GGZ1315-01 Visiedocument verslavingszorg.indd

Eenvisieopverslavingenverslavingszorg:focusoppreventieenherstel

visiedocument

201

ggz nederland | inhoudsopgave

04 Voorwoord

Verslavingszorg:hoofdlijnenenperspectieven

05 Inleiding

06 Terugblik

07 Standvanzaken

10 Blikvooruit

13 Agendavoordekomendejaren

15 Hoofdstuk1

Visieopverslavingenherstel

15 Inleiding

15 Psychischefunctiesenzelfregulatie

16 Achtergronden

16 Gelaagdheid

17 Veranderbaarheid

18 Ontstaanvanhulpvragen

18 Wiekanherstellen?

19 Vormenvanherstel

20 Herstelkomtvoortuitpersoonlijkinitiatief

20 Motorfunctie

21 Onderlingesamenhang

22 Hoofdstuk2

Visieopverslavingszorg

22 Inleiding

23 Innovatieverslavingszorg

25 Kennisbronnenenkennistoepassing

25 Realistischebehandelresultaten

26 Belangvanstageringenprofilering

27 Hoofdstuk3

Verslavingszorgintoekomstperspectief

27 Inleiding

28 Ambulantisering

29 Generalistischebasis-ggzenPOH-ggz

29 Focusopkwetsbaregroepen

31 Preventiebijkwetsbaregroepen

31 Meeronderzoeknodig

32 Kwaliteitsprogramma

33 Investerenineffectiefhulpverlenerschap

33 Professionalisering

34 Herinrichtingvanopleidings-enwerkprocessen

34 Betereopleidingsmogelijkheden

36 Verantwoording

38 Bijlage:kerncijfersverslavingszorg

Vormgeving

Case Communicatie, Ede

Copyrights

© GGZ Nederland 2013

Overname van teksten

is toegestaan

met bronvermelding.

Publicatienummer

2013/392

ggz nederland | 0

Toendeverslavingszorginseptember2011beslootom

hetvorigevisiedocumentuit2006teactualiserenwas

nognietbekenddatereenhalfjaarlatereenbreed

gedragenbestuurlijkakkoordoverdetoekomstvande

ggzzouliggen.Inhetakkoordwerdafgesprokende

inrichtingvandezorgdrastischteveranderendoorde

klinischecapaciteitomtebouwennaarambulantezorg

endepatiëntenstromenteverleggenvanspecialistisch

ggznaargeneralistischebasisggzenhuisartsenzorg

metondersteuning.

Hoewelopzichingrijpend,hadmetalleendeze

veranderingeninpettoeenactualisatievanhetvorige

documentkunnenvolstaan.Doordefundamentelekeuze

inhetakkoorddatcliëntenvoortaanzelfderegievoeren

overhuneigenhulpwasechtersnelduidelijkdathet

nieuwevisiedocumentaanzienlijkmeermoestinhouden

daneenactualisatievanhetoude.Deverslavingszorg

moesthaarbestaandeopvattingenoververslavingende

zorgaanmensenmetverslavingsproblemenherijken.

inleiding

Verslavingheeftveelgezichten.Hetmeestbeeld-

bepalendzijndemensendiedoorhunjarenlange

middelengebruikkampenmeteenkluwenaan

bijkomendeproblemen.Daarnaastzijnerechtertal

vananderegroependiegebuktgaanonderminder

zichtbarevormenvanverslavingsproblemen.Dathun

problematiekminderopvalt,wilnietzeggendatdie

minderingrijpendis.

Ookdeverslavingszorgzelfheeftvelegezichten.

Hetiseensectordiegezondheidszorgbiedtvanuit

gespecialiseerdeinstellingenenvanuitgespecialiseerde

onderdeleningeïntegreerdeggz-organisaties.

Verslavingszorginstellingenzijnnetwerkorganisaties

diebehalvehetuitvoerendewerkindezorgketenook

ondersteuningbiedenaanpartnersindejeugdzorg,

hetonderwijs,hetuitgaansleven,destrafrechtketen,

etc.Dezebredemaatschappelijkeaanwezigheidin

combinatiemetdefocusopéénspecialismekenmerkt

deverslavingszorg.

Medewerkersindeverslavingszorghebbenveelkennis

overgebruikvanmiddelen,verslavingendaaraan

gerelateerdgedragenzijngoedinstaatdifferentiaties

aantebrengenindegroepengebruikersdiekwetsbaar

zijnvoorverslavingen/ofverslaafdzijngeraakt.Als

gespecialiseerdesectorisdeverslavingszorgerbijuitstek

opgerichtomhaarkennisenkundeintezettendaar

waarmensenzelf,ofmetsteunvanhunomgeving,niet

meerinstaatzijnhunproblemenoptelossen.

Deverslavingszorgrichtzichnietopgebruikersvan

middelenenooknietopverslaafdenopzich,maar

uitdrukkelijkopdiegenendievanwegehungebruikof

verslavinginernstigeproblemenzijngekomen(ofdaarin

verzeildkunnenraken)en/ofdegeneninhundirecte

omgevingdiehierdoorernstigeschade(dreigente)

ondervinden.Diegezondheidszorglevertdesamenleving

veelop.Hetbeperktverliesvanproductiviteit,beperkt

overlastencriminaliteitofandere(sociale)schadedie

aangebruikvanmiddelenenverslavinggerelateerdis.

Indeverslavingszorgwordtonderscheidgemaakttussen

verschillendegradatiesvanmiddelengebruik.Van

alcohol-ofdrugsmisbruikissprakealsiemandondanksde

problemendiedatveroorzaaktveelalcoholofdrugsblijft

gebruiken,maarer(nog)nietverslaafdaanis.Van

verslaving(ofafhankelijkheid)issprakealsiemand

veelvuldigalcoholen/ofdrugsgebruikt,enerbovendien

Doordecliëntindezorgcentraaltestellen,washet

bovendienvanzelfsprekenddathetvisiedocumentopeen

breeddraagvlakbijmetnamedecliëntenbeweging

moestkunnenrekenen.Enookwashetdaaromlogisch

datdecliëntenbewegingbetrokkenzouwordenbijde

totstandkomingvanhetvisiedocument.

Intensiefoverlegmetdecliëntenbewegingheeftinhet

nieuwevisiedocumenttotdegedeeldevisiegeleiddat

’herstel(ondersteunendezorg)’bijverslavinghetleidend

beginselmoetzijnomdeuitdagingenvanhetbestuurlijk

akkoordhethoofdtebieden.Inhetvisiedocumentis

deafspraakopgenomendatverslavingszorgen

cliëntenbeweginginoverlegzullenblijvenoverde

implementatievandezevisie.

Hetvisiedocumentdatvooruligtbegintmeteenkorte

historischeterugblik,eenbeschrijvingvandestandvan

zakeneneenblikvooruit,gevolgddooreenconcrete

beleidsagendavandeverslavingszorgvoordekomende

jaren.Daarnavolgtinhoofdstuk1devisieopverslaving

enherstel,inhoofdstuk2devisieopwatditbetekent

voordezorgaanmensenmetverslavingsproblemenenin

hoofdstuk3tenslottewatdeambitiesvandeverslavings-

zorgvoordekomendejarenzijn.

Amersfoort,mei2013

Verslavingszorg: hoofdlijnen en perspectieven

Voorwoord

05 | verslavingszorg: hoofdlijnen en perspectieven

ggz nederland | 06

sprakeisvananderesymptomenzoalsmeerenlanger

gebruikendanmenvanplanwas,weinigsuccesvolle

pogingenomteminderenoftestoppen,enonthoudings-

verschijnselen.Totslotzijnerdiverseanderevormenvan

overmatigofproblematischgebruik,zoalsdronkenschap

enbingedrinken.

Verslavingisnogaltijdomgevendoorontkenning,

bagatellisering,taboeenschaamte.Veelmensenmet

verslavingsproblemenmijdenhierdoordehulpverlening

ofzoekenpashulpophetmomentdatzijwerkelijk

vastlopen.Hetgevolghiervanisdathetmerendeelvan

decliëntenindeverslavingszorgkamptmetlangdurige

verslavingsproblemen(envaakeenreeksaanhiermee

samenhangendeproblemen),diealleenmeteenintensief

behandeltrajectondercontrolezijntekrijgen.

Deafgelopentienjaarzijndiverseinitiatievengenomen

omdetoegankelijkheidvandeverslavingszorgte

verbeteren,vooralvoormensenmetcomplexe

problematiek.Hierdoorlooptdesectornuvooropinhet

aanbiedenvane-health-interventies,deambulante

aanpakvanzeercomplexeenchronischeproblematiek,

enhetbiedenvanconsultatieaananderesectoren,

binnenenbuitendezorg.

Deverslavingszorgheeftdaarmeeeenbelangrijkvoor-

schotgenomenopdeingrijpendegevolgendievoort-

vloeienuitdeafsprakeninhetbestuurlijkakkoord

toekomstggz2013-2014,zoalsover‘ambulantisering’,

deinvloedvancliënten,deinbrengvanervaringskennis

eneenfocusopherstelenzelfregulatie.

Erisechtermeernodigomklaartezijnvoorde

ingrijpendetransitiewaarmeedeverslavingszorgnet

alsderestvandeggzdekomendejarentemakenkrijgt.

Daarvoorzullendebestaandeopvattingenover

verslavingenoverdegezondheidszorgaanmensenmet

verslavingsproblemenherijktmoetenworden.

Indevolgendedrieparagrafengaanweinopde

resultatenvandeverslavingszorgindeafgelopenjaren,

makenweeenbalansopenrichtenwevervolgenshet

vizieropdetoekomst.

terugblik

Deverslavingszorgbestaatruimhonderdjaareniser

telkensopnieuwingeslaagdzichaantepassenaan

veranderingenindesamenleving,nieuwevormenvan

gebruikenandererisicoprofielenvangebruikers.

Dewetenschappelijkebasisvandewerkzaamhedenis

steedsstevigerenmedehierdoorgaanderesultaten

diebinnendesectorwordengeboektsterkvooruit.

Onderdevlagvanverslavingspsychiatrieisdeafgelopen

jarenookdesamenwerkingmetalgemeneggz-voor-

zieningenversterkt.Ditheeftertoegeleiddatinde

verslavingszorgookcomorbidepsychischestoornissen

wordenbehandeld,enomgekeerdindealgemeneggz

verslavingsproblemendenodigeaandachtkrijgen.

Deverslavingszorgiseenonvervreemdbaaronderdeel

vandegeestelijkegezondheidszorg.

Degevolgenvanhetmisbruikvanalcoholendrugs,

hetrokenvansigarettenofexcessiefgokkenenandere

aangedraggerelateerdeverslavingenzijnaanzienlijk.

Mensenrakenhierdoorinernstigelichamelijke,

psychischeensocialeproblemen,gezinnenraken

ontwricht,opleidingenwordennietafgemaakt,ende

hersenenvanjongemensenraken(somsduurzaam)

beschadigd.Datdekostenvoordezorg,justitieenpolitie

endeeconomie(verzuim,verliesproductiviteit)grootzijn

isevident.Hiernaastiserveelschadeenoverlastdoor

deproductieenverkoopvandrugs.Ookhetmilieulijdt

eronder(zoalsdoorhetdumpenvanreststoffenbijde

productievansynthetischedrugs).

Deverslavingszorgheeftdesamenlevingindeafgelopen

jarenveelgeboden.Erzijnsuccessengeboektinde

opvangenbegeleidingvangroepencliëntenmetheel

ingewikkeldeproblematiek.Hetisnietalleengeluktbij

henmeerstabiliteitaantebrengeninhunlevenmaar

ookhenteondersteuneninhetvergrotenvanhun

autonomie.Zelfsalisdatnietaltijdmogelijk:hetstreven

iseropgerichtbijallecliëntendezelfredzaamheid

zodanigtevergrotendatdebetrokkenenweereenveilig

enkwalitatiefgoedleventegemoetgaan.Vakerdan

voorheenwordthierbijgebruikgemaaktvanervarings-

deskundigenenervaringsdeskundigheid.Ditdraagtertoe

bijcliëntenaantesprekenophun‘eigenkracht’enweer

deregietenemenoverhunleven.

Aandeanderekantvanhetspectrumiserdeafgelopen

jarenforsingezetophetsignalerenenterugdringen

vandehogerisico’sopmisbruikenverslavingbijgroepen

jongerendie–vanwegehunachtergronden–extra

kwetsbaarzijn.Deervaringleertdatproblemende

neiginghebbenvangeneratieopgeneratieteworden

overgedragen–datkandoorgenetischeofsociale

overdrachtplaatsvinden.Genetischekwetsbaarheidkan

nietwordenvoorkomen,maarweldematewaarindit

totexpressiekomt.Daaromzijnbijvoorbeelddiverse

samenwerkingsprojectentotstandgebrachtmet

instellingenvoorjeugdhulpverleningofjeugd-ggzen

scholenwaarnaarverhoudingveeljongerenmeteen

hoogrisicoprofielverblijven.

Doorhaarwerkenhetonderzoekdatdaarmeeverband

houdtheeftdesectornueendiepgaandinzichtinde

gezondheids-ensocialerisico’sdiemetgebruiken

verslavingsamenhangen.Ookweetdesectorbeterdan

ooithoeschadekanwordenbeperkt.Dezekennisisvan

grootbelangvoordekomendeperiode.


ggz nederland | 0

stand van zaken

Deervaringenvandeafgelopenperiodekunneninenkele

‘waarden’wordensamengevat:

• er is altijd kans op positieve verandering»De

ervaringmet‘moeilijkegroepen’heeftgeleerddater

altijdenbijiedereeneenkansisopherstel–hoeklein

dezeinhetbeginooklijkt.Deervaringmetdediverse

groepenproblematischegebruikersofverslaafden

heeftgeleerddathetmogelijkisdeprogressievan

eenongunstigeontwikkelingtestoppen.Mensen

hoevennieteersteen‘eindstadium’bereiktte

hebbenvoordatpositieveveranderingplaatskan

vinden.Doordefocusterichtenopontwikkelings-

fasen(stagering)enindividuelekenmerken

(profilering)neemtdekanstoedatindetoekomst

veeleffectieverdezorggebodenwordtdiehetbeste

pastbijdezepersoon,inditstadium,geziende

actuelemogelijkhedenvandeverslavingszorg.

Deervaringheeftgeleerddatdebejegeningvan

cliënten,demanierwaaropmethenwerkrelaties

wordenaangegaanendewijzewaaroprekening

wordtgehoudenmethunpersoonlijkekenmerken

(waaronderdefasevanhunveranderingsproces)

dekansopveranderingsterkverhogen.

• herstel is een breed concept»Indezorg-

verlening,vooraldoordeintegratievan

ervaringsdeskundigenenhetbenuttenvanhun

kennis,isookhetideeoverwatgoedeeneffectieve

zorgisverdieptenverbreed.Hetconceptherstel

omvatnumeerdaneengeslaagdeklinische

behandeling.Hetgaateruitdrukkelijkookomof(ex)

verslaafdenweerinstaatzijnhunpsychischefuncties

teontplooien(instaatzijntotzelfregulatie),

socialeenmaatschappelijkerollenkunnenvervullen

(endesamenlevinghendiekansenookbiedt).

Inhetbijzonderisermeeroogvoordepersoonlijke

ontwikkelingvandebetrokkenen.Uiteindelijkishet

hunleven,zijnzij–metsteunvanuitdesector–

aanzet.

Deverslavingszorgondersteunthunpersoonlijke

herstelprocesdatzichonderandererichtophet

ontwikkelenvaneenpositieveidentiteit,hetvestigen

vanhoopopveranderingeneenbeteretoekomst,

hetreflecterenoppersoonlijkewaardenenhet

onderogenzienvanheteigenlevensverhaal.Het

bevorderenofondersteunenvanzelfzorg,eigenregie

énzelfregulatieenhetvoorkomenvanzelfstigmatise-

ringspelenhierbijeencrucialerol.Dezepositieve

ervaringenwildeverslavingszorgdekomendejaren

benuttenendaaromstaatherstelcentraalindevisie

opzorg.Deverwachtingisdatditleidttothet

vergrotenvandeautonomieendeprocessenvan

zelfregulatiediedaaraantengrondslagliggen.

Herstelisooknietgebondenaaneenfaseinhet

verslavingsproces.Dekansenopherstelzijnmeestal

groteralsproblemennognietheelernstigzijnen

juisteenbredebenaderingvanherstel(integratievan

klinisch,functioneel,maatschappelijkénpersoonlijk,

ziehoofdstuk1)draagtertoebijdateenernstig

beloopkanwordenvoorkomen.

Herstelbaseertzichopeenmensvisiediede

nadruklegtopdemogelijkhedendiemensenhebben

omeigenregietenemenoverhetverloopvande

zorgverlening,doorzelfzorgeendeelvandezorg

overtenemenen–doortraining,therapieenexterne

steun–hunzelfregulatieteverbeteren.Gedeelde

besluitvormingensamenwerkingmetcliënten-

organisatiesindeontwikkelingvanhetbeleidstaan

daarbijcentraal.

• ontstaan van problemen kan worden

voorkomen»Herstelrichtzichopmensendieal

cliëntzijnbijdeverslavingszorg.Inaldiesituaties

waarinersprakeisvanhogerisico’sinrelatietot

middelengebruik(risicogroepen,risicogebieden)

gaatheteromtevoorkomendatherstelnodigis.

Kernwoordenhierbijzijnhetbeperkenvan

kwetsbaarheidenhetvergrotenvandeveerkracht,

incombinatiemethetversterkenvanexternesteun

voormensendienietopeigenkracht(zelfhulpof

anderszins)instaatzijnhunkansenopeenkwalitatief

goedleventebenutten.

• goede zorg is goedkopere zorg»Deverslavings-

zorgheeftgeleerddatlichte,preventievehulpvoor

veelmensenvoldoendeisomeenmeergezonde

koersinteslaan.Maarvooranderecliëntengroepen,

inhetbijzonderdiewaardesectormeetemaken

heeftofkrijgtiseenstapsgewijzehulpverlening

funest.Indealgemeneofgeneralistischezorgmist

mendeexpertiseommensenmeteengrotekans

opeenernstigbelooperuittehalenendirect

doorteverwijzennaareengespecialiseerdeinstelling.

Goedezorgismatchedcare,geensteppedcare.

Matchedcareisdoordebankgenomengoedkoper.

• een assertieve, niet permissieve houding is

geboden»Eenafwachtendeenpermissievehouding

kanverstandigzijndaarenwanneerdwangendrang

niethelpenofnietmogelijkzijnommeteenpersoon

incontacttekomenofhetcontactvasttehouden.

Maarlosdaarvankanenmoetdeverslavingszorg

duidelijkerstellingnemeneninitiatievenontplooien

inaldiegevallenwaarinpersonen,groepenofde

samenlevinginzijngeheeltegroterisico’snemenen

dezaakophunbelooplaten.Eigenverantwoordelijk-

heidisinmorelezineengrootgoedmaardaarwaar

ditmensenzelfofhunomgevingernstigschaadtis

hetkwestieus.Deenormeschadealsgevolgvan

jarenlang(mee)rokenisindeogenvandeverslavings-

zorgonacceptabeleneffectieftevoorkomen.Ookbij


ggz nederland | 10

depreventievanhetgebruikvanalcoholofdrugs

tijdensdezwangerschapofhetbingedrinkendoor

adolescenteniseenassertievehoudinggewenst.

Degrenzenvanwatwel/nietacceptabelismoeten

duidelijkerwordengemarkeerd.

Deze,hieralswaardengeformuleerdeervaringendie

deverslavingszorgheeftopgedaanindeafgelopen

periodestaancentraalindevooronsliggendejaren.

Hierbijspeeltdevraaghoe,ondankskrapperemiddelen

endoorbeleidswijzigingenafgedwongenorganisato-

rischeveranderingen,ertochophetinhoudelijkevlak

meerenbetereresultatenkunnenwordengeboekt.

blik vooruit

Indekomendeperiodevindenveranderingenplaatsin

destructuurenwerkingvandeggzenverslavingszorg

overeenkomstighetin2012geslotenbestuurlijkakkoord

toekomstggz2013-2014.Ditheeftgevolgenvoorde

plaatsenendemomentenwaaropdeverslavingszorgin

beeldkomtrespectievelijkdeexpertisevande

medewerkerskanwordeningezet.Desectorstreeft

naareenwerkwijzewaarop,ondanksbeperkingvande

middelen,meermensenkunnenwordenbereiktende

resultaten(voorkomenvanverslaving;voorkomenvan

eenernstigbeloop;bevorderenvanherstel)verbeteren.

Datkanonderanderedoordeaandachtterichtenop

devolgendevijfthema’saandehandwaarvangoed

kanwordenverduidelijktwelketoegevoegdewaardede

verslavingszorgheeftvoordesamenleving:

• preventie gebruik en misbruik»Deverslavings-

zorgheefteenlangestaatvandienstinhetontwik-

kelenenuitvoerenvanprojectendieeropzijngericht

gebruikvanmiddelenonderjongerentevoorkomen.

Erzijnmeerdangenoegredenendezetraditievoort

tezetten.Rokenisvooriedereenschadelijk,maarals

door‘gezondopvoeden’hetluktomjongemensen

totenmethun25elevensjaarvanhetrokenafte

houden,isdekanskleindatzedaarooitnogmee

beginnen.Dekennisoverdeschadelijkeeffectenvan

alcohol,cannabisenanderemiddelenopdehersenen

neemttoeenmotiveerttoteenassertievehouding,

gerichtoppreventievanhetgebruikbijkinderenen

jongeren.

• jeugd en transgenerationele problematiek»

Watgeldtindegehelegeneeskundeenbijalle

aandoeningengeldtzekerookvoorhetmisbruiken

afhankelijkheidvanmiddelen:hoeeerder

gesignaleerdennaarbevindvanzakengehandeld,

hoegroterdekansopsuccesenhoeminderintensief

respectievelijkhoegoedkoperdeinterventie.

Deverslavingszorgwildaaromhetaantalprojecten

gerichtopjongerenenmulti-probleemgezinnendie

kwetsbaarzijnvoormisbruikenverslavinguitbreiden

enmeermiddelenvrijmakenvooropjeugden

gezinnengerichtevroeghulp.

Doorgenetischeensocialeoverdrachtvanrisico’s

zienweaanmiddelenmisbruikenverslaving

gerelateerdeproblemeninopeenvolgendegeneraties

terugkomen.Gebrekkigeregistratiemaakthetzicht

hieroplastig,maarindesectorishetinzicht

gegroeiddatditeenonderschatverschijnselisdat

tenonrechteteweinigaandachtheeftgekregen.

Deverslavingszorgwildaaromzijnverantwoor-

delijkheidnemenbijdeaanpakvanditprobleem.

• risico's en risicogroepen»Hetgebruikvan

middelenbrengtaltijdrisico’smetzichmee.Bijeen

middelalsalcoholgeldtdatmatiggebruik,door

volwassenen,opeenveiligewijzekanplaatsvinden

indiendebetrokkenendeveiligheidsregelsinacht

nemenzoalsdiegeldeninhetverkeerofophetwerk.

Bijdiversedrugsis‘opzich’veiliggebruikmogelijk.

Decontextwaarinhetgebruikplaatsvindtende

illegaliteitdieaanproductieenhandelkleeftbrengt

voordegebruikersechtervaakonaanvaardbare

risico'smetzichmee.Deverslavingszorgwilzich

stelligerdanvoorheenuitsprekentegende

permissievehoudingdie–ookdoordeNederlandse

overheid–deafgelopendecenniaistentoon

gespreid.Datgeldtookvoorhetaltijdschadelijk

gebruikvantabakenhet(veelalonvrijwillig)

meeroken.

Hetkanzozijndatveelmensenvanalcoholen

sommigedrugsredelijkbeheerstgebruikmaken.

Hiernaastzijnerechtergrotegroepenmensen,

inhetalgemeenjongeren,inhetbijzonderkinderen

vanverslaafdeoudersofjeugdigenmetgezins-en

opvoedingsproblemen,enverdervolwassenen

meternstigepsychischeensocialeproblemendie

indeogenvandeverslavingszorgdoorgebruikvan

middelenonaanvaardbarerisico’slopen.Desector

gaatzicherhardvoormakenopditvlaknieuwe

initiatieventeontplooienenzichtbareresultaten

teboeken.Deverslavingszorgisinstaateen

substantiëlebijdrageteleverenaanhetbeperken

vanschadelast(overlast,criminaliteit,verliesvan

productiviteit,e.d.).

• risicogebieden »Risico’sendegroependiede

zedragenzijnmeerdangemiddeldtevindenin

bepaalderisicogebieden:plaatseninruimteentijd

dieextraaandachtbehoeven.Datkunnenscholen


ggz nederland | 1

zijn,klinischeafdelingenvanzorginstellingen,

gezinnenwaarveelhuiselijkgeweldplaatsvindtof

anderszinsveelproblemennaastelkaarvoorkomen,

illegalegebruikslocaties(alcoholendrugs),arbeids-

situaties,(tijdelijke)verblijfplaatsenvanmigrantenof

bepaaldeuitgaansgelegenhedenenfestivals.

Kennishieromtrentisaanwezigindeverslavingszorg

endezewordtregelmatigbijgesteld.Desectorgaat

dekomendejarenmetverhoogdeintensiteitdeze

gebiedeninkaartbrengenenwerkenaan

oplossingen.Vaakzaleenberoepwordengedaanop

andereorganisaties,politieenjustitieéndeoverheid.

• hulp bij & verhinderen van chroniciteit»

Indebenaderingvanchronischeverslavings-

problemenheeftdeverslavingszorgdeafgelopen

jarenveelervaringopgedaan.Zegaatermeedoor,

medegeïnspireerddooreennieuwevisieopherstel

endoordehulpeffectievertebrengenwaardeze

nodigis(thuis,inwijken,ophetwerk,inscholen

e.d.).Tegelijkisdesectorzichervanbewustdathet

nogbeterishetontstaanvanchronischeproblemen

teverhinderenof–wanneerdatnietlukt–tekoersen

opeenminderernstigbeloop.Ditkandoornadruk-

kelijker,gesteunddoorklinischepidemiologisch

onderzoekenlongitudinalestudies,beterdefasen

vanverslavingstrajectenophetspoortekomen,

endaarbijindividueleprofielenteontwikkelen.


agenda voor de komende jaren

jeugd

• Deverslavingszorgondersteuntdelopende

initiatievenomdeaandachtvoorkwetsbare

groepenjongerenteverbeteren.

• Naastdeuitvoeringvangerichtepreventieve

programma’swordenvroeghulpprojecten

voortgezetenwaarnodigversterkt.

transgenerationele problematiek

• Deverslavingszorggaateenstrategieontwikkelen

omtransgenerationeleproblematiekzo

gedetailleerdmogelijkinbeeldtekrijgen.

• Insamenspraakmetorganisatiesvoor

eerstelijnsgezondheidszorg,basisonderwijsen

jeugdzorgwordensystemenontwikkeldom

vroegtijdigproblemenopditvlakoptesporen.

• Insamenwerkingmetuniversiteiten,hogescholen,

Trimbos-instituutenResultatenScorenworden

interventiesontwikkeldom–samenmetde

directbetrokkenen–deketenvanoverdrachtte

verbreken.

risico’s en risicogroepen

• Deverslavingszorgmaaktzichersterkvoordat

degeïndiceerdepreventieveinterventiesuithet

BasispakketVerslavingspreventiestandaarddeel

uitmakenvandewerkzaamhedenvandePOH-ggz.

• ViaResultatenScorenwordtgestreefdnaar

standaardiseringenerkenningvanpreventieve

interventiesuithetBasispakketVerslavingspreventie.

Ditbevordertdemogelijkhedenvangemeentelijke

financiering.

• GebruikersvanGHBvallennaeendetoxificatie

vaak/snelterug.Erwordtgewerktaande

ontwikkelingvanmethodenvoorterugval-preventie

envervolgbehandeling.

risicogebieden

• Deverspreidingvanactueleinformatieover

(hetontstaanvan)verslavinghoudtprioriteit.

Defocusisgerichtopplaatsenwaarmeerdan

gemiddeldrisico’sbestaan.

• Erwordteencriterialijstopgesteldaandehand

waarvan(potentiële)risicogebiedeninkaart

wordengebrachtenwaarmeeeeninschattingkan

wordengemaaktvandeernstenomvangvanaan

gebruikenverslavinggerelateerdeproblemen.

• Erkomteenoverzichtvandewijzewaaropvanuit

deverslavingszorg–samenmetanderenén

dedirectbetrokkenen–risico’skunnenworden

beperktofweggenomen.

Demeesterichtlijnenenbehandelprogramma’s

missennogeenfocusopstadiaenprofielen–de

verwachtingisdatwanneerdatwelgebeurtveel

preciezerbehandelingenkunnenwordeningezetdie

aansluitenopdetoestandvanhetdesbetreffende

individu.Datverhoogtdeeffectiviteitenbespaart

overbodigekostendievaakgemoeidzijnmet

standaardbehandelingen.

Hiernaaststaatinenkelepuntenverwoordwelke

activiteitendesectordekomendejaren,geziende

bovenstaandevijfthema’s,gaatondernemen.

ggz nederland | 1

hulp bij & verhinderen van chroniciteit

• Deverslavingszorgsluitmetzijnspecialistische

mogelijkhedennaadloosaanbijwijkgerichte

initiatievenwaareendeelvandecliëntenmet

langdurendeondersteuningsbehoefteterechtkomt.

• Rekeninghoudendmetderegionalecontext,neemt

deverslavingszorgdeverantwoordelijkheidopzich

voordeorganisatievaneenketenvanrelevante

voorzieningen(toeleidingwonen,werk,sociale

integratie).

• Deverslavingszorggaatindegeneralistische(basis)

verslavingszorgdekwalificatievandeprofessionals

(i.h.b.dePOG-ggz)verhogen.Desystemenvoor

triagewordenversterktommatchedcarete

faciliteren.

• Erwordtgeïnvesteerdindeontwikkelingvan

nieuwebehandelrichtlijnenzoalsophetterreinvan

gedragsverslaving,chroniciteit,kwetsbarejeugden

problemenbijmensenmeteenlichtverstandelijke

beperking.

• Deverslavingszorggaatdoormethetontwikkelen

vaneengezamenlijkvisieopherstel.Inoverlegmet

stakeholders(vooralcliënten)wordtde

herstelgedachteinpraktijkgebracht.

• InhetkadervanROMwordendevorderingenvan

deverslavingszorgindeherstelondersteunende

zorggeregistreerd.

• Deverslavingszorgbrengtvanuithaarcommitment

aanhetprogrammaKwaliteitForensischeZorg

(KFZ)haardeskundigheidindeforensischezorgin

tenbehoevevandekwaliteitsverbeteringvande

behandelingvanverslavingsproblemen.

• Omstageringenprofileringtebevorderenwordt

longitudinaalonderzoekgestimuleerdenworden

grotedatabankenaangelegdomprofielenvan

cliëntengroepen(enbijwiewelktypezorgwerkt)

tekunnensamenstellen.

• Deverslavingszorgstreefternaarhetonderzoek,

datnuversnipperdenvaakzondervoldoende

afstemminginverschillendeinstitutenwordt

verricht,tebundelen.

• Voordediversedisciplineswordtverdergewerkt

aandeprofessionaliseringenverbeteringvande

formeleopleidingen.

• Deverslavingszorggaatactiefwerkenaan

realistischebeeldvormingoververslaving,

verslaafdenenverslavingszorg.Ditisbelangrijk

omstigmatiseringendiscriminatietegentegaan.

Enomhetmaatschappelijkenpolitiekdraagvlak

voordesectorteversterken.

15 | visie op verslaving en herstel

inleiding

Verslavingbetrefteenernstigeaandoening(psychische

stoornis)metbiologische,psychologische,socialeen

culturelecomponenten.Hettreedtopbijmensendie

afhankelijkzijngewordenvaneenpsychoactievestof,

endiedaarnietgemakkelijkmeekunnenstoppenuit

zichzelf.Hetvoortdurenvandezevormvanafhankelijk-

heidheeftschadelijkegevolgenvoordepersoon

(lichamelijk,psychischensociaal)enzijnofhaar

omgeving.

Verslavingiseenreactieoplichamelijke,psychischeen

socialeaanpassingendieoptredennageregelden/of

excessiefgebruikvaneenpsychoactievestof(of

geregeldeenexcessieveuitvoeringvangedragingen)met

niet-functioneleenschadelijkegevolgen.Dathersen-

processenhierbijernstigontregeldrakenisevident.

Erzijnaltijdkansenopherstel.Datneemtnietwegdat

verslavinggepaardgaatmethetverliesvanhetgevoel

autonoom(uiteigenwil)tekunnenhandelen.

Ditverlieskanbeperktblijventotwelofnietgebruiken

ofstoppen.Ernstigerisdesituatiewanneerhetgedrag

enhetdenkenzichgeleidelijkfixerenophetgebruik.

Ditgaatonherroepelijktenkostevanhetsocialeen

psychischefunctioneren.Tevenskanhetgepaardgaan

meteengroterekansop–en/ofverergeringvanreeds

bestaande–anderepsychischestoornissen.

psychische functies en zelfregulatie

Dediversevormenvanverslavinghebbenenkele

processenmetelkaargemeen.Bijverslavingontstaan

tekorteninspecifiekepsychischefunctieszoalsde

beheersingvanimpulsen,hetgeheugen,hetlerenof

hetmakenvanplannen.Stress,prikkelsindeomgeving

ofinnerlijkeonrustkunnendeaanleidingvormenom

–vaaktegenbeterweteneneigenwilin–telkens

opnieuwtegebruiken.Inbeginselkanmenookaan

bepaaldgedragverslaafdraken,zoalsgokkenofhet

gebruikvangames.Ookovermatigetenwordtwelin

verbandgebrachtmetverslavingsprocessen.

Centraalstaateenandereafstellingvanhetbelonings-

systeemindehersenen.Dehersenengaanzodanig

andersreagerenopmiddelenensignalendiedaarmee

verbandhoudendathetgenietenverandertinmoeten.

Hierdoorverandertdereactieophetmiddelendaaraan

gerelateerdeverschijnselenindeomgeving.Belangrijkis

Visie op verslaving en herstel

01

ggz nederland | 16 17 | visie op verslaving en herstel

verdereentekorten/ofeenvoortgaandeachteruitgang

vandeexecutievefunctiesvanhetbreindiemensen

normaliterinstaatstellentotzelfregulatieofzelfsturing.

Erzijnookprocessendiespecifiekzijnvoorhettype

verslaving:depsychoactieveeffectenvanmiddelen

verschillenendeschadevoorlichaamengeestistypisch

vooreenbepaaldmiddel.Ookdekansdatregulier

gebruikverslavendwerkt,entotblijvendeschadeleidt,

varieert.Hiernaastverschillendeeffectenvanmiddelen

perindividu(mannenenvrouwen,jongerenenouderen),

groepofsamenleving.

achtergronden

Erbestaatnietéénoorzaakvanverslavingofvanhet

(‘experimentele’)gedragdatdaaraanvoorafgaat.

Verslavingisnieteenziektediespontaaninhetbrein

ontstaat.Erzijngenetischerisico’sbekendensomatische

ofpsychischeaandoeningenkunnendekansop

verslavingvergroten.Verderkunnenongunstigesociale

encultureleomstandigheden(zoalsintolerantie

tegenoverdrugsgebruikofstressvolleervaringen)leiden

toteenverhoogdrisico.Tochwordendemeestemensen

ongeachtdediverserisico’snietverslaafd.Ookhet

gebruikvanmiddelenleidtnietautomatischtot

verslaving.

Uiteindelijkisheteenvoorelkindividubijzondere

constellatievandeterminantenenmechanismen

waardoorbijdeeenwelverslavingontstaat,enbijde

anderniet.Welzijnerstatistischeverbandenontdekt

waardoorovergroepenmensenen/ofspecifieke

risicofactorenuitsprakenkunnenwordengedaan.

Diezijnrelevantvoordepreventie.

Naastrisico’sdiedekwetsbaarheidvoorverslaving

vergrotenishetbelangrijkoogtehebbenvoor

beschermendefactoren,diezowelbijhetindividu

gelegenzijnalsindeomgeving.Erisbijvoorbeeldveel

kennisoverdeindividueleveerkrachtbijkinderenen

volwassenen.Hetbiedteenverklaringwaardoor

ongunstigeomstandigheden,dieeenverhoogdrisicoop

verslavingimpliceren,bijdeeenwelendeandergeen

ongewenstegevolgenhebben.Aandachthiervooris

belangrijkvoorhetbeperkenvanhetrisicoopverslaving

enbijhetbevorderenvanherstel.

gelaagdheid

Mensenenhetsocialeverbandwaarinzijzichbevinden,

zijntebeschouwenalseendynamischsysteemwaarin

diverseniveauskunnenwordenonderscheiden.Waarhet

mensenmetproblemeninverbandmetmiddelengebruik

betreft,geldtuiteraardhetzelfde.Deaandachtmoet

uitgaannaardebiologische,psychologische,socialeen

cultureleniveausendeprocessendiezichdaarop

afspelen.Inuitsprakenals‘verslavingiseen

hersenaandoening’of‘verslavingiseencultureel

probleem’ziteenkernvanwaarheid,maaralseen

omschrijvingvandeproblematiekschietenzetekort.

Deessentievanhetverslavingsprobleemisjuistdat

hetzichopdiverseniveausvanhetlevenmanifesteert.

Datheeftconsequentiesvoordebenaderingervan.

veranderbaarheid

Verslavingiseenernstigeaandoeningdiebijveelmensen

neigtnaareenchronischbeloop.Eenrealistische

benaderingisterechtgeziendeernstvandeaandoening,

–maaroptimismeenhoopopveranderingbieden

houvastvoorherstel.Enindepraktijkzijnveleninstaat

goeddeelszonderprofessionelehulphungedragen

daarmeehunverslavingteveranderen.Bijnaalle

verslaafderokersdiezijngestopt,hebbendatopeigen

krachtgedaanenmeerdandehelftvanhetaantal

verslaafdedrinkersstoptdooreigentoedoen.

Eenzwart-wit-benaderingvanverslavingwerktaverechts.

Indeeersteplaatsishetbeloopgeleidelijkenkunnen

overgangenwordenonderscheiden–vannormaal

gebruik,viaallerleitussenstappen,naarernstigen

schadelijkgebruik.Verslavingisdaaropeenuiteindelijke

reactie.Doorbeterdediversetussenstadiainkaartte

brengenennategaanwelkemogelijkhedenerzijnom

vroegtijdigtehandelen,wordenkansengecreëerdom

eenernstigbelooptevoorkomen.

Indetweedeplaatsiser–hoeernstigdesituatieookis

–altijdkansopherstel.Dezekansneemttoealsmensen

indeomgevingvandebetrokkene–familie,vrienden,

hulpverleners–hetcontactmetdepersoonleggen

en/ofinstandhouden.Bijvoorkeurgebeurtditvanuit

eenniet-veroordelendeofstigmatiserendehouding.

Gewenstiseenhoudingdieblijkgeeftvanempathie

encompassie.Ookisdeuitstralingvanhoopop

veranderingessentieel.Maar,hoetegenstrijdigdatook

kanlijken,iedereenmoetzichrealiserendatbijernstig

verslavingsgedraguiteindelijkalleendepersoonzelfeen

duurzameveranderingkanbewerkstelligen.Ditbetekent

nietdatanderenerniettoedoenofdatmensenniet

geholpenkunnenwordenbijhunbeslissingtot

verandering.Integendeel:externesteunenhulpbijde

ontwikkelingvanmotivatietotveranderingisbelangrijk,

vaakzelfsbijmomentenonmisbaar.Eenextrinsieke

motivatieen/ofexterningrijpenkanineencrisissituatie

levensredden.

Cruciaalisweldatditgebeurtvanuiteenonvoorwaar-

delijkrespectvoordeautonomievanhetindividuen

vanuithetfundamenteleinzichtdatzelfbepalingenvrije

wilinherentzijnaanhetmenselijkbestaan.


Modernhersenonderzoekgeeftsteunaande,inde

hulpverleningallangheersende,gedachtedatverslaving

nietchronischhoeftteblijven.Langdurendgebruikkan

structurenindehersenenblijvendbeschadigen;

doorjarenlangeverslavingkunnenhersencircuitsende

relatiesdiedaartussenbestaanduurzaamveranderen.

Maardehersenenvertonenookeenopmerkelijke

plasticiteit,waardoorookveranderingentengoede

mogelijkblijken.Ditisdeachtergrondvanhetideevan

herstel.

ontstaan van hulpvragen

Hulpwerkthetbestealsmensendaarzelfomvragen.

Bijpsychischestoornissen,waaronderverslaving,

kandemotivatietotzoekenenvragenomhulpechter

nagenoegafwezigzijn,ofzijnerindatopzichtandere

obstakels.Deneigingbestaatommensenvoorhetblok

tezettenoftedwingentothetaanvaardenvaneen

behandeling.Erzijnsituatieswaarinditonvermijdelijkis,

zoalswanneerdebetrokkeneeenernstigenacuut

gevaarisvoorzichzelfofanderen.Ditistoegestaan

zolanghetwettelijkkaderdaarvoordemogelijkheden

biedtenhetmedisch-ethischverantwoordis.

Enwanneerdefocuseropgerichtisom,zodradat

mogelijkis,zo’nuitzonderingssituatieopteheffen.

Denoodzaaktotdwangendrangkanworden

gereduceerdalsmensenvroegtijdiggeholpenworden

bijhetherstelvanhunautonomenzelfregulatie.

Hierdoorgroeitdeintrinsiekemotivatieenkanhet

belangvanexternemotivatieendenoodzaakvan

openlijkedwangendrangwordenteruggedrongen.

wie kan herstellen?

Deeersteervaringenmeteenanderemaniervandenken

enhandelenopditvlakzijnopgedaanbijmensenmet

eenchronischverslavingsprobleem.Hetdenkenover

herstelismededaardoorlangetijdgedomineerddoorde

gedachtedatherstelvooralietsisvoormensenmeteen

langdurigeverslavingsgeschiedenis.Ditisachterhaald:

inelkefasevanhetproceswaarinmensenmisbruik

makenvanmiddelenofvanhetverslavingsprocesliggen

kansenvoorherstel.Omditteverduidelijkenwordt

hierondereenonderscheidgemaakttussenviertypen

herstel,metdekanttekeningdaternietéénrouteis

waaropeenherstelprocesplaatsvindt.

Veelmensenzullenalnaeenkorteperiodevanmisbruik

vanbijvoorbeeldalcoholofdrugszelfbesluitendatzeer

meeopmoetenhouden.Eengrootdeeldoetdatzonder

hulp.Eenkleineregroepheefthulpnodigenooknog

stimuleringtothetvragenofaccepterendaarvan.

Verderzijnergrotegroepenmensendiedoorzelfhulp

(bijvoorbeeldaangebodenviae-health-programma’s

ofzelfhulpgroepen)zichzelfgoedkunnenredden.

Ditpleitervoorveelbeterdanvoorheendediverse

fasenofstadiainbeeldtekrijgen(stagering)ende

verschillentussengroepenenindividuenoptesporen

(profilering)dievoorspellenwiewelenwieniethulp

nodigheeftenwelktypezorg(entypeherstelonder-

steuning)hiervoornodigis.

Hetspreektvoorzichdatbijmensenmetslechtseen

hoog risicoopgeregeldmisbruikofverslavingdeterm

‘herstel’nietvoldoet.Bijdegenendiedoorhunsociale

omstandighedenofpsychischeproblemenevenwel

kwetsbaarzijnvoormisbruikofverslavingishetwel

belangrijktebevorderendatzederegieoverhunleven

nietkwijtraken.Datlaatstekandooraandachttegeven

aanhunvermogenstotzelfregulatie,endezezomogelijk

teversterkenofdezebijtekortenaandemogelijkheid

daartoe(bijkinderenofmensenmeteenbeperking)door

externesteuntecompenseren.

vormen van herstel

Omhelderheidteverschaffenindediversevisiesop

herstel,ennietbijvoorbaateenpositietekiezenvoorde

eneofdeanderevisie,wordtuitgegaanvanviervormen

vanherstel.1Tezamenkandaarmeehetgehelespectrum

vanherstelwerkzaamhedenindeggzbeschrevenworden

enzijnzevoorwaardenvoorverhogingvandekwaliteit

vanleven.

Bijdezorgvoormensenmeteenpsychische(maarook

lichamelijke)aandoeninggaathetinessentieomdeze

viervragen:

1 klinisch»Lukthetomdebetrokkenetevrijwaren

vansymptomenvanziekteofdeprogressiedaarvan

testoppen?Ditisdevraagnaarklinisch herstel,met

genezingalsdemeestidealevariantdaarvan.Hetis

detaakstellingvandegenendieeenbehandeltaak

hebben.

2 functioneel»Lukthetomhetdoordeaandoening

opgelopenfunctieverliesteverhelpenoftenminstete

compenseren.Ditisdevraagnaarhetfunctioneel

herstel.Hetgaathieromhetlichamelijke,psychische

ensocialefunctionerenopdatdebetrokkeneweerde

voorhemofhaarrelevanterollenkanspelen.Inde

geneeskundekomtditovereenmetrevalidatie.

Programma’svoorrehabilitatieindeggzomvatten

overhetalgemeenelementenvanfunctioneelen

maatschappelijkherstel.

3 maatschappelijk»Lukthetomdedoordeaandoe-

ningnietverkregenen/ofverlorenmaatschappelijke

positiealsnogtebereikenofweerterugtekrijgen?

Ditisdevraagnaarmaatschappelijk herstel.

Vooreenbelangrijkdeelisdezevormvanherstel

afhankelijkvandeinzetvanpersonenenorganisaties

buitendezorginengerezin.Hetvereisteenzorg-

vuldigreïntegratietrajectenplekken(wonen,arbeid,

dagbesteding)waarditmogelijkis.Hetveronderstelt

ookdestigmatiseringendatdebetrokkenenbij

voorkeurmetopenarmenwordenontvangen.

1J.vanderStel(2012):Focusoppersoonlijkherstelbijpsychischeproblemen.DenHaag:Boom/Lemma.


4 persoonlijk»Lukthetomdepersoonlijke

voorwaardenvoorherstelteoptimaliserenopdatde

betrokkeneinstaatiszijnofhaarherstelzelfterhand

tenemen?Ditisdevraagnaarhetpersoonlijk herstel.

Hetbetrefteenvoorelkindividuspecifiekproces,

hetveronderstelteengeschiktesocialeenculturele

context,maarhetishetminstdoor‘interventies’te

beïnvloeden.Persoonlijkherstelheeftbetrekkingop

devoordebetrokkeneessentiëlewaardenendoelen.

Hetgaatomzelfvertrouwenenhoopopverandering.

Hethoudtverbandmetdeontwikkelingvande

motivatietotveranderingvanhetgedrag.Enhet

hangtsamenmetdevraagofenhoedemeerof

minderverplichteidentiteitenenrollendievoorde

betrokkeneinhetgedingzijn(zoalsderolvan

‘patiënt’ofdeidentiteit[hetetiket]van‘verslaafde’

of‘autist’)strokenofbotsenmet‘hetwarezelf’.

Zelfwaardering,positieveemotiesenintrinsieke

motivatiezijnbijpersoonlijkhersteldrijvende

krachten.Ookeentoenemendinzichtinen

relativeringvandebetekenisvandeziekteof

stoornis,versterkthetpersoonlijkvermogenom

persoonenziektealsapartedingentekunnenzien.

Dezeviervormenvanherstelomvattenhetgehele

spectrumvanherstel,respectievelijkvandeop

verbeteringvandekwaliteitvanlevengerichtezorg.

Hetisbelangrijkdesamenhangtussendezevormen

vanherstelnadertoetelichten.

herstel komt uiteindelijk voort uit persoonlijk

initiatief

Ookalwordtindepraktijkhetklinischherstel,ende

aandrangtothetaccepterenvanhulp,gezienals

voorafgaandeaanfunctioneel,maatschappelijkof

persoonlijkherstel,hetisverstandigdedynamiekvan

dezevormenvanherstelalsrelatiefzelfstandigvan

elkaarteconcipiëren.Onderzoekenpraktijkervaring

ondersteunenditidee.Welkanperindividueen

specifiekevolgordemeervoordehandliggen(ofhebben

gelegen).

Deuitspraakdatherstelvoortkomtuitpersoonlijk

initiatieflijktinstrijdmetdebenardeenuitzichtloze

positiewaarinveelmensenmeternstigepsychische

problemenzichbevinden.Tochisheteenfeitdathet

initiatieftotherstelzeldenofwellichtwelnooithet

directeresultaatisvaneeninterventie,maardathet

uiteindelijkvoortkomtuiteigeninitiatiefvandedirect

betrokkenen.Gebeurtenisseninhunomgevingkunnen

daartoezekerdetriggervormen.Maarookdanligthet

aandepersoonzelfofzo’ngebeurtenisvoorhemof

haardedoorslaggeefttotverandering.

motorfunctie

Hetisaannemelijk,maaronderzoekmoethiernogmeer

duidelijkheidoververschaffen,datpersoonlijkherstelde,

ofiniedergevaleenbelangrijke,motorisvanklinisch

herstelisenmutatismutandisookvandeanderevormen

vanherstel.Ditbetekentnietdatvolgtijdelijkeerst

sprakemoetzijnvanpersoonlijkherstelvoordat

bijvoorbeeldklinischherstelmogelijkis.Welsuggereert

deuitspraakdatpersoonlijkherstelsterkbijdraagtaande

participatieaanendewerkzaamheidenduurzaamheid

vanklinisch,functioneelenmaatschappelijkherstel.

Omgekeerdvoorspeltgebrekaanpersoonlijkherstel

geringebereidheidtotdeelnameaanprogramma’svoor

klinisch,functioneelenmaatschappelijkherstelen/of

beperkteentijdelijkeeffectenvaninterventies.

Deherstelbeweging(enweziendatookteruginhet

bestuurlijkakkoord)benadrukthetbelangvan

maatschappelijkherstel.Maar,ofdatnuwelofnietmet

zoveelwoordenwordtbenadrukt:dekernvanalleherstel

ligtinhetpersoonlijkeherstel.Deaandachtvoor

persoonlijkherstelrelativeertnietdebetekenisvande

anderevormenvanherstel,eninzoverreishetookgeen

‘kritiek’of‘alternatief’voorbijvoorbeeldklinischherstel.

Welishetdebelangrijkstemotorvandediverseandere

vormenvanherstel:hetpersoonlijkeherstelisdebron

vanmotivatieomaanprogramma'sdeeltenemen,hier

vindtdepersoondekrachtomdebakensteverzetten,

zichzelfweertevindenendeervaringenuithetverleden

teverwerkeninheteigenlevensverhaal.Hoopen

optimisme,geloofhebbeninjezelfmoetenmensen

uiteindelijkzelfgenereren.Niemandkanjouwzelfvoor

joureguleren.

onderlinge samenhang

Hetisnietproductiefomhetonderscheidtussendeze

viervormenvanhersteloptevattenalseenvoorstel

totfunctiescheidingindezorg.Dezevierhersteltypen

zijnvanelkaarafhankelijken(behaalderesultaten)

beïnvloedenelkaar.Inhetdenkenoverklinischherstel

kanduswordennagegaanhoedit,naastremissievan

symptomen,kanbijdragenaandevooruitgangophet

gebiedvandeanderevormenvanherstelenomgekeerd.

Zokunnendeopmindfulnessgebaseerdebehandelingen

wordenopgevatalsbijdragenaanklinischherstel

(mindersymptomen),functioneelherstel(beterexecutief

functioneren)énpersoonlijkherstel(beteregeestelijke

gezondheidenwelzijn).Ditkanvervolgenseenbelang-

rijkevoorwaardezijnvoorsuccesvolmaatschappelijk

herstel.

ggz nederland | 3 | visie op zorg aan mensen met verslavingsproblemen

Visie op zorg aan mensen met verslavingsproblemen

02

inleiding

Herstelisimplicietvanafhetbeginvandeverslavings-

zorghetdoelgeweestvandeinspanningen.Herstel

betekende100jaargeledenenveledecenniadaarna

vooralabstinentieofgeheelonthouding,vanalcoholwel

teverstaan.Tochwaseralvanafhetbeginookaandacht

voordesocialeintegratie.Indejarenzeventigbegonhet

massalegebruikvandrugsenwasdeoverheideralles

aangelegenomdeproblemenvanverslaafdente

‘normaliseren’endegebruikerszoveelalsmogelijk

maatschappelijktere-integreren.Determmaatschap-

pelijkherstelwasdetitelwaarmeehettoenmalige

ministerievanCRMwelzijnsinstellingensubsidieerde.

Toenbleekdatabstinentieincombinatiemetprojecten

voorwonenenwerkennietvooriedereenvoldoende

soelaasbodenendedrugsproblematiekzichverergerde,

was harm reduction(schadebeperking)hettebereiken

doel.Ditwerdversterktdoordeopkomstvanaids/hiv

waardoorhetvoorkomenvandeverspreidingdaarvan

hetabstinentiedoeloverschaduwde.Hetinruilenvan

spuitenwasdaarvaneenbelangrijkonderdeel.Parallel

hieraankwamvooralcoholgebruikersindezetijdhet

lerengecontroleerdtegebruikeninzwang.

Indeloopvandejarennegentigvandevorigeenhet

eerstedecenniumvandezeeeuwisdedrugsproblematiek

geleidelijkbeheersbaargeworden.Hetwasookdetijd

datdeverslavingszorgzichlangzamerhandkonrichten

opverbeteringvanhaarwerkwijzenendekwaliteitvan

dezorgverlening.Datmoestookwelwantdevraagnaar

deeffectiviteitvandezesectorwerdalomgesteld.

HetprojectResultatenScorenisbijnavijftienjaar

geledenontstaanomdaareenbelangrijkebijdrageaan

televeren:doorhetentamerenvanpraktijkgericht

onderzoek,hetontwikkelenvanprotocollen,richtlijnen

enhandleidingenenhetbevorderenvandekwalificaties

vannieuweenreedsindienstgenomenmedewerkers.

Vangrootbelangvoorderecenteagenderingvanherstel

isdeinputvandecliëntenbeweging.Hetbelangrijkste

verschilmetkritiekbewegingenuithetverledenisdathet

nietisgeblevenbijkritiekop‘hetsysteem’maardathet

ideevanherstelstoelt opofiniedergeval strookt met

inzichtenuitmodernwetenschappelijkonderzoeken

theorievorming.Bijvoorbeeldoverdeontwikkelingvan

motivatie,identiteit,zelfvertrouwenofdebetekenisvan

optimismeenhoop.

innovatie verslavingszorg

Deverslavingszorgisgespecialiseerdinhetbehandelen

vanverslaving,vaakincombinatiemetandereernstige

psychischestoornissen,somatischeaandoeningenen

socialeproblemen.Zo’ntienjaargeledenisde

verslavingszorgbegonnenmethetaanbiedenvan

internetbehandelingenmetdeopbouwvanambulante

zorgprogramma’saanmensenmetcomplexe

verslavingsproblemen.Desectorisdaardoorgoed

voorbereidopdevoorgenomenambulantisering.

Datzelfdekangezegdwordenvandeambitieinhet

bestuurlijkakkoordomteinvesterenineen

kwaliteitsprogramma.Desectorbeschiktoverhet

succesvolleinnovatieprojectResultatenScoren.Erzijn

inmiddelsmeerdan50opwetenschappelijkebasis

ontwikkeldeprotocollen,richtlijneneninterventiesop

dewerkvloeringevoerd.2

Herstel,impliceertechtermeer:verhogingvande

kwaliteitvanlevenenhetgevoelvanwelzijn.

Alsdevoorwaardenvoordeverhogingvandekwaliteit

vanlevenafwezigzijnisdebijdragevandeggzzeer

beperkt.Daaromishetbelangrijkdeoppersoonlijke

veranderinggerichtezorgtecombinerenmetverbetering

vanhetsociaalfunctioneren.Huisvesting,werk(ofhet

volgenvaneenopleiding)ensocialerelatieszijndaarbij

essentieel.

Loshiervanishetdiscutabelompsychischesymptomen

louterintermenvanpathologietebeschrijvenofte

duiden.Ervaringsdeskundigen,ookalvormenzijeen

minderheid,wijzenookop‘positieve’ervaringenin

verbandmetbijvoorbeeldeenpsychose,bijvoorbeeld

eenintensecreativiteit.Mensenzijnniethunziekteen

derolvanpatiëntismaaréénvanhunmogelijkerollen.

Om(weer)meetekunnendoenaandesamenleving

–hoebeperktdatinonzeogenwellichtis–moetenwe

mensenallereerstbenaderenals‘burger’of,hoevaag

datookklinkt,als‘mens’.Herstelbetekentjuist

emancipatievandestoornisenvanderolalspatiënt.Dit

betekentdatdebenaming‘patiënt’slechtsrelevantis

voorzovereruitdrukkelijkmedischehandelingenworden

verricht.

Herstelisdetermwaarmeewevooraldeuitkomstenvan

zorgverleningenallerleivormenvaneigenactiviteitvan

decliëntmeesamenvatten.Vangrootbelangisdatwe

meerwetenvanhetmechanismenervan:watgebeurter

alswesprekenoverherstelendaninhetbijzonderover

persoonlijkhersteldatweopvattenalsde‘motor’van

anderevormenvanherstel?Defocusmoetiniedergeval

hieropgerichtworden:

1 focus op het dagelijks leven»Hetnutvande

verslavingszorgisafhankelijkvandematewaarinen

dewijzewaarophetwerkertoebijdraagtdatmensen

zelfstandigerzijninhetdagelijksleven,ofdaterin

hunsocialeomgevingeen‘steiger’isgebouwddie

hensteunbiedt.Ditwordtdestemeervanbelang

2Kijkvoormeerresultatenopwww.resultatenscoren.nl.

ggz nederland |

wanneerklinischevoorzieningengeslotenwordenen

ambulantstraksinhoudt:thuisenwijkgerichtwerken.

Hetwerkvandeverslavingszorgwordterniet

eenvoudigeropomdatermetdiverseandere‘par-

tijen’moetwordensamengewerkt.Hetimpliceertin

hetbijzonderookvaardighedenomopverschillende

niveaussystemischtekunnendenkenénhandelen.

2 motivatie»Herstelimpliceertdeontwikkelingvan

demotivatieomzelfinvloeduitteoefenenopde

eigensituatieendevoorwaardentescheppenvoor

behoeftenbevrediging.Universelebasisbehoeften

zijninpsychologischezin:debehoeftejete

ontwikkelen,debehoefteteleveninverbondenheid

metanderemensenéndebehoefteaanautonome

bepalingvandewijzewaaropjeleeftenwatjewilt

doen.Dehoogstevormvanmotivatieisintrinsiek,

maardaarisniemandmeegeboren:intrinsieke

motivatieishetresultaatvanhetlevendatjeleidt

enisooknietvanzelfsprekend.

Motivatieontwikkelingvindtplaatsineencontinuüm

vana-motivatie(geenzinofnietkunnen),via

verschillendevormenvanexterngereguleerdeof

externgeïnitieerdemotivatie,totenmetintrinsieke

motivatiewaarinhethandelenvoortkomtuitde

behoefteaanautonomezelfbepaling.Hetverhogen

vandekwaliteitvandemotivatiedoenmensen

uiteindelijkzelf,maareenadequatecontexten

eventueeltoepassingvanvormenvanmotivationele

gespreksvoering,kunnendaarbijbehulpzaamzijn.

3 identiteit»Herstelimpliceertontwikkeling

vanpositief ervarenidentiteitofbetergezegd

identiteiten,wantniemandheeftmaaréénidentiteit:

zoveelrollenalswespelen(vanwerknemer,

patiënt/cliënt,vader/moeder,etcetera),enzoveel

aspectenaanonzepersoonlijkheidwekunnen

onderscheiden(zoalsonsmorelezelf,ofonszelf

alsNederlander,ofalsman/vrouw,etcetera),

zoveelonderscheidingeninonzeverzamelingvan

identiteitenkunnenwordenaangebracht.

Aldezeidentiteitenstaanmetelkaarineensoort

hiërarchischverbandensturenelkaaralshetware

aan.

4 zelfregulatie »Allemensenontwikkeleninde

loopvanhunleveneenzelf,datzeervarenalsobject

énalssubject.Hetsubjectkarakterbetekentdat

mensenzichervanbewustwordendatzijzelfinvloed

kunnenuitoefenenopwiezezijnenwatzedoen,

inhetbijzonderookdataspectvandepsychedie

weervarenals‘onszelf’.Depsychischefuncties

diebetrekkinghebbenophetontwikkelenen

beïnvloedenvanhetzelfkunnenweaanduidenals

deexecutievefuncties.Doordestapsgewijze

ontwikkelingvandeexecutievefunctieszijn

menseninstaat–viadebeïnvloedingvanhun

cognities,emoties,motivatiesenhungedrag–

steedsbeter,metanderemensensamen,hun

doelentebereiken.Deontwikkelingvandeexecu-

tievefunctiesverhoogthetniveauvanzelfregulatie.

Mensenmeternstigepsychischeproblemen

vertonen,watdeoorzaakdaarvanookis,vroegof

laat(ernstige)tekortenineenofmeerdimensies

vanhunexecutieffunctioneren,ofzezijnnietof

nietmeerinstaathetniveauvanexecutieffunctio-

nerentebereikenoftehandhavendatgezienhun

leeftijdofanderevergelijkingscriteriamagworden

verwacht.Herstelimpliceertdusherstelvande

zelfregulatie:doordatmensenbeterinstaatzijn

zichzelfteregulerenzijnzeookbeterinstaatzelf

dingentedoen.

kennisbronnen en kennistoepassing

Naastprofessionelekennisenwetenschappelijke

kennisishetbelangvanervaringskennis,alsbouwsteen

voorhetdenkenindeggzgegroeid.Dathierop

meerstructurelebasisruimtevooris,isnogvan

relatiefrecentedatum.Hetzalechter,netalsdatbij

professionaliseringsprocessenofdekomstvande

evidencebased-medicineisgeweest,eentijdduren

voordatindeuitwisselingenafstemmingvandeze

kennisbronneneenjuistebalansisgevonden.

Historischbezienismenindegeestelijkegezondheids-

zorggewendin‘andere’termentedenkenovercliënten

danover‘onszelf’,werkersenleidinggevenden.Datis

nietjuist:onheus,nietefficiëntenhetgetuigtvaneen

sluimerend,misplaatstgevoelvansuperioriteit.De

kennisoverdeontwikkelingvanmotivatie,demechanis-

menoverdeontwikkelingvanidentiteitof(autonome)

zelfregulatiediehierbovenisaangeduidisuniverseel.

realistische behandelresultaten

Dehamvraagdievelenaandesectorstellenisin

hoeverredeverslavingszorgbijdraagtaanduurzame

genezingofabstinentie.Gezienhettotchroniciteit

neigendekaraktervanverslavingishetnietreëelomde

effectiviteitvandeverslavingszorguitsluitendafte

metenaanhetaantalcliëntendatvolledigstoptmet

gebruik.Dat50tot70%vandecliëntendiebinneneen

jaarnabehandelingindeverslavingszorgterugvaltin

gebruik,zegtvooralietsoverhetchronischekarakter

vanverslaving.Ditterugvalpercentageisvergelijkbaar

metdatvananderechronischeofchronisch-recidiverende

aandoeningen,zoalsdiabetes,hypertensieenastma,en

psychischestoornissenzoalsdepressie,bipolairestoornis

enschizofrenie.

5 | visie op zorg aan mensen met verslavingsproblemen

ggz nederland | 6

Waarmagdeverslavingszorgdanwelopworden

‘afgerekend’alsduurzamegenezingvoorveelcliënten

geenrealistischeoptieis?Vandeverslavingszorgmag

wordenverwachtdatinterventies–enzekerwanneer

dieherhaaldelijkwordenaangeboden–leidentoteen

substantiëleverminderingvanhetalcohol-endrugs-

gebruik,incombinatiemeteenverbeteringvande

gezondheidstoestand,herstelvanhetsociaal-maat-

schappelijkfunctionereneneenverhogingvande

kwaliteitvanleven.Bijeenkleindeelvandecliënten

kaninditverbandookwordengekekennaareen

afnamevanrisicovolgedrag(zoalshetverspreidenvan

infectieziekten)en/ofcrimineelgedrag.Meerdere

onderzoekentonenaandatdeverslavingszorghierin

slaagt.

focus op kwetsbare groepen

Bijdepreventieenbehandelingvanrisicogroepen

fungeertdeverslavingszorgalsspecialisten

samenwerkingspartnerbij

- hetstellenvandejuistediagnose;

- hetinschattenvandeernstvanhet

middelengebruik;

- hetbepalenvandegewenstebehandelintensiteit;

- hetinkaartbrengenvanspecifiekekenmerkendie

voorspellendkunnenzijnvoorhetbeloopvanhet

middelengebruik.

Opbasishiervanwordenbijrisicogroepeninterventies

ingezetdiedemeestekansvanslagenhebben.

belang stagering en profilering

Indepraktijkheeftdeverslavingszorgtemakenmeteen

enormeverscheidenheidaandoelgroepen:‘deverslaafde’

bestaatniet.Omdaarinstructuuraantebrengenen

betertekunnenaangevenwelkemiddelenofwerkwijzen

daarvoorkunnenofmoetenwordeningezetzalde

verslavingszorgsystemenenwerkwijzenvoorstagering

enprofileringontwikkelen.Metstageringwordtgedoeld

opeentechniekomduidelijktemarkereninwelkstadium

iemandzichinhetverslavingsprocesbevindt.Hetdoel

vanstageringisdoorwerkwijzenfasespecifiektoete

passenopmeereffectievewijzekanwordenvoorkomen

datdeproblematiekverergert(enmensenineen

ernstigerstadiumverzeildraken).Hetveronderstelteen

gedegendiagnostiekeninstaatzijneenzoexact

mogelijkeprognosetedoenvandesituatiealserniets

wordtgedaanversusalshulpwordtgeboden.Een

vereistedaarvoorisdathetindividueleprofielvanhet

desbetreffendeindividuzogoedmogelijkinkaartwordt

gebrachtopdatverwachtingenoverderesponsop

behandelingofopondersteuningbijhetherstelproces

gebaseerdzijnopfeitenenwetenschappelijkekennis.

Ditwordtaangeduidalsprofilering.

7 | verslavingszorg in toekomstperspectief

inleiding

Deafsprakeninhetbestuurlijkakkoordggzbepalen

voordekomendejarendeinrichtingvandezorgin

deggzenverslavingszorg.Centraaluitgangspuntis

datdezorgnaardepatiënttoekomtenniet

omgekeerd.Depatiëntiserzelfmedeverantwoordelijk

vooromdejuistehulpomzichheenteorganiseren.

Inprincipewordtallehulpindethuissituatie

aangeboden.Deredeneringhiervoorisdatpatiënten

dieambulantehulpkrijgen,deeluitblijvenmaken

vandesamenlevingwaardoorhunperspectiefop(vol)

waardigburgerschapgroterisdanwanneerzeinde

kliniekbehandeldworden.

Voorbegeleidafkickenendrugsvrijhoudenvooreen

beperktetijdzullenklinischeopnamennogsteeds

geïndiceerdzijn.Maarinzijnalgemeenheidzullen

klinischevoorzieningenindeverslavingszorgzichgaan

toespitsenopcliëntendiegedwongenworden

opgenomenen/ofgeplaatstmoetenwordenineen

geslotenkader.

Zoalsgezegdisdeverslavingszorgalzo’ntienjaar

geledenbegonnenmethetintegrerenvane-healthin

behandelingenenmetdeintroductievanambulante

zorgprogramma’svoormensenmetcomplexe

verslavingsproblemen.Ook‘ResultatenScoren’is

succesvolalsinnovatieproject.Minderzelfverzekerd

magdeverslavingszorgzijnoverdebetrokkenheidbij

eenanderspeerpuntvanhetbestuurlijkakkoord:

deverschuivingvanpatiëntenstromenvan

specialistischeggznaargeneralistischebasisggzen

naardehuisartsenzorgmetondersteuning(POH-ggz).

Deverslavingszorgzaleeninhaalslagmakenwat

betreftdeparticipatieindegeneralistischebasis

ggzdoorextrateinvestereninzoweldegeneralistische

ggzalsindePOH-ggz.

Nietalleenhetbestuurlijkakkoordzorgtvooringrij-

pendeveranderingen.Devergaandebezuinigingen

dwingendeverslavingszorgtoteenselectiefbeleid.

Daarinzaldeexpertisediedesectordeafgelopenjaren

heeftontwikkeldvooralwordeningezetvoordezorg

aankwetsbaregroepen.Ditgebeurtookwanneerdiein

anderezorgveldenzoalsdejeugdzorg,forensische

psychiatrieofdelvg-sectorzitten.

ambulantisering

Dekerntaakvandeverslavingszorgishetbehandelen

enbegeleidenvanmensenmetverslavingsproblemen.

Verslavingszorg in toekomstperspectief

03

ggz nederland | | verslavingszorg in toekomstperspectief

Inhetvoorafgaandeisduidelijkgemaaktdatde

verslavingszorgdatopzo’nwijzewildoendatdithet

individueleherstelprocesoptimaalfaciliteert.Decliënt

ofpatiëntiserhierbijzelfverantwoordelijkvoordathij

indethuissituatiedejuistehulpkrijgt–datisvooralle

duidelijkheidookhetuitgangspuntinhetbestuurlijk

akkoord.Hetisechternietvanzelfsprekenddat

iedereen(zekerdegenenmetlangdurendeproblemen)

daadwerkelijkinstaatistoteigenregievoering.Inde

verslavingszorgishetvanoudshergebruikelijkomhier

alertoptezijnennategaanofdefamilie(indebrede

betekenisvanwoord)inzo’ngevalkan/wilhelpen.

Dematewaarinendewijzewaaropde

verslavingszorginstellingenverantwoordelijkheid

nemenvoordeorganisatievandetotaleketenvan

relevantevoorzieningen(toeleidingwonen,werk,

socialeintegratie)hangtafvanderegionalecontext

waarinwordtgewerkt.Globaalgaatheteromdatde

verslavingszorgmetzijnspecialistischemogelijkheden

naadloosaansluitbijdewijkgerichteinitiatieven,

waaroptermijneendeelvandecliëntenmet

langdurendeondersteuningsbehoefteterechtzullen

komen.Eerderisgezegd,datdeverslavingszorghierbij

uitgaatvandriekennisbronnen:ervaringskennis,

professionelekennisenwetenschappelijkekennis.

Hetspreekt3vanzelfdatdeverslavingszorgbijhaar

keuzesomtrentdeambulantiseringleuntophet

visiedocumentNaar Herstel en Gelijkwaardig

Burgerschapenhetvoordesectorinditverbandzo

belangrijkedocumentHandvest van Maastricht.

Inhetbestuurlijkakkoordisafgesprokendateenderde

vandeklinischebeddentot2020wordtomgezetnaar

vormenvanambulantezorg.4Verzekeraarsenzorgaan-

biedersmakenopregionaalniveauafsprakenoverhet

tempoendeinhoudvandeafbouw.Desectorvindtdat

bijdatlaatsterekeningmoetwordengehoudenmet

hetfeitdatverslavingszorgspecialistischezorgis

waarvooriniedereregioeenzekereschaalgrootte

nodigis.Bovendienmoethethistorischegegeven

onderkendwordendatdeverslavingszorgvoortkomt

uitambulantevoorzieningen(CAD’s)endaardoorpas

vanafdejaren90klinischecapaciteitvanenige

omvangheeftopgebouwd.Dezeontwikkelingisnog

steedsbepalendvoordeverhoudingklinisch/ambulant

indeverslavingszorgenis‘omgekeerd’tenopzichte

vandepsychiatrie,waarvandeoorspronginde

klinischesettingligt.Vooralleduidelijkheid:

ditgegevendoetvoordeverslavingszorginstellingen

zelfnietsafaanhetstrevenomhetuitgangspunt

‘ambulantwaarhetkanenklinischalshetmoet’waar

temaken.Dithoudtonderandereindatchronische

cliëntenindeverslavingszorgbijnageheelambulante

wordenbehandeld,integenstellingtotinderestvan

deggz.

generalistische basis ggz en POH-ggz

Inhetbestuurlijkakkoordwordtervanuitgegaandat

dezorggoedkoperendoeltreffenderwordtwanneer

cliëntenmetlichteenmatigeproblematiekinde

generalistischeggzgeholpenwordenennietmeer

zoalsnunogtevaakvoorkomtindespecialistischeggz.

Hetstreveniseropgerichtomditvoorminimaal20%

vandedoelgroeptelatengelden.Omhaarpositio-

neringindegeneralistischebasisggzextrakrachtbij

tezettenheeftdeverslavingszorgvoorstellengedaan

voorzorgprofielenvancliëntenmetverslavings-

problemendiehorenbijdevierzorgproductenvande

generalistischebasisggz.

Mensenmetproblematischmiddelengebruikdoen

relatiefweinigenineenlaatstadiumeenberoepop

professionelehulpen-datisnogbelangrijker-hulpver-

lenersindealgemenegezondheidszorgsignalerende

problematiekvaakniet.Hetisdaarombelangrijkdat

geïnvesteerdwordtin’screeningsdiagnostiekc.q.

vroegdiagnostiek’vandePOH-ggz.Deverslavingszorg

zalmedewerkersvanbestaande‘huisartsenzorgmet

ondersteuning’daaromscholingenconsultatie

aanbiedenenvoorzienvanscreeningsinstrumenten

voormiddelengebruik.Hierbijkanwordenaangesloten

bijdeactiviteitenvanhetPlatformVroegsignalering

Alcohol.Ditstelthetcoördineren,initiërenenonder-

steunenvanvroegsignaleringenhetdoenuitvoeren

vaneffectievepreventieenbehandelingvanalcohol-

problematiekalsdoel.

focus op kwetsbare groepen

Deverslavingszorgrichthaarfocusopvierrisicogroe-

pen:jongeren,mensenmeteenlichtverstandelijke

handicap,ouderenenmensenmetcomorbideproble-

matiek.

• jongeren»Metnamebijjongerenmetpsycho-

socialeproblemenofeenverhoogdebiologische

kwetsbaarheid(zoalskinderenvanverslaafde

ouders)kanexperimenteelgebruikuitmondenin

misbruikvanmiddelenen/ofverslaving.Daarom

richtdeverslavingszorghaarexpertisevooralop

specifiekevindplaatsenzoalsdejeugdzorg,

hetspeciaalonderwijs,demaatschappelijkeopvang

endeopvangvanvrouwen.Omdatjongerenmet

problematischmiddelengebruikvaakookmet

andereproblemenkampen,wordendepreventie

eneventuelebehandelingzoveelmogelijkintegraal

aangebodeninsamenwerkingmetdeandere

hulpverleningsinstanties.

3Hetislogischom‘NaarHerstelenGelijkwaardigBurgerschap’tegebruikenomdathetbestuurlijkakkoordzekert.a.v.begrippenals

zelfmanagementenherstelvermogenvoorbouwtopditvisiedocument,zoalshetooklogischisomhet‘HandvestvanMaastricht’tegebruiken

omdathethetenigeofficiëledocumentoverherstelondersteunendezorgisdatdeverslavingszorg(mede)ondertekendheeft.4Deverslavingszorgbeschiktein2012over1924bezettebedden.Datist.o.v.van2008eendalingvan8.9%(vergl.deggzvoorvolwassenenen

ouderen:6.3%),Nza,Marktscanggz,2013

ggz nederland | 30

• mensen met een lichte verstandelijke

beperking»Mensenmeteen(licht)verstandelijke

beperkinglopeneenverhoogdrisicoop

middelengerelateerdeproblemen.Zowelgebrek

aankennisoverdegevarenvangebruik,

psychiatrischeensomatischecomorbiditeit,

weerbaarheid,zelfcontrole,gebrekaansociale

steuneninbedding,enbeperktetoegangtot

vroegtijdigeenopmaatgemaaktezorgdragen

hieraanbij.Naastdirectepreventieveinterventies

aandezedoelgroep,biedtdeverslavingszorgook

ondersteuningaanlvg-instellingenbijhet

ontwikkelenvaneenproactiefenpreventief

middelenbeleid.

• ouderen»Ophogeleeftijdzijnmensen

lichamelijkgevoeligervoordeeffectenvanalcohol.

Veranderendeomgevingsfactoren,zoalsverliesvan

arbeid,familieenanderedierbarenaastenkunnen

hierbijtriggerszijnvoormisbruikofverslaving.

Ouderengebruikenalcoholsomsookals

pijnbestrijding.Ditkantotanderegezondheids-

risico’sleiden,zoalsvalincidentendoorhetgebruik

vanalcoholenslaapmedicatie.Maarde

belangrijksteredenvanhetforsedrinkgedragvan

ouderenisdatde‘nieuwe’generatieouderenis

blijvendrinken(i.t.t.vroegertoenmenna25jaar

gingminderen)endaarnudegevolgenvanmerkt.

• comorbide problematiek»Indeverslavings-

zorgheeftnaarschatting40-65%vandecliënten

zoweleenverslavingalséénofmeerandere

psychischestoornissen.Indepsychiatrie

ligtditpercentageopnaarschatting30-50%.

Ookinanderezorgsegmentenzoalsdelvg-sector,

deforensischezorg,dejeugdzorgendesomatische

zorgkomtveelmiddelen-enverslavingsproblema-

tiekvoor,aldannietonderkend.Omdiereden

zullenervanuitdeverslavingszorgsteedsmeer

aangepasteofintegralebehandelinterventies

ontwikkeldwordendieaansluitenbijdespecifieke

problemenenkenmerkenvanbepaalde

cliëntengroepen.Dealgemeneconsensusisdateen

geïntegreerdebehandelingvanverslavingen

anderepsychischestoornissendevoorkeurverdient

bovenopeenvolgendeofparallellebehandelingen.

Desondankszijnernogveelpraktischevragenover

devormgeving,invullingenaansturingvan

geïntegreerdebehandelingen.Dezehangenonder

anderesamenmetdecomplexiteitvandematerie,

dediversiteitvanoverigepsychischestoornissen,

endeinteractiestussenpsychoactievestoffenen

medicatie.

Tegendezeachtergrondwerktdeverslavingszorg

aandeverdereontwikkelingvangeïntegreerde

behandelingenendedaarbijhorendescholingvan

medewerkers.

preventie bij kwetsbare groepen

Omgevingsfactorenzoalshetverliesvaneenpartnerof

eenbaankunnenbijdragenaanhetontstaanvan

verslaving.Daarnaastkanooklevensfaseproblematiek

hierbijeenrolspelen,zoalshetexperimenteergedrag

tijdensdepubertijdenadolescentie.Beschermende

factorenkunnendaarentegenbijdragenaanhet

tegengaanvanmiddelenmisbruikofverslaving.Het

versterkenvandezefactoreniseenbelangrijkdoelvan

preventie.Deverslavingszorgrichtzichhiermeevooral

opdebovengenoemdekwetsbaregroepen.Bijdeze

groepenwordtinverschillendegradatiesgewerktaan

hetwaarmogelijkvoorkomenofstoppenvanriskant

gebruikofdoorgeslagenexperimenteergedrag.

Kwetsbaregroepenwordenwaarnodigondersteund

metintensievehulpofbehandelingomdeontwikkeling

vaneenverslavingtevoorkomen.

Deverslavingszorginstellingentrekkensinds2010

gezamenlijkopomdelandelijkepreventieagendabeter

vormtegeven.Hierbijwerkenzijnauwsamenmetde

stichtingResultatenScoren–hetKenniscentrum

Verslaving.

meer onderzoek nodig

Zoalseerdergesteldheeftdeverslavingszorginde

praktijktemakenmeteenverscheidenheidaan

doelgroepen.Omdebetrokkenengoedtebehandelen

ismeerkennisnodigtenbehoevevanstageringen

profilering.Eenvoorwaardehiervoorishetaanleggen

enanalyserenvanuitgebreidedataverzamelingenen

hetontwikkelenvannieuwewerkwijzen.

Deafgelopenvijftienjaarisermettweeonderzoeks-

programma’s(metfundamenteelentoegepast

onderzoek)veelnieuwekennisontwikkeldoverde

determinantenenmechanismenvanverslaving,ende

gevolgendaarvan.Ookisgewerktaandeontwikkeling

entoepassingvanwerkzameinterventies.

Dewijzewaaropdehuidigeverslavingszorgals

professionelesectorfunctioneert,isvooreen

belangrijkdeelopdezekennisgebaseerd.Dankzijdit

onderzoekendeinternationalesamenwerkingdie

hierbijtotstandkwam,iseenhoogkennisniveau

bereikt.Tochzijnernogbelangrijkehiaten.Daarom

bepleitdeverslavingszorg,inlijnmetdekennisagenda

vanVWSendeonderzoeksagendavanZonMw,nader

onderzoeknaarverschillendethema’s,terugvalin

verslavingsgedragenzorg/preventie/monitoring.

Scientist-practitionerskunneneenbijdrageleverenaan

hetverbeterenvandekenniscyclus,waaronderhet

vertalenvanwetenschappelijkekennisnaardepraktijk.


ggz nederland | 3

kwaliteitsprogramma

Inhetbestuurlijkakkoordisafgesprokenom

ROM-instrumentariumalsonderdeelvanhetkwaliteits-

programmaverderteontwikkelen.Hetnetwerk

verslavingszorgvanGGZNederlanddraagtde

bestuurlijkeverantwoordelijkheidvoordedoor-

ontwikkelingenimplementatievanROMinde

verslavingszorg.Deexpertraadverslavingszorggeeft

hierbijadvies.

Deverslavingszorginstellingenonderstrepenhetnut

vanROMalsinstrumentombehandelaarencliënt

inzichttegeveninheteffectvandebehandeling.

Vanuitdeherstelgedachteishetminstenszobelangrijk

datdecliëntmetROM-gegevensfeedbackkrijgt

overzijneigenklachtenniveauenfunctioneren.

ROM-metingenondersteunendaarmeehetprocesvan

gezamenlijkebesluitvormingoverhetbehandelplan

(shareddecisionmaking).

ROMbeoogtnietalleendeondersteuninginde

behandelkamer.Voordekomendejarenkomteen

leercyclusopgang:alleinstellingenvoor

verslavingszorgleverendataaanbijdeStichting

Benchmarkggz(SBG);ditbiedtdekansomvandedata

teleren.Ineersteinstantiebiedendedatavooralde

kansomdegoedevragentestellen.Oplangeretermijn

zaldeschataandataendeanalyseervankunnen

leidentotmeerinzichtenantwoordenopdegestelde

vragen.Voordekomendejarenishetbelangrijkom

bestpracticesterealiserenenhiervanteleren.

Deverslavingszorgsluithierbijaanbijhetlandelijke

stevenomviadoorbraakprojectenimplementatie-

versnellingterealiserenenkennistedelen.

InsamenwerkingmetdeSBGwordtdeexpertraad

verslavingszorggecontinueerd.Hetnetwerk

verslavingszorgenSBGzijngezamenlijkopdrachtgever

vandeexpertraaddieeenadviesfunctievoorhet

netwerkheeftoverallefunctiesvanROMenSBG

adviseertoverbenchmarken.

Deexpertraadwerktsindsvoorjaar2013deontwik-

kelagendauit.Deuitkomstenvandebenchmarkbieden

zorgaanbiedersenzorgverzekeraarsbelangrijke

informatieomdekwaliteitvandezorgteverbeteren.

Eenanderonderdeelvanhetkwaliteitsprogramma

waaroverinhetbestuurlijkakkoordafsprakenzijn

gemaaktbetreftdeontwikkelingvaninterventies,

behandelrichtlijnen,enbijhorendeinstrumentenzoals

zorgpaden.Indeverslavingszorgsluitditaanbijde

werkzaamhedenvandeStichtingResultatenScoren.

Destichtingheeftsinds1999detaakomkwaliteit

eneffectiviteitvanpreventie,behandelingenzorg

voortdurendteverbeteren.Beideonderdelenvan

hetkwaliteitsprogramma(ROMenrichtlijnen)

wordenonderregievanhetnetwerkverslavingszorg

bijResultatenScoreninsamenhanggebracht.

Dekomendejarenwordthetprogrammavan

ResultatenScorenverderuitgebouwdomonderandere

deverslavingspreventieendepalliatievezorgeen

kwaliteitsimpulstebieden.Daarnaastisdeaandacht

gerichtoponderhoudendoorontwikkelingvanreeds

ontwikkeldeproducten.Zoisdein2005ontwikkelde

RichtlijnOpiaatonderhoudsBehandeling(RIOB)in

nauwesamenwerkingmetdebehandelpraktijkgeheel

herzien.Verderwordtintensiefgewerktaaneen

herzieneuitgavevandeopdecognitievegedrags-

therapiegebaseerdeleefstijltrainingenbijverslaving.

Alsonderdeelvandezeherzieningwordtvastgesteld

aanwelkecompetentiesdebehandelaarsmoeten

voldoen.

Methetoogopdetoenemendeintersectorale

samenwerkingwordtdescopevanhetkwaliteitsbeleid

dekomendejarenverbreed.Ophetgebiedvanjeugd,

ouderenenmensenmeteenlichtverstandelijke

beperking(ziespeerpuntenrisicogroepen-beleid)

wordteenzovolledigmogelijkprogrammaontwikkeld

voorpreventie,vroegsignalering,behandelingenzorg,

metdedaarbijhorendeprotocollenenrichtlijnen.

investeren in effectief hulpverlenerschap

Voorgoedezorgzijnnietalleengoedebehandel-

protocollenen-richtlijnennodig;uiteindelijkstaat

ofvaltgoedezorgmetdeprofessionaliteiten

deskundigheidvanhulpverleners.Zijmoeteninstaat

zijnominverschillendeprofessionelerollenenbinnen

uiteenlopendecontextencliëntenteondersteunen

inhunherstelproces.Effectiefhulpverlenerschapis

daaromeenbelangrijkkwaliteitsthema.Hierbijwordt

vooralaandachtbesteedaanhetcompetentiegericht

opleidenvannieuwemedewerkers,enmeerspecifiek

aanhetvertrouwdmakenmetenbehandel-integer

toepassenvanerkendeprotocollenenrichtlijnen

alsookhetverwervenvanadequatebehandelkennis.

Hiermeewordtingespeeldopdeaanstaandeuitstroom

vanoudere,ervarenhulpverlenersenhetverwachte

tekortaanjongezorgprofessionals.

professionalisering

Omnuenindetoekomstovergoedgekwalificeerd

personeeltebeschikken,ishetbelangrijkeen

strategischepersoneelsplanningtehebben.Hiervoor

zijnbeschrijvingennodigvanrecenteontwikkelingen

enbijhorende(nieuwe)competenties.Transities

(ambulantisering,jeugdzorgenAWBZ),e-mentalhealth

ennatuurlijkherstelondersteunendezorgzijn

sprekendevoorbeeldenvanzulkeontwikkelingen.

Herstelondersteunendezorgvraagtvanhulpverleners

naastanderecompetentiesookeenanderehouding:

depatiëntkrijgtmeerregie.Herstelisallereersteen

persoonlijkereisdiemensenmeteenverslaving


ggz nederland | 3

afleggenomweermeercontroletekrijgenenhun

levenzinvolinterichten.Debehandelingmaakt

onderdeeluitvanhetherstelprocesvandiegenen

dieditnietopeigenkrachtkunnenrealiseren.

Dezorgverlenerrichtzichinditkadervooralop

deontwikkelingvaneenpositieveidentiteit,

hetbewustmakenvandeeigenkrachtenhet

bevorderenvaneigenregie,zelfzorgenzelfregulatie,

enondersteuningbijhetcreërenvanverbindingen

enhetherstellenvanwaardevollesocialerollen.

herinrichting van opleidings- en

werkprocessen

Eenanderebelangrijkeontwikkelingishetbevorderen

vaneffectiviteitenefficiëntie.Ditimpliceertde

herinrichtingvanopleidings-enwerkprocessen.

Hetherinrichtenvandeopleidingsprocessenvereist

eenbeteresamenwerkingtussen(beroeps)opleidingen

enzorginstellingeneneengezamenlijkevisieop

competentiegerichtopleiden.Ditmoetdekomende

jarenvooreenbreedspectrumvanbasisopleidingen

enspecialisatieswordenuitgewerktopbasisvan

specifieke(beroeps)competentieprofieleninde

uitstroomprofielenvanhet(hoger)beroepsonderwijs.

Hetherinrichtenvandewerkprocessenvereisteen

cultuurvanpermanenteprofessioneleontwikkeling,

waarbijhetaccentligtopduurzameleerprocessen

mete-learning,supervisieen(team)intervisie.

Hetisbelangrijkdathierbijwordtgewerktmet

uitkomstmetingenmonitoringvanhetbehandelproces

opindividueelniveau,zoalsROM.

betere opleidingsmogelijkheden

Methetoogopdeverdereprofessionaliseringvan

deverslavingszorgisdeafgelopenjareneengrote

slaggemaaktinhetuitbreidenenvernieuwenvan

opleidingsmogelijkhedenvoordiversedisciplines,

zoalsagogen,verpleegkundigen,artsenenpsycholo-

gen.Inditkaderzijnookberoepscompetentieprofielen

(BCP)ontwikkeldvoordeggz-agoog(hbo-niveau),de

agogischmedewerkerggz(mbo-niveau)endehbo-en

mbo-verpleegkundige.Indezeprofielenwordtvanuit

deberoepscontextenrecenteontwikkelingenindeggz

enverslavingszorgdevertalinggemaaktnaar(kern)

takenvandeagoogenbijbehorendecompetenties.

Ditmoetdeaansluitingvanhetbetreffendeberoeps-

onderwijsophetggz-werkveldverbeteren.Ookzijner

diverselectoratenenopleidingsspecialisatiesopgezet,

zoalsdeMaster-opleidingvoorverslavingsartsen(met

profielregistratieKNMG)enverslavingspsychologen.

Dankzijdeverbeterdeopleidingsmogelijkheden

kanhetkwalificatieniveauvanzorgverlenersinde

verslavingszorgdekomendejarenstijgen.

Daarnaastontstaanerkansenomdekomende

periodemeerpsychiaters,gespecialiseerdeartsen,

klinischpsychologenenneuropsychologenaante

trekken.Zoontstaateenbeteremixvandisciplinesdie

gezamenlijkdeintegralebehandelingvanverslaving

kunnenvormgeven.


ggz nederland | 36 37 | verantwoording

Hetlaatstevisiedocumentvandeverslavingszorg

verscheenin2006onderdetitelAanpak op meerdere

fronten.Inseptember2011besloothetnetwerk

verslavingszorgvanGGZNederlandtotdeactualisering

vanditdocument.Hetnieuwevisiedocumentmoest

duidelijkmakenwaardeprofessionelezorgaan

mensenmetverslavingsproblemenvoorstaatenwat

deambitievandeverslavingszorgisvoordekomende

jaren.OnderleidingvanRuudRutten,5voorzittervan

hetnetwerkverslavingszorg,werdeenkernredactie

vaninhoudelijkdeskundigengevormd.6

Heteerstehalfjaarisbesteedaanhetverzamelen

vaninformatie.Indezefasehebbenvelenuithetveld

eenmondelingeen/ofschriftelijkebijdragegeleverd.

Startpuntwaseenconceptuelebeschrijvingvan

verslavingenmiddelenproblematiekdoorprofessor

WimvandenBrink.DetekstschrijverWyboVonsheeft

allelossestukjestekstverwerkttoteengoedleesbaar

werkdocument.Hetdocumentisindeperiode

september2011totdecember2012besprokenmet

internestakeholders(o.a.diverseberoepsgroepenuit

deverslavingszorg,deSVGenledenvancliëntenraden

uitdeverslavingszorg)enexternestakeholders(o.a.

personenuitdesfeervandewetenschap,verzekeraars,

hetTrimbos-instituut,ZonMw,deministeriesvanVWS

enV&J,endecliëntenbeweging(ZwarteGatenLPGGz)).

Vanwegedecentraleplaatsvandecliëntinhet

bestuurlijkakkoordggzzijnlaternogaanvullende

gesprekkenmetdecliëntenorganisaties7gevoerd.

Deuitkomstenvandielaatstegesprekken,diezich

toespitstenopeengedeeldevisieopherstelen

herstelondersteunendezorgbijverslaving,heeft

JaapvanderStel8verwerktineendiscussienotitie.

Indezenotitiewerdeenvisieopherstelgepresenteerd

diehetnetwerkverslavingszorg(alsopstap)kon

gebruikenomeengezamenlijkevisieopherstelte

ontwikkelen.Indeperiodefebruari–maart2013is

hetnetwerkverslavingszorgmetde‘herstelnotitie’

aandeslaggegaan.Dithadalsresultaatdatbegin

aprilineenafsluitendgesprekmetdecliëntvertegen-

woordigerseeneersteversievaneengeïntegreerd

visiedocumentkonwordengepresenteerd,bestaande

uiteenopherstelgebaseerdevisieopverslavingen

verslavingszorg,gecompleteerddoordetoekomst-

plannenengeconcretiseerdetoekomstagendavande

verslavingszorg.

Verantwoording

5RuudRuttenisbestuurdervanTactusVerslavingszorg6OverigeledenvandeKerngroep:IljaGeudens(GGZNederland,projectleidervisiedocument;sindsjuli2012GGZEindhoven),

VincentHendriks(Brijder),MargreetvanderMeer(VNN),UdoNabitz(Arkin)enMichèleRuyten(Tactus)7StevenMakkink,GuusVerhoef(LPGGz)enGertdeHaan,JosOudebos,ReinierSchippers(ZwarteGat)8JaapvanderStelistevenslectorggzbijHogeschoolLeidenensenior-onderzoekerbijGGZinGeest/VUmc

Mei2013heefthetnetwerkverslavingszorghet

eindconceptvanhetvisiedocumentaanhetbestuur

vanGGZNederlandaangeboden.Hetbestuurheeft

op24mei2013methetvisiedocumentingestemd.

Dank aan diegenen die met een mondelinge

en/of schriftelijke inbreng hebben bijgedragen

aan de totstandkoming van dit visiedocument.

ggz nederland | 3 3 | hoofdstuk 1

9Zichtopzorg(2012):StgInformatieVoorzieningZorg.

verschuivingen in de hulpvraag naar middel

2002 – 2011)

Hetaandeelvandealcoholhulpvraagisinde

verslavingszorgtussen2002en2011gestegentot

47,1%.Indezelfdeperiodehalveerdehetpercentage

opiaatvragenvandeklassiekeharddrugsgebruikers

van31%naar16,3%vandetotalehulpvraag.

Hetcannabisaandeelverdubbeldeechtervan7%

naar15%.OokdehulpvragenvanGHB-enmedicijn-

verslaafdennemensterktoe.Hierbijgaathet

echteromveelkleinereaantallen,waardoordie

trendsmindersterkzichtbaarzijn.

kerncijfers over verslavingszorg (2011)

Aantalhulpvragers 69.312

Man/vrouw 75/25

Gemiddeldeleeftijd 41.0

Aandeel25- 12.6%

Aandeel55+ 16%

Aantalper100.000inwoners 416

Aantalcontacten 1.950.00

Gemiddeldaantalcontacten/cliënt 28

aantal personen in zorg verdeeld naar

problematiek (2011)

Alcohol 47.1%

Opiaten 16.3%

Cannabis 15.3%

Cocaïne 10.8%

Gokken 3.7%

Amfetamine 2.2%

Medicijnen 1.2%

GHB 1.0%

Ecstasy 0.2%

Overig 2.2%

Bijlage

ggz nederland | 0

GGZ1315-01 Visiedocument verslavingszorg.indd

Documents

Transcript of GGZ1315-01 Visiedocument verslavingszorg.indd