Geschiedenis Republiek in de gouden eeuw · - De site voor samenvattingen en meer! 1 Geschiedenis...

http://www.schoolsamenvatting.nl/ - De site voor samenvattingen en meer!

1

Geschiedenis Republiek in de gouden eeuw


2

Inhoudsopgave Paragraaf 1.1 De koningen van Engeland en Frankrijk ............................................................................ 4

Centralisatie......................................................................................................................................... 4

Engeland .......................................................................................................................................... 4

Frankrijk ........................................................................................................................................... 4

Stichting van de Anglicaanse kerk. ...................................................................................................... 5

Engeland .......................................................................................................................................... 5

Begin geloofsvervolging Frankrijk ....................................................................................................... 5

Frankrijk ........................................................................................................................................... 5

Paragraaf 2.1 Rust in Engeland, Oorlog in Frankrijk ................................................................................ 6

Bloody Mary en de Virgin Queen ........................................................................................................ 6

Engeland .......................................................................................................................................... 6

Hugenoten ........................................................................................................................................... 6

Frankrijk ........................................................................................................................................... 6

De bloedbruiloft .................................................................................................................................. 7

Frankrijk ........................................................................................................................................... 7

Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienst vrede in Frankrijk ................................................. 8

Burgeroorlog in Engeland .................................................................................................................... 8

Engeland .......................................................................................................................................... 8

Hendrik de 4e en het Edict van Nantes ................................................................................................ 8

Frankrijk ........................................................................................................................................... 8

4.1 De opkomst van Engeland en Frankrijk ............................................................................................. 9

Frankrijk ............................................................................................................................................... 9

Engeland .............................................................................................................................................. 9

Oorlog met de republiek ................................................................................................................... 10

1.2 De Nederlanden onder de Bourgondiers en de Habsburgers ......................................................... 11

Bourgondiers en Habsburgers ........................................................................................................... 11

Karel de 5e ......................................................................................................................................... 11

Het bestuur van de Nederlanden ...................................................................................................... 12

1.3 Karel de 5e en de reformatie ........................................................................................................... 13

Reformatie in Duitsland..................................................................................................................... 13

Onderdrukking in de Nederlanden .................................................................................................... 13

Calvijn ................................................................................................................................................ 14

2.2 Opstand in de Nederlanden (1566 - 1576) ...................................................................................... 15


3

Beeldenstorm .................................................................................................................................... 15

Het begin van de opstand ................................................................................................................. 15

Pacificatie van Gent ........................................................................................................................... 15

2.3 Een calvinistische Republiek ............................................................................................................ 17

De Unie van Utrecht .......................................................................................................................... 17

3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek ......................................................................................... 18

De Soevereine Staten ........................................................................................................................ 18

De Republiek gered ........................................................................................................................... 18

Maurits en van Oldenbarnevelt ........................................................................................................ 18

3.3 Na Twaalfjarig bestand naar Vrede van Munster ........................................................................... 19

Maurits VS Van Oldenbarnevelt ........................................................................................................ 19

4.2 Het eerste stadhouderloze tijperk .................................................................................................. 20

4.3 Stadhouder- Koning Willem 3e ........................................................................................................ 21

Paragraaf 1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden .............................................................. 22

Vlaanderen en Brabant ..................................................................................................................... 22

De handel van Holland ...................................................................................................................... 22

Hollandse landbouw .......................................................................................................................... 22

Paragraaf 2.4 Het begin van de Gouden Eeuw ...................................................................................... 23

De val van Antwerpen ....................................................................................................................... 23

De voorsprong van de Republiek ...................................................................................................... 23

Frankrijk ......................................................................................................................................... 23

Engeland ........................................................................................................................................ 23

Een versnipperd land ......................................................................................................................... 24

Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw ............................................................................................................ 25

Centrum van handelskapitalisme ...................................................................................................... 25

De VOC............................................................................................................................................... 25

De WIC ............................................................................................................................................... 26


4

Paragraaf 1.1 De koningen van Engeland en Frankrijk

Centralisatie

Engeland

Hendrik Tudor aan de macht (1485)

Verstevigde positie t.o.v adel en steden door Centralisatie

Verboden geuniformde troepen in dienst te hebben

Invloed van adel en rechtspraak werd beperkt.

Speciaal koningklijke rechtbank

Parlement sterk tegenwicht voor de vorstelijke macht

Parlement

Frankrijk

Lodewijk de 11e in 1461 gekroont.

Einde lange periode van oorlogen, opstanden en gevechten

Versterkte koningklijke leger

Maakte een eind aan eigen legers.

Voerde een politiek van Centralisatie

Verschil Lodewijk en Tudor:

Frankrijk had de volksvertegenwoordiging ( Staten-Generaal), maar had weinig te vertellen. Er werd

gesproken dat Lodewijk de “Absolute macht” had. De koning moest echter wel constant strijden om

zijn macht.

In Engeland was het Parlement echter wel een sterk tegenwicht voor de vorstelijke macht.

Centralisatie:Bestuur vanuit een punt of door een instelling.

Parlement

Hogerhuis

(hoge adel)

Lagerhuis

(steden en lage

adel)


5

Stichting van de Anglicaanse kerk.

Engeland

Christendom valt uiteen in twee vijandige staten

1. Rooms-Katholiek

2. Protestant

Koningen wilden maar een geloof in hun land om chaos en burgeroorlogen te voorkomen.

1509 volgt Hendrik de 13e zijn vader op, hij is een volgeling van de Paus totdat hij zijn

huwelijk met de Spaanse prinses niet ongeldig wil verklaren.

Aartsbisschop van Canterburry verklaart het huwelijk ongeldig en Hendrik kan met zijn hof

dame trouwen.

Uit verzet tegen de Paus word in 1534 de Anglicaanse kerk opgericht, dit zou de Staatskerk

worden met Hendrik als hoofd van de kerk.

Hierdoor werden kloosters geplundert en opgeheven, en ketters die een ander geloof

verkondigen kwam op de brandstapel.

1547 werd door de zoon van Hendrik de 13e een protestanse kerkleer ingevoerd.

Begin geloofsvervolging Frankrijk

Frankrijk

Franse koningen bleven Katholiek en hadden weinig tegen de protestanten.

1516 kreeg Frans 1 het recht om geestelijken in de kerk te benoemen.

Afkeer tegen protestanten in 1534, er verschenen aanplakbiljetten tegen de rooms-

katholieke kerkdienst (Paapse mis), ketters werden vervolgd en moesten op de brandstapel.

1551, Strijd tegen protestanten verhevigd , wie protestanten aangaf kreeg een derde van zijn

bezit.


6

Paragraaf 2.1 Rust in Engeland, Oorlog in Frankrijk

Bloody Mary en de Virgin Queen

Engeland

1547-1553 Anglicaanse kerk een protestante leer.

Maria volgt na de dood van Hendriks zoon de troon op en voert het Rooms-Katholicisme

weer in en de inquisitie en gaat alle protestanten vervolgen -> krijgt de bijnaam Bloody Mary.

1558 Overlijdt Maria en Elisabeth volgt haar op, blijft op de troon tot 1603 dan overlijdt ze,

werd de Virgin Queen genoemd.

Voert het Protestantisme opnieuw in, verbood katholieke kerk maar deed niet aan

vervolging, je moest slechts een boete betalen als je op zondag uit de Anglicaanse kerk

wegbleef.

Grotendeels Engelsen katholiek en de paus riep ze op om Elisabeth te verjagen, Filips

2e(koning van Spanje) was het hier mee eens en besloot troepen naar Engeland te sturen

vanuit vlaanderen.

Hierop stuurde Elisabeth in 1585 hulptroepen naar Nederlandse opstandelingen

1588 trokken spaanse schepen het kanaal in om Engeland binnen te vallen, onoverwinnelijke

“Armada” kon niet op tegen de Engelse kanonnen, en de Nederlanders blokkeerden de

Vlaamse haven. De rust in Engeland keerde terug.

Hugenoten

Frankrijk

Tweede helft 16e eeuw veel geloofsgeweld in Frankrijk tussen Protestanten en Katholieken,

rond 1562 woedde er een burgeroorlog.

Protestantisme sinds 1555 sterk gegroeit, Calvijn kreeg veel aanhangers die werden

Calvinisten maar ook wel Hugenoten genoemd.

Ze kregen veel steden in handen en er volgde een Beeldenstorm -> Hierdoor brak er een

burgeroorlog uit

Calvinisten grote delen van Zuid Frankrijk en veel steden in handen, Katholieken bleven het

noorden en Parijs beheren.

Beeldenstorm: de vernieling van beelden en andere religieuze objecten tijdens de opkomst van het protestantisme


7

De bloedbruiloft

Frankrijk

Hugenoten leken in 1572 groot succes te boeken, Hendrik van Navarra trouwde met een zus

van de koning, koning hoopte hierdoor godsdienstige verzoening.

De paus verwierp dit huwelijk en de katholieken waren woedend.

Gaspard de Colligny raakte gewond in een aanslag bij parijs, de hugenoten waren hier

woedend over en dreigde met wraak. Hierdoor volgde de Bloedbruiloft

De Colligny word snachts uit bed gesleept en vermoord. In Parijs werden twee duizend

hugenoten vermoord. Hendrik van Navarra werd gespaard omdat hij zich bekeerde.

1584 werd Hendrik koning, hij was na de Bloedbruiloft ontsnapt en weer hugenoot

geworden.

De katholieken zagen het niet zitten dat nu een hugenoot koning was, reactie hierop: Ze

richtten een Katholieke Liga op met steun van de Spaanse koning Filip 2e, ten strijde van

Hendrik van Navarra en Hendrik de 3e


8

Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienst vrede in Frankrijk

Burgeroorlog in Engeland

Engeland

Engeland en Spanje tot en met de dood van Elisabeth in oorlog (1603)

1596 begon Filips 2e Engeland te bedreigen en stuurde een nieuwe Armada, reactie hierop is

het ontsaan van het Drievoudig Verbond.

Franse koning Hendrik de 4e besloot vrede te sluiten met Spanje, opvolger van Elisabeth

(Jacobus 1e) besloot dit ook te doen in 1604, hierdoor stond de Republiek er weer alleen

voor.

Spanning tussen Jacobus 1 (en opvolger Karel 1) en het parlement omdat de koningen

vonden dat hun hun macht hadden gekregen van god, en dat het parlement geen

zeggeschap had.

1640 Parlement bijeen geroepen omdat Karel geld nodig had om opstand in Schotland te

onderdrukken,Parlement gaf dit geld niet en Karel probeerde het in de Republiek ( liet zijn

dochter trouwen met de stadhouder)

1642 wilde Karel zijn tegenstanders arresteren echter lukte dit niet

1645 werd Karel verslagen door Oliver Cromwell een calvinist. Karel mocht koning blijven

maar 27 Januari 1649 werd hij ter dood veroordeeld door het parlement.

Engeland werd een republiek onder leiding van Cromwell

Hendrik de 4e en het Edict van Nantes

Frankrijk

1589 Hendrik de 3e doodgestoken en opgevolgd door Hendrik van Navvara.

Katholieken weigerden de koning te erkennen echter hadden ze geen tegen kandidaat.

Hertogen eisten de troon op zelfs Fillips de 2e schoof zijn dochter Isabella naar voren, hij gaf

ook Parma opdracht om Frankrijk vanuit de Nederlanden binnen te vallen, Isabella werd

geen koningin want de katholieken wilde geen spaanse vorst.

Hendrik de 4e keerde in 1598 weer van calvinistische geloof, hij kon nu parijs binnengaan.

1598 kwam het Edict van Nantes

In dat jaar besloten Frankrijk en Spanje vrede te sluiten omdat de schatkist leeg was.

Edict van Nantes: Hierin stond dat Engeland katholiek werd maar dat de hugenoten rechten hadden,

hielden vrijheid van godsdienst kregen een eigen leger en eigen garnizoensplaatsen.


9

4.1 De opkomst van Engeland en Frankrijk

Frankrijk Lodewijk XIV, de “Zonnekoning” van Frankrijk, 1643 tot 1715, langst regerende koning ooit.

Lodewijk maakte Frankrijk een absolute monarchie:

o De wil van de koning was wet.

o De koning bepaald het geloof van zijn onderdanen

1648 opstand in Frankrijk van de edelen tegen centralisatie v/h bestuur en nieuwe

belastingen.

o Lodewijk en zijn moeder ontvluchten Parijs

o Franse troepen, terugkomend van de 30-jarige oorlog plunderen het land

o 1653 einde opstand, bevolking was geweld zat, accepteerden krachtig gezag

1661 Lodewijk nam de regering op zich

o Centrale bestuur versterkt

o Opbouw sterk leger onder leiding v/d staat en een sterk ambtenarenapparaat

Edelen rekruteren geen eigen troepen meer

Frankrijk werd het sterkste rijk in europa dankzij het grote gedisciplineerde leger.

o Om het leger te financieren voerde Lodewijk een politiek van mercantilisme

De staat steunde de handel en nijverheid met subsidies en hoge

invoerrechten op buitenlandse producten

Lodewijk wou roem en eer op de slagvelden en natuurlijke grenzen voor Frankrijk.

o Rijn en Maas

o 1667 viel hij de Zuidelijke (spaanse) Nederlanden binnen

Lodewijk XIV werd steeds meer toegewijd katholiek, in 1685 trok hij het Edict van Nantes in.

o Protestanten hadden weer minder vrijheid.

Hugenoten vluchten naar Amerika en de Republiek

Alle edelen moesten bij Lodewijk wonen in het paleis buiten Versailles, hij kon ze hierdoor

onder toezicht houden.

Hij liet zich de Zonnekoning noemen omdat, net als bij de zon, alles om hem draait.

Engeland Groot Brittannië bleef in onrust na onthoofding van Karel I en de uitroeping van de republiek.

Opstand in het leger, sommige militairen wouden verder gaan.

o Einde maken aan de standsvoordelen

o Het bezit verdelen

o Algemeen mannenkiesrecht invoeren

Opstanden in Schotland en Ierland.

Cromwell sloeg hardhandig alle opstanden neer

1653 werd Cromwell alleen heerser, zonder het parlement.

o Lord Protector (beschermheer)


10

Onpopulair vanwege verbod op sport , dans, toneel en ander volksvermaak + gedwongen

zondagsrust

1658 R.I.P. Cromwell

Dreiging nieuwe chaos

o Commandant leger in Schotland trok naar Londen en riep parlement bijeen, dat de

monarchie herstelde.

o Ook wel de Restauratie genoemd

1660 zoon Karel I keerde terug, en werd uitgeroepen tot koning Karel II door het parlement.

o Cromwell werd opgegraven, aan de galg gehangen en onthoofd.

Karel was financieel gebonden aan het parlement, hij werd financieel kort gehouden

o Geen belasting heffen zonder goedkeuring

o Respecteren v/h parlement

Karel II bewonderde Lodewijk XIV, bovendien waren het neven.

o Dit en de financiële tekortkomingen brachten hem tot het ‘Franse kamp’

Oorlog met de republiek Door de inval in de zuidelijke Nederlanden dwong de republiek, samen met Engeland en

zweden, Frankrijk te stoppen en vrede te sluiten met Spanje.

o Lodewijk ging akkoord maar zwoer wraak op de republiek

1670 Lodewijk XIV en Karel II sloten en geheim verdrag.

o Karel kreeg elk jaar een groot geldbedrag van Lodewijk

o Karel zou Lodewijk helpen de republiek aan te vallen

o Lodewijk zou het leger en de vloot van de Britten betalen.

o Het parlement wist van niks.


11

1.2 De Nederlanden onder de Bourgondiers en de Habsburgers

Bourgondiers en Habsburgers

Nederlanden verdeeld in apparte staatjes, werden gewesten en provincies genoemd.

Hoogste machthebber was een hertog of graaf

Deze heer regeerde samen met de Staten

De meeste Nederlandse gewesten gingen in de 15e eeuw tot het Bourgondische Rijk behoren

Ook hier wilden de vorsten net als in Engeland en Frankrijk een eenheid en gingen daarom

ook Centraliseren

Regeringscentrum werd in Brussel gebouwd

1464 werd de Staten-Generaal gevormd.

1477 Sneuvelt de laatste Bourgondische vorst, werd opgevolgd door zijn dochter die later dat

jaar trouwde met Maximiliaan van Habsburg

Bourgondische rijk viel uiteen:

o Bourgondie werd ingenomen door de Fransen

o Zuidelijke Nederlanden, Holland en Zeeland kwamen onder

het Habsburgse rijk

o Utrecht Overijssel en gelderland scheidden zich in het

noorden.

o Friesland en Groningen hadden nooit tot het boergondische

rijk behoort.

Karel de 5e

Dochter van Maximiliaan trouwt met zoon van Spaanse koning -> Spanje ook onder het

Habsburgse rijk.

Karel de 5e (maximiliaans kleinzoon) erft alle Habsburgse bezittingen.

1515 uitgeroepen tot heer van Nederlanden

1516 Koning van Spanje

1519 keizer van Duitsland en aartshertog van Oostenrijk

Machtigste vorst van zijn tijd te danken aan Spaanse bezittingen in Italie en Amerika en het

zilver uit Amerika. Geld was macht -> konden legers van betaald worden.


12

Het bestuur van de Nederlanden Karel zette centralisatie politiek voort

Gewesten hadden vrijheid

Drie nieuwe bestuurinstellingen

o Raad van State (advies)

o De Geheime raad (uitvoeren en advies)

o Raad van Financieen (uitvoeren en advies en over het geld)

Karel vaak in Brussel daarom stelde hij landvoogd aan, tot 1530 zijn Tante daarna een zus.

Karel in geldnoodvanwege de oorlog in Turkije dus hij hief meer belasting

Tiende penning

Accijns op bier

Ook oorlog in Nederlanden

o 1500 Friesland onder Habsburg

o 1543 Gelderland

o 1548 alle staten onder in een eenheid

Verklaarde dat Nederlanden onafhankelijk gebied was en eeuwen lang bezit bleef onder zijn

famillie

1555 Karel doet afstand

Broer Ferdinand: Keizer van Duitsland en hertog Oostenrijk

Zoon Filips 2e Heer der Nederlanden en koning van Spanje


13

1.3 Karel de 5e en de reformatie

Reformatie in Duitsland

Eind van de middeleeuwen veel onvrede over katholieke kerk, volk ergerde zich aan de

rijkdom en inhaligheid van de kerk

Inhaligheid bijvoorbeeld : Verkoop van aflaten

Luther vond de aflatingen oplichtig, 1517 actie tegen de aflatenhandel

Het ware geloof was de bijbel en priesters zouden geen aflaten moeten kunnen verkopen,

Luthers ideeen snel verspreidt door de opkomende boekdrukkunst

Priesters vormden een apparte stand

Betaalde geen belasting

Trouwden niet

Dwongen aanbidden van heiligen en heiligenbeelden

af

Hierdoor onstond veel onrust en er braken boeren opstanden uit.

Luther riep de vorsten op om de kerkhervoring de leiding te nemen

Karel de 5e wilde protestantisme onderdrukken, hij dacht dat net als Engeland en Frankrijk de

Republiek ten onder zou gaan aan chaos.

1555 gaf hij de oorlog op en sloot de Vrede van Augsburg, elke Duitse vorst mocht het geloof

van zijn onderdanen bepalen.

Onderdrukking in de Nederlanden

Karel 5e trad hard op en verbood het bespotten van geestelijken en het lezen en verspreiden

van de Bijbel en antikatholieke boeken.

1521 Honderden Lutherse boeken verbrand

Protestantisme bestrijden richtte Karel de keizerlijke inquisitie op, rechtbank voor het

bestraffen van ketters

1523 Kwamen hier de eerste executies, totaal rond de 1200 onder Karel. Dit werd beperkt

omdat edelen en bestuurders hadden een afkeer tegen zijn manier van werken

1555 treedt Karel af ( Leek nu rustig in de Republiek)

Sympathie voor protestantisme was gegroeid


14

Calvijn

Calvinisme werd belangrijker als het Lutherisme

Calvijn was een Franse rechtsgeleerde die voor geloofsvervolging naar Zwitserland vluchtte,

hij kwam in Geneve samen met andere protestantste vluchtelingen.

Hij ontwikkelde nieuw geloof

Bijbel stond centraal en moest dagelijks

worden gelezen

God was het machtigst

Overheid stond boven de gelovigen

Gelovigen mochten in opstand komen als

overheid hun taken verzadigde


15

2.2 Opstand in de Nederlanden (1566 - 1576)

Beeldenstorm

Filips trok in 1559 naar Madrid en liet zijn halfzuster Margaretha van Parma achter als

landvoogdes

Door haar groeide de klachten over

Belastingen

Godsdienstpolitiek

Centralisatie politiek

Edelen vonden dat privileges werden aangetast en niet naar hen werd geluisterd

Vanaf 1559 drong het calvinisme de Nederlanden binnen, Filips trad er hard tegen op.

1566 overhandigen edelen Margaretha een smeekschrift.

Onvrede kwam tot uitbarsting en calvinisten bovengronds en hielden openbaar

hagenpreken.

Zware tijd van honger en armoede.

Door de hagenpreken onstonden Beeldenstormen, Filips 2e was hier niet blij mee en

verwijtte Willem van Oranje dat hij niet hard genoeg had opgetreden tegen de Calvinisten

1567 arriveert Hertog van Alva.

o Raad van Beroerten

o Tiende penning op roerende goederen

o 1100 mensen geexecuteerd

o Egmont en Horne onthoofd

o Centralisatie krachtiger

Door dit alles nam de onvrede des te meer toe

Het begin van de opstand

1568 zaten ongeveer 50000 Nederlandse vluchtelingen in Engeland en Duitsland, zij vormden

gewapende bendes genaamd geuzen waarmee ze Alva wilden verdrijven.

Willem van Oranje steunde de geuzen en hij en zijn broers stichten kleine beroepslegers in

Duitsland

1568 vallen ze Nederlanden binnen (begin van de Nederlandse opstand of De Tachtig jarige

oorlog)

In het begin waren de legertjes geen partij voor Alva, in 1572 kregen Willem en de geuzen

het grootste deel van Holland en Zeeland in handen en vormden daar Vrije

Statenvergaderingen.

Strijd in Nederland kostte filips veel geld, hij vocht ook bij middelands zeegebied tegen de

turken.

1576 grote muiterijen, Spaanse soldaten weigerden te vechten en gingen plunderen.

Pacificatie van Gent


16

1576 vredes besprekingen in Gent, Hier werd de Pacificatie van Gent aangenomen

Spaanse zouden verjaagd worden

Godsdienstige tegenstellingen oplossen

Holland en Zeeland zou Calvinistisch worden

de rest van de 17 gewesten Katholicisme

Gewetensvrijheid

Echter ging Filips hier niet mee akkord en stuurde de Hertog van Parma als nieuwe

landvoogd.

Smeekschrift:Onderdanig verzoekschrift

Staten – Generaal:Nederlandse volksvertegenwoordiging

Hagenpreken: Een hagenpreek is een kerkdienst in de open lucht. Deze werden in de Nederlanden

veel gehouden door Calvinisten in 1566 en de volgende jaren, omdat openlijke geloofsuitoefening

hun verboden was.


17

2.3 Een calvinistische Republiek

De Unie van Utrecht

Na 1576 rukt het Calvinisme weer op, grijpen de macht in Brugge,Gent, Antwerpen.

Namen kerken in bezit en verdreven de roomse geestelijken ( Allemaal in strijd met de

Pacificatie van Gent)

Om zich hier tegen te verweren werd de Unie van Atrecht opgericht door: Filips en

landvoogd Parma ( 1579)

Reactie daarop sloten de Noordelijke gewesten de Unie van Utrecht (militair verbond)

De bondgenoten zouden alleen over oorlog en vrede samen beslissen. Maar het werd de

kern van een nieuwe staat

De 17 Nederlandse gewesten begonnen in twee delen uiteen te vallen

In 1580 verklaarde Filips II Oranje vogelvrij, de opstandige gewesten zeggen in 1581 hun

trouw aan Filips II op

In het Plakkaat van Verlatinghe stelden ze dat de vorst was aangesteld door God, maar kon

worden afgezet als hij zijn onderdanen onderdrukte. De opstandige gewesten stelden de

hertog van Anjou aan als nieuwe vorst

Hij werd vermoord en de graaf van Leicester werd nu landsheer. Ook dit was geen succes, de

Staten-Generaal van de Unie van Utrecht besloten na zijn vertrek in 1588 geen vorst meer te

zoeken, maar de soevereiniteit in eigen handen te houden.

De opstandige gewesten gingen verder als republiek.

Willem van Oranje was voor godsdienstige verdraagzaamheid. Verschillende godsdiensten

moesten naast elkaar worden toegestaan. (In Duitsland mocht een staat óf katholieke óf

luthers zijn). Oranje was ook afhankelijk van de gereformeerden (Nederlandse calvinisten).

Toen in 1579 de Unie van Utrecht werd gesloten, waren Holland en Zeeland gereformeerd.

De andere aangesloten steden en gewesten mochten zelf hun godsdienst bepalen. En overal

zou gewetensvrijheid zijn

De gereformeerde kerk werd de publieke kerk; de kerk waarvan je lid moest zijn om regent

te worden. Maar in praktijk verschilde de situatie verder van plaats tot plaats. De republiek

bleef een godsdienstigverdeeld land.

Soevereiniteit: eigen baas in eigen gebied


18

3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek

De Soevereine Staten

1587 Schreef Franse regent Francois Vrancken dat Holland geen vorst nodig had, omdat de

macht bij de Staten lag.

De republiek was een Staten bond van zelfstandige staten, centrale bestuursinstelling was de

Staten Generaal

Staten generaal besloten:

Verantwoordelijk over leger

Beslisten over buitenlandse politiek

Beslisten over defensie

Alle gewesten hadden 1 stem in de Staten Generaal, echter had Holland meer inspraak

omdat die meer dan de helft van de inkomsten binnenhaalde

De Republiek gered

1588 republiek gered door ondergang van spaanse Armada

Filips 2e wilde vanuit Engeland het noorden van Nederland veroveren, dit was mislukt dus

had hij Parma gezegd dat hij de hugenoten in Frankrijk moest verjagen, hierdoor was Parma

minder actief in de Nederlanden.

Spanje zat in geldnood en de Republiek juist niet en kon een mooi leger opbouwen onder

Prins Maurits (zoon van Willem van Oranje)

Sinds de komst van Maurits grote gebieden verovert, hierdoor een aaneengesloten gebied

Voortaan was de Republiek:Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (Holland, Zeeland,

Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel, Gelderland)

Republiek Soeverein erkent door het drievoudig verbond, echter Spanje gaf niet op. Later pas

toen Spanje weer in geldnood zat wilde het praten over vrede. Ze spraken af de oorlog voor

12 jaar te onderbreken en ondertekende het Twaalfjarig Bestand

Maurits en van Oldenbarnevelt Machtigste 2 figuren in de republiek waren

o Stadshouder (eerst Willem daarna Maurits)

o Landsadvocaat / raadspensionaris ( Van Oldenbarnevelt)

Tot het twaalfjarig bestand ging het goed tussen Maurits en Oldenbarnevelt. Maurits

regelde het leger en Oldenbarnevelt de politiek. Tijdens het twaalf jarig bestand ontstonden

er spanningen.


19

3.3 Na Twaalfjarig bestand naar Vrede van Munster

Maurits VS Van Oldenbarnevelt

Na de strijd tegen Spanje 30 % nog Katholiek, speelden geen rol van betekenis meer.

Verdeeldheid in gereformeerde kerk.

Orthodox (Maurits)

Vrijzinnige richtig (Van Oldenbarnevelt)

Spanningen tussen Maurits en Oldenbarnevelt liepen op en ze streden om de politieke macht

1617 besloten de Staten van Holland op voorstel van Van Oldenbarnevelt dat de steden

eigen troepen mochten hebben -> Liep bijna uit op een burgeroorlog tussen Holland en het

staatsleger.

1618 liet Maurits van Oldenbarnevelt arresteren

1619 Verklaarde de Staten dat de vrijzinnige godsdienstige opvattingen vals waren, paar

dagen later werd van Olden Barnevelt onthoofd

Veroveringen van Frederik Hendrik

1621 12 jarig bestand afgelopen, oorlog tegen Spanje hervat

Spanje en Oostenrijk hadden de overhand in Duitsland -> Negatief voor de Republiek

1625 namen ze Breda in, echter moest Spanje weer vanwege te weinig geld terugtrekken

Staatsleger werd versterkt door Frederik Hendrik (Halfbroer Maurits)

1629 vielen Spaanse weer aan en namen Amersfoort in, later dat jaar harde klap omdat

Hendrik ’s Hertogenbosch veroverde, daarna Venlo Roermond Maastrisch en Breda.

De vrede van Munster 1635 voerde Spanje oorlog in 30jarige , tachtigjarige en tegen Frankrijk oorlog.

1640 opstand door Catalonie en Portugal tegen hoge Spaanse belastingen

Portugal werd onafhankelijk

Catalonie werd moeizaam onderdrukt

Spanje wilde hierdoor vrede, echter had de republiek twijfels -> ze dachten dat ze misschien

wel konden winnen.

1641 Trouwent Engelse prinses met Frederik -> voor steun van de Republiek

1648 vrede tussen Spanje en Republiek -> Vrede van Munster ( genoemd naar de plaats

waar het gesloten werd)

Einde dertigjarige oorlog

Republiek hield veroverde gebieden

Grootste deel gewesten bleef bij Spaanse

Nederlanden behoren

De Nederlandse stukken werden generaliteitslanden

(werden door Staten Generaal bestuurd)

Vrede net zo goed in 1609 gesloten kunnen worden want het bestand had niks opgeleverd.

(geen godsdienstvrijheid)


20

4.2 Het eerste stadhouderloze tijperk Na de vrede van Munster 1648 ontstond er een conflict tussen Willem II en Holland

o (opvolger van Frederik Hendrik)

Willem wou een groot leger behouden, Hollandse staten vonden dit te duur.

Ruzie werd machtsstrijd

o Willem liet zijn grootste tegenstanders in Den Haag arresteren

o Hij probeerde Amsterdam te overvallen

Mislukte want hij en zijn troepen raakten verdwaald bij Hilversum

Amsterdam werd gewaarschuwd door een postbode die hen daar zag

o Toch wist Willem zijn tegenstanders uit het stadsbestuur te zetten

1650 Stadhouder Willem II overlijd aan de pokken

Gewesten besluiten geen nieuwe stadhouder aan te wijzen

o Want stadhouders steunen oorlog en oorlog is te duur.

o 1e stadhouderloze tijdperk 1650 - 1672

Het bestuur rustte op lokale regenten en het staatsmanschap van Johan de Witt

Twee regenten groepen kwamen tegenover elkaar

o Staatsgezinden (onder leiding van de Witt)

o Oranjegezinden

Stadsgezinden wouden geen stadhouder

o die waren oorlogzuchtig,

o ze zouden altijd te veel macht naar zich toe proberen te trekken.

o Kwaliteit moest de doorslag geven niet geboorte.

o Gewesten moesten soeverein zijn

Oranjegezinden wouden zoon van Willem II, Willem III als stadhouder

o Soevereiniteit van gewesten beperken

o Een voortreffelijk hoofd nodig dat leiding gaf aan staat en leger

Het volk was in de meerderheid oranjegezind, maar deze hadden niks te vertellen

Regenten en families bepaalden het stadsbestuur

De Republiek was een vrij tolerant land

o Gewetensvrijheid

o Vervolging en censuur onmogelijk door ontbreken centraal bestuur

o Dankzij de vrijheid was de republiek de oorsprong van de verlichting.


21

4.3 Stadhouder- Koning Willem 3e


22

Paragraaf 1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden

Vlaanderen en Brabant

1477 Vlaanderen en Brabant veruit rijkste en economisch meest ontwikkeld

Vlaanderen en Brabant grote positie in de internationale handel

Meer dan een derde van de bevolking woonde in de stad

De Hollandse vloot was groter dan die van Engeland en Frankrijk bij elkaar

In de middeleeuwen waren Gent en Brugge de belangrijkste handelssteden

Eind 15e eeuw kwam Antwerpen sterk opzij (knooppunt allerlei handelsstromen)

1498 Portugezen ontdekten zeeroute naar ''indie'' (z-o-azie)

Arabische tussenhandel was overbodig, Portugal bracht het nu rechtstreeks naar Antwerpen

Antwerpen centrum wereld handel, honderdduizenden inwoners ook een van de grootste

De handel van Holland

1477 Holland het gewest met meeste inwoners

Van de 275 duizend inwoners woonde de helft in de stad

In de 14e en 15e eeuw trokken de Hollanders massaal naar de steden

Oorzaken: het land verveende, te drassig voor graan, land onder zeespiegel.

Moedernegotie, De handel op Oostzee door de Hollanders, ontstaan omdat Hollanders

graan invoerde

In 16e eeuw groeide het inwoners aantal van europa, er was dus graan nodig, dit konden de

Hollanders tot ver in Spanje en Italie kwijt

1560 Amsterdam verruit de grootste stad van Holland

Hollandse landbouw 16e eeuw landbouw word weer belangrijk

Rest van Europa produceerden boeren voor eigen gebruik, Holland had geen feodale traditie

Hollandse boeren niet afhankelijk van de adel, ze konden hun producten dus kwijt in steden

Door aanvoer van goedkoop graan konden ze zich specialiseren in producten waar geld in zat

Tuinbouw, houden van koeien voor vlees en zuivel, boeren verbouwden gewassen voor

nijverheid

Door deze commercialisering en specialisatie werd de Hollandse landbouw winstgevend

Door de toenemende welvaart waren ze in staat to hoge belastingen te betalen voor Karel V

zijn oorlogen

In ruil voor financiele bijdrage aan het centrale bestuur kreeg Holland veel regionale

Autonomie: het mocht veel zaken zelf regelen

Hollandse steden en het gewest bleven dus behoorlijk zelfstandig, ten opzicht van het

centrale bestuur.


23

Paragraaf 2.4 Het begin van de Gouden Eeuw

De val van Antwerpen

Holland en Zeeland hadden de eerste jaren van de tachtig jarige oorlog veel last van het

oorlogs geweld

1576 Verplaatste het geweld zich naar het zuiden en oosten, vanaf toen speelde de oorlog

zich buiten de noordelijke gewesten af

Na lange periode van economische groei en welvaart ontstond de Gouden Eeuw

Commerciële landbouw nam verder toe, handen&nijverheid kwamen tot bloei

Tussen 1514 & 1575 steeg de bevolking van 275 duizend naar 400 duizend

1576 Brabant en Vlaanderen zwaar getroffen door oorlogsgeweld en muiterijen

1583-1585 Vlaamse en Brabantse steden veroverd door Parma

Tienduizenden kooplieden en handwerkslieden vluchtten naar het noorden

1585 val antwerpen, bevolking nam af van 100 duizend naar 42 duizend

Leiden textielstad van Europa, door komst Textielardbeiders/ondernemers

Amsterdam centrum handel van Europa, door komst rijke Antwerpse kooplieden

De voorsprong van de Republiek DE ZEEGEWESTEN VAN DE REPUBLIEK NAMEN GROTE VOORSPRONG OP FRANKRIJK EN ENGELAND

Frankrijk

Bleef een land met kleine boeren die niet voor de markt werkten maar voor zichzelf en de

Edelen

Grootgrondbezitters verpachten grond aan kleine boeren in plaats van zelf te ondernemen

Daardoor bleef de landbouw traditioneel en niet commercieel

Franse economie had veel last van burgeroorlogen

Engeland

In Engeland groeide de handel en commerciële landbouw wel, vooral rond Londen

Deel van Engelse lagere Adel richtte zich op commerciële landbouw

Maar grootgrondbezitters op het platteland bleven de belangrijkste bron van welvaart

Zowel Engeland als Frankrijk was actief in de Internationale zeehandel

Maar de handel nam een minder voorname plaats in dan in Holland en Zeeland

Concurrentie tussen de Republiek en Frankrijk&Engeland was beperkt


24

Een versnipperd land Geen centraal bestuur in de Republiek, steden en gewesten waren grotendeels zelfstandig

Grote verschillen tussen zeeprovincies en landprovincies(Overijssel, Drenthe, Gelderland,

delen van Utrecht)

In de landprovincies had de adel veel macht, en was er weinig commerciële Landbouw

Zelfvoorzienend, kleinere steden, Economie nog steeds last van Oorlogsgeweld

Gewesten Republiek wel economisch nauw verbonden, Holland en Zeeland 1 markt

Steden kwamen niet alleen voor eigen belang op, maar ook voor gemeenschappelijk belang

Het bestuur werd overheerst door kooplieden-regenten

Bestuur bestond uit rijke handelaren

Kleine overzichtelijke schaal van het bestuur was een groot voordeel, er konden snel

besluiten werden genomen in gemeenschappelijk belang


25

Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw

Centrum van handelskapitalisme

De eerste eeuw van de Republiek word de Gouden Eeuw genoemd

Amsterdam werd het centrum van het Handelskapitalisme

Handelaren uit heel Europa kwamen hier zaken doen

Om de handel te vergemakkelijken werden nieuwe instellingen opgericht zoals:

Amsterdamse Wisselbank

Amsterdamse Beurs

Bij de Wisselbank konden ze geld in bewaring geven en wisselen

Ook konden ze geld overboeken naar andere handelaren

Op de beurs werd gehandeld in alles waar maar in te handelen viel

De tachtigjarige Oorlog en de conflicten tijdens het Twaalfjarig Bestand stonden de groei van

de handel, nijverheid en landbouw niet in de weg

De groei van de Republiek was mede mogelijk gemaakt doordat Engeland en Frankrijk nog

niet zo sterk waren

De kleinschaligheid en de nauwe contacten tussen ondernemers en regenten waren een

voordeel

Het leidde tot slagvaardig handelen zoals bij de oprichting van

Verenigd Oost-Indische Compagnie (VOC) 1602

De VOC 1596 Nederlanders bereiken voor het eerst Java

Rond 1600 Nederlanders belangrijkste importeurs van de kostbare Oost-Indische specerijen

De concurrentie tussen de Nederlanders onderling was zo hevig, dat de winsten daalden

De Statengeneraal lieten de 'voorcompagnieën' opgaan in een bedrijf, de VOC

Zij mochten als enige Nederlandse onderneming handelen in Azië

Het doel was winst maken, wie dat ook wou kon aandelen VOC kopen

De VOC had ook overheidstaken: het was een publiekprivate organisatie

De VOC mocht in Azië forten bouwen, soldaten aannemen, oorlog voeren, verdragen en

bondgenootschappen sluiten en gebieden besturen

VOC had grote concurrentie van Portugal, de Paus had hun het alleenrecht gegeven op de

zeehandel met Afrika en Azië

Op verzoek van de VOC stelde rechtsgeleerde Hugo de Groot van dat de zee niet van een

land was

De VOC hield zich daar zelf ook niet aan en verjoeg de Portugezen uit Java en de Molukken

Tegelijk met de VOC richtte Engeland de East India Company op

Het was ook een publiekprivaat bedrijf, maar in de 17e eeuw met minder succes


26

De WIC Met Afrika en Amerika gingen de Hollanders en Zeeuwen in 1598 ook handel drijven

Voor de handel met West-Afrika en Zuid-, midden- en Noord-Amerika werd opgericht de

West-Indische Compagnie (WIC)

Net als de VOC kreeg de WIC een handelsmonopolie, ook mocht de WIC kolonies stichten

(Nieuw-Amsterdam)

De WIC zette een driehoekshandel op

De WIC maakte zelden winst

De Spaanse, Portugese, Britse en Franse concurrenten waren in Amerika veel sterker dan in

Azië

Ze hadden er grotere kolonies, bovendien moest de WIC zich bezig houden met kaapvaart

Deze kaapvaart stond het functioneren van de WIC als handelsbedrijf in de weg

Geschiedenis Republiek in de gouden eeuw · - De site voor samenvattingen en meer! 1 Geschiedenis...

Documents

Transcript of Geschiedenis Republiek in de gouden eeuw · - De site voor samenvattingen en meer! 1 Geschiedenis...