Gewichtscoaching - SORAG-Akademiegeleden niet kunnen verzinnen. De Verenigde Staten liggen aan kop,...

Gewichtscoaching

Demo

SORAG-Akademie

DemoGewichtscoaching

INLEIDING

Bij de SORAG-Akademie heb je de keuze uit een groot aantal opleidingen op medisch gebied. Op onze website www.sorag.nl lees je de nodige informatie over de inhoud van de verschillende cursussen, de studieduur en de mogelijkheden om het geleerde in de praktijk toe te passen.

Het maken van een keuze voor een bepaalde cursus is niet altijd even gemakkelijk. Voldoet de cursus wel aan mijn verwachtingen en hoe ziet de inhoud er uit? Welke onderwerpen komen aan de orde en wat kan ik er verder nog van verwach-ten?

Deze kosteloze proefles geeft je in veel opzichten antwoord op deze vragen. Je zult merken dat we je via de lessen rechtstreeks aanspreken en je daarmee persoonlijk in het leerproces betrek-ken. Daardoor leer je via de opleiding van de SORAG-Akademie ook bepaalde aspecten van jezelf kennen, waardoor je later nog beter in staat zult zijn om het geleerde in praktijk te brengen.

Na het afronden van je studie en het insturen van het huiswerk (per post of het SORAG-internet huiswerkprogramma) ontvang je vanzelfsprekend kosteloos een studieverklaring en bij de meeste opleidingen kun je ook kiezen voor het afleggen van een examen teneinde het diploma te behalen. De diploma´s worden door een aantal beroepsor-ganisaties erkend, waaronder de V.B.A.G. en de Stichting Gezondzorg. Verschillende zorgverzeke-raars zijn in dat geval bereid om de consultkosten van behandelde patiënten te vergoeden.


Schriftelijk studeren is afstandsonderwijs, maar dat zegt nog niet dat thuis studeren een eenzame bezigheid is. Via het huiswerk kun je contact maken met je persoonlijke docent en via Stu-diecontact van de SORAG-Plaza (www.sorag.nl/plaza) maak je gemakkelijk contact met je mede-cursisten. En voor alle andere vragen staat je studiebegeleider voor je klaar. Ook zijn er voor een aantal opleidingen praktijkdagen waaraan je desgewenst deel kunt nemen.

Voor het volgen van deze cursus heb je geen ver-dere studieboeken nodig, en wanneer dat toch het geval is krijg je deze bij de eerste les zonder verdere kosten thuisgestuurd.

Wanneer je een complete les als proefles wilt ontvangen kun je deze tegen betaling aanvragen via onze website. De kosten van deze proefles worden, wanneer je besluit om de betreffende cursus te gaan volgen, in mindering gebracht op het lesgeld.

Wij hopen je binnenkort als cursist van de SORAG-Akademie welkom te mogen heten.

Met vriendelijke studiegroeten

Maurice Groenestijndirecteur


GEWICHT EN GEZONDHEID

Er is een rare situatie ontstaan: aan de ene kant zijn er wereldwijd steeds meer volwassenen en kinderen die te dik zijn en aan de andere kant worden we dagelijks via de media gebombardeerd met beelden van magere modellen. Een gezond gewicht handhaven is duidelijk een probleem geworden in onze moderne samenleving.

OVERGEWICHT: EEN NIEUWE EPIDEMIEOvergewicht wordt de nieuwe wereldwijde epi-demie genoemd. Dat hadden we honderd jaar geleden niet kunnen verzinnen. De Verenigde Staten liggen aan kop, met bijna tweederde van de bevolking die lijdt aan overgewicht. Veel ontwikkelingslanden nemen steeds meer produc-ten, productiemethoden en leefstijlen over van geïndustrialiseerde landen, en nemen daardoor ook de daaraan gerelateerde welvaartsziekten over. Dus ook in ontwikkelingslanden neemt het aantal mensen met overgewicht toe. Het feit dat wereldwijd het aantal mensen met overgewicht toeneemt, wordt ook wel globesitas genoemd.

De reden voor alle drukte en bezorgdheid is dat ernstig overgewicht in direct verband is te brengen met een groot risico op het krijgen van andere ziekten en psychische problemen. Ziekten die de samenleving veel geld kosten als gevolg van gezondheidszorg en arbeidsuitval. BMI ALS MAATSTAF VOOR GEWICHT Hoe meet je nu of iemand overgewicht of onder-gewicht heeft? De Vlaamse onderzoeker Adolphe


Quételet (1796-1874) bedacht in de negentiende eeuw allerlei formules om statistieken te bereke-nen van bevolkingsgroepen. Hij bedacht ook een formule om dikke en dunne mensen in te delen, door te kijken naar het gewicht in verhouding tot de lichaamslengte. Deze formule, de Quételet Index (QI), die tegenwoordig vaker de Body Mass Index (BMI) genoemd wordt, wordt wereldwijd gebruikt.

De BMI van volwassenen vanaf negentien jaar oud wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lichaam-slengte in meters. Als bijvoorbeeld iemand van zeventig kilo een lengte heeft van 1,70 meter, is de BMI: 70 : (1,70 x 1,70) = 70 : 2,89 = 24,2 kg/m2

Volgens de definities van de Wereldgezondheids-organisatie van de Verenigde Naties (WHO) heeft iemand met ondergewicht een BMI onder de 18,5 kg/m2. Iemand met een normaal gewicht heeft een BMI van 18,5 tot 25 kg/m2. En bij een BMI tussen 25 en 30 kg/m2 is er sprake van over-gewicht. Een BMI van 30 kg/m2 of meer wordt obesitas genoemd, ernstig overgewicht. In het geval van obesitas neemt de comorbiditeit sterk toe. Dat is het risico om ziekten te krijgen die aan overgewicht zijn gerelateerd. Er bestaat ook nog morbide obesitas. Daarbij vormt de mate van overgewicht een directe levensbedreiging. De BMI is dan hoger dan 40 kg/m2.


CLASSIFICATIE VAN OVERGEWICHT BIJ VOLWASSENEN

Classificatie: Normaal gewichtBMI (kg/m2): 18,5 - 24,9Risico op comorbiditeit: gemiddeld

Classificatie: OvergewichtBMI (kg/m2): 25 - 29,9Risico op comorbiditeit: verhoogd

Classificatie: Obesitas niveau IBMI (kg/m2): 30-34,9Risico op comorbiditeit: matig

Classificatie: Obesitas niveau IIBMI (kg/m2): 35 - 39,9Risico op comorbiditeit: ernstig

Classificatie: Obesitas niveau III morbide obesi-tasBMI (kg/m2): 40 of hogerRisico op comorbiditeit: zeer ernstig NADELEN VAN DE BMI Adolphe Quételets formule was bedoeld om infor-matie over groepen mensen te krijgen, niet om een individuele berekening te maken van iemands vetmassa. De BMI is dus heel handig om gege-vens in kaart te brengen van groepen mensen, maar is niet accuraat genoeg voor individueel gebruik. Dat komt omdat er alleen maar geke-ken wordt naar gewicht en lichaamslengte. Maar het lichaamsgewicht wordt bepaald door vetvrije massa (spieren, organen, bloed en botten) en vetmassa (vetweefsel onder de huid en rondom


de organen). Samen wordt dat Body Composition genoemd, de lichaamssamenstelling. De BMI meet die verhouding tussen vetmassa, spiermassa en botmassa niet. Een sporter met veel spiermassa kan daardoor eenzelfde BMI hebben als iemand met een bierbuik die niets doet aan beweging.

BMI VOOR VOLWASSENENMannen hebben gemiddeld een hogere BMI dan vrouwen, terwijl ze in verhouding vaak meer spieren botmassa dan vrouwen. Aziatische bevolkingsgroepen, afkomstig uit bijvoorbeeld India, Indonesië, China en Vietnam, hebben een andere lichaamsbouw en zijn korter van gestalte. Daardoor is bij hen bij lagere BMI-waarden al sprake van overgewicht en dus een grotere kans op ziekten die samenhangen met overgewicht. En er zijn bevolkingsgroepen, zoals de Nieuw-Zeelandse Maori’s en Australische Aborigines, die door hun grotere lichaamslengte en stevigere bouw, pas bij hogere BMI-waarden gezondheids-risico’s lopen. BMI VOOR KINDEREN Ook voor kinderen gelden andere BMI-grenswaar-den. Ze zijn immers in de groei. Daarom worden er per leeftijd vaak grenswaarden gebruikt tot de leeftijd van achttien jaar. Ook is er verschil tussen jongens en meisjes. Meisjes hebben gemiddeld een iets hogere BMI dan jongens. Soms is over-gewicht in onderzoeken van de afgelopen jaren anders berekend, wat het moeilijk maakt om onderzoeken met elkaar te vergelijken. Er zijn nu internationale criteria vastgesteld voor kinderen met obesitas, die vergelijkingen in de toekomst gemakkelijker maken.


INTERNATIONALE CRITERIAOVERGEWICHT BIJ KINDERENJongens:

Leeftijd: 2 jaarBMI overgewicht (kg/m2): 18,4BMI obesitas (kg/m2): 20,1









Meisjes:

Leeftijd: 2 jaarBMI overgewicht (kg/m2): 18,0BMI obesitas (kg/m2): 19,8Leeftijd: 3 jaarBMI overgewicht (kg/m2): 17,6BMI obesitas (kg/m2): 19,4

















VETMETINGHet meten van de buikomtrek, de zogeheten abdo-minale vetverdeling, geeft een betere indicatie van het totale lichaamsvet dan de BMI. Daardoor


is dit ook een goede indicatie voor een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Mannen lopen een verhoogd risico als de buikomvang 94 centimeter of meer is. Uit onderzoek is gebleken dat als de buikomvang 102 centimeter is, het risico op hart- en vaatziekten ernstig is verhoogd. Bij vrouwen is er sprake van een verhoogd risico bij 80 centi-meter, en bij 88 centimeter is er sprake van een ernstig verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Wat ook kan worden gebruikt, is de middel-heup-verhouding of de huidplooidikten (twee huid-plooien in de bovenarm en twee huidplooien in de romp). Maar het is moeilijker om daaruit met exacte cijfers te concluderen hoeveel vetmassa het lichaam precies heeft. Wel kun je aan de hand van het regelmatig meten van de huidplooidikten goed zien of de vetmassa afneemt. Dit wordt bij-voorbeeld wel op sportscholen gedaan. Ook bestaan er tegenwoordig vetmeters, die door middel van bio-elektrische impedantie, het zenden van een zwak elektrisch signaal door het lichaam via de ene naar de andere arm en/of via de ene naar de andere voet, kunnen aangeven hoeveel de verhouding vetmassa - vetvrije massa is. Het signaal wordt niet gehinderd door bloed en spiermassa, maar ondervindt weerstand wan-neer het vetmassa tegenkomt, en die weerstand wordt dan berekend tot het percentage vetmassa. Bij die berekening wordt ook rekening gehouden met geslacht, gewicht en lichaamsbouw. Vrouwen hebben immers gemiddeld meer vetmassa dan mannen, en een Aziatisch persoon heeft bijvoor-beeld een lichter skelet dan iemand die van oor-sprong uit Europa komt.


BMI EN GEZONDHEIDIn het World Health Report van 2002 beschrijft de WHO een top tien van gezondheidsrisico’s die wereldwijd verantwoordelijk zijn voor meer dan een derde van het aantal doden. Dat zijn onder-gewicht, onveilige seks, hoge bloeddruk, tabak, alcohol, verontreinigd water, gebrek aan sanitaire voorzieningen en hygiëne, ijzertekort, rook bin-nenshuis, een hoog cholesterolgehalte en obesi-tas. Uit onderzoek is gebleken dat overgewicht en obesitas leiden tot problemen met de stofwis-seling, een hogere bloeddruk, hogere, verkeerde cholesterolwaarden en een toename van de onge-voeligheid voor insuline. Daardoor wordt het risico op hart- en vaatziekten, infarcten, diabetes mel-litus en bepaalde vormen van kanker vergroot. In combinatie met tabaks- en alcoholgebruik wordt het risico uiteraard nog veel groter.

Aan de ene kant van het lijstje staat dus onder-gewicht, aan de andere kant het tegenoverge-stelde, overgewicht. Ondergewicht komt voor bij 170 miljoen kinderen in arme landen en zorgt voor meer dan drie miljoen kinderdoden per jaar. Het is absoluut verbijsterend als je je realiseert dat aan de andere kant van de aardbol mensen doodgaan omdat ze te véél eten. Meer dan een biljoen mensen wereldwijd hebben overgewicht en daarvan zijn minstens driehonderd miljoen klinisch obees.

In Noord-Amerika sterven jaarlijks rond de 220 duizend mensen en in de twintig Europese landen ongeveer 320 duizend mensen aan ziekten die aan obesitas gerelateerd zijn, samen goed voor


een half miljoen doden. In de meeste rijke, geïndustrialiseerde landen van Noord-Amerika, Europa en het Aziatisch-Pacifisch gebied wordt minstens een derde van alle ziekten veroorzaakt door tabak, alcohol, hoge bloeddruk en obesitas.

Deze cijfers laten duidelijk de nog steeds wereld-wijde kloof zien tussen arm en rijk, met aan de ene kant ondervoeding bij arme mensen, en aan de andere kant overvoeding bij de mensen die het beter hebben. De WHO voorspelde al in 2002 dat de wereld in 2007 meer mensen met overgewicht zou tellen dan met honger. Dat betekent in cijfers dat er tegenover één miljard mensen met honger, meer dan één miljard mensen overgewicht heeft, waarvan ruim driehonderd miljoen mensen met obesitas, ernstig overgewicht.

DE SITUATIE IN NEDERLAND EN BELGIË

Uit het onderzoek Overgewicht en Obesitas uit 2003 van de Gezondheidsraad, blijkt dat in Nederland het aantal mensen met overgewicht de laatste dertig jaar behoorlijk is toegenomen. Ongeveer 46% van de volwassenen heeft tegen-woordig overgewicht, dus dat is vrijwel de helft! Daarvan is 10% van de mannen en 13% van de vrouwen obees (dus leidend aan ernstig overge-wicht).

Bij ongeveer 14% van de kinderen is overgewicht geconstateerd. Uit onderzoek van TNO Kwaliteit van Leven en de Vrije Universiteit medisch cen-trum (VUmc), dat plaats heeft gevonden tussen


2002 en 2004, blijkt dat in sommige leeftijdsca-tegorieën het aantal kinderen met overgewicht sinds 1980 is verdriedubbeld. Om een voorbeeld te geven: in 1980 had gemiddeld een op de vijf-tien negenjarige meisjes overgewicht, en in 2003 was dat al een op de vijf. De verwachting is dat in 2015 15 tot 20% van de Nederlandse bevolking lijdt aan ernstig overgewicht.

De Belgian Association for the Study of Obesity (BASO) heeft in 2002 een rapport uitgebracht over zwaarlijvigheid in België. Daarin staat dat 49% van de mannen en 28% van de vrouwen aan overgewicht lijdt. 14% daarvan, en dit geldt voor zowel mannen als vrouwen, is obees. Opvallend is hierbij weer dat het aantal mannen met overge-wicht groter is dan het aantal vrouwen. Wellicht speelt hier het schoonheidsideaal een rol, dat voor vrouwen belangrijker is dan voor mannen. De volgende conclusie ligt wel voor de hand, namelijk dat binnenkort de helft van de volwas-senen in België te zwaar zal zijn. Bij 10 tot 15% van de Belgische kinderen komt overgewicht voor, vergelijkbaar dus met de Nederlandse situatie. VERSCHILLEN TUSSEN DE SEKSENHet Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) geeft aan dat ongeveer 45% van de mannen overgewicht heeft, en ongeveer 35% van de vrouwen. Het Centraal Bureau voor de Statis-tiek (CBS) publiceert iets lagere schattingen. Die zijn echter gebaseerd op door mensen zelf opge-geven lengte en lichaamsgewicht, en het blijkt dat men geneigd is om het eigen lichaamsgewicht (bewust of onbewust!) te onderschatten.


Mackenbach ontdekte bij zijn onderzoek in 2005 dat vrouwen met een hogere opleiding minder vaak te dik zijn dan mannen met een vergelijk-baar hogere opleiding, maar dat er bijna geen verschil is tussen mannen en vrouwen die alleen maar de basisschool doorlopen hebben. Ook is er bijna geen verschil tussen jongens en meisjes. Jongens hebben iets minder vaak last van over-gewicht dan meisjes.

OORZAKEN VAN GEWICHTS-PROBLEMEN

De lichaamsbeweging is de laatste decennia ster-ker afgenomen ten opzichte van de toename van energie-inname, de voeding. Mensen zouden niet zozeer meer zijn gaan eten, maar het evenwicht tussen opname en verbranding is verstoord. Regelmatig een klein beetje overconsumptie kan namelijk al leiden tot een toename van een paar kilo’s per jaar. Het blijkt moeilijk te zijn om pre-cies aan te wijzen wat de oorzaak is van overge-wicht. Er zijn namelijk verschillende factoren aan te wijzen.

Mensen zijn al honderdduizenden jaren geneigd om veel te eten tijdens overvloed. Ons lichaam slaat het overschot aan voedingsstoffen op voor gebruik in minder goede tijden. We weten echter niet hoe we moeten omgaan met de huidige situ-atie van overvloed, waarbij we dus tegen ons instinct in moeten gaan: we moeten leren om eten te negeren.


Vroeger bewogen we veel om aan voedsel te kunnen komen. Daardoor werd veel kostbare energie verbrand, en we bewogen dus nooit meer dan nodig was. Door verschillende ontwikkelingen verdween de noodzaak tot veel bewegen echter steeds meer. Zowel buitenshuis als binnenshuis werd de dagelijkse arbeid lichamelijk steeds minder zwaar. En nu is het een probleem gewor-den om dagelijks voldoende te bewegen!

Ook helpt onze huidige omgeving ons niet bepaald. Voedsel is werkelijk overal en altijd verkrijgbaar. Daarnaast moet gezegd worden dat ook de kwaliteit van onze voeding er de afgelo-pen decennia niet op vooruit is gegaan. Overal is kant-en-klaar, calorierijk voedsel te koop, dat je gemakkelijk onderweg tot je kunt nemen. Het is te koop op scholen, in bedrijven, bij tankstations en op treinperrons. En hoe ‘voedend’ zijn al die snacks nu werkelijk voor ons lichaam? EEN NATUURLIJKE KRINGLOOPWat is voeding? Voeding is energie. Alles wat we eten, wordt in ons lichaam omgezet in energie die nodig is bij allerlei lichaamsprocessen. Zo hebben we energie nodig om onze spiercellen en organen te laten werken, om nieuwe cellen te maken en om warm te blijven. Ruud Nieuwenhuis beschreef heel mooi de volgende kringloop in zijn boek Vita-mines en Zelfzorg: ‘Voeding is niet alleen energie, maar ontstaat ook uit energie, namelijk uit zon-licht. Zonne-energie in de plant wordt, samen met koolzuur uit de lucht en water uit de bodem en de atmosfeer omgezet in koolhydraten, suikers, en opgeslagen. Bij die omzetting komt zuurstof vrij.


Mensen en dieren hebben die koolhydraten uit de planten en de geproduceerde zuurstof nodig om in leven te blijven.’

Planten bevatten ook vetten en eiwitten. Vetten worden in de plant samengesteld uit koolstof, waterstof, zonne-energie en maar een beetje zuurstof, en kunnen dienen als tweede energie-reserve. In ons lichaam hebben vetten ook nog andere functies, bijvoorbeeld in de hormoonhuis-houding. Eiwitten worden opgebouwd uit kool-zuur, water, zuurstof, zonne-energie en stikstof, zwavel en fosfor uit de bodem. Eiwitten worden in ons lichaam afgebroken tot kleinere deeltjes, aminozuren, die de bouwstenen vormen van alle lichaamscellen. Alles wat wij na onze voedselver-tering weer uitscheiden, zijn stikstofverbindin-gen, die terugkeren in de bodem en daar opnieuw kunnen worden opgenomen door de planten. Zo zie je hoe mooi de natuur in elkaar zit, hoe wij als mens en dier een onlosmakelijk onderdeel vormen van de natuurlijke kringloop.

Vroeger werkte deze kringloop redelijk goed, in die zin dat mensen aten wat de natuur hun bood aan grassen, zaden, vruchten en dieren. Zij pro-beerden het evenwicht meestal niet te verstoren, omdat dit een directe weerslag had op hun voed-selvoorraad. Een goed voorbeeld van die kring-loop bieden de populaire romans van Jean M. Auel (1936), waarin de leefwijze van de prehistorische mens uitgebreid wordt beschreven. Niet alles in de boeken berust op waarheid, maar de schrijf-ster heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar wat er bekend was van die leefwijze, waardoor het


beeld dat zij schetst, vrij realistisch is. Zij schreef over de mogelijke levenswijze in het gebied dat nu onderdeel uitmaakt van Europa en het westelijke gedeelte van Rusland, zo’n 35.000 tot 25.000 jaar geleden gedurende de Würm-IJstijd.

Afhankelijk van de streek waarin mensen woon-den of rondtrokken, was de invloed van het klimaat groter of kleiner. De nabijheid van de ijskappen speelde daarin ook een grote rol. Waar bijvoorbeeld duidelijk vier seizoenen waren te onderscheiden, was de winter een moeilijke tijd om door te komen. In de zomer en de herfst werd daarom zo veel mogelijk voedsel verzameld en werd dat voedsel op zo’n manier bewaard en opgeslagen dat er in de winter, wanneer immers niets groeide, toch voedsel voorhanden was.

In streken waar veel plantaardig voedsel te vinden was, was de noodzaak kleiner om op dieren te jagen. Maar waar planten onder invloed van droogte en kou (vlakbij de ijskappen) nauwelijks groeiden, was de jacht op dieren een noodzaak om in leven te blijven, zowel qua voedsel als voor kleding en behuizing. VAN EEN JAGER-VERZAMELAARCULTUUR NAAR EEN TECHNISCHE SAMENLEVINGOns lichaam slaat gemakkelijk vet op. Dat heeft de natuur zo geregeld voor ons. We waren duizen-den jaren geleden gewend om bij overvloed veel te eten, zodat ons lichaam een vetvoorraad had om op te teren als er weer eens een periode van schaarste heerste. Want die perioden wisselden elkaar regelmatig af, uiteraard afhankelijk van het


seizoen, het weer en de landstreek. Die perioden van schaarste kwamen ongeveer tienduizend jaar geleden steeds minder voor, doordat de mensen allerlei technieken leerden toepassen om de natuur te beheersen. Ze gingen vee houden en leerden hoe gewassen verbouwd konden worden, zodat ze niet meer hoefden te zoeken naar voed-sel, maar het zelf in de hand konden houden. Dit luidde de overgang in van een jager-verzamelaar-cultuur naar de agrarische samenleving. Steeds meer mensen bleven op één plaats wonen, en zo ontstonden er dorpen en steden. Deze periode, waarin de meeste mensen zichzelf in leven hiel-den met landbouw en het houden van vee, duurde tot aan de industrialisatie.

De uitvinding van de stoommachine maakte een grotere productie en snelle economische groei mogelijk en mensen gingen werken in fabrieken waar massaproductie van goederen plaatsvond. Dit betekende een verregaande verandering voor onze samenleving, so-ciaal-economisch gezien, maar ook op cultureel en institutioneel gebied. Het zorgde ervoor dat er meer werk ontstond, dat er eten kon worden geproduceerd voor grote bevolkingsgroepen, en dat ‘luxe’ producten goed-koper werden en meer algemeen verkrijgbaar. Hierdoor verminderde het aantal mensen dat in ernstige armoede leefde.

De ontwikkelingen hebben elkaar sindsdien in snel tempo opgevolgd. We werden steeds mobieler door de uitvinding van trein, auto en vliegtuig, en door automatisering en mechanisering ontstond er steeds meer een diensteneconomie. Uiteinde-


lijk zijn we beland in een technische samenleving, waarin de techniek heel veel werkzaamheden van ons heeft overgenomen en wij nog maar weinig zware, lichamelijk uitputtende arbeid hoeven te verrichten. ONS ENERGIEVERBRUIKDe meeste mensen verrichtten tot halverwege de vorige eeuw nog wel zware arbeid, zowel in het huishouden als buitenshuis in de landbouw, in de industrie en in het vervoer. De afgelopen decen-nia is de arbeid veel minder zwaar geworden, wat zorgde voor een verbetering van de werk-omstandigheden en de lichaamsbelasting. Maar het gemiddelde lichamelijke energieverbruik is daarmee ook achteruitgegaan. Het energiever-bruik van ons lichaam wordt bepaald door ons basaalmetabolisme. Dat is de energie die we nodig hebben om adem te halen, ons hart te laten pompen, ons lichaam op temperatuur te houden en allerlei essentiële chemische processen in onze cellen te laten plaatsvinden. Ook is er energie nodig om onze spijsvertering te laten werken, dus om ons voedsel in de darmen te absorberen en verder te verwerken. Die twee functies zijn dus van levensbelang. Als we niet genoeg energie krijgen om dat allemaal te laten gebeuren, gaan we dood.

Als we de energie verbruiken die we via onze voeding binnenkrijgen, is er niets aan de hand. Maar als we telkens meer energie binnenkrijgen dan we verbruiken, slaan we die energie op in de vorm van vet. Onze vetreserves zijn tegenwoor-dig te groot geworden. Ze zijn niet meer nodig en


vormen ook nog een gevaar voor de gezondheid. Daarnaast bestaan er verschillen in genetische aanleg; sommige mensen worden sneller dik dan andere. Vroeger was dat in je voordeel, omdat je daardoor immers beter kon overleven. Nu is het een nadeel geworden.

Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer de helft van de Nederlanders minder dan een half uur per dag lichamelijk actief is, hetzij meer inten-sief, hetzij matig intensief. De Nederlandse norm Gezond Bewegen raadt juist een half uur of meer matige beweging per dag aan voor volwassenen. De Gezondheidsraad meent dat een half uur eigenlijk nog te kort is ter preventie/behandeling van overgewicht. Ook de WHO vindt dat een uur per dag beter is. Mensen gaan dit gegeven immers snel onderschatten en menen dat ze dat half uurtje per dag wel halen. Dus ondernemen ze geen actie, letterlijk en figuurlijk, om meer te gaan bewegen. ONZE ENERGIE-INNAMEHet blijkt dat we in de afgelopen jaren niet zozeer meer calorieën zijn gaan innemen, maar het is wel duidelijk dat we in het algemeen anders zijn gaan eten, en dan vooral ongezonder. De consumptie van frisdrank is bijvoorbeeld toegenomen en die toename is gemakkelijk te meten. Frisdrank is bijzonder suikerrijk. Vroeger was het een trakta-tie, maar in veel gezinnen is het een dagelijkse dorstlesser geworden. Ook alcoholische dranken, die vooral bij bijzondere gelegenheden werden geschonken, zijn nu algemeen goed geworden. Het doordeweeks drinken van een rosé of goede rode wijn is tegenwoordig heel gewoon.


Alcohol is eigenlijk ook een soort suiker. En vooral alcohol en gewone witte bietsuiker worden heel snel opgenomen in het lichaam en leveren daar-door snel energie. Maar als er geen activiteit is, bijvoorbeeld in de avond, of hangend voor de tv, worden die suikers opgeslagen als vet. Verder is gemeten dat het aantal genuttigde vette en suikerrijke tussendoortjes is toegenomen. Boven-dien zijn we meer buitenshuis gaan eten en zijn de porties groter geworden. Volgens de Gezond-heidsraad in hun rapport van 2003, zijn dit de boosdoeners.

SONJABAKKEREN

Mannen luister goed naar Mevrouw Bakker, van groente eten wordt je buik strakker! luidde de tekst op een vrachtwagen die van een Westfries boerenbedrijf afkomstig was. Het is leuk om zoiets te lezen, maar het is ook een zeer slimme vorm van reclame, omdat mannen zich inderdaad in het algemeen minder snel aangesproken voelen om af te vallen, omdat dit hardnekkige schoonheids-ideaal vooral voor (en door) vrouwen is.

Hoe verklaar je het grote succes van het dieet van Sonja Bakker? Zij kwam op het idee om kant-en-klare diëten voor te schrijven voor mannen en vrouwen apart, waarin ze de porties klein houdt en veel recepten van traditionele maaltijden gebruikt, met elke dag een andere groente. Ze zet de gewone vrouw, maar ook de man daardoor aan om elke dag gewoon te koken in plaats van zichzelf en andere familieleden kant-en-klaar-maaltijden voor te schotelen. Ook zorgt ze ervoor


dat mensen regelmatig eten, zeker vijf tot zes keer per dag, waardoor ze dus een paar keer een lekker tussendoortje mogen. Sowieso is dat heel goed voor de energieverbranding, maar het dieet is ook gemakkelijker vol te houden.

Sonja Bakker heeft het niet zo gek gedaan. Veel mensen die haar dieet volgen, zijn erdoor afgevallen. De voedingsmiddelenindustrie is ook ontzettend blij met Sonja, want alles wat zij met merknaam en al in haar boeken noemt, wordt een hype. De ene keer zijn het zuiveldrankjes en koekjes, dan weer eierkoeken. Die tussen-doortjes zijn tegenwoordig heel gewoon, en ook werkelijk overal verkrijgbaar. Maar voedzaam zijn ze niet. Er zit in het algemeen witte suiker in, dat niet goed is voor de bloedsuikerspiegel, en verschillende soorten vetten (vooral zogenaamde transvetzuren en verzadigde vetzuren) die slecht worden opgenomen in het lichaam,.

Er zitten dus wel degelijk wat haken en ogen aan het dieet van Sonja Bakker. Zo zijn er ook te weinig plantaardige vetten in verwerkt: het lepeltje magere jus dat per dag is toegestaan, is te weinig voor ons lichaam. Bovendien voorziet het dieet voor de meeste mensen, vooral op de langere termijn, te weinig in calorieën. Dus in de eerste maanden val je wel af, maar daarna kun je er lichamelijke en ook psychische klachten van krijgen.

Het Sonja Bakkerdieet is daardoor een weerspie-geling van de maatschappij waarin we leven: met aan de ene kant de traditionele Hollandse maal-


tijden met groenten, waarmee de meesten van ons zijn opgevoed, en aan de andere kant de tus-sendoortjes en speciale producten, zogenaamde Functional Foods, uit de voedingsmiddelenin-dustrie, die steeds meer en steeds vaker bepaalt wat wij eten.

DE OBESOGENE SAMENLEVING

Consumptiesocioloog Hans Dagevos en sociaalfi-losoof Geert Munnichs hebben een boek samen-gesteld dat gaat over de obesogene samenleving. Met de obesogene samenleving wordt bedoeld een samenleving die dikmakend is. We leven in een omgeving die gevormd wordt door de heden-daagse consumptiesamenleving.

Dagevos en Munnichs schrijven dat de hambur-gercultuur uit Amerika ook hier haar intrede heeft gedaan. Het is in Amerika heel gewoon om veel hamburgers en patat te eten. Eric Schlosser meldt in Fast Food Nation dat een gemiddelde Ameri-kaan wekelijks drie hamburgers en vier porties friet tot zich neemt. De fastfoodketens zijn daar heel bepalend voor het straatbeeld. Ze zijn een onlosmakelijk onderdeel van de Amerikaanse cul-tuur, net als Coca-Cola.

In Nederland halen we die Amerikaanse hoe-veelheden niet, maar in onze eetcultuur zijn de snacks ook binnengedrongen in de vorm van fast-food (snelle happen), fingerfood (makkelijk eten, in het bijzonder voor onderweg) en funfood (niet noodzakelijk voedsel). In de afgelopen jaren zijn er op veel publieke plaatsen, zoals winkelcentra,


luchthavens, treinstations en langs snelwegen, meer en meer fastfoodrestaurants en snackplek-ken bijgekomen.

Overgewicht is vooral een maatschappelijk ver-schijnsel, omdat onze keuze voor voedsel wordt beïnvloed door productaanbod, commercie, eet-cultuur en voedingspatroon, gezin en inkomen, denkbeelden over het schoonheidsideaal en weten regelgeving. De bevolking wordt aangezet tot consumeren en de macht van de voedingsmidde-lenindustrie en fastfoodketens is heel groot.

Verschillende onderzoekers, zoals van de Raad voor Volksgezondheid en Zorg, beweren dat we Amerika navolgen wat het gewicht van de gemid-delde burger betreft. De een zegt dat we 25 jaar achterlopen, de ander denkt meer in de richting van een jaar of tien. Maar het feit dat het aantal mensen met overgewicht in Nederland snel toe-neemt, weerspiegelt wel degelijk de Amerikaanse situatie. Want in 25 jaar tijd is ruim de helft van de bevolking te dik geworden, en het aandeel Neder-landers met obesitas is verdubbeld, tot meer dan 10%. Hoelang het duurt voor we net als Amerika een bevolking hebben waarvan tweederde te dik is, ligt, als er nu niets aan gedaan wordt, inder-daad ergens tussen de 10 en 25 jaar.

OVERGEWICHT EEN ALGEMEEN GEZONDHEIDSPROBLEEMOver het geheel genomen is iedereen het er wel over eens dat overgewicht een algemeen gezondheidsprobleem is geworden. Ook is men het erover eens dat overgewicht te maken heeft met de wijze waarop en de mate waarin we eten


in combinatie met gebrek aan beweging. Officieel gezien, is er sprake van een verstoorde balans tussen energie-inname en energieverbruik. Er is verschil van mening over het belang van beide zijden van de energiebalans, ofwel: hoe belang-rijk is voeding ten opzichte van beweging en andersom? Wat weegt zwaarder? Te veel eten en dan te weinig bewegen of is het juist andersom, en hoe invloedrijk zijn die twee factoren?

Ook wat oplossingen betreft, is er geen over-eenstemming. Er zijn massamediacampagnes om een gezondere leef- en eetstijl te promoten. Andere hebben het over een betere etikettering, portiegrootte of snackbelasting. En weer andere willen een beperking op vet voedsel en frisdrank-automaten. Of men opteert voor meer fietspaden en speelveldjes. Er is ook weinig resultaat bekend over wat goed werkt en wat niet, omdat er nog te weinig onderzoek naar gedaan is.

Er moet, zo zeggen Dagevos en Munnichs in hun boek, nog veel meer onderzoek gedaan worden naar de effecten van marketingmethoden, prijs-beleid, gezinsleven en eetculturen. Wat werkt en wat werkt niet? Zijn lightproducten een aanwinst of juist niet? Is een vettax, een soort belasting op vet voedsel, een oplossing? Moet voedingsreclame helemaal verboden worden? Hoe leer je mensen anders te gaan eten? Kun je sport op school en werk stimuleren en op welke manier? SOCIAAL-ECONOMISCHE VERSCHILLEN IN OVERGEWICHTIn ontwikkelingslanden kwam overgewicht in eerste instantie alleen voor bij de hogere sociale


klasse, bijna als uiting van overvloed en door de afwezigheid van de noodzaak om hard te werken of zware arbeid te verrichten. In landen die nog steeds arm zijn, is die tendens nog altijd te zien, maar in landen waarin hogere inkomens beginnen te ontstaan door een groeiende economie, blijkt overgewicht vaker voor te komen in de lagere sociale klassen, zoals blijkt uit onderzoek van Monteiro e.a. in 2004.

Overgewicht en obesitas komen in de rijke Wes-terse landen het meest voor in de lagere oplei-dings- en inkomensgroepen. Uit onderzoek van Van Lindert e.a. in 2004 blijkt dat obesitas drie keer zoveel voorkomt bij mensen die alleen basis-onderwijs hebben gehad als bij mensen die een hbo- of universitaire opleiding genoten hebben.

Deze sociaal-economische verschillen zorg-den altijd al voor gezondheidsverschillen. In de negentiende eeuw ontdekte men al dat mensen in achterstandswijken een grotere kans hadden om vroegtijdig dood te gaan dan mensen in rij-kere buurten. Mensen met een hogere opleiding hebben bijvoorbeeld vaker een gezondere levens-stijl en hebben gemakkelijker toegang tot goede gezondheidszorg, waardoor er al een hogere leef-tijdsverwachting ontstaat.

Maar de vraag is: waarom is dat zo? En is het zo dat een lage maatschappelijke positie leidt tot overgewicht, of is het zo dat overgewicht leidt tot een lagere maatschappelijke positie? Nu blijkt inderdaad uit weer een ander onderzoek, van Sobal en Stunkard, dat overigens al een poosje


geleden (1989) is uitgevoerd, dat als je overge-wicht hebt, je inderdaad eerder daalt dan stijgt op de maatschappelijke ladder, en dat blijkt dan vooral voor vrouwen te gelden. Wellicht is dat laatste weer vanwege het schoonheidsideaal, dat sterker geldt voor vrouwen dan voor mannen. Vrouwen met overgewicht kunnen minder snel door werk of een relatie hun sociaal-economische status verhogen. Maar uit onderzoek blijkt vooral dat mensen die al een lage sociaal-economische positie hebben, in gewicht toenemen. Dus er zijn factoren die samenhangen met die lagere maatschappelijke positie, die ervoor zorgen dat een gezond gewicht in die situatie moeilijker te behouden is.

Als je meer geld te besteden hebt, is sporten ook iets wat er gewoon bij hoort. Mensen uit lagere sociaal-economische groepen blijken minder te sporten. Vroeger deden deze mensen juist meer zwaar lichamelijk werk, de havenarbeiders om een voorbeeld te noemen, maar dat is verleden tijd. Het zware werk is ons door machines en computers uit handen genomen.

Ontdekt is ook dat vrouwen en meisjes afkomstig uit de hogere sociaal-economische groepen, meer lijnen en zich meer zorgen maken om hun gewicht dan meisjes die het wat minder breed hebben. Anorexia bijvoorbeeld (een psychische aandoe-ning die ervoor zorgt dat de patiënt overdreven mager wordt door te weinig te eten), komt ook in hogere kringen vaker voor. Dit zou te maken kunnen hebben met de manier waarop mensen met een betere maatschappelijke positie omgaan


met ‘genieten’. Dat hoort gematigd en beschaafd te zijn, in tegenstelling tot bij het ‘gewone volk’.

OOK DE WOONOMGEVING IS BEPALENDAls je kijkt naar de fysieke omgeving waarin mensen wonen, blijken mensen die minder te besteden hebben, vaker in wijken te wonen waarin minder groen is, minder speelplaatsen, meer onveiligheid op straat en meer autoverkeer. Terwijl mensen met hogere inkomens vaker in wijken wonen waarin genoeg recreatief groen is, en waarin kinderen veiliger kunnen spelen door minder autoverkeer en meer sociale controle. Dat betekent volgens een onderzoek van De Vries e.a. in 2005 dat er in rijkere buurten meer gespeeld en aan beweging gedaan kan worden dan in armere buurten.

Dan is er nog het aspect inkomen. Juist de vette, suikerrijke, ongezonde producten zijn relatief goedkoop. Een grote zak chips voor weinig geld die snel je maag vult. Goedkope geconcentreerde fruitsappen die je de illusie geven dat je fruit bin-nenkrijgt. Meergranenbrood van het eigen merk, waar je behangplaksel van kunt maken, omdat de bruine kleur afkomstig is van kleurstoffen en niet van graanvezels. Verse producten, zoals groen-ten en fruit, zijn in verhouding veel duurder dan de fabrieksproducten. Dus een laag inkomen zou sneller kunnen leiden tot overgewicht, vooral in combinatie met weinig bewegen door gebrek aan geld voor sport. ZINKEND CULTUURGOEDMackenbach en Roskam hebben het over overge-wicht als ‘zinkend cultuurgoed’. Aan het einde van


de twintigste eeuw is er een omslag geweest van overgewicht dat vooral kenmerkend was voor de hogere klasse, naar overgewicht dat typisch iets is geworden van de lagere klasse. Dat zou komen doordat de lagere klasse de gewoonten, de cul-tuurgoederen en dus de kenmerken van de cul-tuur van de hogere klasse, hebben overgenomen. De hogere klasse heeft een soort toonaangevende voorbeeldfunctie van wat in de mode is en wat modern is. En ook het eet- en beweeggedrag is daardoor geleidelijk overgenomen door de lagere klasse.

Er wordt wel gesteld dat de omslag rond de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft plaatsgevonden, toen veel gezinnen het inderdaad beter kregen door de gunstige economische ontwikkelingen in die tijd. Voor velen kwam een levenswijze binnen handbereik, die jarenlang had behoord tot de hogere sociaal-economische groepen in de samenleving. Er was meer geld voor luxe, lekkere voedingsmiddelen, voor meer vrije tijd, terwijl ook de arbeid minder zwaar werd door de toene-mende mechanisering. De hogere sociale klasse heeft zich juist weer een nieuwe trend eigenge-maakt, ook om zich te blijven onderscheiden van de lagere klasse. Meer welgestelde mensen zijn de afgelopen jaren juist gaan matigen. In die kringen zijn gezondheid en een slanke lijn belang-rijker geworden dan een lekkere smaak.

Wat vooral interessant is aan de conclusies van Dagevos en Munnichs, is dat overgewicht beke-ken wordt vanuit een omgevingsgericht perspec-tief. Dus er wordt gekeken naar welke factoren in de leefomgeving van individuen invloed hebben


op het al dan niet krijgen van overgewicht. Er zijn factoren die te maken hebben met de mate waarin en de wijze waarop iemand beweegt, en er zijn factoren die van invloed zijn op wat iemand eet. Die factoren heten samen ‘determinanten van gedrag’. En bij elkaar zijn dat er behoorlijk wat. DETERMINANTEN VAN GEDRAGPieter is zestien jaar en woont met zijn ouders, broertje en oudere zus op een boerderij in een klein dorpje. Zijn ouders hebben een boerenbe-drijf, ze houden vooral koeien en hebben nog wat schapen en kippen. Pieter zit op de middelbare school een dorp verderop, en moet elke dag drie kwartier heen en drie kwartier terug fietsen met andere jongens uit het dorp. Er rijdt wel een bus, maar ze vinden het leuker om met elkaar te fiet-sen, dat deden ze vroeger ook al naar de basis-school. Na schooltijd helpt Pieter graag wat in het bedrijf, bijvoorbeeld met stallen schoonmaken en vroeg in de avond met koeien melken, en daarna gaat hij aan zijn huiswerk. Op zaterdag gaat hij ook nog voetballen bij het voetbalteam waar hij al sinds zijn zesde jaar bij zit.

Thuis eten ze de traditionele maaltijden, ‘s och-tends vaak pap, ‘s middags boterhammen en ‘s avonds gewoon aardappelen, groenten, vlees en jus. Pieter is best lang en slank, hij is bijna twee meter en weegt maar tachtig kilo. Dik zal hij niet worden, denkt hij. Hij snoept ook niet echt veel, thuis niet en op school ook niet. Hij eet zijn boter-hammen op school altijd op, maar kent genoeg vrienden die bijna elke dag een ‘patatje gaan rammen’. In het weekend gaat hij wel uit met vrienden, en dan drinkt hij ook wel wat, maar


een bierbuik, zoals een vriend van hem heeft, die denkt hij niet te krijgen, want hij beweegt genoeg, terwijl die vriend van hem altijd maar overal naar toe gaat op zijn brommer. Pieters vader is ook niet dik; zijn moeder, broertje en oudere zus wel. Pieters vader, Joop, is net als Pieter lang en smal. Hij werkt dan ook hard elke dag, is altijd bezig met zijn bedrijf, met zijn koeien, met reparaties, noem maar op. Hij is een goede eter, maar het eten ver-brandt ook altijd weer. Hij is al van jongs af aan bezig met boeren. Een prachtberoep vindt hij het nog steeds. Als kind al was hij op het land en in de stallen te vinden om zijn vader te helpen. Hij vindt het dan ook erg leuk dat Pieter het enthousiasme van hem heeft overgenomen. Hij is al zestig, maar denkt nog niet aan stoppen, maar na een paar jaartjes wil hij Pieter wel wat meer taken geven, zodat hij het uiteindelijk wat rustiger aan kan gaan doen. Pieters moeder, Maria, is 55 jaar en zwaait thuis de scepter. Ook doet ze de administratie voor het bedrijf, en dat is nog een hele klus. Ze kan goed overweg met de computer en doet het graag, alles netjes structureren en uitrekenen. Aan het huis-houden heeft ze niet zo veel werk meer. Ze hebben maar een klein huis en twee van de drie kinderen zijn al groot en doen ook wat taken. Maria is 1,70 meter en weegt honderd kilo. Haar gewicht is in de afgelopen jaren langzaam toegenomen. Ze weet ook wel hoe het komt. Vroeger deed ze meer in het huishouden en was ze veel meer bezig met de kin-deren naar school brengen en weer ophalen, maar sinds een jaar of tien is dat niet meer nodig. Nu met de laatste, haar nakomertje, gaat ze gewoon


telkens met de auto naar school. Dat scheelt tijd, zodat ze daarna rustig wat aan de administratie kan werken.

Haar man vindt haar wel gezellig zo, zo rond, maar zelf zou ze wel graag willen afvallen. Maar eten vindt ze gezellig, vooral de tussendoortjes samen met haar jongste, als die uit school komt, en ze weet niet goed hoe ze anders zou moeten eten. Bewegen heeft ze nooit veel gedaan. Bovendien, daar vindt ze zichzelf nu ook te oud voor. Straks breekt ze nog wat! Tina is achttien jaar en is de oudere zus van Pieter. Ze is ook lang, bijna 1,80 meter, maar ze weegt iets meer dan honderd kilo. Ze weet niet precies wanneer het fout is gegaan. Ze hield al nooit van sport, ze zat veel liever een boek te lezen of te puzzelen. Haar moeder hield ook nooit van sport, dus ze zal dat wel van haar hebben. Veel vriendin-nen heeft ze ook niet en ze heeft nooit veel buiten gespeeld. Ze vond het veel gezelliger om met haar moeder thee te drinken en samen koekjes of taart te bakken. Dat kan ze dan ook heel goed. Ze is ook naar de banketbakkersvakschool gegaan. Nu loopt ze stage in een bakkerij vijftien kilometer verderop, in dezelfde plaats waar Pieter naar school gaat.

Ze heeft net haar rijbewijs gehaald en nu rijdt ze er met een pas gekocht tweedehands autootje elke dag naartoe. Al is het zomer, je krijgt haar niet op de fiets. Ze vindt haar gewicht wel een probleem, vooral omdat ze er onzeker door wordt en graag leukere kleren zou willen dragen. Ze heeft ook bijna nooit een vriendje. Maar ze weet niet goed hoe ze moet afvallen. Af en toe probeert


ze weer een dieet uit, maar dat gaat slechts een paar weken goed en daarna valt ze niets meer af. Een vriendin van haar zit op aerobics in het dorp, maar Tina durft er niet goed heen te gaan, omdat ze bang is dat ze het niet kan volhouden en dat ze haar uitlachen. Jeroen is het kleinere broertje van Pieter. Hij is zes jaar, een nakomertje en echt mama’s lieveling. Hij is 1,20 meter en weegt twintig kilo. Hij is iets te zwaar voor zijn leeftijd. Maar hij is dan ook dol op snoep. Zijn moeder vindt het moeilijk om hem iets lekkers te weigeren. Ze houdt zelf ook veel van tussendoortjes, en ‘s middags, na schooltijd voor bij de tv, mag hij iets lekkers uit de snoeppot kiezen. In de namiddag eten mama en Jeroen ook nog een klein bakje chips, voor de lekkere trek. ‘s Avonds eet Pieter slecht, dus krijgt hij altijd nog een beker warme chocolademelk met verse slag-room en een koekje na zijn toetje. Jeroen houdt wel van voetbal, maar ze willen hem niet in het elftal, omdat hij niet hard genoeg kan lopen. Dat vindt hij heel jammer.

Op school hebben ze de moeder van Jeroen al gewaarschuwd dat ze iets aan zijn eetgewoonten moet doen en dat hij meer moet bewegen, Zij zeggen dat hij nu nog jong is en dat er nu nog iets aan gedaan kan worden. Maar ze vindt het best moeilijk, ze wil hem af en toe graag verwennen, en wil daar eigenlijk niet mee stoppen, want wat moet ze hem dan geven? En hij is nog te jong om alleen naar school te fietsen, en zelf weer gaan fietsen, vier keer op een dag, daar heeft ze niet zo veel zin meer in.


VERSCHILLENDE MENSEN, ANDERE DETERMINANTENUit de schetsen van de afzonderlijke familieleden blijkt dat, hoewel ze van dezelfde familie zijn, en dus bepaalde factoren gemeenschappelijk hebben, iedereen weer andere determinanten van gedrag heeft, andere factoren dus waardoor hun gedrag wordt beïnvloed, andere redenen waarom ze bepaalde dingen juist doen of laten. En je ziet ook dat de omgeving zelf weer bestaat uit ver-schillende onderdelen.

We onderscheiden een micro-omgeving en een macro-omgeving. De micro-omgeving is de omgeving waarin mensen elkaar persoonlijk ontmoeten, bijvoorbeeld waar je woont, werkt, winkelt en naar school gaat. De macro-omgeving is de anonieme, meer grootschalige omgeving, die ook zorgt voor weten regelgeving, zoals op het gebied van gezondheidszorg, infrastructuur of openbaar vervoer in de regio.

Er is nog een onderscheid in omgevingen. Zo heb je de fysieke omgeving, die meteen bepaalt of gezond gedrag mogelijk is, bijvoorbeeld door het assortiment in de school- en bedrijfskantines, en of er bijvoorbeeld fietspaden lopen naar je werk-plek of dat je met de auto moet. Dan heb je de economische omgeving: hoeveel geld is er, zijn bepaalde keuzen mogelijk of niet, zoals kosten voor een sportschool of de kosten van een pakje sigaretten?

Als derde is er de politieke omgeving, die de weten regelgeving bepaalt op het gebied van voeding en gezondheid, bijvoorbeeld ouders die regels


over snoep stellen, of scholen die richtlijnen vast-stellen voor bewegingsonderwijs. En als laatste is er de sociaal-culturele omgeving, de invloed van de mensen in de directe nabijheid, onze vrienden, familie, kennissen, collega’s, waar we een groep mee vormen.

HET MODERNE GEZINSLEVEN

Kees de Hoog schrijft in zijn essay ‘Gezin in de fuik, overgewicht en het moderne gezinsleven’, dat de kennis van gezonde voeding lijkt te zijn toegenomen door de emancipatie en dus het gestegen opleidingsniveau van vrouwen. Maar uit onderzoek van Schilpzand in 2004 blijkt dat die theoretische kennis niet in de praktijk wordt gebracht. De oorzaak zou liggen in de toegeno-men uithuizigheid en de haast van de ouders, het tweeverdienergezin. Daardoor zou sneller en gemakkelijker gekozen worden voor kant-en-klare of gemakkelijk te bereiden maaltijden en tussendoortjes, die minder gezond zijn.

Een andere oorzaak zou zijn dat de welstand van de bevolking, dus ook van veel gezinnen, is toe-genomen. Daardoor is er vaker geld beschikbaar voor duurdere tussendoortjes, frisdranken en andere lekkere extra’s. Dit wordt ook wel ‘grazen’ genoemd.

Als derde oorzaak wordt het veranderde opvoe-dingsklimaat genoemd. Vroeger was de opvoe-ding gericht op gehoorzaamheid, netheid en ijver. Ouders waren de baas en gaven het voorbeeld. Tegenwoordig is er geen sprake meer van een


bevelshuishouding, maar van een onderhande-lingshuishouding, zo concludeerde de socioloog Abraham de Swaan al in 1979. Dus wordt er tussen ouders en kinderen over van alles gespro-ken en onderhandeld, ook over eten en bewegen, en over buiten spelen. Ouders die te toegeeflijk zijn op die terreinen, of die te beschermend zijn, zodat hun kinderen bijvoorbeeld veel worden bin-nengehouden, kunnen sneller kinderen kweken met overgewicht.

Kees de Hoog noemt grofweg vier gezinstypen die in onze maatschappij voorkomen. Hij heeft het wat gegeneraliseerd, elk gezin is natuurlijk uniek, maar het gaat erom dat de sfeer in het gezin, de gezinscultuur, duidelijk is.

HET HEDENDAAGSE TRADITIONELE GEZINDe eerste is het hedendaagse traditionele gezin. Deze vorm komt voort uit de familie Doorsnee, het gezin dat in de eerste helft van de vorige eeuw tot in de jaren zestig het meeste voorkwam. Vader werkte, moeder was thuis en zorgde voor de kinderen en het huishouden. Er werd samen ontbeten en om zes uur werd gezamenlijk de avondmaaltijd gebruikt, met traditionele gerech-ten, dus soep, groenten, aardappelen, vlees, wel eens een kliekje, en fruit als toetje. Kinderen gingen allemaal op tijd naar bed, gingen zelf gezamenlijk naar school en speelden veel buiten. De vrouw was de baas in huis en nam het grootste gedeelte van de opvoeding op zich. Het hedendaagse traditionele gezin verschilt hier niet zo veel van. Ongeveer 20% van alle


Nederlandse gezinnen leeft op deze manier en is vooral te vinden in gebieden met wat strengere levensbeschouwingen en ook bij de lagere inko-mensgroepen. Er is nog steeds sprake van een behoorlijk strenge opvoeding en grote rol van de vrouw in huis, dus buitenshuis gaan werken is meestal geen optie. Tot dit gezinstype behoren ook veel traditioneel ingestelde, allochtone gezin-nen.

Binnen dit gezinstype komt overgewicht veel voor. Dat kan liggen aan de lage sociaal-economische status, waarin weinig geld is voor duurdere, verse producten en voor sportbeoefening. Ook kan het te maken hebben met de manier waarop wordt omgegaan met beloning en straf. In veel traditionele gezinnen wordt aan kinderen snoep en andere zoetigheid gegeven als beloning. Een andere oorzaak kan zijn het gebrek aan kennis van gezonde voeding. HET TRANSITIONELE GEZINSTYPEHet tweede gezinstype is het transitionele gezin, een gezin in een tussensituatie, namelijk tussen aan de ene kant gezamenlijkheid en aan de andere kant eigen vrije tijd. Dit type gezin komt veel voor, 65% van de Nederlandse gezin-nen behoort ertoe. De moeders werken vaak in deeltijd buitenshuis. De vader is meer betrokken geraakt bij het huishouden en de opvoeding van de kinderen. In de opvoeding zijn zelfontplooi-ing en geborgenheid belangrijker dan discipline en gehoorzaamheid. Het doel is wel om dingen gezamenlijk te doen, maar door het drukke twee-verdienershuishouden komt het vaak voor dat de


ouders niet allebei aanwezig zijn bij de maaltij-den. Daardoor gebeurt het dat kinderen wel eens zelf bepalen wat ze eten en drinken.

Er is veel eigen vrije tijd, waardoor weinig tijd samen wordt doorgebracht. Er is dus ook minder tijd om zelf gezonde maaltijden te koken en er samen van te eten. In dit gezin zal dus gemak-kelijker gekozen worden voor een kant-en-klaar-maaltijd en voor tussendoortjes. Dit zijn ook gezinnen waarin kinderen ‘even snel’ naar school worden gebracht met de auto, of waarin de kin-deren beschermd opgevoed worden, waardoor ze te weinig buiten spelen. Dus ook in transitionele gezinnen sluipt overgewicht binnen. HET GEÏNDIVIDUALISEERDE GEZINDit derde gezinstype wordt ook wel het postmo-derne of grachtengordelgezin genoemd, en onge-veer 15% van alle Nederlandse gezinnen behoort tot dit type gezin. Beide ouders hebben in het algemeen een hoge opleiding genoten en hebben een baan van hoog niveau. Het zijn vaak trendge-voelige mensen, die ieder een eigen vriendenkring en dus een apart sociaal leven hebben. Ze vinden eigen vrije tijd belangrijk, evenals financiële onaf-hankelijkheid. Kinderen worden vaak gezien als statussymbool, en er worden hoge prestaties van ze verwacht.

Er is weinig tijd voor het gezinsleven, maar er is wel ‘quality time’, dus een kortere tijd, die wel goed wordt gebruikt. Maar doordeweeks is er te weinig tijd om veel aandacht te besteden aan het eetgedrag van de kinderen. Bovendien hebben


deze kinderen vaak een hoog bedrag aan zakgeld te besteden en ze kunnen zich dus snacks en snoep permitteren. Dus ook in deze groep komt overgewicht voor.

HET EENOUDERGEZIN10% van alle Nederlandse gezinnen zijn een-oudergezinnen. Meestal gaat het dan om een alleenstaande moeder met kinderen, een kleiner deel wordt gevormd door vaders, gescheiden of weduwnaar, met kinderen. Er is eigenlijk weinig over deze gezinnen bekend, maar je kunt ervan uitgaan dat het combineren van werk en gezin nog zwaarder is dan bij tweeverdieners. De pro-blematiek van het geïndividualiseerde gezin en van het transitionele gezin geldt ook voor het eenoudergezin. Door minder toezicht en omgang doordeweeks, is er ook minder zicht op het eetge-drag van de kinderen. Maar als moeders een lage sociaal-economische positie hebben of allochtoon zijn met strenge geloofsovertuigingen, is de pro-blematiek van het traditionele gezin juist van toepassing.

GEZIN IN DE FUIKHet maakt dus volgens Kees de Hoog niet uit tot welk gezinstype je behoort, want bij elk soort gezin ligt het risico van overgewicht op de loer, al is dat wel om verschillende redenen. Het maakt niet uit of de moeder wel of niet werkt en of het om gezinnen uit de hogere of de lagere klasse gaat.

Er is in de jaren negentig van de vorige eeuw wel geopperd dat er onthaast moest worden en dat er qua beleid voor gezorgd moest worden


dat mannen gemakkelijker en meer in deeltijd moesten kunnen werken, zodat de zorgtaken in het gezin beter verdeeld konden worden, maar in de praktijk is daar amper iets mee gebeurd. Het enige wat is ingevoerd, is de levenslooprege-ling, zodat je geld kunt sparen voor bijvoorbeeld betaald zorgverlof.

DE KRACHT VAN RECLAME

Moniek Buijzen heeft onderzoek gedaan naar de invloed van reclame op kinderen. Zij geeft aan dat in de omgeving van kinderen ontzettend veel reclame wordt gemaakt, op tv, in winkels, met idolen. En wat je volgens haar ook veel ziet is dat de voedingsindustrie haar naam verbindt aan sportevenementen. Ook kwam ze tot de conclusie dat het grootste deel van de producten waarvoor geadverteerd wordt, behoren tot de Big Five: snoep, snacks, frisdrank, toetjes en fastfood. Allemaal ongezonde producten dus.

De vraag is: wat kun je doen? Moet je het verbie-den, heeft dat zin? Moniek Buijzen vindt van niet, omdat kinderen nu eenmaal opgroeien in een commerciële consumptiesamenleving, en er meer bij gebaat zijn om te leren hoe ze om moeten gaan met al die commercie en reclame, zodat ze weerbaarder worden.

Het bedenken van marketingstrategieën voor kinderen was vroeger vaak niet op onderzoek gebaseerd, maar de afgelopen jaren hebben veel bureaus voor marktonderzoek betere strategieën ontwikkeld om reclameboodschappen te maken die kinderen aanspreken. Er wordt daarbij vooral


veel gebruik gemaakt van het overbrengen van een gevoel als je een bepaald product gebruikt. Die methode wordt trouwens ook met succes ingezet voor volwassenen.

Een andere methode is het bevestigen van de identiteit van kinderen: ‘kids empowerment’. Kin-deren worden daarbij weergegeven als een weer-bare, zelfstandige groep met een eigen mening. Wat kinderen ook aanspreekt, zijn producten die speciaal voor hen gemaakt zijn en dus inspelen op wat zij leuk vinden en waarderen, zoals groene ketchup en Spongebobmacaroni. Als kinderen vaak tv-reclames zien, gaan ze van-zelf meer om de desbetreffende producten vragen bij hun ouders. De reclamemakers zijn dus wat dat betreft in hun opzet geslaagd. Het blijkt uit internationaal onderzoek dat als kinderen veel reclame zien, ze ook vaker ongezonde eetge-woonten krijgen, en daardoor dus een groter risico lopen op overgewicht en obesitas.

Als kinderen jong zijn, worden ze ook sneller beïn-vloed door reclame. Jonge kinderen zijn namelijk niet kritisch. Valkenburg geeft in een onderzoek uit 2002 aan dat hoe ouder kinderen worden, hoe meer vaardigheden ze ontwikkelen om in de con-sumptiemaatschappij te kunnen functioneren. Ze krijgen bijvoorbeeld het onderscheidingsvermo-gen om de bedoeling van reclameboodschappen te doorzien, het aspect geld en winst te bevatten en te begrijpen wat gezonde en ongezonde voe-ding is en waarom bepaalde voeding gezond of ongezond is.


ROL VAN DE OUDERS BIJ RECLAME HEEL BELANGRIJKDe rol van de ouders is daarbij natuurlijk ook heel belangrijk. Ouders kunnen hun kinderen uitleg-gen waarom ze bepaalde producten niet willen kopen op het moment dat daar reclame voor wordt gemaakt, en ze kunnen uitleggen hoe en waarom reclame wordt gemaakt en hun mening daarover geven. Ook kunnen ouders hun kinderen vertellen welke producten gezond zijn en welke niet en waarom dat zo is, zodat kinderen leren om ook gezonde keuzen te maken. Als ouders een voorbeeldfunctie vervullen wat gezond bewe-gings- en eetgedrag betreft, dragen ze dat gedrag automatisch over aan hun kinderen.

Moniek Buijzen vindt dat je kinderen niet moet afschermen voor reclame, maar ze er ook niet onnodig aan bloot hoeft te stellen, vooral niet als ze nog jong zijn en dus minder of helemaal niet kritisch.

Mijn dochter vond Spongebob op tv een poosje geweldig. Ze keek het niet eens zo vaak, maar toch een paar keer in de week. Als we dan in de supermarkt waren en ze zag de yoghurttoetjes met Spongebob erop staan, dan wilde ze uiteraard die toetjes hebben. Ik heb haar toen uitgelegd dat de yoghurt die in die kleine bakjes zat, dezelfde yoghurt was als in de grotere, effen gekleurde bakjes, maar dat ik voor de kleinere Spongebob-bakjes veel meer centjes moest betalen en dat ik dat niet leuk vond en niet eerlijk. En ik vertelde ook dat het mooie plaatje alleen maar aan de bui-tenkant zat. Als het toetje op was, gooide je dat dure bakje zo in de prullenbak!


Het is nog een paar keer gebeurd dat ze een product met een tv-figuur erop in de supermarkt graag wilde hebben, maar door die keren duide-lijk uit te leggen dat je meer moet betalen voor een plaatje dat je toch weggooit, vraagt ze nu niet meer om dat soort producten. Ook vermijd ik het zo veel mogelijk dat ze reclames op tv ziet. Ik zet de tv onmiddellijk uit als er reclames zijn. Als ze toevallig wel een reclame ziet, wil ze het inderdaad meteen hebben, want het wordt alle-maal zo mooi voorgespiegeld, met barbiepoppen in droomwerelden, en speelgoedpaardjes die echt gaan leven in het spotje. Ze is nog maar vijf, dus zij kan nog niet onderscheiden wat kan en wat niet kan. Natuurlijk wil ze zo’n pop en zo’n paardje hebben! Moniek Buijzen vindt dat het tijd is voor ‘parent empowerment’! Ze is van mening dat veel ouders onzeker zijn over hun rol en voorbeeldfunctie en noemt haar project ‘Vette verleiders’. Het project bestaat uit voorlichtingsavonden en tv-program-ma’s voor ouders, die worden georganiseerd door de Hartstichting en Teleac. De opvoeding kan worden aangevuld met projecten die op het kind gericht zijn, zoals het lesprogramma Reklame-Rakkers, dat kinderen bewuster maakt van com-mercie.

OVERHEID EN BELEID

Hoe zit het met de verantwoordelijkheid van de voedingsmiddelenindustrie? Want het is toch eigenlijk bizar dat kinderen en ouders zich moeten wapenen tegen ongezonde reclamemiddelen? Is


dat niet aan banden te leggen? De Nederlandse Reclame Code is inmiddels aangevuld met de Kin-derreclamewijzer en er is een gedragscode opge-steld voor de marketing van voeding. Er is echter geen controle op de naleving hiervan.

Het grootste probleem blijft bestaan, namelijk dat de voedingsindustrie vooral reclame blijft maken voor ongezonde producten! De overheid zou abso-luut een strengere weten regelgeving kunnen invoeren wat marketing en reclame voor kinderen betreft, door ervoor te zorgen dat kinderen in hun omgeving minder commercie tegenkomen, door de marketing voor ongezonde producten te beperken en daarbij de marketingtechnieken en reclame voor jonge kinderen simpelweg te ver-bieden.

OVERGEWICHT BESTRIJDEN ALS BESCHAVINGSOFFENSIEFHub Zwart is hoogleraar filosofie aan de Univer-siteit van Nijmegen. Hij stelt zich juist zeer kri-tisch op ten opzichte van de manier waarop over overgewicht wordt geschreven. Hij vraagt zich af of er wel sprake is van een epidemie, omdat het ook mogelijk is dat het aantal rapportages is toegenomen, men er meer op is gaan letten en het beter bij is gaan houden, waardoor het lijkt alsof overgewicht opeens veel meer voorkomt dan vroeger. Ook denkt hij dat overgewicht wordt ‘gemedicaliseerd’, dat er een medisch probleem van wordt gemaakt, terwijl iemand die vroeger dik was, gewoon zwaarlijvig was en niet bij een risicogroep ingedeeld werd.


Verder is Zwart van mening dat er een morele boodschap zit in de hele hetze rondom overge-wicht. Die boodschap is namelijk vooral gericht op de lagere sociaal-economische klasse, die gezond voor genieten moet laten gaan, en meer in bewe-ging moet worden gebracht. En daar zou wel eens achter kunnen zitten dat men bezorgd is dat de arbeidersklasse in kwaliteit achteruitgaat. Hij stelt dan ook dat de hele ophef, de problematisering van overgewicht, gezien moet worden als een beschavingsoffensief en vraagt zich af waarom obesitas wordt geproblematiseerd, en waarom alleen obesitas, en niet bijvoorbeeld stress op het werk, en waarom het nu gebeurt.

Vroeger was een dik lijf een schoonheidsideaal. Pas een aantal decennia geleden is het slanke lijf het algemeen aanvaarde schoonheidsideaal geworden, en dat is een reactie van de elite geweest om zich te onderscheiden van de volkse massa. Dus werd zwaarlijvigheid iets wat werd geassocieerd met de lagere klasse, het volk. Maar slankheid is vervolgens ook een norm geworden, omdat het zorgt voor een goede fysieke condi-tie om te kunnen werken, en dus iets wat je als onderdeel van de maatschappij moet nastreven.

De elite is altijd meer bezig geweest met mati-ging, zelfdiscipline en verfijning, terwijl het volk altijd geassocieerd werd met schaamteloos genie-ten. Het lijkt wel alsof het dikkere, volkse lichaam door de elite wordt bestreden, op een afstand wordt gehouden, naar beneden wordt gehaald. Maar het volkse lichaam wil niet ingetoomd worden door elitaire discipline en beschavingsof-fensieven die het genieten afkeuren. Vroeger was


het zo dat de natuur zelf discipline en matigheid afdwong door vette en magere jaren, de wisseling van de seizoenen, van overvloed naar schaarste en andersom. Nu lijkt het wel of we een bescha-vingsoffensief nodig hebben om de chronische overvloed die is ontstaan, in te perken. SLANK ZIJN ALS MORELE PLICHTOok Inez de Beaufort vindt dat de hele discussie aangaande overgewicht tevens morele oordelen bevat. De nadruk ligt erg op de gezondheidsrisi-co’s, maar er spelen ook argumenten mee die ons schoonheidsideaal weerspiegelen, en waardoor overgewicht met karakter en plicht wordt verbon-den. Zij noemt dit respectievelijk het ‘lapzwans-argument’ en het ‘aanstootgevend argument’. Het eerste argument is dat dikke mensen morele lap-zwansen zijn, omdat ze geen discipline hebben, een zwak karakter hebben en zichzelf niet kunnen beheersen. Het tweede argument is dat dikke mensen andere mensen hinderen, omdat ze te veel plek innemen en lelijk zijn, een aanstootge-vend uiterlijk hebben.

Dit zijn vooroordelen die zelfs jonge kinderen snel blijken te hebben over mensen die dik zijn. Deze vooroordelen zitten diep ingebakken, terwijl veel dikke mensen uiteraard helemaal niet dom en zwak of lelijk zijn. Ook dunne mensen kunnen een zwak karakter hebben en zich wellicht helemaal te buiten gaan aan eten. Maar misschien hebben ze geen aanleg om dik te worden, zodat het niet te zien is. En er zijn dikke mensen bij wie de stofwis-seling langzamer verloopt, waardoor ze snel vet opslaan, iets wat niets te maken heeft met een gebrek aan discipline.


Het is goed om jezelf te kunnen beheersen, want als je al je impulsen zou volgen, zou dat voor jezelf en anderen niet prettig of zelfs niet leefbaar zijn. Maar het is ook belangrijk om te kunnen genieten, om jezelf te kunnen laten gaan. Het is dus van belang om een balans te zoeken tussen matigheid en genieten, een evenwicht tussen gedrevenheid en discipline.

Mager wordt tegenwoordig mooier gevonden dan dik. Het schoonheidsideaal is voor de meeste vrouwen en meisjes niet eens haalbaar, want iedereen is nu eenmaal anders, maar je moet tegenwoordig mooi zijn, volgens de laatste mode, volgens de laatste schoonheidsnormen. Het ligt aan jezelf als je dat niet bent, want tegenwoordig kan alles veranderd en verbeterd worden.

En dik zijn, dat is verre van perfect, dat ligt zo ver af van het ideaal, dat mensen die dik zijn, per definitie lelijk worden genoemd. Inez de Beaufort vindt dat er dus geen morele plicht is om af te vallen. Als andere mensen zich storen aan dikke mensen, dan is dat hun probleem. Zij vindt dat je vooral moet afvallen omdat je daardoor gezonder wordt en je beter voelt, en een mooie bijkomstig-heid is dan dat je je vanzelf mooier vindt.

KOSTEN VOOR DE SAMENLEVINGDe minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) breekt zich ondertussen het hoofd over de kosten. Er is beraamd dat er ongeveer 2,4 miljard euro nodig is voor de diagnostiek en behandeling van ziekten die samengaan met obesitas, en nog eens twee miljard euro voor de indirecte kosten ten gevolge van ziekteverzuim,


uitkeringen en arbeidsongeschiktheid. Dat zijn gigantische bedragen. Werknemers met over-gewicht blijken inderdaad vaker ziek te zijn en minder te werken. Ze doen ook vaker een beroep op de gezondheidszorg, waardoor de kosten in snel tempo stijgen. Bovendien vormt de groei-ende groep te dikke kinderen een bedreiging voor de toekomstige volksgezondheid.

WIENS VERANTWOORDELIJKHEID IS HET?De Gezondheidsraad concludeerde in 2002 dat de burger bij het voorkomen van overgewicht en obesitas zelf een grote verantwoordelijkheid draagt, maar dat lokale en nationale overheden, het bedrijfsleven en de gezondheidszorg een faci-literende rol kunnen spelen bij de preventie. Als je weet dat de burger in de supermarkten en via de media voortdurend wordt verleid tot het kopen van ongezonde voeding, en als je weet dat kin-deren op school weinig lichamelijke opvoeding en veel ongezonde voeding krijgen aangeboden, kun je concluderen dat onze keuzemogelijkheid wel degelijk sterk wordt beperkt of beïnvloed. Natuur-lijk blijf je als mens altijd zelf verantwoordelijk voor alles wat je doet. Maar hoe kun je verant-woorde keuzen maken als de kennis je ontbreekt en je daardoor misleid wordt?

De overheid kan dus wel degelijk een zeer grote rol spelen, zoals bij het bevorderen van écht gezonde voeding, zonder dat dit betuttelend op de burger hoeft over te komen. Dit kan bijvoor-beeld door het verbieden van misleidende recla-mes en het beperken van ongezonde producten van levensmiddelenfabrikanten. Ook uit het feit


dat het aantal dikke en ernstig dikke kinderen toeneemt, blijkt dat veel ouders niet in staat zijn om voldoende invloed uit te oefenen op de eet-gewoonten en de hoeveelheid lichaamsbeweging van hun kinderen. De overheid heeft overgewicht tot speerpunt van het preventiebeleid gemaakt. In de nota uit 2003 over preventiebeleid, Langer Gezond Leven 2004-2007, van het ministerie van VWS, erkent de overheid het belang en de urgentie van de strijd tegen overgewicht, maar het preventiebudget blijkt niet noemenswaardig verhoogd. Er is maar beperkt geld voor preventie, namelijk 5% van het budget voor de gezondheidszorg, en daarvan is maar een klein deel bestemd voor de promotie van gezond gedrag. WAT WORDT ERAAN GEDAAN?Naar aanleiding van het preventiebeleid Langer Gezond Leven, is in januari 2005 een speciale groep van tien maatschappelijke partners opge-richt onder voorzitterschap van Paul Rosenmüller, die het Convenant Overgewicht hebben onder-tekend. Zij hebben zich ten doel gesteld iets te doen aan het overgewicht in Nederland. Elke partner heeft gekeken naar de vraag welke acti-viteiten ingezet kunnen worden, en bovendien is gestreefd naar onderlinge samenwerking, iets wat nog niet bestond in Nederland. Het actieplan dat hieruit voortgekomen is, heet Energie in Balans en is in oktober 2005 aangeboden aan de minister van VWS.

De groep bestaat inmiddels uit zestien maat-schappelijke partners, die actief en gezamenlijk


willen meewerken aan de aanpak van overge-wicht: de FNLI (Federatie Nederlandse Levens-middelen Industrie), Koninklijk Horeca Nederland, Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Zorgver-zekeraars Nederland, VNO-NCW (de grootste ondernemersorganisatie van Nederland), MKB-Nederland (organisatie van Midden- en klein-bedrijven in Nederland), NOC*NSF (Nederlands Olympisch Comité-Nederlandse Sport Federatie), Veneca (Vereniging Nederlandse Catering Orga-nisaties), het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het ministerie van VWS, Stich-ting AGF (Aardappelen, Groente, Fruit), Promotie Nederland, VEWIN (de brancheorganisatie van waterbedrijven in Nederland), Vida (de Vereniging Inzake Distributie en diensten door Automaten en apparaten, de overkoepelende brancheorgani-satie voor bedrijven die activiteiten verrichten rondom consumptie- en dienstenverstrekkende automaten en apparaten), de Consumenten-bond, de Nederlandse Vereniging van Diëtisten en de vakbond FNV. Een aantal projecten die zijn voortgevloeid uit het Convenant Overgewicht, zijn onder andere de Reclamecode voor voedings-middelen, diverse activiteiten gericht op sporten en buitenspelen, SchoolGruiten, het Nationaal Schoolontbijt en Smak.

RECLAMECODE VOOR VOEDINGS-MIDDELEN

De FNLI heeft in 2005 een Reclamecode voor voe-dingsmiddelen ontwikkeld, die is geaccepteerd door de Stichting Reclame Code. Adverteerders van alle voedingsmiddelen moeten zich conforme-


ren aan de regels die de levensmiddelenindustrie zichzelf oplegt en door de Stichting Reclame Code worden gehandhaafd. Deze nieuwe reclamecode is een antwoord op de vraag naar meer regels voor reclame bij voedingsmiddelen, en ook gaat de code verder dan de al bestaande regels in Nederland. Het is een vorm van zelfregulering van de voedingsmiddelenbranche, die effectiever is en minder geld kost dan het opleggen van regels.

Het doel van de code is om meer keuzevariatie te stimuleren, zodat de balans tussen eten en bewe-gen wordt hersteld. De code zorgt ervoor dat er juiste en volledige informatie aan de consument wordt gegeven en zorgt voor terughoudendheid in de marketing die gericht is op kinderen. Zo moeten gezondheidsclaims wetenschappelijk zijn onderbouwd, is bij de marketing van producten het laten zien van overmatige consumptie verbo-den, mogen kinderidolen niet actief een product aanprijzen, mag een product niet de suggestie wekken dat het gebruik ervan extra aanzien of status geeft onder leeftijdsgenoten, is reclame voor voedingsmiddelen in het primair onderwijs verboden, en moet informatie over het product volledig en juist zijn. Ook wordt door een veran-derde samenstelling van producten gericht inge-speeld op vermindering van de energie-inname.

SPORTEN, BUITEN SPELEN EN SCHOOLGRUITENEen aantal fabrikanten en supermarktketens werkt samen met sportorganisaties en sportbon-den om beweging en buiten spelen van kinderen te stimuleren. Het Voedingscentrum raadt aan dat


ieder kind elke dag minstens twee ons groenten en twee keer fruit eet en/of drinkt. Maar kinde-ren en jongeren tot 21 jaar krijgen daar amper de helft van binnen. Als een kind niet op jonge leeftijd leert dit te doen, blijft dit patroon later bestaan. Gebleken is dat kinderen meer groenten en fruit gaan eten als daar op school veel aan-dacht aan wordt besteed en kinderen daar samen groenten en fruit eten: SchoolGruiten. Leerlingen van basisscholen die meedoen aan dit project, krijgen twee keer per week een portie groente en fruit op school.

NATIONAAL SCHOOLONTBIJT EN SMAKHet Nationaal Schoolontbijt is een initiatief van Stichting Bakkerij Imago en het Voorlichtingsbu-reau Brood, met als doel kinderen en ouders te laten zien hoe belangrijk een goed ontbijt is. Het ontbijt wordt op school georganiseerd voor alle leeftijdsgroepen. Smak is een initiatief van het Voedingscentrum, een tweejaarlijks gratis maga-zine over gezond eten en bewegen voor kinderen van een tot en met acht jaar. ANDERE INITIATIEVENGelukkig gebeurt er ook veel op lokaal gemeente-lijk niveau. Door steeds meer gemeenten worden voor de schoolgaande jeugd speciale program-ma’s op basisscholen gestart om overgewicht aan te pakken en/of preventief te werken. Vaak zijn deze programma’s gericht op wat er in de kantine te krijgen is, of er wordt gekeken naar de vraag of kinderen gestimuleerd kunnen worden om meer te gaan sporten op school of na schooltijd. Want jong geleerd, is immers oud gedaan.


Ook het Voedingscentrum geeft diverse folders uit en verstrekt informatie op internet over gewicht, bewegen en gezonde voeding. Bovendien heeft het in 2002 de campagne Maak Je Niet Dik! opge-start, gefinancierd door ZonMW (Nederlandse Organisatie voor Gezondheidsonderzoek en Zor-ginnovatie) en het ministerie van VWS. Het probleem is dat overgewicht niet zo simpel is te voorkomen of op te lossen. Op dieet gaan, afvallen, je eetpatroon aanpassen, is niet alleen een kwestie van willen, maar ook van kunnen en weten hoe je dat moet aanpakken. Het is niet eenvoudig voor mensen om hun gedrag te veran-deren. Ook is er nog niet veel gericht onderzoek geweest naar de invloed van alle factoren die bij-dragen aan overgewicht. Eigenlijk is er nog veel onderzoek nodig om uit te zoeken welke zaken effectief zijn in het bestrijden van overgewicht en welke methoden voor wie het beste zijn. DE THEORIE VAN GEPLAND GEDRAGVoorlichting over voeding betekent dat er informa-tie over gezond eten wordt gegeven. Maar meer kennis leidt blijkbaar niet altijd tot meer gezonde keuzen. En wat is precies gezonde voeding? Want je kunt gezond eten, maar als je te veel eet, is dat toch ook niet goed. Bovendien zijn er behalve kennis, ook vaardigheden nodig om gedrag te veranderen. Er bestaat een theorie van planmatig gedrag, De Theorie van Gepland Gedrag (TGG), in 1988 ontwikkeld door Icek Ajzen en verder uitgewerkt in 1991, die weloverwogen gedrag voorspelt. Eerst had Ajzen samen met Fishbein een Theorie van Beredeneerde Actie ontwikkeld, maar het bleek dat gedrag niet helemaal vrijwil-


lig en beheerst was, dus werd er een theorie over gedragscontrole aan toegevoegd.

Menselijke actie wordt bepaald door drie soorten overwegingen:

1. Gedragsovertuigingen.2. Normatieve overtuigingen.3. Controleovertuigingen.

Gedragsovertuigingen gaan over de waar-schijnlijke gevolgen van bepaald gedrag, waar-door iemand een positieve, gunstige houding kan aannemen wat een bepaald gedrag betreft, of een negatieve, ongunstige houding. Bijvoorbeeld als je denkt dat het gevolg van op dieet gaan, bete-kent dat je er mooier van wordt, dan geeft dat een positieve houding aan. Maar als je denkt dat het gevolg van een dieet is dat je nooit meer lek-kere dingen kunt eten, betekent dat een ongun-stige houding. Je zult dan minder snel geneigd zijn om dat gedrag, het volgen van een dieet, te gaan uitvoeren.

Normatieve overtuigingen zijn overtuigingen over de normatieve verwachtingen van anderen, dus hoe anderen tegen jouw gedrag zullen aan-kijken en erop zullen reageren. Dat zorgt voor de sociale druk die wordt ervaren, of voor subjec-tieve normen. Als belangrijke anderen (familie, vrienden) in je omgeving van mening zijn dat je gezonder moet eten, zal je dat helpen om een dieet te volgen.

Controleovertuigingen zijn de overtuigingen over de aanwezigheid van factoren die de pres-


tatie van het gedrag kunnen ondersteun en of tegenhouden. Dit zorgt dan voor het ervaren van meer of minder controle over het gedrag. Dus als je denkt dat je zelf invloed uit kunt oefenen op bijvoorbeeld je voedingspatroon, zorgt dat ervoor dat je vol goede moed aan je dieet begint.

Deze drie overtuigingen samen leiden tot een gedragsintentie, het besluit om een bepaald gedrag te gaan uitvoeren. Hoe gunstiger de hou-ding en subjectieve norm, hoe groter ook de con-trole die wordt ervaren. Dus daarmee wordt de kans groter dat de persoon in kwestie het gedrag gaat uitvoeren.

Deze theorie verklaart ook waarom bijvoorbeeld reclamecampagnes die zich vooral richten op het geven van kennis en informatie, niet zo veel effect hebben. Want er blijft een verschil tussen willen en kunnen. Campagnes moeten zich ook richten op houdingen van mensen ten aanzien van gedrag, op subjectieve normen die mensen ervaren, en op controle over hun gedrag. Dan pas ontstaat er een goede intentie om gedrag te veranderen.

Voedingsvoorlichting is vaak gericht op het grote publiek, is dus vrij algemeen en wordt vaak onge-vraagd gegeven, dus via de informatiestromen van tv, kranten, bladen, reclameborden, enzovoort. Mensen voelen zich daardoor vaak niet persoonlijk aangesproken als ze met een reclame-uiting over gezonde voeding in aanraking komen. De uitingen moeten dus aansluiten bij de belevingswereld van consumenten, moeten herkenbaar zijn. Daarom zijn persoonlijke voedingsadviezen ook beter dan


algemene richtlijnen, want die kunnen nooit voor iedereen gelden. Verder zijn boodschappen die in een positieve zin gebracht worden, voor mensen aantrekkelijker dan reclameboodschappen die waarschuwen en bang maken.

RESULTATEN VAN DE MAAK JE NIET DIK!-CAMPAGNE De Maak Je Niet Dik!-campagne van het Voe-dingscentrum is gestart in 2002 en was bedoeld om mensen tussen de twintig en veertig jaar bewust te maken van het probleem ‘overgewicht’. Er werd gebruikgemaakt van tv- en radiospots, informatie op de website van het Voedingscen-trum, een BMI-brochure, advertenties, een sms-actie en het genereren van free publicity. Ook werden middelen ontwikkeld waarmee mensen gemakkelijk kunnen checken of zij een gezond gewicht hebben: de taillemeter en de interactieve BMI-meter.

Uit onderzoek door Brigitte Wammes, tussen 2002 en 2005, naar het effect van deze cam-pagne, blijkt echter hoe moeilijk het voor mensen is om hun gedrag aan te passen om overgewicht te voorkomen. Mensen zeiden wel bekend te zijn met de slogan en met de campagne, maar bleken ook het risico op overgewicht bij zichzelf te laag in te schatten. Ook bleek dat een aantal mensen zich wel aangesproken voelde, maar vervolgens niet wist hoe ze hun gedrag moesten aanpassen.

Dit concludeert de Gezondheidsraad in een recent advies ook. De Gezondheidsraad geeft daarin aan dat massamediale campagnes een goede manier


zijn om gezondheidsproblemen aan de bevolking bekend te maken, maar dat deze manier niet geschikt is om praktische vaardigheden aan te leren die nodig zijn voor gedragsverandering. Wammes geeft in haar onderzoek vier adviezen:

1. Bied concrete hulpmiddelen aan Mensen hebben behoefte aan heel praktische hulpmiddelen voor hun overgewicht. Het Voe-dingscentrum is in 2006 bijvoorbeeld gestart met reclame maken voor de Balansdag, wat betekent dat als mensen op een bepaald moment te veel hebben gegeten door bijvoorbeeld feesten of andere gelegenheden, ze dit kunnen compense-ren door de dag erna minder te eten of meer te bewegen. Dat is een heel praktisch hulpmiddel.

2. Spreek mannen aan Mannen hebben vaker overgewicht dan vrouwen, maar blijken niet open te staan voor algemene gezondheidsboodschappen, laat staan voor bood-schappen over een gezond gewicht.

3. Maak het persoonlijk Als een probleem, zoals overgewicht, niet als per-soonlijk relevant wordt ervaren, is er geen belang-rijke motivatie om het gedrag te veranderen.

4. Werk aan gewichtsbehoud op lange termijn Het gaat erom op gewicht te blijven op de lange termijn, en niet om op de korte termijn af te vallen. Volhouden is voor veel mensen moeilijk.


HET BELANG VAN GEWICHTS-COACHING

Er is tegenwoordig heel veel informatie te vinden over voeding en diëten. Mensen kunnen toch zelf aankomen of afvallen als ze dat willen? Zoals uit hiervoor genoemd onderzoek blijkt, vinden mensen het moeilijk om op eigen kracht iets te doen aan hun gewicht. Blijkbaar is er niet alleen kennis nodig, maar moet men ook beschikken over vaardigheden en zelfinzicht.

Sociale ondersteuning en gedragscontrole zijn ook belangrijke factoren. Er is dus een groeiende behoefte aan gewichtscoaching, waarbij de coach niet alleen kijkt naar de voeding en het bewe-gingspatroon, maar ook in kaart brengt wat het hebben van een gezond gewicht in de weg staat. Welke houdingen belemmeren of stimuleren de cliënt om van gedrag te veranderen? Is de omge-ving voldoende ondersteunend of niet, en hoe kan dat worden aangepakt? En hoe kun je ervoor zorgen dat de cliënt het gevoel heeft dat hij con-trole kan uitoefenen op het eigen gedrag?

De meerwaarde van gewichtscoaching is dan ook dat je de persoon alle inzichten en handvat-ten biedt om uiteindelijk zelfstandig een gezond gewicht te kunnen behouden.


Inhoudsopgave

LES 1

Inleiding Dik zijn als statussymbool Dun zijn niet meer gerelateerd aan armoede Voorbeeldfunctie

Gewicht en gezondheid Overgewicht: een nieuwe epidemie BMI als maatstaf voor gewicht Classificatie van overgewicht bij volwassenen Nadelen van de BMI BMI voor volwassenen BMI voor kinderen Internationale criteria overgewicht bij kinderen Vetmeting BMI en gezondheid

De situatie in Nederland en België Verschillen tussen de seksen

Oorzaken van gewichtsproblemen Een natuurlijke kringloop Van een jager-verzamelaarcultuur naar een tech-nische samenleving Ons energieverbruik Onze energie-inname

Sonjabakkeren

De obesogene samenleving Overgewicht een algemeen gezondheidspro-bleem


Sociaal-economische verschillen in overgewicht Ook de woonomgeving is bepalend Zinkend cultuurgoed Determinanten van gedrag Verschillende mensen, andere determinanten

Het moderne gezinsleven Het hedendaagse traditionele gezin Het transitionele gezinstype Het geïndividualiseerde gezin Het eenoudergezin Gezin in de fuik

De kracht van reclame Rol van de ouders bij reclame heel belangrijk

Overheid en beleid Overgewicht bestrijden als beschavingsoffensief

Slank zijn als morele plicht

Kosten voor de samenleving Wiens verantwoordelijkheid is het? Wat wordt er aan gedaan?

Reclamecode voor voedingsmiddelen Sporten, buiten spelen en schoolgruiten Nationaal ontbijt en SMAK Andere initiatieven De theorie van gepland gedrag Resultaten van de Maak je niet Dik!-campagne


LES 2

Het belang van gewichtscoaching

Ondergewicht Ondergewicht bij kinderen en jongeren Gevolgen voor de nieuwe generaties Ondervoeding in Nederland en België Ondergewicht door fysieke oorzaken Het negatieve effect van ons schoonheidsideaal Campagnes tegen het schoonheidsideaal De democratisering van het schoonheidsideaal De bepaling van het zelfbeeld Schoonheid vroeger en nu Glossy magazines Website als reactie Psychiatrische stoornissen en plastische chirurgie Waar ligt de oplossing? Modellen Mannen en het schoonheidsideaal

Eetstoornissen Behandeling

Wie krijgen een eetstoornis en waarom?

Psychische factoren Sociale factoren Biologische factoren Cultureel-maatschappelijke factoren Dichotoom denken Hoe vaak komt het voor? Atypische eetstoornissen Vegetarisme en eetstoornissen Orthorexia nervosa


Hoe vaak komt orthorexia nervosa voor? Hoe is orthorexia nervosa te herkennen? Voedingsbewegingen Optreden van tekorten Lichamelijke gevolgen van orthorexia nervosa Psychische gevolgen van orthorexia nervosa Persoonlijke ervaring met Lisa

Anorexia nervosa Hoe vaak komt anorexia nervosa voor? Hoe is anorexia nervosa te herkennen? Psychische klachten bij anorexia Lichamelijke klachten bij anorexia De officiële criteria van anorexia Anorexia en eetbuien Overmatig bewegen Pro-Ana en Pro-Mia websites De tien geboden van Mia Vreemde tips Websites en de wet Magere jaren: anorexia duidelijk omschreven Twee stemmen Professionele hulp Opvoeding Meerdere oorzaken Terugval

Boulimia nervosa Hoe vaak komt boulimia voor? Lichamelijke klachten van boulimia Persoonlijk verhaal van Chantal

Binge eating disorder (BED) Hoe is BED te herkennen? Hoe vaak komt BED voor?


Kenmerken van BED Persoonlijke ervaring van Jenny

Atypische eetstoornissen Atypische anorexia nervosa Het verhaal van Ina Atypische boulimia nervosa

Signalenkaart eetstoornissen

Nuttige informatie en adressen

LES 3

De samenhang tussen lichaam en eten

Atomen en moleculen Atomen Elektronen Elektrische lading Ionen

In den beginne….was er licht! Fotosynthese als bron van leven Zuurstof voor de energieproductie Autotroof en heterotroof De koolstofkringloop De stikstofkringloop

De biochemie en de moleculaire biologieDe ontdekking van de cel Wat is een cel? De reguliere geneeskunde De orthomoleculaire geneeskunde


Opbouw van de cel De celkern Mitochondrium Het endoplasmatisch reticulum en de ribosomen Het Golgi-apparaat Lysosomen Cytoplasma Centriolen en microtubuli Celmembraan Verschillende soorten cellen De energieproductie Energie is warmte Het verloop van de energieproductie De energieproductie en het mitochondrium Het aerobe energiesysteem Het elektronentransport Twee anaerobe energiesystemen Het CF-systeem Het LA-systeem

De stofwisseling Organische en anorganische moleculen Eiwitten Enzymen Vetten Suikers Vitaminen Mineralen Sporenelementen Water

Onze voeding Macronutriënten Het afbreken van voedingsstoffen Koolhydraten


Soorten koolhydraten De bloedsuikerspiegel Witte suiker Zoetstoffen blijken geen oplossing Hoeveel koolhydraten heb je nodig? De Glycemische Index (GI) Eiwitten Semi-essentiële aminozuren Hoeveel eiwitten heb je nodig? Vetten en gezondheid Vet moet! Hoeveel vetten heb je nodig? Soorten vetten De opbouw van vetten Omega 3, 6, 7, 9 Verhitten Twee essentiële vetten Margarines, halvarines en andere bakproducten Linolzuur Wat is dan gezond? Micronutriënten Vrije radicalen Mineralen Sporenelementen De evolutionaire geneeskunde Voeding is informatie Een persoonlijke mening

Voeding vroeger, voeding nu De ontdekking van vuur De agrarische samenleving De industriële revolutie Schadelijke en onschadelijke E-nummers De opkomst van de steden Globalisering De moderne eetcultuur


Moderne landbouwmethoden De biologische landbouw Het EKO-keurmerk Biologische producten in Europa Wat betekent biologisch-dynamisch? De biologisch-dynamische landbouw Eisen aan biologisch-dynamische producten Biotechnologie van alle tijden Genetische manipulatie Domesticatie Plantenveredeling Hybrideveredeling Moderne genetische biotechnologie Verbod op CMS-hybrides De rol van de regeling Zijn biologische landbouwproducten gezonder dan gewone landbouwproducten?

De biologische voedingsmiddelenindustrie

Wat wil de consument?

LES 4

Onze spijsvertering, de weg die onze voe-ding aflegt Verschillende lichaamssystemen Het hart- en vaatstelsel De zuurgraad van ons bloed Het lymfevatenstelsel Het endocriene stelsel Het zenuwstelsel Het autonome zenuwstelsel Het sympathische en het parasympathische zenuwstelsel


De hersenen Honger en dorst Het hongercentrum Smaakzin Reukzin De mond Het gebit Speeksel Elektrolyten Enzymen Het zuur-base-evenwicht Ons voedsel vervolgt zijn weg De maag De twaalfvingerige darm Epitheelweefsel De alvleesklier De galblaas Cholesterol Afbraak van vetten Bilirubine De dunne darm Kronkeldarm De lever Diverse taken Afvalverwerking De suiker- of zetmeelhuishouding Insuline De bloedsuikerspiegel Wat gebeurt er als je regelmatig snelle suikers eet?Hypoglykemie De glucosebuffer Gluconeogenese Ketonen Lipogenese


Het uitscheidingssysteem Dikke darm De blinde darm Het colon Endeldarm De anus Aandrang Het aspecifieke immuunsysteem Het specifieke immuunsysteem Ons immuunsysteem huist vooral in de darmen De darmflora Verschillende functies van de darmbacteriën Een verstoorde darmflora Prebiotica Antibiotica De nieren De glomerulus, het passieve proces De tubulus, het actieve proces Nieren en bloeddruk Zweetklieren

Cholesterol Cholesterol in de voeding Lipoproteïnen Evenwicht tussen aanvoer en afvoer De lever als verwerkingsfabriek HDL Het verband tussen voeding en gezondheids-klachten Goed en slecht cholesterol Aderverkalking Goed cholesterol

We voeden ons met licht! Innerlijke samenhang


Levenskracht in producten Duidelijk proces

LES 5

Micronutriënten in onze voeding Micronutriënten en gewichtsproblemen Het ontstaan van de orthomoleculaire genees-kunde De principes van de orthomoleculaire genees-kunde Samenwerking met de reguliere geneeskunde Negatieve berichten in de media Holistische zienswijze Ontwikkelingen Bijdragen uit de orthomoleculaire hoek De ADH en maximaal veilige doseringen Vraagtekens De ADH en Europa Nieuwe ontwikkelingen Kritiek op de UL’s Nieuwe aanbevelingen ADH-waarden Voorwaarden aan verpakkingen Regelgeving voor levensmiddelen Micronutriënten in levensmiddelen Nederlandse en Europese spelers De rol van de NPN De rol van de EHPM ERNA Internationale regelgeving Codex Alimentarius De verwarring rondom de Codex Alimentarius

De vitaminen op een rijtje De ontdekking van vitaminen


Natuurlijk en natuuridentiek Wat zijn vitaminen precies? Wat zijn voedingssupplementen? Verschillende vitaminen Provitaminen Aanduiding en dosering Schadelijke doseringen Vitamine A Vitamine B Thiamine (vitamine B1) Riboflavine (vitamine B2) Niacine (vitamine B3) Pantotheenzuur (vitamine B5) Pyridoxine (vitamine B6) Cobalamine (vitamine B12) Biotine (vitamine B8) Foliumzuur (vitamine B9 of B11) De vitamine B-familie en bloedarmoede Vitamine C Drie soorten vitamine C Geen eigen aanmaak van vitamine C Calciferol (vitamine D) Vitamine E Vitamine K

LES 6

Mineralen Elektrolyten Het zuur-base-evenwicht Organisch en anorganisch Gecheleerde mineralen Macro- en micromineralen Tekorten aan mineralen Kunstmest


Suiker en andere geraffineerde koolhydraten Mineralenverlies

Mineralen op een rijtje Borium Calcium Chloride Chroom Fosfor Fluor IJzer Jodium Kalium Kobalt Koper Magnesium Mangaan Molybdeen Natrium Selenium Silicium Vanadium Zink Zwavel MSM

De minder bekende sporenelementen Bioactieve stoffen Alfa-liponzuur Choline Inositol PABA Co-enzym Q10 Salvestrol


LES 7

Gewichtsproblemen en diabetes De geschiedenis van diabetes Aantal diabeten neemt toe Regulering van het bloedglucosegehalte Waar gaat het mis? Een tekort aan insuline Een verminderde werking van insuline Verschillende soorten diabetes Diabetes type 1 Diabetes type 2 Verschillende groepen type 2 Kinderen en jongeren Persoonlijk verhaal van Lara Zwangerschapsdiabetes Secundaire vormen van diabetes Verminderde glucosetolerantie Prediabetes Symptomen bij verschillende typen diabetes Het verloop van de ziekte Acute ontregelingen Hyperglykemie bij diabetes Verschijnselen van een hyper Verschillen tussen type 1 en type 2 bij een hyper Hypoglykemie bij diabetes Verschijnselen van een hypo De bloedglucosemeting Diagnosticeren van het type diabetes Voedingsadviezen Het belang van beweging Algemene richtlijnen voor de voeding Complicaties op de lange termijn Beschadiging van de bloedvaten Beschadiging van de zenuwbanen en het zenuw-stelsel


Nierproblemen Problemen met hart en bloedvaten Beperkte gewrichtsbeweeglijkheid De persoonlijke ervaringen van Dora

Hypoglykemie De invloed van snelle koolhydraten De invloed van stress Andere oorzaken van hypoglykemie Roken Koffie, cacao en thee Alcohol Symptomen van hypoglykemie Maatregelen tegen hypoglykemie

Stress Cortisol en adrenaline Gevolgen van een langdurige stressreactie Overgewicht door stress

Cholesterol Atherosclerose Is alleen cholesterol de schuldige? Het metabool syndroom X Syndroom Y Te weinig cholesterol kan ook voor klachten zorgen Voorstof voor hormonen Samenwerking tussen hormonen Een laag cholesterolgehalte

Hypertensie Normale stijgingen Oorzaken van hoge bloeddruk Hoge bloeddruk door vliegtuiglawaai Gevolgen van hoge bloeddruk


Verkeerde voeding en leefwijze slecht voor de geest Voeding van belang voor de geest Het belang van vetzuren Oxidatieve vetzuren Serotonine De aanmaal van serotonine Serotonine en cortisol Overgewicht door tekort aan serotonine

Overgewicht, oorzaken en gevolgen Kanker Schildklieraandoeningen Gewrichtsklachten Darmproblemen

Begeleiding

LES 8

De zin en onzin van diëten Verschillende soorten diëten

Caloriearme diëten Het effect van caloriearme diëten Maaltijdvervangers

Eetgewoonte-diëten Het Fit for Life dieet Het Bloedgroepdieet Montignac Het Atkins dieet Het South Beach dieet Steentijddieet Het Streep-je-slank dieet


Het Dr. Phil dieet Weg met de weegschaal super dieet Het Sonja Bakker dieet Raw food dieet Weight Watchers Annemarie Postma, het lichaam is perfect Balansdag Het Mediterrane dieet

Websites met afslankgroepen

Vragenlijst voor eetgedrag Afvallen op maat: een methode met blijvend resultaat De psychosomatische methode De externaliteitsmethode Lijngericht eetgedrag De kans op succes Effect Aanklacht Hogere of lagere stofwisseling?

Geld verdienen aan de afslankhype Alice in Voedingsland Het spirituele dieet

De verpsychologisering van problemen

Een boek praat niet terug Individuele begeleiding is de enige oplossing De hardnekkige invloed vanuit onze samenleving

Gewichtscoaching als empowerment

De theorieën waarop diëten zijn gebaseerd Theorieën over leren


Aangeleerd of aangeboren? Het klassieke conditioneren Generaliseren Discrimineren Reinforcement Extinctie Operant conditioneren Aan- en afleren Straffen en belonen Generalisatie bij operant conditioneren Discrimineren bij operant conditioneren Reinforcement bij operant conditioneren Primaire en secundaire reinforcement Vaak vertoond gedrag duidt op een bepaalde bekrachtiging Extinctie bij operant conditioneren Een schok voor gebak Liefde als beloning Met tussenstappen belonen De nadelen van gedragstherapie De sociale leertheorie: modelling Cognitieve leerprocessen Intelligentie Het neo-behavioristische model De innerlijke stem Attributie of labeling Waarneming Emoties en motivaties Emoties uiten Gewichtscoaching biedt inzichten Conclusie

LES 9

Begeleiding van problemenConclusies die we kunnen trekken


MotivatieEen doel om naar te strevenMotivatie zit van binnenSchema’s en verwachtingenSchema’s over jezelfAngst is een slechte raadgeverZelfbeeld en zelfacceptatieIdeaalbeelden nastrevenDe motivatie in kaart brengenOnbewuste drijfverenVoeding als substituutOnbewuste verwachtingenHet onbewuste bewust maken

Gedragsverandering: hoe kan dat?Letten op de fase waar iemand in zitDe informatiefase: de fase vóór de gedragsver-anderingDe overtuigingsfase: het overwegen van de gedragsveranderingDe besluit- of voorbereidingsfaseEen doel stellenHet doel zo nodig bijstellenEen planning makenJe gedragsintenties in kaart brengenNiet alleen beredeneerd gedragBewustwordingVisueel in kaart brengenImplementatie- of actiefaseWaar leg je de focus?

Straffen of belonen? Het belang van positi-viteit bij gedragsveranderingOefeningen voor je cliënten om je bewust te worden van beloning en straf


Wanneer val je terug?Het gevoel van veiligheidConfirmatiefaseHoe lang duurt het?Casus 1Casus 2Casus 3

De driehoek van gewichtscoachingRespect voor je lichaamRespect voor voedingRespect voor je persoonlijke doelen

Drie soorten leerprocessenReflectieve leerprocessenExpressieve leerprocessenFunctionele leerprocessen

Gedragsverandering in kaart brengenDe driehoek in kaart brengen

LES 10

Gezonde eetgewoonten

Richtlijnen voor voedingRichtlijnen voor voeding in BelgiëDe lagen van de driehoekRichtlijnen voor de voeding in NederlandDe V-schijf, een alternatieve voedingsschijfVerschillen tussen Nederland en BelgiëHonest Food GuideAan de kant van ziekte staan de volgende voe-dingsmiddelenAan de kant van gezondheid staan de volgende voedingsmiddelen


Kanttekeningen bij de actieve voedingsdriehoek, de schijf van vijf en de V-schijf

AyurvedaDe wisselwerking tussen lichaam en geestDe drie guna’sDe vijf elementenDe drie dosha’sZeven verschillende constitutiesHet Vata-typeHet Pitta-typeHet Kapha-typeDe zes smakenVoeding voor de verschillende dosha’sVoeding voor VataVoeding voor PittaVoeding voor KaphaSubdosha’sDe vijf subdosha’s van VataDe vijf subdosha’s van PittaDe subdosha’s van KaphaDe zeven dhatu’sSrota’sAgniBlokken hout op het vuurRichtlijnen die agni ondersteunenJathara agniDe Bhuta agni’sDe dahtu agni’sOjasAmaHet ontstaan van amaVerkeerde voedselcombinatiesVerkeerde voedselcombinaties volgens de Ayurveda


Oorzaken van overgewicht volgens de Ayurveda vroeger en nuBelangrijkste boosdoenersHet ontstaan van te veel vetweefselKoud leidt tot vetInvloed van schildklier en bijnierenReinigingVerstoring van andere dosha’sVerstoring van agni zelfTypische verstoring per doshaOvergewicht volgens AyurvedaAnorexia door verstoorde VataAlgemene richtlijnen voor gezonde voeding

LES 11

BewegingWaarom beweging?

Nederlandse normen voor bewegingNationaal actieplan Sport en BewegenDrie normenConclusies van het onderzoekVerschillen in beweeggedrag tussen bevolkings-groepenDe FitnormMogelijke oorzakenDe combinormInactiviteitRedenen om niet te bewegenHoe scoort de jeugd?Redenen voor de jeugd om niet te bewegenMogelijke oorzaken bij de jeugdIs er nog tijd om te sporten?Sedentair gedrag


Bewegen op het werkBetekent een hoge BMI ook en slechte conditie?Wat betekent een goede conditie?Conditie kan gemeten wordenKanttekeningBeweging door mensen met overgewichtHet Jump-In programma voor kinderenAutochtone en allochtone stadskinderenOuderen en lichaamsbewegingConclusies van het TrendrapportFocus niet op bewegen maar op sedentair gedragDe pijnlijke kant van bewegen: blessuresAanbevelingen op basis van het TrendrapportBelemmeringenGezondheidLichamelijke handicapsGeestelijke handicapsZwangerschapPMS en menstruatieDe overgangOvergewichtAlle begin is moeilijkOuderdomSporten verlengt je levenTijd, geld en afstandAlleen of samenBeweging is hel vaak mogelijkWat is je doel?Rustig opbouwenBelasten, herstellen en volhoudenBeginnen met sporten en bewegen

Verschillende bewegingsvormenVerschillende vormen van energieInspanningen met en zonder behulp van zuurstofHet aerobe energiesysteem


Twee anaerobe energiesystemenWelke brandstoffen bij welke inspanning?Drie soorten lichamelijke inspanningenEnergietoevoer en energieverbrandingDe stofwisselingBeweging en verbrandingDiverse activiteiten en energieverbrandingVetverbranding en intensiteitWelke bewegingsvorm voor wie?Veel voorkomende sportvormenDe geschikte bewegingsvorm vaststellenAndere vormen van bewegingConclusies voor gewichtscoachingEen bewegingsdagboek bijhoudenEen sedentair dagboek bijhouden

LES 12

Verschillende leeftijdsgroepen

Kinderen en volwassenenKinderen met gewichtsproblemenHoe bepaal je overgewicht bij kinderen?Nieuwe groeicurven voor kinderenDe vetverdelingHet belang van de tailleomtrekKanttekeningenKinderen op dieet?Ouders ook op dieetEten is een sociaal gebeurenEetgewoontenMoeite met etenPsychische problemenLichamelijke problemenEetstoornissenDe mate van beweging


De maaltijdenDe grootte van de portiesWelke hoeveelheid?Waarom richtlijnen voor gezond eten?Eerlijke en goed informatieSMAKVerschillende keurmerkenGezonde keuze-productenHet belang van een goed ontbijtVoorbeelden van een gezond ontbijtOp welke manier belonen?De invloed van de schoolOpvoedende rol van de schoolAndere lekkere tussendoortjesBroodbelegZoet broodbelegHartig broodbelegZoet en hartig afwisselenFruit en groente bij alle maaltijdenZelf laten maken en zelf laten pakkenAndere leuke ideeënToetjesDrinkenHet aantal eet- en drinkmomentenLekker is stoer

Voeding tijdens en na de zwangerschapGezond en genoeg etenVegetarisme en zwangerschapAfvallen tijdens de zwangerschapNa de bevallingBorstvoedingWeinig energieAfvallen na de bevalling


De overgang

Vergelijkingen voedingsmiddelen

Boodschappen doen, koken en recepten vinden

Aan te raden boeken

Aan te raden websites

Tot slot

Gewichtscoaching - SORAG-Akademiegeleden niet kunnen verzinnen. De Verenigde Staten liggen aan kop,...

Documents

Transcript of Gewichtscoaching - SORAG-Akademiegeleden niet kunnen verzinnen. De Verenigde Staten liggen aan kop,...