DezeImaand operationeel geworden Coöperatie Laatste Wil gaat uit van zelfbeschikldng

JWE HOUDEN ONS AAN DE WET. WE WILLENGEEN STRAFBARE FEITEN PLEGEN'Tientallen jaren al duurt de discussie over een wettelijk geoorloofd zelfdodingsmiddel voor mensen die ervaren

dat zij klaar zijn met hun Leven. De laatstewilpil moet er komen, vinden Gert Rebergen en Jos van Wijk. Zij hebben

de Coöperatie Laatste Wil (CLW) opgericht. Die is deze maand operationeel geworden en belangstellenden kunnen

er vanaf nu lid van worden. 'Mensen moeten aan hun lijden kunnen ontsnappen door te sterven: door Leo Enthoven

'Wat hebben menschen in hun zelf-moord gezocht? Meestal: bevrijding,bevrijding van 't leven, welks last menlichter wilde.' Prof. dr. M.e. van MourikBroekman slaat de spijker op zijn kopin zijn boek Beschikkingsrecht over le-ven en dood. Hij doet dat in antiekebewoordingen en in een oude spel-ling; zijn boek verscheen in 1946. Denieuwe Coöperatie Laatste Wil streeftnaar een alternatief voor alle afschu-welijke manieren van zelfdoding, eenmild suïcidemiddel.Ons Wetboek van Strafrecht uit 1886bevat het tegenstrijdige verschijnseldat medeplichtigheid (hulp bij zelfdo-ding) strafbaar is bij een daad (zelfde-ding) die niet strafbaar is. Sindsdienbeten wetenschappers zich vast in dezelfgekozen dood. In zijn proefschrift

-16

Relevant 2/2013

OeZedelijke Waardeering van den Zelf-moord (1913) stelt M.M. den Hertog:'Het is onredelijk aan den individu debeoordeeling over te laten, of zijn ei-gen leven al of geen waarde meerheeft en hem 't recht te verleenen,zichzelf, wanneer het hem goeddunkt,te vermoorden.' Drie jaar eerder wasA.R. Baas in zijn proefschrift Levensbe-rooving op verzoek en zelfmoord (artt.293 en 294 w.v.S.) een stap verdergegaan: 'Poging tot zelfmoord behoortstrafbaar gesteld te worden.'

Zinloze lastMaatschappelijke opvattingen over(hulp bij) zelfdoding zijn drastisch ver-anderd. Ontkerkelijking en individuali-sering hebben in belangrijke mate bij-gedragen aan versterking van de eigen

laatste levensfase om allerlei zwaar-wichtige redenen een ondraaglijke, uit-zichtloze en zinloze last. 'Levensmoe','voltooid leven', 'klaar met leven', 'lij-den aan het leven', 'existentieel lijden'zijn gebruikte omschrijvingen. Niet uit-sluitend ouderen willen onder zulkeomstandigheden stoppen met hun le-ven. Ook chronisch zieken uiten dit ver-langen, en mensen die oprecht menenalles uit het leven gehaald te hebbenwat er voor hen in zit.Al deze mensen gruwen van harde enasociale methoden om zichzelf van hetleven te beroven. Voor een aanstor-mende trein springen, zich van eenhoog gebouw, brug of bergwand latenvallen of zich verhangen, beschouwenzij als wreed voor henzelf en voor ande-ren. Zij wensen een milde dood, niets

Al deze mensen gruwen van harde en asodaLemethoden om zichzelf van het leven te beroven.Zij wensen een milde doodverantwoordelijkheid van iedere mens.Voor velen valt de mogelijkheid vooreen zelfgekozen levenseinde binnenonze moderne opvattingen over zelfbe-schikking. Daarin past hun overtuigingdat het leven toebehoort aan de per-soon zelf. De CLW deelt die opvattin-gen.Nog iets is veranderd. Mede doorspectaculaire ontwikkelingen van demedische wetenschap, betere voedingen betere leefomstandigheden, levenmensen gemiddeld veel langer. Tegen-woordig vormt voor sommigen hun

meer en niets minder. Ze verkiezen hetinnemen van een dodelijk middel. DeeLW streeft dit na. Tegelijk is dat dekern van het probleem, want verstrek-king van dergelijke hulp is strafbaar.

Krachtige impulsMet één uitzondering. Als een arts er-van overtuigd is dat een niet-terminalepatiënt, bijvoorbeeld bij (beginnende)dementie of een uitbehandelde psychi-atrische stoornis, voldoet aan alle cri-teria van de euthanasiewet, dan is hijgemachtigd zijn patiënt een bodelijk

middel te geven dat deze eigenhandiginneemt. Het betreft een medische be-slissing aan het einde van een trajectwaarin de euthanasiewet centraalstaat. De regionale toetsingscommls-sies euthanasie hebben dergelijke ge-vallen beoordeeld en ze als zorgvuldigbestempeld. Bij de laatstewilpil die deCLW voorstaat, betreft het mensen bui-ten het medisch domein. Zij kiezenvoor een zelfgekozen, milde dood zon-der terminale fase.Rechtsgeleerde (hoogleraar en later vi-cepresident van de Hoge Raad) prof.dr. Huib unon, OIe In ZUU4 overleed,gaf de discussie over het zelfgekozenlevenseinde een krachtige impuls metzijn essay getiteld 'Het zelfgewilde le-venseinde van oude mensen' in NRCHanqe/sblad van 19 oktober 1991. Zijnopeningszin luidde: 'Het lijkt me aangeen twijfel onderhevig dat veel oudemensen er een grote rust in zoudenvinden als zij over een middel kondenbeschikken om op aanvaardbare wijze

.•...(!)

~~----------------------------------------------------------------------------~~uit het leven te stappen op het mo-ment dat hun dat - gezien wat hendaarvan nog te wachten staat - pas-send voorkomt:Drion was gezaghebbend. Zijn artikelmaakte een stroom reacties los. ElsBorst, destijds minister van Volksge-zondheid, liet weten: 'Ik heb begripvoor de specifieke situatie van sommi-ge hoogbejaarde mensen die geen en-kel perspectief zien in hun leven en

daarom een einde aan hun leven willenmaken:

DOOI .I•• dood vergeten

Edward Brongersma, rechtsgeleerdeen PvdA-politicus, was zo iemand. Zijngezondheid verslechterde, familiele-den, vrienden en kennissen warenoverleden. Hij sleet zijn tijd in een-zaamheid. In 1984 tekende hij eeneuthanasieverzoek. Twaalf jaar laterdeed hij een mislukte zelfmoordpo-ging. Hij voelde zich 'door de dood ver-geten'. Na langdurige en diepgaande

gesprekken gaf zijn huisarts hem in1998 een dodelijk drankje. Brongers-ma was toen 86. Tot en met de HogeRaad veroordeelden rechters zijn huis-arts voor hulp bij zelfdoding; zonderstrafoplegging want niemand twijfeldeaan zijn integriteit en goede bedoelin-gen. Daarmee plaatste de Hoge Raadin 2002 een duidelijke piketpaal: eenarts mag uitsluitend euthanasie ofhulp bij zelfdoding verlenen als eenaantoonbare, erkende ziekte oorzaakis van het uitzichtloze en ondraaglijkelijden. Simpel gesteld: kanker wel,lêvênc;:mnp.hp.idniet.Brongersma stond - en staat - niet al-leen. Voor haar proefschrift (UvA) ont-dekte Mette Rurup in 2005 dat artsenjaarlijks 425 verzoeken krijgen vooreuthanasie of hulp bij zelfdoding in ge-vallen van 'klaar met leven'. Het iseen publiek geheim dat artsen in eenaantal gevallen overstag gaan. Altijd iseen medische oorzaak te gebruiken/misbruiken als alibi voor de door een

17-

••patiënt verlang-de dood. Onder-

zoek van lnto-mart namens de

NCRV toonde in 2008aan dat 74 procent van de Nederlan-ders gecontroleerde verstrekking vaneen laatstewilpil een goede zaak vindt.Ondanks krijgshaftige taal laat de poli-tiek het afweten. De VVD nam in 2006het zelfbeschikkingsrecht bij stervenop in het verkiezingsprogramma. Daar-na bleef het, ook bij de liberalen, dood-stil. Het regeerakkoord van het huidigeVVD-PvdA-kabinet stelt: 'De maat-schappelijke discussie over het vrijwil-lige levenseinde zal worden voortgezeten kan leiden tot aanpassing van wet-en regelgeving.' Een leidende rol is vol-gens deze tekst van bewindsliedenniet te verwachten.Initiatieven komen uit de maatschap-pij zoals het door de NVVEgeïnitieerdeManifest 294, om het wetsartikel metdit nummer uit het WvS te schrappen.Politici van D66, Groenlinks, PvdA,PVV,SPen VVDen 85 vooraanstaandeNederlanders hebben het onderte-kend. De CLW omarmt het manifest.Het is afwachten wat kabinet en parle-ment met deze oproep doen.

--18

Veilig beheerSinds 'deze maand is er nu dus de Co-operatie Laatste Wil. Initiatiefnemerszijn de Zutphense entrepreneur GertRebergen (58) en interim-manager Josvan Wijk (65) uit Apeldoorn. Beidenzijn vele jaren actief binnen de NVVE.Rebergen maakte deel uit van deWerkgroep autonome route en VanWijk is lid van de Presentatiedienst.Hun uiteindelijke doel is het veilige be-heer van een kluis met vakjes metdaarin de laatstewilpillen die ledenkunnJn gebruiken op het moment dathen goeddunkt. Zo ver is tiet niet, wanthulp bij zelfdoding is (nog) strafbaar.De coöperatie wil te allen tijde binnenbestaande wetgeving opereren.'Er zij1nomstandigheden waarin men-sen het recht moeten hebben om teontsnappen aan hun lijden door testerven,' vindt Gert Rebergen. De au-tonomie van elk individu, het principevan de zelfbeschikking, rechtvaardigt

Relevant 2/2013

beschikbaarstelling van de laatstewil-pil, menen de initiatiefnemers. 'Meerdan een halve eeuw is de maatschap-pelijke ontwikkeling er een van grotereonafhankelijkheid van het individu. Deoverheid doet daar aan mee. Die ha-mert er voortdurend op dat mensen,binnen hun sociale omgeving, verant-woordelijk zijn voor hun eigen leven.We moeten kortom meer en meer deregie in eigen handen nemen. Als jedood wilt, gaat daar plotseling een an-der over.'Rebergen en Van Wijk willen dat de co-operatie onder strenge voorwaardenwerkt. Geen ondergronds gedoe, maaropenlijk, en medisch, ethisch en juri-disch verantwoord. Voorlopig vormenzij het bestuur, verantwoordelijk voorde dagelijkse gang van zaken. De coö-peratieraad, de algemene ledenverga-dering, is het hoogste orgaan. Er komteen Raad van Toezicht. Professor AadTibben, als hoogleraar psychologie vande klinische genetica verbonden aanhet Leids Universitair Medisch Cen-trum, heeft toegezegd tot deze RvTtoete treden, evenals de apotheker Anne-mieke Horikx. Advocaat Willem Ankerneemt zitting in het Comité van Aanbe-veling. Marian Verkerk, hoogleraar zorg-ethiek in Groningen, heeft steun toege-zegd en ziet de CLW als een van demogelijke routes naar een zelfgewildlevenseinde.

Gegevens CLWWilt u Lidwordenvan de CLW?Kijk op de website:www.Laatstewil.nu.U kunt ook een e-mail sturen aan:post@Laatstewil.nu,of een brief aan:CoöperatieLaatsteWiL,Laarstraat47, 7201 CBZutphen(telefoonnummer 06 22 57 60 07). Decontributie bedraagt€ 7,50 perjaar.Het KvK-nummer van de CLWis:57531560.

Daarnaast krijgt de coöperatie twee'luizen in de pels', een interne en eenexterne toetsingscommissie om plan-nen, processen en activiteiten tegenhet licht te houden, en om te dienenals klankborden voor het bestuur. 'Westreven naar maximale zorgvuldigheid,'legt Rebergen uit. 'Vanzelfsprekendhouden we ons aan de wet. We willen

geen strafbare feiten plegen. De coö-peratie betreedt nieuw terrein en wil degrenzen van dat terrein opzoeken:

Actieve en passieve rolVoor het overige legt de coöperatie deverantwoordelijkheid bij de leden. Eni-ge drempel voor toelating is dat zij ou-der zijn dan achttien jaar. Leden van de

coöperatie kunnen kiezen tussen eenpassieve en een actieve rol. Bij datlaatste wisselen ze informatie uit metanderen, nemen deel aan het forum, ofspelen een rol bij de regionale activitei-ten die de coöperatie wil organiseren.Vooral is de CLWgeïnteresseerd in er-varingen van mensen die in hun omge-ving te maken hebben gehad met ie-mand die zijn leven wil beëindigen.Het doel van de coöperatie is als volgtgeformuleerd: 'Coöperatie Laatste Wilricht zich op het gezamenlijk en tijdigtot stand brengen van de gewenste en

e.noodzakelijke voorwaarden en omstan-digheden om in geval van een voltooidleven tot zelfhulp over te kunnen gaan.'Rebergen en Van Wijk lichten de for-mulering toe. 'Gezamenlijk' verwijstnaar het samen optrekken van de le-den van de coöperatie. In de visie vande initiatiefnemers is van een 'voltooidleven' sprake als een persoon lijdt aanhet vooruitzicht verder te moeten levenen de natuurlijke dood niet wil afwach-ten. Benodigdheden liggen zowel in deimmateriële (informatie en contacten)als materiële sfeer (methoden en mid-delen). Bij 'zelfhulp' bestaat geen rolvoor hulpverleners.Het is voorstelbaar dat meerdere mo-gelijkheden ontstaan om het zelfgeko-zen levenseinde te verwezenlijken. Tedenken valt aan een dodelijk drankje,aan de heliummethode in vervolmaak-te vorm, aan een dodelijke pil, aantwee pillen die samen het overlijdenbewerkstelligen maar met enkele da-gen tussenpoos ingenomen moetenworden om extra bedenktijd te creë-ren. Of een innovatieve, nieuwe me-thode.De platformfunctie is bedoeld voor hetuitwisselen van informatie en voor hetleggen en in stand houden van contac-ten. Een andere activiteit wordt hetontwikkelen en benutten van alle wet-telijk toegestane manieren om zelfhulpbij een voltooid leven in materiële enimmateriële zin te ondersteunen. Van-zelfsprekend zal de coöperatie door-verwijzen naar andere informatiebron-nen of contactmogelijkheden als daar-voor aanleiding is.'Mensen hebben het recht om de auto-nome route toe te passen', vindenbeide initiatiefnemers. 'Ze hebben hetrecht zelf hun eigen middel uit de kluiste halen op het moment dat ze daarbehoefte aan hebben.' _

In het kader van het 40-jarlg bestaan van de NWE

blikken oud-voorzitters terug op hun periode bij de

NWE en geven hun mening over de stand van zaken.

SCHRAP ARTIKEL 294Het einde van het leven, en vooral hoe daarover als individu de regiete houden, is nu al veertig jaar voorwerp van debatten en twisten in onsland. De posities zijn inmiddels al lang duidelijk. Enerzijds zijn er devoorstanders van een grotere vrijheid om een eigen keuze hierin tekunnen maken, anderzijds zijn er degenen die vinden dat de huidigeeuthanasieregels al veel te ver gaan, en dat het individuen niet vrij-staat om voor de dood te kiezen.Hoe kunnen wij deze posities waarderen? Valt er iets te zeggen overwelke positie beter, meer van deze tijd zou zijn? Is het mogelijk in mo-rele zin verder te komen ten aanzien van de twee alternatieven en vooreen van beide morele superioriteit te claimen? Ik denk van niet. Maaris het dan wel mogelijk de vraag te beantwoorden wat we aan moetenmet een ogenschijnlijk morele patstelling? Dat denk ik juist wel.We kunnen namelijk het gegeven dat er verschillende morele waarde-ringen zijn van de keuze voor de dood, positief uitwerken. En dat kandoor beide voorkeuren serieus te nemen. Dat vraagt aan beide kantenom tolerantie voor het standpunt van de ander. En waarom zouden wijdat andere standpunt niet als een gegeven aanvaarden?Maar dan wel als een persoonlijke keuze van een individu. Er is geenmaat om te bepalen welke keuze 'beter' is. Individuele burgers hebbenindividuele wensen, in vele gradaties, zeker als het om het zelfgekozenlevenseinde gaat. Wij kunnen in het algemeen goed leven met dezediversiteit. Kennelijk respecteren we een privédomein waarin deze ver-schillende voorkeuren hun plek hebben. Wat wij moeten willen enmoeten doen, is dit privédomein erkennen als een in onze samenlevingbestaande werkelijkheid. Dit is een zaak waarvoor de NVVEsinds haaroprichting heeft gepleit.Wij leven als Nederlanders in een uitgebreid publiek domein, waarvanvelen vinden dat het te zeer doortrokken is van eindeloze regels waar-mee de wetgever en de overheid proberen de samenleving te latenreilen en zeilen. Hoe goed dat gaat is trouwens geen gemakkelijk tebeantwoorden vraag.Daarnaast is er het privédomein, waarin wij in kleine kring ons eigenprivate bestaan leiden. Hier is veel minder regulering nodig: veel beslis-singen aangaande zijn privébestaan kan de burger uitstekend zelf ne-men, en het komt overal voor dat mensen die voor de zelfgekozen doodzijn, in vriendschap omgaan met tegenstanders daarvan. Ook binnen 19 --gezinnen en families treffen we verschillende meningen aan.Dat kan dus blijkbaar, en leidt niet tot moord en doodslag. Daarom be-hoort de overheid terughoudend te zijn, en zeker niet voor de ene of deandere visie te kiezen. Daarom moet wetgeving die wel voor een speci-fieke visie kiest, verdwijnen. Laat duizend bloemen bloeien, onthoud jeals overheid van een moreel oordeel inzake aangelegenheden die zo-zeer privé zijn, en schrap artikel 294 van het Wetboek van Strafrecht.Niet omdat regie over het eigen levenseinde door allen of een meerder-heid wordt gewenst - die meerderheid is er overigens wel -, maar omdatmensen hun eigen keuze moeten kunnen maken, welke die ook is. _