Dr. Geert Driessen

Universiteit van Nijmegen, Postbus 9048, 6500 KJ Nijmegen E-mail: g.driessen@its.kun.nl

Paper Onderwijs Research Dagen ORD 2004

9 – 11 juni 2004, Universiteit Utrecht wetenschap voor beleid en samenleving

Gezinsomstandigheden, opvoedingsfactoren en sociale en

cognitieve competenties van jonge kinderen

• Welke verschillen zijn er in opvoedingskenmerken tussen gezinnen, onderscheiden naar het opleidingsniveau en de etnische herkomst van de ouders?

• Zijn er samenhangen tussen deze gezins- en opvoedingskenmerken aan de ene kant en de sociale en cognitieve vaardigheden van de kinderen aan de andere kant?

1. Probleemstelling

wetenschap voor beleid en samenleving

• Cohortonderzoek Primair Onderwijs (‘PRIMA’) • Vierde meting: 2000/2001 • Landelijke steekproef: 563 basisscholen, 10.774 leerlingen uit groep 2 en hun ouders

wetenschap voor beleid en samenleving

2. Steekproef

• Oudervragenlijsten: gezinsomstandigheden,

opvoedingsfactoren en sociale competentie kind • Toetsen: voorbereidend lezen, voorbereidend

rekenen

wetenschap voor beleid en samenleving

3. Instrumenten

• Variantie-analyse • Structureel model analyse (LISREL)

wetenschap voor beleid en samenleving

4. Analyses

Gezinsstructurele kenmerken: - opleiding - etniciteit Kindkenmerken: - geslacht - oudste kind

Gezinsculturele kenmerken: - leesgedrag - thuistaal - taalbeheersing - cultuurparticipatie

Gezinssituatie: - gezinsstress - samenstelling

Opvoedingsgedrag ouders: - informatief gedrag - vijandig gedrag - autonomie verlenen

Ouder-kind interacties: - gezamenlijke activiteiten buitenshuis - gezamenlijke activiteiten binnenshuis

Opvoedingscompetentie ouders

Sociale competenties kind: - labiel, negatief gedrag - positief sociaal gedrag - aantal vriendjes

Cognitieve competenties kind: - taalvaardigheid - rekenvaardigheid

Figuur 1 – Schematisch model voor de relaties tussen de kind-, gezins- en opvoedingskenmerken

wetenschap voor beleid en samenleving

5. Theoretisch model

Figuur 2 – Spreektaal Nederlands naar etnische herkomst (in %)

83

68

7

34

Ned. Sur./Ant. Trk./Mar. overig

wetenschap voor beleid en samenleving

6. Enkele saillante verschillen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Figuur 3 – Bezoek musea, concerten en films naar etnische herkomst (gemiddelden)

10 10

4

8

0

5

10

15

20

25

30

Ned. Sur./Ant. Trk./Mar. overig

wetenschap voor beleid en samenleving

42

29 28

36

0

10

20

30

40

50

60

Ned. Sur./Ant. Trk./Mar. overig

wetenschap voor beleid en samenleving

Figuur 4 – Opvoeden tot autonomie naar etnische herkomst (in %)

Figuur 5 – Zwaarte opvoeden naar etnische herkomst (in %)

3 3 3 3

71 69 65 67

26 28 31 30

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

100

Ned. Sur./Ant. Trk./Mar. overig

moeilijk gewoon makkelijk wetenschap voor beleid en samenleving

Milieu Etniciteit Gezinscultuur • Leesgedrag ++ + • Thuistaal +++ +++ • Taalbeheersing +++ +++ • Cultuurparticipatie ++ ++ Gezinssituatie • Gezinssamenstelling + • Gezinsstress

wetenschap voor beleid en samenleving

7. Samenvatting verschillen naar milieu en opleiding: gezinsniveau

Milieu Etniciteit Opvoedingsgedrag ouders • Informatief • Vijandig • Autonomie + Ouder-kind interacties • Buitenshuis ++ • Binnenshuis Opvoedingscompetentie

wetenschap voor beleid en samenleving

7. Samenvatting verschillen naar milieu en opleiding: gezinsniveau

Milieu Etniciteit Sociale competentie kind • Labiel, negatief ++ + • Positief, sociaal • Aantal vrienden Cognitieve competentie kind • Taalvaardigheid +++ +++ • Rekenvaardigheid +++ +++

wetenschap voor beleid en samenleving

8. Samenvatting verschillen naar milieu en opleiding: kindniveau

Figuur 6 – Padcoëfficiënten van het model voor de relaties tussen de kind-, gezins- en opvoedingskenmerken; ‘zuinig’ model (alleen β’s > .20)

opleiding opleiding

Turks / Marokkaans 1

geslacht geslacht

overig allochtoon 1

oudste / enig kind oudste / enig kind

leesgedrag leesgedrag

Fries / dialect Fries / dialect 2

allochtone taal 2

taalbeheersing

cultuur - participatie cultuur - participatie

gehuwd, niet ouder 3

alleen, gescheiden 3

alleen, overleden, niet gehuwd geweest 3

gezinsstress gezinsstress

gezamenlijke activiteiten binnenhuis gezamenlijke activiteiten binnenhuis

informatief gedrag informatief gedrag

vijandig gedrag vijandig gedrag

autonomie verlenen autonomie verlenen

opvoedingscompetentie opvoedingscompetentie

labiel, negatief gedrag labiel, negatief gedrag

positief, sociaal gedrag positief, sociaal gedrag

aantal vriendjes aantal vriendjes

taalvaardigheid taalvaardigheid

rekenvaardigheid rekenvaardigheid gezamenlijke activiteiten buitenhuis gezamenlijke activiteiten buitenhuis

.30

.77

.26

- .44

.42

- .36

.21

.25

.26

.29

- .23

.25

- .20

.23

.38

Surinaams / Antilliaans 1

Referentiecategorie: 1 Nederlands; 2 Nederlandse taal; 3 gehuwd, twee ouders

wetenschap voor beleid en samenleving

9. Empirisch model

wetenschap voor beleid en samenleving

10. Conclusies en discussie

• geen effecten van plaats kinder-rij, gezinsstructuur, gezinsstress (sociale ondersteuning allochtone families?)

• geen effecten van sociale op cognitieve competenties

• centrale positie gezinsstructurele en –culturele kenmerken

• thuistaal, taalbeheersing, talige interactie: linguïstisch kapitaal

• effecten gelden niet alleen voor de totale steekproef, maar ook binnen elk van de etnische groepen