1

ERVARINGSDESKUNDIGHEID

in de armoedesector en de geestelijke

gezondheidszorg

in Vlaanderen en Nederland

Prof. dr. Tine Van Regenmortel

De Factorij, 19 december 2012

2

Waarom de verbinding van professionele

deskundigheid met ervaringsdeskundigheid

nodig is voor kwalitatieve zorg

Kruisen van perspectieven en delen van

gelijkwaardige kennisvormen

Structuur

3

- Ontwikkelingen ervaringsdeskundigheid

- in Vlaanderen (armoede)

- in Nederland (GGZ)

- Empowerment en ervaringsdeskundigheid

Ervaringsdeskundigheid in Vlaanderen

4

- AVA 1994

- Participatie en dialoog

- Structurele uitsluitingsmechanismen

- Krachtlijnen voor verandering: maatzorg en ED in hulpverlening

- De Cirkel

- ‘Missing Link’ en focus op krachten

- Actieonderzoek voor en door mensen in armoede

- HIVA : 3 onderzoeken

- Het Drie Armen Kruispunt-project (1997)

- ED in de armoede: meerwaarde en methodiekontwikkeling (1999)

- Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een kwestie van visie en

voorwaarden (2000)

‘Drie Armen Kruispunt’-project: De introductie

van ED in de OCMW-hulpverlening Antwerpen

5

Door dit project wil men de armen meer greep doen krijgen op hun leven, meer bepaald in de relatie met hulpverlening en het beleid door 'ervaringsdeskundigen' in de armoede binnen de OCMW-hulpverlening te introduceren, door inspraakkanalen te creëren binnen het OCMW en veranderingsvoorstellen naar het hoger beleid toe te formuleren en op te volgen. De bedoeling is het proces te beschrijven, de voorwaarden, weerstanden en problemen te signaleren en het geheel los te maken van het specifieke van de OCMW-inhoud met het oog op overdraagbaarheid naar andere levensdomeinen. In een tweede luik wordt de meerwaarde van het inschakelen van ervaringsdeskundigen geëxploreerd bij diverse settings.

6

ED in de armoede: meerwaarde en

methodiekontwikkeling (1999)

7

In deze studie wordt de methodiek ‘werken met

ervaringsdeskundigen in de armoede’ theoretisch gekaderd

vanuit het ‘empowerment’paradigma. Binnen dit paradigma

zijn participatie, het greep krijgen op het eigen leven en een

focus op krachten van personen, centrale punten. Tevens

wordt de gezamenlijke voedingsbodem geschetst met de

‘maatzorg’methodiek. Verder wordt het concept van

‘ervaringsdeskundige’ nader uitgediept en gedifferentieerd.

Naast deze aanzet tot methodiekontwikkeling ligt de focus

van dit onderzoek op de meerwaarde van het inschakelen

van ervaringsdeskundigen in de armoede. Het groeiproces

van ervaring naar deskundigheid wordt aangetoond door de

persoonlijke verhalen van de ervaringsdeskundigen die

reeds lange tijd werkzaam zijn binnen vzw De Cirkel.

ED in de armoede: meerwaarde en

methodiekontwikkeling (1999)

8

- Inbedding in empowermentkader

- Onderscheiden van niveaus in ervaringsdeskundigheid

- het delen, het stellen en het toetsen van de eigen armoede-ervaring

- het tolken van de armoederealiteit = ervaringsdeskundigen

- Levensverhalen, 10-jarig groeiproces

- Leerproces wetenschap, ‘Empowerment onderzoek’

- Belang van opleiding: voor mensen in armoede én professionals

- Werken in tandem

- Aandacht voor valkuilen

Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een

kwestie van visie en voorwaarden (2000)

9

- ED als co-researcher

- Inbedding in bredere visie

- Aanbevelingen:

- ‘bezint eer ge begint’- ‘onbekend maakt onbemind’: info en

sensibilisering- permanente inschakeling en sporadisch (zie nu

TAO)- diverse functies in verschillende sectoren vragen

om differentiatie in profielen van ED én in de opleiding

- duidelijke functieomschrijving en taakafbakening en een loopbaanplanning voor ED

Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een

kwestie van visie en voorwaarden (2000)

10

- Vervolg aanbevelingen:

- ‘empowering’ organisaties

- ‘psychic stretch’

- kwaliteitsbewaking

- leren uit buitenlandse ervaringen

- Nederland (bv. interculturele bemiddelaars)

- New Career Concept (VS, jaren ‘60)

- pilootfase met uitgebreide ondersteuning en wetenschappelijke opvolging

- ‘Paraprofessionals: pioneers of pionnen?’

Een onderzoek naar de voorwaarden voor een optimale inzet (Gelauff-Hanzon, 1999)

Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een

kwestie van visie en voorwaarden (2000)

11

‘Als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, zijn zij pioniers die onontgonnen terrein toegankelijk maken. Worden zij echter niet serieus genomen, dan bestaat het risico dat zij pionnen worden in een spel van beleidsmakers, instellingen en programmamakers’

Werkzame factoren

12

- Kracht van onderuit en voortrekkersrol van organisaties

- Ondersteuning van wetenschap

- Project ED op federale niveau met evaluaties (POD-MI, sinds 2004)

- Europees project MISSING LINK

- Ondersteuning van beleid en wetgeving

- Armoededecreet 2003 en oprichting De Link

- Beroepsprofiel (HIVA, 2003 en SERV, 2006)

- Armoedebeleid (coördinerend minister, aandachtsambtenaren, inzetten ED, empowerend beleid)

- Doorbraak empowerment-kader (andere sectoren en doelgroepen) en ED in GGZ (bv. KBS-Julie Renson/KFS)

Ervaringsdeskundigheid in Nederland

13

- Lector Empowerment, Fontys Hogeschool Sociale Studies (2007-2012)

- Opleiding ED in GGZ (TOED, reguliere opleiding/Transitieproject GGzE)

- Piloot-opleiding ED voor mensen met een beperking

- Taskforce Armoede Eindhoven

- Kenniskring ‘Empowerment en participatie’

- Belangrijke tenoren rond ED

- Publicatie boek (opgedragen aan Jean Knooren)

- Verbindingen tussen sectoren, Vlaanderen - Nederland

14

Ervaringsdeskundigheid GGZ in Nederland

15

- Ontwikkeling/stimulerende factoren

- Vermaatschappelijking/extramuralisering (Structuurnota Gezondheidszorg, 1974)

- Patiëntenbeweging/landelijke en regionale organisaties

- Maatschappelijke beeldvorming/verandering van visie op patiënt cliënt participant in besluitvorming?

- Cliëntenraden en sterke cliëntenorganisaties en cliëntgestuurde projecten

- Rehabilitatie- en herstelbeweging, ED voortrekkers als Patricia Deegan (VS), Wilma Boevink (NL) en Annette PLooy (ED)

- Herstelcursussen en herstelprogramma’s (bv. HEE)

Ervaringsdeskundigheid GGZ in Nederland

16

- Methodiekontwikkeling/vorming met ED:

- Maatschappelijke steunsystemen, ‘kwartiermaken’, (F)ACT, FAB (ED van familie/omgeving)

- Diverse opleidingen ED (GGZ, later MO, armoede)

- Wetgeving i.v.m. rechtspositie cliënt o.a.:

- Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ, 1995)

- Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen (WMCZ, 1996)

- Kwaliteitswet Zorginstellingen (WKZ, 1996)

- Beleid stimuleert sociale inclusie:

- Taskforce Vermaatschappelijking GGZ, Beleidsnota ‘Erbij Horen’ (2002)

- Wmo ‘participatiewet’ (2007)

Vakvereniging voor Ervaringswerkers

17

In januari 2012 is de Vakvereniging voor Ervaringswerkers (VVvE) formeel

opgericht. De VVvE is een beroepsvereniging. Zij maakt zich sterk voor de inzet

van gekwalificeerde ervaringswerkers en erkenning van deze functie en

werksoort.

In de veranderende Nederlandse maatschappij wordt de meerwaarde van de

inzet van ervaringswerkers steeds meer erkend. De VVvE wil deze ontwikkeling

met raad en daad ondersteunen. De doelstellingen van de vereniging zijn om de

inzet van ervaringsdeskundigen te stimuleren, het vak ervaringswerker verder de

ontwikkelen, de leden te ondersteunen en de belangen van haar leden te

behartigen.

De Vakvereniging voor ervaringswerkers (VVvE) is een landelijke vereniging. De

leden zijn mensen met een psychische, lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke

beperking, verslavingsachtergrond of uit de maatschappelijke opvang, die als

professionele ervaringswerkers werkzaam zijn. Mensen die binnen afzienbare

tijd als ervaringswerker aan de slag willen gaan, kunnen aspirant-lid worden.

Harrie van Haastervoorzitter

18

www.ervaringswerkers.org

Wilma BoevinkComité van Aanbeveling

Empowerment en ervaringsdeskundigheid

19

Wat is empowerment?

20

Omschrijving van empowerment (Van Regenmortel, 2002):

Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hunomgeving en dit

via het verwerven van controlehet aanscherpen van kritisch bewustzijnen het stimuleren van participatie

- Geen empowerment zonder participatie, participatie in functievan empowerment

- Kwetsbaarheid en ervaringskennis

- Verbindend werken en gedeelde verantwoordelijkheid

Multilevel aspect van empowerment

21

- Individuele bias

- Interafhankelijkheid en relationele autonomie

- Verschillende niveaus:

- Micro: individuele

- Meso: organisatie

- Macro: beleid en samenleving (‘kwartiermaken’)

- Ook voor cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid

- Metaniveau: onderwijs en onderzoek

Empowerment, participatie en

ervaringsdeskundigheid

22

- ‘Participare’: samen iets met anderen DELEN

- inzichten, gevoelens, handelingen

- invloed en macht

- Tweerichtingsverkeer (dialoog, multiloog), wederkerigheid

- Continu proces om samen iets te creëren:

betere kwaliteit van hulpverlening (en beleid)

- Win-win, synergieën (1+1 = 3)

- Gelijkwaardigheid van kennisvormen: met ook erkenning (taciete) kennis van professionals en managers

- Belang van HOE kruisen van verschillende perspectieven:

positieve, respectvolle, waarderende, krachtgerichte

- Verantwoordelijkheid van organisaties: voorbereiding en continue ondersteuning en reflectie

Hartelijk dank voor uw aandacht!

23