CLICKABLE

PDF

LOKAAL EN PROVINCIAAL BELEID IN SCHOOL EN VRIJE TIJD GIDSCULTUUREDUCATIE

EN AMATEURKUNST

INHOUD

Voorwoord

InleidingA. Cultuureducatie en amateurkunstB. Kunst- en cultuurbeleidC. Het belang van cultuureducatie en amateurkunstD. Taakverdeling tussen de overhedenE. Rijksgesubsidieerde instellingen voor cultuureducatie en amateurkunstF. Landelijk programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs’G. De sectoren Cultuureducatie en Amateurkunst kort in beeldH. Lokaal cultuureducatie- en amateurkunstbeleid

1. Handreikingen1.a. Cultuureducatie1.b. Amateurkunst1.c. Algemeen

2. Basisinformatie2.a. Sectorgegevens2.b. Cultuur en school 2.c. Onderzoek2.d. Subsidiëring en financiën

3. Achtergrondinformatie3.a. Internationaal perspectief3.b. Betekenis van kunst- en cultuureducatie3.c. Scenario’s en plannen voor de toekomst3.d. Algemene beleidsinstrumenten

4. Landelijke instellingen – netwerken – websites

VOORWOORD

Voor u ligt de ‘Gids cultuureducatie en amateurkunst: Lokaal en provinciaal beleid in school en vrije tijd’. De Gids is samengesteld voor ambtenaren op het gebied van kunst, cultuur en onderwijs, maar ook voor professionals en beleidsmakers die werkzaam zijn in de cultuureducatie en amateurkunst en bestuurders en politici die zich met deze onderwerpen bezig houden.

Deze Gids schetst in de Inleiding globaal de ontwikkelingen rond cultuur-educatie en amateurkunst in algemene zin, en bij de diverse overheden in het bijzonder. Op de Inleiding volgt een deel met de titels en beschrijvingen van bestaande handreikingen, modellen, verordeningen, onderzoeken en relevante publicaties. Achtereenvolgens is opgenomen:1. Handreikingen,2. Direct bruikbare basisinformatie,3. Achtergrondinformatie voor wie meer wil weten.

Deze Gids is samengesteld uit het op moment van verschijnen beschikbare materiaal. Handig om in sneltreinvaart een idee te krijgen van relevante be-grippen, de stand van zaken in de politieke discussie, de belangrijkste spe-lers en vigerende regelingen en beleid. Om de Gids actueel te houden zal deze in 2013 uitgebouwd worden tot een webversie, waaraan steeds nieuwe inzichten en producten worden gekoppeld.

Deze Gids wordt u aangeboden door vier landelijke organisaties: Cultuur-netwerk Nederland, Kunstconnectie, Kunstfactor en de VNG. Zij hebben de handen ineen geslagen, omdat zij een publicatie als deze raadzaam ach-ten in deze tijd van snelle ontwikkelingen in de kunst- en cultuursector en daardoor in het beleid op dit terrein. Dit geldt niet alleen op landelijk niveau, waar geldstromen en instellingen sterk veranderen, maar ook op provinci-aal en lokaal niveau.

Laat deze Gids u op weg helpen naar een goed onderbouwd, actueel en bruisend kunst- en cultuurbeleid.

Cultuurnetwerk Nederland Expertisecentrum voor CultuureducatieKunstconnectie Branchevereniging Kunsteducatie-instellingenKunstfactor Sectorinstituut AmateurkunstVNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten

INLEIDING

A. CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST

A.1. // Wat is cultuureducatie?Cultuureducatie bestaat uit kunst-, erfgoed- en media-educatie. Literatuur-educatie hoort bij kunsteducatie, maar in sommige publicaties wordt het apart benoemd.Kunsteducatie omvat de disciplines audiovisuele kunst, beeldende kunst, dans, literatuur, muziek en theater. Het gaat om alle vormen van educa-tie, zowel vorming, onderwijs als opvoeding, waarbij kunst in alle verschij-ningsvormen als doel of als middel wordt ingezet. Met educatie worden alle methoden van onderwijzen en leren binnen én buiten schoolse omgevingen bedoeld. Erfgoededucatie omvat een breed spectrum aan activiteiten voor allerlei publieksgroepen, die kennis, begrip en beleving van erfgoed ten doel heb-ben. Bij erfgoed gaat het om musea, monumenten, de gebouwde omgeving, archieven, archeologie, industrieel en mobiel erfgoed, landschap en imma-terieel erfgoed. Erfgoededucatie is leren over, door en met erfgoed. Media-educatie betreft het leren interpreteren van de inhoud van media, het bepalen door welke belangen of waardesystemen deze worden gestuurd en het bewust worden van de plaats en de rol van de media in het persoonlijke en maatschappelijke leven. Maar ook het zelf gebruiken van deze media en het zelf vervaardigen van (digitale) audiovisuele producties is onderdeel van media-educatie.

A.2. // Wat is amateurkunst?Amateurkunst is het actief beoefenen van kunst, uit passie, liefhebberij of engagement, zonder daarmee primair in het levensonderhoud te willen voorzien. De mensen die een vorm van amateurkunst beoefenen doen dat in de eerste plaats omdat die ervaring en het eventuele resultaat daarvan waardevol zijn voor henzelf in persoonlijke en sociale zin. In de praktijk heb-ben hun activiteiten echter vaak een bredere werking, omdat zij hun pro-ducten in veel gevallen presenteren aan anderen in de lokale samenleving. Binnen de amateurkunst zijn zes disciplines te onderscheiden: audiovisu-eel/multimedia, beeldende kunst, dans, muziek, schrijven en theater. Dit alles vindt plaats binnen verenigingen, bij culturele en maatschappelijke instellingen, op school (inclusief de brede school), in informeel verband en op de particuliere markt. Een andere benaming die steeds vaker voor ama-teurkunst wordt gebruikt is actieve kunstbeoefening.

C. HET BELANG VAN CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST

C.1. // De relevantie van kunst en cultuurKunst en cultuur zijn in staat om positieve effecten te genereren voor zowel afzonderlijke individuen, groepen mensen, als de samenleving als geheel. Kunst en cultuur scheppen voorwaarden voor economische welvaart: ze zijn gunstig voor het vestigingsklimaat van bedrijven en professionals/ creatie-ven, zorgen voor banengroei en werkgelegenheid, vergroten innovatiekracht, versterken de concurrentiepositie en laten directe bestedingen en spin-off-inkomsten groeien. Kunst en cultuur leveren een bijdrage aan de leefbaarheid en aantrekkings-kracht van gemeenten. Ze genereren een gevoel van trots op de eigen woonomgeving, zorgen voor een prettig leefklimaat en levendige steden en dorpen. Daarnaast kunnen ze bijdragen aan de groei van het toerisme.

C.2. // De betekenis van cultuureducatieHet Fonds voor Cultuurparticipatie, Cultuurnetwerk Nederland, Kunstcon-nectie, Kunstfactor en enkele andere landelijke organisaties hebben in hun pamflet ‘Kunst is horen, zien, voelen en doen’ (mei 2012) het volgende opge-nomen over de betekenis van cultuureducatie: ‘Dat deelname aan kunst en cultuur van belang is voor mensen is evident. Cultuureducatie en cultuurparticipatie vergroten de kunstzinnige en creatie-ve vermogens van mensen en verschaffen kennis en inzicht in kunstvormen. Kennis van kunst en cultuur versterkt onze binding met heden en verleden. Kunst is een onmisbaar middel tot expressie, tot persoonlijke ontplooiing, tot maatschappelijke betrokkenheid en een rijker leerklimaat. Cultuuredu-catie geeft mensen de middelen om een gemotiveerde keuze te maken uit het kunstaanbod en actief deel te nemen aan het culturele leven. De grote intrinsieke en sociale waarde van kunst zijn niet meer elkaar in tegen-spraak, ze liggen in elkaars verlengde.’

C.3. // De waarde van amateurkunstOver de waarde van amateurkunst wordt in het onder punt 2 genoemde pamflet het volgende gemeld: ‘In Nederland doet de helft van de bevolking aan amateurkunst; één derde van de bevolking is wekelijks actief, soms alleen door te schilderen of te schrijven, maar ook heel vaak in groepsverband in dansgezelschappen,

B. KUNST- EN CULTUURBELEID

B. 1. // Snelle ontwikkelingen leiden tot beleidsactualiseringMaatschappelijke en politieke ontwikkelingen gaan snel. Wat vandaag nog staand beleid is kan morgen verouderd of achterhaald zijn. Nieuwe inzichten komen in hoog tempo op ons af en vragen om actualisering van beleid en regelgeving. De waarde van kunst en cultuur is onomstreden, maar de wijze waarop de overheden deze ondersteunen staat wel ter discussie.

B. 2. // Principiële discussie over rijkssubsidie kunst en cultuur Hoewel de betekenis van kunst en cultuur wordt onderkend is er qua beleid in de afgelopen jaren veel veranderd. Met de komst van het kabinet Rutte in 2010 zijn er nieuwe elementen ingevoerd in het beleidsdebat daarover. Dat heeft op landelijk niveau geleid tot een nieuwe blik op kunst en cultuur en een verlaging van het cultuurbudget. Kunst en cultuur moeten rekenen op een kritischer benadering en de zorg voor de organisaties en de financiering ervan wordt in toenemende mate bij de initiatiefnemers zelf gelegd. Deze zienswijze wordt gaandeweg overgenomen door de andere overheden. Poli-tiek en ambtenaren op lokaal niveau gaan de bakens verzetten of worden daartoe aangezet. Amateurkunst en cultuureducatie krijgen daardoor niet alleen landelijk maar ook regelmatig binnen gemeenten te maken met deze nieuwe visie.

B. 3. // Aanscherping lokaal beleid vergt kennis en inzichtVoor het ontwikkelen van nieuw beleid, het aanscherpen van bestaande regels en voorzieningen zijn kennis en inzicht nodig. Zowel bij de VNG als bij de landelijke organisaties voor cultuureducatie en amateurkunst is merk-baar dat gemeenten behoefte hebben aan goede voorbeelden, modellen en berekeningen voor hun nieuwe beleid. Deze Gids beoogt de ambtenaar op weg te helpen.

B. 4. // Verleden mag niet uitgewist wordenDe ontwikkelingen gaan zo snel dat sommige informatie al verouderd is op de dag van publicatie. Mede door de bezuinigingen sinds 2011 zijn structu-ren, voorzieningen en politieke standpunten aan snelle veranderingen on-derhevig. Dat maakt dat oudere publicaties niet altijd zonder meer en zeker niet integraal toepasbaar zijn. Dat neemt niet weg dat kennis van de historie in veel gevallen van nut kan zijn, zelfs als het heden en de toekomst wezen-lijk anders zullen worden ingevuld.

D. TAAKVERDELING TUSSEN DE OVERHEDEN

De taakverdeling tussen de overheden is niet wettelijk vastgelegd. Toch houden de drie overheden zich al decennia lang aan de ongeschreven wet-ten op het terrein van cultuureducatie en amateurkunst. Hieronder worden enkele actuele ontwikkelingen weergegeven.

D.1. // CultuureducatieIn mei 2012 stelden de staatssecretaris van OCW, het Interprovinciaal Over-leg (IPO) en de VNG het ‘Algemeen kader interbestuurlijke verhoudingen cultuur’ op. Hierin staat een passage over de taakverdeling rond cultuur-educatie, met name daar waar het gaat om het onderwijs. Hieronder wordt dit aangevuld met een tekst over de buitenschoolse cultuureducatie. - Het Rijk zorgt voor:

a) de bekostiging en het wettelijk kader van het onderwijs, b) de opdracht aan culturele instellingen met rijksfinanciering, c) de landelijke ondersteuning (innovatie, kennis en netwerken).

Het Rijk bekostigt ten aanzien van het buitenschoolse deel algemene (kennis)ondersteuning (derdelijns werk), landelijke experimenten en stimuleringsprogramma’s.

- Provincies spelen een rol in de tweedelijns ondersteuning, in het bevor-deren van de kwaliteit door deskundigheidsbevordering en in de regionale spreiding.

- De gemeenten zijn de plaats waar de feitelijke kennismaking met cultuur doorgaans plaatsvindt, in een nauw samenspel van scholen en cultuur-aanbieders (met en zonder subsidie). De gemeente heeft daarbij de regie en faciliteert:a) een breed en samenhangend cultureel aanbod voor scholen, b) bemiddeling van het aanbod,c) aansluiting binnenschools en buitenschools,d) afspraken met scholen (bijvoorbeeld in het kader van de ‘Lokale Educatieve Agenda’).

Daarnaast kunnen gemeenten activiteiten op het gebied van cultuureducatie in de vrije tijd bekostigen.

theatergroepen, orkesten en koren. In de categorie jongeren worden ver-schillende kunstvormen gecombineerd, in ad hoc groepen, solostukken, in buurthuizen, bij centra voor de kunsten of juist op straat. Met kunst en cultuur hebben bestuurders een krachtig middel in handen om de maat-schappelijke deelname en gemeenschapsvorming te bevorderen. Want in toneelclubs, koren, bandjes, blaasorkesten en leesclubs ontmoeten mensen elkaar. Ze leven hun passie uit en maken daar anderen blij mee. Dat kweekt saamhorigheid en wederzijdse waardering, van jong tot oud, wat ook blijkt uit het feit dat in deze sector één miljoen vrijwilligers wekelijks werkzaam zijn. Kunstbeoefening staat midden in de samenleving: het is voor jong en oud, in stad en regio. Amateurkunst brengt miljoenen Nederlanders ont-spanning en plezier, maar het is ook talentontwikkeling, zien, gezien worden en elkaar ontmoeten.’

E. RIJKSGESUBSIDIEERDE INSTELLINGEN VOOR CULTUUREDUCATIE

EN AMATEURKUNST

E.1. // Kennisinstituut voor Cultuureducatie en AmateurkunstPer 2013 wordt het landelijke Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Ama-teurkunst gevormd uit Cultuurnetwerk en Kunstfactor. De educatietaken van het vroegere Erfgoed Nederland zijn in 2012 naar Cultuurnetwerk ge-gaan en komen daarmee eveneens per 2013 in het nieuwe instituut. Ook de cultuurondersteuning in het kader van de Brede impuls combinatiefuncties wordt door dit nieuwe instituut overgenomen van de organisatie Cultuurfor-matie.Het nieuwe Kennisinstituut richt zich op het versterken van de kwaliteit van de culturele levensloop. De ambitie is om kinderen, jongeren en volwas-senen te laten leren met en over kunst en cultuur en daarnaast zoveel mogelijk mensen te stimuleren een leven lang deel te nemen aan kunst en cultuur. De inzet is om samen met professionals de kwaliteit van voorzienin-gen en activiteiten voor de culturele levensloop voor iedereen te vergroten.Het instituut kent vier prioriteiten: 1. ontwikkelen van een infrastructuur, 2. zorgen voor kwaliteit en samenhang in de amateurkunst, 3. cultuureducatie brengen naar het hart van het onderwijs, 4. verbinden van educatie en amateurkunst voor een optimale culturele

levensloop.

E.2. // Fonds voor CultuurparticipatieHet Fonds voor Cultuurparticipatie wil op basis van zijn beleidsplan 2013-2016 zoveel mogelijk mensen de kans geven hun creativiteit tot ontwikkeling te brengen en te benutten. Daartoe voert het drie programma’s uit, die zich op de volgende aspecten richten: cultuur aan de basis in het onderwijs (leren & leren doen),cultuur in de vrije tijd (participeren & ontwikkelen),cultuur naar de top (ontwikkelen & presteren). De programma’s worden uitgewerkt in subsidieregelingen onder de noe-mers cultuureducatie met kwaliteit; innovatie amateurkunst; talentontwik-keling en manifestaties. In totaal is ruim 22 miljoen per jaar beschikbaar.

D.2. // AmateurkunstBinnen de amateurkunst geldt de volgende taakverdeling tussen overheden:- Het Rijk bekostigt algemene ondersteuning (derdelijns werk), excellente

instellingen, landelijke experimenten en stimuleringsprogramma’s. - Voor de provincies wordt de amateurkunst tot de zelf in te vullen ‘plus’-ta-

ken gerekend. Dit is zo ontstaan na de recente forse kortingen op het pro-vinciefonds en het daardoor moeten focussen op de kerntaken. Tot deze kortingen bekostigden de provincies in principe de steunfunctie (tweede-lijns werk), distributie, bemiddeling en innovatieve projecten.

- De gemeenten zijn de financiers van de zogeheten uitvoerende activiteiten (eerstelijns werk).

- ontwikkel een referentiekader cultuureducatie,- bevorder de deskundigheid op school,- stel de culturele infrastructuur meer in dienst van de scholen. Volgens de raden zijn dit noodzakelijke maatregelen die ervoor moeten zorgen dat cultuureducatie in het hart van het onderwijs terechtkomt. Zo krijgen de scholen de touwtjes in handen bij het onderwijzen van kunst en cultuur. De minister en de staatssecretaris van OCW hebben eind oktober 2012 het advies van de raden overgenomen.

F. 4. // Verschillende programmalijnenHet Rijk wil de doelen van het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ via verschillende lijnen realiseren.

F. 4.1. // Regeling voor scholenVia de Regeling Prestatiebox Primair Onderwijs 2012-2015 is er € 10,90 per leerling per jaar beschikbaar voor het versterken van de samenhang binnen en de kwaliteit van cultuureducatie in het primair onderwijs. Daarnaast is er een reguliere bekostiging in lumpsum.

F. 4.2. // Regeling voor culturele instellingen bij provincies en gemeentenHet Rijk, 35 grote gemeenten en de provincies hebben in het kader van de matchingsregeling ‘Cultuureducatie met kwaliteit 2013-2016’ bestuur-lijke afspraken gemaakt voor een bedrag van twintig miljoen euro per jaar. Culturele instellingen worden op voordracht van gemeenten en provincies uitgenodigd programma’s op te stellen die op lokaal niveau scholen en in-stellingen ondersteunen bij de versterking van de kwaliteit van cultuuredu-catie. Deze regeling is ondergebracht bij het Fonds voor Cultuurparticipatie en is op 1 augustus 2012 gepubliceerd.

F. 4.3. // Landelijk flankerend beleidHet Fonds voor Cultuurparticipatie heeft voor landelijk flankerend beleid een budget van 3,8 miljoen euro per jaar beschikbaar. De regeling on-dersteunt financieel de landelijke ontwikkeling van concrete inhoudelijke handvatten en programma’s voor deskundigheidsbevordering van scholen, leerkrachten, educatief medewerkers en instellingen. Deze regeling wordt samen met het nieuwe Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Amateur-

F. LANDELIJK PROGRAMMA ‘CULTUUREDUCATIE MET KWALITEIT IN

HET PRIMAIR ONDERWIJS’

F.1. // Rijksoverheid kiest voor primair onderwijsBinnen het landelijke beleid kiest het Rijk voor de doelgroep kinderen en jongeren; dit leidt tot de inzet van cultuureducatie binnen het onderwijs. De focus ligt daarbij op het primair onderwijs. Het beeld van cultuureducatie in het onderwijs, van kunstzinnige oriëntatie, erfgoedonderwijs en media-educatie, is gemengd. De randvoorwaarden en mogelijkheden voor cultuur-educatie in het basis- en voortgezet onderwijs zijn de afgelopen jaren over het algemeen verbeterd. Maar de kwaliteit van de instructie (het leren en beoordelen), én die van de vakinhoud, de vakdidactiek of methodiek en de leeropbrengsten hebben daarmee geen gelijke tred gehouden.De komende jaren wordt vanuit landelijk beleid door het programma ‘Cul-tuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs’ ingezet op verbetering van de cultuureducatie in primair onderwijs.

F.2. // Doelen programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit’Doelen van het programma zijn:Het ontwikkelen en toepassen van een instrumentarium voor het beoorde-len van de culturele ontwikkeling van leerlingen,Het stimuleren van de ontwikkeling, de verdieping en de vernieuwing van het curriculum met het doel een doorgaande leerlijn te realiseren,Het bevorderen van de deskundigheid van leraren en van educatief mede-werkers van culturele instellingen op het gebied van cultuureducatie in het primair onderwijs,Het versterken van de relatie tussen scholen met hun culturele omgeving om de inhoudelijke bijdrage van culturele instellingen aan het behalen van de kerndoelen van het leergebied kunstzinnige oriëntatie te vergroten.

F.3. // Advies Onderwijsraad en Raad voor CultuurDe staatssecretaris van OCW heeft de Onderwijsraad en de Raad voor Cul-tuur om een gezamenlijk advies gevraagd over ‘hoe scholen ondersteund kunnen worden bij het verzorgen van kwalitatief goede cultuureducatie’. De essentie van hun gezamenlijke advies ‘Cultuureducatie: leren, creëren en inspireren’ (juni 2012) luidt:

G. DE SECTOREN CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST

KORT IN BEELD

G.1. // Cultuureducatie onder schooltijd

G.1.1. // BasisonderwijsHet basisonderwijs hanteert kerndoelen waarin globaal is opgenomen wat een leerling aan het einde van de schoolperiode moet kennen en kunnen. Voor cultuureducatie gelden de drie kerndoelen van het vakgebied ‘Kunst-zinnige oriëntatie’ die zeer globaal van aard zijn: - Kerndoel 54: De leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging

te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.

- Kerndoel 55: De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.

- Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waar-dering voor aspecten van cultureel erfgoed.

Ook zijn enkele kerndoelen uit het vakgebied ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ relevant voor cultuureducatie. Binnen het speciaal onderwijs gelden aangepaste kerndoelen. Uit de meest recente Monitor Cultuureducatie 2008 – 2009 (Sardes/Oberon, 2010) blijkt dat ruim driekwart van de basis-scholen in een beleidsplan een visie op cultuureducatie heeft vastgelegd. Ook heeft ruim de helft van de basisscholen een interne cultuurcoördinator aangesteld, van wie de meesten de landelijke gecertificeerde cursus hebben gevolgd. Een groep 2 besteedt 10,2 uur per week aan cultuureducatie, bij de groepen 4 en 7 is dat gemiddeld 5,5 uur. In alle groepen wordt nog eens ongeveer 24 uur per jaar gewijd aan projec-ten en bijzondere activiteiten. Voor de invulling van het programma is het afnemen van een kant-en-klaar kunstmenu het meest populair (26%). Het aantal scholen dat een eigen programma ontwikkelt groeit en is inmiddels 24%. Vakleerkrachten voor kunstvakken komen steeds minder voor in het basisonderwijs: nog op 20% van de scholen. Daarentegen is de laatste jaren een aantal scholen gaan werken met cultuurcoaches (combinatiefunctiona-rissen cultuur) voor de verbinding tussen binnenschoolse en buitenschoolse cultuureducatie.

kunst vormgegeven. Onder meer worden pilots en cultuurwerkplaatsen ondersteund bij lerarenopleidingen voor primair en voortgezet onderwijs, bijvoorbeeld voor het kunstvakonderwijs, kunstzinnige oriëntatie, didactiek en beroep. Het Fonds begeleidt verder netwerken van betrokken overheden en instellingen.

F.5. // Komende vier jaar cruciaal voor de scholenDe komende vier jaar zal moeten blijken of het landelijke programma ‘Cul-tuureducatie met kwaliteit’ daadwerkelijk de gewenste, en vooral blijvende, uitwerking zal hebben. Het onderwijs staat voor meerdere uitdagingen. Leeropbrengsten van taal en rekenen moeten worden verhoogd, en tegelijk moet er voldoende aandacht besteed worden aan andere, meer op de maat-schappij gerichte vakken zoals kunstzinnige oriëntatie en erfgoedonderwijs. Om dit te organiseren zouden op elke school (één of meer) leerkrachten geschoold moeten worden tot expert in deze maatschappelijke vakken.

F.6. // Gemeenten en provincies relevant voor het onderwijsGemeenten en provincies houden (zie D.1.) een rol als het gaat om de be-vordering van de onderwijskwaliteit van kunstzinnige oriëntatie, erfgoedon-derwijs en media-educatie. Met de matchingsregeling ‘Cultuureducatie met kwaliteit’ van het Fonds voor Cultuurparticipatie kunnen de grotere ge-meenten rechtstreeks, en de kleinere gemeenten samen met de provincies, scholen stimuleren werk te maken van cultuureducatie. Maar de gemeen-telijke inbreng kan ook vorm krijgen via andere wegen zoals een autonoom ondersteunend beleid, de inzet van de Brede impuls combinatiefuncties c.q. de cultuurcoaches, de Lokale Educatieve Agenda en de Brede School. Aandachtspunt is wel dat de uitwerking van de (vaak noodzakelijke) bezuini-gingen op lokaal en provinciaal niveau nadelig kan zijn voor de kwaliteit van cultuureducatie en de verschillende wegen waarop deze wordt nagestreefd.

gingsleven en gesubsidieerde instellingen om.Recent onderzoek wijst uit dat er circa 1 miljoen vrijwilligers actief zijn in de amateurkunst. Het aantal verenigingen is naar schatting 30.000 en het aantal bezoeken aan amateurkunstvoorstellingen (podiumkunsten) is ruim 20 miljoen per jaar. De omzet in de sector bedraagt € 2,7 miljard.

G.2.2. // Buitenschoolse kunsteducatieHet aantal organisaties in de buitenschoolse kunsteducatie is niet exact te bepalen. Veel gemeenten maken gebruik van een (gesubsidieerd) centrum voor de kunsten (kunsteducatie-instelling, muziekschool e.d.). Daarnaast is er een grote markt van private personen en instellingen. Kunstconnectie, de brancheorganisatie van (gesubsidieerde) centra voor de kunsten, heeft 181 leden (2011), verspreid over heel Nederland. Het aantal particuliere aan-bieders is niet precies bekend, maar bedraagt een veelvoud daarvan. Bij de kunstbeoefening in lesverband heeft het particuliere circuit met 40% veruit het grootste marktaandeel van de bevolking van 16 jaar en ouder. Dit aandeel is tweemaal zo groot als dat van de centra voor de kunsten (kunsteducatie-instellingen en muziekscholen). In de laatste jaarmeting over 2007 hadden deze instellingen 476.000 cursisten van wie 362.000 kin-deren en jongeren tot 18 jaar. Daarnaast bedienden zij 53% van de leerlin-gen op de basisschool en respectievelijk 32% en 22% van de leerlingen in de onder- en bovenbouw van het voorgezet onderwijs. Het aandeel van de particuliere aanbieders is driemaal zo groot als dat van verenigingen, die 13% van de lessen geven. Daarbij moet bedacht worden dat veel verenigingen om principiële redenen zelf geen lesaanbod (meer) verzorgen en (soms) tegen gereduceerde tarieven gebruik maken van de centra voor de kunsten om hun leden les te geven.

G.1.2. // Voortgezet onderwijsDe onderbouw van het voortgezet onderwijs werkt net als het basisonder-wijs met globale kerndoelen. In de onderbouw volgen leerlingen tenminste twee kunstvakken. In het VMBO gaat het om gemiddeld 3,6 uur per week en in HAVO/VWO om 3,2 uur. In de bovenbouw is de vakinhoud duidelijker vastgelegd in de eindtermen van alle vakken, waaronder de kunstvakken. Vakdocenten verzorgen de lessen van de kunst- en cultuurvakken. In de bovenbouw van het VMBO-T is kunst een keuzevak. Op HAVO/VWO is het vak Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV) een verplicht onderdeel van de tweede fase (bovenbouw). Dit vak heeft tot doel de cultuurdeelname van leerlingen te bevorderen. De leerlingen gaan op bezoek bij culturele instellingen en nemen deel aan culturele activiteiten. Op het moment van schrijven van deze Gids ligt er een wetsvoorstel om CKV als verplicht vak in de bovenbouw af te schaffen, wat daarmee gaat gebeuren is echter nog niet bekend. Op het VWO kunnen leerlingen in plaats daarvan kiezen voor het vak Klassieke Culturele Vorming (KCV). Dit vak wordt in de toekomst samen-gevoegd met Latijn en Grieks. Leerlingen kiezen in de tweede fase een profiel. Bij het HAVO/VWO profiel Cultuur & Maatschappij kunnen leerlingen het vak Kunst kiezen; dit vak kent een praktische en een theoretische component. Erfgoed- en media-educatie worden veelal geïntegreerd in andere vakken: gemiddeld 85% van de scholen besteedt aandacht hieraan. Literatuureducatie komt bij 82% van de scholen voor. Er zijn in Nederland ruim 30 scholen voor voortgezet onderwijs die cultuurprofielschool zijn. Op cultuurprofielscholen zijn de kunst- en cultuurvakken geïntegreerd in andere vakken en sommige van deze scholen bieden vooropleidingen naar kunstvakopleidingen aan.

G.2. // Amateurkunst en kunsteducatie in de vrije tijd

G.2.1. // AmateurkunstDe deelname aan amateurkunst is het laatste decennium min of meer stabiel. Ongeveer de helft van de Nederlanders (7,3 miljoen) beoefent in de vrije tijd een kunstdiscipline, waarvan 4,5 miljoen minstens een maal per week.De sector telt ruim negentig koepelorganisaties, die over het algemeen op vrijwilligers draaien. Het overgrote deel van de amateurkunst vindt plaats buiten gesubsidieerde instellingen. Een groeiend aantal (jongere) kunstbe-oefenaars kiest nieuwe organisatievormen buiten het traditionele vereni-

kunst en zet zich mede op die manier in om de amateurkunst een stevige plek te geven binnen de gemeenschap. Amateurkunstorganisaties spelen daar op in door extra activiteiten te ontplooien en zich meer te profileren.

H. 4. // Ongewisse tijden voor lokale kunsteducatie-instellingen De ongeveer 180 gesubsidieerde instellingen voor kunsteducatie, die nagenoeg landsdekkend werken, maken het mogelijk dat mensen van alle leeftijden actief en passief kennismaken met, en toegang krijgen tot, kunst en cultuur. En dat zij hun artistieke vermogens op een passende en blijven-de manier kunnen verkennen en ontplooien. Veel gemeenten hebben deze waarde (opnieuw) erkend. Wel zijn het door de gemeentelijke bezuinigingen voor diverse kunsteducatie-instellingen ongewisse tijden.Toch blijven instellingen zich inzetten om via kwaliteitszorg, certificering en deskundigheidsbevordering van docenten de kwaliteit te bieden die van een professionele bedrijfstak verwacht mag worden. Dat maakt dat onder schooltijd oriëntatie op het gebied van cultuureducatie en in de vrije tijd verdieping, verbreding en talentontwikkeling in kunst en cultuur geboden worden.

H. 5. // Klantgericht en flexibiliteit noodzakelijkHet is van belang dat culturele organisaties zoals de instellingen voor kun-steducatie meer gaan sturen op ondernemerschap en steeds gerichter in-spelen op een veranderende vraag. Zij moeten kunnen meebewegen met de consument die veelsoortige en steeds nieuwe eisen heeft. In de kunstedu-catie liggen anno 2012 de thema’s ondernemerschap, professionalisering, marktgerichtheid en samenwerking ten grondslag aan de vernieuwingstra-jecten die al in gang zijn gezet. Zonder flexibilisering wordt het efficiënt en effectief inspelen op de steeds veranderende behoefte van burgers lastig. Op het personele vlak wordt de flexibiliteit echter bemoeilijkt. Kunstedu-catie-instellingen zijn gebonden aan de gemeentelijke rechtsregeling, de CAR-UWO, of - het overgrote merendeel - aan de CAO Kunsteducatie. Deze arbeidsvoorwaarden-regelingen kennen vanuit de ambtelijke geschiedenis kostbare saneringsbepalingen. Wanneer gemeentelijke bezuinigingen leiden tot gedwongen ontslagen binnen een kunsteducatie-instelling dan zal de gemeente de frictiekosten hiervan in ogenschouw moeten nemen.

H. LOKAAL CULTUUREDUCATIE- EN AMATEURKUNSTBELEID

H. 1. // AlgemeenIn juni 2012 verscheen de jaarlijkse statistiek ‘Uitgaven overheid cultuur, sport en recreatie’ van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze meting gaat over het jaar 2010. Ten opzichte van de jaren daarvoor, stegen de gemeente-lijke netto-uitgaven voor cultuur met ruim 100 miljoen tot meer dan € 1,8 mil-jard. De netto-uitgaven voor de zogenoemde ‘muzische en culturele vorming’ zijn omhoog gegaan en bedroegen € 250 miljoen. Ook aan de amateurkunst werd meer besteed en wel € 46 miljoen netto.

Een probleem met de CBS-statistieken is dat de gemeentelijke uitgaven voor cultuureducatie binnen het onderwijs niet exact te traceren zijn. Ditzelfde geldt voor de gemeentelijke bijdragen aan cultuureducatieve activiteiten van algemene culturele organisaties zoals musea en schouwburgen.

H. 2. // Gemeenten moeten vaak kiezen tussen doelgroepenBezuinigingen op kunst en cultuur zijn in deze economisch mindere tijden aan de orde van de dag. Daardoor is de infrastructuur van kunst- en cul-tuureducatie op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau onderhevig aan forse veranderingen. Overheden maken bij de financiële ondersteu-ning van cultuureducatie steeds meer de keuze voor kinderen en jongeren. Daardoor moeten burgers die op latere leeftijd nog les willen op het gebied van kunst, media of erfgoed, de kosten daarvoor zelf dragen. Wel zijn er voor minima speciale kortings- of tegemoetkomingsregelingen.

H. 3. // Veel en veelsoortige lokale amateurkunstorganisatiesTot in de kleinste hoeken van ons land doen mensen actief aan kunstbeoe-fening. Er zijn ongeveer 30.000 verenigingen voor amateurkunst. Elk dorp, hoe klein ook, kent enkele van deze groepen. Naast de formeel georga-niseerde verbanden, ontstaan er meer losse initiatieven in de vorm van projecten, evenementen en activiteiten met steeds wisselende deelnemers. De gemeente biedt faciliteiten en/of ondersteuning aan amateurkunstorga-nisaties, bijvoorbeeld in de vorm van een cultuurmakelaar of steun aan een overlegplatform. Dit is soms ter compensatie van teruglopende subsidies, maar komt ook voor als aanvulling daarop.Een groeiend aantal gemeenten neemt deel aan de Week van de Amateur-

H. 6. // Afstemming onderwijs- en cultuureducatiebeleid verbeterenHet reguliere onderwijs is in toenemende mate een klant of een samen-werkingspartner van culturele organisaties. Deze organisaties ontwikkelen zelfstandig of met anderen en met de scholen doorlopende leerlijnen. Bij de afstemming hiervan ligt een kans om het gemeentelijke onderwijsbeleid te betrekken. Gemeenten en provincies formuleren beleid op het gebied van cultuureducatie, echter vaak afzonderlijk van hun ambities op het gebied van onderwijs.Het is van belang de samenhang te bewaken tussen de rol van de gemeente als opdrachtgever voor kunsteducatie-instellingen enerzijds, en de afspra-ken die de gemeente maakt met (brede) scholen over binnen- en buiten-schoolse kunstonderwijs anderzijds. Hierdoor kunnen vraag en aanbod op het gebied van cultuureducatie beter op elkaar aangesloten worden.

HANDREIKINGEN

1.A CULTUUREDUCATIE

Cultuureducatie: de kracht van lokaal en provinciaal beleidM. van der Putten; F. Willems, Kunstconnectie/VKV/Erfgoed Actueel/VNG, 2006

Deze beleidshandreiking bestaat uit drie delen: inleidend katern over cultuureducatie en twee handreikingen (erfgoed- en kunsteducatie) over beleidsontwikkeling op gemeentelijk en provinciaal niveau. De handreiking erfgoededucatie legt uit wat dit inhoudt en wat je er als gemeente mee kunt. De handreiking kunsteducatiebeleid geeft informatie over de waarde en de praktijk van kunsteducatie en biedt een concreet stappenplan om visie en beleid verder te ontwikkelen. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en amateurkunst > Publicaties >Handreikingen/ Publicaties > VNG-leden-brief Handreiking cultuureducatie – bijlage 1; inleiding cultuureducatie 2006www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en amateurkunst > Publicaties > Handreikingen/Publicaties > VNG-ledenbrief Handreiking cultuureducatie – bijlage 2; erfgoededucatie 2006www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en amateurkunst > Publicaties > Handreikingen/Publicaties > VNG-ledenbrief Handreiking cultuureducatie – bijlage 3; kunsteducatie 2006

Model meerjaren convenant prestaties budgetsubsidie privaatrechtelijke kunsteducatie-instellingenVereniging van Nederlandse Gemeenten, Kunstconnectie, 2007

Door Kunstconnectie en VNG opgesteld model voor het maken van heldere afspraken tussen de instellingen en de gemeente. Het betreft hier afspraken over de volgende soorten activiteiten: cursorisch of project-matig buitenschools kunstonderwijs, opleidingen en ondersteuning van de amateurkunst, ontmoetingsplaats en informatiepunt voor kunst en cul-tuur, activiteiten voor scholen en maatschappelijke instellingen, spil in het kunst- en cultuureducatienetwerk. De afspraken omvatten ook kwalita-tieve en kwantitatieve prestatiecriteria. Onafhankelijke externe kwaliteits-toetsing door Kunstkeur is hierbij het uitgangspunt. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst >Publicaties > Modelverordeningen > Model meerjaren convenant 2007

1

1.B AMATEURKUNST

Amateurkunstbeleid OK: handreiking voor gemeenten Kunstfactor, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 2008

Het eerste deel van deze handreiking biedt aanknopingspunten voor een ge-meentelijk amateurkunstbeleid, een beschrijving van amateurkunst en een inhoudelijke verkenning van ‘het veld’. Vervolgens komen aan de orde: ont-wikkelingen en trends, de spelers in het veld, beleidsinstrumenten en een stappenplan gemeentelijk amateurkunstbeleid. Ter inspiratie en illustratie volgen een aantal voorbeelden uit de praktijk. Het tweede deel bevat bijla-gen met relevante praktijkinformatie, zoals een model subsidieverordening en tips voor een goed amateurkunstbeleid.www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Publicaties > Handreikingen/Publicaties > VNG-ledenbrief en Handreiking Amateurkunst OK 2008

Subsidieverordeningen Vereniging van Nederlandse Gemeenten i.s.m. Kunstfactor

Modelverordening incidentele subsidies amateurkunst (2008)Modelverordening voor het verstrekken van incidentele subsidies aan ama-teurkunst. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Publicaties > Modelverordeningen > Modelverordening inciden-tele subsidies amateurkunst 2008

Verordening structurele en startsubsidies amateurkunst (2008)De wijzigingen die in dit model zijn doorgevoerd leiden tot een aanzienlijke reductie van administratieve lasten voor de burger. Met het nieuwe Model subsidies amateurkunst is de burger 46% minder tijd kwijt met een aan-vraag dan onder het oude model. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst> Publicaties > Modelverordeningen > Verordening structurele en startsubsidies amateurkunst 2008

Netwerken binnenschoolse cultuureducatie: een handreiking voor gemeentenS. van den Hoek, J. Poll; P. Vogelezang, Cultuurnetwerk Nederland, 2010

Praktisch instrument voor gemeenteambtenaren die een netwerk binnen-schoolse cultuureducatie willen oprichten. De handreiking onderscheidt verschillende soorten netwerken: uitsluitend onderwijs, uitsluitend culture-le instellingen en gemengde netwerken. Ook zijn de noodzakelijke randvoor-waarden, afstemming met andere beleidsterreinen en het proces van een netwerk beschreven.www.cultuurnetwerk.nl > Zoeken op: ‘netwerken binnenschoolse cultuur-educatie’ > Netwerken binnenschoolse Cultuureducatie

Samen of solo?: een verkenning van en handreiking voor samenwerking tussen gesubsidieerde en particuliere aanbieders van kunsteducatieA. de Vries, P. Grooten, H. Haest, Kunstconnectie, 2006/2008

Een verkenning van mogelijke samenwerkingsverbanden tussen verschil-lende aanbieders in de kunsteducatie (zowel gesubsidieerd als particulier). Daarnaast biedt het handvatten voor potentiële samenwerkingspartners. www.kunstconnectie.nl > Diensten > Downloads > Samen of solo?

Kwaliteitskader cultuureducatie door culturele instellingen: indicatoren en gebruik in de praktijkC. Oomen, M. Reinink M. van der Grinten, Oberon, 2011

In het najaar van 2010 heeft onderzoeks- en adviesbureau Oberon in op-dracht van het ministerie van OCW onderzoek naar cultuureducatie bij cul-turele instellingen. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een richtinggevend kwaliteitskader dat kan worden gebruikt bij onder andere visitatie.www.oberon.eu > Publicaties > Cultuureducatie > Kwaliteitskader cultuur-educatie door culturele instellingen > Bekijk de publicatie

1.C ALGEMEEN

Samenwerken onder één dak: handreiking voor het opzetten van een CultuurhuisE. Schins, F. Brandsma, Provincie Utrecht/Bisc/Grontmij, 2007

Deze publicatie beschrijft stappen om een cultuurhuis van de grond te krij-gen. De verschillende hoofdstukken behandelen de voorbereidingsfase om de samenwerking en de culturele formule te bepalen, het bouwconcept en de bouwfase, en ten slotte het beheer en de exploitatie. Handig voor ieder-een die met verschillende partijen wil samenwerken in een multifunctioneel gebouw. www.provincie-utrecht.nl > Zoeken op ‘samenwerken onder één dak’ > Samenwerken onder één dak: opzetten van een Cultuurhuis > Bestanden – Samenwerken onder één dak: opzetten van een Cultuurhuis, november 2007 (PDF)

Zorg voor kwaliteit, Kwaliteitskader kunsteducatie en amateurkunstKunstconnectie, 2005

De kwaliteitstoetsing van de buitenschoolse instellingen voor kunsteducatie en amateurkunst en van de opleidingen in de amateurkunst. Het kader is opgesteld door Kunstconnectie, Kunstfactor, IPO en VNG.www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Publicaties > Handreikingen/publicaties > Ledenbrief Kwaliteits- toetsing kunsteducatie en amateurkunst en bijlagen 2006

2.A SECTORGEGEVENS

Handboek CultuurbeleidReed Business, 2012

Het Handboek Cultuurbeleid biedt actuele en uitgebreide informatie van het huidige kunst- en cultuurbeleid. Het is de enige uitgave in Nederland die compleet informeert over alle sectoren van het cultuurbeleid (toneel, dans, film, mediakunst, vormgeving, letteren enz.) inclusief actuele wet- en regelgeving. Er zijn speciale paragrafen gewijd aan amateurkunst en cul-tuureducatie. Tevens bevat de uitgave informatie over financiering en ac-commodaties en alle belangrijke adressen uit de kunst- en cultuurwereld. www.producten.reedbusiness.nl > Welzijn > Handboek Cultuurbeleid (zonder abonnement) > meer informatie

Amateurkunst: Feiten en Trends. Monitor Amateurkunst in Nederland. A. Deekman, H. Heimans, L. Volz, Kunstfactor, 2011

Met de Monitor Amateurkunst levert Kunstfactor politiek, beleidsmakers en beslissers binnen verschillende overheden en het management van cultu-rele organisaties feiten en cijfers op het gebied van amateurkunst. Dit kan hen helpen beleid te maken op het gebied van de actieve kunstbeoefening. Het gaat om alle vormen van amateurkunst, of dat nu is in cursusverband, binnen een vereniging, op individuele basis of binnen informele groepen.www.kunstfactor.nl > Cijfers en feiten > Amateurkunst: feiten en trends (PDF)

Kunstzinnige vorming 2005 en 2007Drs. H. Visser, drs. J.A.J. van der Meulen, CBS/Kunstconnectie, 2009

Dit rapport geeft een cijfermatig overzicht van de kunstzinnige vorming in Ne-derland. Het gaat hierbij om kunstzinnige vorming die buiten schoolverband gegeven wordt door muziekscholen, creativiteitscentra en gecombineerde instellingen (de eerste lijn). Ook instellingen met uitsluitend steunfunctie acti-viteiten (de tweede lijn) zijn meegenomen in het onderzoek.De publicatie bestaat uit een samenvatting en een reeks tabellen waarin ge-gevens worden gepresenteerd over de instellingen, de leerlingen en cursis-ten, het personeel en de baten en lasten.www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Publicaties> Handreikingen/Publicaties > Kunstzinnige vorming 2005 en 2007

BASISINFORMATIE2

In vier artikelen wordt onderzoek naar het landelijke beleidsprogramma Cultuur en School tussen 1997 en 2007 beschreven. De vier artikelen richten zich op de doelstellingen van het beleidsprogramma, beleidsonderzoek, een evaluatie van de regeling Versterking cultuureducatie in het primair onder-wijs en op cultuureducatie in het voortgezet onderwijs. www.cultuurnetwerk.nl > Producten & Diensten > Publicaties > Cultuur + Educatie > Pegasus’ vlucht gevolgd. Cultuur en School 1997-2007: doelstel-lingen, onderzoek en resultaten – download publicatie (PDF)

Cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs. Monitor 2008-2009Sardes, Oberon, 2009

Meest recente grootschalige monitor van de stand van zaken van cultuur-educatie in het primair en voortgezet. Met aandacht voor vakinhouden, samenwerking met culturele instellingen, organisatorische aspecten, tijds-besteding aan cultuureducatie, beoordeling en waargenomen opbrengsten. www.oberon.eu > Publicaties > Cultuureducatie > Monitor cultuureducatie PO en VO. Monitor 2008-2009 – Bekijk de publicatie

Motivatie voor invulling onderwijs m.b.t. kerndoelen kunstzinnige oriëntatie.P. Timmermans en S. Plantinga, TNS NIPO, 2012

Onderzoek naar motivatie, belang en ondervonden belemmeringen bij cultuureducatie in het primair onderwijs. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Onderwijsraad en Raad voor Cultuur ten behoeve van het gezamenlijke advies Cultuureducatie: leren, creëren, inspireren!www.onderwijsraad.nl > Zoeken op ‘kunstzinnige’ > Cultuureducatie in het basisonderwijs > Download integrale tekst (pdf)

Zingen en als je echt niet durft neem je toch gewoon de douche mee de klas in? Muziek telt!: over muziekeducatie in het basisonderwijs J.J. Knol, S. Haaij, T. Hiemstra, R. Slob, Muziek telt, 2012

Muziek telt! is een initiatief van Muziek Centrum Nederland, Fonds voor Cultuurparticipatie en Kunstfactor. Met deze samenwerking willen de orga-nisaties meer muziek brengen in het leven van kinderen, in het onderwijs en daarbuiten. Deze publicatie bevat de resultaten van een onderzoek naar de stand van zaken rond muziekeducatie in het primair onderwijs.www.muziektelt.nl > Muziek telt! > Publicaties > ‘Over muziekeducatie in het basisonderwijs’

2.B CULTUUR EN SCHOOL

Jaarberichten Brede School Onderzoeks- en adviesbureau Oberon brengt vanaf 2001 de ontwikkeling van brede scholen in Nederland in kaart via jaarberichten op basis van een systematische dataverzameling bij gemeenten, brede scholen en overige betrokken sectoren (welzijn, zorg, kinderopvang, sport en cultuur). De jaar-berichten bevatten zowel cijfermatige gegevens (aantallen brede scholen, huisvesting, financiën) als inhoudelijke informatie (visie, doelen, processen, opbrengsten). Tot 2007 richtten de jaarberichten zich voornamelijk op het primair onderwijs. Vanaf 2007 bevatten deze een apart deel over het voort-gezet onderwijs. www.oberon.eu > Thema’s > Brede School > Jaarbericht Brede School

Cultuureducatie op de brede schoolE. Wervers, Kunstzone, 2009 (nr. 4 / april / jaargang 8 / p. 18–20)

Een overzicht van ontwikkelingen rondom cultuureducatie en de brede school. Aan bod komen o.a.: Pilotproject brede school en cultuureducatie (Cultuurnetwerk Nederland 2008), investeringen OCW in de brede school, talentontwikkeling, scenario’s, combinatiefuncties, interne cultuurcoördina-tor (ICC’er), voorwaarden en knelpunten. www.kunstzone.nl > Magazines > Kunstzone 2009 > April > Download deze Kunstzone (PDF)

Kunst in cijfers Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2010

In deze brochure zijn de volgende gegevens gepubliceerd:-Financiering, publieksbereik en eigen inkomsten van 127 (deels) rijksge-subsidieerde cultuurproducerende instellingen.-Cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs inclusief de beste-ding van de cultuurkaart in het voortgezet onderwijs-Het kunstvakonderwijs en de arbeidsmarktwww.rijksoverheid.nl > Zoeken op ‘kunst in cijfers’ > Kunst in cijfers > Kunst in cijfers (PDF)

Pegasus’ vlucht gevolgd. Cultuur en School 1997-2007: doelstellingen, onderzoek en resultatenM. van Hoorn, Cultuurnetwerk Nederland, 2008

2.C ONDERZOEKHandreiking effectevaluaties van subsidies. Randvoorwaarden, uitvoering en benutting Drs. M. Gorree, drs. M.E. van den Dongen, drs. F.J. Israël, drs. ing. M.A.T. van der

Kraan, A.N. de Witte MSc, Algemene Rekenkamer, 2011

Deze handreiking is geschreven om beleidsambtenaren te ondersteunen bij de evaluaties van subsidies. De publicatie bevat ook tips die kunnen bijdra-gen aan de kwaliteit van een effectevaluatie. Naast deze publicatie is er ook een uitgebreid webdossier over overheidssubsidies. Downloaden via www.rekenkamer.nl.

Performing Arts and the City: municipal performing arts policy in the Brave New World of evidence-based policyQuirijn Lennert van den Hoogen, Universiteit van Groningen, 2010

Hoe meet je het maatschappelijk effect van cultuurbeleid? Is er een weten-schappelijke basis om culturele prestaties zowel kwantitatief als kwalitatief te meten? In dit proefschrift presenteert Van den Hoogen een model om te komen tot zogenoemd evidence based cultuurbeleid. Er is een samenvatting beschikbaar.www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuur, kunst en kunste-naars > Publicaties > Handreikingen/Publicaties >Cultuur- en kunstbeleid > Proefschrift effecten cultuurbeleid

Niet tellen maar wegen: over de zin en onzin van prestatieafspraken in de culturele sectorClaartje Bunnik, Edwin van Huis, Boekmanstudies, 2011

Welke mogelijkheden hebben culturele instellingen en subsidiërende over-heden om het onderlinge gesprek en hun afspraken over resultaten te verbeteren? In deze publicatie geven de auteurs de betrokken partijen aan-wijzingen voor het maken van zinvolle prestatieafspraken. Aan de hand van praktijkvoorbeelden gaan zij in op goed partnerschap, het onderscheid tus-sen kwantitatieve en kwalitatieve resultaatafspraken, het inzetten van deug-delijke prestatie-indicatoren en op het belang van maatwerk.www.boekman.nl > Publicaties > Boekmanstudies publicaties > Niet tellen maar weten > Lees meer

Cultuureducatie: een kwestie van onderwijskwaliteitM. van Hoorn, Cultuurnetwerk Nederland, 2012

Deze publicatie besteedt aandacht aan drie kernvragen over cultuureducatie met kwaliteit: Wat verstaan we onder kwaliteit van cultuureducatie in het (primair) onderwijs? Hoe is het gesteld met die kwaliteit? Wie is er verant-woordelijk voor en kan er iets aan doen?www.cultuurnetwerk.nl > Producten & Diensten > Publicaties > Cultuur + Educatie > Cultuureducatie: een kwestie van onderwijskwaliteit – meer informatie en bestellen.

Cultuureducatie op niveau. De rol van het schoolbestuur in beleid en praktijk.K. Admiraal, M. Haas, C. Himmelreich, Plein C, 2012

Deze publicatie beschrijft de resultaten van een onderzoek naar de betrok-kenheid van schoolbesturen bij cultuureducatie. Uit het onderzoek komen drie scenario’s voort voor de rol die een schoolbestuur kan aannemen bij cultuureducatie. De publicatie bevat tevens tien portretten van schoolbestu-ren en aanbevelingen voor schoolbesturen.www.pleinc.nl > Onderwijs > Schoolbesturen > Plein C voor schoolbesturen > Onderzoek

Hart(d) voor cultuurTaakgroep Cultuureducatie Primair Onderwijs, 2003

Rapport met drie scenario’s voor de invulling van cultuureducatie die nog steeds een bruikbaar handvat bieden voor scholen, gemeenten en instellin-gen om ambities en beleid te formuleren. De scenario’s beschrijven de wijze waarop scholen voor primair onderwijs in samenwerking met het culturele veld cultuureducatie kunnen vormgeven. Bij ieder scenario komt tevens de rol van de gemeente en provincie aan bod.www.cultuurplein.nl > Primair onderwijs > Cultuur op school > Cultuur-beleid > Publicaties - Scenario’s voor cultuurbeleid op school > Rapport Hart(d) voor cultuur! (PDF)

Ondernemerschap bij Centra voor de Kunsten > Klik hier voor het rapport

Bedrijfsmodellen voor kunsteducatie B. Vinkenburg; T. Syderius; P. van Gennip; I. van Maurik, Berenschot, 2010

Beleidsmakers, subsidiegevers, brancheorganisaties en de instellingen voor kunsteducatie zoeken vaak naar passende bedrijfsmodellen om hun toe-komst te bestendigen. Berenschot heeft in 2010 in opdacht van het Minis-terie van OCW onderzoek gedaan naar bedrijfsmodellen bij instellingen op het gebied van kunsteducatie. Hierbij is gekeken naar de financieringsvorm, marketing en de interne organisatie. Centraal staat de vraag of de verschil-len in de bedrijfsmodellen verband houden met een aantal onderscheidende kenmerken van instellingen voor kunsteducatie. Daarnaast is de effectiviteit van de verschillende modellen getoetst. De uitkomsten bieden een goede basis voor de ontwikkeling van nieuw beleid.www.berenschot.nl > Markten & Sectoren > Kunst en cultuur > Cultuurparti-cipatie en cultuureducatie > Downloads – Onderzoek ‘Bedrijfsmodellen voor kunsteducatie’ (PDF)

Kunst en cultuur in de brede school: een onderzoek naar de randvoorwaarden Oberon, 2008

In opdracht van het ministerie van OCW heeft Oberon een verkennend on-derzoek uitgevoerd naar de randvoorwaarden voor de verdere ontwikkeling van kunst- en cultuureducatie in de brede school. In het onderzoek komen ook knelpunten en mogelijke oplossingen naar voren. www.oberon.eu > Publicaties > Brede School > Kunst en cultuur in de brede school > Bekijk de publicatie

Cultuurcoach: schakel tussen school en culturele instelling D. Monsma, H. Muiderman, De Cultuurformatie, 2010

Onderzoek naar het succes en de invulling van de in 2008 ingestelde combi-natiefunctie ‘cultuurcoach’ als gevolg van de Impuls brede scholen, sport en cultuur. Het onderzoek besteedt aandacht aan de invulling, bereikte effecten en ondersteuning van deze cultuurcoaches. www.dirkmonsma.nl > Publicaties > Cultuurcoach als schakel tussen school en culturele instelling > Cultuurcoach (PDF)

Nieuwe cultuurfuncties: een urgente verkenning naar meerwaarde en typologie. Handreiking voor overheden, culturele en maatschappelijke organisaties en professionalsA. van der Horst, J. Groenendijk, O. Reydon, W. Rosenboom, J. Lemmens, DSP-Groep, 2010

Cultuurintendanten, cultuuraanjagers, cultuurmakelaars, cultuurverken-ners, cultuur- en mediacoaches, cultuurscouts, kwartiermakers. Wie schuilen achter deze nieuwe cultuurfuncties, wat doen ze, wat is het profiel achter hun functie, wat is hun meerwaarde voor opdrachtgevers als overhe-den, culturele, maatschappelijke en onderwijsorganisaties? Deze publicatie bevat een verkenning naar de typologie, reikwijdte en meerwaarde van deze nieuwe beroepsgroepen www.kunstfactor.nl > Publicaties > Zoek op ‘nieuwe cultuurfuncties’ > Nieuwe cultuurfuncties > PDF

Cultureel Ondernemerschap bij Centra voor de KunstenDr. Th.B.J. Noordman, Drs. J. Stoelhorst, Adviesbureau Cultuurtoerisme, 2007

Onderzoeksrapport naar de stimulerende en belemmerende factoren voor het cultureel ondernemerschap bij centra voor de kunsten.www.kunstconnectie.nl > Diensten > Downloads > Rapport Cultureel

www.cultuurparticipatie.nl > Subsidies > Cultuureducatie met Kwaliteit > Vol-ledige regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (pdf)

Cultuureducatie: leren, creëren, inspireren!Onderwijsraad, Raad voor Cultuur, 2012

In opdracht van het ministerie van OCW brachten de Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur een advies uit ter onderbouwing van het programma ‘Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs’. De raden geven drie hoofdaanbevelingen:1. ontwikkel een referentiekader cultuureducatie2. bevorder de deskundigheid op school3. stel de culturele infrastructuur meer in dienst van de scholen.www.cultuur.nl > Adviezen > Cultuureducatie: leren, creëren en inspireren! > Lees hier het advies

Betaalbaarheid van cursusactiviteiten bij Centra voor de KunstenNationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD), 2009

In dit onderzoek geeft het Nibud inzicht in de betaalbaarheid van actieve kunstbeoefening voor huishoudens met een laag inkomen. Daarnaast is ook de betaalbaarheid van de kosten van sportbeoefening voor huishoudens met een laag inkomen meegenomen. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Publicaties > Handreikingen/Publicaties > Betaalbaarheid van cursusactiviteiten bij Centra voor de Kunsten 2009

Alle kinderen doen mee!: inspirerende manieren om sport en cultuur in te passen in gemeentelijk armoedebeleidNederlands Instituut voor Sport en Bewegen; Cultuurnetwerk Nederland, 2010

Cultuurnetwerk Nederland en het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen inventariseerden gemeentelijke beleidsmaatregelen in het kader van de regeling ‘Kinderen doen mee!’, die deelname van kinderen uit arme gezinnen aan sport en cultuur bevordert. Deze publicatie beschrijft de doelen van het programma en biedt een overzicht van instrumenten en strategieën die gemeenten in 2009 heb-ben gehanteerd om sport en cultuur in te passen in het armoedebeleid.www.cultuurnetwerk.nl > Zoeken op ‘alle kinderen doen mee’ > Alle kinderen doen mee (2010) > Download

2.D SUBSIDIERING EN FINANCIEN

Bestuursakkoord primair onderwijs 2012-2015Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; PO-Raad, 2012

Bestuursakkoord om de kwaliteit van het primair onderwijs te verhogen. Het akkoord richt zich op opbrengstgericht werken en professionalisering. Schoolbesturen ontvangen voor de extra inspanningen die dit vergt aanvul-lende middelen in een zogeheten prestatiebox, die onderdeel is van de lump sum. De middelen vanuit het programma ‘Cultuureducatie met Kwaliteit’ ad € 10,90 per leerling zijn opgenomen in deze prestatiebox en zijn bedoeld om de kwaliteit van cultuureducatie te versterken.www.poraad.nl > Zoeken op ‘Bestuursakkoord primair onderwijs’ > Be-stuursakkoord Primair onderwijs getekend > Bestuursakkoord (PDF)

Bestuurlijk kader Cultuureducatie met Kwaliteit 2013-2016 - en-Deelregeling Cultuureducatie met Kwaliteit in het primair onderwijs Fonds voor Cultuurparticipatie 2013-2016In het bestuurlijk kader staan de afspraken tussen Rijk, provincies en ge-meenten met betrekking tot de Deelregeling Cultuureducatie met Kwaliteit in het primair onderwijs. De deelregeling is een matchingsregeling uitge-voerd door het Fonds voor Cultuurparticipatie. Culturele instellingen kun-nen op voordracht van een gemeente of provincie een aanvraag indienen om cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs te bevorderen. De regeling sluit aan op het Rijksbeleid Cultuureducatie met Kwaliteit. De rege-ling richt zich op activiteiten gericht op:1. de ontwikkeling van doorgaande leerlijnen cultuureducatie;2. de bevordering van de deskundigheid van leerkrachten en educatief medewerkers;3. de versterking van duurzame samenwerking tussen scholen en culturele

partners;4. de ontwikkeling van een instrumentarium om de opbrengsten van cul-

tuureducatie te meten.www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en ama-teurkunst > Cultuureducatie > Beleid, wet- en regelgeving > Cultuureducatie met kwaliteit in het primair onderwijs > Bestuurlijk kader 2012en

Indexering en wijziging subsidies welzijn en cultuurVereniging van Nederlandse Gemeenten, 2012 (en eerder)

De VNG verzendt elk jaar na overleg met de betrokken werkgeversverenigin-gen een ledenbrief over de ontwikkelingen in de CAO’s publieke en private kunsteducatie (plus bibliotheken en welzijn). Dit gebeurt met het oog op de indexering van de gemeentelijke subsidies. Gelet op de financiële situatie bij gemeenten is er de laatste twee jaar ook aandacht besteed aan de wijziging van subsidies door gemeenten. De laat-ste ledenbrief is verschenen op 23 april 2012.www.vng.nl > Producten & Diensten > Brieven > Ledenbrieven > Ledenbrief Indexering en wijziging subsidies welzijn en cultuur 2011-2013, 23 april 2012

Eenvoudig subsidiëren, onderzoek naar het gemeentelijk subsidiebeleid voor amateurkunstbeoefening Drs. M. Blom-Laschek, Drs. A. Dorrestein, PON, 2005

Samenvatting van een onderzoek dat als doel heeft het ontwerpen van een modelregeling voor het toekennen van gemeentelijke subsidies voor ama-teurkunst. Het onderzoek richt zich op Brabantse gemeenten en instellin-gen, maar is gericht op een bredere werking. www.vng.nl > Beleidsvelden > Cultuur en sport > Cultuureducatie en amateurkunst > Publicaties > Modelverordeningen > Onderzoeksrapport Eenvoudig subsidiëren 2005

Subsidiestromen in de amateurkunstenT. Syderius, R. Beerepoot, M. Lalleman, Berenschot, 2010

Dit rapport is de weerslag van een onderzoek van Berenschot naar de subsidiestromen in de amateurkunsten. Het rapport laat zien dat in de jaren 2007 – 2010 een min of meer constante subsidierelatie is tussen gemeenten en verenigingen. Vernieuwende activiteiten hebben de aandacht van sub-sidiërende overheden. De meer traditionele amateurkunstuitingen komen moeilijker aan subsidie. Ook de landelijke koepelorganisaties binnen de amateurkunst hebben het moeilijk. Juist zij zien een negatief effect van de herstructurering van de subsidiestromen (40%). www.kunstfactor.nl > Nieuws > Rapport Subsidiestromen in de amateurkun-sten (4 maart 2010) > Rapport Subsidiestromen in de amateurkunsten (PDF)

Kunnen meer kinderen meedoen? Veranderingen in de maatschappelijke deelname van kinderen, 2008 – 2010 A. Roest, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2011

Gemeenten ontvingen in 2008 en 2009 extra geld voor het beleidsinitiatief ‘Kinderen doen mee!’. Het kabinet wilde op die manier dat het aantal kinde-ren dat door armoede niet meedoet aan sport en cultuur zou halveren. Deze studie vergelijkt de situatie voor en na de inzet van dat beleid. Het rapport brengt in kaart hoeveel kinderen in 2008 (0-meting) en 2010 (nameting) niet meededen, en of financiële redenen daarbij een rol speelden. Ook is onder-zocht in welke mate mensen gebruikmaakten van de gemeentelijke rege-lingen en vergoedingen op dit terrein. De studie mondt uit in de aanbeveling het beleid in de toekomst gerichter in te zetten.www.scp.nl > Publicaties > Alle publicaties > Publicaties 2011 > Kunnen meer kinderen meedoen? > Kunnen meer kinderen meedoen (PDF)

Brede impuls combinatiefunctiesCombinatiefuncties moeten sport of cultuur verbinden met het onderwijs. De Brede impuls combinatiefuncties richt zich op de realisatie van combina-tiefuncties inclusief buurtsportcoaches. Het gaat om de per 2008 bestaande combinaties vanuit de Impuls brede scholen, sport en cultuur, vanaf 2012 uitgebreid met de inzet van buurtsportcoaches vanuit het VWS-programma Sport en bewegen in de buurt. De doelstellingen van de oorspronkelijke Im-puls betreffen ten aanzien van cultuur: - de uitbreiding van het aantal brede scholen met cultuuraanbod in zowel het

primair als het voortgezet onderwijs, om te beginnen in de 40 krachtwijken;

- het bevorderen dat de jeugd tot 18 jaar vertrouwd raakt met één of meer

kunst- en cultuurvormen en het onder jongeren stimuleren van actieve

kunstbeoefening.

Alle gemeenten komen voor rijksgelden in aanmerking, waarbij zij 60% co-financiering moeten regelen. Er kunnen vanaf 2012 structureel ongeveer 1800 combinatiefuncties gerealiseerd worden, waarvan 6% voor cultuur. Daar komen buurtsportcoaches bij, eind 2013 in totaal 1100 structureel. www.rijksoverheid.nl > Documenten en publicaties > Circulaires > Zoeken op trefwoord ‘gemeentefonds 2012’ > Junicirculaire gemeentefonds 2012 > Junicirculaire gemeentefonds 2012 (PDF)

Subsidieaanbeveling amateurkunst van overkoepelende belangenorga-nisaties. Voor subsidiëring van: amateur-blaasmuziekorkesten, slag-werkkorpsen, majorette- en twirl- en color guardverenigingenKoninklijke Nederlandse Federatie van Muziekverenigingen/Verenigde Nederlandse

Muziekbonden, 2011

De overkoepelende belangenorganisaties van de blaasmuziek stellen elk jaar een subsidieaanbeveling op. Hoewel de activiteiten van amateurmu-ziekverenigingen grotendeels worden gefinancierd uit contributies van en activiteiten door de leden is het op kwalitatief niveau in stand houden ervan niet mogelijk zonder financiële ondersteuning van de gemeentelijke over-heid. De aanbeveling bevat richtlijnen voor de wijze waarop subsidiëring door de gemeente gestalte kan worden gegeven. www.knfm.nl > Zoeken op ‘subsidieaanbeveling’ > Subsidieaanbeveling 2012 > Download hier de Subsidieaanbeveling 2012

3.A INTERNATIONAAL PERSPECTIEF

Routekaart voor Kunsteducatie Kunstconnectie, 2006

Deze publicatie is een vertaling van ‘Road Map for Arts Education, building creative capacities for the 21st century’, die in 2006 is gepubliceerd door UNESCO. Het is een pleidooi voor kunsteducatie en -participatie en onder-streept de waarde van toegang tot de kunsten en creatieve ontwikkeling. De “Routekaart” is bedoeld als aanzet om te komen tot een gemeenschap-pelijk besef onder alle belanghebbenden van het belang van kunsteducatie en de essentiële rol daarvan bij het verbeteren van de onderwijskwaliteit.www.kunstconnectie.nl > Diensten > Downloads > Routekaart voor kunst- educatie

Netwerken en verbindingen: arts and cultural education in The NetherlandsA. Bamford, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2007

In opdracht van het ministerie van OCW heeft de Australische professor Anne Bamford in 2007 onderzoek gedaan naar de kunst- en cultuureducatie in ons land. Deze heeft ze vergeleken met de situatie elders in de wereld. Conclusie is dat Nederland het goed doet. Maar toch heeft ze een aantal aanbevelingen met het oog op verbetering en verankering. Onder andere dat kunst- en cultuureducatie als basistaak moet gelden voor de scholen binnen het primair onderwijs en dat hierbij aansluiting met het voortgezet onderwijs verzekerd moet zijn onder andere via doorlopende leerlijnen. De samenwerking tussen scholen en culturele instellingen moet verstevigd worden en er dient inzichtelijker gemaakt te worden wat de opbrengst van kunst- en cultuureducatie is. Het tekort aan vakleerkrachten dient met spoed aangepakt te worden en er moet bezien worden of er wel genoeg aandacht voor kunst- en cultuureducatie is binnen de pabo’s. Schoolleiders, schoolbesturen en onderwijsinspectie moeten beter toegerust worden voor het realiseren en bewaken van hoogstaande kunst- en cultuureducatie.www.rijksoverheid.nl >Zoeken op ‘netwerken en verbindingen’ > Netwerken en verbindingen: arts and cultural education in the Netherlands > Netwer-ken en verbindingen: arts and cultural education in the Netherlands (PDF)

3ACHTERGRONDINFORMATIE

leiders en begeleiders, inspecteurs en anderen die bij het basisonderwijs betrokken zijn. Voor alle leergebieden is de uitwerking te vinden op www.slo.nl > Zoeken op ‘Tule’ > Tule

Cultuurmonitor Primair Onderwijs: de kwaliteit van cultuureducatieCultuurnetwerk Nederland, 2009

Een evaluatie-instrument specifiek voor cultuureducatie bedoeld voor het primair onderwijs en pabo’s. De cultuurmonitor kan - op beleid- en op prak-tijkniveau - gebruikt worden om te achterhalen: 1. Hoe de visie ten aanzien van cultuureducatie is vertaald in het onderwijs programma; 2. Hoe de organisatie bijdraagt aan het vormgeven van cultuureducatie; 3. Hoe de randvoorwaarden mede bepalend zijn voor de uitvoering van cultuureducatie. www.cultuurnetwerk.nl > Zoeken op ‘cultuurmonitor’ > De cultuurmonitor voor de kwaliteit van cultuureducatie.

Intelligentie, geluk en gezondheid: wat de wetenschap zegt over de ef-fecten van kunst en cultuurFaqt, Paradigma, 2010

De afgelopen tien jaar is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van kunst op de maatschappij. Daaruit blijkt dat zowel zelf kunst beoefenen als er naar kijken en luisteren positieve effecten heeft op de in-telligentie, het geluk en de gezondheid van mensen.www.kunstfactor.nl > Infotheek > Zoeken op ‘intelligentie’ > Intelligentie, geluk en gezondheid

De aantrekkelijke stad: moderne locatietheorieën en de aantrekkings-kracht van Nederlandse steden G. Marlet, VOC uitgevers, 2009

Steden in de Randstad (centrum) doen het beter dan steden in de rest (pe-riferie) van Nederland. En met het noorden van de Randstad gaat het weer beter dan met het zuiden. In grensregio’s in de provincies Groningen en Limburg doen steden als Groningen en Maastricht het beter dan Heerlen en Emmen. Voor een groot deel is dat volgens onderzoek door Gerard Marlet te verklaren aan de hand van geografische, demografische en economische factoren. De vraag is hoe dat komt. Het onderzoek naar de aantrekkelijke

Community of Knowledge on Arts and Cultural Education in Europe (ComACE)Cultuurnetwerk Nederland (coördinatie)

De ComACE website bevat informatie over kunst- en cultuureducatie in de Europese lidstaten en heeft als doel uitwisseling van kennis te stimuleren en informatie en praktijkvoorbeelden te vergelijken. Een pilot met vier lan-den is online. Van deze landen is informatie beschikbaar over cultuureduca-tiebeleid, formele en non-formele cultuureducatie, onderzoek op het gebied van cultuureducatie en ‘good practices’. http://www.comace.org/

3.B BETEKENIS VAN KUNST- EN CULTUUREDUCATIE

Cultuur in de spiegel: naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijsB. van Heusden, Rijksuniversiteit Groningen/Stichting Leerplanontwikkeling Neder-

land, 2010

Onderzoek ten behoeve van een theoretisch kader en een raamleerplan voor cultuuronderwijs gericht op leerlingen van 4 tot 18 jaar. Deze publicatie be-schrijft het theoretisch kader. Hierin gaan de onderzoekers uit van een bre-de opvatting van het begrip cultuur en cultuuronderwijs. Cultuuronderwijs draagt bij aan de vorming van cultureel (zelf)bewustzijn waartoe mensen vier culturele basisvaardigheden hanteren. Een raamleerplan en praktische instrumenten voor het onderwijs en culturele aanbieders volgen naar ver-wachting in 2013.www.cultuurindespiegel.nl > Bibliotheek > Direct naar – Het ‘zwarte boekje’ > Dit PDF bestand downloaden

TULE: inhouden en activiteiten bij de kerndoelen van 2006Stichting Leerplanontwikkeling Nederland, 2009

In het project Tussendoelen & leerlijnen (TULE) van Stichting Leerplanont-wikkeling Nederland (SLO) zijn de globale kerndoelen van alle leergebieden in het primair onderwijs uitgewerkt in concretere leerlijnen en vakinhouden. Het geeft zicht op de manier waarop bij ieder kerndoel de kennis en vaar-digheden en activiteiten (van kinderen en leraren) kunnen worden verkaveld over de groepen 1 tot en met 8. Dit maakt de doorgaande ontwikkeling van de inhoud van het onderwijsaanbod zichtbaar en is tevens een handreiking aan leraren, maar ook aan studenten, ontwikkelaars van leermiddelen, op-

De economische bijdrage van amateurkunst en kunsteducatieH. Heimans; A. de Vries, Kunstfactor/Kunstconnectie, 2009

Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst, en Kunstconnectie, branchever-eniging voor kunsteducatie en kunstbeoefening, lieten in 2009 door Advies-bureau Cultuurtoerisme onderzoeken hoe groot de economische impact van amateurkunst in Nederland is. De belangrijkste conclusies van dit on-derzoek zijn samengevat in het rapport ‘Actieve kunstbeoefening en geld’ (oktober 2009), dat te vinden is op de websites van Kunstfactor en Kunstcon-nectie. In de publicatie ‘De economische impact van amateurkunst en kunst-educatie’.www.kunstfactor.nl > Publicaties > Zoeken op titel ‘economische bijdrage’ > De economische bijdrage van amateurkunst en kunsteducatie > PDF

Alles is talent. Handreiking talentontwikkelingI. Miedema; F. Studulski; W. van Es; H. Versteegen; O. Abell, Sardes, 2010-2011

Samen met de voorbeelden en formulieren op de website www.sardes.nl, vormen deze drie boekjes de handreiking talentontwikkeling. Centraal staat het ontdekken en verder ontwikkelen van talent bij kinderen in de wijken. Beleidsambtenaren, medewerkers van scholen en andere instellingen die actief zijn in de wijk, kunnen deze handreiking gebruiken om in samenwer-king met elkaar en andere partijen tot passende activiteiten te komen. Het eerste boekje beschrijft de processen, het tweede bevat een selectie van instrumenten en formulieren die partners in een wijk kunnen inzetten en het derde boekje belicht het perspectief van de ouders. www.sardes.nl > Publicaties > Zoeken op titel ‘alles is talent’ > Alles is Talent - Handreiking talentontwikkeling

Woekeren met talenten of woekeren met projecten? Rapportage over de eerste fase van een evaluatieonderzoek naar talentontwikkelingspro-jecten in de kunst- en cultuursectorM. Windhorst; P. van der Zant, Bureau ART, 2010

Rapportage over de eerste fase van een evaluatieonderzoek naar talentont-wikkelingsprojecten in de kunst- en cultuursector. www.bureau-art.nl > Verder > Publicaties > Talentontwikkeling > Woekeren met talenten 2010 > Download

stad combineert inzichten uit de stedelijke economie (urban economics) met die uit de geografische economie (de New Economic Geography). www.voc-uitgevers.nl > Boeken bestellen > De aantrekkelijke stad

Muziek in de stad: het belang van podiumkunsten, musea, festivals en erfgoed voor de stadG. Marlet, VOC uitgevers, 2010

‘Muziek in de stad’ is het vervolg op ‘De aantrekkelijke stad’ en tracht ant-woord te geven op vragen waarmee lokale beleidsmakers zeker in een tijd van krimpende financiën vaak worstelen: Moet er geld gestopt worden in cultuur, fietspaden, parken, veiligheid of sociale zekerheid? De auteur stelt een methode te presenteren om het maatschappelijk nut van cultuur te be-wijzen en te berekenen. www.voc-uitgevers.nl > Boeken bestellen > Muziek in de stad

De waarde van cultuur in cijfersG. Marlet; J. Poort, Atlas voor gemeenten, 2011

De maatschappelijke waarde van de culturele sectoren is hoger dan de maat-schappelijke kosten. Cultuur voegt jaarlijks meer toe aan de welvaart dan de belastingbetaler erin stopt. Dat is de belangrijkste conclusie van dit rapport, waarin zoveel mogelijk maatschappelijke waarden van kunst en cultuur zijn becijferd. Voor cultuurparticipatie is de sociale waarde naar verwachting het belangrijkst: het effect van actieve cultuurdeelname op gezondheid, producti-viteit, integratie, sociale samenhang en leefbaarheid in de wijk. www.atlasvoorgemeenten.nl > Publicaties > Recent > De waarde van cultuur in cijfers – download

Zicht op… de waarde van kunst- en cultuureducatieM-J. Kommers, Cultuurnetwerk Nederland, 2010

Verzameling citaten van politici, beleidsmakers en adviesraden waaruit het maatschappelijk belang van kunst- en cultuureducatie blijkt. De citaten zijn voornamelijk afkomstig uit beleidsstukken van de rijksoverheid, provincies en gemeenten. De publicatie is bedoeld voor beleidsambtenaren, scholen en culturele instellingen die in de eigen organisatie of met partners het ge-sprek over de waarde van cultuureducatie willen onderbouwen. www.cultuurnetwerk.nl > Producten & Diensten > Publicaties > Zicht op… > Zicht op… de waarde van kunst- en cultuureducatie: update 2010 – Download

3.C SCENARIO’S EN PLANNEN VOOR DE TOEKOMST

Algemeen

Kunst is zien, horen, voelen en doenOpen brief aan de landelijke politieke partijen in het kader van de verkiezin-gen van 12-09-2012. Geplaatst: 16 mei 2012 op o.a. website www.kunstconnectie.nl,

www.kunstfactor.nl, www.cultuurnetwerk.nl

Cultuurnetwerk Nederland, Fonds voor Cultuurparticipatie, Jeugdcultuur-fonds Nederland, Kunstconnectie, Kunstfactor, Nederlands Instituut voor Volkscultuur, Raad van Twaalf en CJP doen in deze notitie een gezamenlijke oproep aan de politiek om een brede basis te leggen voor een innovatieve en creatieve bevolking.www.cultuurnetwerk.nl > Zoeken op ‘kunst is zien’ > Kunst is zien, horen, voelen en doen kunst is van…(PDF)

Cultuur nieuwe stijl: praktijkboek community arts en nieuwe cultuur-functies. Handleiding voor de projectscan en landelijke databank voor culturele interventies in maatschappelijke ontwikkelingS. Cleveringa, CAL-XL, 2011

Dit praktijkboek trapt af met een reflectie op actuele ontwikkelingen in kunst en samenleving en geeft een toelichting op het begrip cultuur nieuwe stijl. In hoofdstuk twee worden de projectscan en creatieregie geïntrodu-ceerd als hulpmiddelen voor doelmatig werken aan sociaal artistieke prak-tijken. Aan de hand van vijf voorbeeldprojecten in hoofdstuk drie krijgen eerder gepresenteerde concepten verder vorm. Het vierde hoofdstuk is een informatieve tekst over de missie, visie en positie van cultuuraanjagers in een poging direct betrokkenen meer grip te geven op deze nieuwe cul-tuurfuncties. Het boek besluit met een overzicht van de ondersteuning die beleidsmakers en professionals in culturele en maatschappelijke sectoren kunnen krijgen van Cal-xl.www.cal-xl.nl > Webshop > Cultuur nieuwe stijl > Voorproefje (PDF)

De Kracht van Cultuur: effectieve cultuurimpulsen in de wijkS. van Dommelen; S. Ketelaars; T. Metze, Stichting Cultuurimpuls/Nicis Institute, 2011

Deze publicatie bevat resultaten van twee jaar onderzoek en kennisont-wikkeling in de praktijk van vijftien cultuurprojecten in aandachtswijken verspreid over Nederland. Onder de naam ‘Community of Practice Cul-tuurimpuls’ zijn kunstenaars, cultuurscouts, vertegenwoordigers van corporaties, wijkorganisaties, welzijnsinstellingen en tal van culturele en intermediaire organisaties met elkaar in discussie gegaan over de professi-onalisering en legitimering van kunst en cultuur in aandachtswijken. www.cultuurimpuls.nl > Onderzoek > Publicatie kracht van cultuur versche-nen > Download de publicatie hier in pdf vorm

Periode 2013-2016

Beleidsplan 2013-2016 Fonds voor Cultuurparticipatie J.J. Knol; G. Mesters; C. van Rensen; M-L. Smolenaars; F. Willems, Fonds voor

Cultuurparticipatie, 2012

Beleidsplan van het Fonds voor Cultuurparticipatie. De centrale doelstelling is zoveel mogelijk mensen de kans te geven hun creativiteit tot ontwikkeling te brengen en te benutten. Daartoe voert het fonds drie programma’s uit, die zich op de volgende aspecten richten: cultuur aan de basis in het onder-wijs (leren & leren doen), cultuur in de vrije tijd (participeren & ontwikkelen) en cultuur naar de top (ontwikkelen & presteren). De programma’s worden uitgewerkt in subsidieregelingen onder de noemers cultuureducatie met kwaliteit; innovatie amateurkunst; talentontwikkeling en manifestaties. www.cultuurparticipatie.nl > 2013-2016 > Beleidsplan 2013-2016 > Lees hier het volledige Beleidsplan 2013-2016

Activiteitenplan 2013-2016 Kennisinstituut Cultuureducatie en AmateurkunstCultuurnetwerk Nederland; Kunstfactor, 2012

Activiteitenplan van het Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst dat vanaf 1 januari 2013 volgt uit een fusie van Cultuurnetwerk Nederland en Kunstfactor. De hoofddoelstelling van het kennisinstituut is het versterken van de kwaliteit van de culturele levensloop. Het instituut kent vier prioriteiten: 1. ontwikkeling infrastructuur2. zorgen voor kwaliteit en samenhang in de amateurkunst3. cultuureducatie brengen naar het hart van het onderwijs4. het verbinden van educatie en amateurkunst voor een optimale culturele

levensloop. www.cultuurnetwerk.nl > Cultuurnetwerk.nl > Nieuw instituut > Meer infor-matie – Activiteitenplan Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunstwww.kunstfactor.nl > Nieuws > Activiteitenplan nieuw Kennisinstituut Cul-tuureducatie en Amateurkunst (16.07.2012) > Downloads – Activiteitenplan Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (PDF)

Eerste en tweede Jaarboek cultuurparticipatie T. IJdens; M. van Hoorn; A. van den Broek; T. Hiemstra; C. van Rensen, Fonds voor

Cultuurparticipatie, 2010 en 2011

Met de jaarboeken wil het Fonds voor Cultuurparticipatie onderzoek en ken-

Toekomstverkenning kunstbeoefeningA. van den Broek, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2010

Grootschalig onderzoek naar de mogelijkheden voor kunstbeoefening in de vrije tijd.De uitgave omvat drie publicaties: Mogelijkheden tot kunstbeoefening in de vrije tijd, Toekomstverkenning kunstbeoefening en FAQ’s. www.scp.nl > Publicaties > Publicaties 2010 > Toekomstverkenning kunst-beoefening

Kunstbeoefening met ambitie: naar een lokaal stimulerings- en faciliteringsprogramma voor kunstbeoefening door ouderenProf. Dr. R. Hortulanus; Dr. M. Jonkers; D. Stuyvers MSc, Landelijk Expertisecentrum

Sociale Interventie, 2012

In deze publicatie wordt verslag gedaan van een onderzoek naar de effecten van actieve kunstbeoefening op het welzijn van ouderen. De publicatie bevat tevens aanbevelingen voor de inrichting van kunstzinnig aanbod voor ouderen. www.kunstfactor.nl > Infotheek > Zoeken op titel ‘kunstbeoefening met am-bitie’ > Kunstbeoefening met ambitie > Link naar PDF

Een caleidoscoop van kunstbeoefening: hoe stimuleer je de kunstbeoefening in de lokale samenlevingI. Docter; H. Heimans; A. Schillings; G. van Veldhuizen; C. Vleeshouwer, Kunstfactor, 2012

Publicatie met best practices en adviezen om kunstbeoefening te faciliteren. Bedoeld voor beleidsmakers en intermediairs. www.kunstfactor.nl > Publicaties > Zoeken op ‘caleidoscoop’ > Een caleido-scoop voor kunstbeoefening > PDF

3.D ALGEMENE BELEIDSINSTRUMENTEN

Code Cultural Governance: pas toe of leg uitStichting Kunst & Zaken, 2006

Doel van deze publicatie is het ondersteunen van culturele instellingen bij het bevorderen van good governance. De publicatie gaat uit van drie hoofd-vormen van besturingsmodellen en gaat in op de rol van stakeholders, de overheid en steun- of vriendstichtingen. www.cultuur-ondernemen.nl > Culturele organisaties > Organisatie > Bestuur > Code Governance > Download hier de Code Cultural Governance (PDF)

Code Culturele DiversiteitStuurgroep Code Culturele Diversiteit, 2011

De Code Culturele Diversiteit is een gedragscode bedoeld voor culturele instellingen om ambities en doelstellingen op het gebied van culturele (etni-sche) diversiteit te formuleren en in praktijk te brengen. De Code Culturele Diversiteit kent geen verplichtend karakter.www.vscd.nl > Dossiers > Belangenbehartiging > Code Culturele Diversiteit > Klik hier om de Code te downloaden

Code CultuursponsoringStichting Code Cultuursponsoring, 1993 (actualisering 1999)In de Code Cultuursponsoring zijn gedragsregels opgenomen die voor de betrokken partijen gelden bij de sponsoring van culturele activiteiten. www.cultuur-ondernemen.nl > Culturele organisaties > Financiën > Sponso-ring > Zie hier de Code Cultuursponsoring (pdf)

nis over cultuurparticipatie delen. Het eerste jaarboek bevat negen columns van mensen uit de praktijk van de kunst, cultuur(educatie) en media. In de beschouwingen staan drie thema’s centraal: landelijk en decentraal beleid, cultuureducatie, amateurkunst en volkscultuur, en de invloed en evaluatie van cultuurbeleid. Het tweede jaarboek is gericht op projecten en partici-panten èn zoomt in op de uitwerking van diverse regelingen van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Jaarboek 2010www.cultuurparticipatie.nl > Over het fonds > Verslagen & plannen > Publica-ties > Jaarboek actieve cultuurparticipatie 2010 – Download PDFJaarboek 2011www.cultuurparticipatie.nl > Over het fonds > Verslagen & plannen > Publica-ties > Jaarboek actieve cultuurparticipatie 2011 – Download PDF

Zicht op… provinciale instellingen cultuureducatie: achtergronden, literatuur en websitesP. Hagenaars; V. Meewis, Cultuurnetwerk Nederland, 2010

In opdracht van de Raad van twaalf onderzocht Cultuurnetwerk Nederland de functies, rollen, taken en werkvelden van de provinciale ondersteunings-instellingen voor cultuurparticipatie en –educatie. www.cultuurnetwerk.nl > Producten & Diensten > Publicaties > Zicht op… > Zicht op... provinciale instellingen cultuureducatie – Download

Boekmanstichting www.boekman.nl – studiecentrum voor kunst, cultuur en beleid

Brede impuls combinatiefuncties www.combinatiefuncties.nl – toegangs-site tot impuls-ondersteunende organisaties voor gemeenten, onderwijs, sport en cultuur

Cultuurcoördinator www.cultuurcoordinator.nl – site van Cultuurnetwerk Nederland, voor allen die met cultuurcoördinatoren in het primair onderwijs te maken hebben

Cultuurkaart www.cultuurkaart.nl – site voor allen die met de cultuur-kaart in het voortgezet onderwijs te maken hebben

Cultuurnetwerk Nederland1 www.cultuurnetwerk.nl – expertisecentrum voor cultuureducatie

Cultuurplein* www.cultuurplein.nl – site van Cultuurnetwerk Nederland, hét startpunt voor iedereen die actief is met cultuur op school

Fonds voor Cultuurparticipatie www.cultuurparticipatie.nl – stimuleert mensen actief aan kunst en cultuur te doen

Interprovinciaal overleg www.ipo.nl – biedt belangenbehartiging en plat-form aan provincies en stimuleert vernieuwing

Jeugdcultuurfonds www.jeugdcultuurfonds.nl – stimuleert kinderen in achterstandsposities mee te doen d.m.v. actieve kunstbeoefening

Kunstconnectie www.kunstconnectie.nl – branchevereniging voor kunst-educatie-instellingen

Kunsten ‘92 www.kunsten92.nl – vereniging van instellingen voor kunst, cultuur en cultuurbehoud

Kunstfactor www.kunstfactor.nl – sectorinstituut amateurkunst

1 Cultuurnetwerk en Kunstfactor vormen per 2013 het Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateur kunst. Wellicht krijgt de website ‘Cultuurplein’ van Cultuurnetwerk hierdoor een andere naam en vorm.

4LANDELIJKE INSTELLINGENNETWERKENWEBSITES

Mediawijzer www.mediawijzer.net – expertisecentrum voor mediawijsheid

Ministerie van OCW www.rijksoverheid.nl/ministeries/ocw – ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Onderwijsraad www.onderwijsraad.nl – onafhankelijk adviesorgaan van de regering voor onderwijs

Raad van 12 www.raadvantwaalf.nl – bundeling van provinciaal werkende cultuurinstellingen

Raad voor Cultuur www.cultuur.nl – onafhankelijk adviesorgaan van de regering voor kunst, cultuur en media

SLO www.slo.nl – nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Sociaal en Cultureel Planbureau www.scp.nl – interdepartementaal we-tenschappelijk instituut

Stichting Kunstkeur www.kunstkeur.com - het landelijk erkende kwali-teitsinstituut voor de kunsteducatie en amateurkunst

Stichting Lezen www.lezen.nl – bevordert het lezen en adviseert het mi-nisterie van OCW hierover

Vereniging van Nederlandse Gemeenten www.vng.nl –biedt belangenbe-hartiging, dienstverlening en platform aan gemeenten