Genetische modificatie in de landbouw: Nederland, Europa en

de rest van de wereld

Frank van der Wilk

COGEM

De Commissie Genetische Modificatie (COGEM) is het wetenschappelijke adviesorgaan voor de overheid inzake genetische modificatie

Werkveld COGEM

• Het werkveld van de COGEM omvat zowel de groene, witte als rode biotechnologie. Van laboratorium-proeven tot grootschalige marktintroducties.

• De COGEM adviseert niet over voedselveiligheid en niet over de risico’s voor patiënten bij gentherapie-experimenten

Areaal gg-gewassen wereld

Jaar

0

20

40

60

80

100

120

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Bron: ISAAA

Type gg-gewassen

Gewas miljoen ha percent

Soja 58,6 57%Maïs 25,2 25%Katoen 13,4 13%Koolzaad 4,8 5%

Andere gewassen << 1%(rijst, alfalfa, squash, papaja)

Ingebouwde eigenschappen

Herbicidentolerantie 68%Insectenresistentie (Bt) 19%Combinatie (stacked traits) 13%

Areaal gg-gewassen per land

Figuur 3.2: Areaal teelt gg-gewassen per land

0 10 20 30 40 50 60

USA

Argentinië

Brazilië

Canada

China

Paraguay

India

Zuid-Afrika

Uruguay

Australië

Areaal gg-gewassen (miljoen hectaren)

Bron: ISAAA

USA: teelt gg-gewassen

miljoenen ha percentage totaal

gg-soja 23,6 91%gg-maïs 27,4 73%gg-katoen 3,9 87%

54,9

Bron: ISAAA

Toegelaten in de EU

5 Katoen – 5 (vee)voeder4 Anjer – 2 teelt, 2 import15 Maïs – 2 teelt, 15 voeder, 5 import5 Koolzaad – 3 import, 2 voeder1 Soja – voedsel en import1 Suikerbiet - import

Teelt in Europa: gg-maïs

• Duitsland 2.685 ha • Frankrijk 21.200 ha • Portugal 4.500 ha• Slowakije 900 ha• Spanje 75.000 ha• Tsjechië 5.000 ha

109.285 ha

• Voor toetreding tot de EU verbouwde Roemenië gg-soja

Toekomstige ontwikkelingen: veldproeven

Herb icidento lerant ie en insectenresistent ieProductkwaliteitAgronomische eigenschappenM arkergenenSchimmelresistent ieV irusresistent ieOverig

Eigenschappen per continent

55

34

7

138

7

312

11 3 8 2 2 42

29

4

74

31

216 3 13

215

246

2283598131

304

3339

44

6363

66

herbiciden tolerantie (HT) overig overig

USA (1567) Canada (87)11

12

1

15

6

7

35

521

Europa (276) Latijns Amerika (223)

merker gen virus resistentieproduct kwaliteit (PK)

agronomische eigensch. (AE) eiwit productieHT, PKvoortplantingschimmel resistentieHT, IRstress tolerantieinsecten resistentie (IR) AE, HT

voedingseigenschappenHT, IR, IR AE, AE

Eigenschappen per continent

147

14

3

44

415

21

4

3

51

2

1

2

15

116

9

3Afrika (40) Oceanië (14)

Azië (124)

overigherbiciden tolerantie (HT)

virus resistentieproduct kwaliteit (PK)

voortplantingagronomische eigensch. (AE)

stress tolerantieHT, IRbacterie resistentieinsecten resistentie (IR)

Verschuivingen USA

2435

2045

7647312109

472

428

147 984153381420

133

USA (tot 2006)herbiciden tolerantie (HT)

product kwaliteit (PK)

agronomische eigensch. (AE)

HT, IR

insecten resistentie (IR)

HT, IR, IR

overig

215

246

2283598

63

44

39

33304

13163 66

merker gen

HT, PK

schimmel resistentie

AE, HT

virus resistentie (VR)

AE, AE

IR, VR

overig

USA (2006-nu)

Toekomstige eigenschappen

• Stapeling van eigenschappen• Abiotische stresstoleranties• Productkwaliteit voor verwerkende

industrie. Ook biobrandstoffen• Productkwaliteit voor consument:

producten met gezondheidsclaims

Gewassen wereldwijd

1014; 43%

341; 15%160; 7%109; 5%99; 4%

13; 1%85; 4%

95; 4%

72; 3%58; 3%

54; 2% 213; 9%

Maïs (Zea mays)

Soja (Glycine max)

Katoen (Gossypium sp.)

Rijst (Oryza sativa)

Brassica spp.

Aardappel (Solanum tuberosum)

Tabak (Nicotiana tabacum)

Bomen Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)

Fruit

OverigKoolzaad (Brassica napus)

Gewassen per continent

177

35

19

8

4 4 163

681

28888

10229

2871

5242 45 111

30

122

41

21

610

95 3

4 5 2

55

7

72 4 1

USA (1567) Canada (87)

Europa (276) Latijns Amerika (223)

Maïs (Zea mays) Brassica spp. Alfafa (Medicago sativa)

GrasAardappel (Solanum tuberosum)Soja (Glycine max)Cassave (Manihot esculenta)

Katoen (Gossypium sp.) Tabak (Nicotiana tabacum)Zwarte nachtschade (Solanum nigrum)

Bomen Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum) Suikerriet (Saccharum)FruitRijst (Oryza sativa) Saffloer (Carthamus tinctorius)

OverigTomaat (Solanum lycopersicum)Koolzaad (Brassica napus)

Gewassen per continent2

1

2

14

1

1

11

15

215

12 1 2 1

154

15

3

62

3

3 612

Afrika (40) Oceanië (14)

Azië (124)

Suikerriet (Saccharum)Maïs (Zea mays) Brassica spp.

Ogenbonen (Vigna unguiculataAardappel (Solanum tuberosum)Soja (Glycine max)

Roos (Rosa sp.)Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum)Katoen (Gossypium sp.)

Witte Klaver (Trifolium repens)FruitBomen

Rijst (Oryza sativa) Ui (Allium cepa)Tomaat (Solanum lycopersicum)

OverigAubergine (Colanum melongena)Koolzaad (Brassica napus)

Verschuivingen USA

681

28888

10229

302871

5242 45 111

5191

913740269203219760

251427

324564

322 277 672

Koolzaad (Brassica napus)

USA (2006-nu)

USA (tot 2006)

Maïs (Zea mays) Tomaat (Solanum lycopersicum)

Soja (Glycine max) Aardappel (Solanum tuberosum) Alfafa (Medicago sativa)

Katoen (Gossypium sp.) Tabak (Nicotiana tabacum) GrasBomen Graan (Tarwe, Gerst, Sorghum) OverigRijst (Oryza sativa) Fruit

Gewassen

• Rijst• Bomen • (Grassen)• Veldproeven met tientallen andere

gewassen

Aantal veldproeven per continent

40 1487

1567

276

223124

USA Europa Latijns-Amerika Azië Canada Afrika Oceanië

Veldproeven in de EU

Aantal ve ldproeven met gg-gewassen in de EU

0

50

100

150

200

250

300

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Jaar

Vel

dpro

even

Veldproeven

• Meeste veldproeven in de VS• Onduidelijk wat er in Azië gebeurd• Weinig veldproeven in Europa• Veel Europese veldproeven door

Amerikaanse bedrijven om product te testen voor toelating e.d.

Gewasbescherming in Nederland

Gebruik chemische bestrijdingsmiddelen in Nederland (2004)

2%

52%

26%

17%

2%1%

insecten en mijten schimmelziekten

onkruiden loofdoding

grondontsmetting overig

Gewasbescherming in Nederland

Totaal bestrijdingsmiddelen gebruik (kg) in Nederland in 2004

820

653

586

568

412

369

333

264

247

225

193

108

58

31

26

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

Consumptie-aardappelen

Zetmeelaardappelen

Lelies (bollen)

Pootaardappelen

Zaaiuien

Wintertarwe

Suikerbieten

Appelen

Tulpen

Peren

Snijmais

Poot-en plantuien

Rozen

Chrysanten

Spruitkool

Bestrijdingsmiddelen totaal (kg x 1000)

Kritische succesfactoren

• Acceptatie: afnemer, consument, burger– Ingebouwde eigenschap– Welke afzetmarkt

• Economisch haalbaar– Toelatingskosten dossier

Kritische succesfactoren

Toelatingskosten:- Wereldwijd wegens nul-tolerantie bij

vermenging met niet toegelaten ggo- 6 tot 14 milj euro dossierkosten

(boven op de ontwikkelingskosten)

grootschalige gewassen

Kritische succesfactoren

Mislukte introducties:- gg-aardappel- gg-tomaat- herbicidentolerante gg-tarwe

Afweging tussen voordeel ingebouwde eigenschap en mogelijk verlies afzet door maatschappelijke weerstand

Kritische succesfactoren

gg-tarwe:- In 2004 ontwikkeling herbiciden-

tolerante gg-tarwe gestopt - Boeren zijn bang Europese export-

markt te verliezen- Nu wel belangstelling voor fusarium-

resistente gg-tarwe

Maatschappelijke acceptatie

Eurobarometer (2005):- Europeaan positief over

biotechnologie- negatief over gg-voedsel: nutteloos,

moreel onacceptabel, en groot risico

Acceptatie gg-voedsel in de EU

Bron: eurobarometer

Maatschappelijke acceptatie

Redenen om toch gg-voedsel te kopen:- Gezondheidsbevordering (56% in EU en

71% in NL)- Reductie pesticidengebruik- Prijs (37%) of controle door overheid

niet van belang bij koopintentie

Bron: eurobarometer

Vermengingen

• Voor niet toegelaten ggo’s geldt een drempel van 0%

• Voor toegelaten ggo’s geldt een drempel van 0.9% onbedoelde vermenging in de EU. Boven de 0.9% moet de partij als ggo worden geëtiketteerd

• [hoe de 0.9% vastgesteld en geïnterpreteerd moet worden is vaak onduidelijk: eiwit, DNA etc]

Vermengingen

• De handelsketens raken vermengd• Bij import steeds vaker vermenging:

– Maïs– Soja– Soms met onderzoekslijnen

• Zowel technisch als uit kosten-overwegingen onmogelijk voor overheid om te controleren

• Meestal geen veiligheidsrisico maar bedreiging van keuzevrijheid

Conclusies

• Op dit moment 4 gg-gewassen: soja, maïs, koozaad en katoen

• Twee eigenschappen: herbiciden-tolerantie en insectenresistentie

• Bij de ontwikkeling van nieuwe gg-gewassen ligt de nadruk op biotische stresstolerantie, productverbetering (verwerkende industrie) en ‘gezondheidclaims’.

Conclusies

• Nieuwe gg-gewassen binnenkort op de markt: rijst, suikerbiet, populieren

• gg-gewassen op langere termijn: tuinbouwgewassen met ‘gezondheidsclaim’?

Conclusies

• Dossierkosten voor toelating zijn beperkend voor soort nieuwe gewassen

• Maatschappelijke acceptatie binnen Europa laag

• Ontwikkelingen vinden plaats buiten Europa

• Europa geconfronteerd met import (voor verwerking en veevoeder)

COGEM

Commissie Genetische Modificatie

COGEM: www.cogem.netinfo@cogem.net

Postbus 5783720 AN Bilthoven