VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEKSECUNDAIR ONDERWIJS

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

GESTANDAARDISEERDE EN GEPROGRAMMEERDE DRUKTECHNIEKEN

Derde graad TSODerde leerjaar

Licap - Brussel D/1995/0279/054 - september 1995

Lessentabel Zie website: www.vvkso.be

INHOUD

blz.

1 BEGINSITUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2 DOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42.1 Algemene orientatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42.2 Leesvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42.3 Luistervaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62.4 Gespreksvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62.5 Schrijfvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82.6 Lexicon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92.7 Grammatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3 METHODOLOGISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE WERKVORMEN . . . . . 113.1 Motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.2 Gespreksvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.3 Luistervaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143.4 Leesvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.5 Schrijfvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4 EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194.1 Evalueren zoals men heeft geoefend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194.2 Gespreide evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

4

1 BEGINSITUATIE

Alle leerlingen hebben reeds Frans gevolgd gedurende de zes jaren van het secundair onderwijs. In het2de en 3de leerjaar van de 3de graad gebeurde dit naar rato van 2 u./w. (Druk- en afwerkingstechnieken,Drukvoorbereidingstechnieken, Grafische technieken) of 3 u./w. (Grafische wetenschappen). Zij volgdenhet leerplan D/1992/0279/013 B.

Het verdere curriculum

De meeste leerlingen die afgestudeerd zijn in deze studierichtingen, oriënteren zich naar een onmiddellijkebetrekking in grafische bedrijven van verschillende grootte.

Zij nemen er de functies waar van typografisch ontwerper, tekstverwerker, reproduktiefotograaf en druk-ker-afwerker. Hun functie brengt hen ertoe onder andere teksten te verwerken en drukproeven te corri-geren. Zij kunnen tijdens de uitvoering van opdrachten rechtstreeks in contact komen met de klanten omtechnische aspecten te bespreken. Ook dient men, voornamelijk in grensgebieden, rekening te houden metomgang met Franstalige technici; de specialistische woordenschat in verband met machines, hard- ensoftware is in de praktijk echter Duits of Engels, ook indien Frans als voertaal gebruikt wordt.

2 DOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN

2.1 Algemene oriëntatie

De hierna volgende formulering van doelstellingen en leerinhouden verschilt nauwelijks van deze in hetleerplan van het 1ste en 2de leerjaar van de 3de graad. Bij het begin van het schooljaar zal de leraar demogelijke hiaten in de vooropleiding van zijn leerlingen opsporen, onder meer via overleg met zijn voor-gangers.

Zijn belangrijkste opdracht bestaat erin, de taalbeheersing binnen de belangrijkste gebruikssituatieste consolideren en waar nodig uit te breiden.

Nog meer echter dan in de voorbije twee jaren, worden de doelstellingen uitdrukkelijk gepreciseerd methet oog op een zinvolle startcapaciteit in het beroep.

Men dient dit leerplan te beschouwen als een RAAMLEERPLAN, dat in grote lijnen de doelstellin-gen en de bijbehorende leerinhouden omschrijft. Het verder concretiseren ervan, evenals het bepa-len van prioriteiten, behoort tot de verantwoordelijkheid van de school.In elk geval moeten de taalleraren rekening houden met de opvattingen en wensen van de vakspe-cialisten die van nabij betrokken zijn bij de opleiding en met tewerkstellingskansen van de leerlin-gen.

2.2 Leesvaardigheid

In deze studierichtingen wordt de leesvaardigheid geoefend vanuit een dubbel perspectief.

Ze heeft een ondersteunende functie met het oog op:- het foutloos verwerken van (ook handgeschreven) teksten; het corrigeren van teksten en drukproeven;- het uiten van zinvolle suggesties met betrekking tot de lay-out van drukwerken, eventueel (uitbreiding)

het inkorten van artikels in periodieke publikaties.Ze kan ook een doelstelling op zich zijn.

5

De leerlingen kunnen diverse specialistische documenten doelgericht lezen en begrijpen. Dat houdt in:

- vertrekkend vanuit een bepaalde informatiebehoefte, bepalen of een tekst relevante informatie bevat enzo ja, welke: "in tekst X staat iets over ...";

- de plaats van de gezochte informatie situeren in de tekst;- de strekking van de relevante gedeelten van de tekst ook in detail bepalen (gedetailleerd tekstbegrip);- eventueel de onderdelen van de tekst onderscheiden;- conclusies of besluiten trekken.

Om deze doelstellingen ZELFSTANDIG te realiseren, zijn een aantal inzichten, attitudes en vaardighedenbelangrijk, waaronder vooral:

- teksten lezen met als doel vlug zicht te krijgen op de globale strekking/inhoud (skimmen); daarbijbewust en oordeelkundig gebruik maken van hulpmiddelen als lay-out en typografie, illustratiemateriaalenz.;

- snel en gericht bepaalde informatie opzoeken (scannen), onder andere op basis van vertrouwdheid metde tekstsoorten;

- zichzelf vragen stellen over de inhoud van de tekst;- een beroep doen op de voorkennis die men al over het onderwerp heeft;- een woordenboek en gespecialiseerde woordenlijsten doeltreffend gebruiken (enkel als het nodig is);- zich concentreren op wat men begrijpt, eerder dan zich laten afleiden door wat men niet begrijpt;- ...

De volgende opsomming van documenten is RICHTINGGEVEND. Men kan ze als een leidraad gebrui-ken om, in overleg met de leraren voor de technische vakken en de praktijk, een korpus samen te stellendat nuttig is in de voorspelbare beroepssituaties van de leerlingen:

- Courante drukwerken

Bijvoorbeeld:• aankondigingen: huwelijk, overlijden, geboorte, evenementen ...• commerciële berichten: opendeurdagen, offertes ...• folders, brochures, lokale periodieke publikaties met betrekking tot handel, toerisme, ontspanning ...• administratieve formulieren als bestelformulieren, vervoerdocumenten, facturen, creditnota's, wis-

sels enz.,• verpakkingen, etiketten,• ...

- Informatieve documenten

Bijvoorbeeld:• instructies en richtlijnen in verband met oriëntatie, veiligheid en organisatie in industriële drukke-

rijen,• etikettering op produkten, materialen, machines ...• aanduidingen bij ontwerpen, technische tekeningen, schema's, diagrammen enz.,• handleidingen: gebruiksaanwijzingen, montage-, plaatsings- en onderhoudsvoorschriften (aandacht

voor gebruiks- en identificatie-algoritmen),• produktinformatie,• catalogi, folders, informatie en publiciteit in vaktijdschriften,• produktie-analyse: beschrijving van werkmethodes, werking van machines enz.,• bestekken, lastenboeken en dergelijke,

6

• commerciële documenten als facturen, bestel- en leveringsbonnen, eenvoudige brieven (vraag ominformatie, offertes ...),

• artikels in kranten en (vak)tijdschriften,• ...

2.3 Luistervaardigheid

In het Frans gesproken taaluitingen begrijpen die toelaten deel te nemen aan rechtstreekse en telefonischegesprekken.In het Frans gesproken aankondigingen, mededelingen en richtlijnen zelfstandig begrijpen.

Om deze doelstellingen te realiseren zijn een aantal inzichten, attitudes en vaardigheden belangrijk, waar-onder:

- gericht luisteren (zich richten op wat men wil vernemen);- zich richten op wat men begrijpt: zich niet laten afleiden door wat men niet heeft verstaan of begrepen;- rekening houden met de talige en niet-talige context (b.v. de omstandigheden, de betrokken personen,

wat juist gezegd werd);- de voorkennis mobiliseren: eigen voorkennis met betrekking tot het doel van een bezoek, het onder-

werp van een gesprek, te verwachten aandachtspunten en dergelijke;- intonatiepatronen interpreteren (b.v. vraagtoon, gebiedende toon, ongeduld, verwondering, ongeloof).- ...

2.4 Gespreksvaardigheid

De leerlingen gebruiken het Frans als communicatiemiddel in een aantal veel voorkomende gesprekssitu-aties. Dat betekent concreet dat zij, als inititiatiefnemer of als benaderde persoon, gebruikers van hetFrans (moedertaalsprekers en andere) te woord staan tijdens rechtstreekse en telefonische contacten diebetrekking hebben op:- de uitoefening van het beroep (order- en produktiebegeleiding, uitvoeren van opdrachten enz.),- eigen behoeften,- de alledaagse omgang in het sociale leven.

Om deze doelstellingen te realiseren zijn een aantal inzichten, attitudes en vaardigheden belangrijk, waar-onder:

- zijn plaats kennen in het bedrijf, blijk geven van een klantgerichte instelling; luisterbereidheid;- zich op formele wijze uitdrukken; de beleefdheidsvormen toepassen;- zich doelmatig op het gesprek voorbereiden door de voorkennis te mobiliseren (zie 2.3 Luistervaar-

digheid);- het gebrek aan kennis van het Frans of een slechte verstaanbaarheid oordeelkundig compenseren (com-

pensatie- en ontwijkingsstrategieën):• zeggen dat men niet goed Frans spreekt, iets niet begrijpt;• iets (doen) spellen;• om herhaling vragen, trager en uitdrukkelijker (doen) herhalen;• vragen hoe iets heet in het Frans, ongekende begrippen (doen) omschrijven, moeilijke formuleringen

omzeilen;• belangrijke punten herhalen of op verschillende manieren (doen) omschrijven om misverstand uit te

sluiten;• zich zo nodig beperken tot het louter benoemen van voorwerpen, handelingen ...;• gebruik maken van woorden en uitdrukkingen in een (andere) taal die de gesprekspartner verstaat;

7

• een oordeelkundig beroep doen op niet-verbale expressiemiddelen: gebaren (knikken, wijzen ...),gelaatsuitdrukkingen, vragen dat de persoon iets toont of tekent, zelf iets tonen of tekenen;

• indien nodig, een derde om hulp vragen.

Bij het bepalen van de gesprekssituaties zal men er vooral op toezien dat de leerlingen in staat zijn korteen eenvoudige gesprekken te voeren die betrekking hebben op directe, zakelijke behoeften in het privé- enberoepsleven.De opsomming van beroepsmatige gesprekssituaties die nu volgt, is RICHTINGGEVEND. Bij het bepa-len van de nuttige situaties, hun concrete invulling en het vastleggen van prioriteiten, houdt men rekeningmet de adviezen van de opleidingsspecialisten voor de studierichting.

De meeste gesprekken kunnen zowel rechtstreeks als telefonisch gevoerd worden.

- Klanten onthalen:• begroeten, afscheid nemen;• vragen wat ze wensen, wie ze wensen te spreken;• ze laten plaatsnemen om te wachten, eventueel iets aanbieden;• zeggen dat men iemand gaat halen, dat de persoon er niet is, zal terugbellen enz.;• de weg wijzen in het gebouw, in de werkplaats; eventueel begeleiden;• ...

- Bespreking met klanten (privé-personen, afgevaardigden van firma's, publiciteitsagentschappen enz.)met betrekking tot het uitvoeren van vrij courante drukwerken. In de realiteit zijn dit vaak werkbe-sprekingen, die plaatsvinden in de werkplaats zelf. Daarbij kunnen aan de orde komen:• het soort drukwerk (visite-, geboortekaartjes, rouwbrieven, huis-aan-huis-reclame, folders, verpak-

kingen, enz.);• een prijsopgave;• de leveringstermijn;• het opstellen of aanpassen van de ingediende teksten, de correctie van de drukproeven;• het gebruik van diverse materialen: papier, karton, plastic, inktsoorten enz.;• het drukprocédé;• de lay-out, het lettertype, de illustraties, het gebruik van kleuren ...• de oplage;• de verzending en/of distributie;• ...

Men kan:• de bedoelingen van de klant doen preciseren;• advies geven;• modellen/drukproeven tonen en bespreken;• de werkwijze bespreken;• de prijs ter sprake brengen, onder meer in functie van een vermindering bij wijzigingen in de uitvoe-

ring;• ...

- Bespreking met de fotograaf, de tekenaar, de firma die de clichés vervaardigt omtrent uitvoering,termijnen, prijs ...

- Contact met technici:• inlichtingen/instructies vragen en geven met betrekking tot het afstellen en de bediening van de appa-

ratuur, het gebruik van hard- en software, van materialen en produkten ...

8

• onderhoud en herstellingen bespreken: bijvoorbeeld het probleem summier omschrijven, een af-spraak maken ...

- Contact met leveranciers voor aankoop van grondstoffen en materialen (eventueel ook wisselstukken).Bijvoorbeeld aandringen op een spoedige levering.

- ...

De norm die men inzake taalcorrectheid hanteert, is dat men de andere begrijpt en zelf begrepen wordt,zonder het geduld van de andere overdreven op de proef te stellen, en ondanks de onvermijdelijke'schoonheidsfouten'. Overigens kan men ervan uitgaan dat een native-spreker zich aanpast aan het be-heersingsniveau van de anderstalige.

Een aantal gespreksonderwerpen kwamen reeds aan de orde in het 1ste en 2de leerjaar van de derdegraad. Het is de taak van de leraar de nodige afspraken te maken met zijn collega's, zodat de taalbeheer-sing in het kader van reeds besproken situaties kan opgefrist worden, en men kan inspelen op nog bestaan-de hiaten.

2.5 Schrijfvaardigheid

- Teksten foutloos verwerken.- Teksten/drukproeven corrigeren.- De lay-out verzorgen.- Enkele courante en eenvoudige zakelijke brieven/faxberichten schrijven.Om deze doelstellingen te realiseren spelen de volgende inzichten, attitudes en vaardigheden een rol.

- De Franse spelling en grammatica toepassen.

- Inzicht hebben in de inhoud en de structuur van de voorkomende teksten. (Zie 2.2 Leesvaardigheid.)

- Conventies toepassen.• De specifieke opmaak van courante drukwerken.• De aanduidingen van eenheden en symbolen.• De gebruikelijke afkortingen.• De correctietekens voor drukproeven en voor met de hand geschreven of getypte teksten. (Daarbij

dienen de Belgische normen NBN 287 en NBN 288 te worden toegepast - zie 5 Bibliografie.)• De specifieke opmaak, structuren en zakelijke toon van courante brieven en faxberichten.

- Hulpmiddelen gebruiken.• Naslagwerken, onder andere

* woordenlijsten, vertalende en verklarende woordenboeken, technische woordenboeken, synonie-menwoordenboeken,

* (trefwoord)grammatica's.• Informatietechnologische hulpmiddelen als spellingcontrole, synoniemenlijsten en dergelijke. (Ook

aanpassen van uitzonderingswoordenlijsten in een Frans woordsplitsingsprogramma.)• Modellen (documenten/brieven die men aan de eigen behoeften aanpast).

- In geval van twijfel, de hulp van ervaren/gespecialiseerde taalgebruikers inroepen.

Met het oog op diverse manieren van verwerken, maakt men een onderscheid tussen verschillende soortenteksten.

9

Narratieve teksten, publikaties in specialisatiedomeinen

Met publikaties in specialisatiedomeinen worden wetenschappelijke en technische publikaties, essays,poëzie, gebruiksaanwijzingen en dergelijke bedoeld.

Men kan ervan uitgaan dat de auteurs een vrij duidelijke en verzorgde tekst bezorgen, zo nodig met indi-caties voor de lay-out. Taalcorrectheid is vrij evident. De tussenkomst van de verwerker zal zich dusbeperken tot tekstverwerking (foutloos kopiëren), typografie en correctie van de drukproeven. Bij correc-tie door de auteur wordt men wel eens met een onduidelijk handschrift geconfronteerd.

Artikels in periodieke publikaties

Ook hier bestaat de opdracht hoofdzakelijk uit tekstverwerking (kopiëren) en correctie van de drukproe-ven. Bij kranten en tijdschriften hoort het inkorten van bijdragen tot de verantwoordelijkheid van deredactieploeg. Bij regionale bladen met een beperkte redactieploeg worden echter soms suggesties ver-wacht van de verwerker of zal hij zelf verantwoordelijkheid terzake moeten nemen. In zeldzame gevallenzal hij moeten instaan voor ondertitels, tussentitels en dergelijke.

Courante drukwerken (zie 2.2)

Men gaat uit van getypte, maar ook van hand geschreven ontwerpteksten. Taalcorrectheid is er geenszinsevident.

Vaak zal de verwerker ook, uitgaande van mondelinge en/of geschreven instructies, bestaande modellendienen aan te passen en te wijzigen.

Courante zakelijke brieven en faxberichten

Bijvoorbeeld: bevestiging van een telefoongesprek, vraag om inlichtingen, bestelling, begeleidende briefbij een offerte of factuur, rappel ...De leerlingen leren enkele veel voorkomende, eenvoudige briefmodellen aanpassen aan wisselende be-hoeften.

2.6 Lexicon

De woordenschat die de leerlingen tijdens de voorbije jaren hebben verworven en die in grote mate gerichtwas op praktisch taalgebruik, wordt zo goed mogelijk herhaald en verder geïntegreerd in het kader vancommunicatieve situaties.

Ook in het 3de leerjaar van de 3de graad gebeurt het verwerven van nieuwe woorden op functionele basis.- Dit betekent dat de actief te beheersen woordenschat overwegend wordt bepaald op basis van een

oordeelkundige keuze van gesprekssituaties.- Via de lees- en luisteroefeningen en de te verwerken schrijfteksten zal eveneens een nieuwe woorden-

schat geassimileerd worden, zij het vaak op receptief niveau, zoals dit ook in de moedertaal gebeurt.Door te zorgen voor afwisseling qua tekstsoort en behandelde onderwerpen wordt ook deze receptievewoordenschat systematisch uitgebreid. Dit leerplan legt nadrukkelijk accenten op een leerproces waar-bij de vaardigheidstraining centraal staat en waarbij veel teksten/modellen aan bod komen.

De leerlingen worden steeds meer vertrouwd met de courante terminologie in hun toekomstige beroeps-praktijk. De volgende lijst van interessante "velden" kan als leidraad dienen om de verwerving van speci-alistische woordenschat onder controle te houden en zo nodig bij te sturen. Daarmee wordt zeker geen

10

lans gebroken voor een uitgebreide vocabulaire die de leerlingen van buiten moeten leren. Men moetalleszins vermijden hun geheugen te overladen met woorden die zij niet meteen in gebruikstaal kunnenintegreren. De onderstaande lijst kan wel dienen om bijvoorbeeld thematische steekkaarten samen testellen die ze bij behoefte - ook na de tijd op school - kunnen (blijven) raadplegen. Ook hier is overlegwenselijk met de praktijkverantwoordelijken. Het opstellen van dergelijke steekkaarten kan een uitdagingzijn voor een inter-scholen-werkgroep.

- Soorten drukwerk: visitekaartjes, brieven met hoofding, rouwbrieven, verpakkingen, reclame-druk-werk, folders ...

- De organisatie van grafische bedrijven, functies van personen.- De organisatie van gebouwen (gang, verdieping, vertrek, trap, lift), werk- en opslagplaatsen.- Drukprocédés.- De lay-out:

• de bladspiegel,• lettertypes en stijlen,• illustratiemateriaal: foto's, tekeningen, clichés ... omlijsting, uitsnit, formaat (b.v. un gros-plan) ...• (teken)gerief, instrumenten en gereedschap,• ...

- De reproduktiecamera en haar toebehoren, soorten films en afdrukpapier.- Grondstoffen en produkten; hun kenmerken en specificaties:

• papier en andere ondergronden,• inkt,• ...

- De bedrijfsadministratie (voornamelijk de diverse documenten die met klanten ter sprake kunnen ko-men).

- Hard- en software en hun gebruik.- Machines en toestellen in de drukkerij:

• de benamingen,• wat men ermee doet,• onderdelen en handelingen die belangrijk zijn in verband met afstelling, bediening en onderhoud, het

opsporen van mogelijke defecten, de defecten zelf,• factoren die moeten gemeten, gecontroleerd of afgesteld worden (druk, debiet, spanning, speling,

toerental ...).- Handgereedschap (b.v. een schroevedraaier), meetinstrumenten, benodigdheden (b.v. een schroef, een

kroonsteentje), hulpgereedschap (een krukje, een ladder); wat men ermee doet (b.v. visser, fixer,calibrer, contrôler, relier).

- Algemene woordenschat met betrekking tot de elektrische installatie (contactdozen, kabels en snoeren,schakelaars, contactstop, smeltveiligheid enz.).

- ...

2.7 Grammatica

De grammaticale component is eveneens functioneel.

- De grammaticale structuren toepassen die het mogelijk maken de onder 2 (Doelstellingen en Leer-inhouden) en vooral onder 2.5 (Schrijfvaardigheid) genoemde doelstellingen te realiseren.

- De voor hun doeleinden relevante informatie betrekken uit een basisgrammatica, en wel zo vlotdat het raadplegen van de grammatica het uitvoeren van verwerkingsopdrachten niet noemens-waardig vertraagt. De voor dat doel noodzakelijke metataal beheersen.

11

In deze studierichtingen, waar het taaltechnische aspect van de schrijfvaardigheid (voornamelijk eencorrecte schrijfwijze) primeert, zijn de volgende onderwerpen van bijzonder belang.

- De schrijfwijze van de pronomina.- De congruentieproblematiek:

• vrouwelijk en meervoud van adjectieven en substantieven, van de pronomina,• overeenkomst van het adjectief met het bijbehorende substantief, van het werkwoord met het onder-

werp, van het voltooid deelwoord (praktische beregeling).- "Participe présent" en "adjectif verbal".- De voorkomende werkwoordsvormen.- Het opsplitsen in lettergrepen.- Het gebruik van koppeltekens.- De punctuatie.- De afkortingen.- ...

Daarbij is het minder de bedoeling dat de leerlingen deze vormen zelfstandig kunnen toepassen ingeschreven taaluitingen, dan dat ze een klare kijk hebben op de mogelijk voorkomende problemenbij tekstverwerking en correctie en alert zijn om zo nodig een grammatica of een woordenboek teraadplegen.

Vooral met het oog op gespreksvaardigheid, kunnen ook enige andere onderwerpen op praktische wijzeaan de orde komen.

- Het gebruik van "grammaticale woorden" als celui-ci, tous, quelques, plusieurs ...- De telwoorden.- Eenvoudige uitdrukkingen van verleden, heden en toekomst (met nadruk op het gebruik van de "futur

proche").- Eenvoudige uitdrukkingen van doel, middel, wijze, voorwaarde ...- De vragende en ontkennende zinnen.- De woordorde.

Men maakt een onderscheid tussen een occasionele en een systematische herhaling/behandeling van gram-maticale items.

- Een occasionele behandeling vindt plaats wanneer men merkt dat daaraan bij de leerlingen behoefte is,naar aanleiding van een gesprek, lees- of schrijfoefening. Ze neemt weinig tijd in beslag en is gerichtop een beperkt toepassingsveld (b.v. de gérondif als uitdrukking van middel). Een korte, gerichteoefening kan daarbij ruimschoots volstaan.

- Een systematische herhaling heeft als doel een referentiekader te onderhouden (of eventueel bij tebrengen), waardoor de leerlingen zich kunnen oriënteren binnen de veelheid van grammaticale struc-turen en regels die relevant zijn voor het verwerken en corrigeren van teksten. Zo leren zij ook eengrammatica doelmatig gebruiken. Het kan belangrijk zijn daar regelmatig aandacht aan te besteden.

Men vermijdt echter een nutteloos gedetailleerde of ingewikkelde voorstelling van zaken. Dit geldt zekervoor de referentiële gegevens die iedere leerling in zijn geheugen moet opslaan. Het doel van gramma-tica-onderricht is vereenvoudigen door overzicht en niet compliceren met uitzonderingen.

3 METHODOLOGISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE WERKVORMEN

12

3.1 Motivatie

Men moet de motivatie van de leerlingen stimuleren, onder andere door rekening te houden met hunleefwereld, hun leerstijl en mogelijkheden.

- De lessen Frans zullen in de eerste plaats "doe-lessen" zijn. De leerlingen verwerven de vereisteinzichten, attitudes en vaardigheden al doende.• Ze krijgen zoveel mogelijk reële taken of opdrachten waarmee ze ook in het beroep of in het privé-

leven kunnen te maken krijgen.• Bij gespreksvaardigheid wordt een sterke klemtoon gelegd op eenvoudige, formule-achtige uitdruk-

kingen die nuttig zijn voor de dagelijkse omgang.• Men waardeert het als een prestatie als ze zich op efficiënte wijze kunnen uitdrukken. Hen vaak

laten proberen heeft meer leer-effect dan aanhoudend verbeteren.

- Er moet voldoende variatie zijn in de lesactiviteiten en in de referentiële syllabus.• Voor het oefenen van de gespreksvaardigheid kunnen situaties in de beroepssfeer afwisselen met

situaties uit het privé-leven.Het kan aangewezen zijn dat men zich aanvankelijk eerder toelegt op de meer gesloten oefenvormendie aan bod komen bij transactionele situaties. (Zie 3.2.1)

• De gesprekssituaties, de inhoud van lees- en luisterteksten moeten zoveel mogelijk als nieuw, realis-tisch of ontspannend overkomen.

- Mede via de stages en in het kader van de geïntegreerde proef, krijgen de leerlingen een steeds beterekijk op de beroepsrealiteit. Men tracht rekening te houden met hun constructieve opmerkingen, vragenen mogelijke wensen.

3.2 Gespreksvaardigheid

Hierbij wordt uitgegaan van het onderscheid tussen transactionele en interactionele gesprekken.

Voorspelbare (transactionele) gesprekkenIn talrijke situaties van het beroeps- en privé-leven is het verloop van de eenvoudige functionele gesprek-ken goed voorspelbaar (b.v. onthalen, telefoonconventies toepassen, een afspraak maken, courante artike-len kopen en verkopen, afrekenen, de weg vragen en wijzen). Dit soort gesprekken kan men vrij vlotoefenen, bijvoorbeeld aan de hand van modellen. Bij het communiceren in dergelijke situaties wordt vande leerlingen een vrij grote taalcorrectheid verwacht.

Minder voorspelbare (interactionele) gesprekkenAndere gesprekken zijn qua verloop minder goed voorspelbaar (b.v. vertellen waarom een afspraak ismisgelopen, een gesprek voeren met betrekking tot het realiseren van een minder courante opdracht).

3.2.1 TRANSACTIONELE GESPREKKEN

Bij dit soort situaties kan men oefenen met modeldialogen en een vrij hoge taalcorrectheid eisen. Belang-rijke kenmerken van een goede modeldialoog zijn de duidelijkheid en vanzelfsprekendheid van het scena-rio en het authentiek taalgebruik.

- Een duidelijk en vanzelfsprekend scenarioHet scenario moet aanleunen bij de herkenbare praktijk; het mag geen moeilijkheden opleveren om tememoriseren, maar moet integendeel zelf een geheugensteun zijn.

13

Het moet de aangeboden taaluitingen verbinden met een geëigende en goed identificeerbare context,zodat nadien een analoge context het gepaste taalgebruik als het ware automatisch oproept.Modeldialogen zijn best niet te lang, tenzij men ze kan opsplitsen in duidelijk te onderscheiden delen.

- Authentiek taalgebruikModeldialogen moeten echte, eenvoudige en gebruikelijke spreektaal aanbieden.Het taalmateriaal wordt in eerste instantie aangewend met het oog op een efficiënte boodschap, en nietvoor lexicale of grammaticale verruiming. Bijkomende woordenschat die men noodzakelijk acht,wordt best nadien aangeboden en geoefend.

Om een modeldialoog te laten verwerken voorziet men de nodige tussenstappen, zonder daarom in tijd-verlies te vervallen. Mogelijke tussenstappen zijn:

- de dialoog voorstructureren en beluisteren (zie 3.3 Luistervaardigheid);

- de dialoog nogmaals beluisteren en volgen in de tekst;

- de leerlingen zeggen hem na met aandacht voor uitspraak, ritme en intonatie;

- verwerkingsoefeningen (invul-, combinatie-, gedeeltelijke vertaaloefeningen, enz.) die de leerlingenvertrouwd moeten maken met de nieuwe uitdrukkingen en met bepaalde vormelijke aspecten van dedialoog (b.v. het gebruik van de subjonctif na préférer); deze oefeningen moeten zoveel mogelijk aan-leunen bij de geoefende tekst;

- de dialoog memoriseren; als tussenstap kan men hem laten spelen met behulp van teksten waar dereplieken van een personage zijn vervangen door hun vertaling, een beknopte aanduiding of een teke-ning; de leerlingen kunnen elkaar corrigeren;

- transferoefeningen via situationele variaties: deze etappe is belangrijk daar ze de integratie van denieuwe taalelementen in het semantisch of lange-termijngeheugen bevordert; het louter memoriserenvan de modeldialogen heeft enkel invloed op het kort geheugen.

Bij de transferoefeningen en wanneer de leerlingen zelf een dialoog moeten bouwen, zorgt men voor eenoordeelkundige setting, met name een nauwkeurige beschrijving van de personages, de situatie en zonodig, het verloop van het gesprek. Daarbij moeten ze beschikken over de nodige woordenschat enuitdrukkingen. Men kan ze dit alles geven op fiches of "rollenkaarten" (cue-cards), zodat ze groepsgewijsaan een opdracht kunnen werken en nadien, de opdrachten uitwisselen.

Men kan een analoge werkwijze toepassen voor het leren formuleren van instructies en boodschappen.

3.2.2 INTERACTIONELE GESPREKKEN

Hier zullen de accenten eerder liggen op de spreekdurf en de doeltreffendheid van het taalgebruik. Deleerlingen durven zo nodig risico's nemen en ontwijkingsstrategieën toepassen. Groeien in vormcorrect-heid blijft nochtans een uitdaging. Hier volgen enige voorbeelden.

- Een gezamenlijke keuze bepalen, aan taakverdeling doen.• De optimale realisatie van een opdracht bespreken in functie van een vastgestelde kostprijs.• Een lijst benodigdheden opstellen voor ...

14

- De leerlingen moeten elkaar kunnen overtuigen en het samen eens worden. Na ongeveer 15 minutenbrengt elk groepje verslag uit over de getroffen beslissingen en motiveert ze.

- In groepjes laten reageren op pregnante of controversiële uitspraken. Na ongeveer 10 minuten brengtelk groepje verslag uit over de naar voor gebrachte meningen.

- Standpunten en/of ervaringen uitwisselen naar aanleiding van een lees- of luistertekst, gebeurtenissen,ervaringen e.d.

De leraren van een aantal richting-specifieke vakken kunnen ongetwijfeld meer interessante suggesties aande hand doen.

Om een optimaal effect te bereiken met dergelijke communicatieve oefeningen moeten wel een aantalvoorwaarden vervuld worden.

- De opdracht moet zoveel mogelijk levensecht zijn, maar niet te hoog gegrepen. Ook in de moedertaalzouden de leerlingen, bij "hoogstaande" gesprekken, vaak niet weten wat ze moeten vertellen.

- Er moeten "kapstokken" beschikbaar zijn om te praten en de instructie moet kort en helder zijn.- Er moet een echte reden zijn om de vreemde taal te spreken. Daartoe bevat de opdracht liefst een

zogenaamde informatiekloof (information gap), dit wil zeggen dat de gesprekspartners iets nieuws vande andere(n) te weten moeten komen, zodat de motivatie om een gesprek te voeren intrinsiek aanwezigis.

- Iedereen moet tegelijk bezig zijn; dat betekent dus vooral veel in kleine groepen of in paren oefenen.- De leerlingen mogen zich niet geremd voelen door voortdurende (goedbedoelde) correcties: ze redden

zichzelf wel of vragen om hulp als het echt nodig is. (Ch. Westrate, zie 5 Bibliografie)

Het is duidelijk dat de leraar zich in het geval van transactionele gesprekken vrij tolerant moet opstellen,en fouten door de vingers moet kunnen zien. Daarom ook oefenen de leerlingen om vlot en gepast ge-bruik te maken van compensatie- en ontwijkingsstrategieën zoals vermeld onder 2.4.

3.3 Luistervaardigheid

Indien men een tekst laat beluisteren en daarna vragen stelt over de inhoud, controleert men de leerlingenhooguit op tekstbegrip. Men moet zich bewust zijn dat een dergelijke activiteit er weinig toe bijdraagt omde luistervaardigheid te ontwikkelen. Taalvaardigheid ontwikkelen impliceert dat men niet alleen bouwtaan de parate kennis (woorden en structuren), maar ook aan attitudes en de beheersing van strategieën.

In de realiteit moet men zelden een boodschap totaal onvoorbereid verwerken. De betekenis dringt tot onsdoor in een context van omstandigheden, aansluitende verwachtingen en opgeroepen voorkennis.BijvoorbeeldIk sta in een station, mijn trein heeft blijkbaar vertraging (omstandigheden). Via het omroepsysteem zalwellicht worden meegedeeld hoeveel die vertraging beloopt; de boodschap zal in de omringende drukteslecht verstaanbaar zijn (verwachtingen). Men zal eerst de herkomst, dan de bestemming van de treinvermelden; de melding van de vertraging zal ingeleid worden door het woord "retard" (voorkennis).Aldus kan ik mij concentreren op het omroepen van twee namen (b.v. Bruxelles-Mons), daarna op deklanken (r)e(t)a(rd) die de verwachte duurmelding inleiden.Een luisteroefening kan dus uit de volgende tussenstappen bestaan.

- Aanbieden van de context: de betrokken personen, de omgeving, feiten of gebeurtenissen die aanlei-ding geven tot de boodschap enz.

15

- Luisterverwachtingen formuleren: wie zal wat zeggen of vragen? In welke volgorde? - wijzen op desystematiek of "topics" in een aantal type-boodschappen (telefoneren, een afspraak maken, afrekenenenz.) - eventueel de verwachte vragen/uitspraken en hun volgorde schriftelijk vastleggen (in de moe-dertaal).

- Gekende woorden en uitdrukkingen activeren; ongekende woorden en uitdrukkingen aanbieden enverwerken in de mate dat zij essentieel zijn voor de boodschap.

- De boodschap in haar geheel (of opgesplitst in zinvolle onderdelen) beluisteren, met aandacht voor deovereenkomsten/afwijkingen met de luisterverwachtingen.

De lesactiviteiten kunnen verder verlopen in een gespreksoefening zoals beschreven onder Luisteroefe-ningen kunnen echter ook gepland worden als losstaande activiteit.

Gesproken taal onderscheidt zich doorgaans van de schrijftaal door een grotere redundantie of overtollig-heid: herhalingen, zelfcorrecties, uitweidingen, dubbelzeggingen, aarzelingen, stopwoorden. Dit ver-schijnsel heeft als gevolg dat de informatiedichtheid niet te groot wordt en dat de luisteraar extra tijd heeftom de informatie te verwerken.Bij het opnemen van gesprekken op (video)cassette houden de materiaalontwikkelaars best rekening metdeze redundantie. Indien de leraar zelf de tekst expressief voorleest in de klas, mag hij ook best ietsherhalen of parafraseren.

3.4 Leesvaardigheid

Veel van wat gezegd werd over de luistervaardigheid geldt ook voor de leesvaardigheid. Vragen stellenover de tekst na het lezen laat toe het tekstbegrip te controleren, maar het helpt nauwelijks om autonoomleesgedrag te ontwikkelen.

Men moet de leerlingen alleszins doen afstappen van een systematische lineaire lectuur om ze te lerenlezen met het oog op wat ze willen vernemen. Ook moet men ze leren rekening houden met de lay-out,de context en begeleidende afbeeldingen. Dat vergt dan weer de vlotte toepassing van enkele eenvoudigestrategieën.

3.4.1 STRATEGIEEN EN ACTIVITEITEN

Overeenkomstig de beoogde doelstelling (vertrouwdheid met courante drukwerken en geschreven bood-schappen in het dagelijks leven OF echte leesvaardigheid), zal men ertoe gebracht worden verschillendeklemtonen te leggen en een andere invulling te geven aan de volgende activiteiten.

- De context aanbieden waarin de geschreven boodschap voorkomt of dient ontcijferd te worden.Bijvoorbeeld• Tijdens je vakantie in Wallonië heb je geld nodig. Dit zijn de meldingen op het scherm van de

geldautomaat.• Dit zijn opschriften in een warenhuis. Je zoekt ...

Men kan ook de leerlingen zelf laten zoeken naar de context. Bijvoorbeeld• Waar hoort dit opschrift of deze melding thuis?• Naar aanleiding waarvan denk je dat deze folder werd toegestuurd?

- Leesverwachtingen formuleren In de schoolse situatie gaat de communicatieve functie van leesteksten meer dan eens verloren.

16

De leerlingen lezen omdat het zo opgedragen wordt en concentreren zich op het "begrijpen" van woor-den en zinnen.

In de realiteit leest men omdat men iets wil vernemen. Daarom moeten de teksten inhoudelijk iets tebieden hebben. Vandaar ook het belang van echte leestaken. Dit impliceert verwachtingspatronen diemen de leerlingen moet leren expliciteren.

• Welke informatie heb je nodig? Waar kan je ze vinden? In welke volgorde zou jij ze formuleren?• Wijzen op de systematiek of "topics" in courante drukwerken, teksten als installatievoorschriften en

dergelijke.• De leerlingen zelf, in het Nederlands, een aantal rubrieken doen bepalen en eventueel een invulling

geven.

- De voorkennis mobiliseren Na een eerste oriënterende kennismaking met de tekst een korte brainstorming houden en interessante

achtergrondgegevens en woordenschatvelden op bord brengen. (Ongekende woorden en uitdrukkingenworden aangeboden en verwerkt in de mate dat zij belangrijk zijn.)

- ScannenDe tekst "kijkend" overlopen op zoek naar trefwoorden, namen, letterwoorden, cijfergegevens, uit-wendige kenmerken en dergelijke.

- SkimmenLetterlijk betekent skimmen "de tekst afromen". Sommige tekstdelen zijn meer dan andere betekenis-dragend. Daarom worden ze als eerste verkend:• de titel, de ondertitels,• tussentitels,• de inhoudstafel,• inleiding en besluit,• de illustraties en hun onderschriften,• in heel wat teksten, de eerste regels van iedere alinea,• de laatste regels van sommige alinea's, de laatste regels van het besluit,• de tekst die volgt op namen van personen en instanties (vooral de eerste vermelding): wie is wie, een

belangrijke stellingname, indicaties welk gezag men aan die stellingname kan toekennen,• cijfergegevens,• ...

De leerlingen moeten feeling ontwikkelen bij het skimmen en iedere tekst op een geëigende manier lerenbenaderen. Niet alle bovenstaande onderdelen zijn immers altijd even pertinent. Ook zijn niet alle teksten even goed of op dezelfde wijze gestructureerd.

- Rekening houden met structuurindicatorenIn de enge betekenis zijn dit woorden die verbanden uitdrukken tussen tekstsegmenten:• een volgorde: premièrement, d'abord, en second lieu, ensuite, par ailleurs, enfin ...• een tegenstelling: mais, par contre, d'autre part, cependant ...• een explicitering: en effet, il faut savoir que ...• een besluit: ainsi, pour conclure ...• ...

- De structuur van een tekst komt echter ook op andere manieren tot uiting:

17

• de onderverdeling in alinea's en de samenvoeging van alinea's in grotere tekstgehelen; een alinea isbijna steeds gebouwd rond één kernidee;

• het gebruik van andere lettertypes of -formaten, de lay-out.

- Zeer efficiënte oefeningen zijn onder andere:• structuurindicatoren onderstrepen;• (al dan niet aangeboden) structuurindicatoren invullen;• in grijze (doorlopende) teksten zoeken naar de overgangen, naar andere kernideeën en de teksten op

basis daarvan in alinea's verdelen;• de lay-out verzorgen van grijze teksten.

- Teksten waarin de structuurindicatoren, de kernwoorden of eventueel de belangrijke ideeën voorafwerden onderstreept,

- Teksten waarvan men het structuurschema aanbiedt:• een passende titel en tussentitels vinden;• de structuurschema's opstellen van eenvoudige en goed gestructureerde teksten.

Het ideale medium voor dit soort oefeningen is uiteraard de tekstverwerker. Men bevindt zich hier in eengrensgebied tussen lees- en schrijfoefeningen.

- De tekst lezen, met aandacht voor de overeenkomsten/afwijkingen met de leesverwachtingen.

- Iets opzoeken in een woordenlijst of een eenvoudig vertaalwoordenboek; om niet in lineaire lectuur tevervallen leert men de leerlingen dit slechts te doen als het strict noodzakelijk is.

3.4.2 ALGEMENE AANBEVELINGEN

- Het lezen van niet-fictionele teksten gebeurt steeds concentrisch, van globaal naar gedetailleerd.(H. Mulder - zie 5 Bibliografie.)

- Men moet niet alle teksten willen "uitbenen", integendeel.Vermits de leerlingen juist moeten leren lezen met het oog op hun doeleinden, moet men oefeningenook kunnen beperken tot één of enkele activiteiten, bijvoorbeeld tot een relevantiebepaling ("onderzoekde volgende documenten op informatie over... en specificeer ze kort") of het bepalen van de globalestrekking van een tekst.

- Men kan zich ook beperken tot het oefenen van deeltaken. Bijvoorbeeld:• skim-oefeningen;• na een verduidelijking van de inhoud, het structuurschema doen opstellen;• gegeven de algemene context of een aantal concrete vragen ("Je wilt vernemen of ..."), een aantal

detailidentificaties doen verrichten.

- Men dient de leerlingen zoveel mogelijk conclusies of besluiten te laten trekken uit wat ze gelezenhebben. Dat is immers de logische afsluiting van een communicatieve leesactiviteit. Hieruit komenvragen voort als "Wat lijkt je belangrijk? - Wat moet je in die of die eventualiteit precies doen? - Watzou je nu voorstellen? - Hoe denk je te moeten reageren?" en dergelijke.

- De leerlingen moeten "kilometers maken" (G. Westhoff). Het is beter 10 afwisselende, eenvoudigeleestaken te verrichten naar aanleiding van verschillende, niet te ingewikkelde teksten dan 3 leesteksten"op niveau" volledig uit te benen.

18

- De leerlingen moeten zich tenslotte bewust worden van het leesproces. Ze leren dus vragen stellen,niet alleen naar de tekstinhoud, maar ook naar het hoe en het waarom van de wijze van verwerking.

3.5 Schrijfvaardigheid

In deze studierichtingen is de schrijfvaardigheid een uiterst belangrijk gegeven. De gerechtvaardigdeeisen in verband met vormaccuraatheid zijn echter slechts haalbaar binnen duidelijk afgebakende grenzen,zoals beschreven onder 2.5.

Voor een aantal oefenvormen is het gebruik van een tekstverwerker en van hulpmiddelen (woordenboek,grammatica enz.) evident.

3.5.1 TEKSTEN VERWERKEN EN CORRIGEREN

De volgende oefenvormen zijn zeer doeltreffend.

- Cloze-oefeningen:• variaties op "automatische cloze", waarbij de 2de helft of de laatste letter(s) van een woord worden

geschrapt om de 2, 3 of 4 woorden;• "gerichte cloze": doelgericht worden lidwoorden, voornaamwoorden, werkwoorduitgangen ... ge-

schrapt.

- Dictees kunnen verschillende vormen aannemen, onder meer:• het voorbereid dictee: de leraar overloopt de modeltekst samen met de leerlingen en wijst op

schrijfproblemen (orthographe d'usage, orthographe grammaticale); dit is een belangrijke oefen-vorm, omdat een leerling die veel schrijffouten maakt, vaak niet goed heeft leren kijken en onge-concentreerd over de moeilijkheden heenleest;

• het invuldictee: het gaat hier om een gerichte schrijfoefening; men kan de aandacht toespitsen opmoeilijke woorden (b.v. dubbele medeklinkers, accenten ...) of op morfologische aspecten (b.v. deovereenkomst van het adjectief, van het voltooid deelwoord ...).

Voor creatieve variaties op het dictee wordt verwezen naar DAVIS en RINVOLUCRI. (Zie 5 Bibliogra-fie.)

Men zal ook en vooral de leerlingen confronteren met realistische opdrachten die verwijzen naar huntoekomstige beroepspraktijk.

- Een reeds verwerkte tekst verbeteren:• die door de auteur met de hand werd verbeterd,• waarvan de fouten enkel werden onderstreept,• waarin een gespecifieerd aantal niet aangeduide fouten moeten worden opgespoord (men kan de leer-

lingen in ploegen van twee voor het vlugst laten werken).

- Een "cloze-tekst" verwerken. (Zie hierboven.)

- Voor courante drukwerken:• handgeschreven (ook slordige) ontwerpteksten verwerken en "lay-outen".• bestaande modellen aanpassen of wijzigen naar geschreven of mondelinge instructies (de instructies

kunnen worden aangeboden door middel van "rollenkaarten" - zie 3.2 Gespreksvaardigheid).

19

- Wat betreft het verzorgen van de lay-out, onder andere in meer complexe teksten, vindt men suggestiesonder 3.4.1 Leesvaardigheid.

3.5.2 ZAKELIJKE BRIEVEN EN FAXBERICHTEN SCHRIJVEN

De leerlingen moeten beginnen met een aantal modellen te verwerken.

- Ze verkennen de inhoud en worden gevoelig voor de structuur en de zakelijke stijl. (Zie 3.4.1 Lees-vaardigheid.)

- Ze integreren de uitdrukkingen en zinswendingen van de modellen. Daarvoor zijn "cloze-oefeningen"een voor de hand liggende oefenvorm. Aan de reeds vernoemde varianten kunnen toegevoegd worden:• de gewone "automatische cloze": een volledig woord wordt geschrapt om de 6, 7, 8 of 9 woorden (7

geldt als standaard);• woorden of volledige uitdrukkingen worden vervangen door hun vertaling - de oplossing kan even-

tueel in de marge worden aangeboden.

- Dicteevormen. (Zie 3.5.1)

- Het thema is een aangewezen oefenvorm om het eigen register (woordkeuze, zinsbouw, de juiste toon)van de zakelijke correspondentie te integreren.

De leerlingen leren tenslotte de modellen aanpassen aan een wisselende "setting" (vroegere/nieuwe rela-ties, andere produkten en diensten enz.).

4 EVALUATIE

4.1 Evalueren zoals men heeft geoefend

Een examentoets zal normaal bestaan uit een gespreks-, luister-, lees- en schrijfproef. Bij de cijferverde-ling houdt men rekening met de onderlinge belangrijkheid van deze vaardigheden zowel als met de aan-dacht die er tijdens de voorbije periode aan besteed werd. Aanvaardbare verhoudingen zijn bijvoorbeeld:

• gespreksvaardigheid: tussen 25 en 35 %;• luistervaardigheid: tussen 15 en 25 %;• leesvaardigheid: tussen 15 en 25 %;• schrijfvaardigheid: tussen 35 en 45 %.

Men evalueert uiteraard met geëigende middelen.

4.1.1 SPREEKVAARDIGHEID

De gespreksproef gebeurt mondeling. Ze kan slaan op transactionele zowel als op interactionele situaties.

De transactionele gesprekken houden variaties in op de dialogen die tijdens het schooljaar geoefend wer-den. Er wordt uitdrukkelijk rekening gehouden met de taalcorrectheid.

Het toetsen van de interactionele gespreksvaardigheid houdt in dat men de leerlingen confronteert metminder vertrouwde situaties, waarbij zij ook gebruik kunnen maken van compensatie- en ontwijkingstech-nieken. Hier worden voornamelijk het doeltreffend taalgebruik en de spreekdurf in rekening gebracht.

20

De leerlingen krijgen een "rollenkaart", met zo nodig ook een aantal nuttige woorden en uitdrukkingen.Na een korte voorbereidingstijd voeren ze de dialoog twee aan twee of met de leraar.

Positieve evaluatie is belangrijk. De score wordt niet bepaald door een optelsom van de gemaakte fouten.Zonder daarom slordig taalgebruik te belonen, kan men ook rekening houden met het feit dat de leerlingenzich niet beperken tot het reproduceren van van buiten geleerde formules (la prime au risque).

4.1.2 LUISTER- EN LEESVAARDIGHEID

Bij luister- en leestoetsen biedt men zo nodig de context aan evenals ongekende woorden en uitdrukkingendie essentieel zijn om de boodschap te begrijpen.

Om de leesvaardigheid te toetsen laat men de leerlingen de nodige tijd om de gevraagde informatie rustigop te zoeken in de aangeboden documenten. Men mag zich niet systematisch beperken tot evaluatie vanhet gedetailleerd tekstbegrip (detailidentificatie). Ook de andere leerplandoelstellingen moeten regelmatigaan de orde komen. (Zie de leerplandoelstellingen onder 2.2) Toetsvormen als "vrai-faux-vragen", meer-keuzevragen of "cloze-toetsen" (een "gatentekst" vervolledigen) liggen dan niet altijd voor de hand.

Indien men de luister- en de leesvaardigheid wil meten via het beantwoorden van open vragen of hetvervolledigen van een "grille de lecture" of "grille d'écoute", kan men opteren om deze opdrachten telaten uitvoeren in de moedertaal. Het feit dat een leerling de gepaste onderdelen kopieert, geeft immersgeen garantie dat hij ze ook correct begrijpt. Voor een valide evaluatie van de receptieve vaardighedenmogen de leerlingen geen enkele hinder of beperking ondervinden om hun inzicht te bewijzen.

4.1.3 SCHRIJFVAARDIGHEID

De evaluatie van de schrijfvaardigheid is slechts relevant indien zij gebeurt aan de hand van opdrachtendie rechtstreeks verband houden met het verwerken van teksten en het opstellen/aanpassen van courantedrukwerken en zakelijke brieven. (Zie de leerplandoelstellingen en leerinhouden onder 2.5.). De onder3.5 (Methodologische wenken) genoemde oefenvormen zijn meestal ook bruikbaar als toetsvorm.

Schriftelijk te beantwoorden vragen over tekstinhouden e.d., kunnen dus niet dienen om de doelstellingenmet betrekking tot de schrijfvaardigheid te meten.

4.1.4 WOORDENSCHAT EN GRAMMATICA

De beheersing van de Franse woordenschat en grammatica dient op een geïntegreerde wijze aan bod tekomen bij de evaluatie van de verschillende vaardigheden, voornamelijk in de schrijfopdrachten. Indienmen ze toch afzonderlijk wenst te valoriseren in de eindbeoordeling, bijvoorbeeld aan de hand van tradi-tionele grammatica-oefeningen, kan men dit slechts voor een beperkt deel van de totaal te begeven punten(max. 20 %).

4.1.5 GEBRUIK VAN HULPMIDDELEN

Een realistische toetsing van de lees- en de schrijfvaardigheid (b.v. door nieuwe authentieke teksten telezen, teksten te verwerken of aan te passen) impliceert dat men de leerlingen laat gebruik maken van denormaal beschikbare hulpmiddelen (woordenboeken, grammatica, eventueel modellen - voor de schrijf-vaardigheid indien mogelijk een tekstverwerker) en de diverse toetsonderdelen laat verlopen binnen rede-lijke, vooraf bepaalde tijdslimieten.

21

4.2 Gespreide evaluatie

Evaluatie betekent meer dan alleen maar cijfers op een rapport. Ze is een belangrijk onderdeel van hetleerproces. Ze laat toe na te gaan of en in welke mate de doelstellingen werden bereikt en wat nog moetgeremedieerd worden. Voor de leerlingen betekent ze hoofdzakelijk waardering van de gepresteerdeinspanningen: ze is een belangrijke motiverende factor.

Gespreide evaluatie is hier dus volledig op haar plaats. De evaluatie kan direct aansluiten bij sommigelesactiviteiten, echter liefst in afspraak met de leerlingen: een voortdurende druk is immers niet bevor-derlijk voor optimale oefenresultaten. Wat het toetsen van de gespreksvaardigheid betreft, kunnen deverschillende leerlingen in de loop van het trimester voldoende aan bod komen om een gefundeerde evalu-atie mogelijk te maken.

Gespreide evaluatie kan probleemloos gecombineerd worden met evaluatie binnen de traditioneleexamenperiodes en met de geïntegreerde proef. De traditionele examenbeurten kunnen o.a. de gelegen-heid bieden om belangrijke leerstof te herhalen en om de leerplandoelstellingen aan bod te laten komen diein de loop van het trimester niet of onvoldoende konden worden geëvalueerd.

Het is echter logisch dat, op het einde van de opleiding, de op dat ogenblik bereikte taalvaardigheid inbelangrijke mate de totale score bepaalt. Men kan bijvoorbeeld denken aan een eindscore die voor dehelft of meer bepaald wordt door de eindprestatie in het kader van de geïntegreerde proef en voor hetoverige door de geleverde inspanningen tijdens het schooljaar.

5 BIBLIOGRAFIE

5.1 Bronnen

- BREEN, M.P., CANDLIN, C., The essentials of communicative curriculum in language teaching inApplied Linguistics, 1980, 2.

- BREEN, M.P., Contemporary Paradigms in Syllabus Design I en II. In Language Teaching. (Cambridge) april en juni 1987.

- COSTE, D., COURTILLON, J., et al. Un niveau-seuil. Conseil de l'Europe: Hatier, 1976.

- COUMOU, W., MICHORIUS, J. et al., Over de drempel naar sociale redzaamheid. Omschrijvingvan een drempelniveau en een niveau sociale redzaamheid ten behoeve van het onderwijs van hetNederlands als tweede taal aan volwassen buitenlanders. Utrecht, Nederlands Centrum Buitenlanders,1987.

- Council of Europe, Evaluation and testing in the learning and teaching of languages for communica-tion. Straatsburg, Raad van Europa, 1988.

- DAVIS, P., RINVOLUCRI, M., Dictation. New methods, new possibilities. Cambridge, Cambrid-ge University Press, 1988.

- DELLER, S., Lessons from the learner. Student-generated activities for the language classroom.London, Longman, 1990.

22

- EK, J.A. van, Objectifs de l'apprentissage des langues vivantes.• Volume I: Contenu et portée. Straatsburg, Raad van Europa, 1988.• Volume II: Niveaux. Straatsburg, Raad van Europa, 1989.

- EK, J.A. van, TRIM, J.L.M., Treshold level 1990. Strasbourg: Council of Europe Press, 1991.

- GALJEE, W. (red), Frans, Duits en Engels in de basisvorming. Van kerndoelen naar programma'seerste fase voortgezet onderwijs. Enschede, SLO, juli 1991.

- GOETHALS, M., Vakdidactiek Moderne Talen. Een inleidend totaalbeeld van taal- en literatuur-onderwijs en enkele capita selecta. Leuven, KU, Centrum voor Aggregatie L.& W., 1992.

- HOLEC, H., Autonomy and selfdirected learning: present fields of application. Autonomie etapprentissage autodirigé: terrains d'application actuels. Straatsburg, Raad van Europa, 1988.

- KRIEKEN, R. van, De niveaumeter. Maathouden in verschillen. In Levende Talen 471, juli/augus-tus 1992, p. 234-237.

- MULDER, H., La planification et l'ordre des contenus des langues étrangères dans le deuxième cyclede l'enseignement secondaire, voorbereidend document voor de internationale conferentie van de Raadvan Europa in Rolduc. Enschede, SLO, 1990.

- NEUNER, G., et al. Übungstypologie zum kommunikativen Deutschunterricht. München, Langen-scheidt, 1981.

- RICHTERICH, R., CHANCEREL, J.C., L'identification des besoins des adultes apprenant unelangue étrangère. Paris, Hatier, 1977.

- STAATSEN, F., STOKS, G. (red). Voorstellen voor leerplanontwikkeling voor de moderne vreemdetalen in de bovenbouw van havo en vwo. Enschede, SLO, mei 1991.

- WESTHOFF, G., Basisvorming Duits. Leiden, Martinus Nijhoff, 1989.

- WESTHOFF, G., Leesvaardigheid. In Levende Talen 471, juli/augustus 1992, p. 244-254.

- WESTRATE, Ch., Spreekvaardigheid in het nieuwe eindexamen. In Levende Talen 471, juli/augus-tus 1992, p. 255-258.

- WYNANTS, A., Drempelniveau. Nederlands als vreemde taal. Strasbourg, Conseil de l'Europe,1985.

5.2 Woordenboeken en woordenlijsten; normalisatie; grammatica's

5.2.1 ALGEMENE WOORDENBOEKEN

- AL, BPF, et al., Van Dale groot woordenboek Frans-Nederlands, Nederlands-Frans (2 vol.). Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie, 1983-1985.

- BOGAARDS, P., et al. Van Dale handwoordenboek Frans-Nederlands, Nederlands-Frans (2 vol.).Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie.

23

5.2.2 GESPECIALISEERDE WOORDENBOEKEN

- ISAACS, A., The multilingual dictionary of printing and publishing. 1600 essential printing andpublishing terms in English, French, German, Spanish, Italian and Portugese. New York, Facts onfile, 1981.

- MACKIN, R. (ed.), A Subject Analysis of the Advanced Learner's Dictionary of Current English,vol. 4: Industry, Technology, Commerce, Transport, Power, Building. London, Oxford UniversityPress, 1973.Interessante woordenlijst om als referentie te gebruiken, thematische verzameling zonder vertaling.

- MORIN, E., Dictionnaire de l'imprimerie. Bruxelles, Editions des arts & industries graphiques,1963-1964.

- MÜLLER, W., Dictionary of the graphic arts industry in eight languages. Amsterdam, Elsevier,1981.

- PEACOCK, J., Multilingual dictionary of printing and publishing terms. London, Blueprint, 1991

- PROBST, M., Terminologie de la photocomposition eet des tehcniques annexes. Lausanne, EditionsHéliographia SA et RSI, 1979.

- SCHUURMANS STEKHOVEN, G., Kluwer's Universeel Technisch woordenboek Nederlands-Frans, Frans-Nederlands (2 vol.), Deventer/Antwerpen, Kluwer, 1975.

- SERVOTTE, J.V., Dictionnaire commcercial: Français - Nederlands - English - Deutch. Bruxelles,Erasme, 1987/7.

- VAN HOOF, P. et al., Dictionary for foreign trade and international co-operation - Woordenboekvoor buitenlandse handel en internationale samenwerking - Dictionnaire pour le commerce extérieur etla coopération internationale - Wörterbuch für den Aussenhandel und die internationale Zusammen-arbeit. Antwerpen, Maklu, 1991.

- VERGEZ, S., Dictionnaire des arts & industries graphiques. Paris, Euro Stratégies, 1989.

- WIJNEKUS, F.J.M., WIJNEKUS, E.F.P.H., Dictionary of the printing and allied industries.Amsterdam, Elsevier, 1983.

- Wolters' Beeld-woordenboek Frans en Nederlands, samengesteld in samenwerking met de woorden-boekenredactie van Duden. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990/5.

- Wörterbuch der Reprografie. Deutsch mit Definitionen, English, Französisch, Spanisch. München,K.G. Saur, 1982.

5.2.3 AFKORTINGEN EN LETTERWOORDEN

- CALVET, L.-J., Les sigles. Paris, PUF (Coll. Que sais-je?), 1980.

- CARTON, J. et al. Dictionnaire des sigles nationaux et internationaux. Paris, La Maison du Dic-tionnaire, 1987/3.

24

- CLIJSTERS, W., Toujours plus court, toujours plus cryptique: le fléau de l'abrègement, in Roma-neske, 13e jg. nr.1, 1988, p. 26-42.

- MURITH, J., Dictionnaire des abréviations et acronymes scientifiques, techniques, économiques.Lavoisier, 1984. - (Tec. et Doc.).

- MURITH, J., Dictionnaire des sigles et abréviations techniques et scientifiques. Lavoisier, 1982 -(Tec. et Doc.).

5.2.4 NORMALISATIE

- BIN Belgisch Instituut voor Normalisatie - Institut belge de normalisation (IBN) - Brabançonnelaan, 29- 1040 Brussel. Tel.: (02)734 92 05.

5.2.4.1 Belangrijke normbladen

- NBN X 04-001 (1986), Nederlandse woordenlijst voor bedrijf en techniek, met taalkundige aanwij-zingen.

- NBN X 04-002 (1989), Terminologie française. Mises en garde et listes lexicales pour la technique etle commerce.

- NBN Z 02-003 (1989), Echange d'information - Représentation de l'heure - Gegevenselementen enuitwisselingsopmaken - Informatie-uitwisseling - Weergave van datum en uur.

- NBN X 336-337-338-346, Formules administratives et commerciales et addenda. (Tweetalig).

- NBN 287, Documentatie - Correctietekens voor drukproeven. (bij bestelling preciseren Frans of Ne-derlands).

- NBN 288, Documentatie - Correctietekens voor met de hand geschreven of getypte teksten.(bij bestelling preciseren Frans of Nederlands).

5.2.4.2 Toelichtingen bij de normen

- Brochure VVKSO BIN-NORMEN - Licap - D/1994/0279/047.

- Brochure VVKSO Rapporteren - Licap - D/1994/0279/048.

5.2.5 GRAMMATICA'S (VOOR DE LERAREN)

- GREVISSE, M., Le bon usage. Grammaire française. 12e édition refondue par André GOOSSE.Gembloux, Duculot, 1986.

- GREVISSE, M., GOOSSE, A., Nouvelle grammaire française. Paris/Gembloux, Duculot, 1980.

- HANSE, J., Nouveau dictionnaire des difficultés du français moderne. Gembloux, Duculot, 1983.

25

5.3 Leermateriaal

- ANCEAUX, H., FONTYNE et al, Tout oreilles. Apeldoorn, Van Walraven. ISBN 906049-3796(leerlingenboek), 906049-380X (docentenboek), 906049-7376 (cassette).Voor de luistervaardigheid (mededelingen, gesprekken), gevarieerde oefeningen.

- ANCEAUX, H., VAN BAARS, J., et al., Hexagone, Een bovenbouwmethode Frans voor het voort-gezet onderwijs. Amsterdam, Meulenhoff Educatief, 1986. Leerboeken Frans met lerarenhandleidingen audiocassettes. Klemtonen op lees- en luistervaardigheid.

- ARKEL, Tin van, A bientôt (3 delen/niveaus). Amsterdam, Intertaal, 1990. Tekstboeken, werk-boeken, handleiding, cassettes.Spreektaal rond situaties en thema's als kennismaken, naar café gaan, hobby's en interesse, levensmid-delen kopen, enz.Bedoeld voor volwassen. Er wordt uitgegaan van een vooropleiding van 3-4 jaren Frans.

- BRUCHET, J., Voyage à Villers. Entraînement à l'expression orale. Paris, Larousse, 1987.Modeldialogen met luisteroefening, rollenspellen, fixatie- en transferoefeningen, "mots et expressionsutiles"; met audiocassette. Dagelijkse gebruikstaal. Alles speelt zich af op een eiland waar men va-kantie geboekt heeft.Bruikbaar vanaf een derde of vierde leerjaar Frans.

- BRUCHET, J., Parler français au bureau. Spreekvaardigheid Frans voor kantoor en bedrijf. Neder-landse bewerking door Daniëlle Van BALEN-HABETS. Amsterdam, Intertaal, 1989.Modeldialogen met luisteroefeningen, rollenspellen, fixatie- en transferoefeningen, "mots et expressi-ons utiles"; met audiocassette.

- CICUREL, F., PEDOYA, E., PORQUIER, R., Communiquer en français. Actes de parole et prati-ques de conversation. Paris, Hatier, 1987. Met audiocassette.

- Ecoute, écoute... Compréhension orale en français langue étrangère. Paris, Didier/Nancy: CRAPEL,1986.Methode gericht op luistervaardigheid. Met audiocassette. Gevarieerde luisteroefeningen (dialogen,reclame, mededelingen, antwoordapparaat).

- MAANEN, T. van, MULDER, H., Lire, c'est la clé. Lesmateriaal "lezen voor studie en beroep",Enschede, SLO, Leerplan-afdeling Algemeen Voortgezet Onderwijs. Met lerarenhandleiding.

- MALANDAIN, J.-L., 60 voix... 60 exercices. Paris, Hachette. Gesprekken over het dagelijks leven.Met audiocassettes.

- Teleac, Frans voor bedrijf en beroep. Utrecht, Stichting Teleac, 1992.Geïntegreerde methode. Mondelinge zowel als schriftelijke taalbeheersing, ook via de telefoon entelefax. Bestaat uit een cursusboek, geluidscassettes, een videoband, correspondentie-software (bouw-steencorrespondentie).

- VERMEULEN-SMIT, A., WIJGH, I., DE HONDT, H., Ça va? Utrecht, Stichting Teleac, 1986.Bestaat uit een cursusboek, audio- en videocassettes.

5.4 Lerarendocumentatie: lestechnieken en achtergronden

26

5.4.1 ALGEMEEN

- BOGAARDS, P., Basisvorming Frans. Leiden, Stenfert Kroese/Martinus Nijhoff, 1989.De drie delen over de basisvorming in Nederland die werden uitgegeven bij Stenfert Kroese/MartinusNijhoff zijn in grote mate complementair, en vormen een uitstekende inleiding op communicatief tale-nonderricht. (Zie ook de JONG en WILLEMS, WESTHOFF).

- JONG, W.N. de, WILLEMS, G.M.M., Basisvorming Engels. Leiden, Stenfert Kroese/MartinusNijhoff, 1989. Zie ook BOGAARDS, WESTHOFF.

- KOSTER, MATTER, Vreemde talen leren en onderwijzen. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1983.

- NEUNER, G., et al. Übungstypologie zum kommunikativen Deutschunterricht. München, Langen-scheidt, 1981.

- SHEILS, J., La communication dans la classe de langue. Strasbourg, Conseil de la coopération cultu-relle, 1991.Overzicht van talloze variaties van leeractiviteiten onder de rubrieken Interaction, Compréhension,Compréhension orale, Compréhension écrite, Expression orale, Expression écrite en Compétencelinguistique (grammatica). Uitgewerkte lesvoorbeelden in verschillende talen.

- VOORT, P.J. van der, MOL, H., Basisdidactiek voor het onderwijs in de moderne vreemde talen.Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989.

- WESTHOFF, G.J., Basisvorming Duits. Leiden, Stenfert Kroese/Martinus Nijhoff, 1989.Zie ook BOGAARDS, de JONG en WILLEMS.

5.4.2 SPECIFIEKE ONDERWERPEN

5.4.2.1 Gespreksvaardigheid

- GOETHALS, M., Groeien naar autonomie. Voorbeelden van gestructureerde drama-activiteiten. InWerkmap voor Taalonderwijs (Leuven, Acco), nr. 46, zomer 1987, p. 95-102.

- RICHTERICH, R., SCHERER, N., Communication orale et apprentissage des langues. Paris,Hachette, coll. F., 1975.

- STEEHOUDER, M.F., et al., Leren communiceren: procedures voor mondelinge en schriftelijkecommunicatie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990/2.

- WESTRATE, Ch., Spreekvaardigheid in het nieuwe eindexamen.

5.4.2.2 Luistervaardigheid

- ANCEAUX, H.T., Luisteren en lezen. Leiden, Spruyt, van Mantgem en de Does, 1989.

- DIJK, F.G.M. van, Luistervaardigheid. In KPC, Werkgroep MVT (Moderne Vreemde Talen),Nieuwsbrief MEAO, nr. 24 (februari 1990). KPC, 's-Hertogenbosch.Theoretische benadering en praktische suggesties.

- UR, P., Teaching listening comprehension. Cambridge, Cambridge University press, 1984.

27

Inleiding over "listening in real-life" en algemene adviezen voor het bedenken van luisteroefeningen.Talrijke voorbeelden.

5.4.2.3 Leesvaardigheid

- ANCEAUX, H.T., Luisteren en lezen.

- GRELLET, F., Developing reading skills. Cambridge, Cambridge University Press, 1981.Systematische verzameling van (voorbeelden van) activiteiten om de leerlingen leesstrategieën bij tebrengen.

- JANSSEN, G., Leesvaardigheid. In KPC, Werkgroep MVT, Nieuwsbrief MEAO., nr. 24 (februari 1990).

- WESTHOFF, G., Voorspellend lezen. Een didaktische benadering van de lesvaardigheidstraining inhet moderne-vreemdetalenonderwijs. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1981.

- WESTHOFF, G., Leesvaardigheid. In levende Talen.

5.4.2.4 Schrijfvaardigheid

- DAVIS, P., RINVOLUCRI, M., Dictation. New methods, new possibilities.

- GRABNER, C., HAGUE, M., Ecrire pour quoi faire. Paris, Didier, 1987. Met cassette.

- STEEHOUDER, M.F., et al., Leren communiceren: procedures voor mondelinge en schriftelijkecommunicatie. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1990/2.

5.4.2.5 Kennis van land en volk - interculturele communicatie

- HOFSTEDE, G., Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen. Amsterdam, Contact,1991.

- Intercultureel onderwijs voor lerarenopleidingen, reeks samengesteld in opdracht van het Ministerievan Onderwijs en Wetenschappen te Zoetemeer (Nederland), en in 1991 uitgegeven bij het EducatiefCentrum Noord bij de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Postbus 1018, NL-8900 CA Leeuwarden.Sommige delen bestaan uit een basisboek en een handleiding. De verschillende delen zijn in grotemate complementair.

• AL, I., Intercultureel lesgeven bij Frans.

• HENDRIKS, F., HILTE, J., WIERDSMA, T., Intercultureel Onderwijs. (basisboek en handlei-ding)

• JONG, W.N. de, Intercultural problems? An introduction for future teachers of English.

• MITZSCHKE, M., Interkulturelle Dimensionen des Unterrichts Deutsch als Fremdsprache.

• ROETERS, H., WAL, J. van der, Intercultureel lesgeven: Pedagogische en sociaal-psychologischeaspecten.

28

- MAUCHAMP, N., La France de toujours. Paris, Clé International, 1991.

- MAUCHAMP, N., SANTOMAURO, A., La France de toujours: guide pédagogique. Paris, CléInternational, 1991.

- MAUCHAMP, N., La France d'aujourd'hui. Paris, Clé International, 1991.

- MERK, V., BROWAEYS, M.-J., Frankrijk. Omgangsvormen, tradities, zakelijke conventies, ver-blijf en vervoer, specifieke vocabulaire. Groningen, Wolters-Noordhoff (Business class), 1992.

- SCHNAPPER, D., MENDRAS, H., (red), Six manières d'être européen. Paris, Gallimard, 1990.

- VIGNER, G., Savoir-vivre en France. Paris, Hachette.

- WIJST, P. van der, Beleefdheidsmarkeringen in Franse en Nederlandse verzoeken. In R. van Houten E. Huls (red.), Sociolinguïstische conferentie. Delft, Eburon, 1991, p. 473-489.

5.4.2.6 Leerautonomie

- BIMMEL, P., Leren leren in de basisvorming moderne vreemde talen. In Levende Talen, september1992, p. 297-304.

- DELLER, S., Lessons from the learner. Student-generated activities for the language classroom.

- HOLEC, H., Autonomy and selfdirected learning: present fields of application. Autonomie et appren-tissage autodirigé: terrains d'application actuels. Straatsburg: Raad van Europa, 1988.

- MULDER, H., TOORENBURG, H. van, Meer aandacht voor studievaardigheid. Enschede, SLO,1986. Katern 7 in de reeks Oriënterend onderwijs in moderne vreemde talen.

- NARCY, J.-P., Comment mieux apprendre l'anglais. Paris, Editions d'Organisation, 1991.

- TRIM, JLM., Learning to learn (hoofdstuk 11 uit VAN EK en TRIM, Treshold level 1990).

5.4.2.7 Woordenschatonderwijs

- SCHOUTEN-VAN PARREREN, C., Woorden leren in het vreemde-talenonderwijs. Apeldoorn,Van Walraven, 1985.

- Woorden, woorden, woorden. Themanummer van Levende Talen, december 1986.

5.4.2.8 Grammatica-onderwijs

- JORDENS, P., Grammatica in taalgebruik. In Levende Talen, december 1990.

- KWAKERNAAK, E., Grammatica in het Vreemde-talenonderwijs. Leiden, Alpha, Kleine alphareeks nr. 2, 1989.

5.4.2.9 Evaluatie

- BOLTON, S., Evaluation de la compétence communicative en langue étrangère. Paris, Didier, 1987.

29

- JONG, W.N., de, Andere eindtermen, andere toetsen?, in Levende Talen, mei/juni 1992, p. 163-167.

- TAGLIANTE, Ch., L'évaluation, Techniques de classe. Paris, Clé International, 1991.

5.5 Tijdschriften

5.5.1 VOOR LEERLINGEN

- Actualquarto. Association Pédagogique Européenne pour la diffusion de l'actualité, 20 allée des Bou-leaux, 6280 Gerpinnes. Tél.: (071)21 61 53.

- CLE - Votre journal en français. CLE International, 75, Av. Denfert-Rochereau, Paris.

- Panache. De Nederlandsche Boekhandel/Uitgeverij Pelckmans, Kapelsestraat 222, 2950 Kapellen.

- Reprise. Stryenlaan 10, 4835 RE Breda. Revue de presse, met opdrachten en woordenlijst. Bestellingen: antwoordnummer 10669, 4800 WB Breda.

5.5.2 VOOR LERAREN

- Courrier F., Tijdschrift van de Belgische Vereniging voor Leraars Frans, Molièrelaan 118, 1190Brussel.

- Le Français dans le Monde, 99, rue d'Amsterdam, 75008 Paris. Tél.: 42 80 68 55.

- Info-Frans. Sectie Frans van het Centrum voor Didactiek, Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen.Tel.: (03)220 46 81.

- Levende Talen. Bureau Levende talen, Corn. Anthoniszstraat 38hs, postbus 75148, NL-1070 ACAmsterdam. Tel.: 0031/20 673 94 24.

- Romaneske. VLR - Vereniging van Leuvense Romanisten, Beosierlaan 30, 3010 Kessel-Lo.

- Romaniac. VORRUG - Vereniging van oud-romanisten van de Rijksuniversiteit Gent, Nieuwe Wande-ling 87, 9000 Gent.

- Werkmap voor Taal- en Literatuuronderwijs. Werkverband voor Taal- en Literatuuronderwijs, Vliebergh-Senciecentrum: afdeling Moderne Talen. Contactadres: W.v.T., Blijde Inkomststraat 21,3000 Leuven. Tel.: (016)28 47 83.

5.6 Nuttige adressen

- Ambassade de France, Service culturel - Documentation, Bd. du Régent 42, 1000 Bruxelles. Tél.: (02)512 17 71.

- BELC, Bureau pour l'enseignement de la langue et de la civilisation française. 9, rue Lhomond, 75005Paris. Tél.: (1)47 07 42 73.

- Bureau d'information pour les produits agricoles de France, rue Major Dubrucq 29, Bruxelles.

30

Tél.: (02)512 11 72.

- Bureau de coopération linguistique et éducative de l'Ambassade de France, Sint-Jacobsnieuwstraat,9000 Gent. Tel.: (091)25 25 29.

- CACEF (Centre d'action culturelle de la communauté d'expression française). 12, rue Saintraint, 5000Namur. Tél.: (081)71 27 00.

- Centre d'Animation en Langues, 36, Boulevard Anspach, 1000 Bruxelles. Tél.: (02)217 46 04.

- Centre d'Information et de Documentation Jeunesse, 1 D Quai Branly, F-75 740 Paris Cedex 15. Tél.:566 40 20.

- Centre national de documentation pédagogique. Rue d'Ulm 29, 75230 Paris Cedex 05.Tél.: (1)46 34 90 00.

- Centre régional de documentation pédagogique. Rue Jean Bart 3, 59018 Lille Cedex.Tél.: 20 57 63 88.

- Chambre de Commerce et d'Industrie de Paris. Direction des relations internationales de la directionde l'enseignement. 42, rue du Louvre, 75001 Paris. Tél.: (1)45 08 37 34; (1)45 08 37 35;(1)45 08 37 80.

- Didactische films, audiovisuele middelen en bijschoolse activiteiten. Handelskaai 7, 1000 Brussel.Tel.: (02)217 41 90.

- Médiathèque de la Communauté Française de Belgique, asbl.• 18, place E. Flagey, 1050 Bruxelles. Tél.: (02)640 38 15.• 17, place du XX-août, 4000 Liège. Tél.: (041)23 36 67

- Représentation du tourisme français en Belgique. Avenue de la Toison d'or 21, 1060 Bruxelles.

- SLO - Instituut voor Leerplanontwikkeling, Boulevard 1945, 3, NL-7511 AA Enschede (Nederland).Tel.: 0031/ 53/ 840 840.

- SNCF, Service des relations publiques. 88, rue Saint-Lazare, 75436 Paris Cedex 09. Tél.: (1)42 85 60 00.

- Werkgroep "Taal in TSO en BSO". KU-Leuven, Permanente Vorming, Werkverband voor Taal- enLiteratuuronderwijs (Vliebergh-Senciecentrum: afdeling Moderne Talen).• M. Goethals, Blijde-Inkomststraat 21, 3000 Leuven. Tel.: (016)28 47 64.• P. Bodeux, Javanastraat 100, 3680 Maaseik. Tel.: (089)56 52 58.

INHOUD

blz.

1 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DE STRUCTUUR SECUNDAIR ONDERWIJS 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2 BEGINSITUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

4 INHOUDELIJKE COMPONENTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

5 TAXONOMIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

6 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

7 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE WENKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

PV Praktijk/Stages Grafische techniekenTV Grafische technieken Uitvoeringstechnieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

TV Grafische technieken Technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Offsetpersen/vellenpersen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Offsetpersen/rotatiepersen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Kwaliteitscontrole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Afwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Aanverwante druktechnieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

TV Grafische technieken Toegepaste informatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Complementair gedeelte

TV Grafische technieken Calculatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

8 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

4

1 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DE STRUCTUURSECUNDAIR ONDERWIJS 1989

1.1 Inleiding

Tijdens het schooljaar 1994-1995 bereikte de eenheidsstructuur het 2de leerjaar van de 3de graad. Destudierichtingen TSO kregen in de 3de graad een geactualiseerde of een vernieuwde inhoud. Vanzelf-sprekend hebben inhoudelijke aanpassingen aan de 3de graad gevolgen voor de op de 3de graad aanslui-tende specialisatiejaren.In de sectoriële commissies van de VLOR werd nagegaan in welke mate het aanbod van specialisatiejarenmoest worden aangepast, rekening houdend met de hieronder vermelde en op het TSO gefocuste visie-tekst. Dat resulteerde in een reeks adviezen voor schrapping, naamwijziging, actualisering en toevoegingvan 3de leerjaren van de 3de graad.

1.2 Het concept van 3de leerjaren van de 3de graad TSO

1.2.1 SPECIALISATIEJAREN TSO

Specialisatiejaren TSO zijn een verdieping van een bepaald onderdeel van de leerstof van de 3de graad.Zij hebben een rechtstreekse koppeling naar tewerkstelling in bedrijven of instellingen. Zij bouwen voortop de kennis die de leerlingen verworven hebben in de 3de graad. De specialisatiejaren kunnen wel vrijeng of vrij breed zijn.

De link naar tewerkstelling heeft belangrijke kwalitatieve consequenties. Die hogere kwaliteitseisenpassen trouwens in een maatschappelijke tendens om in algemene zin hogere opleidingsvereisten te stellen.De 3de leerjaren van de 3de graad kunnen in een aantal sectoren een middel zijn om daaraan te- gemoet tekomen.

Door het volgen van een 3de leerjaar van de 3de graad (en de erin opgenomen stages of andersoortigeaanwezigheid in bedrijven) hebben de afgestudeerden een grotere kans op tewerkstelling of krijgen zijgrotere troeven op de arbeidsmarkt.

Specialisatie is een rekbaar begrip. De specificiteit zal gedeeltelijk afhankelijk zijn van de betreffende(deel-)sector. De kwalitatieve invulling van 3de leerjaren van de 3de graad moet geregeld door de sec-torcommissies worden geëvalueerd. De hoge kwaliteitseisen vragen op hun beurt adequate uitrusting engoed voorbereide lesgevers.

Men moet hieruit afleiden dat de specialisatiejaren niet voorbereiden op het hoger onderwijs. Ze hebbendus als doelpubliek "finalisten van het secundair onderwijs". Dit belet niet dat een leerling toch de smaakvoor het hoger onderwijs in zo'n jaar zou te pakken krijgen. Een belangrijke doelstelling, zo niet debelangrijkste, is in ieder geval jonge mensen een betere instap in de tewerkstellingswereld verzekeren.

Negatief kunnen we het zo stellen: de specialisatiejaren kunnen geen heroriënteringsfunctie hebben. Ditlaatste veronderstelt immers dat de leerlingen in dit leerjaar met een ander beroepsprofiel zouden kennismaken. Deze leerjaren kunnen ook geen actualiseringsfunctie hebben in opgedane kennis. Het zou ong-erijmd zijn verouderde technieken te gebruiken in de 2de en de 3de graad om in het 3de leerjaar van de3de graad dan alle nieuwe technologieën aan te leren. Zowel de heroriëntering als de actualisering horennormalerwijze thuis in het gewone deeltijds volwassenenonderwijs of onderwijs voor sociale promotie.

Specialisatiejaren kunnen tenslotte ook geen vervolmakingsfunctie vervullen. Hierdoor zouden we erken-nen dat de eigenlijke studieduur van het secundair onderwijs zeven leerjaren omvat. Dit mag nooit debedoeling zijn. De vormingscyclus moet "afgerond" zijn op het einde van het 2de leerjaar van de 3degraad.

5

1.2.2 SAMENWERKING MET DE SOCIALE PARTNERS

Uit de omschrijving van de specialisatiejaren TSO hierboven is zo af te leiden dat de opleiding realiteits-nabij hoort te zijn, dat de opbouw van een nieuw specialisatiejaar in nauw overleg dient te gebeuren metde sociale partners. Er valt in dit verband een behartenswaardige tendens waar te nemen om de betrok-kenheid van onderwijsverstrekkers, overheid en sociale partners vast te leggen in een convenant. In iedergeval moet het mogelijk zijn met de sociale partners tot hechte samenwerkingsverbanden te komen, moe-ten meer projectmatige co-financieringsprojecten gerealiseerd kunnen worden.

De samenwerking met de sociale partners heeft voor de specialisatiejaren belangrijke gevolgen:

- de klemtoon komt veel meer dan vroeger te liggen op "specialisatie". Dit zal enerzijds de kwaliteitvan deze 3de leerjaren van de 3de graad opvoeren;

- de klemtoon ligt ook uitdrukkelijk op de tewerkstelling. Dit wil zeggen dat deze specialisatiejarenrealiteitsnabij moeten uitgewerkt worden in samenwerking met bedrijven en instellingen. Deze sa-menwerking mag zich niet beperken tot de technische, praktische of kunstvakken, maar ook dealgemene vakken moeten meer dan vroeger ook in dit teken staan;

- op basis van de band met tewerkstelling en het realiteitsnabij leren zal reëel contact met bedrijvenen instellingen in de regel meer dan wenselijk zijn. Dit kan zich onder meer vertalen in kort- enlanglopende stages. Er kan worden overwogen voor bepaalde jaren formules van alternerend lerente bekijken, van opleidingen in duale vorm. Dat vereist dan wel een uitstekende begeleiding, ookop pedagogisch-didactisch vlak, op de werkvloer;

- tot op heden werd de idee van een spreiding in de tijd van specialisatiejaren nog niet gerealiseerd.Als de vrijgekomen tijd wordt ingevuld met regulier werk (en verloning) kan deze mogelijkheidoverwogen worden. Als werksituatie en studies bij elkaar aansluiten, komt men tot een goedeconstructie. Na het beëindigen van het specialisatiejaar (b.v. twee jaar) zou de jongere mogenverwachten aan een full-time job te geraken. (Hier komt men dicht bij het domein van het deeltijdsvolwassenenonderwijs, zeker als men ook een modulaire opvatting van specialisatiejaren zou over-wegen. Hierover moet alle overleg nog plaatsvinden).

Tot hier de visietekst van de VLOR Afdeling TSO-BSO.

2 BEGINSITUATIE

Als beginsituatie voor dit 3de leerjaar van de 3de graad zijn er normaal onderliggende studierichtingen(onderstaande linkse kolom) en ook toegelaten studierichtingen (onderstaande rechtse kolom).Voor leerlingen die uit de "ook toegelaten studierichtingen" afkomstig zijn is het wenselijk dat een aantalelementen worden bijgewerkt, willen zij zich in dit 3de leerjaar van de 3de graad goed kunnen aanpassenaan het beginniveau van de leerstof.

2.1 Normaal onderliggende studierichtingen Toegelaten studierichtingen

TSO Druk- en afwerkingstechnieken TSO Grafische wetenschappenTSO Grafische technieken BSO-onderverdelingen, overeenstemmend mits diplo-

ma van secundair onderwijs of gelijkwaardig:BSO Druk- en afwerkingstechniekenBSO Grafische technieken

6

2.2 Bij te werken elementen

TSO Grafische wetenschappen

Praktijk/Stages: praktische handelingen en vaardigheden aan de vellenoffsetpers.

BSO Druk- en afwerkingstechnieken

Praktijk/Stages: herhalen en verdiepen:- basisprincipes meerkleurendruk;- controle-elementen;- densitometrie.

Technologie Grafische technieken: kennis en inzicht verdiepen van:- stuur- en regelsystemen CPC, I, II, III, IV;- densitometrie.

BSO Grafische technieken

Praktijk/Stages: herhalen en verdiepen:- basisprincipes meerkleurendruk, inoefenen meerkleurendruk;- controle-elementen;- densitometrie.

Technologie Grafische technieken: kennis en inzicht verdiepen van:- inktmengen, inktmengsystemen;- stuur- en regelsystemen CPC, I, II, III, IV;- inzicht in drukmoeilijkheden (plukken, strepen, enz.);

3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN

Het specialisatiejaar 'Gestandaardiseerde en geprogrammeerde druktechnieken TSO' is gericht naar deopleiding van verantwoordelijke technicus-bediener van een geautomatiseerde en programmeerbareoffsetpers.Het drukken op een geautomatiseerde en programmeerbare meerkleurenoffsetpers berust op de basisken-nis van het offsetdrukken op de éénkleurvellenoffsetpers, zoals in de 3de graad wordt aangebracht. Deafstandsgestuurde meerkleurenpersen bevatten specifieke technische elementen en handelingen die nietaanwezig zijn bij het drukken op een éénkleurpers.De leerlingen komen voornamelijk uit TSO 3de graad 'Grafische technieken' en 'Druk- en afwerkings-technieken', en enkele leerlingen komen uit 'Grafische wetenschappen'. De meeste van deze leerlingenhebben de voorbije jaren een polygrafische opleiding gevolgd.Dit wil zeggen dat de leerlingen ongeveer een derde van de tijd besteden aan praktische vakken in dedrukkerij aanwezig geweest zijn. De overige tweederden van de praktijkuren hebben zij in de lay-out-,tekstverwerking-, repro-, montage- en kopie-afdeling doorgebracht.

De praktische doelstellingen:- In principe stellen wij als algemene doelstelling dat de theoretische en praktische beroepsvorming

'Gestandaardiseerde en geprogrammeerde druktechnieken' toegespitst wordt op het zelfstandigwerken van de leerling, onder discrete begeleiding.Zowel in de theorie (technologie) als in de praktijk (oefeningenreeks met diverse moeilijkheidsgra-den: voornamelijk meerkleurenwerken) is het de hoofddoelstelling dit te bereiken door afgebakende

7

leereenheden in hun globaliteit aan te bieden, die de leerling met grote mate van zelfstandigheid eninzicht moet verwerken.

- Om dit doel te bereiken opteren wij voor een reeks van opdrachtpakketten die in de praktijk dienenuitgewerkt te worden. De noodzakelijke theoretische kennis wordt in de technologie verdiept uitge-werkt, geactualiseerd en geglobaliseerd, zodanig dat er rechtstreeks verband ontstaat tussen detheorie en de praktijk van de leerling.

- Tijdens de praktijkoefeningen wordt eveneens aandacht besteed aan de kwaliteitscontrole enkwaliteitszorg met toepassing van alle bestaande gestandaardiseerde controlemiddelen en specifiekecontrole-apparatuur (densitometers en colorimetriemeters).

- De bouwwijze van de verschillende meerkleurenpersen kennen, ontleden en in groepen indelen.- Een analyse maken van de verschillende meerkleurendrukwerken, deze kennen en inzicht hebben in

het totale drukproces.- Kennis hebben van het doorvoeren van bestaande te bedrukken materialen (papiersoorten, karton,

kunststoffen, enz.).- Het papiertransport volledig zelfstandig kunnen instellen.- Opspannen en in register brengen van de drukplaten.- De kwaliteitscontrole bij drukwerk kennen en uitvoeren door middel van densitometer en

spectraalfotografie-meter, gekoppeld met bestaande, bruikbare software op PC.- Onderhoud aan de meerkleurenpers kunnen uitvoeren, storingen kunnen localiseren en interprete-

ren.- Specifieke en recente grondstoffen en produkten kennen en kunnen aanwenden.- Kennis hebben van alle aanwezige veiligheidsvoorzieningen op de meerkleurenpers.- Grondige kennis hebben en volledig zelfstandig kunnen werken met de computergestuurde

afstandssturing van de meerkleurenpers.

De leerlingen kunnen tewerkgesteld worden in middelgrote en grote drukkerijen, waar hoofdzakelijkkwaliteitsmeerkleurendrukwerk wordt gedrukt. De vraag naar gespecialiseerde meerkleurendrukkers isgroter dan het huidige aanbod van leerlingen.

4 INHOUDELIJKE COMPONENTEN

4.1 Technologie Gestandaardiseerd en geprogrammeerd drukken

Het vak Technologie bevat vijf deelvakken:- Offsetpersen/vellenpersen- Offsetpersen/rotatiepersen- Kwaliteitscontrole- Afwerking- Aanverwante druktechnieken

De inhoudelijke componenten zijn:- Uitdieping van de bouw van de verschillende meerkleurenpersen (offsetplaat, rubberdoek, druk-

afwikkeling, registersystemen, vochtgeving, inktwerken, laktorens, drooginstallaties).- Computer-afstandssturing (voor inkt en register) kennen en kunnen instellen.- Kwaliteitscontrole kennen en kunnen uitvoeren met alle bestaande en gestandaardiseerde controle-

elementen en elektronische meetapparatuur.- Veiligheidsaspecten bij het meerkleurendrukken.- Randapparatuur en opties bij de meerkleuren-offsetpersen (registerperforatiesystemen, koelinstalla-

tie, platenvoorbuig-apparaten, perslucht, perforeer-snij-inrichtingen).- Drukmaterialen: papier, inkt, rubberdoeken, drukplaten.- Moeilijkheden bij het drukken aan de meerkleuren-offsetpers.

8

4.2 Praktijk/Stages Gestandaardiseerd en geprogrammeerd drukken

Oefeningenreeks van meerkleurendrukwerk met diverse moeilijkheidsgraden zelfstandig kunnen uitvoeren.

4.3 Stages

Door stages in de bedrijven de leerlingen in de mogelijkheid stellen kennis te verwerven van grootfor-maatmachines, vier-, vijf-, zes- of achtkleurenoffsetpersen.De leerlingen kunnen stage volgen in middelgrote en grote drukkerijen waar hoofdzakelijk kwaliteits-meerkleurenwerk wordt gedrukt.

De uitgevoerde taken kunnen zijn:- plaatvervaardiging;- drukken aan een tweekleurenpers met afstandssturing;- begeleiden aan een vierkleurenpers met afstandssturing;- kwaliteitscontrole;- bedienaar van veredelingstechnieken op de drukpers;- toepassen van de diverse afwerkingstechnieken: snijden, vouwen, binden;- onderhoudstaken aan de drukpers of afwerkingsapparatuur.

5 TAXONOMIE

Een leerplan is opgesteld in de vorm van leerinhouden en verwerking (leerplandoelstellingen).Voor de technisch-theoretische vakken (TV) wordt in kolommen het te bereiken minimumniveau vanverwerking aangegeven volgens de taxonomie van BLOOM, waarbij volgende afkortingen wordengehanteerd.K = kennen A = analyserenB = begrijpen S = synthetiserenT = toepassen E = evalueren

Telkens staat in de niveaubepalende kolommen B of UB = basisleerstofU = uitbreidingsleerstof

6 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF

De wettelijke en reglementaire basis voor de geïntegreerde proef is te vinden in:- het besluit van de Vlaamse Executieve van 13 maart 1991 betreffende de organisatie van het voltijds

secundair onderwijs;- de ministeriële omzendbrief SOZ(91)7 van 3 mei 1991 met betrekking tot de structuur en de organi-

satie van het voltijds secundair onderwijs.Het VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel, publiceerde in verband met de geïntegreerde proef reedsvolgende uitgaven:- mededeling van 6 mei 1994 betreffende "De geïntegreerde proef" (Kl.50.01.03);- mededeling van 22 november 1994 betreffende "De geïntegreerde proef - aanvulling vademecum"

(Kl.50.01.03).

Voor de 3de leerjaren van de 3de graad zal later een speciale publikatie volgen. Toch moet men van bijde toepassing van de leerplannen tijd voorzien voor een zinvol opgebouwde proef.

7 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

9 PV Praktijk/Stages Grafische technieken 12 (+2) u./w.TV Grafische technieken Uitvoeringstechnieken

4 u./w.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

1 Meerkleuren lijnwerk- op tweekleurenpers- op vierkleurenpers

Eerste herhaling van de leerstof van het 2deleerjaar van de 3de graad.Nazicht of de stof gekend is en bijgebleven is.

B Bespreking met drukwerkvoorbeelden.

2 Standmaken op meerkleurenpersen De techniek van het standmaken op meerkleu-renpersen, die verschillend is van de techniekop éénkleurpersen aanleren.

B Verschillende instellingen met diversepapiersoorten.

3 Alcoholvochtgeving Testen in de praktijk van verschillende vocht-systemen (b.v. Roland-Matic e.a.).

B Schema's van vochtsystemen bekijken.Toepassing op de machine aanwezig in deschool.

4 Regelen, afstellen en onderhouden vanhet vochtsysteem op meerkleurenpers

De totaalregeling van het vochtwerk kennen enafstellen.

B Schema's in handleiding gebruiken.

5 Inktwerk op meerkleurenpers- drukrollen- inktcilinders- verdeel- en verwrijfrollen- uitbouwen en terugplaatsen- afstellen en regelen- inktbakconstructie

De totaalregeling van het inktwerk kennen enafstellen.

B Schema's in handleiding gebruiken.

6 Smeren en onderhoud van de meerkleu-renpers

Met gebruik van de handleiding het onderhouden het smeren van de meerkleurenpers uitvoe-ren.

B

10

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

7 Afstandssturing:(b.v. RCI - CPC)- werking- regeling- gebruik/bediening- mogelijke foutmeldingen- inzicht in de totale werking (compu-

tersturing)- lezen en begrijpen van elektrische

schema's

Afstandssturing kennen en gebruiken.

Bijgeleverde elektrische schema's begrijpen enlezen.

B

U

Machinehandleiding doornemen en ver-schillende functies uitleggen.

Technische documentatie bij de machineraadplegen.

8 Alle bewerkingen aan de plaat-, rubber-doek- en tegendrukcilinder

Instellen aan de plaat-, rubberdoek- en tegen-drukcilinder kennen en uitvoeren (b.v. opspan-nen plaat, rubberdoek vervangen, onderhoudtegendrukcilinder enz.).

B

9 Omkeerinrichting voor het drukken vanschoon- en weerdruk te samen- bouw- omschakeling, verschillende handelin-

gen- afstelling- terugschakeling

Machine naar recto-versodruk op meerkleuren-pers kunnen instellen.

B/U Handleiding gebruiken.Schema-opstelling maken voor het om-schakelen van de pers.

10 Quadri-oefeningen op de meerkleuren-pers- eenvoudige- moeilijke- specialeMoeilijkheidsgraad telkens verleggen

Het verschil tussen het drukken van quadri opéénkleurenpersen en op meerkleurenpersenontdekken wat betreft register, inktgedrag, pa-pierrek en andere factoren.

B Verschillende oefeningen samenstellen meteen stijgende moeilijkheidsgraad.

11

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

11 Quadri-oefeningen op meerkleurenpersmet opgave van bepaalde drukvolgorde(b.v. tweekleurenpers: zwart-blauw ennadien magenta-geel)Nadien drukvolgorde wijzigen

Leren ontdekken en vaststellen dat de kleur-volgorde invloed heeft op het eindresultaat vanhet drukwerk.

B/U Verschillende voorbeelden met deelproe-ven laten controleren en kleurverschilvaststellen.

12 Quadri-oefeningen in speciale uitvoerin-gen:- UCR- extra rasterdichtheid boven 175- FM-Raster- 7-kleurendruk- op speciale papiersoorten (b.v. niet

wit, idem, recyclage, e.a.)- kunststof

Speciale werken leren uitvoeren. B Aantonen met drukvoorbeelden van ver-schillende bedrijven.

13 Produktiewerken, bijvoorbeeld- eigen drukwerk van de school

. schooltijdschrift

. uitnodiging en affiche opendeurda-gen enz.

Een zo getrouw mogelijke benadering van deechte produktiesfeer creëren door diverse wer-ken, die moeten geleverd worden, zelfstandiguit te voeren.

B Eigen drukwerk van de school.

14 Beeldmaataanpassing voor een goed re-gister

Door beide technieken, smetring op smetringen smetring van smetring, met elkaar te verge-lijken, de juiste toepassing volgens de op-dracht kennen.

B Drukwerkvoorbeelden.

15 Veredelingstechnieken- druklak- dispersielak- metaalinkten- rillen- perforeren op de pers

Veredelingstechnieken kunnen uitvoeren. B Drukwerkvoorbeelden bekijken en bespre-ken.

12

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

16 Densitometrie - colorimetrie/spec-traal-fotometrie- gebruik van densitometer- gebruik van colorimeter- gebruik spectrofotometer

Kwaliteitscontrole kunnen uitvoeren bij middelvan meettoestellen.

B Gebruik van densitometer praktisch demonsteren.

17 Opstellen van verschillende curven endrukprotocol en inbrengen in PC

De meetresultaten kunnen vastleggen in eenzichtbare weergave en een drukprotocol vaneen herdruk kunnen opstellen.

B Voorbeelden weergeven van bestaandedrukwerken.

18 Drukken met samengestelde kleuren- pantone- focoltone- en anderevia 4-kleurenfilms en via zelf gemengdeinktsamenstellingen

Mengsystemen van kleuren kennen en uitvoe-ren.

B Drukwerkvoorbeelden.

19 Drukken van testvorm Via een testvorm van een fotogravure of firmaen/of zelfsamengestelde vorm, alle kwaliteits-controles uitvoeren.

B Testvormen gebruiken en bespreken.Bijvoorbeeld Brünner.

20 Instellen van de snijmachine Programmeerbare snijmachine voor diverseopdrachten en papiersoorten kunnen instellenen gebruiken.

B Handleiding snijmachine en snij-oefenin-gen.

21 Instellen van de vouwmachine De meest voorkomende vouwwijzen van bro-chure en boekwerk kennen en verwerken op devouwmachine.

B

22 Afwerkingsmachines De voorkomende afwerkingsmachines kennen.De aanwezige afwerkingsmachines op deschool instellen.

B/UB

Documentatie.Bedrijfsbezoeken aan afwerkingsbedrijvenof via interactie.

13

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

23 Laboefeningen papier, inkt, vochtmiddelen andere

Verschillende testmogelijkheden voor papier,inkt, vocht en andere uitvoeren in functie vaneen drukopdracht.

B Testoefeningen samenstellen.Documentatie van de meettoestellen.

24 Vergelijkende testen met diverse grond-stoffen

Vergelijkende testen in verband met aangebo-den materialen als toevoegmiddelen, waspro-dukten en andere uitvoeren.

B

25 Invullen werkfiches en eindverslagopstellen

Behoorlijk de werkfiche/drukopdracht invullen. B Eigen drukwerkfiche gebruiken.Werkfiches uit drukkerijen.

26 Magazijnbeheer in de praktijk Via een database de voorraad aan materialenbijhouden, verwerken en analyseren.

U Werkopdrachten opgeven.

27 Afwerking/inbinden/handboekbinden Met eenvoudige oefeningen de afwerking,inbinden en handboekbinden aanleren.Aantonen hoe een industrieel gebonden boektot stand komt.Particuliere volle en halve band zelfstandigkunnen uitvoeren.

U Werkopdrachten geven.Voorbeelden uit de praktijk tentoonstellenen bespreken.Eventueel namaken.

28 ActualiteitenInnovatie/vernieuwingen

Alle nieuwigheden, produkten vernieuwingen,en andere uittesten en aanleren.

U Beroep doen op leveranciers, eventuelemachines in bruikleen.

14

TV Grafische technieken - Technologie 7 u./w.

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

OFFSETPERSEN/VELLEN-PERSEN

1 Cilinderopbouw van meerkleurenpersen(2-, 4-, 5-, 6- en 8-kleurenpersen)- rijenbouw- vijf cilinderbouw

De bouwwijzen van verschillende machinefa-brikanten ontleden voor wat de cilinderop-stelling betreft.

Persherkenning:door het zien van de bouwwijze een korteomschrijving geven.

B

B

Overheadprojectie en/of beschikbarevideobanden van de verschillende machi-nefabrikanten.Machine bekijken in de werkplaats.Documentatiemap.

2 Schoon- en weerdrukpersenOmschakelbare en niet omschakelbare

Ontleden van persschema's en de verschil-punten met de conventionele persen herkennen.

B Documentatiemap van verschillende ma-chines aanleggen en vergelijken.

3 Opstellen van databank van de verschil-lende offsetpersen/vellenpersen

Marktkennis verwerven omtrent het aanbod vande meerkleurenpersen.

B Via PC een bestand opmaken met alle ken-merken, leveranciers, machinebouwers.Richtprijzen kennen voor standaarduitvoe-ringen.

4 Het vochtwerk De bouwwijzen van verschillende machinefa-brikanten ontleden voor wat de grondigeverschillen van vochtwerken betreft.

B Overheadprojectie, videobanden en docu-mentatie.

5 Het inktwerk Bouwwijzen van de verschillende machinefa-brikanten ontleden.

B Overheadprojectie, videobanden en docu-mentatie.

6 Het inlegapparaat Details die verschillen van de standaardin-legapparaten herkennen.

B Overheadprojectie, videobanden en docu-mentatie.

15

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

7 Regelingen van inleg, aanleg en uitleg Details welke verschillen van de standaardap-paraten herkennen.

B Overheadprojectie, videobanden en docu-mentatie.

8 Het in register brengen van een te druk-ken werk

Het onderscheid tussen standmaken op eenmeerkleurenpers tegenover het standmaken opeen éénkleurenpers.

B Aantonen met voorbeelden en aan demachine.

9 Het is register brengen van een vel bij depapierovergave tussen de verschillendedruktorens

De papierloop en overgave tussen de verschil-lende druktorens op verschillende persen her-kennen en vergelijken.

B Machineschema's van de verschillendemachinefabrikanten gebruiken en uithan-gen in de werkplaats.Video's en overheadprojectie.

Verschillende technieken kennen en gebruikenom het drukbeeld te beschermen (super, blue...)

B Documentatie aanleggen.

10 Het in register brengen van een vel bij deomkeertrommel voor R/V en overga-vetrommels

Doel en werkwijze van een omkeertrommel enovergavetrommel op meerkleurenpersen ken-nen.

B Machineschema's gebruiken.

11 Computersturingen voor het register opeen meerkleurenpers

Kennis van de mogelijkheden van computerge-stuurd register en inktsysteem op meerkleuren-persen (CPC, CPTronic, RCI, CCI, enz.).

B Technische documentatie van de ver-schillende machinefabrikanten.Videofilms.Projecties.

Kennis van de mogelijkheden van computer-sturingen van diverse machinefabrikantenwaardoor de objectieve vergelijking mogelijkwordt.

B Documentatie aanleggen en machinesche-ma's gebruiken.Voortonen aan de machine in de werk-plaats.

16

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

De werking ontleden van verschillendecomputersturingen die op diverse persenaanwezig zijn en de evolutie van nabijvolgen.

U Bezoeken aan bedrijven om andere dan opschool aanwezig zijnde computersturingente leren kennen.

12 Extra inrichtingen op een meerkleuren-pers:- perforeren- nummeren- kleine drukgroep- rillen

Weten welke extra inrichtingen op eenmeerkleurenpers kunnen aangebouwd worden.Machine kunnen instellen.Problemen die voorkomen kennen en oplossen.

B

13 Rubberdoekwasinrichtingen Verschillende bouwwijzen kennen. U Documentatie machinebouwers.

14 Extra druktoren voor on-line vernissen Het doel van de aanbouw van een on-linevernisinrichting kennen.

B Schema's.Overheadprojectie.

15 UV- en IR-droging Het principe en het gebruik van een droogin-stallatie UV en IR op een meerkleurenperskennen.

B Voorbeelden verzamelen in de cursus.

16 Mogelijke storingen en hun oplossingen De meest voorkomende storingen die op eenmeerkleurenpers optreden herkennen en oplos-sen.

B

17 Beeldmaataanpassingen op meerkleuren-persen

Beeldmaataanpassingen op meerkleurenpersendie drukken smetring op smetring of smetringvan smetring.

B Laten vaststellen via drukmodellen.Schema's.Video's - projectie.

18 Berekenen van het papierverbruik bijmeerkleurenpersen

Door ontleding van het drukwerk het nodigeaantal vellen voor een oplage, boek of druk-werk berekenen.

U Verschillende voorbeelden en oefeningen.

17

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

19 Materiaalkeuze voor een drukwerk Kunnen bepalen welke materialen zoals inkt,papier, vocht, rubberdoek bij elkaar horen alsbeste combinatie voor een bepaald drukwerk.

B Drukwerkvoorbeelden bespreken enuitwerken.

20 Berekenen van het inktverbruik bijmeerkleurenpersen

Van ieder werk het inktverbruik kunnen bere-kenen om een bestelling te plaatsen of hoeveel-heid inkt te mengen. (Pantone of Focoltonemengsysteem).

B Oefeningen met verschillende moeilijk-heidsgraad.

21 Een spreadsheet of rekenblad op compu-terBerekeningen met PC en analyse maken

Een spreadsheet of rekenblad op de computergebruiken om de voorgaande gegevens teverwerken.Alle gegevens uit voorgaande opdrachteninterpreteren, berekeningen uitvoeren, dooranalyse logische beslissingen nemen en dezeomzetten in grafiek.

U Verschillende oefeningen.

22 PC en beeldscherm als werkinstrumentvoor de drukker

De waarden van de densitometer omzetten naareen duidelijke grafiek op PC.

B Oefeningen.

23 Mengsels en oplossingen Veel gebruikte mengsels en oplossingen in hetdrukproces kennen en aan de omstandighedenaanpassen.

B Documentatie en voorbeelden.Oefeningen.

24 ActualiteitenInnovaties/vernieuwingen

Alle nieuwigheden op de voet volgen- Roland 300 - 700 - 800.- Heidelberg Speedmaster 74.- Heidelberg Quickmaster.- enz.

U Documentatie van fabrikanten.Vertalen - bespreken.Databank aanleggen.

18

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

25 Digitale sturingManagement

Nieuwigheden en verdere uitwerking kennen enop de voet volgen.- Pecon.- CP-Data.

U Documentatie firma's.Bezoek aan firma's die deze bedrijfsmoge-lijkheden gebruiken.

26 Lakken - vernissen - metaalinkten -krablagen

Kennen van bijkomende bewerkingen die viade meerkleurenpers of andere druktechniekenaangebracht worden.

B Drukvoorbeelden bespreken en documen-tatie aanleggen.

19

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

OFFSETPERSEN/ROTATIE-PERSEN

1 Bepaling, kenmerken, ontstaan en ont-wikkeling

Bespreken van het ontstaan en de evolutie vanhet rotatiedrukken.Kenmerken van rotatiedruk kennen.

B Didactisch paneel met tijdindeling.

2 Bouw van de rotatiepers- Rollenwisselaar (invoerwerk)- Drukgroepen - Drooggedeelte- Afwerkingsgedeelte

Inzicht verwerven in de algemene werking vande rotatiepersen.

B Schematische voorstelling rotatiepers,verschillende machinetypes.Video's van diverse machines en types.

3 Rotatie versus vellenoffset Het in relatie brengen van rollenoffset tegen-over vellenoffset.Afwegen van de voor- en nadelen.

B

U

4 Constructie van de rotatiepers Opmaken van een technische fiche.Overzicht van de machinebouw toelichten.

BU

Schema technische gegevens.Schema en transparanten gebruiken.

5 Soorten offsetrotatiepersen- Krantenrotatie- Kettingformulieren- Handelsrotatiepersen met droogoven

Verschilpunten tussen de diverse rotatiepersenbegrijpen en kunnen onderscheiden.

B Technische documentaties.Schema's.Videofilms - foto's.Bedrijfsbezoeken.

6 De drukunit:- het driecilindersysteem- het viercilindersysteem- het bouwkast of modulair systeem- het satellietsysteem

Inzicht hebben in de verschillende drukgroep-s-ystemen.Mogelijke cilinderopstellingen verklaren,constructieschema's van verschillende druk-groepen herkennen en verklaren.

B

20

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

7 Het formaat van de rotatiepers Het formaat van een heatsetpers wordt andersuitgedrukt dan het formaat van een krantenro-tatiepers. De twee mogelijkheden kennen enontleden.

B Aantonen met drukwerkvoorbeelden.

8 De opbouw van een heatsetrotatiepers- rollenwisselinstallatie- drukgroepen- drooginrichting- koelgroep en silicone-inrichting- vouwapparaat (afwerking)

De algemene indeling van een heatsetrotatie-pers begrijpen.

B Machineschema's.Bedrijfsbezoek.

9 De opbouw van een krantenrotatiepers- ander platenspansysteem- geen droogoven

V e r s c h i l p u n t e n k e n n e n m e t d eheatsetrotatiepers.

B

10 Rollenwisselinstallatie- draaiende- stilstaande

Inzicht hebben in mogelijke systemen en hunwerking.

B

11 De baaninvoereenheid- baansturing- baanspanning

Ontleden en bespreken van de papierdoorvoer. B

12 Het inktwerk Overzicht en toelichting van het inktwerk.Opmaken van een rollenschema.Ontleding en werking van inkttoevoer.

BUU

Schema's vergelijken.Video's.

21

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

13 Het vochtwerk Opbouw van het vochtwerk behandelenBestuderen van de vochtmiddelsamenstelling.Overzicht, ontleding en werking van bestaandevochtwerken.Vochttoevoermogelijkheden.

BU

U

Schema's.Video's.

14 Rotatie-inkten voor heatset en coldset Het benadrukken van het belang van de inkt enzijn eigenschappen tijdens het produktieproces.

B Technische documentatie.Verschil aantonen met andere inkten(typo-offset ...).

15 Inkteigenschappen De specifieke eigenschappen van rotatie-inktenkennen.

B

16 Het drukwerk en zijn controle De noodzaak van controle tijdens het drukkenbenadrukken.Kwaliteitscontrole moet streng doorgevoerdworden.

B

B

Aantonen met drukwerkvoorbeelden.Laten opmeten.

17 Het register in rotatie De precisie van de pers inzien en weten hoe ergecontroleerd en bijgestuurd wordt.

B

18 Controle van het drukwerk via compu-tersturing

Het gebruik van computergestuurde systemenbespreken.Overlopen van de bestaande controle-elemen-ten.Overzicht van de computer Print Control.

B

B

B

22

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

19 De plaatstansmachine Bespreken van de te gebruiken hulpmiddelen. B Technische documentatie aanleggen ofraadplegen.

20 Drooginrichting- warme luchtoven- UV en IR

Droogsystemen kennen en de verschilpuntenaantonen.Het droogprincipe bij heatset en coldset ken-nen.

B

B

21 Koelwalsen Het doel, de plaats en de werking van de koel-groep kennen.De kenmerken van koelmethoden en watercir-culatie kennen.

B

U

22 Siliconenopdraaginrichting Het belang van terug soepel en glanzend makenvan de papierbaan inzien.

B

23 Andere afwerkingsmogelijkheden- on line@ lijmen in rug@ planosnijden@ rol/rol

- off line@ verzamelen@ verpakken

Inzicht hebben in mogelijke afwerkingstechnie-ken aan of op de pers.

B Aanbrengen met drukwerkvoorbeelden.

24 Extra-inrichtingen Overlopen van de verschillende extra-inrichtin-gen.

U Technische folders.

25 Papier voor rotatiepersen Soorten rotatiepapier en betreffende kenmerkenkennen.Verschilpunten met planopapier.Fouten in papierbobijnen.

B

23

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

26 Stockbeheer papier- Fifo-Lifo- Laden en aflossen van papier- Transportsystemen

Papierbeheer kennen. U

27 Herkennen van rotatiedrukwerk Aan de hand van typische kenmerkenrotatiedruk van planodrukwerk onderscheiden.

B Drukvoorbeelden laten vergelijken.

28 Overige rotatiepersen- Kettingrotatie- Flexorotatie- Diepdrukrotatie- Zeefdrukrotatie

Aantonen dat ook nog andere drukrotatie be-staat.

U Schema's - videobeelden.Drukvoorbeelden.

29 Actualiteit- Nieuwigheden in rotatiedruk

Nieuwigheden op de voet volgen. U Bespreken en analyseren van artikels intijdschriften en technische brochures.

24

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

KWALITEITSCONTROLE

1 KENNIS OUTPUT PREPRESS B

1.1

1.2

1.3

1.4

Rastertechnologie- conventioneel- kristalraster- FM-rasteren- stochatisch rasteren

Kwaliteitscontrole van de output (film) infunctie van drukplaat

Kleurmengsystemen op PC en MACgebruik in functie van het af te leverendrukwerk

Software- databank aanleggen- marktstudie

De opbouw kennen van een film.

De voorwaarden en eisen waaraan een film infunctie van de drukpers moet voldoen kennen,controleren en opmeten.

Software kennen en weten hoe te gebruiken.

W e r k e n m e t v e r s c h i l l e n d efilmvoorbeelden.Laten opmeten door de leerlingen.Bestand aanleggen.

Proeffilm bespreken.

2 PLAATKOPIE

2.1

2.2

Positief en negatief

Ugra controlering- functie- controlevellen

Weten en kennen hoe een drukplaat vervaar-digd wordt.Controlevelden begrijpen.

B

B

Positieve en negatieve plaat laten vervaar-digen.

25

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

2.3 Soorten lichtbronnen en contactkasten De contactkast kennen en de verschillendefuncties gebruiken.

B Documentatie verschillende merken.Schema's bekijken.Instellingen uitvoeren op de beschikbarecontactkast.

2.4 Registersystemen Verschillende plaatkopie-registersystemenkennen en gebruiken.

B Documentatie.Schema's en vergelijken via tabellen.

2.5 Automatische plaatstraat Werking kennen en inzicht hebben in hetautomatisch vervaardigen van de drukplaat.

U Documentatie, videofilm.Verschillende machinefabrikanten verge-lijken.

3 MEET- EN CONTROLESTROKEN

3.1 - Algemeen- Doel

De verschillen tussen de diverse meet- encontrolestroken onderscheiden wat betreft devorm herhaling, het doel en het al of nietaanwezig zijn van de verschillende meet- encontrolevelden.

B Didactisch bord met alle mogelijke meet-en controlestroken.

3.2 Plaats van aanbrengen op het te drukkenvel, de meet- en controlestroken enandere registertekens

Weten waarom de meet- en controlestroken opbepaalde welomschreven plaatsen aangebrachtworden.

B Aantonen met gedrukte voorbeelden. Planovellen van verschillende werken enpraktijkvoorbeelden.

3.3 Functies van de verschillende delen vanmeet- en controlestroken

Weten waartoe ieder deel van de meet- encontrolestroken aangewend moet worden enhoe er gemeten wordt op de welbepaaldeplaatsen van de meet- en controlestrook.

B

26

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

3.4 Nieuwe strips- software op MAC en PC- zelf samenstellen van meet- en con-

trolestroken

Databank aanleggen van de bestaande meet- encontrolestroken en het verschil kennen.

B Voorbeelden bekijken, vergelijken enmetingen uitvoeren.Reeks oefeningen.

3.5 De Brünner controle- en meetstrook De extra functie van de Brünner controle- enmeetstrook kennen en deze met andere verge-lijken.

B Brünner testvorm.

4 DENSITOMETERS B

4.1 - Algemeen- Werking/functies- Soorten- Verschillen

De evolutie in de uitbouw van de verschillendecontrole- en meetfuncties bij nieuwe densito-meters opvolgen, bestuderen en kennen.

Documentatie.Beursbezoek.Verschillende merken van densitometersgebruiken.

4.2 Opstellen van verschillende curven De gemeten waarden van het drukvel uitzettenin bruikbare leesbare curven.Opstellen van databank op PC en uitprinten vangrafiek.

4.3 Eendrukprotocol Eendrukprotocol dat bruikbaar is voor latereherdruk opstellen en hanteren.

Werken met eigen drukvellen.

5 ALGEMENE STANDAARDISATIEIN HET DRUKPROCES

5.1 De bruikbare normen De normen voor standaardisatie in het druk-proces volgens de bruikbare normen (b.v.Fogra-norm, BIN, DIN en ISO-normen) ken-nen en toepassen.

B

27

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

5.2 De kleurschalen De Europese en andere kleurschalen die in hetdrukproces gehanteerd worden kennen entoepassen.

B

5.3 De papiergroepen volgens de bruikbarenormen (b.v. Fogra-norm)

Indeling van de papiersoorten in papiergroepenvolgens de bruikbare normen kennen en toe-lichten.

B

5.4 De drukvolgorde volgens de bruikbarenormen voor meerkleurenpersen

De drukvolgorde op een meerkleurenperskennen, weten wat de invloed is op het eindre-sultaat door het gebruik van een wel bepaaldedrukvolgorde.

B Eigen testvellen maken met andere druk-volgorde.Verschillen laten opzoeken en verklaren.

5.5 Normen en toleranties volgens de bruik-bare normen

De normen en toleranties die bij het drukprocesgehanteerd en toegelaten worden, volgens debruikbare normen, kennen en deze toepassen.

B Drukvoorbeelden.

5.6 De testvormen:- aangeleverde van verschillende firma's- zelf aangemaakte

De testvorm en de beeldelementen die er opvoorkomen beoordelen.De testvorm op verschillende drukmachinesuittesten en de verschillen aantonen.Invloed van de pers op het drukresultaataantonen.

B

U

B

Testvorm Brünner.Testvorm fotogravure.Eigen testvorm.

Meten van prepress, output en drukresul-taat.Verschil aantonen.

5.7 Drukpersafstelling Mogelijke testen die gedaan worden voor een ideale persafstelling kennen en toepassen.

B Eigen drukresultaten opmeten en vergelij-ken.De mogelijkheden van een drukmachinekennen (puntaangroei).

28

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

6 KLEURPROEFSYSTEMEN

6.1 De proefdruk in relatie tot de oplagedruk De invloed van een dergelijke proef op heteindresultaat van drukmachine.

B Bezoek aan fotogravure.Voorbeelden van diverse drukproeven.

6.2 Analoge drukproevenDe conventionele gedrukte proef opproefpers

Verschillende proefdrukken kennen en onder-scheiden.

B

6.3 Niet-gedrukte kleurproef - fotochemische proef

(b.v. cromalin) en andere- digitale proeven (b.v. inktjet) en

andere

B

6.4 Waarde en reproduceerbaarheid van dedrukproef en problemen

B

7 COLORIMETRIE - SPECTRAALFO-TOMETRIE

7.1 Densitometrie en spectraalfotometrie:overeenkomsten en verschillen

Verschil tussen beide meetmateries kennen. B Kleurvoorbeelden geven.

7.2

7.3

CIE-kleurendriehoek

CIE L*a*b*-kleursysteem

Kleurvoorstelling kennen en begrijpen.De verschillende meettoestellen kennen enweten waarvoor ze aangewend worden.Gebruik van de software op PC kennen.

B Grafische voorstelling in 3D-'folders'.Toestellen in demo.Bedrijfsbezoek.

7.4 De spectraalfotometer:- doel- werking- bediening

29

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

7.5 De colorimeter- doel, werking, bediening

7.6 Toepassing op de drukpers - metingenvisualiseren op PC

7.7 Toepassingen op het kleurenmengsys-teem

Meters koppelen aan PC en metingen viaprinten visueel voorstellen.

U Demo-toestellen of aangekochte toestellengebruiken.

8 STUUR- EN REGELSYSTEMEN OPDE MEERKLEURENPERSEN

8.1 CPC - CPTronic Sturingssystemen kennen en gebruiken. B Documentatie.Technische handleidingen.

8.2 RCI - CCI

8.3 Andere voorkomende sturingssystemen

9 GRONDSTOFFEN - ACTUELE NIEUWIGHEDEN

9.1 RubberdoekenWasproduktenInkten, toevoegmiddelenVernissenDrukrollen enz.

Nieuwigheden op de voet volgen en uittesten. B/U Firma's raadplegen.Technische fiches.Technische documentatie.

30

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

9.2 Papier en milieu- Recyclage- Opslag- Verwerking- Speciale toepassingen@ laserpapier@ synthetische papiersoorten@ etiketten

Voorschriften, oplossingen en verwerkingkennen.

B Richtlijnen en voorschriften.VLAREM en OVAM.Studies van 'Febelgra'.

9.3 Verwerking van alle afvalprodukten inhet grafische bedrijf:- Stockering- Hoe en wat?

voor verwerking- Ophaalbedrijven en voorschriften

31

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

AFWERKING

1 SNIJDEN

1.1 Algemene inleiding Het belang van een goede coördinatie tussen desnijder en de drukker aantonen in verband metaanlegzijden van de drukpers, vouwmachine-en snijmachine.

B

1.2 Soorten snijmachine en hun mogelijkhe-den

Het marktaanbod van de snijmachines en hunmogelijkheden kennen.

B Documentatiemap aanleggen.Technische gegevens verzamelen.

1.3 Handelingen aan de snijmachine Een snijmachine bedienen. B De op school aanwezige snijmachine gron-dig bekijken en demonstreren.

1.4 Noodzakelijke papierkennis voor desnijder

Papierkennis en papierbehandeling die eensnijder nodig heeft kleuren.

B

1.5 Mogelijke opdrachten aan programmeer-bare snijmachines

Programmeerbare snijmachines programmerenvoor diverse snij-opdrachten.

B Technische handleiding snijmachine.Bedrijfsbezoeken.

1.6 Opstellen van snijschema's De rationele snijwijze voor zowel eenvoudigeals programmeerbare snijmachines kennen.

B

2 VOUWEN EN VERZAMELEN

Algemene inleiding De noodzaak van een goede coördinatie tussende drukker en de vouwer inzien.

B

2.1 Werking van een vouwmachine Een vouwmachine met tassen en messen voordiverse vouwwijzen instellen.

B

32

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

2.2 Soorten vouwmachines en respectievelij-ke vouwwijzen

De meest voorkomende vouwwijzen en vouw-systemen kennen.

B Gevouwen katernen laten bekijken.Verschillen laten vaststellen.

2.3 Extra mogelijkheden van een vouwma-chine- Rillen- Snijden- Perforeren- Andere

De extra mogelijkheden van een vouwmachinekennen.

B Demo.

2.4 Werking van een combivouwmachine Een combivouwmachine instellen voor diversevouwopdrachten.

2.5 Verzamelmachines en hun mogelijkheden De werking van een verzamelmachine en eenverzamelnietmachine kennen.

B Technische documentatie.Bedrijfsbezoek.

2.6 Aanverwante terminologie De juiste terminologie die in afwerkingsbedrij-ven gebruikt wordt om alle handelingen enwerkwijzen aan te duiden, kennen.

B Zie Febelgrahandboek.

3 BINDEN

Algemene inleiding De noodzaak van een goede coördinatie tussenhet drukbedrijf en het afwerkingsbedrijf on-derkennen om eventuele fouten te voorkomen.

B Febelgrahandboek - Brüderslexion.

3.1 Soorten bindwijzen Verschillende bindwijzen zoals brochure enverschillende boekbanden herkennen (b.v.handgebonden, industrieel gebonden).

B Modellen uit de nijverheid laten vergelij-ken.

33

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

3.2 Handboekbinden De techniek van het eenvoudig handboekbindenkennen.Vergelijking met het industrieel boekbindenmaken.

U

3.3 De particuliere of uitgeversband Een particuliere en/of uitgeversband zelf kun-nen vervaardigen.

U Voorbeelden laten inzien.

3.4 Industrieel boekbinden Het verschil tussen industrieel en handboekbin-den aantonen.

B Modellen laten bekijken.

3.5 De verschillende bindwijzen De verschillende industriële bindwijzen samenmet de gebruikte terminologie ontleden.

B Febelgrahandboek - binderslexicon.

3.6 Mogelijke opdrachten van een boek-binder

Veredeling en restauratie van boekbindenkennen.

B/U Bezoek aan bibliotheek en musea.

3.7 Soorten afwerkingsmachines De verschillende industriële afwerkingsmachi-nes uit de boekbinderij naast de snij- en vouw-machine kennen.

B Technische documentatiemap aanleggen.Verschillende fabrieksmerken raadplegen.

34

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

AANVERWANTE DRUKTECHNIEKEN

1 ZEEFDRUK

1.1

1.2

1.3

Principe

Gebruikte materialen

Toepassingsgebieden

Het principe van zeefdruk kennen.

Overzicht geven van gebruikte materialenen toepassingen.

B

B

Sjabloondruk uitleggen, bijvoorbeeldhuisnummers met metalen plaatjes enuitgespaarde cijfers. Modellen van drukwerken.

2 DRUKRAAM, DRUKRAKEL,DRUKTAFEL, ZEEFDRUKGAAS

Overzicht van het drukmateriaal kunnen geven.Het gebruik kennen.

B

3 DRUKVORMEN B

- Snijfilmen- Fotografische filmen

Soorten sjablonen kennen.

4 DRUKINKTEN Overzicht kennen. B Vergunningsmodaliteiten.VLAREM - OVAM.

5 WASPRODUKTEN

- Verwerking - milieu- Voorschriften- Vergunningen

Voorschriften en vergunningen kennen enweten wat gedaan bij gebeurlijke problemen.

B

6 ZEEFDRUKPERSEN Overzicht geven. B Technische documentatie.

35

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

7 DIEPDRUK

7.1 Bepaling en kenmerken drukwerkherken-ning

Vanuit een bondige historiek naar de diversediepdruktechnieken van vandaag (van de ma-nuele diepdruk waarbij de kunstenaar zelf dedrukvorm vervaardigt naar de moderne rota-tiediepdruk).

B Documentatie en voorbeelden.

7.2 Toepassingsgebied en de mogelijkedrukdragers

Diepdruk onderscheiden van ander drukwerk.Tijdschriften, verpakkingen, illustraties enz.

B Voorbeelden uit de praktijk.

8 DE DIEPDRUKPERS

- Plano- Rotatie- Verpakking- Illustratiepersen

Algemene indruk en kennis hebben van deverschillende diepdrukmachines.

B/U Technische documentatie en drukvoor-beelden.

9 BESPREKING DRUKEENHEID Beknopte uitleg geven van alle elementen vaneen diepdrukeenheid.

B Technische documentatie.Bedrijfsbezoek.

10 DIEPDRUKINKTEN

- Soorten- Vormen voor verpakking van voe-

dingswaren- Samenstelling- Viscositeit- Droging

Algemene kenmerken van de diepdrukinkten kennen.

B/U

36

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

11 FLEXODRUK

11.1 Bepaling flexodruk Principe van flexodruk kennen. B Technische documentatie.

11.2 Gebruik van flexodruk

12 FLEXODRUKPERSEN

12.1

12.2

Soorten

Walsensysteem

13 DRUKVORMEN BIJ DE FLEXO-DRUK

- Rubbercliché- Fotopolymeercliché- Graveren van de rubbercilinders- Rasterdruk

Verschillende stappen kennen voor het ver-vaardigen van een flexodrukvorm.Soorten beelddragers kennen en onderscheiden.

B Voorbeelden flexodrukvormen.Voorbeelden flexoclichés.

14 DE FLEXODRUKINKTEN EN VLOEISTOFFEN

Eigenschappen van flexo-inkt kennen. B Bedrijfsbezoek.Voorbeelden flexodruk.

15 TAMPONDRUK B

15.1

15.2

15.3

Bepaling tampondruk

Toepassingsgebieden

Belangrijkste elementen

Weten dat de tampondruk een indirecte druk-methode is.Cliché en inkt zijn de belangrijkste elementen.

Technische documentatie en foto's.

Drukvoorbeelden.

37

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

16 TAMPONDRUKPROCES B

Stapsgewijs voorstellen

17 SOORTEN TAMPONDRUK-MACHINES

B

18 TAMPONINKTEN Inkten en produkten kennen. B

19 WASMIDDELEN - REINIGINGS-PRODUKTEN

20 ANDERE DRUKTECHNIEKEN B

20.1 Xerografie- werking kopieerapparaat- mogelijkheden van kopieerapparaat- de drukkwaliteit- toners

Bestaan van de andere druktechnieken kennenen in relatie brengen met het grafisch produk-tieproces.

Technische folders en documentatie.Drukvoorbeelden.Databank aanleggen van verschillendesoorten.

20.2 Inktjet- werking en principe- toners @ zwart

@ kleuren- merken (voor- en nadelen)

Vergelijken en weten wanneer, waarvoor enwaarom aan te wenden.

20.3 Laserdruk- werkingsprincipe- toners- kleurmogelijkheden- kwaliteit

38

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN B/U METHODOLOGISCHE WENKEN

- produktiviteit- integratie in grafisch bedrijf- toekomstperspectief

20.4 Elektronisch digitaal druksysteem naast de drukpers- Xeikon- Chromapress- en andere

Technische documentatie.Handleidingen.Cursus van firma's.

20.5 Digitaal drukken op de vellenpers

- GTO DI (Computer to press)

20.6 Innovaties in de drukvoorbereidingen

- impositie: digitale macromontage- computer-to-plin- filmloos werken@ computer-to-plate@ computer-to-press@ computer-to-papier

39

TV Grafische technieken Toegepaste informatica

2 u./w.

1 BEGINSITUATIE

Het vak Toegepaste informatica bouwt verder op de Toegepaste informatica van de 3de graad en zal inhoofdzaak op DOS PC gebeuren, daar de leerlingen in de vakken Grafische technieken kennis maken methet andere voor hen belangrijke computerplatform: Apple Macintosh.

2 ALGEMENE LEERPLANDOELSTELLINGEN

Als algemene leerplandoelstellingen kunnen gelden:

- De computerevolutie gaat snel en een concrete blik op de nieuwigheden, die tijdens of kort na de 3degraad op de markt zijn gekomen, is belangrijk. Daarom wordt aandacht besteed aan alle innovaties opgebied van PC-hardware en -software die voor de leerlingen interessant kunnen zijn.

- De PC is zo algemeen en zo een gewoon gebruiksvoorwerp geworden, dat elke individuele gebruikerde eigen kleine softwareproblemen moet kunnen vaststellen en oplossen.

- Een prepress-afdeling van een grafisch bedrijf krijgt veel vreemde tekstinvoer en beeldinvoer te ver-werken. Daarom is het noodzakelijk dat de leerling een goed inzicht heeft en voldoende praktischekennis van de structuur van bestanden die komen van kantoortekstverwerkingsprogramma's, databasesen werkbladen.In het 3de leerjaar van de 3de graad worden daarom deze programma's verder uitgediept.

- De grafische nijverheid wordt meer en meer een ruimere communicatie-industrie waarin nieuwetechnologieën ontstaan, met nieuwe apparatuur en software.Het is zeer nuttig dat de leerlingen, vooraleer zij gaan werken, een inzicht in deze trends hebbenmeegekregen.Enkele van deze nieuwe trends zijn:- Elektronic publishing.- Multimedia.- Digitale fotografie.

3 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

40

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

1 INNOVATIES

1.1 Besturingssystemen/gebruikersinter-faces- Macintosh: Finder/System 7 - DOS PC: Windows

Alle nieuwigheden op gebied vansoftware kennen en hun functie be-grijpen.

B Alle nieuw bijgekomen software-kenmerken demonstreren.

1.2 Hardware- Computertechnologie: microcom-

puter, bus, intern geheugen,cache geheugen, interfaces

- Opslagmedia

Alle nieuwigheden op gebied vanhardware kennen en de mogelijkhe-den van deze innovaties kunneninschatten.

B De hardware-kenmerken zoveelmogelijk tonen en de gevolgen voorcapaciteit van en werking met decomputer bespreken.

2 HERHALING BASISELEMEN-TEN

2.1 Programma's installeren Systeemsoftware en programma'sfoutloos installeren.

B Demonstreren en enkele keren latenuitvoeren.

2.2 Onderhoud besturingssysteem engebruikersinterface

Onderhoud aan de systeemsoftwareuitvoeren.

U Demonstreren en enkele keren latenuitvoeren.

2.3 Oplossen problemen- Herstellen harde schijf, diskette- Virusprotectie en remediëring- Geheugenbeheer: RAM-disk, vir-

tueel geheugen

Veel voorkomende problemen juistduiden en remediëren.Virtueel geheugen en RAM-diskinstellen.

B Inoefenen.

3 WORD PERFECT (MS WORD)

3.1 Werken met kolommen (krantenstijl,blok) en tabellen

Vlot met kolommen en tabellenwerken.

B Enkele oefeningen met hogere moei-lijkheidsgraad.

41

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

3.2 Macro's- Soorten macro's: ALT-letter,

naammacro, tijdelijke macro- Lineaire koppeling- Macro's oproepen binnen macro's- Corrigeren van macro's via het

macro-redactiescherm

Een macro leren opstellen in functievan het aanpassen van een vreemd(e)binnengekomen tekst of beeld.

B Via geleide oefeningen het nut vaneen macro aantonen en inoefenen.

3.3 Voet- en eindnoten- Invoeren van noten- Vormgeving van noten- Wijzigen van noten

Voet- en eindnoten kunnen instellenen de vormgeving aanpassen aan detekst.

B Door middel van een voorbereidetekst voet- of eindnoten leren plaat-sen.

3.4 Inhoudstafels, indexen Inhoudstafels en indexen automatischlaten genereren.

B Geleide oefening.

3.5 Conversies- Documentconversie- Grafische conversie

Vreemde documenten en illustratiesbinnenbrengen via een conversiepro-gramma in WPW en integreren in detekst.

B Na demonstratie, en klassikale be-spreking van de problematiek, enkeleoefeningen.

3.6 Gegevensimport en -export viaclipboard, DDE en OLE

Gegevensimport en -export vlotuitvoeren op verschillende manieren.

B Enkele oefeningen met kleine tekstenvan zeer verscheiden oorsprong.

3.7 Werken met grafische afbeeldingen:inlezen uit bibliotheken, inscannen,vormgeving aanpassen

Grafische afbeeldingen kunnen invoe-ren en behandelen.

U Oefeningen met eenvoudige grafischeafbeeldingen.

42

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

4 DATABASE

4.1 Export- en labelfuncties:- Naar kantoortekstverwerking- Naar prepress-systemen- Naar werkblad- Naar PostScript

Data op een typografisch verantwoor-de manier leren exporteren naar pre-press-pakketten.

BBBU

Verscheidene voorbeelden ontledenen uitvoeren.

4.2 Importfuncties:- Van kantoortekstverwerking- Van werkblad

Tekst in database leren importeren.BB

Enkele oefeningen.

5 WERKBLAD

5.1 Toepassing met calculatie-oefeningvoor de grafische nijverheid

Doel van het werkblad begrijpen bijvoor- en nacalculatie.

B Enkele reeds voorbereide calculatie-oefeningen doornemen.

5.2 Uitbreiding grafieken:- Aanmaken- Presentatievormen- Opslagmethodes (line-art)

Grafisch verantwoorde en toepas-singsgerichte grafieken maken.

B Via vergelijking van bestaande gra-fieken inzicht in de definitie van eengoede grafiek bijbrengen.Inoefenen.

5.3 Macro's:- Eenvoudige macro's ontwerpen- Learn-methode- Programma-ontwikkeling

In de 3de graad geziene functies snelen foutloos toepassen.

BBU

Veelvuldige, eenvoudige macro-oefeningen.

5.4 Export:- Naar kantoortekstverwerkers- Naar prepress-systemen- Naar dBASE-pakketten

Op een grafisch verantwoorde wijzewerkbladdata en -grafieken tussenpakketten uitwisselen.

BBU

Exportoefeningen met kleine conver-sieproblemen.

43

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

5.5 Import:- Van kantoortekstverwerkers- Van dBASE-pakketten

Data van kantoortekstverwerkers endBASE-pakketten importeren.

BU

Importoefeningen met kleine conver-sieproblemen.

6 NIEUWE ONTWIKKELINGEN

De informatica-elementen (hardwareen software) van nieuwe ontwikke-lingen in overzicht behandelen:- Electronic Publishing- Multimedia- Digitale fotografie

Een algemeen overzicht hebben vanwat evolueert in de grafische sectoren wat de gevolgen zijn voor ge-bruikte hardware en software.

U Tonen en bespreken van technischedocumentatie.Bij voorkeur demonstratie in enkelefirma's die over deze technologiebeschikken.

44

COMPLEMENTAIR GEDEELTE

TV Grafische technieken Calculatie

1 u./w.

1 LEERPLANDOELSTELLINGEN

Om het calculeren van een gefundeerde prijsopgave mogelijk te maken worden eerst een reeks rekenkun-dige bewerkingen doorgenomen, die betrekking hebben op het berekenen van de omvang van teksten,papierformaten en -hoeveelheden, inkt.Hieraan kunnen nog rekenkundige vaardigheden gekoppeld worden.

Het tweede deel start met de algemeen gangbare bedrijfseconomische begrippen. Dit mondt uit in deeigenlijke kostenbegroting. De basis hiervoor is de kostprijscalculatie voorgesteld door de Federatie vande Belgische grafische bedrijven (FEBELGRA).Het is logisch dat de volgende items systematisch worden doorgenomen: grondstoffen en grondstofkosten,de opbouw van de uurkostprijs voor arbeid en materiaal en de algemene kosten. Eens deze berekeningengekend zijn, beschikt men over een gefundeerde leidraad voor de prijsofferte of de voorcalculatie.

2 ALGEMENE METHODOLOGISCHE WENKEN

Van bij het begin moet de leerling vertrouwd geraken met de kosten die het produktieproces in het gra-fisch bedrijf met zich meebrengt.Een degelijk inzicht en kennis van de verschillende elementen uit de kostprijs moeten stapsgewijze aange-bracht worden.Goed voorbereide en eenvoudige oefeningen zijn noodzakelijk. De gebruikte formules moeten duidelijkuiteengezet worden.Tijdens de praktijklessen moet elke leraar bewust de diverse produkten en het gebruik van deze produktenaan tijd en kostprijs koppelen, zodat de leerling stilaan tijds- en grondstoffenbewust gaat handelen.Samenwerking met de leraars van de andere grafische vakken is ook hier noodzakelijk, zodat calculatiegeen alleenstaand vak blijft, maar de leerlingen bewust maakt van wat de nijverheid van hen zal verlan-gen.

3 MONOGRAFIE

De leraar kan op een vrij overzichtelijke manier een basismonografie van een kleine drukkerij samenstel-len. Hieraan kunnen dan alle te berekenen kosten en formules gekoppeld worden, zodat de leerling op heteinde van de cursus een degelijk werkdocument bezit, waarin alle aspecten van een klein bedrijfvoorkomen. Van hieruit kunnen dan diverse voorcalculaties afgeleid worden.

4 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHEWENKEN

45

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

1 INLEIDING

1.1 Definitie van de calculatie Weergeven. B

1.2 Produktiewijze in het grafisch be-drijf- Typo- Offset- Zeefdruk

Verklaren.

Eigenheid van het proces verklaren.Eigenheid van het proces verklaren.Eigenheid van het proces verklaren.

BBB

De eigenheid van elk van deze tech-nieken aanbrengen.

2 BIJZONDERE ELEMENTEN BIJCALCULATIE

2.1 Kopij- Soorten kopij- Omvang berekenen- De eenvoudige 50-letterpolis- De wiskundige methode met de uitgangscorrectiefactor- Conclusies trekken in verband met de voorcalculatie bij :

TekstverwerkingVormvervaardigingAfwerkenGrondstoffen

Onderscheiden.De rekenkundige factoren verklaren.Methode toepassen.Toepassen.

Interpreteren. B

BB

BB

Voorbeelden uit de praktijk gebrui-ken.Veelvuldige oefeningen met praktijk-voorbeelden.

De omvangrijkheid van de te nemenstappen tijdens het produktieprocesaanbrengen.

2.2

2.2.1

Grondstoffen

Papier- Standaardformaten

Afmetingen van de meest gangbareformaten kennen.

B

Cf. lessen drukken: grondstoffenleer.

46

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

- Regelmatige formaatverkleiningdoor vouwen

- Staand en liggend formaat(oblong)

- Looprichting

Tekenen en begrijpen van de bena-ming.Toelichten van de vouwwijzen.Herkennen. B

B Verschillende proeven en methodesaanbrengen.

- Normalisatie, DIN-formaten Bedoeling verklaren.Formaten kennen. B

B Inoefenen.

- Verhouding, reeksen, ruwforma-ten

- Drukformaten afleiden uit deruwe formaten

Verklaren.Berekenen, verklaren. B

B Relatie leggen met praktijkoefenin-gen.

- Schoongesneden formaat- Inschiet- Gewicht- Papier op bobijnen

- Prijs

Uittekenen in verband met montage.Berekenen, tabellen raadplegen.Berekenen, herkennen, schatten.Aantal vellen berekenen, gramge-wicht.Opzoeken in catalogi, berekenen.

BBBB

B

Praktische oefeningen.

Oefeningen.

2.2.2 DrukinktenOppervlakte werkzame delen Berekenen. B Praktijkvergelijking bij een typisch

werk.

2.2.3 Drukplaten, films Hoeveelheid berekenen. B Praktijkopdracht ontleden.

2.2.4 Werk van derden, afwerking Verklaren. B

47

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

3 KOSTPRIJSBEREKENEN

3.1 Terminologie van de algemeengangbare bedrijfseconomische be-grippen:- Bezettingsgraad- Minimum bedrijvigheid- Rentabiliteit- Produktiviteit- Lenen, leasing, andere- Voorcalculatie, nacalculatie

Toelichten.Toelichten.Toelichten.Toelichten.Toelichten.Toelichten.

UUUUUB

Bedrijfseconomische gegevens enplanning tijdens bedrijfsbezoekenbenadrukken.

3.2 Kostenbegroting:- Integrale prijs- Kostenanalyse- Kostenregistratie

Verklaren.Herkennen van de diverse kosten.Verklaren.

BBB

Door vragen de leerlingen de kostendoen opsommen die de kostprijsuitmaken.

3.3 Grondstoffenkosten:- Magazijn- en aankoopkosten- Kosten op voorraden- Interne transportmiddelen- Rente, verzekering ...

Kosten die op de prijs van de grond-stof drukken opzoeken en verklaren.

B Klassikale fictieve oefeningen.

3.4 Opbouw van de uurkostprijs arbeid:- Bruto uurloon, loonklassen- Sociale loonlast, patronale bijdra-

ge- Bijkomende sociale loonlast- Tijdslast- Niet-produktieve uren- Produktieve uren

De collectieve arbeidsovereenkomstinterpreteren.Toelichten.Berekenen van de coëfficiënten.Berekenen van de coëfficiënten.Berekenen van de coëfficiënten.

BBB

BBB

CAO doornemen.Leren gebruik maken van de hulpmid-delen die door overkoepelende orga-nen verstrekt worden.

48

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

- Jaarkost per arbeider- Toeslagen:

. meestergast

. algemene kosten- Uurkostprijs arbeid per produk-

tieplaats

Berekenen.

Formule opstellen en verklaren.Formule opstellen en verklaren.Berekenen en uitwerken.

BB

B

3.5 Opbouw van de uurkostprijs materi-aal

Vaste materiaalkosten:- Afschrijvingen- Rente op geïnvesteerd kapitaal- Verzekering machinebreuk

Begrip toelichten.Verklaren afschrijvingsperioden.Verklaren, berekenen.Toelichten.

BBBB

De leerlingen betrekken bij het op-zoeken van de kosten.

Variabele materiaalkosten:- Onderhoud, herstellingen- Produktenverbruik, hulpmiddelen- Energieverbruik van elektrische

motoren- Toeslag algemene kosten- Jaaruitgave per produktieplaats- Verkoopbare uren per produktie-

plaats- Uurkostprijs materiaal- Totale uurkostprijs:

arbeid + materiaal

Begrip toelichten.Toelichten.Toelichten.Berekenen.Verklaren.Berekenen.Tabellen raadplegen, toelichten,coëfficiënt berekenen.Berekenen uit de verzameldegegevens.Berekenen uit de verzameldegegevens.

BBBB

BBB

B

B

Opzoekwerk in catalogi voor prijzen,of % leren berekenen.

Door voorbereide oefeningen deleerlingen actief betrekken bij de veleberekeningen.

49

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

3.6 Algemene kosten:- Huisvestingskosten- Beheerskosten- Verkoopskosten- Financiële kosten- Percentage algemene kosten

Opsommen en verklaren.Opsommen en verklaren.Opsommen en verklaren.Opsommen en verklaren.Opstellen van formule en berekenen.

BBBBB

Door geleide vragen komen tot bijnaalle kosten die de algemene kosten ineen bedrijf uitmaken.

3.7 Opmaken van een fictieve bedrijfssi-tuatie

Opzoeken van prijzen en alle gege-vens die noodzakelijk zijn.

U Een fictief, eenvoudig bedrijf opstel-len, vertrekkende van de eigen ge-kende schoolsituatie.

4 HET BEGRIP WINST

- Noodzaak

- Winst en verlies door wijzigingvan omstandigheden

Verklaren uit verschillende oogpun-ten.Het break-even-punt toelichten.

B

B

Noodzaak ervan laten inzien.

5 DE PRIJSOFFERTE

- Orderdossier- Magazijnfiche- Snij-order- Werkfiche- Calculatieformulier- Kostenregistratie- Tijdnormen voor werkzaamheden- Produktienormen

Opstellen.Opstellen.OpstellenOpstellen.Opstellen.Opstellen.Raadplegen.Raadplegen.

BB

BBBBBB

Het belang van een zo nauwkeurigmogelijke offerte laten inzien.

Schoolse oefeningen in een tijdnormlaten zien.

50 50

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN

6 DRUKWERKEN ONTLEDEN

- Werkzaamheden- Grondstoffen

Analyseren.Leren herkennen.Berekenen.

BB

B Begeleid groepswerk, uitgevoerdewerken berekenen.

7 VERSCHILLENDE CALCULA-TIESYSTEMEN

Vergelijken. U Het belang aantonen om zich eencalculatiesysteem eigen te maken.

8 VOOR- EN NACALCULATIE OPPC

Vergelijken. U Bij bedrijfsbezoek of wanneer deschool een programma op PC bezit,praktisch demonstreren.

51

8 BIBLIOGRAFIE

Offsetpersen/vellenpersen

- Handleiding Roland 201 - 202 - 104 0/4 en 2/2.

- Handleiding Heidelberg.

- Heidelberg publikaties.

- Lehr- und Arbeitsbuch Offsetdruck. Man-Roland Duitsland.

- MÜLLER, P., Praxisfälle in Offsetdruck. Polygraph Verlag Duitsland.

- MOZ - SPEEDMASTER.

- Offsettechnik, Technologie in der Druckindustrie. Helmut Teschner Duitsland. Fachschriften VerlagFellbach bei Stutgart.

Offsetpersen/rotatiepersen

- Artikel anilox-offset uit Graficus nr. 10.

- Brochure MEG: Materiels Equipements Graphiques.

- Cursus Heidelberg Web.

- Infobladen Harris Graphics Web Offset.

- Infobladen Koenig en Bauer-Albert.

- Overzicht mogelijkheden FERAG.

Kwaliteitscontrole

- Basis van de kwaliteitscontrole. Heidelberg Duitsland. System Brünner(cursus).

- Controlestrips Fogra. Handleiding.

- Drukinktenecho. Merchiers België.

- Dupont proofing products documentatie.

- Grafiek. Tijdschrift België.

- Grafisch nieuws. Tijdschrift.

- Handbuch zur Standardisierung des Offsetdruckverfahrens, Unterweisungsmateriaal für Plattencopieund Druck. Fogra - Duitsland.

- Handleiding X-Rite meettoestellen. Arets.

- Heidelberg publikaties.

- IKZ.

- Lehr und Arbeitsbuch Offsetdruck . Man-Roland Duitsland.

52

- Meerkleurendruk in offset. Grafisch opleidingscentrum Nederland.

- TW 1993. De spectraalfotometrie. blz. 114-126.

Afwerking

- Handboekbinden. Grafisch opleidingscentrum Nederland.

- Handleiding snijmachine Wohlenberg.

- Handleiding snijmachine Polar.

- Handleiding vouwmachine Stahl.

- Offsettechnik, Technologie in der Druckindustrie. Helmut Teschner Duitsland. Fachschriften Verlag.Fellbach bei Stutgart.

- STIORME, K., Boekbinden. België.