GGz Friesland maakt werk van familie-ervaringsdeskundigheid Een zorgaanbieder kan veel waarde ondervinden van structureel gebruik van familie

ervaringsdeskundigheid. GGz Friesland heeft hierin daarom veel geïnvesteerd en dat betaalt

zich nu terug. ‘De inzet van familie-ervaringskennis leidt bij onze professionals tot een

toenemende bewustwording over wat belangrijk is voor mensen die een andere focus hebben

dan zij zelf, maar die wel net als zij het belang van de cliënt voor ogen hebben.’

(tekst Frank van Wijck)

Het besef dat de familie een belangrijke rol

speelt in het herstel van de cliënt is voor GGz

Friesland niet nieuw. ‘Ons uitgangspunt was

altijd al de familie standaard uit te nodigen

als we een patiënt in zorg nemen, omdat die

cliënt uiteindelijk ook weer naar die familie

terugkeert’, zegt Anneke Tulp, medewerker

zorgbeleid bij GGz Friesland en projectleider

In voor Mantelzorg. ‘We hebben daarom ook

binnen de organisatie een familieraad inge-

steld, om familieleden van patiënten mee te

laten denken over alle onderdelen van ons

werk.’

" Je moet de familie wel meenemen. Die

hebben veel kennis over de cliënt."

Sietske van der Weg werd op een gegeven

moment lid van die familieraad omdat ze zich

niet kon vinden in alle facetten van de zorg

die haar dochter ontving. ‘Dan kun je twee

dingen doen’, zegt ze, ‘er van buitenaf

tegenaan gaan schoppen of van binnenuit

gaan meedenken. Als bijvoorbeeld een locatie

wordt gesloten, dan denkt de familieraad

mee over de zaken die moeten worden

geregeld rondom de zorg die patiënten daar

krijgen. En de familieraad denkt ook mee

over de manier waarover de organisatie

communiceert. Zo is de tekst op een flyer

“Bent u mantelzorger? Haal er meer uit.”

Bijvoorbeeld verandert in “Bent u mantel-

zorger? Wij bieden u de helpende hand.”.

Het zegt iets over de organisatie dat ze zich

ervoor open stelt om naar zulke geluiden

vanuit de familieraad te luisteren.’

Ervaringsdeskundigheid benutten

Voor GGz Friesland was het een logische

vervolgstap om na de instelling van een

familieraad ook gebruik te gaan maken van

familie-ervaringsdeskundigheid. De mogelijk-

heid om hiervoor een project op te starten

met In voor Mantelzorg greep GGz Friesland

dan ook graag aan. Van der Weg bood zich

meteen aan als proefpersoon. ‘Het idee om

via familie-ervaringsdeskundigheid tot een

betere binding te komen tussen de

professionals en de familieleden sprak me

aan’, zegt ze. ‘De professionals richten zich

immers heel erg op de cliënt. Op zich

begrijpelijk natuurlijk, maar je moet de

familie wel meenemen want die heeft veel

kennis over die cliënt. Ik herinner me

bijvoorbeeld nog dat de veranderingen in de

basis-GGz aanvankelijk wel aan de cliënt

werden uitgelegd, maar niet aan de familie.

Het is belangrijk dat dit wél gebeurt.’

MAT-training

Gebruikmaken van familie-ervarings-

deskundigheid begint met communicatie.

‘Daarom zijn we ook begonnen met een

zogenaamde MAT-training’, vertelt Tulp. ‘Dit

is een training interactievaardigheden die

daadwerkelijk op een rood-groene mat wordt

uitgespeeld. Die mat wordt gebruikt om

letterlijk te laten zien waar je staat. Groen

betekent dat je geen problemen ervaart en

dat je wat in de interactie met een ander

gebeurt, volledig acceptabel vindt. Rood

betekent dat je het niet helemaal oké vind

wat er in de interactie gebeurt. Tijdens de

training wordt scherp onderscheid gemaakt

tussen rood en groen. Rood en groen zijn

hierbij neutrale termen, dus er is geen goed

of fout. Je leert je bewust te worden van je

eigen rood en groen en zie je welke effecten

de verschillende manieren van communiceren

op een ander kunnen hebben. Het is een

intensieve training, tien bijeenkomsten van

drie uur, vier groepen van zestien personen

deden er inmiddels aan mee met goed

resultaat. En twee medewerkers, met ook

eigen ervaring als mantelzorger, van GGz

Friesland zijn nu getraind om de cursus aan

familieleden te geven.’

Anders leren communiceren

Een onderdeel van deze MAT-training was een

training voor motiverende gespreksvoering.

Dit is een veelgebruikte methode om cliënten

te stimuleren hulp te zoeken voor hun

problemen of hun ongezonde levenswijze aan

te pakken. Tulp: ‘Zowel de zender als de

ontvanger beseffen hierbij dat ze beter geen

boodschap kunnen uitzenden waarmee ze de

ander iets opleggen. Vanuit emotionele

betrokkenheid komt het wel voor dat naasten

zeggen “Dat wil ik niet, dat mag niet”, maar

dat is erg belemmerend in de zorgverlening.

Het heeft voor alle betrokkenen meerwaarde

als niet alleen professionals, maar ook

familieleden anders leren communiceren.

Daarbij hebben ze echter wel hulp nodig.

Voor medewerkers bestaan trainingen en

intervisiebijeenkomsten, voor familieleden

niet. Maar dat is wel nodig om ook

familieleden handvatten te bieden in goed

communiceren, dus vonden we het belangrijk

om hierop in te spelen. Uit de evaluaties

leerden we dat iedereen het waardevol vond,

omdat professionals en familieleden zo over

en weer meer inzage krijgen in ieders

worsteling over de zorg voor de cliënt.’

Een aspect dat in het kader van het In voor

Mantelzorg-project ook aandacht kreeg, is

het feit dat veel medewerkers van GGz

Friesland ook zelf mantelzorgers zijn. ‘We

hebben een workshop georganiseerd om

mensen meer bewust te maken van het feit

dat ze zelf vaak ook mantelzorger zijn, iets

waar ze niet altijd vanzelfsprekend bij

stilstaan. Maar wel iets wat hen kan helpen

om de positie van de familieleden van de

cliënten voor wie ze zorgen beter te

begrijpen. Die workshop plaatste

medewerkers in een kwetsbare positie.

Sommigen zagen hierin een basis voor kracht,

anderen vonden het juist moeilijk. Het is dus

belangrijk als organisatie te laten zien dat je

hier serieuze aandacht voor hebt.’

" Iedereen vond het waardevol, omdat

professionals en familieleden zo over en

weer meer inzicht krijgen in ieders

worsteling over de zorg voor de cliënt"

Vanzelf gegroeid

Het project is succesvol geweest, vinden

zowel Tulp als Van der Weg. Voor de laatste

heeft het zelfs een bijzonder vervolg

gekregen, want ze heeft inmiddels een baan

voor 32 uur per week als familie-

ervaringsdeskundige (vertrouwenspersoon) bij

GGz Friesland. ‘Dat begon ermee dat ik

gewoon ben aangesloten bij het FACT-team.

Kijken, luisteren en mensen leren kennen. Op

basis daarvan ben ik vragen gaan stellen en

blijkbaar doe ik dat op een dusdanige manier

dat mensen niet weglopen. Ook ben ik

familieleden die er even doorheen zaten gaan

ondersteunen. Zo is het vanzelf gegroeid.’

Tulp vult aan: ‘In feite hebben we haar min of

meer gevraagd om die functie “uit te vinden”

en gaandeweg wordt steeds duidelijker waar

de behoefte ligt. We leggen niets op, het

komt van binnenuit. We gaan nog een poosje

door met de MAT-trainingen en ondertussen

ontwikkelt Sietske ook dingen.’

Van der Weg verzorgde al presentaties over

de ondersteuning voor familie-ervarings-

deskundigheid en die worden nu binnen de

organisatie ingepast in de psycho-educatie

training. Ze vertelt: ‘Die training werd al

jarenlang gegeven aan familie van cliënten

met schizofrenie of psychose-klachten. Maar

hij is interessant bij veel meer ziektebeelden.

Het is puur praktijkgericht: wat wil je als

familie weten over de ziekte en tegen welke

zaken loop je aan?’

" Laatst zei een medewerker tegen een

mantelzorger: ik wist niet dat je met dat

probleem rondliep.”

Inmiddels geeft Van der Weg ook klinische

lessen, waarin ze de ervaringen van

familieleden gebruikt om medewerkers uit te

leggen waar zij tegenaan lopen. Ze zegt:

‘Laatst zei een medewerker tegen een

familielid: “Ik heb nooit geweten dat je met

dat probleem rondliep”. Het is dus heel goed

dat we het nu expliciet bespreekbaar maken.’

Recht doen aan de inzet

Van der Weg heeft er recent een collega bij

gekregen. ‘De volgende stap is dat wij beiden

worden gekoppeld aan het herstelcentrum

van GGz Friesland’, zegt Van der Weg. ‘Dan

kunnen we elkaar verder gaan versterken.

Landelijk hebben we als familie-ervarings-

deskundigen ook contact met elkaar. Er zijn

er een stuk of twintig, grotendeels nog

vrijwillig actief, maar het is goed als het

aantal betaalde functies toeneemt. Je neemt

verantwoordelijkheid en stelt je kwetsbaar

op. Een vergoeding daarvoor doet recht aan

de inzet die je biedt.’

Tulp is dit met haar eens. ‘Het is een vorm

van erkenning’, zegt ze. ‘En het zou goed zijn

als de zorgverzekeraars het ook die erkenning

gaan bieden. De inzet van familie-

ervaringskennis – ook in de vorm van een

betaalde functie als familie-ervarings-

deskundige – leidt bij onze professionals tot

een toenemende bewustwording over wat

belangrijk is voor mensen die een andere

focus hebben dan zij zelf, maar die wel net

als zij het belang van de cliënt voor ogen

hebben. Het gaat om contact, alles wat je

daarin kunt verbeteren ten behoeve van de

zorg voor die cliënt is waardevol.’

In voor Mantelzog

Dit interview is gemaakt in het kader van In

voor Mantelzorg. Projectleiders,

medewerkers en mantelzorgers uit de 80

deelnemende organisaties vertellen over hun

ervaringen in het verbeteren van het

samenspel tussen beroepskrachten en

mantelzorgers.