ZIN IN HERINNERINGEN

Gerben Westerhof

Story Lab

STORY LAB

Het verhaal centraal!• Bijdragen aan een persoonsgerichte benadering in de zorg, die

op een professionele wijze rekening houdt met de verhalen van cliënten en patiënten

• Goed onderzoek doen dat dicht bij de praktijk staat met gebruikmaking van technologische innovaties

SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING

SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING

Lagere schooltijd• Hoe zag je leven er toen uit?• Wie waren er belangrijk?• Wat deed je toen?

SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING

Eén specifiek moment• Wat gebeurde er?• Hoe ging dat dan precies?• Weet je nog hoe je je erbij voelde?• Wie waren er nog meer bij?• Weet je nog wat er werd gezegd of gedaan?• Weet je nog wat voor kleren je aan had?Zintuiglijke informatie (zien, horen, ruiken, voelen)!

SPECIFIEKE, POSITIEVE HERINNERING

Betekenis• Wat betekent deze herinnering voor je?• Laat hij iets zien van de persoon die je (geweest) bent?• Op welke manier?

AUTOBIOGRAFISCH GEHEUGENCONWAY, 2005

AUTOBIOGRAFISCH GEHEUGENBLUCK & ALEA, 2002; SINGER ET AL., 2012; WESTERHOF & BOHLMEIJER, 2014

Functionele benadering• Geheugen dient het heden• Sociaal, directief en identiteitsvormendAutobiografisch redeneren• Verbinden episodische herinneringen en semantisch geheugen• Toekennen van betekenis voor de eigen persoon aan specifieke

herinneringen• Narratieve modus

NARRATIEVE MODUSBRUNER, 1990

• Verhalen proberen een complexe en ambigue wereld van menselijke ervaringen en intenties in een betekenisvolle structuur te organiseren

• Verhalen zijn geweven rondom particuliere ervaringen• Goede verhalen zijn waarachtig en coherent• Verhalen zijn in het alledaagse leven gefragmenteerd, open en

veranderlijk

NARRATIEVE IDENTITEITMCADAMS, 1996; SINGER, 2004; MCADAMS & MCLEAN, 2013

Narrative identity reconstructs the autobiographical past and imagines the future in such a way as to provide a person’s life with some degree of unity, purpose, and meaning. Identificatieprocessen

NARRATIEVE IDENTIFICATIE

Papa hield van verrassingen. Toen ik ±10 jaar oud was kwam hij me op zaterdag tijdens de ochtendpauze met de auto van school halen. Het was al met de juffrouw besproken dus ik mocht zo mee. Eerst ging het naar Haarlem. Daar kreeg ik bij de sportzaak “Perry” mijn eerste sportieve outfit; groene shorts met een donkerrood shirt met een kolletje, dat was afgezet met een gele en groene inzet. De jurk ging in de tas en aldus uitgedost koersten we naar de Kennemer Duinen. Deze herinnering is belangrijk omdat mijn vader ervan hield iemand zomaar blij te maken. Hij verstond de kunst "de dag te plukken“. Zo ben ik ook.

NARRATIEVE IDENTIFICATIE

Ik weet niet wat, waar en wanneer het gebeurde. Ik weet alleen dat mijn ouders in die tijd veel ruzie maakten. Ze wilden zich eigenlijk laten scheiden en aan het eind hebben ze dat ook gedaan. Ik heb daardoor grote verliesangsten gekregen. Die heb ik nog steeds. Dit heeft me beïnvloed omdat ik het nog steeds moeilijk vind om een relatie aan te gaan. Ik denk ook dat ik nog steeds teveel de problemen van anderen op me neem.

NARRATIEVE IDENTIFICATIE

Door de 2e wereldoorlog en het overlijden van mijn broertje voordat ik geboren werd, ben ik een nakomer in het gezin. Na ernstige ziekte overleed mijn moeder toen ik 12 jaar was. Mede als gevolg hiervan raakte ik sterk op mijzelf aangewezen en was ik gedwongen al op jonge leeftijd (12 jaar) verantwoordelijkheid te nemen. Als gevolg hiervan was ik al jong doordrongen van het feit, dat als ik iets wilde bereiken, ik mijn studie serieus moest oppakken en geen gekke dingen moest doen. Kortom het heft in eigen handen nemen en verantwoordelijkheid nemen.

VERHALEN EN GEESTELIJKE GEZONDHEIDWILLIAMS ET AL., 2007; SINGER ET AL., 2012; WESTERHOF & BOHLMEIJER, 2012, 2014

Autobiografisch redeneren• Moeite met ophalen specifieke, positieve herinneringen• Moeite met betekenis verlenen aan negatieve herinneringenLevensverhaal• Emotionele toon• Autobiografische tijd• Auteurschap Overidentificatie en onderidentificatie

Verhalende interventies

Story Lab

INTERVENTIESSTORY LAB

DIERBARE HERINNERINGENRICHTERS ET AL., 2015

InterventieDoel: Verminderen en voorkomen depressieve klachten bij ouderenMethode: Ophalen specifieke positieve herinneringenOpzet: 5 gesprekken door getrainde vrijwilligersMaterialen• Handleiding implementatie• Informatie en protocol vrijwilliger• E-learning

DIERBARE HERINNERINGENWESTERHOF ET AL. UNDER REVIEW

Effecten i.v.m. vrijwilligersbezoek• Sterkere toename specifieke positieve herinneringen, maar tijdelijk• Even grote vermindering depressieve klachten• Even grote vermindering angstklachten en eenzaamheid• Geen verandering welbevinden of mastery• Toename specifieke posiitieve herinneringen verklaren effect op

depressieve klachten

OP VERHAAL KOMENBOHLMEIJER & WESTERHOF, 2010

InterventieDoel: Verminderen en voorkomen depressieve klachten bij mensen van middelbare leeftijd en ouderMethode: Betekenis verlenen aan positieve en negatieve herinneringenOpzet: 8 gesprekken door psycholoogMaterialen• Zelfhulpboek• Train-de-trainer

OP VERHAAL KOMENBOHLMEIJER & WESTERHOF, 2010

Deel 1: Autobiografisch Schrijven (5 weken)• Jeugd & familie• Adolescentie & volwassenwording• Werk & zorg• Liefde & vriendschappen • Thema naar keuzeDeel 2: Autobiografische Reflectie (5 weken)• Doelen en waarden• Omgaan met verlies• Rode draad

OEFENINGBOHLMIJER & WESTERHOF, 2010

Een moeilijke herinneringAlternatieve verhalen• Overlevingskunst• Uitzonderingen• De regel van zes• Lessen• Context en tijdgeestBetekenis

JOKEACHTERGROND

De realiteit is, dat ik eraan begin omdat ik vind dat ik mijn tijd goed moet besteden. Het is voor mij volslagen nieuw om iedere keer weer iedere activiteit op zich als een lapmiddel te ervaren.

JOKEVERHAALTHEMA

Het was vlak voor Sinterklaasavond (niemand geloofde er toen nog in) toen ik mijn moeder hoorde zeggen: ‘Heb ik nu voor iedereen een cadeautje?’ Totdat zij mij aankeek en verschrikt opmerkte: ‘Ach, die kleine heb ik vergeten.’ Er moest toen snel voor sluitingstijd nog een cadeau worden gekocht.Op de lagere school gebeurde het wel eens dat ik met een griepje in bed lag. Ik hoorde dan hoe mijn moeder van de keuken naar de winkel ging om klanten te bedienen. Ik hoorde haar wel eens zeggen: ‘Ik hoorde je kuchen en dacht toen, ach, die kleine ligt in bed. Goed dat ik het hoorde, ik zou je anders helemaal hebben vergeten’.Dat vergeten worden is nog lang niet over. Dit kwam het duidelijkst naar voren toen mijn man twee jaar geleden overleed. De familie vergeet om te informeren hoe het met mij gaat. Onder het motto van: ‘ach die redt zich wel’.

JOKEALTERNATIEVE VERHALEN

UitzonderingenMijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen. Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een uitgesproken gevoel voor humor.

JOKEALTERNATIEVE VERHALEN

UitzonderingenMijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen. Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een uitgesproken gevoel voor humor.TijdgeestIk denk dat kinderen van mijn generatie niet veel te vertellen hadden. Het bewustzijn en de openheid ontbrak bij de ouders. Was eenvoudigweg niet aan de orde.

JOKEALTERNATIEVE VERHALEN

UitzonderingenMijn vader had een onafhankelijke geest. Hij was bakker van beroep, maar hield niet van dit vak. In de “slechte tijd” heeft hij hiervoor moeten kiezen. Hij had liever een technisch beroep uitgeoefend. Was dikwijls aan het klussen. Was hierin zeer creatief. Was in staat van niets iets te maken. Was daar dan erg trots op. Ik voelde me altijd erg veilig bij hem. Hij had een uitgesproken gevoel voor humor.TijdgeestIk denk dat kinderen van mijn generatie niet veel te vertellen hadden. Het bewustzijn en de openheid ontbrak bij de ouders. Was eenvoudigweg niet aan de orde.LessenIk ben me ervan bewust geworden hoe belangrijk het is om op een goede manier voor jezelf op te komen, want dat ‘vergeten worden’ heeft te vaak een prominente plaats in mijn leven ingenomen.

JOKERESULTAAT

Het is heel wonderlijk wat er in de afgelopen weken is gebeurd. Op het moment dat ik het krantenartikel van dit onderzoek las, was ik heel gedeprimeerd en had nergens zin in. Ik voelde me al een hele tijd leeg en had het gevoel dat alles wat ik ondernam slechts lapmiddelen waren. Nu begint het mij goed duidelijk te worden dat na verloop van tijd blijkt dat negatieve ervaringen voor een groot gedeelte het veld moeten ruimen voor heldere inzichten en geestelijke groei. Dit kan ik ook in de toekomst toepassen. Het is alsof ik steeds meer met mezelf in evenwicht raak.

JOKERESULTAAT

Het is heel wonderlijk wat er in de afgelopen weken is gebeurd. Op het moment dat ik het krantenartikel van dit onderzoek las, was ik heel gedeprimeerd en had nergens zin in. Ik voelde me al een hele tijd leeg en had het gevoel dat alles wat ik ondernam slechts lapmiddelen waren. Nu begint het mij goed duidelijk te worden dat na verloop van tijd blijkt dat negatieve ervaringen voor een groot gedeelte het veld moeten ruimen voor heldere inzichten en geestelijke groei. Dit kan ik ook in de toekomst toepassen. Het is alsof ik steeds meer met mezelf in evenwicht raak.

OP VERHAAL KOMENKORTE ET AL., 2012A, 2012B, 2013, 2014; LAMERS ET AL., 2015

Effecten• Verbetering depressieve klachten en welbevinden• Zingeving, mastery, ego-integriteit als mediatoren• Extraversie als moderator• Sociale aspecten van belang volgens deelnemers• Iets kleinere maar soortgelijke effecten gevonden worden bij Op verhaal

komen als zelfhulp met email begeleiding

ONLINE LEVENSALBUM

InterventieDoel: Verminderen neuropsychiatrische symptomen en verbeteren kwaliteit van leven van mensen met beginnende dementie en hun mantelzorgersMethode: Maken multimediaal online levensalbumOpzet: 5 gesprekken door getrainde vrijwilligerMaterialen• Handleiding vrijwilligers• Handleiding deelnemersEffecten• Worden onderzocht

PROFESSIONELE ONTWIKKELING

DANK!

Story Lab: Anneke Sools, Ernst Bohlmeijer, Sanne Lamers, Jojanneke Korte, Sander Eshuis, Monique Engelbertink, Teuntje Elfrink, Christina Ullrich, Janny Beernink, Tom Vansteenkiste

Dank voor de aandacht!

g.j.westerhof@utwente.nlutwente.nl/igs/ehealth/research/story-lab/

Story Lab