat die Menschen müde getrieben uit: Tod

Dunkler Tropfe

Enrique Granados / bewerking: Frederik Neyrinck

Quejas, ó la maja y el ruisenñor uit: Goyescas

Volgende concerten

DO 12/11/15 - 21.00 uur

Marianne Beate Kielland & Anima Eterna Brugge

Schubertiade: liederen, het Forellenkwintet en meer van Franz Schubert

tickets € 28 / € 24 / € 20 / € 5

VR 13/11/15 - 21.00 uur

Ensemble Villancico

Ecuador Baroque: Dansante, kleurrijke barokmuziek uit Latijns-Amerika

tickets € 20 / € 16 / € 14 / € 5

ZO 15/11/15 - 11.00 uur

Don Quichot

Interactieve voorstelling voor kinderen van 6 tot 10 jaar

tickets € 6

DO 19/11/15 - 21.00 uur

Blaaskwintet van de Munt

Terre chaleureuse: humor en tragiek verenigd in muziek van Ligeti en Berio

tickets € 24 / € 20 / € 16 / € 5

VR 20/11/15 - 21.00 uur

RedHerring baroque ensemble

Cecilia’s Music: Entertainment for St. Cecilia’s Day by Händel, Pepusch en Hayes

tickets € 24 / € 20 / € 16 / € 5

Ivor Gurney (1890-1937) / bewerking: Frederik Neyrinck

Sleep uit: Five Elizabethan Songs

Dit vredesconcert van AMUZ werd mogelijk gemaakt dankzij de samenwerking met het Vredescentrum van

de Provincie en Stad Antwerpen

Shelter

Geen enkele kunstvorm is zo sterk met oorlogsvoering verbonden als muziek. Opzwepende marsen leidden

soldaten naar het slagveld en klaroengeschal gaf het signaal tot de aanval. Achter de frontlijn was muziek

ook therapie, die zorgde voor troost en verstrooiing en hielp om de verschrikkingen op een afstand te

houden. De gruwel en trauma’s van de oorlog werden dan weer in nieuwe muziekwerken getranscendeerd.

Oorlog en vrede, overwinningen en nederlagen hebben sinds mensenheugenis componisten geïnspireerd:

van krijgshaftige marsen tot protestsongs, van requiems tot Te Deums. Veel veldslagen en oorlogen leven

voort in composities. De Slag van Marignano (1515) inspireerde Clément Janequin tot het programmatische

oorlogschanson La Guerre. Benjamin Britten trok met zijn War Requiem een muzikaal monument op om de

Eerste en de Tweede Wereldoorlog te memoreren. De gruwel van de Holocaust vond weerklank in Arnold

Schönbergs A Survivor From Warsaw en in Henryk Górecki’s derde symfonie, bijgenaamd Symphony Of

Sorrowful Songs. In 1968 zong John Lee Hooker I Don’t Wanna Go To Vietnam en ook alle latere oorlogen

zorgden voor een niet-afl atende stroom patriottische én pacifi stische muziek. De Eerste Wereldoorlog

genereerde veel nieuwe muziek, van schlagers tot volwaardige symfonische werken. De (propaganda)-

oorlog werd ook met liederen gevoerd: Als wir 1914 sind in Belgien einmarschiert versus We’ll Make

the Germans All Sing Yankee Doodle Doo; de persen met bladmuziek draaiden op volle toeren. De

Amerikaanse troepen zouden met de prille jazz bovendien ook nieuwe klanken in Europa introduceren.

Maar laat ons niet vergeten: de échte klank van de oorlog was natuurlijk een paralyserende kakafonie

van kanongebulder, ontploffende obussen, geschreeuw en geweeklaag. In zijn oorlogsroman Le feu

omschreef Henri Barbusse dat onnoemelijke lawaai als ‘un bruit diabolique’, terwijl een Duitse luitenant

het in een brief naar huis instemmend als ‘Höllen-Musik’ bestempelde. Maar het indringendste geluid

was misschien wel dat van de stilte: de verpletterende stilte die na het zwijgen van de kanonnen de doden

op het slagveld omarmde.

‘La Grande Guerre’ was voor Claude Debussy een horribele tijd: niet alleen drukte de oorlog zwaar op de

patriottische Fransman die hij was; hij was ook met zijn eerste vrouw in een juridisch gevecht gewikkeld

en bovenal leed hij erg onder de kanker die hem teisterde. Hij trok zich terug uit de wereld en noemde

zichzelf ‘un mort ambulant’. De zieke, depressieve Debussy, weigerde sinds het uitbreken van de oorlog

nog te componeren zolang Franse soldaten de dood in de ogen zagen. In november 1914 kroop hij toch

in zijn pen toen The Telegraph hem vroeg om mee te werken aan het King Albert’s Book waarmee de

krant Albert I en zijn soldaten wou ondersteunen. Zijn bijdrage bestond uit een Berceuse héroïque voor

piano, die hij dan een maand later zou orkestreren. De oxymoronachtige titel is al even intrigerend als

misleidend: het wiegelied is in feite een mars en de sombere toon, hier en daar opgesmukt met een

Stefan Hertmans

Stefan Hertmans (°1951, Gent) is de auteur van een omvangrijk literair en essayistisch oeuvre dat internationale

bekendheid geniet. Zijn romans behandelen telkens actuele thema’s op een ironische en verbeeldende manier

(Naar Merelbeke, 1994; Als op de eerste dag, 2001; Harder dan sneeuw, 2004; Het verborgen weefsel, 2008).

Het boek Steden, verhalen onderweg (1998) kreeg in Franse vertaling de Prix France Culture in 2002 (Entre

Villes, Le Castor Astral). Werk van Hertmans werd bekroond met o.m. de Multatuliprijs (1987), de Maurice

Gilliamsprijs (2002) en de Bordewijkprijs (2002).

In augustus 2013 verscheen zijn veelgeprezen roman Oorlog en terpentijn, waarin hij het leven en lijden van zijn

grootvader in de loopgraven van de Grote Oorlog beschrijft. Voor deze roman werd hij bekroond met de Prijs van

de Vlaamse Gemeenschap 2013 en de AKO Literatuurprijs 2014. Het boek verschijnt wereldwijd in vertaling.

Revue Blanche

Revue Blanche is een vocaal-instrumentaal kamermuziekensemble met een ongebruikelijke maar bijzonder

kleurrijke bezetting: sopraan, fl uit, altviool en harp. Sinds de oprichting in 2010 heeft het ensemble een

indrukwekkend parcours afgelegd. Getuige hiervan is de Klara-award voor Jonge Belofte 2013.

De naam Revue Blanche verwijst naar het literaire en artistieke tijdschrift La Revue Blanche dat werd

uitgegeven aan het einde van de 19de eeuw door toonaangevende politici en kunstenaars zoals Debussy,

Proust en Toulouse-Lautrec. De ‘Witte Revue’ werd zo genoemd omdat de som van alle kleuren wit is en een

wit ongeschreven blad openstaat voor alle meningen en stromingen, een idee dat volledig aansluit bij de

esthetiek die de muzikanten voor ogen hebben.

Het mag dan ook duidelijk zijn dat de ambitie van dit ensemble zich manifesteert op vele vlakken.

Revue Blanche beperkt zich niet tot een louter klassieke aanpak maar koppelt deze aan andere actuele

kunstuitingen. Naast de puur muzikale producties gaat er veel aandacht naar multidisciplinaire programma’s

waarin o.a. documentaire, beeldende kunst, literatuur en elektronica worden verwerkt. Hierbij brengen ze

het Europese muzikale erfgoed uit verschillende stijlperiodes op een unieke wijze tot leven.

All my powers of care bereaving!

Though but a shadow, but a sliding,

let me know some little joy!

We that suffer long annoy are contented

with a thought through an idle fancy wrought:

o let my joys have some abiding!

Al mijn krachten getroffen door zorg!

Slechts een schaduw, slechts een terugvallen,

laat mij een beetje vreugde kennen!

Wij die reeds lang genoeg lijden, zijn tevreden

met een gedachte door een vergeefse verbeelding

opgehitst: o laat mijn vreugde aanhoudend zijn!

vertalingen: Revue Blanche

taptoesignaal – een fl ard uit de Brabançonne of een troostende volksliedfrase – is verre van heroïsch.

Het leed van het Belgische volk, en meer bepaald van ‘les petits belges’, komt ook aan bod in Noël des

enfants qui n‘ont plus de maison, een lied waarvoor Debussy in december 1915 tekst en muziek schreef.

Uit die tekst spreekt veel woede en ressentiment. Zo roept hij de Kerstman op om niet bij de Duitsers

langs te gaan, maar hen te straffen en de kinderen van de geallieerde landen te wreken. In dit protestlied

introduceert Debussy zowel in de melodie als in de begeleiding enkele elementen uit de populaire muziek,

die het meteen een directe zeggingskracht meegeven. Ondertussen was Debussy op instigatie van zijn

uitgever Durand begonnen aan een reeks van zes sonates voor verschillende instrumentencombinaties.

De Sonate pour fl ûte, alto et harpe, die hij componeerde tussen september en december 1915, was de

tweede in de reeks die echter door zijn ziekte bij drie zou stranden. In deze sonate combineert Debussy op

een sensuele manier de timbres van de drie instrumenten die quasi improviserend met elkaar converseren.

Op de energieke en ritmische fi nale na, is de toon overwegend intimistisch. Zelf getuigde Debussy over

het werk: “C’est affreusement mélancolique et je ne sais pas si l’on doit en rire ou en pleurer, peut-être

les deux?”

Zoals Debussy koesterde ook Maurice Ravel sterke patriottische gevoelens. Niettegenstaande hij voor

de militaire dienst was afgekeurd, stond hij er toch op om als ambulancier in het leger te dienen. De

Deux mélodies hébraïques harmoniseerde Ravel nog net vóór het uitbreken van de grote wereldbrand.

Hij deed dat op vraag van de sopraan Alvina-Alvi die na Ravels Chanson hébraïque uit 1910 nog

enkele Joodse melodieën aan haar repertoire wou toevoegen. L’énigme éternelle heeft een anoniem

Jiddisch vers als tekst en lijkt met zijn herhaalde ‘tra la las’ te willen suggereren dat zoeken naar de

zin van het leven volkomen nutteloos is. Die agnostische toon wordt nog versterkt door de repetitieve

begeleiding die de futiliteit van het geheel onderlijnt. Kaddish daarentegen is een liturgisch gezang

waarin God wordt verheerlijkt; de sfeer is er dan ook een van ingehouden extase. Binnen het lied

wordt de spanning opgebouwd uit de frictie tussen de rapsodische vocale melismen (zoals door een

cantor gezongen) en de eenvoudige begeleiding. Alvina-Alvi en Ravel creeerden deze liederen op 3

juni 1914 in Parijs. Op basis van een letterlijke vertaling zorgde Ravel zelf voor een Franse adaptatie

van de teksten en in 1919 zou hij de liederen orkestreren die dan op 17 april 1920 voor het eerst met

orkest werden uitgevoerd door Madeleine Grey en het Orchestre Pasdeloup, gedirigeerd door Rhené-

Baton.

Bij het uitbreken van de ‘Groote Oorlog’ bevond Manuel de Falla zich in Parijs, waar hij sinds 1907

woonde en werkte, in de hoop op een internationale doorbraak. Een van de laatste werken die hij

in de Franse hoofdstad componeerde was de merkwaardige liedcyclus Siete canciones populares

españolas. Terwijl hij op het punt stond zijn familie naar Parijs te laten overkomen, dwongen de

oorlogsomstandigheden hem naar zijn geboorteland terug te keren. Hij werd er ingehaald met de

Spaanse creatie van La vida breve op 14 november 1914 in het Teatro de la Zarzuela in Madrid en

twee maanden later, op 14 januari 1915, begeleidde hij eveneens in Madrid de sopraan Luisa Vela in

de creatie van zijn liedcyclus. De zeven ‘canciones’ wortelen diep in de Spaanse volksmuziek uit de

verschillende regio’s. Opvallend in de originele zetting is de prominente rol van de piano, zoals in het

Aragonese danslied Jota met een briljant ritornello. In El paño moruno lijkt de begeleiding dan weer

een gitaar te imiteren. Het rijke scala aan emoties en het subtiel balanceren tussen volkse eenvoud

en ritmische en harmonische rijkdom, maken van deze Siete canciones de meest uitgevoerde Spaanse

liedcyclus. Het aantal arrangementen is dan ook bijzonder talrijk, van versies voor zang en gitaar tot

orkestraties door Ernesto Halffter en Luciano Berio.

Leden de voorgaande componisten elk in meer of mindere mate onder de oorlogsomstandigheden, dan

zijn Ivor Gurney en Enrique Granados echt oorlogsslachtoffers. Op 1 april 1916 kopte Musical America

op de frontpagina: “Granados believed to have perished in Sussex tragedy”. De passagiersboot SS

Sussex was op 24 maart 1916 tijdens de overtocht van Folkestone naar Dieppe getorpedeerd door een

Duitse onderzeeër en Granados was, samen met zijn vrouw die hij nog probeerde te redden, een van

de slachtoffers. Hij was op terugreis van New York waar op 28 januari 1916 zijn opera Goyescas in

wereldpremière was gegaan. Deze opera is gebaseerd op de gelijknamige monumentale pianosuite die

Granados tussen 1909 en 1912 schreef en waarin hij aan de hand van zes schilderijen de psychologie van

de vroege Francisco Goya en diens palet wilde internaliseren. Quejas, ó la maja y el ruiseñor baadt in de

sfeer van een nocturne en brengt, haast improvisatorisch, vijf variaties op een smartelijk volkslied uit de

streek van Valencia. De nachtegaal uit de titel kwinkeleert in een cadenza van trillers en arpeggio’s en

zorgt zo voor de meest bekende vogelmuziek na Liszt en Messiaen.

Dichter-componist Ivor Gurney zou de oorlog weliswaar overleven, maar in 1917 werd hij slachtoffer

van een gasaanval en leed hij aan een shellshock. Alhoewel hij onmiddellijk na de oorlog nog drie jaar

bijzonder creatief en productief was, werden zijn mentale problemen steeds zwaarder om dragen, zodat hij

van 1922 tot zijn dood in 1937 moest worden opgenomen. Gurney is een van de bekende ‘war poets’, maar

zijn zowat driehonderd liederen genieten, ten onrechte, minder bekendheid. Hij heeft de grote verdienste

dat hij veel eigentijdse poëzie op muziek zette en daarbij sterk inzette op tekstexpressie. Als dichter

begreep hij elke nuance van het gedicht dat hij dan als componist beeldend in muziek wist om te zetten.

Die artistieke dualiteit komt ten volle samen in Sleep, een van de Five Elizabethan Songs, geschreven eind

1913, begin 1914. Een lange cantilene neemt een hoge vlucht boven een liefelijk wiegende begeleiding,

maar pas na de climax van het lied (op de frase “Let my joys have some abiding”), maakt het naspel

hoorbaar dat de verlossende slaap is ingetreden.

Dunkler Tropfe

Dunkler Tropfe, der mir heut’ in den Becher fi el,

in den Becher des Lebens, dunkler Tropfe, Tod.

Willst du den klaren Wein mir trüben?

Soll ich an ihm mich müde trinken?

Müde, müde, vom Leben fort?

Dunkler Tropfe, der mir heut’ in den Becher fi el,

in den Becher der Freude, dunkler Tropfe, Tod.

Quejas, ó la maja y el ruisenñor

Porque entre sombras el ruiseñor entona

su armonioso cantar?

Acaso al rey del dia guarda rencor?

Y de el quiera algun agravio vengar?

Guarda quizas su pecho oculto tal dolor,

que en la sombra espera alivio hallar,

triste, entonando cantos de amor,

Ay! de amor.

Y tal vez alguna fl or temblorosa del pudor de amar,

es la esclava, es la esclava

enamorada de su cantar!

Misterio es el cantar que entona envuelto

en sombra el ruiseñor!

Ah! son los amores como fl or,

como fl or a merced de la mar.

Amor! Amor! Ah! no hay cantar sin amor.

Ah! ruiseñor: es tu cantar himno de amor.

Sleep

Come, sleep, and with thy sweet deceiving

lock me in delight awhile.

Let some pleasing dreams

beguile all my fancies;

that from thence I may feel an infl uence.

Donkere druppel, die mij heden in de beker viel,

in de beker des levens, donkere druppel, dood.

Wil jij mijn klare wijn vertroebelen?

Zal ik mij aan hem moe drinken?

Moe, moe, levensmoe?

Donkere druppel, die mij heden in de beker viel,

in de vreugdebeker, donkere druppel, dood.

Waarom zingt de nachtegaal zijn harmonieuze gezang

tussen de schaduwen? Misschien koestert hij wrok

tegenover de zon, koning van de dag? Of wil hij zich

wreken voor een onrechtmatige daad?

Misschien houdt ze in haar borst zulk verdriet

verborgen, dat ze hoopt verlichting te vinden in de

schaduw, triestig haar liefdesliedjes

zingend. Ay, over de liefde.

Misschien is er ergens een bloem, blozend om haar

bescheiden gedachten aan de liefde,

die de slaaf is, verliefde slaaf van haar gezang!

Mysterieus is het gezang dat de nachtegaal zingt,

omgeven door schaduw!

Ah, hoe lijkt de liefde als een bloem,

drijvend op mededogen van de zee.

Liefde, liefde! Er is geen gezang zonder liefde.

Ah, nachtegaal, het is jouw gezang, hymne van de

liefde.

Kom, slaap, en leid mij even in bekoring

met jouw zoete verleiding.

Laat enkele aangename dromen

mijn inbeeldingen bekoren;

dat ik hiervan de invloed mag ondervinden.

Noël des enfants qui n’ont plus de maisons

Nous n‘avons plus de maisons!

Les ennemis ont tout pris,

jusqu‘à notre petit lit!

Ils ont brûlé l‘école et notre maître aussi.

Ils ont brûlé l‘église et monsieur Jésus-Christ!

Et le vieux pauvre qui n‘a pas pu s‘en aller!

Nous n‘avons plus de maisons!

Les ennemis ont tout pris,

jusqu‘à notre petit lit!

Bien sûr! Papa est à la guerre,

pauvre maman est morte avant d‘avoir vu tout ça.

Qu‘est-ce que l‘on va faire?

Noël, petit Noël! N‘allez pas chez eux,

n‘allez plus jamais chez eux, punissez-les!

Vengez les enfants de France! Les petits Belges,

les petits Serbes, et les petits Polonais aussi!

Si nous en oublions, pardonnez-nous.

Noël! Noël! Surtout, pas de joujoux,

tâchez de nous redonner le pain quotidien.

Nous n‘avons plus de maisons!

Les ennemis ont tout pris,

jusqu‘à notre petit lit!

Ils ont brûlé l‘école et notre maître aussi.

Ils ont brûlé l‘église et monsieur Jésus-Christ!

Et le vieux pauvre qui n‘a pas pu s‘en aller!

Noël écoutez-nous, nous n‘avons plus de petits

sabots: mais donnez la victoire aux enfants

de France!

Der Tod hat die Menschen müde getrieben

Der Tod hat die Menschen müde getrieben.

Sie können nicht weiter und lassen sich nieder.

Die Kinder weinen. Die Frauen jammern.

Die Männer sehen traurig ihre Fäuste an.

Wij hebben geen thuis meer!

De vijanden hebben alles ingenomen,

tot aan ons bed toe!

Ze hebben onze school en onze meester verbrand.

Ze hebben de kerk en mijnheer Jezus Christus verbrand!

En de oude man die niet op tijd kon ontsnappen.

Wij hebben geen thuis meer!

De vijanden hebben alles ingenomen,

tot aan ons bed toe!

Natuurlijk! Papa is aan het front en onze arme

moeder is gestorven. Ze was geen getuige van dit

alles. Wat gaan we nu doen?

Jezus, kindje Jezus! Ga niet naar hen,

ga zeker nooit meer naar hen, straf hen!

Wreek de kinderen van Frankrijk! De kleine Belgen,

de kleine Serven en de Poolse kinderen ook!

Mochten we er nog vergeten, vergeef het ons!

Kerstmis! We moeten zeker geen speelgoed hebben

maar geef ons alstublieft ons dagelijks brood terug.

Wij hebben geen thuis meer!

De vijanden hebben alles ingenomen,

tot aan ons bed toe!

Ze hebben onze school en onze meester verbrand.

Ze hebben de kerk en mijnheer Jezus Christus verbrand!

En de oude man die niet op tijd kon ontsnappen.

Jezus, luister naar ons! Wij hebben geen houten

schoentjes meer: maar geef de overwinning aan de

kinderen van Frankrijk!

De dood heeft de mensen afgemat.

Ze kunnen niet verder en laten zich neerzakken.

De kinderen wenen. De vrouwen jammeren.

De mannen staren treurig naar hun vuisten.

Aan de andere kant van het front streed en leed vanaf 1916 de nauwelijks achttienjarige Hanns Eisler.

Niettegenstaande hij pas in 1919 muziek zou gaan studeren bij Arnold Schönberg, kon hij al tijdens die

oorlogsjaren het componeren niet laten. Hij schreef zowel onder vijandelijk vuur ‘im Felde’, als in de

garnizoenshospitalen waar hij van zijn verwondingen herstelde. Zo ontstonden het oratorium Gegen den

Krieg en vooral vele liederen, waarvoor hij onder meer gedichten van de toentertijd erg populaire Christian

Morgenstern en (vertaalde) Chinese poëzie koos. Het zijn direct aansprekende, emotionele antwoorden

op de oorlogsgruwelen, zoals het in al zijn gebaldheid expressionistische Der Tod hat die Menschen

müde getrieben, het tweede lied uit de cyclus Tod die hij op 14 januari 1918 schreef op teksten van

Bartholomäus Mickula (pseudoniem van zijn broer Gerhart). Zowel in Nun ist ein Tag zu Ende als in Dunkler

Tropfe lukt hij er wonderwel in om een peilloze somberheid en droefheid in één gedurfde trage beweging

te vatten. Tanzlied der Rosetta – met de poëtische aanduiding “wie ein trauriger Regen” – laat al Eislers

subtiele tekstbehandeling horen, met die heldere, dialectische relatie tussen woord en muziek: de tekst

krijgt glans én betekenis. Deze vroege oorlogsliederen zijn slechts een voorbode van de vele pacifi stische

werken die Eisler in de dertiger jaren samen met Bertolt Brecht zou schrijven. ‘Alles umsonst’, zoals al in

1940 zou blijken…

Tussen deze muzikale getuigenissen uit Wereldoorlog I leest auteur Stefan Hertmans fragmenten uit zijn

roman Oorlog en terpentijn uit 2013, waarin hij het leven van zijn grootvader Urbain Martien reconstrueert

voor, tijdens en na de ‘Groote Oorlog’. De Tijd schreef over deze roman: “Oorlog en terpentijn is een

meesterlijk geschreven relaas van een dramatisch leven, een stuk Gentse familiegeschiedenis en een

mooi eerbetoon aan Hertmans’ zo lang mysterieus gebleven grootvader. En allicht het mooiste boek dat de

komende vijf jaar over de generatie van de Grote Oorlog zal verschijnen.” Zijn uitgever kondigde Oorlog en

Terpentijn aan als een grootse roman over de Eerste Wereldoorlog. Ook volgens het Nederlands Dagblad

maakte Stefan Hertmans die belofte waar: “Een pracht van een roman, vol geschiedenis, vol leven, vol

wijsheid.”

Jan Dewilde

Kaddish

Yithgaddal weyithkaddash scheméh

rabba be‘olmà diverà ‚khire‘

outhé veyamli‘kl mal‘khouté‘khön,

ouvezome‘khôu ouve‘hayyé

de‘khol beth yisraël

ba‘agalâ ouvizman qariw weimrou,

Amen.

Yithbara‘kh Weyischtaba‘h

weyith paêr

weyithroman weyithnassé

weyithhaddar

weyith‘allé weyithhallal

scheméh dequoudschâ beri‘kh hou,

l‘êla ule‘êla min kol

bri‘khatha weschi‘ratha

touschbehata wene‘hamathâ

daamirân ah!

Be‘ olma ah! Ah! Ah! We imrou.

Amen.

L’énigme éternelle

Frägt die Velt die alte Kashe Tra la la la ...

Entfernt men Tra la la la ...

Un as men will kenne sagen Tra la la la ...

Frägt die Velt die alte Kashe Tra la la la ...

Nana

Duérmete, niño, duerme,

duerme, mi alma.

Duérmete lucerito

de la mañana.

Nanita, nana.

Laat de grootheid en heiligheid van Zijn grote naam

vermeld worden in de wereld

die Hij geschapen heeft volgens Zijn wil

en moge Hij Zijn koningschap vestigen

tijdens uw leven en tijdens het leven van

heel het Huis Israël, spoedig en binnenkort.

Zegt nu: Amen.

Moge Zijn grote naam geprezen zijn in alle eeuwigheid.

Moge geprezen, met hulde, roem

en hoogachting vermeld, verheven, verheerlijkt en

met extatische lof bezongen worden,

de naam van de Heilige, die geprezen is, boven alle

uitingen van prijzen, gezang, hulde en troost,

die er in de wereld worden geuit.

Zegt nu: Amen. Mogen er veel uit de Hemel komen

en leven, voor ons en voor heel Israël.

Zegt nu: Amen. Die vrede sticht in Zijn hoge sferen

moge ook vrede brengen voor ons en voor heel Israël.

Zegt nu: Amen.

Wereld, jij ondervraagt ons Tra la la la …

Men antwoordt Tra la la la …

En men kan u antwooren Tra la la la …

Wereld, jij ondervraagt ons Tra la la la …

Slaap, kindje, slaap,

slaap, zieltje mijn.

Slaap, sterretje klein

van de morgenstond.

Slaap, kindje, slaap.

El paño moruno

Al paño fi no, en la tienda

una mancha le cayó.

Por menos precio se vende,

porque perdió su valor. ¡Ay !

Jota

Dicen que no nos queremos,

porque no nos ven hablar.

A tu corazón y al mío

se lo pueden preguntar.

Ya me despido de tí,

de tu casa y tu ventana,

y aunque no quiera tu madre,

Adiós, niña, hasta mañana.

Tanzlied der Rosetta

O meine müden Füsse,

ihr müsst tanzen in bunten Schuh’n und

möchtet lieber tief im Boden ruhn.

O meine heissen Wangen,

ihr müsst glühn im wilden Kosen

und möchtet lieber blühn zwei weisse Rosen,

zwei weisse Rosen.

O meine armen Augen,

ihr müsst blitzen im Schein der Kerzen

und schhlieft im Dunkel lieber aus

von euren Schmerzen.

Nun ist ein Tag zu Ende

Nun ist ein Tag zu Ende,

der endlos schien in seiner Qual.

Nun will alles zu Ende.

Ich säte nichts als Liebe und ernte nichts als Qual.

Gott, Gott, dies Gesetz ist trübe …

Op het fi jne laken, in de winkel,

is een vlek verschenen.

Je kan het kopen voor een prikje

want waardeloos is het geworden. Ai!

Ze zeggen dat we elkaar niet minnen,

omdat ze ons niet zien praten met elkaar.

Maar ze kunnen het vragen

aan jouw hart en aan het mijne.

Ik verlaat je nu,

jou, je huis en je raam,

en, al wil je moeder dit niet,

tot weerziens, meisje lief, tot morgen.

O mijn vermoeide voeten,

jullie moeten dansen in bonte schoenen en

willen liever diep op de bodem rusten.

O mijn hete wangen,

jullie moeten gloeien tijdens het wilde liefhebben

en willen liever fl oreren als twee witte rozen,

twee witte rozen.

O mijn arme ogen,

jullie moeten schitteren in de schijn van de kaarsen

en doven liever uit in de duisternis

van jullie lijden.

Nu is een dag beëindigd,

die eindeloos leek in zijn kwelling.

Nu eindigt alles.

Ik zag niets als liefde en oogstte niets als droefenis.

God, God, dit is een droeve wet …