Geactualiseerd richtlijnenboek milieueffectrapportage ... · Geactualiseerd richtlijnenboek...

Geactualiseerd richtlijnenboek milieueffectrapportage

‘Basisrichtlijnen per activiteitengroep – Landbouwdieren’

Opdrachtgever:

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid

Dienst Mer

Opgesteld door:

Els Willems, Tine Monseré & Jef Dierckx

ABO NV

Maaltecenter Blok A

Derbystraat 303

9051 Gent (Sint-Denijs-Westrem)

Juni 2011

Aangepast door:

Departement Omgeving

Afdeling Gebiedsontwikkeling, Omgevingsplanning en -projecten

Directie Gebiedsontwikkeling

Team Mer

mei 2019

09863 Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren”

INHOUDSOPGAVE

1 Toepassingsgebied ............................................................................................................................................... 1

1.1 M.e.r.-plicht ................................................................................................................................................. 1

1.1.1 Categorieën van M.e.r.-plichtige projecten ............................................................................................ 1

1.1.2 Opmerking inzake Richtlijn Industriële Emissies ................................................................................... 3

1.2 Type van projecten ..................................................................................................................................... 3

1.2.1 Plan-MER............................................................................................................................................... 3

1.2.2 Project-MER versus Verzoek tot ontheffing van de mer-plicht versus project-m.e.r.-screening ............ 4

1.2.3 Nieuwe bedrijven versus Bestaande bedrijven ...................................................................................... 4

1.3 MER en het besluitvormingsproces ............................................................................................................ 5

1.4 Openbaarheid ............................................................................................................................................. 6

2 Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ..................................................................................................... 7

2.1 Juridische randvoorwaarden ...................................................................................................................... 7

2.2 Beleidsmatige randvoorwaarden .............................................................................................................. 14

3 Relevante karakteristieken van de activiteitengroep ........................................................................................... 18

3.1 karakteristieken / typische ingrepen ......................................................................................................... 18

3.2 Verschillen ................................................................................................................................................ 19

3.2.1 Diersoorten en aantallen ...................................................................................................................... 19

3.2.2 Huisvesting van de dieren.................................................................................................................... 19

3.2.3 Bedrijfsopzet & Managementsysteem ................................................................................................. 20

3.2.4 Mestverwerking .................................................................................................................................... 21

4 Ingreep – effectanalyse ....................................................................................................................................... 22

4.1 Karakterisering van de activiteit ................................................................................................................ 22

4.2 Karakterisering van de effectgroepen ....................................................................................................... 23

4.3 Ingreep-effectschema ............................................................................................................................... 26

5 Reikwijdte van het MER ...................................................................................................................................... 30

5.1 Milieuthema’s ............................................................................................................................................ 30

5.2 Disciplines ................................................................................................................................................ 37

6 Inhoud van het MER: algemene aspecten .......................................................................................................... 41

6.1 Beschrijving bestaande activiteiten en/of projectbeschrijving ................................................................... 41

6.2 Evaluatie t.a.v. Beste Beschikbare Technieken........................................................................................ 42

7 Inhoud van het MER: Uitwerking van de verschillende milieudisciplines ............................................................ 43


7.1 Lucht ......................................................................................................................................................... 43

7.1.1 Diepgang en aandachtspunten ............................................................................................................ 43

7.1.2 Afbakening en beschrijving studiegebied............................................................................................. 44

7.1.3 Referentiesituatie ................................................................................................................................. 44

7.1.4 Effectvoorspelling- en beoordeling....................................................................................................... 45

7.1.4.1 Algemeen ................................................................................................................................... 45

7.1.4.2 Geurhinder ................................................................................................................................. 46

7.1.4.3 Stofhinder ................................................................................................................................... 55

7.1.4.4 Ammoniakemissie ...................................................................................................................... 59

7.2 Water ........................................................................................................................................................ 63





7.3 Bodem ...................................................................................................................................................... 75





7.4 Geluid ....................................................................................................................................................... 78



7.4.3 Enkele geluidstechnische begrippen ................................................................................................... 78


7.4.4.1 Beschrijving van de referentiesituatie zonder metingen ............................................................. 79

7.4.4.2 Beschrijving van de referentiesituatie met recente metingen ..................................................... 80

7.4.5 Effectvoorspelling & beoordeling ......................................................................................................... 80

7.4.5.1 Gevolgen van geluidshinder/verhoging van het omgevingsgeluid ............................................. 80

7.4.5.2 Bepalen van de geluidsemissie .................................................................................................. 80

7.4.5.3 Bepalen van de geluidsimmissie ................................................................................................ 85

7.4.5.4 Beoordeling van de geluidsimmissie .......................................................................................... 86

7.4.5.5 Milderende maatregelen ............................................................................................................ 89


7.4.5.6 Voorbeeld : hervergunning van bestaand landbouwbedrijf en uitbreiding met één stal gelegen in agrarisch gebied ............................................................................................................................................. 89

7.5 Mens ......................................................................................................................................................... 98


7.5.2 Afbakening studiegebied ..................................................................................................................... 98

7.5.3 Beschrijving referentiesituatie .............................................................................................................. 98


7.5.4.1 Klachtenbehandeling .................................................................................................................. 99

7.5.4.2 Beoordelings gezondheidsimpact .............................................................................................. 99

7.5.4.3 Verkeershinder ........................................................................................................................... 99

7.6 Biodiversiteit ........................................................................................................................................... 100

7.6.1 Diepgang en aandachtspunten .......................................................................................................... 100

7.6.2 Afbakening en beschrijving studiegebied........................................................................................... 100

7.6.3 Referentiesituatie ............................................................................................................................... 101

7.6.4 Effectvoorspelling............................................................................................................................... 102

7.6.4.1 Ruimtebeslag ........................................................................................................................... 102

7.6.4.2 Verzuring en eutrofiëring via de lucht ...................................................................................... 103

7.6.4.3 Wijziging van de (grond)waterstand: verdroging ...................................................................... 103

7.6.4.4 Verstoring door geluid en trillingen ........................................................................................... 103

7.6.5 Beoordeling ........................................................................................................................................ 103

7.6.6 Passende beoordeling ....................................................................................................................... 109

7.6.7 biodiversiteit ....................................................................................................................................... 110

7.6.8 Diepgang en aandachtspunten .......................................................................................................... 111

7.6.9 Afbakening en beschrijving studiegebied........................................................................................... 112

7.6.10 Referentiesituatie ............................................................................................................................... 112

7.6.11 Effectvoorspelling- en beoordeling..................................................................................................... 113

7.6.11.1 Structuur- en relatiewijzigingen ................................................................................................ 113

7.6.11.2 Wijzigen erfgoedwaarde ........................................................................................................... 113

7.6.11.3 Wijzigen perceptieve kenmerken ............................................................................................. 113

8 Milderende maatregelen & BBT ........................................................................................................................ 115

8.1 Milderende maatregelen ......................................................................................................................... 115

8.2 Beste Beschikbare Technieken .............................................................................................................. 116


BIJLAGEN:

Bijlage 1: Mestverwerkingssystemen

Bijlage 2: BBT

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” i

WOORD VOORAF

Milieueffectrapportage

Milieueffectrapportage (m.e.r.) is een instrument om de doelstellingen en beginselen van het milieubeleid te helpen realiseren, nl. het voorzorgsbeginsel en het beginsel van preventief handelen. Milieueffectrapportage is een juridisch-administratieve procedure waarbij vóórdat een activiteit of ingreep (projecten, beleidsvoornemens zoals plannen en programma's) plaatsvindt, de milieugevolgen ervan op een wetenschappelijk verantwoorde wijze worden bestudeerd, besproken en geëvalueerd.

Om een vergunning voor een bepaald project te bekomen, is soms een milieueffectrapport (MER) vereist. Dit MER rapporteert de milieueffecten van het onderwerp van de omgevingsvergunningsaanvraag, en dient als ondersteunend document voor de vergunningverlener.

De wettelijke eisen van de inhoud van het MER zijn omschreven in het MER - VR decreet van 18 december 2002. De projecten en/of activiteiten waarvoor een MER dient te worden opgesteld, worden vastgelegd in het uitvoeringsbesluit van 10 december 2004 van de Vlaamse Regering houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage (B.S. 17/02/2005).

Doelstelling van het richtlijnenboek

Milieueffectrapporten worden opgesteld door erkende MER-deskundigen, erkend voor één of meerdere disciplines. Alhoewel de minimale inhoud van een MER wettelijk vastligt, kan de uitwerking van een MER van geval tot geval verschillen.

Sinds september 1997 beschikken de deskundigen over een belangrijk hulpmiddel. Op initiatief van de dienst Mer werd namelijk een Richtlijnenboek opgesteld. De elf boekdelen geven een stand van zaken uit de periode 1995-1997 van de kennis, de informatiebronnen, richtlijnen over m.e.r. in het algemeen, de algemene methodologie en de methodologie per MER-discipline.

Het "Richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten" beantwoordt aan een uit de m.e.r.-praktijk gegroeide behoefte. Het biedt geen kant-en-klare recepten maar basisrichtlijnen over hoe een kwaliteitsvol MER kan opgesteld worden.

Aangezien de wetgeving omtrent milieueffectrapportage aan veranderingen onderhevig is1 en aangezien de inzichten over het milieu in het algemeen en de kennis inzake milieueffecten en effectvoorspelling blijft toenemen, worden de richtlijnenboeken regelmatig geactualiseerd.

Doel van de basisrichtlijnen per activiteitengroep

Het richtlijnenboek Landbouwdieren is een instrument om te komen tot een uniforme aanpak binnen de activiteitengroep. Het moet een referentiewerk zijn waar zowel de adviesverlenende instanties, de initiatiefnemers als de deskundigen die het MER schrijven zich op moeten kunnen baseren. De bedoeling is om een meerwaarde te bieden bij het opmaken van een MER voor een project binnen een bepaalde activiteitengroep.

1 Relevante wijzigingen sinds 1997 zijn het MER/VR-decreet van 18 december 2002 en het uitvoeringsbesluit van 10 december 2004 houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage (B.S. 17/02/2005).

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” ii

Het richtlijnenboek moet een houvast bieden voor een waaier aan initiatieven, gaande van projecten die de MER-drempel in beperkte mate overschrijden tot projecten die omwille van hun ligging of omvang aanzienlijke of specifieke milieu-effecten kunnen veroorzaken. Daarom maakt dit richtlijnenboek een onderscheid tussen sleuteldisciplines die in elk MER van de activiteitengroep Landbouwdieren grondig moeten worden behandeld en nevendisciplines die met minder diepgang aan bod kunnen komen.

Bij raadpleging en gebruik van dit richtlijnenboek moet voor ogen gehouden worden dat dit een richtinggevend en ondersteunend document is. Voor de relevante effectgroepen wordt hier soms een methodologie voorgesteld die verder gaat dan de discipline-specifieke richtlijnenboeken. Dit richtlijnenboek moet steeds in samenhang met de algemene of discipline-specifieke richtlijnenboeken gelezen worden.

De voorgestelde methodologische aanpak per discipline, werd bekomen na overleg met een uitgebreide stuurgroep2. Deze moet geïnterpreteerd worden als een richtlijn. Dit betekent echter niet dat alternatieve benaderingswijzen niet mogelijk zijn. Deze worden in het kader van het m.e.r.-proces projectspecifiek behandeld.

2 In deze stuurgroep waren volgende administraties actief betrokken: LNE, Afdeling Milieuvergunningen (Mia Vanstechelman); VMM, Afdeling Operationeel Waterbeheer (Bram Vogels); LNE, Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu en Gezondheid - Dienst Lucht en Klimaat (Jasper Wouters); LNE, Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu en Gezondheid - Dienst Hinder en Risicobeheer (Gunther Van Broeck); Departement Landbouw en Visserij, Afdeling Duurzame landbouwontwikkeling (Joke Charles); Boerenbond (Iris Penninckx en Wouter Wyttinck); farMER (Nico Raes); Bodemkundige Dienst van België (Frank Elsen en Wouter Beliën); SBB (Jan Meykens). Ook werd een nuttige bijdrage verkregen inzake verzuring en vermesting van ANB (Mario De Block).

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” iii

LEESWIJZER

Deze basisrichtlijnen voor de activiteitengroep Landbouwdieren omvat volgende hoofdstukken:

Hoofdstuk 1: Toepassingsgebied

Hoofdstuk 1 geeft uitleg over de categorieën van de m.e.r.-plicht overeenkomstig de m.e.r.-regelgeving van 10 december 2004.

Hoofdstuk 2: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden

Hoofdstuk 2 geeft een niet-limitatieve lijst van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden die tijdens de m.e.r. onderzocht dienen te worden.

Hoofdstuk 3: Relevante karakteristieken van de activiteitengroep

Hoofdstuk 3 omschrijft de aard van de projecten die behoren tot deze activiteitengroep. De verschillen in de activiteitengroep worden specifiek belicht.

Hoofdstuk 4: Ingreep-effectanalyse

Hoofdstuk 4 geeft een controlelijst van de ingrepen en deelingrepen die kunnen optreden bij projecten uit deze activiteitengroep. De kenmerkende ingrepen worden kort toegelicht. Een ingreep-effectenschema geeft voor elke fase per ingreep de directe en indirecte effecten.

Hoofdstuk 5: Specifieke reikwijdte van het MER

Hoofdstuk 5 legt de specifieke reikwijdte van het MER vast. De milieuthema’s en de disciplines die steeds onderzocht moeten worden in een MER worden geselecteerd.

Hoofdstuk 6: Inhoud van het MER: Algemene aspecten

Hoofdstuk 6 legt vast wat er minimaal dient besproken te worden in de projectbeschrijving.

Hoofdstuk 7: Uitwerking van de verschillende milieudisciplines

Hoofdstuk 7 geeft per discipline de diepgang en aandachtspunten, de afbakening van het studiegebied, de referentiesituatie en de effectinschatting en -beoordeling weer.

Hoofdstuk 8: Milderende maatregelen & BBT

Hoofdstuk 8 geeft aan hoe de effectbeoordeling gekoppeld wordt aan milderende maatregelen. Tevens wordt dieper ingegaan op de Beste Beschikbare Technieken.

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” iv

VERKLARENDE WOORDLIJST

abiotisch milieu de niet-levende materie

aerodynamische diameter de aerodynamische diameter van een stofdeeltje is gelijk aan de diameter van een bolvormig deeltje dat in de omgevingslucht hetzelfde gedrag vertoont als dat stofdeeltje

alluviaal behorend tot het alluvium, dat ontstaan is door aanslibbing van rivierklei

ammoniak NH3, scherpriekend gas (=ammoniakgas)

ammonium het ion NH4+, waarvan ammoniumbasen en –zouten afgeleid worden

antropogeen ontstaan door menselijke activiteit

autonome ontwikkeling de ontwikkeling die het studiegebied zou doormaken zonder gestuurde beïnvloeding van buitenaf

Belgische Biotische Index een systeem om via de bepaling van de aanwezigheid van een aantal groepen macro-invertebraten in een waterloop de biologische waterkwaliteit van deze waterloop te beoordelen

biotisch met betrekking tot de levende materie

bodemkaart geeft de verspreiding aan van bodemseries, die elk gekenmerkt worden door hun grondsoort, natuurlijke drainageklasse en horizontenopvolging; ze geeft ook de blijvende landbouwwaarde van de verschillende bodems aan

BZV BZV (Biologische Zuurstofvraag) is één van de parameters om de vervuiling van het water te meten. Het is de maat voor de organische vervuiling die biologisch afbreekbaar is. Hoe meer het water vervuild is, hoe meer zuurstof de micro-organismen nodig hebben voor de afbraak.

CZV CZV (Chemische zuurstofvraag) is één van de parameters om de vervuiling van het water te meten. Het geeft aan hoeveel zuurstof er nodig is om al het organisch (oxideerbaar) materiaal in het water af te breken tot CO2.

denitrificatie proces waarbij bepaalde micro-organismen nitraat en nitriet omzetten in vrije stikstof en distikstofoxide, veelal onder anaërobe omstandigheden

depositie afzetting vanuit de lucht naar een ecosysteem; het is een hoeveelheid per tijdseenheid per oppervlakte-eenheid (vb. 10 kg SO2/dag/ha). Er is een onderscheid tussen natte en droge depositie. Droge depositie = absorptie van gasvormige polluenten door een (bevochtigd) oppervlak (bodem, vegetatie, wateroppervlak) of de bezinking van verontreinigende deeltjes (aërosolen). Natte depositie = verwijdering van de luchtverontreiniging uit de atmosfeer door het uitwassen, uitregenen of andere vormen van precipitatie (sneeuw, hagel, mist).

discipline milieuaspect dat in het kader van milieueffectrapportage onderzocht wordt, door de regelgeving vastgelegd als de disciplines ‘mens’, ‘biodiversiteit, ‘bodem’, ‘water’, ‘lucht’, ‘licht, warmte en straling’, ‘geluid en trillingen’, ‘klimaat’, ‘monumenten en landschappen en materiële goederen’

drainageklasse ontwateringstoestand van het bodemprofiel uitgedrukt volgens het Belgisch bodemclassificatiesysteem

ecosysteem geheel van abiotische en biotische componenten en onderlinge relaties

ecotoop ruimtelijke eenheid die homogeen is ten aanzien van de vegetatie en de abiotische standplaatsfactoren

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” v

(water, bodem) die voor de vegetatie bepalend zijn

effecten veranderingen in het abiotische milieu ten gevolge van (vooral) antropogene activiteiten

emissie uitstoot van stoffen in de omgevingslucht

g.e. geureenheid

geurdrempel concentratie van een gasvormige stof of van een mengsel van gasvormige stoffen die door de helft van een panel waarnemers wordt onderscheiden van geurvrije lucht; de geurdrempel heeft per definitie een geurconcentratie van één ouE/m3; de individuele geurdrempel is de geurdrempel die voor een individu werd vastgesteld

GPBV-installatie= IPPC-installatie een inrichting die als dusdanig onder de toepassing valt van de bepalingen van de titels I en II van Vlarem inzake geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging als bedoeld in de EU-richtlijn 96/61/EEG van 24/09/1996 en die de vaste technische eenheid omvat waarin de activiteiten en processen die technisch in verband staan met de op die plaats ten uitvoer gebrachte activiteiten en die gevolgen kunnen hebben voor de emissies en de verontreiniging

grondwaterkwetsbaarheid hiermee wordt aangegeven in welke mate een watervoerende laag beschermd is tegen verontreiniging s.l. vanaf het maaiveld

immissie de concentratie van een bepaalde stof/contaminant in de omgevingslucht

incidenteel geluid geluid waarvan het niveau weinig frequent verhoogt ingevolge gebeurtenissen die langer dan 2 seconden duren; de niveauverhogingen duren niet langer dan 10% van de duur van de desbetreffende beoordelingsperiode

indelingslijst de aan Vlarem als bijlage I toegevoegde alfabetische lijst en indeling van de als hinderlijk beschouwde inrichtingen

ingreep-effect-schema is een duidelijk schema waarbij per discipline aangegeven wordt welke effecten er te verwachten zijn bij de verschillende ingrepen van het project

initiatiefnemer de natuurlijke of rechtspersoon die een vergunning voor het project wenst te bekomen

kritische last de maximaal toegelaten depositiewaarde per eenheid van oppervlakte en per tijdseenheid van een bepaald ecosysteem die onbeperkt kan getolereerd worden zonder dat er nadelige effecten optreden op basis van de huidige kennis

m.e.r. Milieueffectrapportage

m.e.r.-plicht de verplichting tot het opstellen van een milieueffectrapport voor hinderlijke en andere dan hinderlijke inrichtingen

MER Milieueffectrapport

MER-deskundige natuurlijke of rechtspersonen door de Vlaamse minister bevoegd voor het leefmilieu erkend als deskundige voor het opstellen van een milieueffectrapport in een of meerdere disciplines ‘mens’, ‘biodiversiteit’, ‘bodem’, ‘water’, ‘lucht’, ‘licht, warmte en straling’, ‘geluid en trillingen’, ‘klimaat’, ‘onroerend erfgoed en materiële goederen in het algemeen’

mengmenst dierlijke mest in vloeibare vorm, met een gehalte aan droge stof lager dan 20%

mestdicht met een zodanig kleine doorlatendheid ten opzichte van dierlijke mest dat verontreiniging van bodem, gronden oppervlaktewater uitgesloten is

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” vi

mestverwerking het behandelen en/of verwerken van dierlijke mest derwijze dat de nutriënten vervat in de dierlijke mest ofwel worden gemineraliseerd en de vaste residu’s, die na de mineralisatie overblijven, niet op in het Vlaamse Gewest gelegen cultuurgrond worden opgebracht, tenzij deze residu’s eerst zijn behandeld tot kunstmest; ofwel worden gerecycleerd en het gerecycleerde eindproduct niet op in het Vlaamse Gewest gelegen grond wordt gebracht

milderende maatregelen maatregelen die voorgesteld worden om nadelige milieueffecten van het geplande project te vermijden, te beperken en zoveel mogelijk te verhelpen

milieu de fysieke, niet-levende en levende omgeving van de mens waarmee deze in een dynamische en wederkerige relatie staat

olfactorisch betreft de geur

ontwikkelingsscenario beschrijft de evolutie van het studiegebied in de toekomst, rekening houdend met de autonome evolutie van het gebied en met de evolutie onder invloed van. plannen en beleidsopties

OUE odour units

percentielwaarde percentage van de tijd dat een zekere concentratie niet wordt overschreden

projectgebied het gebied waarin een voorgenomen activiteit gepland is

referentiesituatie de toestand van het studiegebied, waaraan gerefereerd wordt in functie van de effectvoorspelling, omvattende: de huidige, gewijzigde en de wenselijke situatie

SBZ Speciale beschermingszone in het kader van Natura 2000. SBZ-H: Habitatrichtlijngebied; SBZ-V: Vogelrichtlijngebied.

studiegebied het gebied dat bestudeerd wordt in functie van het vaststellen van de milieueffecten en dat afhankelijk is van de invloedssfeer van de milieueffecten

vaste dierlijke mest dierlijke mest andere dan mengmest

vaste mest dierlijke mest met een gehalte aan droge stof hoger dan 20 %

vegetatie ruimtelijke massa van de plantenindividuen in samenhang met de plaats waar zij groeien en in de rangschikking die zij spontaan en door onderlinge concurrentie hebben ingenomen

VITO Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek

waarnemingsdrempel laagste gehalte of concentratie voor de betrokken parameter die kan worden waargenomen

zuurequivalent eenheid om de verzuringsgraad van een polluent te meten; deze eenheid staat toe om de verschillende verzurende polluenten met elkaar te vergelijken. Eén zuurequivalent komt overeen met 32 gram zwaveldioxide, 46 gram stikstofdioxide en 17 gram ammoniak

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren” 1

1 TOEPASSINGSGEBIED

Hoofdstuk 1 geeft uitleg over de categorieën van de m.e.r.-plicht overeenkomstig de m.e.r.-regelgeving van 10

december 2004.

1.1 M.E.R.-PLICHT

1.1.1 CATEGORIEËN VAN M.E.R.-PLICHTIGE PROJECTEN

Europa

De basis van de milieueffectrapportage wordt gevormd door de Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen van 27 juni 1985 (85/337/EEG) en haar wijzigingen. Daarnaast zijn er regelingen die voortvloeien uit het ECE-verdrag3.

Artikel 1, lid 1 van de richtlijn bepaalt dat de richtlijn van toepassing is op de milieueffectbeoordeling van openbare en particuliere projecten die aanzienlijke gevolgen voor het milieu kunnen hebben. In bijlage I staan de projecten die moeten onderworpen worden aan een milieueffectbeoordeling. In het kader van de activiteitengroep Landbouwdieren, is volgende rubriek van belang:

Rubriek 17. Installaties voor intensieve pluimvee- of varkenshouderij met meer dan: a) 85.000 plaatsen voor mesthoenders; 60.000 plaatsen voor hennen; b) 3.000 plaatsen voor mestvarkens (van meer dan 30 kg) of c) 900 plaatsen voor zeugen.

In bijlage II staan projecten waarvoor de lidstaten moeten onderzoeken of het project al dan niet moet worden onderworpen aan een beoordeling (per geval of aan de hand van vastgestelde drempelwaarden of criteria). In het kader van de activiteitengroep Landbouwdieren, is volgende rubriek van belang:

Rubriek 1. Landbouw, bosbouw en aquacultuur e) Intensieve veeteeltbedrijven (voor zover niet in bijlage I opgenomen).

Vlaanderen

Deze Europese richtlijn is actueel in de Vlaamse wetgeving geïmplementeerd o.a. via het Decreet van 18 december 2002 (BS 13/02/2003) tot aanvulling van het Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffecten veiligheidsrapportage en via zijn uitvoeringsbesluit ‘Besluit van de Vlaamse Regering van 10 december 2004 houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage’ (BS 17/02/2005). Dit besluit bevat een bijlage I, een bijlage II en een bijlage III met lijsten van m.e.r.-plichtige categorieën van projecten. Voor de projecten uit bijlage II kan de initiatiefnemer een gemotiveerd verzoek tot ontheffing indienen bij de bevoegde administratie. Voor de projecten uit bijlage III kan de initiatiefnemer een project-m.e.r.-screening indienen bij de bevoegde administratie.

3 ECE-verdrag: Het verdrag inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband (van 25 februari 1991), opgesteld door de Economische Commissie voor Europa van de Verenigde Naties (UNECE), Tractatenblad 1991, ook wel het Espoo verdrag genoemd, naar de Finse stad Espoo waar het verdrag werd getekend.


Inzake de activiteitengroep Landbouwdieren zijn de categorieën uit bijlage I ongewijzigd overgenomen uit de Europese Richtlijn; bij de categorieën uit bijlage II worden er t.o.v. de Europese richtlijn drempels toegevoegd, alsook wordt er aandacht besteed aan gemengde bedrijven en zijn er bepalingen inzake struisvogel(achtigen) toegevoegd. Bijlage III neemt dan weer letterlijk bijlage II van de Europese richtlijn over.

De m.e.r.-plichtige activiteiten die betrekking hebben op de activiteitengroep Landbouwdieren zijn:

Bijlage I:

Rubriek 21. Installaties voor intensieve pluimvee- of varkenshouderij met meer dan: a) 85.000 plaatsen voor mesthoenders (ander gevogelte dan legkippen); of b) 60.000 plaatsen voor hennen (legkippen); of b) 3.000 plaatsen voor mestvarkens (van meer dan 20 kg) of c) 900 plaatsen voor zeugen.

Bijlage II:

Rubriek 1. Landbouw, bosbouw en aquacultuur:

e) Intensieve veeteeltbedrijven:

Stal met 60.000 tot 85.000 plaatsen voor ander gevogelte dan legkippen of met 40.000 tot 60.000 plaatsen voor legkippen, en geheel of gedeeltelijk gelegen in een ander gebied dan "agrarisch gebied in de ruime zin".

Stal met 2.000 tot 3.000 plaatsen voor varkens andere dan zeugen en geheel of gedeeltelijk gelegen in een ander gebied dan "agrarisch gebied in de ruime zin".

Stal met 2.500 plaatsen of meer voor mestkalveren.

Stal met 1.000 tot 2.500 plaatsen voor mestkalveren en geheel of gedeeltelijk gelegen in een ander gebied dan "agrarisch gebied in de ruime zin".

Gemengde inrichting voor gevogelte als de verhouding van het aantal plaatsen voor legkippen t.o.v. de drempel 60.000 + het aantal plaatsen voor ander gevogelte dan legkippen, struisvogels of struisvogelachtigen t.o.v. de drempel /85.000 groter dan 1 is.

Gemengde inrichting voor varkens van meer dan 20 kg als de verhouding van het aantal plaatsen voor zeugen t.o.v. de drempel van 900 + het aantal plaatsen voor varkens andere dan zeugen t.o.v. de drempel van 3.000 groter dan 1 is.

Stal met 1.000 plaatsen of meer voor struisvogels en struisvogelachtigen.

Bijlage III:

Rubriek 1. Landbouw, bosbouw en aquacultuur: e) intensieve veeteeltbedrijven (projecten die niet in bijlage I of II zijn opgenomen)

Daarnaast zijn ook de wijzigings- en uitbreidingsrubrieken van toepassing, namelijk rubriek 28 van bijlage I en rubriek 13 van bijlage II en bijlage III.

Uit bovenstaande blijkt dat de m.e.r.-plicht meestal betrekking heeft op het aantal dieren. Voor Rubriek 1 van bijlage II wordt eveneens voor een aantal subrubrieken rekening gehouden met de ligging volgens het gewestplan.


1.1.2 OPMERKING INZAKE RICHTLIJN INDUSTRIËLE EMISSIES

De Richtlijn Industriële Emissies (2010/75/EU) vervangt en actualiseert 7 verschillende bestaande Europese wetgevende bepalingen, waaronder de IPPC-richtlijn. Deze verplicht de lidstaten van de EU om grote milieuvervuilende bedrijven te reguleren middels een integrale vergunning gebaseerd op de beste beschikbare technieken (BBT). Dit is van toepassing op alle installaties waarin één of meer van de activiteiten plaatsvinden uit bijlage I van de RIE (GPBV-installatie volgens Vlarem II). Deze verplichting is overgenomen in titel II van Vlarem.

Volgens Vlarem titel II bijlage I (lijst van hinderlijke inrichtingen) vallen volgende inrichtingen met betrekking tot de activiteitengroep landbouwdieren onder de Richtlijn Industriële Emissies (zoals bepaald in rubriek 6.6 bijlage I van de Richtlijn Industriële Emissies):

Installaties voor intensieve pluimvee- of varkenshouderij met meer dan: a) 40.000 plaatsen voor pluimvee b) 2.000 plaatsen voor vleesvarkens (van meer dan 30 kg) c) 750 plaatsen voor zeugen

Wanneer bovenstaande indeling vergeleken wordt met de drempelwaarden voor de m.e.r.-plicht, dan kan besloten worden dat alle m.e.r.-plichtige bedrijven, eveneens GPBV-bedrijven zijn, met uitzondering van enkele subrubrieken uit bijlage II (rubriek 1e):

Stal met 2.500 plaatsen of meer voor mestkalveren.

Stal met 1.000 tot 2.500 plaatsen voor mestkalveren en geheel of gedeeltelijk gelegen in een ander gebied dan "agrarisch gebied in de ruime zin".

Gemengde inrichting voor varkens van meer dan 20 kg als de verhouding van het aantal plaatsen voor zeugen t.o.v. de drempel van 900 + het aantal plaatsen voor varkens andere dan zeugen t.o.v. de drempel van 3.000 groter dan 1 is (bv. 1.999/3.000 + 749/900 = 1,4)

Stal met 1.000 plaatsen of meer voor struisvogels en struisvogelachtigen.

1.2 TYPE VAN PROJECTEN

Binnen het toepassingsgebied van de activiteitengroep Landbouwdieren kunnen verschillende types projecten van toepassing zijn. Onderscheid kan gemaakt worden in plan-MER vs. project-MER, in MER vs. verzoek tot ontheffing van de m.e.r.-plicht vs. project-m.e.r.-screening, in nieuwe inrichting vs. bestaande inrichting, waarbij bij deze laatste nog een onderscheid kan zijn tussen een hervergunning van de bestaande toestand, of een wijziging / uitbreiding.

Dit wordt in de volgende paragrafen toegelicht.

1.2.1 PLAN-MER

Het is mogelijk4 dat een plan-MER dient opgemaakt te worden, met betrekking tot de veeteelt. Dit is bijvoorbeeld het geval als er een ruimtelijk uitvoeringsplan opgemaakt wordt voor een bestemmingswijziging met omvorming naar een agrarisch gebied dat de ontwikkeling van een clustergebied voor veeteelt mogelijk maakt. In dit geval is het

4 Door toepassing van het decreet van 27 april 2007 houdende wijziging van titel IV van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en van artikel 36ter van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu én het besluit van de Vlaamse Regering betreffende de milieueffectrapportage over plannen en programma’s van 12 oktober 2007


voorgenomen plan van rechtswege plan-m.e.r.-plichtig. Het betreft dan namelijk een plan dat betrekking heeft op ruimtelijke ordening, dat niet het gebruik regelt van een klein gebied op lokaal niveau noch een kleine wijziging inhoudt én het kader vormt voor de toekenning van een vergunning voor een bijlage I, II of III-project uit het besluit van de Vlaamse Regering van 10 december 2004.

De mogelijkheid tot opmaken van een plan-MER wordt, na overleg met de Dienst Mer, echter niet geïntegreerd in dit richtlijnenboek.

1.2.2 PROJECT-MER VERSUS VERZOEK TOT ONTHEFFING VAN DE MER-PLICHT VERSUS PROJECT-M.E.R.-SCREENING

Met het van kracht worden van het zogenaamde MER/VR-decreet op 13/02/2003, werd een titel IV over de milieueffecten veiligheidsrapportage toegevoegd aan het DABM5. Deze bepaalt de minimale inhoud van een project-MER, een verzoek tot ontheffing en een project-m.e.r.-screeningsnota.

In paragraaf § 1.1.1. werden reeds de categorieën opgesomd waarvoor steeds een MER dient opgemaakt te worden en de projecten, die eveneens MER-plichtig zijn, maar waarvoor een verzoek tot ontheffing of een project-m.e.r.-screeningsnota kan worden ingediend, indien verwacht wordt dat het project geen aanzienlijke milieuhinder met zich meebrengt. Indien uit het ontheffingsdossier of de project-m.e.r.-screeningsnota blijkt dat het project toch aanzienlijke effecten veroorzaakt op de omgeving, kan alsnog besloten worden dat er geen ontheffing wordt verleend en dat er voor deze projecten toch een MER dient opgemaakt te worden.

Aangezien een verzoek tot ontheffing enkel kan ingediend worden voor projecten waarvoor geen aanzienlijke effecten verwacht worden, kan de uitwerking van dergelijk dossier minder uitgebreid zijn, vergeleken met de opmaak van een MER. Dit wordt (waar van toepassing) bij de bespreking van de verschillende disciplines verduidelijkt. Voor de inhoud van een project-m.e.r.-screeningsnota kan verwezen worden naar de handleiding Intensieve Veeteelt (https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk).

1.2.3 NIEUWE BEDRIJVEN VERSUS BESTAANDE BEDRIJVEN

Nieuw bedrijf

Indien het project handelt over de oprichting van een nieuw bedrijf, dan dient er een MER opgemaakt te worden indien het project valt onder eerder vermeld toepassingsgebied. De referentiesituatie bestaat in dat geval uit de situatie van de omgeving zonder het project in kwestie, terwijl de geplande situatie rekening houdt met de bijkomende effecten van het project.

Bestaand bedrijf: hervergunning

a) Hervergunning zonder wijziging/uitbreiding

In dit geval is de referentiesituatie per definitie gelijk aan de huidige situatie, waarbij het project wordt verondersteld niet in exploitatie te zijn. De geplande situatie komt overeen met de referentiesituatie waarbij het project in exploitatie is.

5 Decreet Algemeen Milieubeleid = decreet van 05/04/1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid (kort: DABM).


b) Hervergunning met wijziging/uitbreiding

In een MER voor een hervergunning kunnen echter ook wijzigingen of uitbreidingen van de installaties geëvalueerd worden. In dergelijk geval zullen de referentiesituatie en geplande situatie verschillend zijn. De referentiesituatie is hierbij gelijk aan de huidige situatie waarbij het project wordt verondersteld niet in exploitatie te zijn (aangezien ook een hervergunning wordt aangevraagd). De geplande situatie komt overeen met het beoogde project (huidige + wijziging/uitbreiding) in exploitatie.

Bestaand bedrijf: verandering van een bestaand bedrijf (wijziging / uitbreiding)

In het geval van een verandering van een bedrijf zijn verschillende situaties mogelijk, zoals:

De uitbreiding kan met zich meebrengen dat de totale capaciteit de drempel voor de m.e.r.-plicht overschrijdt,

De uitbreiding kan vergunningstechnisch met een melding (kleine wijziging) of met een vergunningsaanvraag (grotere wijzigingen) geregeld worden,

Het bedrijf kan reeds over een MER beschikken;

De uitbreiding op zich kan minder of meer zijn dan de drempel voor de m.e.r.-plicht.

Bij uitbreidingen waarbij de drempel voor de m.e.r.-plicht niet overschreden wordt, is er geen m.e.r.-plicht van toepassing. Evenmin is een MER vereist bij projecten die via melding verlopen.

Van een overschrijding van de drempelwaarde is sprake ofwel als de drempelwaarde het eerst wordt overschreden door het samenvoegen van de reeds vergunde en de nog te vergunnen activiteiten (= project) ofwel als de verschillende uitbreidingen samen, sinds de laatst verleende ontheffing of goedgekeurd MER (voor zover deze bestaan), groter zijn dan de drempelwaarde.

Wijzigingen of uitbreidingen van m.e.r.-plichtige projecten worden beschreven door de rubriek 28 van bijlage I en rubriek 13 van bijlage II en III. Voor meer informatie over de wijzigings- en uitbreidingsrubrieken kan verwezen worden naar de handleiding op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk.

Voor een uitbreiding dienen de effecten besproken te worden van de uitbreiding (geplande situatie t.o.v. huidige situatie). Indien er ook een hervergunning aan gekoppeld wordt, dient het hele bedrijf beoordeeld te worden. De nadruk ligt dus niet op het effect van de uitbreiding t.o.v. de referentiesituatie, maar op het volledige bedrijf.

Indien de actuele situatie sterk verschillend is van de vergunde situatie dienen drie situaties beschreven te worden: de actuele situatie, de vergunde situatie en de geplande situatie. Welke situaties ten opzichte van elkaar dienen te worden beoordeeld, moet geval per geval bekeken worden en zal bij de projectspecifieke richtlijnen bevestigd of aangegeven worden.

1.3 MER EN HET BESLUITVORMINGSPROCES

Milieueffectrapportage is meer dan het maken van een milieueffectrapport. Het betekent eveneens dat dit rapport moet gebruikt worden bij de besluitvorming van de overheid tot het al dan niet toelaten of vergunnen van het m.e.r.-plichtig project.

Het doel van de milieueffectrapportage is bij de besluitvorming het milieu een evenwaardige plaats te geven naast sociale, economische, technische,... belangen. Om aan het doel van milieueffectrapportage te beantwoorden, is de


milieueffectrapportage voor projecten geïntegreerd in bestaande vergunningsprocedures. Een MER hoort bij een vergunningsaanvraag (voor m.e.r.-plichtige projecten). De vergunningverlenende overheid zal aan de hand van het milieueffectrapport haar uiteindelijke beslissing tot uitvoering van het project motiveren.

Ook de burger kan het MER gebruiken voor het formuleren van opmerkingen tijdens het openbaar onderzoek. De milieueffectrapportage is dus niet alleen van belang voor de overheid, maar ook voor de initiatiefnemer van een m.e.r.-plichtig project, waarbij de erkende deskundige de belangrijke taak heeft zowel de initiatiefnemer als de overheid objectief en op een wetenschappelijk verantwoorde wijze te duiden op de gevolgen van het geplande project voor het milieu.

Een MER is een informatief instrument en geen beslissingsinstrument. De beslissing die genomen wordt door de bevoegde overheid omtrent het al dan niet toelaten of vergunnen van een m.e.r.-plichtig project, houdt ook rekening met andere sectoren (sociale, economische en technische belangen) en met openbare inspraak. Toch hebben de vergunningverlenende overheden een bijzondere motiveringsplicht wanneer er een milieueffectrapportage werd uitgevoerd. De beslissing over het voorgenomen project moet dan immers een motivering bevatten aangaande de keuze voor het voorgenomen project of een bepaald alternatief, de aanvaardbaarheid van te verwachten of mogelijke gevolgen voor mens of milieu ervan en de in het rapport voorgestelde maatregelen.

1.4 OPENBAARHEID

De openbaarmaking van de eindversie van het milieueffectrapport kadert in de omgevingsvergunningsprocedure. Het ontwerp-MER gaat mee in openbaar onderzoek. Het publiek kan hierbij zowel opmerkingen formuleren op het MER als op de vergunningsaanvraag (bezwaren). Het MER wordt na het openbaar onderzoek en de adviesronde goed- of afgekeurd.


2 JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN

Hoofdstuk 2 geeft een niet-limitatieve lijst van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden die tijdens de m.e.r.

onderzocht dienen te worden.

De inhoud van een MER wordt wettelijk bepaald door de eisen die zijn vermeld in het DABM. Naast dit decreet bestaan er nog verschillende juridische en beleidsmatige randvoorwaarden die een invloed hebben op hetgeen in een MER onderzocht dient te worden, de zogenaamde onderzoekssturende randvoorwaarden.

In elk project-MER dient een volledig overzicht gegeven te worden van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden met een korte bespreking van de relevantie. Voor de relevante randvoorwaarden dient vermeld te worden waar deze verder zullen worden besproken (bv. bij de inhoudelijke analyse van de discipline, bij de beschrijving van mogelijke ontwikkelingsscenario’s, bij de verantwoording van het project, ...). De oplijsting van de relevante randvoorwaarden wordt overzichtelijk weergegeven in de vorm van een overzichtstabel/matrix.

Hierbij dient opgemerkt te worden dat de hierna opgegeven lijst slechts een momentopname is, en door de MER-deskundigen constant aangevuld en geactualiseerd moet worden. Het is dus belangrijk om in de beginfase van de m.e.r.-procedure na te gaan welke de meest recente onderzoekssturende juridische en beleidsmatige randvoorwaarden zijn en welke de implicaties hiervan zijn.

2.1 JURIDISCHE RANDVOORWAARDEN

De juridische randvoorwaarden met betrekking tot veeteeltinrichtingen, die mogelijk onderzoekssturend zijn, worden hieronder opgelijst:

Algemeen

Het Gewestplan of andere plannen van aanleg (RUP, BPA, …)

Het Gewestplan geeft de bestemming en het gebruik van de gronden in Vlaanderen weer. Dit is algemeen relevant voor het MER/ontheffingsdossier aangezien hier wettelijke vereisten, toelatingen of verboden aan gekoppeld zijn.

De bedrijven binnen de activiteitengroep Landbouwdieren liggen overwegend in agrarisch gebied (s.l.)6. De agrarische gebieden zijn bestemd voor de landbouw in de ruime zin. Behoudens bijzondere bepalingen mogen de

agrarische gebieden enkel de voor het bedrijf noodzakelijke gebouwen bevatten, de woning van de exploitanten,

benevens verblijfsgelegenheid voor zover deze een integrerend deel van een leefbaar bedrijf uitmaakt, en eveneens

para-agrarische bedrijven. Gebouwen bestemd voor niet aan de grond gebonden agrarische bedrijven met

industrieel karakter of voor intensieve veeteelt, mogen slechts opgericht worden op ten minste 300 m van een

woongebied of op ten minste 100 m van een woonuitbreidingsgebied, tenzij het een woongebied met landelijk

karakter betreft. De afstand van 300 en 100 m geldt evenwel niet in geval van uitbreiding van bestaande bedrijven.

De overschakeling naar bosgebied is toegestaan overeenkomstig de bepalingen van artikel 35 van het Veldwetboek,

betreffende de afbakening van de landbouw- en bosgebieden.

6 Agrarisch gebied s.l. = gewestplanbestemmingen met code 09xx bv. 0900 agrarisch gebied, 0901 landschappelijk waardevol agrarisch gebied, 0910 agrarisch gebied met ecologisch belang, etc.


Relevant in het MER zijn de diverse toetsingsnormen volgens gewestplanbestemming (afstandsregels voor varkens- en pluimveestallen in Vlarem, geluidsnormen in Vlarem, streefwaarden geur, etc.).

Er moet ook nagaan of andere plannen van aanleg relevant zijn.

Vlarem II en Vlarem III

In Vlaanderen bestaat het milieuvergunningsdecreet uit 2 luiken: Vlarem II en Vlarem III. Vlarem II bevat milieukwaliteitsnormen en algemene en sectorale milieuvoorwaarden met betrekking tot o.a. ligging en exploitatie van inrichtingen (Sectorale milieuvoorwaarden voor deze activiteitengroep worden weergegeven in hoofdstuk 5.9 van Vlarem II). Vlarem III bepaalt de algemene en sectorale voorwaarden die enkel van toepassing zijn voor GPBV-installaties.

Lucht

Europese Kaderrichtlijn 96/62 inzake beoordeling en beheer van luchtkwaliteit + Dochterrichtlijnen 1999/30, 2000/69, 2002/3 en 2004/107 + richtlijn luchtkwaliteit 2008/50EG

Deze richtlijnen vormen de basis voor een nieuw luchtkwaliteitsbeleid binnen de Europese Unie en schetsen het globale kader waarmee EU de luchtkwaliteit beoordeelt en beheert.

De polluenten die door de dochterrichtlijnen omschreven worden zijn in de Europese kaderrichtlijn lucht gedefinieerd. Het gaat om 13 polluenten, zijnde zwaveldioxide, stikstofdioxide, fijn stof, zwevend stof, lood, ozon, benzeen, koolmonoxide, poly-aromatische koolwaterstoffen (PAK), cadmium, arseen, nikkel en kwik. De Europese richtlijnen zijn op dit moment reeds omgezet in Vlarem (hoofdstuk 2.5 in Vlarem II). Op bepaalde tijdstippen in de toekomst kan het echter mogelijk zijn dat bv. Europese richtlijnen m.b.t. luchtkwaliteit of m.b.t. atmosferische emissies van polluenten nog niet in Vlaamse wetgeving omgezet zullen zijn.

NEC-richtlijn + Vlaams emissiereductieprogramma voor NOx, SO2, VOS en NH3

De Europese NEC-richtlijn legt vanaf het jaar 2010 voor de polluenten NOx, SO2, VOS en NH3 emissieplafonds op voor de lidstaten. In België werden deze plafonds opgedeeld in 4: per gewest een plafond voor stationaire bronnen, en 1 Belgisch plafond voor transport. De plafonds voor Vlaanderen zijn opgenomen in bijlage 2.10.A van Vlarem II.

België moet van Europa reductieplannen opmaken waarin per polluent en per sector aangegeven wordt welke maatregelen zullen genomen worden om de emissieplafonds tegen 2010 te kunnen respecteren. In 2003 werd een Vlaams emissiereductieprogramma goedgekeurd door de Vlaamse regering. Een geactualiseerd reductieprogramma volgde in 2006.

Vlaams stofplan

Het Vlaams stofplan is opgesteld om te voldoen aan de verplichtingen van de eerste dochterrichtlijn lucht en de Vlarem II-reglementering. In heel Vlaanderen worden hoge fijn stof concentraties waargenomen. Modelleringen op internationaal niveau tonen dat de fijn stof concentraties in de Benelux momenteel tot de hoogste in Europa behoren. In toekomstinschattingen vormt Vlaanderen in 2020 samen met een zone in de voormalige USSR (zie bijlage 2 van het Saneringsplan fijn stof voor de zones met overschrijding in 2003 en aanpak fijn stofproblematiek in Vlaanderen, 23 december 2005) het hotspotgebied voor wat betreft fijn stof concentraties in de omgevingslucht, zelfs na doorrekening van de reeds geplande beleidsmaatregelen ter vermindering van de luchtverontreiniging.


In hoofdstuk 7 van het stofplan worden een aantal generieke maatregelen uitgewerkt voor verschillende sectoren, waaronder ook de sector land- en tuinbouw.

De ‘Lijst van stalsystemen voor ammoniakreductie’ (Ministerieel besluit van 19/03/2004, bijlage 1; Belgisch Staatsblad 14/10/2004 en wijzigingen).

Nieuwe stallen die gebouwd worden of stallen die grondig gerenoveerd worden, dienen ammoniakemissiearm te worden uitgevoerd. Daartoe werd een lijst opgesteld van stalsystemen voor ammoniakreductie.

een V-lijst voor varkensstallen: de systemen in die lijst zorgen ervoor dat contactoppervlakte en/of de contacttijd met de lucht zoveel mogelijk wordt beperkt.

een P-lijst voor pluimveestallen: de systemen in deze lijst zijn erop gericht om de mest zo snel mogelijk droog te krijgen en/of uit de stal te verwijderen.

een S-lijst voor het zuiveren van uitgaande stallucht (de wassers): de stallucht wordt door een centrale installatie behandeld vooraleer hij de buitenlucht inkomt.

een O-lijst voor die varkens- en pluimveecategorieën waarvoor (nog) geen of onvoldoende aan de praktijk getoetste emissiearme stalsystemen bestaan:

o varkens: beren o pluimvee: slachtkuikens, opfokpoeljen van slachtkuikenouderdieren, kalkoenen, eenden,

loopvogels, kwartels, parelhoenderen, ganzen, fazanten, vleesduiven, ander pluimvee

Richtlijn Industriële Emissies

De Richtlijn Industriële Emissies vervangt en actualiseert 7 verschillende bestaande Europese wetgevende bepalingen, waaronder de IPPC-richtlijn. De richtlijn is van toepassing op installaties voor intensieve pluimvee- of varkenshouderij met meer dan 40.000 plaatsen voor pluimvee; 2.000 plaatsen voor mestvarkens (van meer dan 30 kg); of 750 plaatsen voor zeugen.

Deze Richtlijn schrijft de lidstaten voor op volgende twee pijlers te steunen bij het vastleggen van milieuvergunningsvoorwaarden:

de BBT dienen toegepast te worden; de resterende milieueffecten mogen geen afbreuk doen aan de vooropgestelde

milieukwaliteitsdoelstellingen.

Water

Europese Kaderrichtlijn Water 2000/60/EG + Decreet Integraal Waterbeleid van 18 juli 2003 + Besluit van de Vlaamse Regering van 20 juli 2006 tot vaststelling van nadere regels voor toepassing van de watertoets, tot aanwijzing van de adviesinstanties, en tot vaststelling van nadere regels voor de adviesprocedure bij de watertoets

Het Decreet Integraal Waterbeleid is de implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water in de Vlaamse wetgeving en legt de doelstellingen, principes en structuren vast voor een duurzaam waterbeleid. Het decreet voorziet o.a. dat er, als wapen in de strijd tegen wateroverlast en overstromingen, ruimte voor water wordt gecreëerd. Ook een betere waterkwaliteit en een vrijwaring van de watervoorraden worden beoogd. Het decreet bepaalt hoe de watersystemen ingedeeld worden in stroomgebieden en stroomgebiedsdistricten, bekkens en deelbekkens.


Het decreet IWB reikt drie belangrijke instrumenten aan die een sleutelrol spelen in het Vlaamse waterbeleid. Het gaat om de watertoets, het afbakenen van oeverzones en de instrumentenset onteigening, recht van voorkoop, aankoopplicht en vergoedingsplicht. Artikel 8 van het decreet IWB voorziet dat alle genoodzaakte elementen en informatie ten behoeve van het uitvoeren van de watertoets in geval van m.e.r.-plichtige projecten in het MER dienen gesynthetiseerd te zijn.

Waterbeleidsnota

De Tweede Waterbeleidsnota werd op 20 december 2013 vastgesteld door de Vlaamse Regering. De tweede waterbeleidsnota bevat de algemene beleidsvisie van de Vlaamse Regering op het waterbeleid voor de periode 2014-2019.

Aan de hand van zes krachtlijnen worden de krijtlijnen voor het te voeren integraal waterbeleid uitgetekend. De waterbeleidsnota geeft richting aan de opmaak van de waterbeheerplannen. Ook de waterbeheerkwesties zijn in de tweede waterbeleidsnota opgenomen. De waterbeheerkwesties zijn die zaken die kunnen leiden tot een achteruitgang van het watersysteem, of die de verbetering en het herstel ervan in de weg kunnen staan. De waterbeheerkwesties worden opgemaakt ter voorbereiding van de eigenlijke stroomgebiedbeheerplannen.

Waterbeheerplannen

In Vlaanderen worden waterbeheerplannen opgemaakt op drie niveaus: stroomgebied, bekken en deelbekken. Deze plannen geven uitvoering aan het integraal waterbeleid. Deze beheerplannen zijn de gebiedsgerichte vertaling van de waterbeleidsnota. Ze zijn dan ook opgebouwd rond dezelfde krachtlijnen.

Om praktische redenen is het niet mogelijk om alle acties en maatregelen voor heel Vlaanderen in één allesomvattend plan te gieten. Elk watersysteem verdient een eigen aanpak. Er werden daarom afzonderlijke plannen opgemaakt voor het stroomgebieddistrict van Schelde en Maas, voor de elf bekkens binnen Vlaanderen en voor de 102 deelbekkens.

De samenhang en de afstemming tussen de waterbeheerplannen op de verschillende niveaus is cruciaal. Het bekkenbeheerplan is een scharnierdocument. Het vormt een bouwsteen voor de stroomgebiedbeheerplannen en vertaalt via acties en maatregelen de krachtlijnen van het Vlaamse waterbeleid naar de praktijk. Het bekkenbeheerplan biedt ook een houvast voor de deelbekkenbeheerplannen. Deze volgen de aanpak en de grote lijnen van het bekkenbeheerplan en verfijnen die verder voor het deelbekken.

Gewestelijke stedenbouwkundige verordening hemelwater

De Vlaamse Regering heeft op 05/07/2013 een nieuwe verordening hemelwater definitief goedgekeurd. De nieuwe verordening is een aanzienlijke verstrenging van de verordening van 01/10/2004 inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieninge en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater.

De gewestelijke verordening bevat minimale voorschriften voor de lozing van niet-verontreinigd hemelwater, afkomstig van verharde oppervlakken. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat hemelwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd wordt afgevoerd. Ook de plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden.


Bepalingen in provinciale of gemeentelijke verordeningen die strenger zijn dan de gewestelijke bepalingen blijven van kracht. De stedenbouwkundige verordening dient als referentiekader te worden gehanteerd bij het beoordelen van schadelijke effecten op het watersysteem, althans voor ingrepen waarbij effecten te verwachten zijn inzake gewijzigde afvoer van hemelwater (door bijvoorbeeld grootschalige wijziging in grondgebruik), inzake productie van afvalwaterstromen en lozing ervan,…

Nitraatrichtlijn 91/676/EEC + Decreet van 22 december 2006 houdende de bescherming van water tegen de verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen (Mestdecreet, MAP) en wijzigingen

In 1991 werd de Europese Nitraatrichtlijn van kracht voor alle lidstaten van de Europese Unie (Richtlijn 91/676/EEG van de Raad van 12 december 1991). In deze richtlijn werd onder andere een basiskwaliteitsnorm voor het gronden oppervlaktewater vastgelegd op maximum 50 mg nitraat per liter. Net als in andere lidstaten werd ook in Vlaanderen deze norm niet overal gehaald en moesten hieromtrent maatregelen genomen worden. Eén van de oorzaken van de te hoge nitraatgehaltes in het gronden oppervlaktewater is de mate waarin dierlijke mest werd toegediend op de Vlaamse landbouwgronden.

In uitvoering van de Europese Nitraatrichtlijn heeft de Vlaamse overheid het Mestdecreet opgesteld. Dit decreet moet ervoor zorgen dat er in heel Vlaanderen minder mest uitgereden wordt zodat de waterkwaliteit verbetert. Het mestdecreet rijkt o.a. bepalingen aan inzake mesttransport (transport van en naar mestverwerkingsinstallaties moet volgens het mestdecreet gebeuren met erkende mestvoerders), de mestverwerkingsplicht, de mogelijkheden tot bedrijfsontwikkeling (op basis van nutriëntenemissierechten), etc.

De Vlaamse regering heeft in juni 2015 het Decreet houdende wijziging van het mestdecreet goedgekeurd (MAP-5). Dit mestactieprogramma werd opgesteld voor de periode 2015-2018.

Wet van 26 maart 1971 op de bescherming van de oppervlaktewateren tegen verontreiniging

De wet op de bescherming van oppervlaktewateren regelt de bescherming van oppervlaktewateren van het openbaar hydrografisch net en de territoriale zee tegen verontreiniging en legt middels uitvoeringsbesluiten de kwaliteitsdoelstellingen (basiswater-, zwemwater-, viswater-, schelpdier- of drinkwaterkwaliteit) vast voor alle oppervlaktewateren. De milieukwaliteitsnormen terzake zijn opgenomen in hoofdstuk 2.3 van Vlarem II.

Decreet van 24 januari 1984 houdende maatregelen inzake het grondwaterbeheer

Het grondwaterdecreet regelt de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging, het gebruik ervan (reglementering inzake het winnen van grondwater) en het voorkomen en vergoeden van schade. Bij het vaststellen van de lijst van ingedeelde inrichtingen (Vlarem II) ging bijzondere aandacht naar inrichtingen en activiteiten die belastend kunnen zijn voor het grondwater (en de bodem). Hierbij wordt eveneens de veehouderij en de opslag van mest vermeld. Milieukwaliteitsnormen voor bodem en grondwater worden weergegeven in hoofdstuk 2.4 van Vlarem II. Sectorale voorwaarden voor de veehouderij worden weergegeven in hoofdstuk 5.9 van Vlarem II.


Bodem

Decreet betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen van 1 juni 2012 Materialendecreet)

Decreet ter voorkoming, beheer en verwijdering of nuttige toepassing van afvalstoffen, met als doel de gezondheid van mens en milieu te vrijwaren tegen schadelijke invloeden van afvalstoffen en verspilling van grondstoffen en energie tegen te gaan.

Decreet betreffende de bodemsanering en bodembescherming van 27 oktober 2006 en het Vlarebo van 14 december 2007

Decreet dat moet toelaten beslissingen inzake bodemsanering op systematische wijze te treffen, prefinanciering ervan te verzekeren en kosten daarvan te verhalen. Hoofdstuk X regelt dat een technisch verslag is vereist bij het verplaatsen van meer dan 250 m³ grond. Dit is vaak het geval bij het uitgraven van mestkelders voor varkensbedrijven.

Biodiversiteit

Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu.

Het Natuurdecreet, zoals dit decreet vaak wordt genoemd, is de centrale juridische basis van het natuurbeleid in Vlaanderen. Dit decreet regelt het beleid inzake natuurbehoud en vrijwaring van het natuurlijke milieu en het herstel van de natuur en het natuurlijk milieu. Centraal in dit decreet staan een planmatige aanpak (natuurbeleidsplan), een horizontaal beleid (‘standstill’ principe) en een gebiedsgericht beleid.

Het decreet regelt tevens de procedure van de afbakening van de Speciale Beschermingszones, het Vlaams Ecologisch Netwerk, het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON, o.a. via de Provinciale Structuurplannen), ... .

De relevantie van de natuurwetgeving binnen een MER is aanzienlijk, en de mate waarin deze wetgeving het m.e.r.-proces kan sturen is groot. Enkele relevante items uit de natuurwetgeving zijn natuurrichtplannen, Vlaamse of erkende natuurreservaten, ramsargebieden, Speciale beschermingszones (Vogel- en Habitatrichtlijngebieden), … De thema’s van het Natuurdecreet worden verder uitgediept in een aantal uitvoeringsbesluiten.

De Vogel- en Habitatrichtlijn (met als doel de instandhouding van soorten en natuurlijke habitats) zijn geïmplementeerd in het natuurdecreet. D.m.v. Vogel- en Habitatrichtlijngebieden worden speciale beschermingsmaatregelen getroffen voor bijzonder te beschermen soorten en habitats. De Vogel- en Habitatrichtlijnen bevatten ook algemene soortenbeschermingsmaatregelen buiten SBZ’s (speciale beschermingszones) voor alle bijlage III-soorten van het natuurdecreet, regelen de bescherming van alle in het wild levende vogels en leveren criteria voor het beheer van gebieden en het opmaken van passende beoordelingen, de uitbouw van ecologische verbindingen tussen de verschillende SBZ’s, ….

De aanwezigheid van SBZ’s binnen de aandachtsgebiedperimeter is zeer sterk onderzoekssturend. In voorkomend geval dient in het MER aan de hand van een zgn. passende beoordeling duidelijk en concreet te worden aangegeven wat het effect is op de Europees beschermde natuurwaarden. Een passende beoordeling dient een afzonderlijk hoofdstuk te vormen in een MER.


Besluit van de Vlaamse Regering van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer

Op het Vlaamse niveau is de regelgeving inzake soortenbescherming geregeld in het soortenbesluit. Dit soortenbesluit vervangt sinds 1 september 2009 de Koninklijke besluiten van 16 februari 1976 (planten), 22 september 1980 (diersoorten uitgezonderd vogels) en 9 september 1981 (vogels). Dit Besluit biedt eveneens bescherming aan bepaalde soorten buiten de SBZ’s.

Bosdecreet van 13 juni 1990

Het Bosdecreet heeft tot doel het behoud, de bescherming, de aanleg en het beheer van de bossen te regelen. Het behandelt alle bossen in Vlaanderen. Het Bosdecreet is onderzoekssturend wanneer bepaalde projecten raken aan de houtige elementen uit het bos.

Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie

Het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 en het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014

Het Onroerenderfgoeddecreet en –besluit omvatten de juridische grondslag voor monumenten, stads- of dorpsgezichten, landschappen en archeologisch erfgoed en bevatten de werkinstrumenten om te beschermen en te beheren.

Het decreet houdende de bescherming van het archeologisch patrimonium van 30 juni 1993, gewijzigd bij decreet van 18 mei 1999 en 28 februari 2003

In dit decreet wordt de bescherming, de instandhouding, het behoud, het herstel en het beheer van het archeologisch patrimonium geregeld. Het archeologisch patrimonium omvat alle vormen van archeologische sites en zones. Het decreet houdt o.m. de mogelijkheid in om archeologische monumenten te beschermen. Tevens worden de archeologische opgravingen georganiseerd en gereglementeerd. Ook voor toevalsvondsten is een regeling getroffen.

Ratificering Verdrag van Malta door Vlaamse Regering (12/10/2011)

Uitgangspunt van het verdrag is het archeologisch erfgoed waar mogelijk te behouden. Bij het ontwikkelen van ruimtelijk beleid moet het archeologisch belang, beter nog het cultuurhistorisch belang, vanaf het begin meewegen in de besluitvorming.

Mens

De diverse bepalingen in Vlarem II zijn gericht op kwaliteitsnormen voor de mens (zie eerder).

Gezondheidsvoorschriften inzake niet voor menselijke consumptie bestemde dierlijke bijproducten Verordening / (EG) nr. 1774/2002 (verordening dierlijke bijproducten)

Verordening met als doel de vaststelling van gezondheidsvoorschriften voor niet voor menselijke consumptie bestemde dierlijke bijproducten, dit met het oog op het verzekeren van een hoog niveau van gezondheid en veiligheid in de gehele voedselketen.


Koninklijk besluit van 1 maart 2000 inzake de bescherming en welzijn van dieren en betreffende bescherming van voor landbouwdoeleinden gehouden dieren (B.S. 6 mei 2000)

Deze wet verdeelt dieren in 5 categorieën, met hieraan verbonden een aantal voorwaarden voor bescherming van dierenwelzijn.

2.2 BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN

De beleidsmatige randvoorwaarden met betrekking tot veeteeltinrichtingen, die mogelijk onderzoekssturend zijn, worden hieronder opgelijst:

Ruimtelijke structuurplannen (RSV, PRS, GRS)

Geven een visie op de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen / de provincie / de gemeente en leggen de krachtlijnen vast van het ruimtelijk beleid naar de toekomst.

De bedoeling van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen is een visie te geven op de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen. Het legt de krachtlijnen vast van het ruimtelijk beleid in de toekomst en verdeelt de Vlaamse ruimte globaal in twee delen: stedelijk gebied en buitengebied. Verder bakent het stedelijke netwerken af, evenals gemeenten erkend als economisch knooppunt. Om de verstedelijkingsdruk op het buitengebied af te remmen dienen de functies die kenmerkend zijn voor het buitengebied gevrijwaard te worden, met name landbouw, bos en natuur en in zekere mate ook het wonen en werken.

Volgens het decreet betreffende de ruimtelijke ordening dient voor elke gemeente een gemeentelijk ruimtelijk structuurplan vastgesteld te worden. Dit structuurplan moet zich richten naar het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en naar het Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan van de provincie waarbinnen de gemeente ligt.

Vlaams milieubeleidsplan MINA-4 2011-2015 + milieujaarprogramma’s

Het Vlaams milieubeleidsplan bepaalt het milieubeleid dat het Vlaams Gewest, alsmede provincies en gemeenten in aangelegenheden van gewestelijk belang, dienen te voeren. Mina 5 (2015-2020) is momenteel nog in opmaak. In de milieujaarprogramma’s wordt dit plan opgevolgd en verfijnd.

Naar landbouwbedrijven toe zijn onder andere volgende doelstellingen belangrijk: - afname van de nutriëntenconcentratie van het oppervlaktewater en grondwater in het landbouwgebied - daling van de totale uitstoot van verzurende emissies - vermindering van de afzet van nutriënten (fosfaat) uit dierlijke mest op de landbouwbodem - afname van het nitraatresidu van de landbouwbodem - vervanging van hoogwaardig water, waar mogelijk, door laagwaardig water, bv. door inzet van hemelwater - permanente bedekking van meer erosiegevoelige landbouwpercelen

Beleidsnota Omgeving (2014-2019)

De beleidsnota bevat grote strategische keuzes op het vlak van de ruimtelijke ordening en het milieu- en natuurbeleid van de Vlaamse Regering voor de periode van 2014-2019.


Provinciaal & Gemeentelijk Milieubeleidsplan

Bepaalt het milieubeleid dat de provincie / de gemeente dient te voeren, binnen de beleidslijnen van het gewestelijk plan.

Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan

Beoogt een doorgedreven natuurbeleid in de gemeente op zowel korte als lange termijn; het actieplan vormt daarbij de uitvoering.

Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)

Om zowel de natuurdoelen te kunnen realiseren als de betrokken bedrijven een toekomst te geven werd de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) opgesteld. De PAS beoogt bij te dragen aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) van Europees te beschermen habitats en soorten in Vlaanderen door de uitstoot van stikstof terug te dringen. Het doet dit op een planmatige wijze en zonder de continuïteit van de vergunningverlening voor bedrijven en sectoren in het gedrang te brengen.

Het PAS wil de problematiek van de depositie van stikstof in de speciale beschermingszones aanpakken aan de hand van brongerichte (aan de uitstootzijde) en effectgerichte maatregelen.

Natuurinrichtingsproject

Natuurinrichting is het projectmatig herstellen, ontwikkelen of behouden van waardevolle natuur door inrichtingswerken uit te voeren. Kwetsbare natuurgebieden krijgen via natuurinrichting een duwtje in de rug. De Vlaamse minister van Natuur kan een natuurinrichtingsproject instellen en inrichtingswerken laten uitvoeren om waardevolle natuur in een gebied te behouden of om een geschikt milieu te laten ontstaan voor de fauna en de flora. Indien een natuurinrichtingsproject gelegen is binnen de perimeter van het studiegebied dan is dit onderzoekssturend.

Landinrichtingsproject

Landinrichting heeft tot doel de inrichting in de landelijke gebieden te realiseren, overeenkomstig de bestemmingen die toegekend zijn door de ruimtelijke ordening. Landinrichtingsprojecten worden uitgevoerd in gebieden met de gewestplanbestemmingen landelijke gebied, recreatiegebied, woongebied met een landelijk karakter of ontginningsgebied, of in gebieden die op andere plannen van aanleg of ruimtelijke uitvoeringsplannen een vergelijkbare bestemming hebben gekregen. Landinrichting wil gebieden inrichten voor alle facetten die in die gebieden aanwezig zijn: milieu, natuur, landbouw, recreatie, cultuurhistorie, …

Indien een landinrichtingsproject gelegen is binnen de perimeter van het studiegebied dan is dit onderzoekssturend.

Ruilverkavelingsproject

Het doel van het ruilverkavelingsproject is het gebied in al zijn facetten integraal en duurzaam te laten ontwikkelen. Het concept van het ruilverkavelingsgebied is een optimale landbouw-, natuur- en multifunctionele inrichting van het gebied.


Regionale landschappen

Een Regionaal landschap is een duurzaam samenwerkingsverband gericht op behoud van het streekeigen karakter, bevorderen van natuureducatie, recreatief medegebruik, ontwikkeling van kleine landschapselementen, … Vlaanderen telt momenteel zeventien regionale landschappen. Indien er een Regionaal landschap werkzaam is aan een specifiek project in het studiegebied, dan is dit onderzoekssturend.

Landschapsatlas

De landschapsatlas geeft aan waar historisch gegroeide landschapstructuur tot op vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten en/of ankerplaatsen.

Zoneringsplan

De opmaak van de zoneringsplannen is gebeurd via overleg tussen Aquafin, de VMM en de gemeenten. Een zoneringsplan zegt heel concreet hoe het huishoudelijk afvalwater in een bepaalde zone wordt gezuiverd, door collectieve zuivering, via een bestaande of nieuw aan te leggen riolering of door individuele zuivering. Op een zoneringsplan zijn vier zones terug te vinden:

- het centrale gebied met een bestaande aansluiting op een zuiveringsstation (oranje gearceerd); - het geoptimaliseerde buitengebied met recente aansluiting op een zuiveringsstation (groen gearceerd); - het collectief te optimaliseren buitengebied, dit is de zone waar de aansluiting nog zal worden gerealiseerd

(groen ingekleurd); - het individueel te optimaliseren buitengebied, waar het afvalwater individueel zal moeten gezuiverd worden

door middel van een individuele behandelingsinstallatie (rood ingekleurd).

Vlaams klimaatbeleidsplan 2013 - 2020

In het protocol van Kyoto hebben 35 industrielanden zich geëngageerd om de jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Ook België en Vlaanderen zullen hun bijdrage leveren. Om dit engagement te kunnen realiseren is het Vlaamse Klimaatbeleidsplan opgesteld. In dit plan zijn concrete beleidsmaatregelen opgenomen om deze doelstellingen te kunnen waarmaken. Aan de basis van het Vlaamse Klimaatbeleidsplan ligt het principe dat alle sectoren in de samenleving zich moeten inzetten om de strijd tegen de klimaatverandering aan te binden. Het plan bevat dan ook maatregelen voor elk van hen.

Vlaanderen zet in op zowel mitigatie als adaptatie van klimaatverandering. Daarbij staat mitigatie voor het tegengaan of beperken van klimaatverandering door het reduceren van de broeikasgasuitstoot, en adaptatie voor de aanpassing van natuurlijke en menselijke systemen aan het huidige en de te verwachten gevolgen van klimaatverandering.

Visiedocument ‘De weg naar een duurzaam geurbeleid’ (versie sept. 2008 voor maatschappelijk overleg) + Advies van de Minaraad van 29 april 2009 bij het Visiedocument duurzaam geurbeleid

Al sedert eind 2008 vormt het visiedocument ‘De weg naar een duurzaam geurbeleid’ van het departement LNE, tezamen met het advies van de MinaRaad van april 2009 het algemene beleidskader voor de aanpak van geurhinder in Vlaanderen. Beide documenten zetten de bakens uit voor een krachtdadig, rechtlijnig maar tevens ook haalbaar geurbeleid in Vlaanderen. De uitvoering van dit geurbeleid biedt vergunningverleners, toezichthouders en ondernemers meer houvast.


Saneringsplan fijn stof voor de zones met overschrijding in 2003 en aanpak fijn stofproblematiek in Vlaanderen

Stofplan om te voldoen aan de verplichtingen van de 1e dochterrichtlijn en de Vlarem II reglementering, alsook om de gezondheid van de Vlaamse burger te beschermen.

BBT’s en BREF’s

Deze rapporten geven op Vlaams en Europees niveau aan welke Beste Beschikbare Technieken er vanuit milieuoogpunt bestaan voor een aantal specifieke productieprocessen. Er wordt gekeken naar de BBT’s en BREF’s uit studies voor de veeteeltsector (o.a. BBT ‘Veeteelt’ (Vito), ‘Mestverwerking (Vito); BREF ‘Intensive Livestock Farming’ en BREF ‘Intensive Rearing of Poultry and Pigs’).

Omzendbrief LNE 2012/1 betreffende de milderende maatregelen voor geuremissies die afkomstig zijn van bestaande varkens- en pluimveestallen in Vlaanderen

De omzendbrief vormt een beoordelingskader voor de vergunningsverlenende overheden en bevat een aantal maatregelen voor bestaande bedrijven ter vermindering van de geurhinder. De inschattingscoëfficiënten uit de omzendbrief LNE 2012/1 kunnen enkel in rekening gebracht worden bij stallen die vallen onder het toepassingsgebied van deze omzendbrief (nl. op bestaande traditionele varkens- of pluimveestallen die in het verleden aanleiding hebben gegeven tot klachten over geurhinder en waarvan op het moment van (her)vergunning wordt geoordeeld dat het bedrijf een onaanvaardbare geurhinder veroorzaakt voor de omwonenden).


3 RELEVANTE KARAKTERISTIEKEN VAN DE ACTIVITEITENGROEP

Hoofdstuk 3 omschrijft de aard van de projecten die behoren tot deze activiteitengroep. De gelijkenissen en

verschillen in de activiteitengroep worden specifiek belicht.

3.1 KARAKTERISTIEKEN / TYPISCHE INGREPEN

De activiteitengroep Landbouwdieren gaat meestal gepaard met volgende karakteristieken:

De initiatiefnemers zijn in de praktijk private ondernemingen;

De bedrijven zijn in een agrarische omgeving gelegen, die gekenmerkt wordt door diverse andere landbouwbedrijven die ook op hun beurt emissies met zich meebrengen;

De bedrijven stoten emissies uit, en meer bepaald niet-geleide emissies. De belangrijkste emissies zijn de emissie van geurcomponenten, ammoniak en stof;

De bedrijven hebben een grondwaterwinning, die voornamelijk als drinkwater voor de dieren wordt gebruikt (in enkele gevallen eveneens als reinigingswater, om brijvoeder te maken, of aansluiting op het huishouden – echter het gebruik van grondwater voor laagwaardige toepassingen dient vermeden te worden);

De bedrijven kunnen één of meer afvalwaterlozingen in oppervlaktewater hebben, al dan niet na biologische zuivering (voornamelijk huishoudelijk afvalwater);

Er is altijd mestproductie en bijna altijd mestopslag (in speciaal daartoe voorziene mestkelders of andere voorzieningen);

Er zijn mestoverschotten, die men op verschillende manieren kan afzetten (gebruik als meststof, industriële verwerking, export), telkens met welbepaalde externe milieugevolgen;

De bedrijven hebben geluidsemissies, gekoppeld aan de dieren zelf, maar eveneens gekoppeld aan het gebruik van diverse toestellen en machines (ventilatoren, al dan niet mobiele mestverwerking, vrachtwagens, etc.);

De stallen moeten op sommige tijdstippen worden verwarmd. Er kunnen stookinstallaties aanwezig zijn, luchtconditionering, vochtigheidsregelaars, enz.;

De bedrijven beslaan als dusdanig een zekere oppervlakte, die door grote of kleine calamiteiten verontreinigd kan worden (o.a. door mengmest en gier), met risico op afvloeiing naar het oppervlaktewater of contaminatie van het grondwater;

De bedrijven hebben een zeker ruimtebeslag waarbij een deel van de bodem verhard is; met eventuele effecten op de gronden oppervlaktewaterhuishouding en op natuurwaarden;

De bedrijven hebben een visueel waarneembare, maar mogelijk ook een niet-visuele impact op het landschap (eventueel kan er een verlies aan erfgoedwaarde optreden bij graafwerkzaamheden);

Buiten de stallen treft men vaak mesthopen, voedersilo’s, etc.;

De aan- en afvoer van diverse producten (voer, levende dieren, krengen) heeft een invloed op de mobiliteit in de omgeving;


Er is steeds een microbiologisch risico aanwezig (aanwezigheid van pathogene bacteriën of virussen);

Naast de stallen kan een exploitantenwoning aanwezig zijn, die ook gepaard kan gaan met effecten op het milieu (lozen huishoudelijk afvalwater, impact landschap; verharding);

3.2 VERSCHILLEN

Naast een groot aantal gemeenschappelijke karakteristieken, kunnen de projecten binnen het toepassingsgebied ook een groot aantal verschillen vertonen.

3.2.1 DIERSOORTEN EN AANTALLEN

De veeteeltbedrijven kunnen onderling verschillen naargelang het type van dieren dat wordt gehouden. Vaak worden er op één bedrijf ook meerdere types van dieren gehouden (gemengde bedrijven) of worden er meerdere categorieën van dieren gehouden (bv. zeugen, biggen en vleesvarkens). Andere bedrijven specialiseren zich dan weer in één type dier (bv. een slachtkuikenhouderij of een zuiver vleesvarkenbedrijf).

De mestproductie, de ammoniakuitstoot, de geuremissie en dergelijke zijn niet gelijk voor de verschillende diersoorten (varkens, kippen, runderen), maar ook niet voor de verschillende diercategorieën (zeugen, mestvarkens, biggen; legkippen, slachtkuikens, opfokpoeljen; mestkalveren, melkkoeien).

Zowel het aantal dieren als de diersoort en de diercategorie zijn sterk bepalend voor de mogelijke belasting van het milieu.

3.2.2 HUISVESTING VAN DE DIEREN

De bouw van emissiearme stallen is een belangrijke pijler van het Vlaams ammoniakreductiebeleid. Sinds 2003 moeten nieuwe varkens- en pluimveestallen worden gebouwd volgens één van de technieken die worden bepaald in de lijst van stalsystemen voor ammoniakreductie7. Stallen waar biologisch wordt geproduceerd of rundveestallen moeten niet aan deze verplichting voldoen.

Er bestaan verschillende types van stalinrichting. Verschillende systemen gaan gepaard met andere emissiecijfers. Stalsystemen kunnen verschillen in o.a. emitterende oppervlakte, gesloten of open mestopslag of geurafsluiting. Dit alles heeft een rechtstreeks effect op de grootte van de milieu-impact. In de vakliteratuur worden er namelijk per diersoort en per huisvestingssysteem richtwaarden gegeven inzake geuremissie, ammoniakemissie, stofemissie, waterverbruik (wassers). Het huisvestingssysteem speelt dan ook een belangrijke rol bij het beschouwen van de milieu-impact van het bedrijf. Een lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof per type dier en per systeem kan gevonden worden als bijlage op het Richtlijnenboek Landbouwdieren op: https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk.

Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met het welzijn van de dieren. Hiervoor moeten de stallen aan bepaalde voorwaarden voldoen en geldt er een maximale bezettingsdichtheid van de dieren.

7 Ministrieel besluit van 31 mei 2011 (B.S. 8.07.11) en latere ministriële besluiten met toevoegingen aan de lijst


3.2.3 BEDRIJFSOPZET & MANAGEMENTSYSTEEM

Verder kunnen bedrijven verschillen in hun bedrijfsopzet of managementsysteem. Deze verschillen veroorzaken echter slechts zelden rechtstreeks verschillen in de milieu-impact. Bovendien is de bedrijfsopzet niet verbonden aan de vergunning, wat wil zeggen dat de exploitant gedurende de vergunde periode van managementsysteem kan wijzigen. Bijgevolg kan hier in het MER/ontheffingsdossier niet echt rekening mee gehouden worden.

Enkele voorbeelden van verschillen in bedrijfsopzet & managementsysteem zijn:

Gesloten versus open varkenshouderij

Een gesloten varkenshouderij is een bedrijf waarin uitsluitend in de inrichting geboren biggen worden afgemest en waarin het aantal zeugen één achtste tot één negende bedraagt van het totaal aantal varkens dat in de inrichting gehouden wordt. Een open varkenshouderij is een bedrijf dat niet voldoet aan de definitie van een gesloten varkenshouderij.

Dit heeft vooral een impact op het aantal transporten, aangezien er in een gesloten bedrijf geen biggen worden aangevoerd.

Managementsystemen in de varkenshouderij

Varkensbedrijven kunnen onderling verschillen in managementsysteem. Zo kan o.a. een onderscheid gemaakt worden in een één-, twee-, drie-, vier-, vijf-, of zevenwekensysteem en het 6-6-9-wekensysteem. Het verschil zit hier voornamelijk in de arbeid en het aantal kraamhokken die vereist zijn in functie van de groepsgrootte. Bij een éénweeksysteem vinden wekelijks de drie grote activiteiten plaats: bronstcontrole & insemineren, spenen en werpen. Bij een driewekensysteem verdeelt men de grote activiteiten over drie weken. Verschillen in het managementsysteem uiten zich voornamelijk in de groepsgrootte van de zeugen, het aantal benodigde kraamhokken en het productiegetal, wat in de vergunning vertaald wordt in het aantal dieren en benodigde dierplaatsen.

All-in all-out

Het principe van ‘all-in all-out’ kan zowel in de varkenshouderij als in de pluimveehouderij toegepast worden. Met deze term wordt aangegeven dat alle stallen gelijktijdig opgezet worden. Dit heeft inzake milieu voornamelijk een invloed op het aantal transporten, maar ook inzake emissies. Uit de praktijk en uit klachten van omwonenden weten we namelijk dat er soms pieken van geurhinder zijn op het ogenblik dat de stallen worden leeggemaakt en gereinigd. Er zijn andere emissies verbonden aan jonge dieren, dan aan afgemeste dieren. In deze gevallen zijn de emissies laag bij het opzetten van de stallen, en stijgen naar het einde van de afmestperiode, waarna er een periode van leegstand volgt met beperkte emissies.

Naar aanleiding van de programmatische aanpak stikstof werd een PAS-lijst8 opgesteld die een overzicht biedt van de maatregelen die kunnen leiden tot een reductie van de ammoniakemissies door landbouw. De PAS-lijst bevat naast staltechnieken ook voeder- en managementsystemen voor rundvee, varkens en pluimvee.

8 https://www.vlm.be/nl/themas/Mestbank/mest/emissie/Lijst-van-emissiereducerende-maatregelen-in-het-kader-van-PAS/pas-lijst/Paginas/default.aspx


3.2.4 MESTVERWERKING

De wijze waarop de mest afgezet wordt kan sterk variëren (zowel tussen de bedrijven onderling, als voor één bedrijf in de tijd). Zo kan alle mest of een deel van de mest worden

afgevoerd naar een externe mestverwerking. In een aantal gevallen komt het effluent terug naar het bedrijf (niet altijd), waarna dit op land wordt afgezet (hetzij op eigen gronden, hetzij op gronden in pacht of via burenregeling).

verwerkt op het bedrijf zelf via hetzij een vaste mestverwerkingsinstallatie, hetzij een mobiele installatie.

afgezet op het land (hetzij op eigen gronden, hetzij op gronden in pacht, via burenregeling of via lange afstandtransport).

afgevoerd naar het buitenland

Hoe de mest wordt afgezet speelt een minder belangrijke rol in het MER. De volledige mestafzet wordt namelijk geregeld via het mestdecreet, waarbij maximale bemestingsnormen gelden. Mestoverschotten dienen verwerkt te worden.

Wat echter wel belangrijk is in het MER, is de aanwezigheid van een mestverwerkingsinstallatie op het bedrijf zelf, aangezien deze ook gepaard gaat met emissies.

Inzake mest kan er tussen de bedrijven ook nog een verschil zijn tussen soorten mest (mengmest, gier, vaste mest) en of er al dan niet mestopslag is (bij een aantal pluimveebedrijven is er geen mestopslag op het bedrijf zelf, maar wordt deze rechtstreeks afgevoerd).


4 INGREEP – EFFECTANALYSE

Hoofdstuk 4 geeft een controlelijst van de ingrepen en deelingrepen die kunnen optreden bij projecten uit deze

activiteitengroep. De kenmerkende ingrepen worden kort toegelicht.

Een ingreep-effectschema is een duidelijk schema waarbij per discipline aangegeven wordt welke effecten er te verwachten zijn bij de verschillende ingrepen van het project. Uit een ingreep-effectschema kan afgeleid worden :

welke disciplines belangrijk zijn bij het verder uitwerken van het MER;

welke ingrepen en/of deelingrepen belangrijk zijn bij het uitwerken van het MER;

welke relaties optreden tussen de disciplines;

welke gegevensoverdracht van discipline naar discipline nodig zal zijn voor het voorspellen van effecten.

4.1 KARAKTERISERING VAN DE ACTIVITEIT

De oprichting en exploitatie van een inrichting in de activiteitengroep Landbouwdieren wordt gekenmerkt door een aantal typische handelingen die uitgevoerd worden, enerzijds bij de bouw van de inrichting en anderzijds bij het exploiteren van de inrichting. Deze handelingen worden gegroepeerd in fasen. Voor een veeteeltbedrijf kunnen volgende fasen onderscheiden worden:

aanleg- en afbraakfase;

gebruiks- of exploitatiefase (met inbegrip van de onderhoudsfase en rekening houdende met veiligheid & calamiteiten)

In de volgende paragrafen worden de (deel)ingrepen toegelicht die mogelijk aan bod komen bij het oprichten en exploiteren van een inrichting uit de activiteitengroep Landbouwdieren. Deze opsomming is zeer uitgebreid, maar niet limitatief en moet gezien worden als een handleiding voor het opstellen van een projectspecifieke controlelijst.

I. Aanleg- & afbraakfase

De afbraak- en aanlegfase houdt als voornaamste elementen in:

voorbereidingswerkzaamheden (terrein bouwklaar maken, uitgraven kelders, enz.)

bemaling

transport: afvoer grond & afbraakproducten en aanvoer grondstoffen ten behoeve van de bouwwerken

eigenlijk bouwproces + de daarmee gepaard gaande geluidsproductie en aanleg van verharding

afwerking (plaatsen van omheiningen, groenscherm, erfbeplanting, enz.)

herbestemming gebouwen

afbraak van constructies, gebouwen en verharde oppervlakten


II. Gebruiks- of exploitatiefase

De exploitatiefase kan opgedeeld worden in een aantal deelfasen:

transport: aanvoer grondstoffen en afvoer eindproducten en reststoffen;

eigenlijke ‘productieproces’: productie van vleesvarkens, slachtkuikens, eieren, etc.

verwerking reststoffen: in hoofdzaak mest;

onderhoud: onderhoud en reiniging van het terrein;

onderhoud en reiniging van de stallen, neveninstallaties, zuiveringsinstallaties

onderhoud en reiniging van vrachtwagens, verwerking van waswaters;

calamiteiten

Elke deelfase heeft zijn specifieke emissies, residuen en gevolgen voor de onderscheiden deelcomponenten van het milieu (atmosferische emissies, waterlozingen, beïnvloeding van bodem & grondwater, geluidsemissie).

4.2 KARAKTERISERING VAN DE EFFECTGROEPEN

Voor een volledig overzicht van de mogelijke effectgroepen, wordt er verwezen naar de verschillende disciplinerichtlijnenboeken. Hier wordt wel een beperkt overzicht gegeven van de effectgroepen die het meest voorkomen voor een intensief landbouwbedrijf (niet limitatief):

Discipline Lucht

geurhinder

primaire luchtverontreiniging: concentratiewijziging van verontreinigende stoffen zoals stikstofhoudende gassen en stof

secundaire luchtverontreiniging: verzurende/vermestende depositie

fysische/chemische effecten op de toestand van de atmosfeer: klimaatverandering

Discipline Water

Aspect waterhuishouding Aspect waterkwaliteit Aspect structuur

Oppervlaktewater

oppervlaktewater s.s.:

- wijziging overstromingsregime - wijziging waterkwaliteit - Wijziging structuurkwaliteit

hemelwater en processen evapo(transpi)ratie, infiltratie en afstroming:


- wijziging infiltratiehoeveelheid - wijziging infiltratiewaterkwaliteit

Grondwater - wijziging grondwaterkwantiteit - wijziging grondwaterkwaliteit

Watergebruik - afvalwaterstromen: wijziging afvalwaterhoeveelheid

- wijziging verbruikte waterhoeveelheid

- wijziging waterbron (leidingwater, grondwater, hemelwater, oppervlaktewater, grijswater)

- wijziging grondwatervoeding door wijziging van de hemelwateropvang en het hemelwatergebruik

- wijziging soort afvalwater en afvalwaterkwaliteit en -behandeling

Discipline Biodiversiteit

In de discipline Biodiversiteit kunnen de effectgroepen ingedeeld worden in de volgende categorieën:

Directe effecten: het rechtstreekse ecotoopverlies waarbij het ecotoop verdwijnt en al dan niet vervangen wordt door bijkomende verharding, de plaatsing van een nieuw gebouw, …

Indirecte, 1e orde-effecten: dit zijn effecten die optreden door wijziging van de abiotische omstandigheden bv. ecotoopwijzigingen als gevolg van bv. luchtvervuiling, stikstofinput, etc. (verzuring, eutrofiëring, verdroging)

Indirecte, hogere orde-effecten: dit zijn effecten die optreden door wijziging van het biotisch milieu bv. het verdwijnen van diersoorten door wijzigende (eco)biotoopkarakteristieken

De directe effecten zullen enkel optreden indien er nieuwe infrastructuren worden gebouwd.

Volgende effectgroepen zijn van belang:

Ruimtebeslag (direct ecotoopverlies)

Wijziging van de hydrologie van een oppervlaktewaterlichaam: waterloopstructuurverstoring

Wijziging van de (grond)waterstand (verdroging/vernatting)

Verzuring

Eutrofiëring

Verstoring: verstoring door geluid en trillingen

Discipline Landschap, bouwkundig erfgoed & archeologie

structuur- & relatiewijzigingen

wijziging erfgoedwaarde

wijziging perceptieve kenmerken


Discipline Geluid & Trillingen

Geluidsproductie: dit zal een invloed hebben op de kwaliteit van het milieu met mogelijke effecten op de volgende gebieden :

o mentale en fysische gezondheidsproblemen van de mens;

o rustverstoring van de mens (slaapstoornissen, verminderd gebruik van woongedeelten, ...);

o negatieve invloed op kwaliteitsbeleving van het milieu;

o rustverstoring van fauna (o.a. populatiewijzigingen).

Discipline Bodem

structuurwijziging

profielwijziging

aantasting bodemhygiëne (verontreiniging)

wijziging bodemvochtregime

Discipline Mens De discipline Mens is sterk gerelateerd aan effecten uit andere disciplines:

geluidshinder

verkeershinder (-druk & -veiligheid)

wijziging luchtkwaliteit (door atmosferische emissies)

wijziging drinkwaterkwaliteit (door atmosferische emissies & emissies naar water)

wijziging oppervlaktewaterkwaliteit (door atmosferische emissies & emissies naar water)

wijziging bodemkwaliteit (door atmosferische emissies & emissies naar water & bodem)

geurhinder (door atmosferische emissies)

direct fysisch gevaar (door calamiteiten)

wijziging belevingswaarde: landschap

hinder door ongedierte en vliegen

Actualisatie Basisrichtlijnenboek – Activiteitengroep “Landbouwdieren”

26

4.3 INGREEP-EFFECTSCHEMA

Ingreep Effect Discipline Effectgroep

AANLEG- & AFBRAAKFASE

a. Algemeen a1. toename emissies van uitlaatgassen en stof

Lucht • primaire luchtverontreiniging: concentratieverandering van verontreinigende stoffen

Mens • wijziging kwaliteit van lucht

a2. toename geluids- en trillingsniveau

Geluid & trillingen • toename geluid

Mens • geluidshinder

Biodiversiteit • verstoring

b. Terreinvoorbereiding b1. rooien van bomen en

struiken Biodiversiteit • ruimtebeslag: direct

biotoopverlies b2. dempen/verleggen van

bestaande grachten Water • wijziging structuurkwaliteit

Biodiversiteit • Wijziging van de hydrologie van een oppervlaktewaterlichaam

b3. verwijderen van bestaande verharding

Water • wijziging waterhuishouding (wijzigen infiltratiehoeveelheid)

c. Aan- en afvoer

materialen, grond, … c1. toename (vracht)verkeer Mens • verkeershinder (verkeersdruk,

verkeersveiligheid)

d. Tijdelijke bemaling d1. toename geluids- en

trillingsniveau Geluid & trillingen • toename geluid



d2. wijziging grondwater Water • wijziging waterhuishouding (wijzigen grondwaterkwantiteit)

• wijziging grondwaterkwaliteit

Biodiversiteit • wijziging van de (grond)waterstand: verdroging

e. Uitgraven voor

fundering en/of kelders e1. verstoring van structuur en van fysico-chemische processen in bodem

Bodem • wijziging bodemprofiel

e2. ruimtebeslag Biodiversiteit • ruimtebeslag: direct biotoopverlies

e3. archeologische vondsten Landschap, bouwkundig erfgoed & archeologie

• wijziging erfgoedwaarde

f. Nivelleren van de

uitgraving en/of van het gehele terrein (ev. Door berging of verspreiding van grondspecie)

f1. wijziging plaatselijke topografie

Landschap, bouwkundig erfgoed & archeologie

• wijziging perceptieve kenmerken

f2. ruimtebeslag Biodiversiteit • ruimtebeslag: direct biotoopverlies

Water • inname ruimte voor water (bv. in overstromingsgebieden)


27

Het opstellen van ingreep-effectschema's is een hulpmiddel bij het begrijpen van de interactie tussen het project, de (deel)ingrepen en de disciplines. Ingreep-effectschema's worden gebruikt in de vooroverlegfase en horen dan ook thuis in het kennisgevingsdossier.

Voor intensieve landbouwbedrijven is de exploitatiefase de belangrijkste aangezien de aanleg- en afbraakfase in de tijd beperkt is (meestal slechts een paar maanden). Het gaat hier om milieueffecten die optreden door de normale werking van de installatie. Hierbij doen zich verschillende ingrepen en deelingrepen voor. De hieronder opgesomde ingrepen en milieueffecten kunnen in belang variëren van project tot project. Sommige zullen in bepaalde MER’s dan ook zeer beknopt of helemaal niet beschreven worden. Anderzijds is de lijst niet-limitatief, en kunnen zich – afhankelijk van het project – andere effecten voordoen. Bij het opmaken van de ingreep-effectschema dient een kolom klimaatreflex toegevoegd te worden die per discipline zal worden ingevuld.

In het kennisgevingsdossier zal worden aangegeven welke fases van belang zijn voor het project.

f3. vastleggen nieuwe bodemstructuur

Bodem • wijziging bodemstructuur

g. Oprichting/aanleg

infrastructuren (gebouw, verharding, …)

g1. wijziging landschap Landschap, bouwkundig erfgoed & archeologie

• wijziging perceptieve kenmerken, structuur- & relatiewijzigingen

Mens • visuele hinder

g2. wijzigen doorlaatbaarheid bodem

Water • wijziging infiltratieregime

• wijzing afstromingsregime

h. Afwerking: oprichting

van groenscherm h1. wijziging landschap Landschap,

bouwkundig erfgoed & archeologie

• wijziging perceptieve kenmerken,

Mens • visuele hinder

h2. aanplant bomen en struiken Biodiversiteit • biotoopwinst


28

EXPLOITATIEFASE

a. eigenlijk productieproces

a1. toename emissies naar de lucht

Lucht • primaire luchtverontreiniging: concentratieverandering van verontreinigende stoffen (stikstofhoudende gassen, koolstofoxiden, stof)

Mens • wijziging luchtkwaliteit

• geurhinder

a2. depositie van deze emissies

Lucht • secundaire luchtverontreiniging: verzuring/eutrofiëring

Mens • wijziging drinkwaterkwaliteit

• wijziging oppervlaktewaterkwaliteit • wijziging bodemkwaliteit

Biodiversiteit • verzuring / eutrofiëring

Bodem • aantasting bodemhygiëne

a3. waterlozingen Mens • wijziging drinkwaterkwaliteit

Biodiversiteit • Verontreiniging (aquatische fauna)

Water • wijziging waterkwaliteit

• wijziging waterkwantiteit

a4. watergebruik Water • wijziging waterhoeveelheid (leidingwater, grondwater, hemelwater)

• wijziging grondwaterkwaliteit (bv. verzilting aan de kust)

Biodiversiteit • wijziging van de (grond)waterstand (verdroging/vernatting)

Bodem • wijziging bodemvochtregime

a5. toename geluidsniveau (ventilatoren, dieren zelf, …)

Geluid & trillingen • toename geluid



b. transport: aanvoer grondstoffen en afvoer eindproducten en reststoffen

b1. toename (vracht)verkeer

Mens • verkeershinder (verkeersdruk, verkeersveiligheid)

Geluid & trillingen • toename geluid Biodiversiteit • verstoring

c. verwerking reststoffen

c1. mestverwerking Lucht • primaire luchtverontreiniging: concentratieverandering van verontreinigende stoffen (ammoniak)

• secundaire luchtverontreiniging: verzuring/vermesting

Mens • wijziging luchtkwaliteit

• geurhinder

• wijziging drinkwaterkwaliteit

• wijziging oppervlaktewaterkwaliteit

• wijziging bodemkwaliteit

• geluidshinder (mestverwerkingsinstallatie)

Biodiversiteit • eutrofiëring/verzuring


Water • wijziging waterkwaliteit

Geluid • toename geluid

d. Reinigen d1. watergebruik Biodiversiteit • wijziging van de (grond)waterstand


29

stallen/voertuigen/ infrastructuren/opslagtanks….

(verdroging/vernatting)

Bodem • wijziging bodemvochtregime

Water • wijziging waterkwantiteit d2. lozen afvalwater Water • wijziging waterkwaliteit

Mens • wijziging waterkwaliteit

• wijziging oppervlaktewaterkwaliteit • wijziging bodemkwaliteit Biodiversiteit • verontreiniging

e. Aanwezigheid van ongedierte

e1. bestrijding vliegen / ongedierte; gebruik van bestrijdingsmiddelen

Mens • wijziging kwaliteit lucht, bodem, drinkwater, oppervlaktewater

• wijziging omgevingskwaliteit door aanwezigheid van vliegen en ongedierte

Biodiversiteit • toxiciteit

f. Calamiteiten f1. lekken uit

mestkelders en uit opslag van gevaarlijke stoffen, kleine lekken bij laad- en loswerkzaamheden

Water • wijziging grondwaterkwaliteit • wijziging oppervlaktewaterkwaliteit


Mens

• wijziging drink- en oppervlaktewaterkwaliteit

• wijziging bodemkwaliteit


30

5 REIKWIJDTE VAN HET MER

Hoofdstuk 5 legt de specifieke reikwijdte van het MER vast. De milieuthema’s en de disciplines die steeds onderzocht

moeten worden in een MER worden geselecteerd. Tevens wordt er een onderscheid gemaakt tussen sleutel-,neven- en niet

relevante disciplines. Sleuteldisciplines zijn disciplines die in elk MER voor de activiteitengroep Landbouwdieren grondig

moeten worden onderzocht door een erkend MER-deskundige. Daarnaast worden nevendisciplines afgebakend die

eventueel met minder diepgang in een MER aan bod kunnen komen. Nevendisciplines moeten eveneens grondig uitgewerkt

worden wanneer de aard van het project, de locatie of andere factoren aanleiding geven om te veronderstellen dat het

project aanzienlijke milieugevolgen heeft voor die discipline. Voor de sleuteldisciplines wordt aangeduid welke effectgroepen

bijzondere aandacht verdienen in het MER. De disciplines waarvoor zowel bij de aanleg-, gebruiks- als onderhoudsfase geen

effecten optreden, worden als niet relevant beschouwd en worden bijgevolg niet bestudeerd in het MER. Dit moet wel

gemotiveerd worden.

Volgens de huidige praktijk wordt een MER voor veeteeltbedrijven in Vlaanderen aangepakt per discipline. Niettemin geeft de bespreking volgens milieuthema’s een duidelijke basis om te beoordelen welke disciplines besproken dienen te worden en welke aspecten binnen deze disciplines belangrijk zijn. Vandaar dat in hetgeen volgt de reikwijdte van het MER eerst wordt beschreven volgens milieuthema’s9, om daarna dieper in te gaan op de disciplines.

5.1 MILIEUTHEMA’S

De VMM publiceerde in het Milieurapport Vlaanderen (VMM, 2006) het aandeel van de landbouw in de milieudruk van verschillende milieuthema's (2006). Hierbij moet worden opgemerkt dat men onder “landbouw” alle activiteiten binnen de akkerbouw, veeteelt, tuinbouw en zeevisserij verstaat. Veel van deze thema’s zijn voornamelijk van belang voor de akkerbouw, en minder voor de intensieve veeteelt.

Naast het intrinsieke gebruik van de grondstoffen zelf (brongebruik van water, ruimte en energie), bestaat de milieudruk vanuit de landbouw vooral uit emissies van vermestende nutriënten (N en P), verzurende bestanddelen (NH3, NOx en SO2), broeikasgassen (CH4, N2O, CO2), fotochemische luchtverontreinigende stoffen (NOx, CH4, CO) en gewasbeschermingsmiddelen. De landbouw is ook oorzaak van o.a. lawaai, stank, lichthinder, aantasting van de ozonlaag en afvalstoffen. Het achtergronddocument voor het hoofdstuk landbouw in de MIRA-T rapportering (VMM, 2006) vermeldt een aantal indicatoren voor de milieudruk in de landbouw. Op basis van deze indicatoren kunnen voor de projecten die behoren tot het toepassingsgebied van de activiteit Landbouwdieren, de relevante milieuthema’s geselecteerd worden.

Energiegebruik

Sinds 1990 is het energiegebruik in de landbouw met 12% gedaald tot 31,4 PJ in 2007, terwijl het totale energiegebruik in Vlaanderen – berekend als het bruto binnenlands energiegebruik – nog met 35% gestegen is. Binnen de landbouw gebruikt de glastuinbouw de meeste energie: 64%. Daarnaast is de intensieve veehouderij goed voor 13%, de akkerbouw voor 8%, de zeevisserij voor 8% en de graasdierhouderij voor 4%. In deze laatste deelsector is het energiegebruik sinds 1990 het sterkst gedaald (-25%), wat samenhangt met de daling van de rundveestapel. Ook de glastuinbouw heeft zijn energiegebruik sterk verminderd (-16%) en dit terwijl de deelsector nog uitbreidde. Daarmee is het doel uit MINA-3 (-15% tussen 1990 en 2005) behaald in 2006 (bron: MIRA-T ’08).

9 De indeling van milieuthema’s komt daarbij overeen met de milieuindicatoren zoals aangegeven in het Milieurapport bij de sector Landbouw, en komt niet noodzakelijk letterlijk overeen met de milieuthema’s zoals gangbaar zijn in de huidige landbouw-MER’s.


31

De grootste energieverbruikers in de intensieve veehouderij zijn de verwarming (en de verlichting) van de stallen, de ventilatoren en de brandstof van voertuigen. Het totale energieverbruik alsook de energiebronnen dienen in het MER te worden besproken.

Ruimtegebruik

Intensieve veeteeltbedrijven zijn meestal niet-grondgebonden bedrijven. Dit neemt niet weg dat de stallen en overige gebouwen meestal samen één groot infrastructurencomplex vormen, gepaard gaande met de bijhorende extra verharding.

Extra verharding leidt tot een verminderde infiltratiecapaciteit en een versnelde afvoer van hemelwater, wat op zijn beurt kan leiden tot overstromingen verder stroomafwaarts.

De inname van agrarisch gebied door grote veestallen, betekent ook een verminderde ruimte voor akkerbouw.

De totale verharde oppervlakte dient dan ook in het MER te worden besproken.

Watergebruik

Het totale watergebruik in de Vlaamse landbouw wordt geschat op 67 miljoen m³ in 2005 (D’hooghe et al., 2007). Daarbij wordt ongeveer 2/5 gebruikt door de veestapel (inclusief de reiniging van de stallen en melkhuisjes) en 3/5 in de plantaardige productie. Glastuinbouw is de grootste gebruiker, gevolgd door de intensieve veehouderij. Lokaal is ook de pluimveesector belangrijk. Deze cijfers omvatten ook het watergebruik voor irrigatie in open lucht, goed voor 19 miljoen m³ in de deelsectoren akkerbouw, blijvende teelten en tuinbouw in open lucht. Daarmee is de landbouw goed voor ongeveer 9 % van het Vlaamse watergebruik, exclusief koelwatergebruik in 2003.

De databank over watergebruik van de VMM geeft inzicht in het soort water dat gebruikt wordt. De landbouwsector gebruikt voornamelijk grondwater:

grondwater (76,5 %). leidingwater (17,6 %). hemelwater (3,5 %) oppervlaktewater (0,5 %) ander water (2 %)

Veeteeltbedrijven gebruiken water als drinkwater voor de dieren, als reinigingswater voor de stallen en voertuigen en voor huishoudelijk gebruik (o.a. sanitair). Het MER / ontheffingsdossier dient een waterbalans te bevatten (IN en UIT), met verduidelijking van de verschillende waterstromen, inclusief hemelwater en huishoudelijk afvalwater.

Eutrofiëring/Vermesting

Eutrofiëring is de aanrijking van bodem en water met nutriënten (vnl. stikstof, fosfor en kalium) waardoor ecologische processen en natuurlijke kringlopen verstoord worden. Deze verstoringen leiden tot verhoogde stikstof- en fosfaatconcentraties in gronden oppervlaktewater. Dit veroorzaakt mede de achteruitgang van de biodiversiteit en de kwalitatieve achteruitgang van voedingsgewassen. Ook de kwaliteit van de drinkwatervoorziening wordt onder druk gezet. In 2006 is op 91% van de totale oppervlakte aan kwetsbare terrestrische ecosystemen (bos, heide en soortenrijk grasland) de kritische last voor vermesting overschreden (MIRA-T ’08). In 2013 werd op 83 % van de totale Vlaamse oppervlakte terrestrische ecosystemen (bos, heide en soortenrijk grasland) de kritische last voor vermesting overschreden, in 1990 was dit nog op 99 % van de oppervlakte.10

Schaalvergroting in de landbouw en de sinds 2000 dalende veestapel bepalen de dalende trend van de vermestende emissie. Deze daalde met 67% in de periode 2000-2007. Drijvende krachten achter deze daling zijn het gevoerde mestbeleid


32

en de conjunctuur. In 2009 had de landbouw een aandeel van 51 % in de vermestende emissie van stikstof en fosfor in Vlaanderen. Daarmee is de landbouw nog steeds een belangrijke vervuiler.10

Eutrofiëring kan gebeuren door: Het uitrijden van mest op het land; Depositie van nutriënten die door het bedrijf werden uitgestoten: vermestende depositie; Calamiteiten: lek in de mestopslag, etc. Lozen van bedrijfsafvalwater en/of huishoudelijk afvalwater

Hoe het bedrijf zijn mest afzet, kan jaarlijks verschillen. Jaarlijks dient het bedrijf aan de mestbank een aangifte te doen van zijn mestafzet. De geproduceerde mest wordt ofwel uitgereden op het land (op eigen gronden, op gepachte gronden, via burenregeling of via lange afstandstransport), ofwel getransporteerd naar het buitenland of wordt verwerkt in een (al dan niet externe) mestverwerkingsinstallatie. Intensieve veehouderijen die zelf over cultuurgronden beschikken, zullen deze in de meeste gevallen maximaal bemesten. Indien de mest niet afkomstig is van het eigen bedrijf, dan zal hierop mest van andere bedrijven afgezet worden.

In de praktijk dient vermesting/eutrofiëring door mestafzet dus eerder op niveau van Vlaanderen bekeken te worden dan op bedrijfsniveau. Dit wordt geregeld in het Mestactieplan III11. Het MER dient wel te beschrijven op welke manier de mest werd afgezet in het referentiejaar. Op deze manier wordt een inzicht gekregen in de werking van het bedrijf. Effecten worden hier echter niet aan gekoppeld. Wat wel in het MER beschouwd dient te worden is:

de mestopslag. Het type mest (mengmest of vaste mest) alsook de aanwezige infrastructuur heeft een invloed op het risico op eutrofiëring. Hierbij gaat het om het risico op eutrofiëring door calamiteiten (lekken in de mestkelders, verlies reinigingswater, etc.). Op een aantal bedrijven zijn peilputten aanwezig die de vermestende invloed van het bedrijf op het grondwater nagaan. Indien beschikbaar, worden deze analyseresultaten in het MER gebruikt.

de mestopslagcapaciteit. In theorie dient een bedrijf volgens Vlarem een opslagcapaciteit te hebben die voldoende groot is om de geproduceerde mest van het bedrijf 9 maand te kunnen opslaan (tenzij het bedrijf beschikt over andere afzetmogelijkheden dan uitrijden op het land). Bedrijven die niet over een voldoende opslagcapaciteit beschikken, zullen de mest hoe dan ook moeten uitrijden wanneer de maximale capaciteit bereikt is, zelfs indien de omstandigheden op het veld (weer) daarvoor niet gunstig zijn.

de vermestende depositie ten gevolge van de ammoniakuitstoot van het bedrijf.

Ook de vermestende invloed van een mestverwerkingsinstallatie, indien aanwezig op het bedrijf, dient beschouwd te worden (voor een overzicht van verschillende mestverwerkingstechnieken wordt verwezen naar bijlage 1).

Verzuring

Een beschrijving van ‘verzuring’ wordt o.a. gegeven in het Achtergronddocument Verzuring bij het Milieurapport Vlaanderen (MIRA). Dit achtergronddocument bundelt de kennis en informatie aangedragen in de MIRA-T-rapporten (dit document wordt elk jaar bijgewerkt en is raadpleegbaar op de websites www.milieurapport.be/AG, www.milieurapport.be en www.vmm.be/mira).

Wat in de volksmond ‘zure regen’ heet, wordt in de wetenschap meestal ‘zure depositie’, ‘verzurende depositie’ of nog algemener ‘verzuring’ genoemd. Verzuring wordt omschreven als de gezamenlijke effecten van luchtverontreinigende stoffen die via de atmosfeer worden aangevoerd en waaruit zuren (zwavelzuur en salpeterzuur) kunnen gevormd worden. Niet-verontreinigd, natuurlijk wolken- en regenwater heeft een pH of zuurtegraad van 5,65. Een pH kleiner dan 5,65 betekent dat

10 http://www.milieurapport.be/nl/feitencijfers/milieuthemas/vermesting/gevolgen-van-vermesting/oppervlakte-natuur-met-overschrijding-kritische-last-vermesting/ 11 Mestactieplan 3 (MAP III, BS. 29-12-2006) werd in het leven geroepen in navolging van MAP II bis. Eén van de belangrijke pijlers van het nieuwe MAP III is dat Vlaanderen volledig kwetsbaar gebied wordt. Dit betekent dat de maximale bemestingsnorm 170 kg N uit dierlijke mest per ha bedraagt. Er zal dus minder mest kunnen uitgereden worden op de akkers met als gevolg dat de mestoverschotten zullen stijgen. Gezien het mestoverschot zal mestverwerking in de toekomst nog belangrijker worden.


33

er verzuring is opgetreden. Menselijke activiteiten [voornamelijk veeteelt en het gebruik van fossiele energiebronnen] verstoren deze natuurlijke evenwichtssituatie door emissies van zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NO en NO2, samen aangeduid als NOx), ammoniak (NH3) en hun reactieproducten (Achtergronddocument verzuring).

Landbouw draagt bij tot de verzuring van het milieu door emissies in de lucht van vooral NH3, maar ook van elk van de andere potentieel verzurende stoffen [zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx)) en hun reactieproducten]. Net als andere sectoren realiseerde de landbouwsector grote emissiereducties. De totaal potentieel verzurende emissie daalde met 58, 25 en 4 % ten opzichte van 1990, 2000 en 2010. De landbouw blijft met een aandeel van 44 % in 2014 de belangrijkste bron van verzurende emissie in Vlaanderen. Hiervan wordt ruim 91 % verklaard door NH3, de rest door NOx (8 %) en SO2 (<1 %). NH3 komt als gas vrij uit (kunst)mest. NOx komt voort uit de bodem na mestgebruik en uit de verbranding van energiedragers. SO2 is een bijproduct van de verbranding van fossiele brandstoffen12. Ammoniakemissie naar de lucht gebeurt voornamelijk uit stallen en mestopslagplaatsen, bij mestspreiding, tijdens het weiden en grazen, bij het gebruik van kunstmeststoffen en bij mestverwerking. Ammoniak die gevormd wordt uit dierlijke mest is de belangrijkste bron van ammoniakemissies in Vlaanderen, en dient dus in het MER berekend en beschouwd te worden.

Indien er een mestverwerkingsinstallatie aanwezig is op het bedrijf zelf, kan ook – afhankelijk van het type installatie (zie bijlage 1: “mestvermerking”) - de emissie van NOx van belang zijn, naast de emissie van NH3. Volgens Vlarem II (art. 5.28.3.5.1) moeten verbrandingsinstallaties voor dierlijke mest voldoen aan de emissiegrenswaarde van 200 mg/Nm³ als halfuurgemiddelde (richtwaarden van 100 mg/Nm³).

Broeikaseffect

De theorie van het broeikaseffect is op zich goed gekend en algemeen aanvaard. Het effect zorgt ervoor dat de aarde leefbaar is. In afwezigheid van de zogenaamde broeikasgassen zou de temperatuur van de onderste atmosfeerlagen ongeveer 30°C lager zijn dan nu het geval is. De atmosfeer van de aarde werkt als een filter die de energie-uitwisseling tussen de zon, de aarde en de ruimte regelt. Zekere gassen in de atmosfeer laten energie van korte golflengte als zichtbaar licht door naar het aardoppervlak, maar weerhouden selectief een deel van de naar de ruimte teruggestuurde energie van langere golflengte, namelijk de warmtestraling. Een toename van de concentratie

aan deze gassen verstoort het huidige stralingsevenwicht dat onze omgevingstemperatuur bepaalt. Het weerhouden van een grote hoeveelheid warmtestraling in de onderste atmosfeerlagen kan leiden tot een opwarming en tot klimaatwijzigingen. De belangrijkste broeikasgassen zijn koolstofdioxide, methaan, lachgas, freonen, ozon en waterdamp.

De industrie (23%) en de energiesector (29%) staan samen in voor ruim de helft van de broeikasgasemissies. Transport (incl. privéverplaatsingen; 17%) en de huishoudens (15%) zijn ook belangrijke bronnen. Het aandeel van de landbouw in de emissie van broeikasgassen bedraagt 11%. De emissie gebonden aan veeteelt bedraagt 6% (MIRA-T ’08).

De emissie van broeikasgassen uit de landbouw is, in volgorde van belang, een gevolg van: methaanvergisting (CH4) in de dierlijke spijsvertering en in mestopslag (43 %); het gebruik van fossiele brandstoffen (CO2- en N2O-emissie samen 20 %); de productie van lachgas (N2O) uit biologische processen na bemesting; en van CO2-emissie door de daling van de bodemkoolstofvoorraad.

Slechts de eerste twee topics zijn belangrijk voor intensieve veehouderijen. De voornaamste bronnen van broeikasgassen op het veeteeltbedrijf zijn dus afkomstig van geproduceerde stalgassen en van de verbranding van fossiele brandstoffen.

Bij deze effectgroep dient opgemerkt te worden dat de effecten zich niet op lokaal niveau afspelen, maar eerder op regionaal niveau of zelfs continentaal of mondiaal niveau.

Klimaat

12 http://www.milieurapport.be/nl/feitencijfers/sectoren/landbouw/emissies-naar-lucht-door-de-landbouw/emissie-van-verzurende-stoffen-door-de-landbouw/


34

In de handleiding klimaat13 wordt uitgeklaard hoe omgegaan moet worden met het aspect klimaat binnen m.e.r. Er moet steeds een uitspraak gebeuren over klimaat in de conclusie van een MER of ontheffing. Ook al is een volwaardige uitwerking van deze discipline door de schaal of reikwijdte van het plan of project niet aan de orde in het betrokken dossier. In elk MER dient in principe de klimaatreflex uitgevoerd te worden. De opsteller van het MER zal initieel nagaan of de schaal, reikwijdte en tijdshorizont van het plan of project zich lenen tot een toetsing van een klimaatreflex-ontwikkelingsscenario. In de ingreep-effectenmatrix dient er steeds een kolom ‘klimaatreflex’ toegevoegd te worden die vervolgens per discipline zal worden ingevuld.

Afval

Bij de landbouwproductie ontstaan, zoals bij de meeste productie- en consumptieprocessen, reststoffen, die niet langer nuttig zijn op het bedrijf.

De afvalstoffen, alsook de verwerking dienen in het MER te worden opgelijst. Bij een intensief veeteeltbedrijf zijn er twee belangrijke afvalstoffen:

mest dierlijk afval (krengen, kadavers).

Dierlijk afval afkomstig van de landbouw zijn dieren, gestorven of afgemaakt op het landbouwbedrijf en opgehaald door een vilbeluik. Het dierlijk afval uit de landbouw is slechts een fractie van de totale hoeveelheid dierlijk afval, die onder andere vrijkomt in de vleesverwerkende sector, bij particulieren en laboratoria. Volgens het achtergronddocument Landbouw bedroeg dit aandeel ca. 17% van de totale hoeveelheid dierlijk afval (zoals gedefinieerd in het Besluit Dierlijk Afval) in 2003.

Overige afvalstoffen kunnen zijn: verpakkingsmateriaal van voeder, geneesmiddelen, niet meer te gebruiken bestrijdingsmiddelen, etc.

Verspreiding zwevend stof

Zwevend stof ontstaat bij elke verbranding en is bijgevolg ook een emissie van serreverwarming en van landbouwmotoren. De veeteelt is een bron van stof door voederactiviteiten, uitwerpselen en ligstro. Daarnaast waait ook stof op bij bewerking van landbouwgronden. Deze bron van emissie is vermoedelijk minder belangrijk vanuit het oogpunt van de gezondheid dan de andere bronnen.

De landbouw is de belangrijkste stofproducent in Vlaanderen voor totaal stof (55%) en de fractie PM10 (38%). Voor PM2,5 heeft landbouw een aandeel van 20%, waardoor ze op de derde plaats komt, na de transportsector en de industrie.

In 2007 produceerde de landbouwsector in totaal 17.772 ton stof, waarvan 60% afkomstig van de bewerking van gronden. Ten opzichte van 1995 daalde de uitstoot van PM10 met 7% in 2007. Voor PM2,5 bedroeg de daling 13%. De dalende veestapel en het dalende energiegebruik in de glastuinbouw verklaart de daling bij PM10 en PM2,5. De daling bij PM10 is geringer omdat ze tegengewerkt wordt door de toenemende stofemissie uit grondbewerking. Het gebruik van luchtwassers in emissiearme stallen kan de waargenomen daling in de toekomst nog versterken (MIRA-T ’08).

Stank, lawaai- & lichthinder

Indien er zich voor intensieve veehouderijen klachten voordoen van omwonenden, dan gaat dit voornamelijk om geurhinder en lawaaihinder.

De dienst Hinder en Risicobeheer staat in voor het verzamelen van informatie en het rapporteren over de beleving van milieuhinder in Vlaanderen. Hiervoor beschikt zij over het ‘schriftelijk leefomgevingsonderzoek’ (SLO), een hinderenquête die op regelmatige basis wordt uitgevoerd bij een representatief staal van de Vlaamse bevolking. SLO biedt een kanaal aan de

13 https://www.lne.be/sites/default/files/atoms/files/handleiding%20klimaat_0.pdf


35

ondervraagde burgers om hun (on)genoegen tegenover bepaalde situaties te uiten. In het SLO wordt er gepeild naar het optreden van geluids-, geuren lichthinder.

In 2001 werd de SLO enquête een eerste maal uitgevoerd (SLO-0). De resultaten ervan werden gebruikt als onderbouwing voor doelstellingen opgenomen binnen de hinderthema’s van het Milieubeleidsplan 2003-2007 en de opvolger Mina 3+ (2008-2010). In 2004 werd de bevraging volgens dezelfde methodiek hernomen (SLO-1), hetgeen resulteerde in een eerste evaluatie van de beleving van milieuhinder in Vlaanderen. In 2008 werd de enquête een derde maal hernomen (SLO-2).

Uit het laatste bevolkingsonderzoek (SLO-2, 2008) bleek dat ongeveer 27% van de ondervraagden zich minstens ‘tamelijk’ gehinderd voelde door geluid. Iets meer dan 10% van de ondervraagden noemt zich zelfs ernstig of extreem gehinderd. Geluidshinder is daarmee de belangrijkste vorm van hinder in de leefomgeving. Het aandeel ernstig tot extreem gehinderden door lawaai vanuit de landbouw blijkt echter beperkt tot ongeveer 1 %. Bronnen van lawaaihinder vanuit de landbouw zijn landbouwwerktuigen, vee en ventilatoren van stallen.

Geurhinder kan als speciaal geval van luchtverontreiniging geïdentificeerd worden, aangezien geurhinder enerzijds niet samenhangt met één enkele contaminant en anderzijds dat er een waarneming via een menselijk zintuig noodzakelijk is. Het is pas wanneer de immissieconcentratie groter is dan de detectielimiet van het zintuig dat er sprake is van geurperceptie. Wanneer de intensiteit en frequentie van de geurwaarnemingen stijgen, treedt een hindergevoel op. In 2008 bleek uit het SLO-2 dat ongeveer 15,3% van de ondervraagden zich minstens ‘tamelijk’ gehinderd voelde door geur. Specifiek met betrekking tot geurhinder uit de landbouw voelt 6% van de bevolking zich minstens tamelijk gehinderd. Het aandeel ernstig tot extreem gehinderden door geur vanuit de landbouw blijkt beperkt tot ongeveer 2 %.

De lichthinder vanuit de landbouw is zeer beperkt. In 2008 bleek dat slechts 0,1 % van de ondervraagden ernstig of extreem gehinderd werd door overmatig licht uit de landbouw. Deze lichthinder is quasi uitsluitend afkomstig van assimilatiebelichting in serres.

Verdroging

Verdroging treedt op wanneer de grondwaterkwantiteit daalt. Dit kan zowel leiden tot de achteruitgang van grondwaterafhankelijke vegetaties, maar kan ook zorgen voor de beïnvloeding van naburige grondwaterwinningen die uit dezelfde laag pompen.

De bijdrage van landbouw aan verdroging is een gevolg van het watergebruik. (Tijdelijke) verdroging kan ook optreden door een tijdelijke bemaling bij de aanleg van nieuwe infrastructuren.

Landschap

Inrichtingen uit de activiteitengroep Landbouwdieren worden vaak gekenmerkt door een groot aantal infrastructuren. De belangrijkste hierbij zijn de stallen, bergingen, loodsen, exploitantenwoning, mestverwerkingsinstallatie, voedersilo’s, etc. Deze inrichtingen zijn meestal gelegen in agrarisch gebied, en zijn rondom omgeven met weilanden en akkers. Dergelijke inrichtingen kunnen dan ook een aanzienlijk effect hebben op het landschap.

Bestrijdingsmiddelen

Bestrijdingsmiddelen zijn de enige stoffen die in het milieu gebracht worden om gewild en gepland een zeker toxisch effect te veroorzaken bij de doelorganismen. Ze worden gebruikt om allerlei ongewenste aantastingen (plagen, ziekten, onkruiden) van gewassen, dieren en materialen te bestrijden. Alhoewel de landbouw een belangrijk aandeel heeft in het gebruik van bestrijdingsmiddelen, gebruiken de huishoudens, de industrie en de overheid ook belangrijke hoeveelheden.

Via verschillende routes kunnen bestrijdingsmiddelen in de lucht, de bodem, het oppervlaktewater, de waterbodem en het grondwater terecht komen. Ongewenste neveneffecten kunnen optreden doordat de producten opgenomen worden door niet-doelorganismen. Residu’s van bestrijdingsmiddelen kunnen soms aangetoond worden in voedingswaren zoals fruit, groenten, zuivelproducten, vlees en vis. Ook kan een deel van de actieve bestanddelen de drinkwaterproductie bemoeilijken.


36

In het MER / ontheffingsdossier dient aangegeven te worden welke bestrijdingsmiddelen er in de stallen door de exploitant gebruikt worden en of deze erkend zijn.


37

5.2 DISCIPLINES

In onderstaande tabel wordt per milieuthema aangegeven welke disciplines betrokken zijn bij de effectbespreking van de verschillende milieu- en natuurthema’s.

Tabel – Interdisciplinaire gegevensoverdracht

Thema Lucht Water Biodi-

versiteit

Bodem Geluid Landschap,

bouwkundig

erfgoed en

archeologie

Mens

Energiegebruik X

Ruimtegebruik - bodemverstoring

X X X X

Watergebruik X

Eutrofiëring X X X X X

Verzuring X X X X

Afval X X X X X

Verspreiding zwevende stof X X

Geurhinder X X

Geluidshinder X X X

Verdroging – verstoring waterhuishouding

X X X X

Landschap X X

Bestrijdingsmiddelen X X X X

Elke discipline dient te worden beschreven in een MER/ontheffing. Afhankelijk van het te beschouwen project, dient een discipline een grotere diepgang te kennen. Op die manier kan gesproken worden van een sleuteldiscipline, dan wel van een nevendiscipline. Voor een specifiek project kan een nevendiscipline echter een sleuteldiscipline worden.

Lucht: sleuteldiscipline

De discipline Lucht is voor elk MER in de activiteitengroep Landbouwdieren een sleuteldiscipline, gezien de belangrijke bijdrage aan de concentratie van ammoniak, stof en geur in de lucht.

Tevens dient het energieverbruik van het bedrijf te worden toegelicht.

Water: sleuteldiscipline

De discipline Water is voor elke MER in de activiteitengroep Landbouwdieren een sleuteldiscipline, aangezien:

Het groot (grond)waterverbruik;

De mogelijkheid van contaminatie van gronden oppervlaktewater door verontreinigde componenten afkomstig uit de meststof;

De inname van grote verharde oppervlaktes.

Indien voor de watervoorziening van het bedrijf (gedeeltelijk) gebruik gemaakt wordt van grondwater, heeft de installatie een impact op het grondwaterpeil (wat voor verdroging kan zorgen met gevolgen voor de aanwezige flora-elementen of naburige grondwaterwinningen).


38

De lozingen van het bedrijf (bedrijfsafvalwater en/of huishoudelijk afvalwater) kunnen zorgen voor de verontreiniging van het oppervlaktewater. Voorbehandeling in een waterzuiveringsinstallatie kan dit risico sterk verminderen.

De opslag van mest op het bedrijf kan ook zorgen voor een potentieel risico tot aanrijking van het gronden/of oppervlaktewater bij lekkage.

Het intensief veeteeltbedrijf is meestal een groot complex van verschillende infrastructuren, vaak bestaande uit stallen, exploitantenwoning, berging/loods. Daarnaast is (al dan niet een deel van) het terrein verhard, hetgeen vrachtwagens toelaat om grondstoffen, dieren en afvalstoffen te laden en te lossen. Gebruik van ondoorlaatbare materialen leidt tot het beperken van de infiltratiemogelijkheden.

Om een goed inzicht te krijgen in de waterhuishouding van het bedrijf dient steeds een waterbalans opgemaakt te worden.

Bodem: nevendiscipline

Er moet steeds rekening gehouden worden met mogelijke verontreiniging van de bodem en het grondwater door lekken in de bodembeschermende verharding of afsluitlagen. Wanneer een verontreiniging optreedt zijn er permanente effecten mogelijk.

Indien er zich graafwerkzaamheden voordoen op het bedrijf, dan dient ook steeds rekening gehouden te worden met mogelijke archeologische vondsten of de aantasting van overig erfgoed (bv. door zettingsverschijnselen).

Overige belangrijke effecten zijn wijziging van het bodemvochtregime en de aantasting van de bodem door verzuring en eutrofiëring. Deze effecten worden voornamelijk duidelijk op de aanwezige flora, zodat aanbevolen wordt om deze effecten te bespreken onder de discipline Biodiversiteit.

Biodiversiteit: nevendiscipline

In de discipline Biodiversiteit kunnen de effectgroepen ingedeeld worden in de volgende categorieën:

Directe effecten: het rechtstreekse ecotoopverlies waarbij het ecotoop verdwijnt en al dan niet vervangen wordt door bijkomende verharding, de plaatsing van een nieuw gebouw, …

Indirecte, 1e orde-effecten: dit zijn effecten die optreden door wijziging van de abiotische omstandigheden bv. ecotoopwijzigingen als gevolg van luchtvervuiling, stikstofinput, etc.

Indirecte, hogere orde-effecten: dit zijn effecten die optreden door wijzing van het biotisch milieu bv. verdwijnen van diersoorten door wijzigende (eco)biotoopkarakteristieken

De directe effecten zullen enkel optreden indien er nieuwe infrastructuren worden gebouwd.

Volgende indirecte effecten dienen beschouwd te worden:

Ecotoopwijziging ten gevolge van de verzurende depositie

Ecotoopwijziging ten gevolge van de vermestende depositie

Verdroging ten gevolge van verstoring van de waterhuishouding

Rustverstoring ten gevolge van geluidsproductie door ventilatoren, transporten, etc.

De invloed van de verzurende en eutrofiërende depositie op ecotopen in agrarisch gebied (akkers, weilanden, bomenrijen, bosjes, plassen, …) zal meestal verwaarloosbaar zijn in vergelijking met de verzurende en vermestende invloed door bemesting van omliggende akkers. Bijgevolg dient in het MER de nadruk te liggen op de effecten van verzurende en vermestende depositie ter hoogte van gebieden met een hoge natuurwaarde (waar invloeden van bemesting meestal beperkter zijn). Dit zijn o.a. speciale beschermingszones zoals Habitat- en Vogelrichtlijngebieden, VEN-gebieden, bos- en natuurreservaten, groene bestemmingen op het gewestplan, … Er dient niet enkel een analyse te gebeuren ten aanzien van natuur met beschermingsstatus, maar ook ten aanzien van de aanwezige natuur in de omgeving. Er dient ook rekening gehouden te worden met het soortenbesluit. De impact op zeer waardevolle ecotopen volgens de BWK en op waardevolle kleine landschapselementen dient eveneens in beschouwing genomen te worden.


39

Verdroging is onder andere te definiëren als ‘alle effecten als gevolg van een antropogene (grond)waterstandsdaling, zowel directe effecten door vochttekort als indirecte effecten door toegenomen mineralisatie en veranderingen in de invloed van kwel’. Als directe reactie op verdroging kan vochttekort optreden in de bovenste bodemlaag, waardoor planten die gebonden zijn aan hoge grondwaterstanden verdwijnen of zich terugtrekken in de laagste delen van het terrein, zoals greppels.

Tevens brengt een intensief veeteeltbedrijf enige geluidsproductie met zich mee die voor rustverstoring kan zorgen voor de aanwezige fauna in de omgeving. Ook dit dient in het MER verder onderzocht te worden.

Samengevat kan worden dat de discipline Biodiversiteit een sleuteldiscipline is indien:

het een nieuw bedrijf betreft of indien er nieuwe infrastructuren en/of verharding aangelegd worden met een gevoelige ligging (direct ecotoopverlies en rustverstoring);

er in het studiegebied gebieden met een hoge natuurwaarde gelegen zijn (indirecte effecten door verzuring en eutrofiëring).

Geluid & Trillingen: nevendiscipline

Geluidstoename tijdens de aanleg- en afbraakfase is vergelijkbaar met de bouw van woningen. Gezien de beperkte duur van deze fase, dienen geluidseffecten niet beschouwd te worden.

Belangrijker is de geluidsproductie tijdens de exploitatiefase. Hierbij zijn voornamelijk de geluidsproductie van de ventilatoren (indien aanwezig), de mestverwerkingsinstallatie (indien aanwezig), het lossen en laden van goederen en dieren relevant. Deze bronnen kunnen zich gelijktijdig voordoen, waardoor de totale geluidsproductie van het bedrijf dient beschouwd te worden.

Lawaaihinder is echter een zeer subjectief gegeven. De bouw van een nieuw bedrijf wordt als hinderlijker ervaren dan de uitbreiding van een bestaand bedrijf. Indien er reeds ventilatoren aanwezig zijn, dan zal de extra geluidsproductie van bijkomende ventilatoren in de meeste gevallen verwaarloosbaar zijn (Indien twee identieke geluidsbronnen A en B samen waargenomen worden, dan geeft dit geen aanleiding tot een geluidsproductie 2 x dB(A)A, , maar eerder dB(A)A + 3; bijvoorbeeld twee vrachtwagens met elk een geluidsproductie van 90 dB(A), produceren samen ongeveer 93 dB(A)).

In het schriftelijk leefomgevingonderzoek (SLO-0 (AMINAL, 2001) – zie eerder) werd gesteld dat het aandeel ernstig tot extreem gehinderden door lawaai vanuit de landbouw beperkt blijkt tot ongeveer 1%. Bijgevolg dient deze discipline niet steeds uitvoerig aan bod te komen.

Samengevat kan worden dat de discipline Geluid een sleuteldiscipline is indien:

het een nieuw bedrijf betreft;

er in het studiegebied hindergevoelige gebieden gelegen zijn;

er nieuwe geluidsbronnen worden geïnstalleerd die niet vergelijkbaar zijn met de bestaande geluidsbronnen;

er relevante klachten geuit werden.

Mens: nevendiscipline

De discipline Mens is een discipline die voortbouwt op de effecten uit andere disciplines.

Permanente effecten van een inrichting uit de activiteitengroep Landbouwdieren op levensomstandigheden van omwonenden zijn mogelijk door geurhinder, geluidshinder, stofhinder, visuele hinder en verkeershinder. Dit zijn permanente effecten, minstens zolang de installatie in gebruik is. Belangrijk is tevens om na te gaan of er in het verleden reeds klachten werden geuit.


40

Landschap, bouwkundig erfgoed & archeologie: nevendiscipline

Deze discipline dient als sleuteldiscipline beschouwd te worden indien er nieuwe infrastructuren gebouwd worden of indien het bedrijf gelegen is in een landschappelijk waardevol gebied (dit is bijvoorbeeld een ‘landschappelijk waardevol gebied’ volgens het gewestplan, een ankerplaats of relictzone, een beschermd landschap, etc.) of in een gebied opgenomen in de Centraal Archeologische Inventaris.

De impact van een landbouwbedrijf op het landschap kan sterk variëren. Door de bouw van nieuwe infrastructuren kunnen er zich structuur- en relatiewijzigingen voordoen; kan bouwkundig erfgoed beïnvloed worden en kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden verstoord worden.

Het bedrijf op zich kan tevens (door de grootte van de aanwezige infrastructuren) een grote impact hebben op het landschap.

De perceptieve kenmerken worden steeds beschouwd.


41

6 INHOUD VAN HET MER: ALGEMENE ASPECTEN

Dit hoofdstuk legt vast wat er minimaal dient besproken te worden in de projectbeschrijving.

6.1 BESCHRIJVING BESTAANDE ACTIVITEITEN EN/OF PROJECTBESCHRIJVING

De projectbeschrijving moet afgestemd zijn op de verschillende fasen: aanleg/afbraak, exploitatie, onderhoud en veiligheid & calamiteiten.

De inhoud van een projectbeschrijving omvat minstens:

verantwoording project;

ruimtelijke situering van het project op het gewestplan (of andere plannen van aanleg), een topografische kaart en een wegenkaart; Tevens wordt aangegeven in welke provincie het project zich bevindt en welke gemeenten binnen het studiegebied gelegen zijn.

fasering van het project:

- omschrijving van de ingrepen en deelingrepen per fase;

- fasering naar aanvang, duur en frequentie van de verschillende fasen;

bedrijfsinfrastructuur;

exploitatiecyclus;

projectinput: aanvoer grondstoffen, gebruik energie en (grond)water, ... ;

eindproducten: aard en hoeveelheden;

het aantal verkeersbewegingen gerelateerd aan het project;

reeds toegepaste milderende maatregelen;

De verantwoording van het project wordt beknopt aangehaald. Er wordt onderzocht of er mogelijke alternatieven zijn (uitvoerings-, locatiealternatieven), beantwoordend aan de doelstelling van het project. Indien relevant, is het mogelijk om doelstellingsalternatieven te beschouwen. Ook het nulalternatief zal in het MER duidelijk worden omschreven.

Alle infrastructuren die een invloed kunnen hebben op de milieueffecten dienen besproken te worden. Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de huidige (indien afwijkend van de vergunde ook de vergunde situatie) en de toekomstige situatie.

Een overzichtskaart die de situering van de verschillende infrastructuren weergeeft kan duidelijkheid brengen. Volgende zaken dienen minimaal besproken & gesitueerd te worden (indien aanwezig):

de stallen: - aantal dieren en diercategorie; - beschikbare oppervlakte per dier; - stalsysteem; - ventilatiesysteem (mechanisch – natuurlijk, situering uitlaatopeningen, aantal ventilatoren); - mestopslagcapaciteit; - gebruikte materialen.

voedersilo’s; situering (grond)waterwinning(en); tanks; terreinverharding; groenscherm; mestverwerkingsinstallatie;


42

opsomming overige infrastructuren: loodsen, exploitantenwoning, overige.

De beschikbare oppervlakte per dier dient getoetst te worden aan de dierenwelzijnswetgeving14.

6.2 EVALUATIE T.A.V. BESTE BESCHIKBARE TECHNIEKEN

Conform art. 4.1.2.1. van Vlarem II zijn alle exploitanten er aan gehouden om steeds de beste beschikbare technieken toe te passen ter bescherming van mens en milieu. Daar veeteeltbedrijven die m.e.r.-plichtig zijn veelal vallen onder het toepassingsgebied van de Richtlijn Industriële Emissies is er tevens de verplichting om – in het kader van een omgevingsvergunningsaanvraag – aan te tonen dat BBT werd toegepast.

Belangrijke BBT-studies voor het toepassingsgebied zijn de BBT-studies “Veeteelt” en “Mestverwerking”.

Een checklist van BBT toepasbaar in de veeteelt werd overgenomen uit de Vlaamse BBT-studie Veelteelt (2006) en weergegeven in bijlage 2. Bijkomende informatie over BBT in de landbouw is eveneens te vinden op www.emis.vito.be/veeteelt.

14 Voor kalveren: KB van 23 januari 1998 (BS 3/04/98); voor varkens: KB van 15 mei 2003 (BS 26/06/2003) betreffende de bescherming van varkens in varkenshouderijen; voor legkippen: Richtlijn 99/74/EG van de Raad van 19/07/99 tot vaststelling van minimumnormen voor de bescherming van legkippen & KB van 17 oktober 2005 (BS 20/10/2005) betreffende vaststelling van minimumnormen voor de bescherming van legkippen.


43

7 INHOUD VAN HET MER: UITWERKING VAN DE VERSCHILLENDE

MILIEUDISCIPLINES

Hoofdstuk 7 geeft per discipline de diepgang en aandachtspunten, de afbakening van het studiegebied, de referentiesituatie

en de effectinschatting en -beoordeling weer

7.1 LUCHT

7.1.1 DIEPGANG EN AANDACHTSPUNTEN

Het ventileren van agrarische gebouwen leidt tot de emissie van zowel gassen zoals ammoniak (NH3), methaan (CH4) en lachgas (N2O), als fijn stof, geur en warmte. Deze ongewenste emissies zijn onvermijdelijk voorwerp van een debat rond de respectievelijke bijdragen van de sector in de verzuring van het leefmilieu (ammoniak), de klimaatverandering (methaan en lachgas) en de algemene gezondheidsproblematiek (fijn stof). Rond deze maatschappelijke aspecten werden er diverse internationale afspraken gemaakt (o.a. EU kaderrichtlijnen en klimaatplannen) welke uiteindelijk resulteerden in Vlaamse regelgeving.

De impact op de luchtkwaliteit hangt samen met de grootte van de emissies en met de geëmitteerde polluenten. Het is aangewezen om bij de bestudering van de emissies alle gekende geëmitteerde polluenten te betrekken.

Het Richtlijnenboek voor de discipline Lucht maakt een onderscheid in geleide en niet-geleide emissies. Voor veeteeltinrichtingen zijn de emissies niet eenvoudig op te delen in geleide en niet-geleide emissies. De belangrijkste emissies naar de lucht die de exploitatie van een veeteeltbedrijf met zich meebrengt zijn:

Stalemissies: emissies die rechtstreeks veroorzaakt worden door de aanwezigheid van dieren of door mestopslag in de stallen (ammoniakemissie, geuremissie, stofemissie, emissie van broeikasgassen);

Externe emissies: emissies die rechtstreeks veroorzaakt worden door de aanwezigheid van dieren of door mestopslag buiten de stallen (ammoniakemissie, geuremissie, stofemissie, emissie van broeikasgassen): afkomstig van externe mestopslag, mestverwerkingsinstallatie, kippen met vrije uitloop, beweide runderen, etc.);

Emissies door verbranding van fossiele brandstoffen voor de verwarming (emissie van broeikasgassen, stofemissie);

Stofemissie afkomstig van de open overslag van grondstoffen, dieren en afvalstoffen;

Emissies afkomstig van transporten.

Deze emissies kunnen zowel geleide als niet-geleide emissies zijn, alsook een combinatie van beide.

Mogelijke effecten van deze atmosferische emissies zijn:

Verhoogde immissieconcentraties in de omgeving, zoals de immissie van geurcomponenten, die tot geurhinder kan leiden in de discipline Mens; de verhoogde stofconcentratie in de omgeving of de verhoging van de concentratie aan broeikasgassen.

Verhoogde depositie in de omgeving, zoals ammoniak, die kan leiden tot verzuring & eutrofiëring (disciplines Bodem, Water en Biodiversiteit).

Het Richtlijnenboek Lucht merkt bij het effect ‘stijging broeikasgassen’ op dat het zich niet op lokaal niveau afspeelt, maar eerder op regionaal niveau of zelfs continentaal of mondiaal niveau. Tijdens de opmaak van een milieueffectrapport voor een project kan dit effect dus zelden tot nooit op een zinvolle manier gekwantificeerd worden. Hierbij haalt het Richtlijnenboek aan dat echter wel de atmosferische emissies van het project gekaderd kunnen worden in de beleidsmatige context. De belangrijkste broeikasgassen ten gevolge van de veeteelt zijn CO2, CH4 en N2O.


44

Het kan ook nodig zijn om dieper in te gaan op het energieverbruik van het bedrijf, en de aanwending van hernieuwbare energiebronnen.

7.1.2 AFBAKENING EN BESCHRIJVING STUDIEGEBIED

Het studiegebied wordt bepaald door de zones die beïnvloed worden door rechtstreekse emissie afkomstig van het bedrijf (geur-, ammoniak- en stofemissie).

De beschrijving van het studiegebied moet minstens een aantal elementen bevatten die de lezer toelaten om de impact van het project ter hoogte van de relevante receptoren in de omgeving te beoordelen.

Met betrekking tot de discipline Lucht zijn volgende aspecten van belang bij de beschrijving van het studiegebied: Beschrijving woonpatroon in de omgeving van het project: situering woonkernen, verspreid liggende woningen,

meest nabij gelegen woning; Opsomming van de waardevolle natuurgebieden in het studiegebied; Opsomming van overige aandachtsgebieden in het studiegebied: recreatiezones, industriegebieden, ...

7.1.3 REFERENTIESITUATIE

Definitie

De referentiesituatie is de toestand van het gebied waarnaar verwezen wordt in functie van de effectvoorspelling. Ten opzichte van deze toestand zullen de eventuele milieueffecten beoordeeld worden. De referentiesituatie wordt bijgevolg gedefinieerd als de toestand van de omgeving in het referentiejaar in afwezigheid van het plan of project.

Gebruik van meetnetten

De huidige luchtkwaliteit wordt, indien mogelijk, geëvalueerd aan de hand van metingen uitgevoerd in de meetstations die door de Vlaamse Milieumaatschappij worden beheerd. Deze metingen zijn in principe beïnvloed door de bestaande emissies van het bedrijf, als deze er zijn.

Voor geurimmissie zijn geen meetnetten aanwezig. Bij de referentiesituatie voor geuremissie wordt er naast het bedrijf zelf, aandacht besteed aan de mogelijke overige geurbronnen in het studiegebied (overige landbouwbedrijven, de nabijheid van milieuhinderlijke industrieën, etc.).

Voor Fijn stof (PM10 en PM2,5) en verzurende depositie zijn wel Vlaamse meetnetten beschikbaar. Voor de PM10- en PM2,5-meetgegevens werd er door het VITO in samenwerking met de IRCEL (intergewestelijke cel voor het leefmilieu) een gebiedsdekkende interpolatiekaart gemaakt. Deze geeft zowel de jaargemiddelde concentraties aan, als het aantal keer dat de daggrenswaarde werd overschreden. Er dient wel opgemerkt te worden dat er op deze interpolatiekaarten een zekere foutenmarge zit.

Voor de verzurende depositie maakt MIRA gebruik van het ‘Operationeel Prioritaire Stoffen’-model of OPS-model. Het OPS-model kan transport, verspreiding en depositie berekenen van bv. verzurende en vermestende stoffen (SO2, NOX, NH3, sulfaten, nitraten, ammonium).

De Vlaamse Milieumaatschappij verzamelt eveneens cijfers voor de NH3-emissie door de veeteelt veroorzaakt, per

diersoort en per gemeente (VMM, 2007a).


45

7.1.4 EFFECTVOORSPELLING- EN BEOORDELING

7.1.4.1 Algemeen

Emissies

De verschillende emissies worden zoveel mogelijk kwantitatief benaderd door berekening aan de hand van emissiefactoren15.

De algemene uitdrukking voor emissie-inschatting is:

E = A x EF Met E = Emissievracht A = Activiteitsniveau EF = EmissieFactor

Niet voor alle emissiebijdragen zijn echter emissiefactoren voorhanden. Een inschatting van o.a. diffuse emissies van stof is moeilijker te maken (zie verder).

Overdrachtberekening

Om van emissies over te gaan naar immissies of, voor ammoniak naar deposities, wordt in Vlaanderen volgens Vlarem II het formalisme van het IFDM model voorgeschreven. Sedert 1996 werd hiervoor IFDM-PC gebruikt. In januari 2017 werd de opvolger voor het berekenen van de verspreiding van luchtverontreiniging op korte afstanden van een (agro-)industriële emissiebron in productie gebracht, namelijk de webtoepassing IMPACT. IMPACT beschikt over hetzelfde rekenhart als IFDM-PC behoudens actualisaties en uitbreidingen. De IMPACT-tool laat toe concentraties en deposities van polluenten die zich via de lucht verspreiden in de nabijheid van de bron te berekenen en op een gebruiksvriendelijke manier te visualiseren.

IMPACT is een model bestemd voor routineberekingen in impactstudies zoals het bepalen van de impact van een bron van luchtverontreiniging of geurhinder op haar omgeving, het nagaan of voldaan wordt aan de toepasselijke luchtkwaliteitsdoelstellingen of geurconcentratienormen, het bepalen van de meest optimale inplanting van een nieuwe inrichting, het bepalen van de schoorsteenhoogte, het nagaan hoe groot de bijdrage van een bron van luchtverontreiniging is aan een bestaand luchtkwaliteitsprobleem, het bepalen van het effect van een reductiemaatregel aan de bron op de luchtkwaliteit in de omgeving, …

Aangezien het een bigaussiaans model betreft, zijn er ook enkele beperkingen voor het gebruik ervan. Zo zijn er geen berekeningen mogelijk bij veranderlijke windrichting, worden berekeningen op afstanden groter dan 20 km van de bron weinig betrouwbaar, zijn berekende concentraties in het zog van een obstakel niet accuraat en is het model niet geschikt om te rekenen op erg geaccidenteerd terrein (hetgeen in Vlaanderen op weinig plaatsen het geval is).

Meer informatie over IMPACT kan gevonden worden in de technische handleiding (www.lne.be/IMPACT). Informatie over de toepassing, randvoorwaarden en instellingen van IMPACT bij het gebruik in MER’s kan gevonden worden in de bijlage bij het Richtlijnenboek Lucht ‘IMPACT: Gebruik in MER’ (https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk).

Toetsing

De discipline Lucht reikt voornamelijk gegevens aan die geëvalueerd worden in andere disciplines. De effecten ten gevolge van de emissies zelf vallen onder verschillende disciplines:

15 Een emissiefactor is een waarde die tracht de emissievrachten van een bepaalde atmosferische polluent in verband te brengen met de bijhorende activiteit. Emissiefactoren worden uitgedrukt als de hoeveelheid van een polluent gedeeld door een gewicht, volume, afstand of duurtijd van de activiteit. Dergelijke emissiefactoren zijn handig voor het bepalen van de emissies van vele bronnen tegelijkertijd en worden daarom vaak gebruikt bij emissieinventarissen van grote regio’s. Deze emissiefactoren zijn vaak algemene gemiddelde waarden die representatief zijn voor alle actoren in de bepaalde activiteitscategorie. Reële emissies van individuele projecten kunnen echter sterk afwijken van het gemiddelde van een ganse activiteitengroep. Daarom is het aan te raden ze slechts te gebruiken indien geen projectspecifieke data beschikbaar zijn.


46

geurhinder en stofhinder: discipline Mens. verzurende en vermestende depositie: disciplines Bodem en Biodiversiteit.

Echter, ter bevordering van de leesbaarheid van het dossier, wordt er aangeraden om de algemene beoordeling voor geuren stofimmissies bij de discipline Lucht te behandelen. De specifieke bespreking m.b.t. geuren stofhinder moet gebeuren binnen de discipline Mens.

De evaluatie kan gestoeld zijn op twee elementen;

Een eerste evaluatie vergelijkt de berekende immissiewaarden met een normenkader. Per parameter kan aangegeven worden of de norm al dan niet wordt overschreden.

De tweede evaluatie bespreekt de bijdrage van het project tot de immissiewaarden uit de referentiesituatie. Onderscheid wordt dan ook gemaakt in:

o een verwaarloosbare bijdrage: “geen of verwaarloosbaar effect”, o een beperkte bijdrage: “beperkt negatief effect” o een relevante bijdrage: “negatief effect” o een belangrijke bijdrage: “aanzienlijk negatief effect”

De resultaten van deze toetsing worden gekoppeld aan milderende maatregelen, meer bepaald:

voor een beperkt negatief effect is onderzoek naar milderende maatregelen minder dwingend. Als de milieukwaliteit in de referentiesituatie echter reeds slecht is, kunnen milderende maatregelen toch nodig zijn om een bijkomende verslechtering te vermijden.

voor een negatief effect dient er noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen.

voor een aanzienlijk negatief effect dienen er noodzakelijkerwijs milderende maatregelen voorgesteld te worden.

7.1.4.2 Geurhinder

Impact van geurhinder op de mens (bron: Achtergronddocument geurhinder; MIRA, dec. 2007)

Geurhinder manifesteert zich op het psychisch-mentale vlak als een gevoel van onbehagen, meestal verwoord als een lagere waardering voor de woonomgeving. Het hindergevoel gaat vaak samen met een gevoel van onrust omdat mensen onaangename geurwaarnemingen vaak in verband brengen met gevaar en toxiciteit. Toch kan er in de meeste gevallen geen directe relatie aangetoond worden tussen de geur van verbindingen en toxiciteit in de zin van ziekteverwekkende effecten. Wel werden niet-toxische fysiologische reacties waargenomen door inwerking op het centraal of autonoom zenuwstelsel. Verder blijkt uit enquêtes en vaststellingen ter plaatse dat perioden van geurhinder kunnen gepaard gaan met hoofdpijn, verstoring van de slaap en een verlies aan eetlust.

Bepaling geuremissie

Geuren in de veehouderij ontstaan hoofdzakelijk bij de afbraak van proteïnebevattende afvalproducten. Deze proteïnebevattende afvalproducten worden teruggevonden in faeces, urine, huid, haar, voedsel en, indien deze aanwezig is, de bodembedekkende onderlaag. De geurverbindingen komen vrij in de stal, bij de opslag van de mest en tijdens het uitrijden van de mest. Zoals reeds gesteld valt de mestuitspreiding op het land niet binnen de reikwijdte van de activiteitengroep Landbouwdieren.

De geuremissie op veeteeltbedrijven wordt voornamelijk beïnvloed door (niet-limitatief): de diersoort (varkens, runderen, pluimvee); de diercategorie (zeugen, biggen, mestkalveren, melkkoeien, slachtkuikens, etc.); het aantal dieren; het stalsysteem (snel wegvoeren van de mest, geurafsnijder, etc.); het voeder;


47

de aanwezigheid van (al dan niet gekoelde) kadaveropslag; de aanwezigheid van een mestbewerkingsinstallatie; de aanwezigheid van een mestverwerkingsinstallatie.

De diverse geurbronnen worden in het MER aangeduid en zoveel mogelijk gekwantificeerd. Hier wordt voornamelijk ingegaan op de meest voorkomende.

Geuremissie uit stallen

Veestallen kunnen onderverdeeld worden in ammoniakemissiearme stallen en conventionele stallen, op basis van het al dan niet voorkomen op de lijst van stalsystemen voor ammoniakreductie16. Ook al is er geen eenduidige algemeen geldende relatie tussen geuren ammoniakemissie bij veestallen en mest, toch blijkt uit de praktijk dat door het implementeren van ammoniakreducerende maatregelen in veel gevallen ook een reductie van geur kan worden bekomen.

Om de geuremissie te bepalen dienen emissiefactoren gebruikt te worden. Hiervoor werd een Lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof opgesteld, te vinden op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk. Deze emissiefactoren worden actueel gehouden en dienen dan ook gebruikt te worden bij milieueffectrapportage. Voor geur is de lijst met geactualiseerde emissiefactoren gebaseerd op zowel Vlaamse als Nederlandse metingen.17

Varkensstallen

Conventionele varkensstallen:

Voor conventionele varkensstallen werden Vlaamse emissiefactoren bepaald door De Bruyn et al. (2001) en door Van Langenhove & Defoer (2002). Vergelijking met metingen in Nederland [Ogink & Lens (2001) en Mol & Ogink (2002)] toont aan dat de waarden bekomen uit Vlaams onderzoek van Van Langenhove & Defoer (2002) aanzienlijk hoger liggen dan de Nederlandse waarden.

Van Langenhove haalt hierbij als mogelijke reden aan dat een verkorte meetprocedure werd gehanteerd in het Nederlands onderzoek. Bijkomend verschil tussen beide onderzoeken is dat de Nederlandse geuremissiecijfers bepaald werden per dierplaats in plaats van per dier. Van Broeck (Beleidsmedewerker milieuhinder bij de Dienst Hinder en Risicobeheer; mondelinge mededeling) haalt tevens als mogelijke oorzaak aan dat er in Vlaanderen gemeten werd op bestaande referentiebedrijven en in Nederland op specifiek daartoe gebouwde proefbedrijven.

Ter verklaring voor de afwijking tussen de waarden gemeten door De Bruyn en waarden gemeten door Van Langenhove, wordt door Van Langenhove aangegeven dat er een aantal elementen van het stalsysteem gemeten bij De Bruyn, vergelijkbaar zijn met een stalsysteem dat later een Groen Label certificaat kreeg (dus een Ammoniakemissiearm stalsysteem).

Vleesvarkens Gespeende biggen Kraamzeugen (incl. biggen)

Guste en dragende zeugen

Van Langenhove & Defoer (2002) 29,2 * 12,1 * 84,4 * 57,0 *

De Bruyn et al. (2001) 25,4 * 3,3 * 44,6 * 17,2 *

Ogink & Lens (2001) 22,4 ** 5,0 à 16,3 ** 17,8 ** 19,0 **

Mol & Ogink (2002) 23,0 ** 7,8 ** 26,5 ** 20,3 **

* OUE/s per dier / ** OUE/s per dierplaats

16 Ministrieel besluit van 31 mei 2011 (B.S. 8.07.11) 17 http://www.ilvo.vlaanderen.be/Portals/68/documents/Diensten/Evaluatie_emissiefactoren_Richtlijnenboek_Landbouwdieren.pdf


48

Recent werd een studie uitgevoerd voor het bepalen van geuremissiefactoren voor zeugen via een meetcampagne.18 Deze succesvolle meetcampagne gaf aanleiding tot nieuwe geuremissiefactoren voor guste en dragen zeugen (18,6 OUE/s per dier) en voor kraamzeugen (50,6 OUE/s per dier).

Voor beren werden geen geuremissiefactoren bepaald. In Nederland wordt de geuremissie van beren gelijkgesteld aan de geuremissie van guste en dragende zeugen. Hier wordt aanbevolen om naar analogie voor beren eveneens rekening te houden met een geuremissiefactor van 18,6 OUE/s per dier.

Ammoniakemissiearme stallen:

Vaak wordt aangenomen dat technieken die de NH3-emissies reduceren, ook een positieve invloed hebben op de vermindering van de emissies van vluchtige geurcomponenten. Zo zou kunnen gesteld worden dat stallen met lage NH3-emissies (ammoniakemissiearme stalsystemen) ook minder zullen ruiken (zie ook hierboven: verschil tussen waarden Van Langenhove & De Bruyn).

Door O’Neill & Phillips (1992) werden 168 componenten geïnventariseerd die mogelijk bijdragen tot de geurhinder op landbouwbedrijven. Ammoniak is er één van en ontstaat hoofdzakelijk uit de hydrolyse van ureum in urine. De overige vluchtige geurcomponenten zijn afkomstig van de afbraak van organisch materiaal in de faeces (hoofdzakelijk eiwitten). Een éénduidige relatie tussen NH3- en geuremissies op landbouwbedrijven is tot op heden nog niet gevonden.

In een beperkt aantal onderzoeken onder zeer specifieke omstandigheden werden wel significante correlaties gevonden tussen NH3- en geuremissies. Deze correlaties verschillen sterk, afhankelijk van de situatie (en diersoort) waarbij ze gevonden werden.

Specifiek voor ammoniakemissiearme varkensstallen zijn er geen Vlaamse geuremissiefactoren. Mol & Ogink (2002) noteerde enkel bij vleesvarkens en biggen significante verschillen in geuremissie tussen conventionele stallen en ammoniakemissiearme stallen:

Vleesvarkens Gespeende biggen Kraamzeugen (incl. biggen)

Guste en dragende zeugen

Conventioneel 23,0 OUE/s.dp 7,8 OUE/s.dp 26,5 OUE/s.dp 20,3 OUE/s.dp

AEA-systeem 17,9 OUE/s.dp 5,4 OUE/s.dp Zelfde range Zelfde range

Reductiefactor 22,2% 30,7% 0% 0%

Voor vleesvarkens werd er in de conventionele stalsystemen 23,0 OUE/s per dierplaats gemeten en voor ammoniakemissiearme stalsystemen 17,9 OUE/s. Dit komt overeen met een reductie van 22,2% bij de toepassing van een NH3-arm stalsysteem. Voor biggen werd er respectievelijk 7,8 en 5,4 OUE/s gemeten (reductie van 30,7%). Voor zeugen werden in verschillende situaties ook gunstiger emissies gemeten, maar een eenduidig significant verschil t.o.v. traditionele huisvestingssystemen kon niet bepaald worden. Deze reductiefactoren werden toegepast op de geuremissiefactoren voor conventionele varkensstallen. Voor ammoniakemissiearme stalsystemen wordt bijgevolg gerekend met:

vleesvarkens Gespeende biggen Kraamzeugen (incl. biggen) Guste en dragende zeugen + beren

22,7 OUE/s * 8,4 OUE/s * 50,6 OUE/s * 18,6 OUE/s *

* per dier

Luchtwassers:

Op de Lijst voor stalsystemen voor ammoniakreductie staan ook drie technieken om de stallucht te

18 https://issuu.com/departementlne/docs/eindrapport_meetcampagne_emissiefac


49

zuiveren: een biologische luchtwassysteem (S-1), een chemisch luchtwassysteem (S-2) en een biobed (S-3). Daarnaast bestaan er ook reeds gecombineerde luchtwassystemen. Op zich zijn dit geen ammoniakemissiearme stalsystemen, maar wel nageschakelde technieken op conventionele stalsystemen.

Een luchtwasser is een reinigingsinstallatie waarin een gasstroom in intensief contact wordt gebracht met een vloeistof met als doel bepaalde gasvormige componenten uit het gas naar de vloeistof te laten overgaan. Opgemerkt dient te worden dat het ontwerp van de huidige luchtwassystemen (biologische én chemische) gebaseerd is op optimalisatie van de ammoniakverwijdering. Aan het verbeteren van het geurverwijderingsrendement is nog weinig aandacht geschonken. Wel staat dus vast dat wassers zeker een positieve invloed kunnen hebben op het reduceren van geur.

Een biobed is een met biologische gepakt bed waarbij de stallucht door een laag organische materiaal of filterbed wordt geblazen. Daar wordt door ad- en absorptie van het organisch materiaal de verontreinigingen opgenomen, waarna ze worden afgebroken door micro-organismen. De geurstoffen van de stallucht worden volledig geminimaliseerd en er ontstaat een soort bosgeur van de biofilter.

Uit onderzoek (Mol & Ogink, 2002) waarin vier biologische luchtwassystemen zijn doorgemeten die ventilatielucht van een varkensstal behandelen, blijkt dat het gemiddelde geurverwijderingsrendement tot 50% gaat. De variatie in geurverwijderingsrendement is echter zeer hoog. In onderzoek van Melse en Mol (2003) waarin één biologisch luchtwassysteem wordt doorgemeten, wordt een geurverwijderingsrendement gevonden variërend van -29 tot 87%, met een gemiddelde geurverwijdering van 49%. Derden et al. (2006) vermeldt een geurreductierendement van 40 à 50% bij biologische luchtwassers.

Een chemische wasser daarentegen, is een zure wasser en vangt dus alleen basische verbindingen en eventueel neutrale verbindingen effectief af. Een aantal geurverbindingen zijn echter zuur van karakter waardoor deze nauwelijks door de wasser afgevangen zullen worden. Uit onderzoek (Ogink & Lens, 2001) blijkt dat het gemiddelde geurrendement van een chemische wasser ongeveer 30% bedraagt. De variatie in het geurverwijderingsrendement is echter zeer hoog.

De geurverwijderingspercentages van de gecombineerde luchtwassers op de Rav-lijst bij varkensstallen variëren tussen de 70 en de 85%. Deze percentages zijn gebaseerd op Duitse testmetingen (Ogink, 2010).Voor biobedden wordt in de BREF Intensive rearing of poultry and pigs een geurverwijderingsrendement van 84-97% vermeld. Er werden echter geen wetenschappelijke studies teruggevonden over het geurverwijderingsrendement van Vlaamse biobedden. Een studie voor het bepalen van het rendement van Vlaamse biobedden is lopende.

Voor wassers wordt aanbevolen om voor een biologische luchtwasser met een geurverwijderingsrendement van 40% te rekenen, voor een chemische met 30% en voor een gecombineerd met 70%.

Pluimveestallen

Op Vlaams niveau is tot op heden enkel geuronderzoek uitgevoerd met betrekking tot de varkenshouderij. Vlaamse geuremissiewaarden voor pluimvee zijn niet gekend. De inschatting van de geuremissie voor pluimveebedrijven wordt, wegens gebrek aan Vlaamse cijfers, op basis van emissiecijfers afkomstig uit Nederlands onderzoek uitgevoerd (zoals weergegeven volgens de Regeling geurhinder en veehouderij). Hierbij is er geen onderscheid tussen conventionele en ammoniakemissiearme stalsystemen.

Kippenstallen:


50

In de Nederlandse Regeling geurhinder & veehouderij, worden volgende geurcijfers weergegeven:

Opfokpoeljen van legkippen 0,18 OUE/s per dier

Legkippen incl. (groot-)ouderdieren van legrassen – kooi- of batterijsystemen 0,35 OUE/s per dier

Legkippen incl. (groot-)ouderdieren van legrassen – geen kooisystemen 0,34 OUE/s per dier

Slachtkuikens 0,24 OUE/s per dier

Slachtkuikenouderdieren 0,93 OUE/s per dier

Luchtwassers & kippenstallen:

Volgens de gepubliceerde lijst met systemen voor de reductie van de ammoniakuitstoot, kunnen deze wassers ook toegepast worden voor pluimvee. In de praktijk (navraag exploitanten) blijkt dat dit moeilijk realiseerbaar is wegens de praktische problemen die gepaard gaan met de stofbelasting in pluimveestallen. De hoge stofconcentraties veroorzaken verstopping van het waspakket, waardoor de werking van het systeem reeds na enkele dagen niet meer voldeed. In Nederland werden een aantal proefprojecten opgestart (Senter Novem) om te onderzoeken hoe deze systemen in de toekomst eventueel wel haalbaar gemaakt kunnen worden. Een eerste voorname stap in dit onderzoek betreft het zoeken naar een oplossing voor wat betreft de hoge stofconcentraties. Volgende stappen zijn onder andere de fijnregeling van het effectieve wasproces. Hoeveel geurreductie in rekening gebracht mag worden, is echter nog niet duidelijk.

Binnen alle pluimveecategorieën komen enkelvoudige chemische en biologische luchtwassers op de Rav-lijst voor (Ogink, 2010). Het generieke geurrendement voor chemische wassers in pluimveestallen is gebaseerd op het rendement van een chemische wasser in een leghennenstal. Het gemeten rendement van 34% is bij de eerste vaststelling van de Regeling Geurhinder en Veehouderij samengenomen met het geurverwijderingsrendement in varkensstallen (29%) omdat er geen statistisch verschil aantoonbaar was tussen de wassers. Het geurreductiepercentage voor chemische wassers werd uiteindelijk afgerond naar 30%. Een uitzondering hierop is het type luchtwasser BWL 2007.08. Dit systeem kreeg op basis van geuronderzoek een hoger geurverwijderingspercentage bij pluimveestallen, nl. 40%.

Het geurrendement voor biologische wassers bij pluimvee werd afgeleid van metingen bij de varkenscategorieën en werd m.a.w. gelijkgesteld aan 45%. Voorlopig werden voor de pluimveecategorieën nog geen gecombineerde luchtwassers opgenomen op de Nederlandse lijst (Ogink, 2010).

Voor wassers wordt aanbevolen om voor een biologische luchtwasser met een geurverwijderingsrendement van 40% te rekenen, voor een chemische met 30% en voor een gecombineerd met 70%.

Struisvogelstallen

Voor struisvogels zijn geen geuremissiefactoren opgenomen in de Nederlandse Regeling. Eventueel kan telkens een geuremissiefactor toegepast worden die dezelfde verhouding bezit t.o.v. de geuremissiefactor voor vleeskippen als de forfaitaire uitscheidingsnormen (volgens het nieuwe Mestdecreet) van struisvogels t.o.v. deze van vleeskippen. Dit betekent dat voor de struisvogel-fokdieren gerekend kan worden met een geuremissiefactor van 7,45 OUE/s.dier, voor struisvogel-slachtdieren met 3,55 OUE/s.dier en voor struisvogelkuikens van 0 tot 3 maand met 1,45 OUE/s.dier.

Overig pluimvee


51

Voor kalkoenen, parelhoenen en eenden worden eveneens geuremissiefactoren opgenomen in de Nederlandse Regeling. Deze zijn o.a. te raadplegen op www.infomil.nl.

Rundveestallen

Door het ontbreken van onderbouwde Vlaams of Nederlands cijfers voor geur, worden runderen enkel kwalitatief meegenomen in de effectvoorspellingen voor geur. Indien in latere studies geuremissiefactoren voor runderen bepaald worden, zal dit aangepast worden in de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof. In dit geval kan voor geur terug kwantitatief rekening gehouden worden met runderen.

In het MER / de ontheffingsaanvraag moet voor het bepalen van de geuremissie gebruik gemaakt worden van de

emissiefactoren op de Lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof (als bijlage bij het

RLB Landbouwdieren te vinden op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-

praktijk). In deze lijst wordt een overzicht gegeven van de verschillende aanbevolen actuele geuremissiefactoren.

Indien hiervan afgeweken wordt, moet dit steeds gemotiveerd worden.

Overige bronnen geuremissie

Geuremissie uit de kadaveropslag

Kwantitatieve gegevens voor geuremissies uit de kadaveropslag op veeteeltbedrijven zijn niet voorhanden in de literatuur. De hoger aangegeven (literatuur)emissiecijfers werden bekomen door metingen op bestaande bedrijven waar eveneens een kadaveropslag aanwezig is. De gemaakte inschattingen van de geuremissie houden aldus ook rekening met de aanwezigheid van een kadaveropslag, hierbij wordt echter geen specificatie gemaakt van het type kadaveropslag (gekoeld of niet gekoeld). Praktijkervaring leert dat geuremissie uit gekoelde kadaveropslag te verwaarlozen valt. In geval van een niet gekoelde kadaveropslag blijkt geurhinder mogelijk te zijn voor omwonenden in de directe omgeving.

Mestverwerking

De aanwezigheid van een mestbewerkings- of mestverwerkingsinstallatie kan voor bijkomende geurhinder zorgen. Er dient steeds naar gestreefd te worden om deze extra geurhinder kwantitatief in te schatten. Dit kan gebeuren op basis van beschikbare meetcampagnes in de literatuur. Concrete geuremissiecijfers zijn echter schaars en dienen per project bekeken te worden.

Bepaling geurconcentratie

Voor geurhinder wordt er in de code van goede praktijk “Bepalen van de geurverspreiding door middel van snuffelploegmetingen" door VITO het gebruik van IFDM voorgeschreven (VITO, 2008Op 31/01/2017 werd de webtool IMPACT gelanceerd, de opvolger van IFDM-PC. Het is dan ook aangewezen om IMPACT te gebruiken19 voor het geurmodelleringen De settings die in IMPACT dienen ingevoerd te worden, worden weergegeven in de bijlage ‘Modelleringsafspraken’ bij het RLB Landbouwdieren op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk.

Het inschatten van geurhinder is ingewikkelder in de nabijheid van een industriecomplex of een bronnencluster (d.w.z. geurbronnen met vergelijkbare emissies die op immissieniveau overlappen). In de intensieve veehouderij, waar de bronnen verspreid liggen, gaat het om geurbelasting door gelijksoortige geuren vanuit verschillende windrichtingen en bij industriële

19 Vanaf 31/01/2017 kan met IMPACT gemodelleerd worden. Modelleringen met IFDM-PC in MER’s worden nog aanvaard tot 31/08/2017. Vanaf 01/09/2017 worden in MER’s enkel nog berekeningen met IMPACT aanvaard.


52

bedrijven, waar de bronnen meer geconcentreerd liggen, gaat het om een belasting door verschillende geuren vanuit min of meer dezelfde windrichting.

Een aanpak voor cumulatiesituaties werd uitgewerkt in het onderzoeksproject "Voorstellen van een aanpak om beschermingsniveaus voor geurhinder vast te stellen rondom bronnencomplexen en bronnenclusters (2004)" dat door PRG Odournet in opdracht van de Dienst Lucht & Klimaat van LNE werd uitgevoerd (zie ook www.lne.be/themas/hinder-en-risicos/geurhinder/onderzoek). Dit onderzoek had tot doel beschermingsniveaus voor te stellen voor zowel in- als omwonenden van bronnenclusters als bronnencomplexen. Met name voor stallen werden reeds toetsingswaarden voor de beoordeling van cumulatieve impacten uitgewerkt (zie verder). Er zijn namelijk verschillende toetsingswaarden afgebakend voor geïsoleerde bedrijven en voor de gecumuleerde impact van een bronnencluster. Voor bedrijven gelegen in een bronnencluster dient dus steeds de geuruitstoot van de omliggende veeteeltbedrijven mee in beschouwing genomen te worden.

In IMPACT worden als bron niet enkel het bedrijf zelf, maar ook de omliggende bedrijven in rekening gebracht. De moeilijkheid hieromtrent is het bekomen van gegevens van deze bedrijven. In het beste geval kunnen de vergunde dierenaantallen opgevraagd worden bij de betrokken gemeentes. Gegevens in verband met het gebruikte stalsysteem, het aantal niet-vergunningsplichtige dieren (bv. biggen) en eventueel genomen geurreducerende maatregelen zijn moeilijker te bekomen.

Er kan gesproken worden over een bronnencluster indien er zich binnen een cirkel rondom het bedrijf, bedrijven bevinden met veeteelt en/of installaties met gelijkaardige geuremissies. De straal van de cirkel (vanuit het middelpunt/geurzwaartepunt van het bedrijf) stemt overeen met de afstand van het bedrijf tot het verste punt waar er nog een immissie van 2 OUE/m³ is veroorzaakt door het individuele bedrijf in de huidige situatie. De straal mag echter niet kleiner zijn dan 750 m. Binnen een straal van 750 m wordt rekening gehouden met bedrijven met een totale geuremissie van 2.500 OUE/s of meer. Indien de 2 OUE/m³-contour een grotere straal heeft dan 750 m, dient buiten de cirkel met 750 m enkel rekening gehouden te worden met de bedrijven die meer dan 5% uitstoten van de geuremissie van het individuele bedrijf in de huidige situatie.

Toetsing geurconcentratie

De begrote immissies, zoals bekomen uit IMPACT, worden vervolgens enerzijds getoetst aan de hand van overschrijdingspercentages, zoals voorgesteld in het visiedocument “De weg naar een duurzaam geurbeleid”. Anderzijds wordt er een toetsing uitgevoerd volgens de afstandsregels zoals in Vlarem opgenomen.

Toetsing volgens overschrijdingspercentages

Kenmerkend voor een veeteeltbedrijf is dat dit (meestal) gelegen is in agrarisch gebied, waar diverse gelijksoortige geurbronnen verspreid liggen in de omgeving van de te onderzoeken inrichting. Voor dergelijke inrichtingen, gelegen in een bronnencluster, worden minder strenge normen gehanteerd dan voor geïsoleerd gelegen bedrijven.

Normering voor geïsoleerd gelegen bedrijven:

Het algemene uitgangsprincipe is het streven naar het nuleffect niveau op lange termijn. Het nuleffect niveau is de geurconcentratie waarbij omwonenden geen effect ondervinden afkomstig van de bron in kwestie. Er wordt echter een duidelijk onderscheid gemaakt tussen nieuwe** en bestaande inrichtingen.

** Een inrichting wordt als nieuw beschouwd indien zij op het tijdstip van in werkingtreding van de wetgeving niet als exploitatie is vergund. Alle hervergunningen (ook deze waarbij de productiecapaciteit met meer dan 100% stijgt) worden als bestaande inrichtingen beschouwd.


53

Voor nieuwe inrichtingen wordt het respecteren van de streefwaarde van 0,5 OUE/m³ (98-percentiel20) vooropgesteld (= nuleffectniveau). Indien dit niveau niet haalbaar is op basis van BBT- en perspectiefvolle maatregelen wordt voorlopig de richtwaarde21 van 1,0 OUE/m³ (98-percentiel) als norm vooropgesteld.

Voor bestaande inrichtingen wordt indien economisch haalbaar de grenswaarde22 (1,5 OUE/m³ als 98-percentiel) van toepassing geacht ter hoogte van het dichtstbijzijnde woonhuis.

Volgende beoordeling wordt gekoppeld aan de toetsing van de geuremissie en de geldende normen:

Laag geurgevoelige bestemmingen

Matig geurgevoelige bestemmingen

Hoog geurgevoelige bestemmingen

> 10 OUE/m³ als 98P

3 - 10 OUE/m³ als 98P Negatief effect Aanzienlijk negatief effect

1,5 - 3 OUE/m³ als 98P Beperkt negatief effect Negatief effect

1 – 1,5 OUE/m³ als 98P Beperkt negatief effect Negatief effect

0,5 - 1 OUE/m³ als 98P Verwaarloosbaar effect Beperkt negatief effect

< 0,5 OUE/m³ als 98P

Hoog geurgevoelige bestemmingen omvat de gebieden zoals woongebied, woonuitbreidingsgebied en recreatiegebieden, matig geurgevoelige bestemmingen omvatten de gebieden zoals woongebied met landelijk karakter en laag geurgevoelige bestemmingen omvatten agrarische gebieden. Meer informatie kan gevonden worden in tabel 7.2 van RLB Lucht.

Normering voor een bedrijf dat deel uitmaakt van een bronnencluster

Een inrichting wordt geacht tot een bronnencluster te behoren indien er zich binnen een cirkel rondom het bedrijf, bedrijven bevinden met veeteelt en/of installaties met gelijkaardige geuremissies. De straal van de cirkel (vanuit het middelpunt/geurzwaartepunt van het bedrijf) stemt overeen met de afstand van het bedrijf tot het verste punt waar er nog een immissie van 2 OUE/m³ is veroorzaakt door het individuele bedrijf in de huidige situatie. De straal mag echter niet kleiner zijn dan 750 m. Binnen een straal van 750 m wordt rekening gehouden met bedrijven met een totale geuremissie van 2.500 OUE/s of meer. Indien de 2 OUE/m³-contour een grotere straal heeft dan 750 m, dient buiten de cirkel met 750 m enkel rekening gehouden te worden met de bedrijven die meer dan 5% uitstoten van de geuremissie van het individuele bedrijf in de huidige situatie. Bij het bespreken van de bronnencluster moet bij de verschillende omliggende bedrijven concreet gespecifieerd worden welke dieren aanwezig zijn en in welk aantallen.

Volgende normering wordt in het visiedocument vooropgesteld:

20 percentielwaarde = percentage van de tijd dat een bepaalde uitgemiddelde concentratie niet wordt overschreden. De fractie van meet- of rekenwaarden die een bepaalde vooropgestelde drempel overschrijdt. 21 De richtwaarde wordt gelijkgesteld aan een hinderniveau. Het hinderniveau wordt gelijkgesteld aan het kwaliteitsniveau dat voor bestaande inrichtingen zoveel mogelijk bereikt of gehandhaafd wordt. Dit hinderniveau kan niet geïnterpreteerd worden als het niveau vanaf waar hinder begint op te treden, maar geeft de relatie weer tussen het aantal respondenten dat geur waarneemt en hierdoor gehinderd is ten opzichte van het aantal respondenten dat enkel geur waarneemt. 22 De grenswaarde wordt gelijkgesteld aan een ernstig hinderniveau. Het ernstig hinderniveau mag, behalve in geval van overmacht, niet overschreden worden. Eenzelfde interpretatie als voor het hinderniveau geldt voor het ernstig hinderniveau.


54

10 OUE/m³ als 98-percentiel: wordt voorgesteld als grenswaarde voor een varkenscluster, waarbij dient getoetst te worden t.o.v. verspreide woningen in agrarisch gebied (hierbij worden geen woningen gerekend van andere, naburige veehouderijen).

3 OUE/m³ als 98-percentiel: wordt voorgesteld als richtwaarde voor een varkenscluster, waarbij dient te worden getoetst t.o.v. hoog geurgevoelige bestemmingen (woongebied volgens gewestplan, ziekenhuizen, scholen, winkelcentra, kampeerterreinen etc.).

De tussenwaarde van 5 OUE/m³ als 98-percentiel werd in vroegere versies van het visiedocument voorgesteld als richtwaarde (3 OUE/m² werd toen voorgesteld als streefwaarde i.p.v. richtwaarde). Deze waarde is in de laatste versie van het visiedocument (versie september 2008) niet meer voorzien. Nochtans, om ook woongebieden met landelijk karakter enige bescherming te kunnen bieden, is een tussenliggende toetsingswaarde aangewezen (visie Dienst Hinder en Risicobeheer). Woongebieden met landelijk karakter dienen getoetst te worden ten opzichte van deze waarde van 5 OUE/m³ als 98-percentiel.

Opmerking: strikt genomen werd bovenstaande ontwikkeld voor varkensbedrijven. Deze werkmethode wordt echter aangeraden voor alle veehouderijen.

Volgende beoordeling wordt gekoppeld aan de toetsing van de geuremissie en de geldende normen:

Laag geurgevoelige bestemmingen

Matig geurgevoelige bestemmingen

Hoog geurgevoelige bestemmingen

> 10 OUE/m³ als 98P

5-10 OUE/m³ als 98P Negatief effect Aanzienlijk negatief effect

3-5 OUE/m³ als 98P Beperkt negatief effect Negatief effect

< 3 OUE/m³ als 98P Verwaarloosbaar effect

Woningen gekoppeld aan andere veeteeltbedrijven worden afzonderlijk vermeld.

De verspreidingswolken moeten in het MER / de ontheffingsaanvraag op figuur worden weergegeven, met minimale aanduiding van:

de verschillende zones (10-20 OUE/m³; 5-10 OUE/m³, 3-5 OUE/m³ voor clusters en 10-20 OUE/m³; 3-10 OUE/m³, 1,5-3 OUE/m³ voor geïsoleerde bedrijven);

situering van de bedrijven waarvan de emissies werden opgenomen in de modellering;

situering van mogelijk beïnvloede woningen;

situering van de indicatorwoningen: woningen die het meest kritisch gelegen zijn in functie van de berekende geurconcentratie en het gebied waarin deze woningen gelegen zijn.

Tevens wordt op kaart de emissiegrens van 3 OUE/m³ weergegeven, waarbij enkel rekening gehouden wordt met de emissie veroorzaakt door het bedrijf en niet van de omliggende bedrijven. Dit wordt zowel weergegeven voor de huidige als toekomstige situatie.

Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze ‘grens’ van 3 OUE/m³ niet als een norm beschouwd mag worden. De emissie van het bedrijf op zich is namelijk inzake geur, geen maat voor de werkelijke hinder, en heeft dus ook weinig betekenis. Deze lijnen dienen voornamelijk om een beter inzicht te krijgen in de schaalvergroting van het project.


55

Er dient een tabel toegevoegd te worden met de geurimmisies bij de verschillende indicatorwoningen met volgende informatie:

individuele geurimmissie in de huidige vergunde situatie individuele geurimmissie in de geplande situatie

aangevuld bij bronnenclusters met: cumulatieve geurimmissie in de huidige vergunde situatie cumulatieve geurimmissie in de huidige vergunde situatie zonder het bedrijf cumulatieve geurimmissie in de geplande situatie

Geurhinder op basis van afstandsregels

Ter beperking van hindereffecten stelt Vlarem II afstandsregels (enkel voor varkens en pluimvee) voorop. Hierbij wordt in functie van de aanwezige dierenaantallen en het gebruikte stalsysteem een bepaalde te respecteren afstand opgelegd (te meten vanaf het meest nabij gelegen staluiteinde tot de grens van het meest nabij gelegen gevoelig gebied). Deze afstandsregels bieden echter geen garantie voor het correct inschatten van de geurkwaliteit. Bepaalde versoepelingen zijn toegepast bij het vaststellen van de afstandsregels en afstandsregels zijn een sterke vereenvoudiging van de reëel optredende effecten. De afhankelijkheid van geurverspreiding met betrekking tot klimatologische parameters, zoals windrichting, wordt niet in rekening gebracht.

Niettemin dienen deze afstandsregels in het MER opgenomen te worden, aangezien deze afstandsregels aanvullend en nuancerend kunnen werken. Modellering en toetsing aan (een voorstel van) normen is soms streng in beoordeling en hier kunnen afstandsregels dus nuanceren.

De beoordeling gebeurt dan ook door het al dan niet overschrijden van afstandsregels. Bij overschrijding dienen waar mogelijk, milderende maatregelen toegepast te worden.

7.1.4.3 Stofhinder

Gezondheidseffecten van zwevend stof (bron: Achtergronddocument Zwevend Stof – MIRA, dec. 2007)

Het is gekend dat aerosoldeeltjes ideale transportmiddelen zijn om een aantal toxische componenten tot in de longen te brengen. Afhankelijk van hun grootte worden de stofdeeltjes afgezet in de neus-, keel- en mondholte, de longen of de longblaasjes. De kleinere deeltjes dringen het diepst door in de longen.

Zo kan PM10-stof door mechanische en toxische inwerking de slijmafvoer in de luchtwegen verstoren, ademhalingsklachten uitlokken en de gevoeligheid voor luchtweginfecties verhogen. Ondermeer de aanwezigheid van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) en kankerverwekkende metalen in sommige stofdeeltjes kan de ontwikkeling van longkanker bevorderen. Andere toxische bestanddelen van stof kunnen zich na afzetting in de longen nog verder in het (menselijk) lichaam verspreiden via de bloedbaan of het lymfestelsel. Ultrafijne deeltjes kunnen gedeeltelijk na inademing relatief snel doordringen in de bloedbaan. Zowel PM10, PM2,5 als nog fijnere deeltjes (PM0,1) kunnen ontstekingsreacties veroorzaken in de longen.

Het is stilaan duidelijk dat er verschillende chemische componenten of fysische eigenschappen van PM10 en PM2,5 zijn die aanleiding geven tot biologische effecten en gezondheidsschade. De samenstelling is vaak complex en speelt waarschijnlijk ook een (nog) deels onbekende rol bij de gezondheidseffecten van fijn stof.

Zowel de massahoeveelheid als het aantal deeltjes dat opgenomen wordt door inademing zijn bepalend voor de toxiciteit. Grof stof wordt hoofdzakelijk via het spijsverteringskanaal in het lichaam opgenomen, maar bevat ook een aantal toxische metalen. Meer en meer verschuift de aandacht naar PM2,5 en PM0,1 maar wetenschappers wijzen er toch op dat de grovere fractie van PM10 niet mag vergeten worden.


56

Bepaling stofemissie

De voornaamste stofbronnen voorkomend op het landbouwbedrijf zijn: Emissielucht van stallen (voederdeeltjes, huidschilfers, ligstro, …); Op- en overslag van goederen (o.a. droog voeder); Overige bronnen (laden & lossen van dieren, mestverwerkingsinstallatie en het uitmesten en droogborstelen van

de stallen).

De voornaamste bronnen van fijne stof op veeteeltbedrijven zijn het voeder, de mest en het strooisel. Een kleinere bijdrage wordt geleverd door huidschilfers, haar, insectdeeltjes, enz.

Het rapport “Evaluatie van het reductiepotentieel voor fijn stofemissies (TSP, PM10, PM2,5) naar het compartiment lucht in een aantal sectoren in Vlaanderen. Eindrapport: DEEL 1: Literatuur” (Vito, 2003) vermeldt volgende emissies fijn stof bij land- en tuinbouw, veeteelt en visvangst in 2000:

TSP (ton) PM10 (ton) PM2,5 (ton)

Kippen 1.778,5 871,5 249

Runderen 613,9 270,1 67,5

Varkens 3.144,8 1.383,7 314,5

Totaal land- en tuinbouw, veeteelt en visvangst 198.832,9 24.302,6 3.160,7

De fractie PM10 bedraagt minder dan 50 % van het totaal aan stof, de fractie PM2,5 minder dan 15 %. Inzake ernstige gezondheidsredenen zijn voornamelijk deze fijnere fracties van belang (PM10 en PM2,5). Er wordt dan ook aangeraden om voor inschatting van de stofhinder voor veeteeltbedrijven, zowel rekening te houden met de PM10-emissie als deze van PM2,5.

Stofemissie uit stallen

Stofuitstoot via de emissielucht van de stallen kan beschouwd worden als een permanente bron waarbij de stofconcentratie functie is van verschillende factoren, zoals het ventilatiedebiet, de leeftijd van de dieren, het stalsysteem, etc. Een groot deel van het geëmitteerde stof slaat neer in de onmiddellijke omgeving van de stallen (waarna het opnieuw kan opwaaien).

Op Europees vlak werd het handboek “EMEP-CORINAIR Emission Inventory Guidebook 2009” (EEA, 2009) ontwikkeld met als doel een omvattend overzicht van methodologieën voor de kwantificatie van atmosferische emissies te bekomen. Het handboek is in de eerste plaats bedoeld om nationale, regionale en lokale inventarissen van luchtemissies op te maken. In het handboek worden emissiefactoren ontwikkeld voor diverse sectoren, waaronder ook de veeteelt.

Op 15 maart 2009 zijn eveneens recente emissiefactoren voor PM10 op de website van het Ministerie van VROM gepubliceerd23. Deze nieuwe factoren zijn deels gebaseerd op metingen die de afgelopen jaren voor verschillende stalsystemen zijn uitgevoerd. Voor een aantal stalsystemen verschillen deze factoren behoorlijk met de 'oude' factoren.

Indien er voor PM2,5 geen gegevens beschikbaar zijn, wordt PM2,5 berekend via volgende formule ( Chardon en van der Hoek (2002)): PM2,5 = 8/45 * PM10.

Voor het maken van een inschatting van stofemissie uit stallen wordt gebruik gemaakt van de lijst met

geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof. Voor fijn stof zijn deze gebaseerd op

Nederlandse cijfers.24

23 Op grond van de Nederlandse Regeling beoordeling luchtkwaliteit 2007 (art. 66 en 67) moet er in Nederland voor de berekening van concentraties van fijn stof gebruik worden gemaakt van de emissiefactoren voor de veehouderij die zijn gepubliceerd op de website van het ministerie van VROM.

24 http://www.ilvo.vlaanderen.be/Portals/68/documents/Diensten/Evaluatie_emissiefactoren_Richtlijnenboek_Landbouwdieren.pdf


57

Luchtwassers worden in de veehouderij toegepast om de ammoniak- en/of de geuremissie uit stallen te reduceren. De exploitatiekosten (incl. investeringen) van luchtwassers zijn vrij hoog, daarom worden ze tot nu toe meestal toegepast als andere, goedkopere methoden onvoldoende reductie geven van emissies van ammoniak en/of geur.

Luchtwassers hebben eveneens een effect op de stofuitstoot, maar zijn geen oplossing als er werkelijk stofproblemen zijn (bv. pluimveestallen). In dergelijk geval geraken de filters namelijk verstopt, waardoor de wassers niet meer functioneren. Voor het wassen van stof uit de lucht maakt het waarschijnlijk weinig uit of er een bacteriemassa of zuur aanwezig is in het systeem. Het wassend effect wordt vooral door het water gerealiseerd. Uit oogpunt van stofemissie zou het wassen met alleen water dus kunnen volstaan.

In de Nederlandse lijst werden de fijn stof reducties voor luchtwasssystemen aangepast naar aanleiding van de fijn stof meetcampagne. Op basis van een analyse van de resultaten voor PM10 heeft men de luchtwassers ingedeeld in 4 groepen, nl. chemische luchtwassers, biologische luchtwassers met korte verblijftijd (< 2.0 s in waspakket en het bevochtigde deel van het aanstroomtraject), biologische luchtwassers met lange verblijftijd en gecombineerde luchtwassers. De reductiepercentages voor de gecombineerde luchtwassystemen werden overgenomen van Duitsland.

Het richtlijnenboek omvat op dit ogenblik geen reductiepercentages voor PM2.5 voor luchtwassystemen. Deze waarden werden in Nederland vastgelegd op basis van de fijn stof meetcampagne en aanvullend onderzoek. Ogink en Hahne (2007) hebben een verwijderingsrendement voor PM2.5 voor gecombineerde luchtwassers vastgelegd op 70%. Dit gebeurde op basis van de resultaten van een meetcampagne op een combiwasser van Big Dutchman (ASG rapport 66) en op basis van niet gerapporteerde gegevens uit andere onderzoeken (Mosquera et al., 2011).

Voor biobedden wordt er in de BREF Intensive rearing of poultry and pigs stofverwijderingsrendement van 80-100% vermeld. Er wordt echter geen specificatie gegeven over de fractie van stof dat men hier bedoelt. In dezelfde paragraaf spreekt men over een PM2.5 verwijderingsefficiëntie van 63% met een verwijzing naar een Nederlands rapport. De Vlaamse bio-bedden zijn echter niet hetzelfde als de biofilters in Nederland.

De cijfers uit de Nederlandse lijst, buiten die voor biobedden, werden overgenomen in de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammonia, geur en fijn stof.

Gaswassers kunnen als emissiebeperkende techniek dus bij zeer veel gasvormige emissies worden toegepast, en ook voor stof (tenzij bij stofproblemen). Door het behandelen van de afgezogen stallucht door middel van een gaswasser worden zowel de emissie van ammoniak, stof als geur, beperkt.

Overige bronnen stofemissie

Deze bronnen zijn moeilijk kwantificeerbaar en zijn in grote mate afhankelijk van de gebruikte werkmethodes en preventieve maatregelen die door de uitbater genomen worden. Enkel voor de emissielucht uit de stallen zijn er emissiefactoren van stof beschikbaar.

De andere bronnen die aanleiding geven tot stofemissie dienen zoveel mogelijk gekwantificeerd te worden. Bij gebrek aan concreet cijfermateriaal dienen deze zo goed mogelijk kwalitatief beschreven te worden.

Bepaling stofconcentratie

Naar analogie met de inschatting van de geurimissie en de ammoniakdepositie, wordt er aanbevolen om de stofconcentratie te bepalen met behulp van IMPACT (zie bijlage ‘Modelleringsafspraken’ bij het RLB Landbouwdieren op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijkvoor de invoerparameters).

Toetsing stofconcentratie

De EU (1999/30/EG) formuleerde in 1999 een aantal grenswaarden voor PM10 in de omgevingslucht (geldig vanaf 2005).


58

jaargemiddelde grenswaarde van 40 µg/m³ niet meer dan 35 x overschrijden per jaar van het daggemiddelde van 50 µg/m³

Bij het vastleggen van de daggemiddelde en jaargemiddelde normen voor PM10 in de richtlijn 99/30/EG is men uitgegaan van de stand der kennis in het midden van de jaren ‘90. De basis voor deze richtlijn waren de streefwaarden voor luchtkwaliteit van de Wereld Gezondheidsorganisatie (2000) en de epidemiologische studies uit het begin van de jaren ‘90 die een verband legden tussen de variatie van de daggemiddelde PM10- en zwarterookconcentraties en de variatie van de dagelijkse sterfte. Men ging er ook van uit dat de beide normen op elkaar afgestemd waren en dat een jaargemiddelde van 40 µg/m³ PM10 overeenkwam met ongeveer 35 overschrijdingen van de daggemiddelde norm van 50 µg/m³. Men stelt nu echter vast dat de daggemiddelde norm strenger is dan de jaargemiddelde norm.

IRCEL heeft via een regressie op basis van meetdata uit 2002 35 dagen met overschrijding omgerekend naar een jaargemiddelde concentratie van 31,3 µg/m³.

Figuur – Verband tussen aantal overschrijdingsdagen (PM10, 24h > 50 µg/m³) en de jaargemiddelde PM10-concentraties voor alle PM10

stations in België in het kalenderjaar 2002 (bron: IRCEL)

In december 2007 werd een nieuwe geïntegreerde richtlijn ‘Richtlijn van het Europese Parlement en de Raad betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa’ door het Europees parlement (11/12) en de raad goedgekeurd. Wat fijn stof betreft zijn volgende elementen van belang:

De PM10 grenswaarden die sinds 2005 van kracht zijn blijven behouden;

Er worden normen voorzien voor PM2,5: Voor PM2,5 wordt tegen 1 januari 2010 een jaargemiddelde streefwaarde van 25 µg/m³ vooropgesteld, die een grenswaarde wordt in 2015. Tevens wordt een indicatieve grenswaarde vooropgesteld van 20 µg/m³ in 2020, waarbij een herziening is voorzien in 2013.

Voor verdere uitleg inzake toetsing en significantiebeoordeling wordt verwezen naar het Richtlijnenboek Lucht.

Er wordt aanbevolen om voor PM10 in het significantiekader (1%-3%-10%) enkel te toetsen aan de herrekende jaargemiddelde waarde van 31,3 µg/m³ (Celis et al., 2009).


59

7.1.4.4 Ammoniakemissie

De vrijzetting van ammoniak uit dierlijke mest is het resultaat van de afbraak van in de mest aanwezige stikstofverbindingen. Het ontstaan van NH3 in de rundvee- en varkensmest is vooral het gevolg van microbiële processen die de in de mengmest aanwezige stikstof (onder de vorm van ureum, eiwitverbindingen en peptiden) omzetten naar ammoniak. Bij pluimvee is het voornamelijk urinezuur dat door microbiële afbraak omgezet wordt naar ureum en vervolgens naar ammoniak.

Bij ‘verzuring’ en ‘eutrofiëring’, twee belangrijke milieubegrippen, is ammoniak uit de veehouderij de belangrijkste factor. Ammoniak wordt relatief snel uit de atmosfeer verwijderd, in de eerste plaats door zijn zeer goede oplosbaarheid in water. Het belangrijkste effect dat ammoniak dan ook met zich meebrengt wordt veroorzaakt door de depositie ervan, waarbij ammoniak voor een verzurend en vermestend effect zorgt op bodem, water en fauna & flora. Bijgevolg wordt er ter inschatting van de milieu-impact van de ammoniakemissie geen immissie berekend, maar wordt de depositie beschouwd.

Verzuring en gevolgen van verzuring door ammoniakdepositie (bron: Milieurapport, 2007)

Verzuring wordt omschreven als de gezamenlijke effecten van luchtverontreinigende stoffen die via de atmosfeer worden aangevoerd en waaruit zuren kunnen gevormd worden. De belangrijkste verzurende bijdrage wordt geleverd door de stoffen SO2, NO2 en NH3. In de veeteelt speelt ammoniak hierbij de belangrijkste rol. Er wordt dan ook voorgesteld om voor de berekening van de verzurende depositie zich te beperken tot enkel de ammoniakdepositie. Het geloosde ammoniak is een basisch gas dat in eerste instantie zorgt voor een beperkte neutralisatie van de atmosfeer. Bij deze reactie wordt het echter omgezet in het zure ammonium (NH4+). Wanneer ammonium de bodem bereikt, wordt het door nitrificerende bacteriën omgezet in salpeterzuur.

Verzurende emissies hebben niet alleen een effect op de pH-waarde van regen. De verwijdering van deze componenten uit de lucht verzuurt de bodem en het oppervlaktewater, en zorgt voor aantasting van de ecosystemen (bv. heides en vennen). Verzuring heeft een negatieve invloed op de biodiversiteit. Verzuring kan ook leiden tot verhoogde nitraatgehaltes in het grondwater en tot de uitspoeling van metalen naar het grondwater. Inademing van verzurende componenten en opname van verontreinigd grondwater kunnen leiden tot gezondheidsklachten bij de mens. Verzurende deposities veroorzaken bovendien corrosie van materialen en een versnelde verwering van gebouwen.

Eutrofiëring en gevolgen van eutrofiëring door ammoniakdepositie (bron: Milieurapport, 2007)

Eutrofiëring is de aanrijking van bodem en water met nutriënten (vnl. stikstof, fosfor en kalium) waardoor ecologische processen en natuurlijke kringlopen verstoord worden. Deze verstoringen leiden tot verhoogde stikstof- en fosfaatconcentraties in gronden oppervlaktewater. Dit veroorzaakt mede de achteruitgang van biodiversiteit en de kwalitatieve achteruitgang van voedingsgewassen. Ook de kwaliteit van de drinkwatervoorziening wordt onder druk gezet.

Eutrofiëring kan lokale, regionale en mondiale gevolgen hebben.

Lokaal leidt eutrofiëring tot verhoogde nitraat- en fosfaatconcentraties in oppervlakte- en grondwater en dus vervuiling van drinkwatervoorraden, tot achteruitgang van de biodiversiteit in (natuur-) gebieden en mogelijk tot kwalitatieve achteruitgang van voedingsgewassen (en hun effect op de volksgezondheid).

Regionaal treedt eutrofiëring van zoet en zout oppervlaktewater op. Het water wordt met andere woorden verrijkt met voedingsstoffen, wat een negatief effect heeft op het waterleven. Planten zoals algen gaan zich explosief ontwikkelen, waardoor er minder licht in het water kan doordringen en sommige anaërobe bacteriën meer actief worden. Hierdoor kunnen sommige vissen en andere organismen niet meer blijven leven.

Mondiaal verhoogt de uitstoot van lachgas, een belangrijk broeikasgas.

De verbanden tussen emissies, concentraties, deposities en gevolgen voor mens, natuur en economie zijn vooral complex voor stikstof wegens de vele omzettingen die kunnen optreden.


60

Bepaling ammoniakemissie

Ammoniakemissie uit stallen

Varkens- en pluimveestallen

Ammoniakemissiearme stallen:

In een Vlaamse werkgroep stallen werden de stalsystemen geselecteerd die in aanmerking komen in het kader van het ammoniakreductieplan voor Vlaanderen. De systemen die wettelijk kunnen toegepast worden als ammoniakemissiearm stalsysteem voor varkens en pluimvee werden opgenomen in de ‘Lijst van ammoniakemissiearme stalsystemen’ (Ministerieel besluit van 31 mei 2011 (B.S. 8.07.11) en toevoegingen). Deze ammoniakemissiefactoren werden overgenomen in de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof.

Conventionele stallen:

Voor de overige stalsystemen zijn geen Vlaamse waarden beschikbaar. Naar analogie met de Nederlandse Regelgeving geurhinder & veehouderij, is er in Nederland eveneens een Regeling ammoniak & veehouderij opgesteld. Voor niet-ammoniakemissiearme stalystemen werden de Nederlandse cijfers overgenomen in de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof.

Luchtwassers:

Op de Lijst voor ammoniakemissiearme stalsystemen staan ook verschillende technieken om de stallucht te zuiveren.

Biologisch luchtwassysteem Chemisch luchtwassysteem Biobed

Momenteel wordt voor al deze technieken 70% ammoniakreductie toegekend. Dit werd overgenomen in de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof.

Rundveestallen

Opnieuw wordt hier verwezen naar de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor ammoniak, geur en fijn stof. Door het ontbreken van Vlaams cijfermateriaal, werd gekeken naar de Nederlandse Regeling Ammoniak & veehouderij.

Voor de emissiefactoren voor ammoniak wordt verwezen naar de lijst met geactualiseerde emissiefactoren voor

ammoniak, geur en fijn als bijlage bij het RLB.25 Deze bijlage geeft een overzicht van de verschillende aanbevolen

ammoniakemissiefactoren en wordt ook steeds actueel gehouden (bv met de lijst voor ammoniakemissiarme

stalsystemen). Indien in het MER / de ontheffingsaanvraag gebruik gemaakt wordt van afwijkende factoren, dient dit

steeds gemotiveerd te worden.

Overige bronnen ammoniakemissie

25 https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk


61

De ammoniakuitstoot van de eventueel aanwezige mestverwerkingsinstallatie dient mee in rekening genomen te worden. Voornamelijk de aanwezigheid van een nitrificatie- en denitrificatiebekken kan aanleiding geven tot ammoniakverliezen.

Bepaling depositie

Bepaling verzurende depositie

Omdat NH3 snel uit de atmosfeer verwijderd wordt, beperkt de invloed zich tot enkele kilometers van de bron. Oorzaak van deze snelle verwijdering is in de eerste plaats de zeer goede oplosbaarheid van ammoniak in water.

Het is mogelijk om in IMPACT bij het uitvoeren van een depositieberekening voor de polluenten NH3, NOx en/of SO2 een koppeling te maken met de VLOPS depositiesnelheden kaart. In dat geval wordt voor de berekening van de verzurende en vermestende depositie per gridcel van 1km x 1km de depositiesnelheid gebruikt zoals deze voorberekend is door het VLOPS-model. De droge depositiesnelheid wordt in VLOPS berekend gebruik makende van de DEPAC-module, die op zijn beurt rekening houdt met o.a. de landgebruiksinformatie (voor negen landgebruikstypes) en de NH3, NO2 of SO2 jaargemiddelde concentratie op de locatie in kwestie. De droge depositiesnelheden zijn dus ruimteafhankelijk op een resolutie van 1km x 1km.

Ook is het mogelijk om een koppeling te maken met de VLOPS achtergronddepositiekaart. In dat geval wordt de berekende vermestende en verzurende depositiebijdrage van het project opgeteld bij de Vlaamse achtergronddepositiewaarden voor eutrofiëring of verzuring zoals berekend door het VLOPS-model.

In bepaalde gevallen kan het nuttig zijn een dubbeltelcorrectie uit te voeren. Dat geldt enkel voor veeteeltbedrijven die voor het jaar 2012 een mestbankaangifte hebben ingediend. Wel geldt dat deze dubbeltelcorrectie enkel mag uitgevoerd worden voor zover de berekening van de projectbijdrage uitgaat van een ammoniak-emissie die gelijkwaardig is aan degene die berekend is op basis van de mestbankaangifte 2012. Indien de ammoniak-emissie die men wenst door te rekenen merkelijk hoger of merkelijk lager is dan de emissie zoals berekend op basis van de mestbankaangifte 2012, dan is het niet mogelijk om op een correcte manier gebruik te maken van de dubbeltelcorrectie.

Voor de exacte methodologie inzake de koppeling met de VLOPS-depositiesnelheden kaart, de koppeling met de VLOPS achtergronddepositiekaart en de dubbeltelcorrectie verwijzen we naar de handleiding.

Omvormingsprocessen zijn op korte afstand verwaarloosbaar, evenals de natte depositie. Bijgevolg is het belangrijkste proces de droge depositie en hiervoor is de omgeving (bos, open grasland, etc.) heel belangrijk.

De meest gevoelige waarde is de waarde voor de depositiesnelheid. Deze waarde varieert sterk in functie van de omgeving. In de literatuur worden schattingen gegeven voor de hoeveelheid massa die binnen een straal van 1 km wordt gedeponeerd. Deze schattingen variëren van 5 tot 60%. Het richtlijnenboek lucht vermeldt volgende gemiddelde depositiesnelheden (uitgedrukt in cm/s):

Gras Loofbos Naaldbos Heide

NH3 0,73 1,95 3,06 1,61

SO2 1,39 1,17 1,98 0,80

NO2 0,28 0,31 0,24 0,30

We vermelden hier eveneens voor de volledigheid dat in Nederland het rekenprogramma AAgro-Stacks wordt gebruikt om de ammoniakdepositie in de veehouderij te bepalen. Voor het berekenen van de gevolgen voor de luchtkwaliteit als gevolg van punt- of oppervlaktebronnen is in Nederland Standaard Rekenmethode 3 (SRM3) voorgeschreven. SRM3 is gebaseerd op de afspraken die zijn gemaakt in het kader van het Nieuw Nationaal Model (NNM). Er zijn twee implementaties van NNM beschikbaar: PluimPlus (TNO) en STACKS (KEMA). AAgro-Stacks is een onderdeel van het KEMA-Stacks-pakket. AAgro-Stacks is gebaseerd op het NNM, en dient enkel voor de berekening van ammoniakdepositie. Er is eveneens reeds een geurverspreidingsmodel V-Stacks-vergunningen, dat gebaseerd is op het NNM. Bedoeling is dat op (korte) termijn AAgro-


62

Stacks ook zal omgevormd worden zodat PM10 en PM2,5 ermee gemodelleerd kan worden. In een latere fase zou het dan de bedoeling zijn om deze drie modellen te integreren in een combimodel, of toch ten minste dat er gebruiksvriendelijke uitwisselingsmogelijkheden komen.

Bepaling vermestende depositie

Naast het verzurend effect van ammoniakemissie uit stallen kan deze emissie eveneens een vermestende invloed hebben, dit ten gevolge van de stikstofhoudende samenstelling van ammoniak.

Deze vermestende depositie wordt afgeleid door de verzurende depositie, uitgedrukt in zuurequivalenten per ha per jaar, om te zetten in kilogram N per ha per jaar waarbij 1 Zeq gelijkstaat aan 0,014 kg N.

Cumulatieve depositie

De berekende depositie ten gevolge van de ammoniakuitstoot afkomstig van het onderzochte bedrijf, levert slechts een bijdrage aan de totale depositie op een bepaalde locatie. De VMM (2009) publiceerde een lijst waarbij de totale verzurende depositie per gemeente werd bepaald op basis van het OPS-model. Het OPS-model kan transport, verspreiding en depositie berekenen van bv. verzurende en vermestende stoffen (SO2, NOX, NH3, sulfaten, nitraten, ammonium). Een evaluatie heeft echter uitgemaakt dat de relatieve fout van de totale verzurende depositie (natte en droge N- en S-depositie) wordt geschat op 20-30% voor gras, 20 tot 33% voor heide, 25-45% voor loofbos en 21-28% voor naaldbos (VMM (2007b)).

Een andere mogelijkheid is om niet te toetsen ten opzichte van de norm of toetsingswaarde zelf (zie eerder), maar om bij de beoordeling rekening te houden met de procentuele bijdrage van het project aan de milieukwaliteitsnorm of richtwaarde. Deze laatste methode wordt hierbij aangeraden.

Verder kan het nodig zijn om (naar analogie met de cumulatieve geurmodellering) eveneens de ammoniakemissie van de omliggende bedrijven mee in rekening te brengen. De noodzaak tot deze cumulatieve benadering wordt projectspecifiek bekeken (zie ook verder).

Toesting verzurende & vermestende deposities

Toetsing van verzurende en vermestende deposities vereist kennis van de aanwezige natuurelementen in de omgeving. Bijgevolg wordt de toetsing uitgevoerd bij de discipline Biodiversiteit.


63

7.2 WATER


Onder ‘water’ worden drie watersysteemcomponenten bedoeld: Oppervlaktewater Grondwater Watergebruik

Effecten van een veeteeltbedrijf op één van deze watersysteemcomponenten, kunnen bijkomend ingedeeld worden onder het aspect ‘waterhuishouding’ en het aspect ‘waterkwaliteit’. Bij oppervlaktewater kunnen er ook structuureffecten optreden.

Aspect waterhuishouding

Oppervlaktewater

Ingrepen die een grote verharding met zich meebrengen of het bouwen van infrastructuren in van nature overstroombare gebieden kunnen een wijziging van het overstromingsregime met zich meebrengen.

Bovendien zorgt de bijkomende verharding in dit geval voor een wijziging in de infiltratiehoeveelheid, gevolgd door een wijziging van de afstromingshoeveelheid.

Grondwater

Onder de noemer verstoring van de grondwaterhuishouding komt bij veeteeltbedrijven voornamelijk verdroging aan bod ten gevolge van wateronttrekking. Water kan tijdelijk onttrokken worden, als bemaling bij de aan- en afbraakfase, maar kan ook voor langere tijd onttrokken worden als grondwaterwinning.

Er wordt dus een onderscheid gemaakt tussen effecten veroorzaakt door de aanlegfase en effecten door de exploitatie van het bedrijf. In beide gevallen dient de invloedsstraal van deze onttrekking bepaald te worden, alsook de daling van de grondwatertafel ter hoogte van overige grondwaterwinningen.

De verdrogingseffecten op de vegetatie, worden onder de discipline Biodiversiteit beschouwd. Verdrogingseffectten in bepaalde bodemlagen worden wel behandeld binnen deze discipline.

Aspect waterkwaliteit

Oppervlaktewater

Allerhande vormen van verontreiniging bedreigen de kwaliteit van het Vlaamse oppervlaktewater. Vele menselijke activiteiten oefenen rechtstreeks of onrechtstreeks druk uit op de kwaliteit van het oppervlaktewater en veroorzaken een fysische of chemische kwaliteitsvermindering van het oppervlaktewater en van de waterbodem. Mogelijke bronnen van oppervlaktewaterverontreiniging voor de inrichtingen binnen de activiteitengroep Landbouwdieren zijn:

lozing van afvalwater, opslag en uitspreiden van mest of mestproducten, verontreiniging door brandstoffen, reinigings- en bestrijdingsmiddelen, calamiteiten.

Het Mestdecreet en het Mestactieplan hebben onder meer tot doel de verontreiniging van gronden oppervlaktewater met nitraat terug te dringen tot een niveau van maximaal 50 mg nitraat/liter.

Zoals reeds gesteld worden de cultuurgronden niet mee in rekening gebracht. Het risico van eutrofiëring door mestopslag, alsook de mogelijke verontreiniging door brandstoffen, reinigings- en bestrijdingsmiddelen worden behandeld onder de discipline Bodem.


64

Bijgevolg wordt hier enkel dieper ingegaan op het afvalwater. Zowel huishoudelijk afvalwater als bedrijfsafvalwater worden beschouwd. Niet enkel het reinigingswater van de stallen dient beschouwd te worden, maar eveneens reinigingswater van bijvoorbeeld machines en voertuigen (bij runderen bijvoorbeeld het melkhuisje, maar ook de reiniging van vrachtwagens voor het vervoer van dieren (indien voorvallend op het bedrijf) dient in beschouwing genomen te worden).

Grondwater

Ook de grondwaterkwaliteit kan t.g.v. emissies (rechtstreeks, zoals door uitspoeling mestsappen of bestrijdingsmiddelen), of door aanpassen van de waterhuishouding (onrechtstreeks, zoals het aantrekken van verzilt/vervuild grondwater), beïnvloed worden. De opslag van fossiele brandstoffen kan in geval van calamiteiten tevens een effect hebben op de grondwaterkwaliteit.

Aspect structuur

De effectgroep “structuurwijziging waterloop” komt binnen de activiteitengroep Landbouwdieren slechts sporadisch voor. In projecten waarbij het oppervlaktewater rechtstreeks ingrepen ondergaat (bijvoorbeeld kruising van waterlopen, plaatsen van kunstwerken op de waterloop, vergraving langsheen oever of dijk van de waterloop,…) is dit effect van belang. Binnen het aspect structuurkwaliteit kunnen een aantal effectgroepen onderscheiden worden zoals wijziging meandering, wijziging holle oevers, wijziging stroomkuilenpatroon, wijziging sinuositeit,…, maar in de praktijk worden deze meestal onder de gemeenschappelijke noemer “wijziging structuurkwaliteit”, en dus niet afzonderlijk, behandeld.

Watergebruik

In het rapport dient ter verduidelijking van het watergebruik, een waterbalans opgesteld te worden. Alle stromen in de waterbalans worden hierbij kwantitatief ingeschat, voor zowel de referentiesituatie als de geplande situatie alsook voor de mogelijke alternatieven.

Inzake watergebruik dienen in het MER twee effecten te worden beschouwd: Overmatig watergebruik Aanwending van hoogwaardig grondwater voor laagwaardige toepassingen

Watertoets

De watertoets is een beoordeling waarbij wordt nagegaan of een project schadelijke effecten veroorzaakt als gevolg van een verandering in de toestand van het oppervlaktewater, het grondwater of de waterafhankelijke natuur. Het resultaat van de watertoets wordt als een waterparagraaf opgenomen in de vergunning.

Het decreet Integraal Waterbeleid (IWB) voorziet dat alle genoodzaakte elementen en informatie ten behoeve van het uitvoeren van de watertoets in geval van MER-plichtige projecten in het MER dienen gesynthetiseerd te zijn. Het MER moet met andere woorden alle gegevens vermelden die de watertoets mogelijk maken. De watertoets op zich is een beoordeling die gebeurt door de vergunningverlenende overheid en niet door de MER-deskundige water of in het kader van de m.e.r.-procedure.

Het hoofdstuk in het MER dat de “elementen ter beoordeling van effecten op het watersysteem ten behoeve van de watertoets” integreert dient te bestaan uit een synthese van de belangrijkste effecten die in het kader van het MER op het watersysteem naar voren komen, en heeft betrekking tot:

effecten op waterhuishouding, waterkwaliteit en structuurkwaliteit voor oppervlaktewateren, grondwater en waterbodem;

effecten op watergebonden fauna en flora;


65

effecten op watergerelateerde thema’s voor de mens (o.a. overstromingsregime, ruimte voor water, belevings- en recreatieve waarde van watersystemen, cultuurhistorische en landschappelijke waarde van watersystemen,..).

In een MER kunnen de nodige elementen voor de watertoets verwerkt worden in de discipline water ofwel toegevoegd worden als een apart herkenbaar hoofdstuk. Dit laatste is enkel noodzakelijk indien het MER is opgesteld volgens de receptorgerichte benadering. Een duidelijke conclusie bij de discipline water of het apart hoofdstuk over de watertoets kan een hulp zijn bij het opmaken van de waterparagraaf (als resultaat van de watertoets wordt een waterparagraaf opgenomen in de vergunning).


Oppervlaktewater

Het studiegebied beperkt zich tot de oppervlaktewateren die rechtstreeks kunnen beïnvloed worden door het project.

Grondwater

In de referentiesituatie wordt ruim aandacht besteed aan de beschrijving van de grondwaterkwetsbaarheid, de watervoerende lagen en eventuele andere grondwaterwinningen in de ruime omgeving van het bedrijf. Deze beschrijving omvat aldus het eigenlijke projectgebied en de ruimere omgeving.


Oppervlaktewater

De referentiesituatie bevat een hydrografische beschrijving van de bedrijfsomgeving waarbij de waterlopen in de nabijheid van het bedrijf weergegeven en besproken worden. Voor de bespreking en ligging van de waterlopen wordt er gebruik gemaakt van de Vlaamse Hydrografische Atlas.

De kwaliteit van de waterlopen, waarnaar het bedrijf ontwatert, wordt beschreven op basis van metingen van de Biotische index en de Prati index (gegevens meetpunten VMM en MAP).

De ligging van het bedrijf volgens de watertoetskaart met overstromingsgevoelige gebieden dient te worden weergegeven.

Grondwater

Verdergaand op de beschrijving van de geologie (bodem) dient de hydrogeologie besproken te worden. De hydrogeologische informatie wordt verkregen uit de grondwaterkwetsbaarheidskaarten opgesteld voor Vlaanderen en de Geologische kaart. Hierbij wordt nagegaan waar zich de eerste watervoerende lagen bevinden en in welke mate deze eventueel worden afgeschermd door bovenliggende formaties (doorlaatbaarheid van de verschillende lagen, grondwaterkwetsbaarheid,...). Verder worden de openbare drinkwatervoorzieningen en/of grondwaterwinningen die zich bevinden in het studiegebied, alsook de eventuele winningen van het bedrijf zelf, beschreven en gesitueerd.

Indien er op het bedrijf peilputten aanwezig zijn, dan dient de kwaliteit van het grondwater beschreven te worden op basis van eerder uitgevoerde analyses.


66


In wat volgt wordt voornamelijk ingegaan op de effectvoorspelling. Voor de beoordeling zelf (significantiekaders), verwijzen we hier verder naar het Richtlijnenboek Water.

Aspect waterhuishouding

Oppervlaktewater

Bijkomende verharding zal zorgen voor een wijziging in infiltratiehoeveelheid, gevolgd door een wijziging van de afstromingshoeveelheid. Er wordt nagegaan of de geplande ingreep gelegen is in of effecten kan hebben op een risicozone voor overstromingen.

Deze zones kunnen afgeleid worden aan de hand van de watertoetskaart met overstromingsgevoelige gebieden.

In het dossier dienen volgende zaken opgenomen te worden, ter staving van het risico op overstroming: De grootte van de verharde oppervlakte (referentiesituatie & geplande situatie); Ligging volgens de watertoetskaart (te raadplegen op de website van het AGIV).

Beoordeling gebeurt op basis van de capaciteit van de afvoeren infiltratievoorzieningen. Hierbij wordt er verwezen naar de gewestelijke stedenbouwkundige verordening (GSV) inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater. In het MER moet worden aangegeven of er voldaan is aan de GSV.

Grondwater

Verstoring grondwater: bronbemaling tijdens de geplande aanlegfase

Op basis van de diepte van de grondwatertafel ter hoogte van de bedrijfslocatie en van de noodzakelijk geachte bouwdiepte, wordt berekend hoe groot de grondwaterstandsdaling dient te zijn. De invloedsstraal van de bemaling (R in m) kan berekend worden met de formule van Sichardt:

R = Ks ..3000

met: s = de gewenste grondwaterstandsdaling

K = doorlaatbaarheidscoëfficiënt (m/dag)

Verstoring grondwater ten gevolge van bedrijfsuitbating

De daling van de grondwatertafel kan volgende effecten met zich mee brengen: Verdroging van verdrogingsgevoelige vegetatietypes Verstoring van nabij gelegen grondwaterwinningen

In eerste instantie dient een verschil gemaakt te worden indien de grondwaterwinning water pompt uit een watervoerende laag die in contact staat met de luchtdruk (“freatische laag”) dan wel uit een afgeschermde laag (“gespannen laag” waarbij er een overdruk heerst, ook arthesisch grondwater genoemd). Indien er water gepompt wordt uit een gespannen laag, dan kan de verdrogende invloed op de omliggende vegetatie als verwaarloosbaar beschouwd worden. Wel dient dan nog gekeken te worden of er beïnvloeding kan optreden van omliggende grondwaterwinningen die uit dezelfde laag water onttrekken en dient de impact op de gespannen laag zelf bekeken te worden (hiermee wordt het effect op de stijghoogte bedoeld, en een daling al dan niet tot onder het plafond van de gespannen laag).

Het verschil tussen freatisch en arthesisch grondwater is niet enkel van belang om te weten welke effecten beschouwd dienen te worden, maar dit heeft ook een invloed op de berekeningswijze. De invloed van de grondwaterwinning op de watervoerende laag kan o.a. berekend worden met behulp van:

de formule van Theis voor een afgesloten watervoerende laag (“gespannen laag”)


67

de formule van Dupuit voor een ongespannen watervoerende laag (“freatisch grondwater”)

Bij toepassing van deze formules moeten de gebruikte parameters steeds in het dossier opgenomen worden.

De formule van Dupuit

Voor een putbemaling (ongespannen laag) kan de formule van Dupuit gebruikt worden:

Waarbij: Q = debiet in m³/dag per put K = doorlatendheid van de watervoerende laag (m/dag) H = de dikte van het ongestoorde watervoerende pakket (m), h = de dikte van het watervoerende pakket bij winning (m) R = invloedsstraal (m). Indien geen metingen beschikbaar kan deze bijvoorbeeld berekend worden met de formule van Sichardt

(R=3000.(H-h).√(k)). Hierbij dient K naar m/s te worden omgerekend. Ofwel kan R bepaald worden op basis van de voeding waarbij worst case Q=N.π.R².

A = de straal (m) van het gebied waar de verlaging (H-h) gerealiseerd wordt. Bij grondwaterwinning is dit de straal van de pompput.

De invloedsstraal R, is de straal waarbij vanaf deze afstand geen invloed meer waar te nemen is op de grondwaterstand. In volgende figuur wordt het verloop van een afpompingskegel weergegeven (met weergave van bovenvermelde parameters). Zoals uit deze figuur blijkt, stijgt de afpompingskegel heel snel, om dan uiteindelijk heel traag toe te nemen op lange afstand van de boorput. In praktijk wordt daarom eerder gerekend met een straal, waarop “d” (de ‘verlaging’) X cm bedraagt (dit kan wijzigen in functie van de verdrogingsgevoeligheid van de vegetatie. Indien er binnen de invloedsstraal grondwaterwinningen gelegen zijn, dan dient de grondwaterstandsdaling ter hoogte van deze winningen bepaald te worden. Hierbij dient het gecumuleerd effect beschouwd te worden van deze grondwaterwinningen.

De toepassing van Dupuit levert ook enkele bedenkingen:

- Om Dupuit te kunnen toepassen, heb je minstens 1 meting nodig om h te bepalen. Dergelijke meetgegevens zijn niet steeds beschikbaar. Indien je een inschatting kunt maken van R, kan de formule wel gebruikt worden. Dit kan bijvoorbeeld door iteratief terug te rekenen door verschillende waarden voor h in de formule van Sichardt in te brengen, tot je met de formule van Dupuit het vergunde of opgepompte dagdebiet uitkomt. Ofwel kan men op basis van een constante voeding door neerslag en aanname wanneer winning in evenwicht is, R berekenen.

- Dupuit veronderstelt een evenwichtssituatie na (in theorie oneindig) lange pomptijd, terwijl de pompen op landbouwbedrijven slechts een paar uur per dag werken. (Bijvoorbeeld: indien een landbouwbedrijf beschikt over een pomp met een capaciteit van 3 m³/uur en vergunning voor het oppompen van 30 m³ per dag, dan mag er maar

10 uur per dag gepompt worden). Binnen de context van een MER kan het pompen echter meestal gezien worden

R

Ad

h

H


68

als een continue situatie, met het vergunde dagdebiet (of vergunde jaardebiet/365) of met het gemiddelde gerealiseerde dagdebiet.

De formule van Theis

De formule van Theis laat toe de drukverlaging in een bepaalde watervoerende laag te berekenen na een bepaalde tijd pompen aan een constant debiet uit een afgesloten watervoerende laag. De invloedsstraal, berekend met de formule van Theis ligt steeds op oneindig. Er wordt dus nooit een evenwicht bereikt. Praktisch gezien moet er bij toepassing van Theis een bepaalde tijd gekozen worden waarvoor verondersteld wordt dat er een evenwicht is bereikt. Aangezien de pompen van een grondwaterwinning op een landbouwbedrijf slechts een paar uur per dag in werking zijn, wordt deze werkingsduur gekozen.

Deze formule bepaalt op basis van de bodemkarakteristieken (dikte aquifer, doorlaatbaarheid, etc.) en het debiet van de pomp de invloedskegel:

∞ −

Π=

Π=

u

y

uWKD

Q

y

dye

KD

Qs )(

44

met: s = de grondwatertafeldaling op r meter van de winningsput (m)

Q = het pompdebiet per put (m3/dag)

K = doorlaatbaarheidscoëfficiënt (m/dag)

D = dikte van aquifer (m)

KD = transmissiviteit van de formatie (m2/dag)

W(u) = ∞=

=

+−

++−−n

n

nn

nn

uuu

2

1

!.

1)ln(5722,0

u = KDt

SsDr

4

²

Ss = specifieke elastische bergingscoëfficiënt (1/m)

t = tijd sinds het begin van pompen (dag)

De formule van Theis is ideaal voor het interpreteren van pompproeven en eerdere geschikt voor korte winningen. Voor grondwaterwinningen, welke verondersteld worden continu te zijn, is deze minder bruikbaar aangezien men niet weet wanneer men moet stoppen.

In principe is de formule van Theis ontwikkeld voor gespannen lagen, maar eventueel kan de formule van Theis ook gebruikt worden voor freatische lagen. Hydraulisch gezien kan Theis niet toegepast worden bij freatische lagen aangezien de verzadigde dikte van een freatische aquifer niet steeds constant is wanneer je pompt (= voorwaarde voor Theis). Maar vanuit praktisch oogpunt is het te overwegen (Jacob (1950) toonde aan dat de formule ook toepasbaar is in freatische lagen indien de grondwatertafeldaling relatief klein is ten opzichte van de verzadigde dikte van de watervoerende laag (Ritzema, 1994)). In dit geval moet de factor “Ss.D” in de formule vervangen worden door de bergingscoëfficiënt bij de watertafel (S0), en is “D” gelijk aan de hoogte van de watertafel ten opzichte van de ondoorlatende basis. De waarde So is altijd kleiner dan de effectieve porositeit. We wijzen er op dat er steeds dient nagegaan te worden of er geen meetgegevens beschikbaar zijn om de formule van Dupuit te gebruiken. Indien Theis gebruikt wordt moet er steeds duidelijk vermeld worden dat een sterke abstractie wordt gemaakt doordat o.a. de dikte van de verzadigde zone e.d. als constant worden bekeken (ook de toepassing van de formule van Dupuit levert echter een sterke abstractie op).

Formule van Thiem voor een winning van grondwater uit een afgesloten watervoerende laag:


69

Waarbij: Q = debiet in m³/dag per put K = doorlatendheid van de watervoerende laag (m/dag) H = de stijghoogte (peil in de stijgbuis te rekenen van de ondergrens van het watervoerend pakket) van het ongestoorde pakket

(m) h = de stijghoogte van het watervoerend pakket bij winning (m) R = invloedsstraal (m). Indien geen metingen beschikbaar kan deze bijvoorbeeld berekend worden met de formule van Sichardt

(R=3000.(H-h).√(k)). Hierbij dient K naar m/s te worden omgerekend. Ofwel kan R bepaald worden op basis van de voeding waarbij worst case Q=N.π.R².

A = de straal (m) van het gebied waar de verlaging (H-h) gerealiseerd wordt. Bij grondwaterwinning is dit de straal van de pompput.

Dezelfde bedenkingen bij de formule van Dupuit gelden bij de formule van Thiem.

De gebruikte waarden in de formules dienen steeds in het MER te worden opgenomen. Waarden voor de specifieke elastische bergingscoëfficiënt, de bergingscoëfficiënt bij de watertafel en de doorlaatbaarheid zijn o.a. terug te vinden in het rapport “Ontwikkeling van een lokaal axi-symmetrisch model op basis van de HCOV kartering ter ondersteuning van de adviesverlening voor grondwaterwinningen” (Lebbe & Vandenbohede; 2004). Merk op dat dit slechts indicatieve waarden zijn en dat deze in de werkelijkheid hier nog sterk van kunnen afwijken. De VMM – afdeling Operationeel Waterbeheer kan steeds in haar adviezen op basis van bijkomende informatie (pompproeven e.d.) oordelen dat andere waarden dienen gebruikt te worden.

Numerieke modellen

Naast de (benaderende) analytische formules bestaan er eveneens een aantal numerieke modellen. Een belangrijke toepassing is het lokaal axiaal symmetrisch model, ontwikkeld door professor Luc Lebbe van de UGent, maar ook andere modflow-varianten voor axiaal symmetrische problemen kunnen toegepast worden.

Cumulatie

Indien er meerdere grondwaterwinningen aanwezig zijn op het bedrijf dient steeds een analyse van de overlappende verlagingskegel te worden uitgevoerd.

Daarnaast moet ook nagegaan worden of de berekende grondwaterdaling reikt tot aan een andere bedrijfsvreemde winning. De interferentie van de eigen grondwaterwinning met de bedrijfsvreemde moet in dat geval onderzocht worden.

Aspect waterkwaliteit

Zoals reeds gesteld wordt hier enkel de invloed van de inrichting op zich beschouwd, en niet de cultuurgronden.

Allerhande vormen van verontreiniging bedreigen de kwaliteit van het Vlaamse oppervlaktewater. Vele menselijke activiteiten oefenen rechtstreeks of onrechtstreeks druk uit op de kwaliteit van het oppervlaktewater en veroorzaken een fysische of chemische kwaliteitsvermindering van het oppervlaktewater en van de waterbodem. Mogelijke bronnen van oppervlaktewaterverontreiniging voor de inrichtingen binnen de activiteitengroep Landbouwdieren zijn:

lozing van afvalwater, opslag en uitspreiden van mest of mestproducten, verontreiniging door brandstoffen, reinigings- en bestrijdingsmiddelen, calamiteiten.

De verontreiniging komt in het oppervlaktewater terecht: door directe lozing; via run-off over land met verontreinigd water; of via toestroom van verontreinigd grondwater.


70

De verontreiniging van grondwater hangt nauw samen met de verontreiniging van de bodem. Mogelijke bronnen van grondwater- en bodemverontreiniging op een veeteeltbedrijf zijn:

calamiteiten door de opslag van gevaarlijke producten (fossiele brandstoffen, reinigings- en bestrijdingsmiddelen);

infiltratie van verontreinigd water; lekken van mestkelders.

Veel van deze oorzaken zijn nauw met elkaar verwant. Gevaarlijke producten die door calamiteiten in het milieu terecht komen kunnen ofwel opgevangen worden (indien hiervoor voorzieningen getroffen zijn, zoals goten die naar een vloeistofdichte citerne leiden), ofwel rechtstreeks in de bodem dringen (en eventueel doordringen tot het grondwater), ofwel via run-off afspoelen en op een andere locatie in de bodem infiltreren of afspoelen en instromen in het oppervlaktewater. Water dat in de bodem infiltreert kan hemelwater zijn, run-off water of afvalwater (bv. reinigingswater), en kan al dan niet aangerijkt zijn. Het lekken van mestkelders zorgt dan weer rechtstreeks voor de aanrijking van het grondwater. Verontreinigd grondwater kan op zijn beurt, indien er contact is tussen het grondwater en het oppervlaktewater, aanleiding geven tot verontreiniging van het oppervlaktewater.

Bijgevolg kan het effect op de waterkwaliteit ingeschat op volgende wijzen worden ingeschat: Inschatten van het effect van directe lozing van afvalwater in het oppervlaktewater. Inschatten van het risico op calamiteiten door de opslag van gevaarlijke producten en de opslag van mest.

Het Mestdecreet en het Mestactieplan hebben onder meer tot doel de verontreiniging van gronden oppervlaktewater met nitraat terug te dringen tot een niveau van maximaal 50 mg nitraat/liter.

Directe lozing van afvalwater in het oppervlaktewater

Inzake afvalwater wordt zowel huishoudelijk afvalwater als bedrijfsafvalwater beschouwd. Bedrijfsafvalwater kan afkomstig zijn van verschillende bronnen, zoals:

mestsappen; reinigingswater van stallen; reinigingswater van materialen en landbouwmachines; spuiwater van de luchtwassers; afvalwater van de melkinstallatie (voor-, hoofd- en naspoelwater) en de melkkoeltank; afvalwater van de melkstand; afvalwater van de melkput, melkhuisje, laarzen, emmers; afvalwater uit de ontsmettingsbak voor melkvee;

Afhankelijk van de herkomst, de samenstelling, de toegepaste zuiveringstechnieken en de van toepassing zijnde wetgeving kan het afvalwater worden hergebruikt of verwijderd door: opvangen in de mestkelder en uitrijden op het land (bv. reinigingswater, spuitwater van wassers), of lozen (riool of oppervlaktewater), eventueel na zuivering.

Indien het niet mogelijk is om de hoeveelheid afvalwater in te schatten, kan er gebruik gemaakt worden van algemene cijfers, zoals weergegeven in de BBT-studie ‘Veeteelt’ (VITO, 2006). Tevens wordt er hier voor een aantal van deze afvalwaterstromen een inschatting gemaakt van de samenstelling ervan.

Inzake beoordeling is het belangrijk om rekening te houden met: de waterkwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater de kwaliteitsdoelstelling van het ontvangende oppervlaktewater de kwaliteit van de afvalstroom

Het MER / de ontheffingsaanvraag dient steeds weer te geven in welke zone de locatie is gelegen volgens de zoneringsplannen van Aquafin.


71

Calamiteiten door de opslag van gevaarlijke producten (fossiele brandstoffen, reinigings- en bestrijdingsmiddelen) en door opslag van mest

Stookolietanks vormen zeer frequent puntbronnen van bodem- en grondwaterverontreiniging. Overvulling en corrosie van (ondergrondse) stookolietanks zijn de oorzaak van talrijke calamiteiten met nieuwe bodemverontreiniging tot gevolg. Het risico bij bovengrondse tanks is beperkter. Ook het morsen bij vervoer of bij op- of overslag van producten kan aanleiding geven tot bodemverontreiniging.

Ook het gebruik van reiniging- en bestrijdingsmiddelen is een potentieel risico op verontreiniging.

Indien er mest opgeslagen wordt (in mestkelders of erbuiten) is er eveneens een potentieel risico op lekken. Het risico zal groter zijn bij de aanwezigheid van gier of mengmest dan bij vaste kippenmest. Analyseresultaten uit peilputten kunnen hierbij helpen de grondwaterkwaliteit in te schatten.

De beoordeling kan gebeuren op basis van het al dan niet aanwezig zijn van een beveiligde opslag van risicostoffen en op basis van het gebruik van erkende producten (als reinigings- en bestrijdingsmiddelen). Hierbij dient aangetoond te worden dat de opslag voldoet aan Vlarem. Merk op dat indien er geen analyseresultaten aanwezig zijn van de peilputten, terwijl dit wettelijk verplicht is (verplicht vanaf 2.500 varkens), er dan dient uitgegaan te worden van een negatief effect.

De aanwezigheid van gevaarlijke producten en mestopslag geeft dus steeds een potentieel risico voor verontreiniging. Het gebruik van erkende producten kan de gevolgen van calamiteiten verminderen. Een beoordeling wordt hier bijgevolg niet aan gekoppeld. Wel dient in het MER beschreven te worden welke producten aanwezig zijn en in welke houders (bv. ondergrondse enkelwandige tank, gesloten mestkelder, etc.). Indien op basis van deze beschrijving maatregelen worden noodzakelijk geacht, wordt er opgave gedaan van milderende maatregelen.

Aspect structuur

Een beschrijvende inschatting van het effect kan gebeuren aan de hand van het aantal kruisingen van een waterloop die in het kader van het project dienen plaats te vinden, de lengte waarover de oeverstructuur van een waterlichaam wijzigt (bijv. oevers in harde materialen),…. Ook het aantal uitstroomconstructies (overstortwater, lozingen,…) kan in rekening gebracht worden. Er dient steeds afgewogen te worden t.o.v. de huidige en de gewenste structuurkwaliteit ter hoogte van het betrokken oppervlaktewaterlichaam.

Effectbeoordeling van wijzigingen in de structuurkwaliteit van een waterlichaam dient gebaseerd te zijn op o.a.: de huidige structuurkwaliteit van het oppervlaktewaterlichaam, de gewenste structuurkwaliteit van het oppervlaktewaterlichaam en de functie voor het

oppervlaktewaterlichaam zoals omschreven in de bekkenbeheerplannen.

Watergebruik

Er zijn verschillende waterbronnen die kunnen aangewend worden op een landbouwbedrijf. De meest voorkomende zijn leidingwater, ondiep grondwater, diep grondwater en hemelwater. Ook andere types water (vb. grijswater) kunnen als bron ingezet worden. Het gebruik van water leidt uiteindelijk tot een afvalwaterstroom.

In het rapport dient ter verduidelijking van het watergebruik, een waterbalans opgesteld te worden. Alle stromen in de waterbalans worden hierbij kwantitatief ingeschat (in eenzelfde eenheid), voor zowel de referentiesituatie als de geplande situatie alsook voor de mogelijke alternatieven. De waterbalans kan er als volgt uitzien (merk op dat het hier om een voorbeeld gaat):


72

Overmatig watergebruik wordt beoordeeld door het werkelijk waterverbruik te toetsen t.o.v. theoretische waarden. Het werkelijk waterverbruik kan worden afgeleid op basis van debietmeters (indien beschikbaar). De theoretische waarden kunnen als volgt worden berekend:

De totale waterbehoefte kan worden berekend op basis van:

waterbehoeftecijfers gepubliceerd in de BBT-studie ‘Veeteelt’ (Vito, 2006): hierin staan waterbehoeftecijfers voor zowel drinkwater als reinigingswater per dier. Ook wordt er een inschatting gemaakt van de benodigde hoeveelheid waswater (luchtwassers) en overige reinigingswaters voor bijvoorbeeld het melkhuisje, etc. Voor varkens geldt (voor de overige wordt verwezen naar dit rapport):

Diersoort Drinkwaterverbruik (m³/jaar) Minimum

Drinkwaterverbruik (m³/jaar) Maximum

Reinigingswaterverbruik

guste & dragende zeugen 2,70 3,70 0,05

beren 2,70 3,70 0,05

kraamzeugen 4,00 5,50 1,20

vleesvarkens 1,60 2,70 0,08

gespeende biggen 0,55 0,65 0,11

overige varkens (bv. opfokzeugen)

2,20 2,20 0,12

Hemelwater

Grondwater

Drinkwaterbehoefte dieren

Reinigingswater (stallen, machines, voertuigen)

Run-off op verhard oppervlak

Lozing oppervlaktewater

Mestkelders

Tussenstap Instroom Verbruik Uitstroom

Huishoudelijk gebruik

infiltratie op onverharde oppervlak

Leidingwater

Drainagewater

Luchtwasser

Oppervlakte-water

IBA

Riolering

Opvangciternes

Ander water


73

waterbehoeftecijfers gepubliceerd in de studie “Waterwegwijzer voor de veehouderij” (VMM, 2001). Deze brochure werd uitgegeven door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en kadert in de campagne 'Water. Elke druppel telt'.

Waterverbruik gepubliceerd in de studie “Inschatting van het watergebruik in de landbouw op basis van nieuwe en geactualiseerde kengetallen per landbouwactiviteit” (ILVO, 2007).

Het huishoudelijk afvalwater kan ingeschat worden door 30 m³/ persoon/jaar.

Voor de hoeveelheid hemelwater wordt standaard gerekend met 800 mm/m².jaar. Op basis van het document ‘Waterwegwijzer voor architecten’ (VMM, 2000) kan rekening houdende met aanwezige of geplande waterciternes en de grootte van het ontvangende dakoppervlak dat is aangesloten op de waterciterne, berekend worden hoeveel hemelwater kan aangewend worden. Er dient aandacht besteed te worden aan de dimensionering van de hemelwaterputten.

De hoeveelheid drainagewater die kan aangewend worden is o.a. afhankelijk van de grootte van het land waarop hemelwater valt en de dichtheid van het drainagebuizennet. Kwantitatieve cijfers zijn niet voorhanden, maar kunnen in een aantal gevallen afgeleid worden uit praktijkervaring (indien het bedrijf reeds in de huidige situatie drainagewater opvangt en aanwendt).

Gebruik alternatieve waterbronnen

Grondwater mag enkel nog worden gebruikt voor hoogwaardige toepassingen, zoals drinkwater voor alle diercategorieën. Drinkwater dient namelijk van voldoende kwaliteit te zijn om te voldoen aan de gestelde eisen rond voedselkwaliteit, volksgezondheid en dierenwelzijn. Het gebruik van grondwater voor laagwaardige toepassingen moet echter vermeden worden. In het MER dient steeds nagegaan te worden of er alternatieve watervoorraden mogelijk zijn. Gebruik van grondwater voor toepassingen waarvoor alternatieve waterbronnen mogelijk zijn, worden als negatief beoordeeld.

Een aantal bedrijven streeft het behalen van een bepaalde kwaliteitslabel na (Certus, Topigs, Belplume, KAT, etc.). Deze labels stellen in sommige gevallen extra strenge minimum voorwaarden aan de waterkwaliteit. Ook hiermee dient rekening gehouden te worden bij het onderzoek naar alternatieve bronnen.

We wijzen er op dat ook de impact van het gebruik van deze alternatieve waterbronnen dient bekeken te worden. Indien bijvoorbeeld oppervlaktewater onttrokken wordt, dan kunnen hiervoor eveneens verdrogingsverschijnselen optreden.

Watertoets

De webtoepassing die terug te vinden is op www.watertoets.be geeft ondersteuning bij het uitvoeren van de watertoets. Onderstaande tabel bevat een opsomming van vragen die een overzicht geven van de relevante items voor de watertoets. Voor de vragen waar ja op wordt geantwoord, kan verwezen worden naar delen in het MER waar deze aspecten besproken en beoordeeld worden.


74

Vraagstelling www.watertoets.be (zie technisch luik) Antwoord

Wordt in het project een stuk grond verkaveld? ja / nee

Worden in het project gebouwen voorzien? ja / nee

Worden in het project ondergrondse constructies voorzien? ja / nee

Worden in het project verhardingen voorzien? ja / nee

Is de lozing op het rioleringsstelsel, oppervlaktewater of grondwater een ingedeelde ingreep ? ja / nee

Wordt in het project een buffer- of infiltratievoorziening voor de opvang van oppervlakte- en

hemelwater voorzien?

ja / nee

Wordt in het project bodemvreemd materiaal opgeslagen of gestort? ja / nee

Wordt in het project een vegetatiewijziging doorgevoerd? ja / nee

Wordt in het project het reliëf van het terrein gewijzigd (ophoging, uitdieping, uitgraving of

aanvulling)?

ja / nee

Is de grondwaterwinning een ingedeelde ingreep? ja / nee

Wordt door de uitvoering van het project een nieuw knelpunt voor vismigratie gecreëerd of wordt

er een bestaan knelpunt in stand gehouden?

ja / nee

Worden door de uitvoering van het project de mogelijkheid voor migratie van fauna op de oever, of

de mogelijkheid voor de fauna om uit het water te geraken beperkt?

ja / nee

Wordt door de uitvoering van het project de structuurkwaliteit van de waterloop aangetast? ja / nee


75

7.3 BODEM


Effecten op de bodem ten gevolge van de bedrijfsuitbating kunnen zijn: Bodemverontreiniging door opslag van risicostoffen (fossiele brandstoffen en mest) en gebruik van

bestrijdingsmiddelen; Effecten op bodemprocessen door verzuring en eutrofiëring; Bodemverstoring door aanleg van verhardingen, graafwerkzaamheden, etc.

Bodemverontreiniging

Mogelijke puntbronnen van bodemverontreiniging op een veeteeltbedrijf zijn: opslag van gevaarlijke producten, fossiele brandstoffen en aanwezigheid van verdeelinstallaties, opslag van mest, opslag van reinigings- en bestrijdingsmiddelen.

Bodemverontreiniging hangt nauw samen met grondwaterverontreiniging, zoals reeds in het bovenstaande hoofdstuk werd behandeld. Bijgevolg wordt hier niet meer op ingegaan.

Indien er aangerijkte grond wordt weggevoerd in het kader van het project, dan kan deze op andere plaatsen aanleiding geven tot bodemverontreiniging. Het Vlarebo regelt in hoofdstuk XIII het afvoeren en hergebruik van grond. Er dient een technisch verslag opgemaakt te worden indien het grondverzet meer dan 250 m³ bedraagt bij een onverdachte grond, ter bepaling van de kwaliteit van de te verzetten grond. Bij gebruik ter plaatse dient er geen technisch verslag opgemaakt te worden. Meer infomatie wanneer en in welke situaties de opmaak van een technisch verslag verplicht is kan teruggevonden worden op de website van OVAM (http://www.ovam.be/wanneer-technisch-verslag-verplicht) Het technisch verslag zelf, maakt geen onderdeel uit van het MER / ontheffingsdossier, maar een grondbalans dient wel te worden opgemaakt, waarbij aangegeven wordt hoeveel grond er zal worden aan- of afgevoerd.

Effecten op bodemprocessen door verzuring & eutrofiëring

Eutrofiering kan gebeuren door: Het uitrijden van mest op het land; Depositie van nutriënten die door het bedrijf werden uitgestoten: vermestende depositie; Calamiteiten: lek in de mestopslag, etc.

Zoals reeds gesteld wordt hier enkel gekeken naar bodemverontreiniging ten gevolge van de bedrijfsuitbating op het terrein zelf (en niet op cultuurgronden). Hoe het bedrijf zijn mest afzet, kan jaarlijks verschillen. Jaarlijks dient het bedrijf aan de Mestbank een aangifte te doen van zijn mestafzet. De geproduceerde mest wordt uitgereden op het land (op eigen gronden, op gepachte gronden, via burenregeling of via lange afstandstransport), wordt getransporteerd naar het buitenland of wordt verwerkt in een (al dan niet externe) mestverwerkingsinstallatie. Dit wordt geregeld in het Mestactieplan.

Intensieve veehouderijen die zelf over cultuurgronden beschikken, zullen deze maximaal bemesten binnen de MAP-regelgeving en volgens een bemestingsadvies. Indien de mest niet afkomstig is van het eigen bedrijf, dan zal hierop mest van andere bedrijven afgezet worden. In de praktijk dient eutrofiering door mestafzet dus eerder op niveau van Vlaanderen bekeken te worden dan op bedrijfsniveau. Het MER dient wel een beschrijving te bevatten op welke manier de mest werd afgezet in het referentiejaar. Op deze manier wordt een inzicht gekregen in de werking van het bedrijf. Effecten worden hier echter niet aan gekoppeld.

Inzake mogelijke lekken bij de mestopslag, wordt ook verwezen naar de discipline Water (grondwater).


76

Ten gevolge van de ammoniakuitstoot zal het bedrijf aanleiding geven tot verzurende en vermestende deposities. Voor een beschrijving van het werkingsmechanisme van verzuring en eutrofiëring op de bodem verwijzen we naar gespecialiseerde literatuur (bv. MIRA, 2006,, achtergronddocument verzuring). De effecten van verzuring/eutrofiëring zullen zich vooral uiten door indirecte effecten op de aanwezige vegetatie. Bijgevolg wordt de impact van de verzurende en vermestende depositie ten gevolge van de bedrijfsuitbating besproken bij de discipline Biodiversiteit.

Bodemverstoring

Tenslotte kan er door de aanleg van nieuwe infrastructuren bodemverstoring optreden. Naast het effect op aantasting van het bodemprofiel, kan dit eveneens verstoring van het archeologisch bodemarchief veroorzaken. In de huidige m.e.r.-procedure wordt archeologie uitgewerkt in de discipline Landschappen, Bouwkundig erfgoed en Archeologie. Er wordt dan ook verwezen naar deze discipline.


Bij de afbakening van het studiegebied wordt er rekening gehouden met zowel directe effecten binnen het projectgebied als indirecte effecten in de ruimere omgeving ten gevolge van de exploitatie van het project. Potentiële effecten op de bodem kunnen binnen het projectgebied optreden door mogelijke bodemverontreiniging ten gevolge van lekkage van een brandstofopslagtank, via de opslag van mest, ...

In de ruimere omgeving dient ook rekening gehouden te worden met de effecten op de bodem door processen zoals depositie van verzurende stoffen, eutrofiëring, enz. Het studiegebied is dan ook ruimer dan het projectgebied. Bij de bespreking van de referentietoestand wordt eveneens aandacht besteed aan de bodemgeografische situering op macroniveau.


Voor de bespreking van de referentiesituatie voor de discipline Bodem wordt er dieper ingegaan op de geologie en de pedologie in het studiegebied. De geologische informatie (diepte Tertiair, verschillende voorkomende formaties, dikte Kwartair,…) kan worden afgeleid uit de Geologische kaart van België.

De pedologie kan worden beschreven op basis van de Bodemkaart van België.


77


Een kwantitatieve beoordeling van de impact is moeilijk te maken. De effectvoorspelling zal bijgevolg kwalitatief gebeuren.

Bodembalans

Er dient een technisch verslag opgemaakt te worden indien het grondverzet meer dan 250 m³ bedraagt, ter bepaling van de kwaliteit van de te verzetten grond. Het technische verslag zelf, maakt geen onderdeel uit van het MER / ontheffingsdossier, maar een grondbalans dient wel te worden opgemaakt, waarbij aangegeven wordt hoeveel grond er zal worden aan- of afgevoerd.

Bodemverstoring

De aanleg van nieuwe infrastructuren zal een bepaalde oppervlakte innemen. Het huidige landbouwgebruik zal daarbij verdwijnen. In het geval van een bedrijfsuitbreiding worden de nieuwe infrastructuren meestal aangelegd op het huidige (reeds verstoorde) bedrijfsperceel of op een aanliggend perceel (dat vaak als akker dienst doet).

In het geval van de oprichting van een nieuw bedrijf, is de impact op het ruimtebeslag groter.

Een beoordeling is mogelijk op basis van de landbouwtyperingskaart (opgemaakt door VLM in opdracht van de afdeling Land). Deze kaart heeft als doel een éénduidige differentiatie van het agrarisch gebied te bekomen. Hiervoor wordt in een eerste deel een waardering toegekend aan individueel geregistreerde landbouwpercelen. De waardebepaling wordt berekend op basis van 4 groepen parameters: bodemgeschiktheid, bemestingsnorm, perceelskenmerken en bedrijfskenmerken. De individuele perceelswaardering wordt vertaald naar een waardering van ruimtelijk samenhangende gehelen of deelgebieden die minstens één van deze percelen bevatten. De landbouwtyperingskaart visualiseert de differentiatie van het agrarisch gebied in 5 waarderingsklassen (van zeer lage waardering tot zeer hoge waardering voor landbouw).


78

7.4 GELUID


In het schriftelijk leefomgevingonderzoek (SLO-2, 2008 – zie eerder) werd gesteld dat de bronnen van lawaaihinder vanuit de landbouw landbouwwerktuigen, vee en ventilatoren van stallen zijn. In het kader van de activiteitengroep ‘Landbouwdieren’ zijn dan ook de bronnen vee en ventilatoren belangrijk. Hieraan kunnen nog de vrachtwagens en landbouwvoertuigen toegevoegd worden die grondstoffen, eindproducten en afvalstoffen komen laden en lossen.

Zoals reeds gesteld, dient geluidshinder in het kader van de aanleg- of afbraakfase niet beoordeeld te worden, aangezien het hinderniveau vergelijkbaar is met de woningbouw.

De transportbewegingen kunnen naast een geluidsproductie ook zorgen voor verkeershinder. Hiervoor wordt verwezen naar de discipline mens. Verder in het richtlijnenboek wordt een tabel opgenomen met het gemiddeld geluidsniveau dat kan verwacht worden bij een bepaalde snelheid en bepaalde vrachtwagenintensiteit.

Indien blijkt dat er op basis van een eenvoudige uitwerking, met andere woorden zonder metingen maar met de voorgestelde aannames aanzienlijke effecten optreden is het aangewezen om geluid toch als sleuteldiscipline uit te werken en de effecten te beschrijven en beoordelen op basis van emissie– en immissiemetingen uitgevoerd door een erkend MER-deskundige in de discipline geluid & trillingen. Deze situatie kan zich voordoen voor een geheel nieuw bedrijf in de omgeving van woningen op minder dan 200 m van de perceelsgrens, hindergevoelige gebieden in het studiegebied, indien er regelmatig klachten werden geuit en indien er geluidsbronnen worden voorzien die niet vergelijkbaar zijn aan de bestaande bronnen. Voor de uitwerking van de discipline geluid is het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’ dan een leidraad.


Het studiegebied geluid wordt bepaald door de op het bedrijf aanwezige geluidsproducerende infrastructuren en activiteiten (zoals de ventilatoren, het laden en lossen,…). Het studiegebied wordt gedefinieerd als de zone waarin zich een effect kan voordoen. Het studiegebied strekt zich minstens uit tot op 200 m van de perceelsgrens van het bedrijf conform de bepalingen in Vlarem II. Indien er zich eveneens kwetsbare gebieden zoals natuurgebieden, stiltegebieden, woonkernen op minder dan 500 m van het landbouwbedrijf bevinden is het aangewezen het effect tot daar te beoordelen. Er worden geen geluidscontouren berekend op basis van deze eenvoudige benadering van de discipline Geluid maar enkel op discrete punten wordt het effect bepaald en beoordeeld. Door de eenvoudige aannames van geluidsemissie is de foutenmarge te groot om zinvolle geluidscontouren van het landbouwbedrijf te bepalen. In de beschrijving van het studiegebied worden de meest nabijgelegen woningen en kwetsbare immissiepunten op een figuur aangeduid met de afstand tot de perceelsgrens van het landbouwbedrijf.

7.4.3 ENKELE GELUIDSTECHNISCHE BEGRIPPEN

In deze paragraaf definiëren we enkele begrippen die van belang zijn. Meer info is terug te vinden in het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’.

Bestaande inrichtingen een ingedeelde inrichting of onderdelen van een ingedeelde inrichting: waarvoor de exploitatie op 1 januari 1993 was vergund, of

waarvoor vóór 1 september 1991 een vergunningsaanvraag is ingediend;

of, die op 1 januari 1993 in bedrijf zijn gesteld, vóór 1 september 1991 niet vergunningsplichtig waren, en waarvoor voor 1 maart 1993 een vergunningsaanvraag is ingediend;

of, wanneer het in de derde klasse ingedeelde inrichtingen betreft, die op 1 januari 1993 in bedrijf zijn gesteld en waarvoor de melding gebeurde voor 1 maart 1993;

of, die op 1 januari 1993 niet ingedeeld waren, en het tengevolge


79

een wijziging van of aanvulling op de indelingslijst nadien wel werden of worden, en die op dat ogenblik reeds in uitbating of gebruik waren of zijn.

Nieuwe inrichting ingedeelde inrichting die niet beantwoordt aan de criteria voor "bestaande inrichting"

Geluidsdrukniveau (Lp)

Geluidsdrukken kunnen zeer sterk uiteenlopende waarden hebben. Indien de geluidsdruk zou weergegeven worden in Pascal zou dit leiden tot enorm grote en moeilijk hanteerbare getallen om mee te werken (de verhouding gehoordrempel/pijngrens is groter dan een miljoen). Geluidsdruk wordt daarom uitgedrukt aan de hand van geluidsdrukniveau (verwijzend naar een referentiewaarde).

Het geluidsdrukniveau Lp wordt als volgt gedefinieerd:

Lp= 10.log10(p²/p0²) (dB) met p0 = 20µPa

Specifieke geluid (Lsp)

De getalwaarde van de akoestische grootheid die het geluid van een inrichting of een deel ervan karakteriseert en die eventueel aangepast wordt met een beoordelingsgetal.

LA95,T De waarde van het achtergrondgeluidsdrukniveau volgens Vlarem II (indien de waarneemperiode T = 1uur is).

LW, LWA Het geluidsvermogenniveau (lineair of A-gewogen). Het is een maat voor het uitgestraalde geluidsvermogen. Het is een éénduidig cijfer voor een bepaalde bron. Voor een puntbron geldt in het vrije veld volgende relatie tussen geluidsdrukniveau en geluidsvermogenniveau: LWA = LpA + 11 + 20 log r (r = afstand in m).


Voor de beschrijving van de referentiesituatie voor de discipline Geluid is het belangrijk om een inschatting te kunnen maken van het omgevingsgeluid. Op basis van de gegevens die afgeleid kunnen worden van de topografische kaart, orthofoto, het terreinbezoek en op basis van informatieopvraag bij de betrokken gemeente(n) wordt een opsomming gemaakt van de voornaamste geluidsproducerende elementen in de bedrijfsomgeving. Hierna wordt een onderscheid gemaakt voor de situatie enerzijds dat er geen immissiemetingen beschikbaar zijn, of eventueel geen meerwaarde geven of organisatorisch niet mogelijk zijn om uit te voeren. Anderzijds kunnen immissiemetingen zeer nuttig zijn om de referentiesituatie in te schatten bijvoorbeeld voor woningen die dicht bij het landbouwbedrijf zijn gelegen en om zo eventueel het omgevingsgeluid correcter te bepalen of omdat de referentiewaarden die hierna worden aangenomen te streng zijn. Woningen in agrarische gebieden die dicht bij een autosnelweg of gewestweg zijn gelegen of grenzen aan een bedrijventerrein ondervinden in de meeste gevallen een hoger oorspronkelijk omgevingsgeluid.

7.4.4.1 Beschrijving van de referentiesituatie zonder metingen

Indien er geen meetresultaten beschikbaar zijn moet er van uitgegaan worden dat het oorspronkelijk omgevingsgeluid zeer laag kan zijn tijdens de verschillende beoordelingsperiodes. We maken hier een onderscheid tussen diverse gebieden. In agrarische gebieden is het in de meeste gevallen nog zeer rustig wat ook blijkt uit reeds uitgevoerde immissiemetingen in agrarisch gebieden. Doch, er zijn ook agrarische gebieden langs drukke autosnelwegen of industriegebieden/havengebieden.

Als referentiewaarde voor het oorspronkelijk omgevingsgeluid in stille agrarische gebieden kan dan voor het LA95,1h voor de dagperiode 35 dB(A), avondperiode 30 dB(A) en 25 dB(A) voor de nachtperiode gehanteerd worden. Deze waarden liggen


80

bijgevolg 10 dB(A) lager dan de milieukwaliteitsnormen voor agrarische gebieden. Dit zijn echter normale waarden voor het oorspronkelijke omgevingsgeluid in agrarisch gebied wanneer er geen stoorbronnen zijn in de onmiddellijke omgeving Bijvoorbeeld voor agrarische gebieden waar er geen autosnelwegen of drukke primaire wegen binnen een straal van 2 km of geen industriegebieden binnen een straal van 500 m zijn gelegen.

Als referentiewaarde voor het oorspronkelijk omgevingsgeluid in agrarische gebieden langs drukke autosnelwegen (’s nachts gemiddeld > 500 voertuigen per uur) en dit voor immissiepunten op minder dan 200 m van een autosnelweg kan voor het LA95,1h voor de dagperiode 55 dB(A), voor de avondperiode 50 dB(A) en 45 dB(A) voor de nachtperiode gehanteerd worden. Dit principe is niet van toepassing langs spoorlijnen omdat het LA95,1h, de parameter die het oorspronkelijk omgevingsgeluid weergeeft, geen invloed ondervindt van passerende treinen.

Als referentiewaarde voor het oorspronkelijk omgevingsgeluid in agrarische gebieden langs bedrijven– en industrieterreinen en dit voor immissiepunten op minder dan 200 m van een bedrijventerrein kan voor het LA95,1h voor de dagperiode 40 dB(A), voor de avondperiode – en nachtperiode 35 dB(A) gehanteerd worden.

Op basis van deze referentiewaarden kan dan het effect bepaald worden volgens het significantiekader vermeld in het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’ (zie verder). De beschrijving van de referentiesituatie bestaat zonder immissieresultaten dan voornamelijk uit een kwalitatieve beschrijving van de omgeving (overige belangrijke geluidsbronnen in de omgeving zoals de nabijheid van een autosnelweg, overige bedrijven, etc.). Uiteraard blijven de voorgesteld referentiewaarden indicatief en kan men immissiemetingen hanteren indien men verwacht dat deze hoger liggen dan deze aannames.

Indien er voor het landbouwbedrijf in het verleden metingen werden uitgevoerd (bijvoorbeeld in het kader van klachtenbehandeling door de gemeente), zijn deze eveneens een bron van informatie.

7.4.4.2 Beschrijving van de referentiesituatie met recente metingen

Zoals aangegeven kunnen immissiemetingen uiteraard een meerwaarde betekenen voor een MER indien het duidelijk is (bijvoorbeeld aan de hand van een terreinbezoek) dat de referentiewaarden te laag of soms zelfs te hoog zijn. Het is echter noodzakelijk dat deze immissiemetingen uitgevoerd worden zoals beschreven in het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’ en het is aangewezen dat ze door een erkend geluidsdeskundige worden uitgevoerd. De discipline geluid moet dan nog geen sleuteldiscipline worden, maar in het MER kunnen dan de meetresultaten gebruikt worden om de significantie van de effecten beter te beoordelen.

7.4.5 EFFECTVOORSPELLING & BEOORDELING

7.4.5.1 Gevolgen van geluidshinder/verhoging van het omgevingsgeluid

Geluidshinder en/of een verhoging van het omgevingsgeluid kan effecten hebben op de volgende gebieden: mentale en fysische gezondheidsproblemen van de mens; rustverstoring van de mens (slaapstoornissen, verminderd gebruik van woongedeelten, ...); negatieve invloed op de kwaliteitsbeleving van het milieu; rustverstoring van fauna (o.a. populatiewijzigingen).

Naast een beoordeling volgens Vlarem zal de discipline Geluid informatie aanreiken voor de discipline Mens en Biodiversiteit. Voor het inschatten van de ernst van de milieu-effecten veroorzaakt door het project wordt het significantiekader gehanteerd uit het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’.).

7.4.5.2 Bepalen van de geluidsemissie

7.4.5.2.1 Steunend op gegevens van de fabrikant of literatuurgegevens

Omdat het zonder het uitvoeren van emissiemetingen, metingen op korte afstand, niet mogelijk is om het geluidsvermogenniveau exact te bepalen wordt hierna aangegeven op welke manier dan een inschatting van de geluidsemissie kan gemaakt worden. De geluidsemissies kunnen bijvoorbeeld opgevraagd worden bij een leverancier of in het MER kunnen de gegevens gebruik worden die in het kader van reeds uitgevoerde MER’s en op basis van emissiemetingen werden gehanteerd.


81

Ook emissiegegevens uit de literatuur kunnen gehanteerd worden. De aangenomen geluidsvermogenniveaus kunnen in sommige gevallen eerder een overschatting zijn en het is belangrijk eventuele nuances te leggen en zeker de herkomst en de omstandigheden van de emissiegegevens te vermelden. Hierna wordt een aanzet van de te hanteren geluidsemissies van de belangrijkste geluidsbronnen opgesomd. Het zijn immers aannames en die komen zonder emissiemetingen nooit 100 % overeen met de werkelijkheid.

Vooraf maken we een onderscheid tussen continue geluidsbronnen en geluidsbronnen die als een incidentele bron kunnen beschouwd worden.

Het is nodig dat alle relevante geluidsbronnen op een plan worden aangeduid met het type van bron (ventilator, mestafscheider,locaties voor laden en lossen van dieren, lossen van veevoeder,..…).

7.4.5.2.1.1 Continue versus incidentele geluidsbronnen

Het geluid van een geluidsbron wordt als incidenteel geluid gedefinieerd als het niveau van dit geluid weinig frequent verhoogt ingevolge gebeurtenissen die langer dan 2 seconden duren. Deze niveauverhogingen worden gemeten als LAeq,1s en duren in totaal niet langer dan 10 % van de duur van de desbetreffende beoordelingsperiode(n). De dagperiode is van 7h tot 19h, de avondperiode van 19h tot 22h en de nachtperiode van 22h tot 7h, zodat we met volgende tijdsduren per beoordelingsperiode moeten rekening houden voor de bepaling van incidenteel geluid.

Voor de dagperiode betekent dit m.a.w. minder dan 72 minuten, voor de avondperiode minder dan 18 minuten en voor de nachtperiode minder dan 54 minuten.

Zo zijn de ventilatoren voor de verluchting van de stallen meestal als een continue bron te beschouwen, terwijl het laden en lossen van dieren en het leveren van veevoeder overdag als incidenteel kan beschouwd worden.

7.4.5.2.1.2 Geluidsemissie van continue geluidsbronnen

De voornaamste continue geluidsbronnen zijn de ventilatoren en de mestscheiders.

7.4.5.2.1.2.1 Ventilatoren

Uit technische brochures van stalventilatoren (meestal axiale ventilatoren) en op basis van emissiemetingen blijkt dat het geluidsniveau op 1 m i.f.v. het vermogen varieert van 60 tot 74 dB(A). Dit betekent een geluidsvermogenniveau (Lw) van 71 à 85 dB(A). Deze waarden zijn enkel indicatief en het juiste geluidsniveau hangt van een aantal factoren (aantal, geluidsemissie, spectrum) af. Ter controle werd een emissiemeting uitgevoerd aan een dergelijke axiale ventilator. Op 1 m van de ventilator werd bij een normale werking 54 dB(A) gemeten en 74 dB(A) bij vol vermogen.

Ook het effect van de aanwezige (natuurlijke) geluidsschermen/gebouwen kan niet ingeschat worden zonder een geluidsmodel op te stellen. Aanbevolen wordt om indien het geluidsvermogenniveau van de aanwezige ventilatoren niet gekend is, rekening te houden met 85 dB(A). Indien men voor een ventilator een ander (lager) geluidsvermogenniveau wil doorrekenen moet men aan de hand van technische fiches of metingen kunnen aantonen dat dit geluidsvermogenniveau ook effectief bereikt kan worden. Andere verminderingen van het geluidsvermogenniveau die doorgerekend worden dienen steeds aangetoond te kunnen worden aan de hand van gegevens die voor handen zijn door metingen uitgevoerd voor gelijkaardige ventilatoren als deze die in het MER besproken worden.

Het effect op de immissiepunten houdt in een vereenvoudigde methode geen rekening met afscherming. In de meeste gevallen draaien de ventilatoren niet continu. Maar indien dit wel kan voorkomen, dan moet deze situatie beoordeeld worden. Indien er 2 ventilatoren samen in werking zijn wordt het totale geluidsvermogenniveau dan 88 dB(A). Als 10 ventilatoren samen in werking zijn wordt dit 95 dB(A). Het totale geluidsvermogenniveau van alle identieke ventilatoren wordt berekend als volgt:

Lwtot_ventilatoren = 10 x log ( N x 10 (Lwi_ventilator/10))

• Met N het totaal aantal identieke ventilatoren met dezelfde geluidsemissie


82

• Lwi_ventilator : het geluidsvermogenniveau van één ventilator of bron

• Lwtot_ventilatoren : het totale geluidsvermogenniveau van alle identieke ventilatoren

Bij koudere temperaturen (winter of ’s nachts) zullen de ventilatoren minder werken dan in de zomer op warme dagen. Het aantal ventilatoren die op vol vermogen in werking zijn hangt ook af van het aantal dieren die zich op dat moment in de stallen bevinden. In het MER /ontheffingsdossier kunnen uiteraard verschillende werkingscondities beschouwd worden, maar het slechtste scenario tijdens de strengste beoordelingsperiode moet beoordeeld worden.

In situ en na bevraging kan afgeleid worden of het kan voorkomen dat alle ventilatoren gelijktijdig in werking kunnen zijn. In bijna alle gevallen komt het niet voor dat alle ventilatoren gelijktijdig met vol vermogen in werking zijn, omdat het productieproces dit niet toelaat.

Meestal kan volgend % ‘met vol vermogen werkende ventilatoren’ gehanteerd worden :

• 1/3 van het totaal aantal ventilatoren voor de dag – en avondperiode

• 1/5 van het totaal aantal ventilatoren voor de nachtperiode.

7.4.5.2.1.2.2 Mestverwerkingsinstallatie

Indien het landbouwbedrijf over een mestverwerkingsinstallatie beschikt, dan moeten de geluidseffecten daarvan eveneens begroot worden indien relevant. De voornaamste geluidsproductie hierbij is afkomstig van een mestscheider. Er zijn vaste installaties met een elektromotor, maar ook mobiele installaties met een dieselaggregaat. Bijna alle decanters voor mestscheiding worden aangedreven m.b.v. elektromotoren. Vaste installaties worden meestal aan het elektriciteitsnet gekoppeld, mobiele installaties hebben meestal een eigen stroomgroep (dieselaggregaat) bij. De vaste installaties staan in een aparte loods opgesteld en voor deze situatie moet de geluidsemissie van de mestverwerking niet worden meegenomen omdat de bijdrage dan te verwaarlozen is. Zo werd op 1 m van een mestscheider, type Bio-Amor, een geluidsniveau van 82 dB(A) opgemeten. Rondom de loods, waar dit type met een elektromotor werd opgesteld, kon geen bijdrage meer bepaald worden.

Voor de meest ongunstigste situatie, met name de mestscheiders in open lucht, wordt hierna de geluidsemissie van met dieselaggregaat weergegeven:

Tabel 7.4.1 geluidsemissie van enkele type mestscheiders met een dieselaggregaat

Type Geluidsvermogen-

niveau

Geluidsniveau

op 10 m

Verwerkingscapaciteit van 7m3/uur zonder geluidsreducerende maatregelen 99 dB(A) 83 dB(A)

Verwerkingscapaciteit van 15m3/uur zonder geluidsreducerende maatregelen 101 dB(A) 85 dB(A)

Verwerkingscapaciteit van 7m3/uur met geluidsreducerende maatregelen 94 dB(A) 77 dB(A)

Verwerkingscapaciteit van 15m3/uur met geluidsreducerende maatregelen 98 dB(A) 82 dB(A)

Voor de vermelde geluidsbronnen is het echter aangewezen deze geluidsemissie te bepalen bijvoorbeeld in combinatie met de immissiemetingen. Het is noodzakelijk om dit te bepalen indien geluid een sleuteldiscipline is of wanneer overschrijdingen worden berekend met deze aannames. Immers, deze aannames zijn soms een overschatting van de geluidsemissie. Voor de uitwerking van de discipline Geluid verwijzen we dan naar het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’.

7.4.5.2.1.3 Geluidsemissie van incidentele geluidsbronnen

Het laden en lossen, alsook het geluid van de landbouwdieren moet als een incidenteel geluid beschouwd worden op voorwaarde dat de duurtijd van deze activiteiten voldoet aan de bepalingen zoals aangehaald in paragraaf 7.4.5.2.1.1. Ook het transport dat van en naar het landbouwbedrijf rijdt zal in de meeste gevallen beoordeeld worden als incidenteel geluid.


83

7.4.5.2.1.3.1 Laden en lossen

Tijdens het vullen van de voedersilo’s kan er geluidshinder optreden als gevolg van de compressor op de vrachtwagen die het voeder komt lossen. Afhankelijk van het type compressor (omkast, geluidsarm,…) kan een geluidsniveau van 80 à 100 dB(A) voorkomen op 1 m afstand tot de compressor. Met andere woorden het geluidsvermogenniveau kan 91 à 111 dB(A) bedragen. Een controlemeting aan een dergelijke compressor leverde een geluidsdrukniveau op 5 m op van 89 dB(A), wat overeenkomt met een geluidsvermogenniveau van 111 dB(A). Op 20 m was dit nog 75 dB(A) en op 40 m nog 69 dB(A). Er werd eveneens gemeten op 200 m van een boerderij tijdens onafgeschermd lossen van veevoeder en tijdens het lossen van veevoeder in het midden van de boerderij. Dit gaf volgende logging van het LAeq,1s tijdens het lossen van veevoeder met een compressor met een geluidsvermogenniveau van 111 dB(A):

Aanbevolen wordt om indien het geluidsvermogenniveau niet gekend is, rekening te houden met 111 dB(A)

Tijdens het laden en lossen van overige grondstoffen, eindproducten (dieren) en afvalstoffen (o.a. krengen) treedt de meeste geluidshinder op door de vrachtwagen zelf. Voor een stationair draaiende motor wordt rekening gehouden met een geluidsvermogenniveau van ± 95 dB(A).

Tijdens het laden en lossen kunnen er zich ook andere fluctuerende geluiden voordoen zoals het dichtklappen van een laadklep. Een dergelijke activiteit veroorzaakt op 10 m een geluidsdrukniveau van +/- 85 à 87 dB(A) in LAeq,1s wat dan overeenkomt met een geluidsvermogenniveau van +/- 115 dB(A).

Indien het laden en lossen langer dan 10 % van de beoordelingsperiode duurt moet het slechtste scenario geëvalueerd worden. Het specifiek geluid tijdens het laden en lossen moet dan beoordeeld worden alsof het continue geluidsbron is. Dit komt slechts zeer zelden voor.

7.4.5.2.1.3.2 Landbouwdieren

Exacte cijfers in de literatuur over de geluidsproductie door dieren zijn niet gekend.

De geluidsproductie door de dieren is in de meeste gevallen weinig frequent en komt vooral voor wanneer de dieren gestoord worden, zoals bij het laden of lossen van de dieren, wachten op voeder, ... De meeste bestaande en nieuwe stallen hebben echter voldoende geluidsisolatie om het hoogfrequent geluid te reduceren. Eventueel kan een akoestische eis opgelegd worden aan stallen die in de toekomst geplaatst worden.

Dierengeluiden zijn soms wel hoorbaar en meetbaar indien ze van de stallen naar de vrachtwagen worden geleid of gedreven. Op 65 m van de locatie waar bijvoorbeeld varkens werden geladen werd volgende logging van het LAeq,1s opgemeten:


84

Er werden LAeq,1s tussen 60 à 70 dB(A) opgemeten wat overeenkomt met een geluidsvermogenniveau tussen 105 en 115 dB(A). Voor runderen zijn er geen gegevens beschikbaar. Het laden van pluimvee daarentegen voorloopt meestal heel rustig omdat hetpluimvee dat in hallen zit, in het donker gevangen wordt. Pluimvee zoals hanen die in de buitenlucht zitten kunnen echter wel voor geluidsoverlast zorgen. Hiervoor zijn geen specifieke gegevens beschikbaar. De heftruck die de vrachtwagens laadt kan wel voor geluidshinder zorgen tijdens de nachtperiode. Op 5 m van een ladende heftruck kan een LAeq,1s van 75 dB(A) voorkomen en op 50 m nog een LAeq,1s van 55 dB(A).

7.4.5.2.1.3.3 Transport

Het verkeer door vrachtwagens (laden en lossen) maakt ook deel uit van de inrichting. In onderstaande tabel wordt in functie van het aantal vrachtwagenbewegingen per uur aan 40 km/h en de afstand tot de weg het geluidsdrukniveau weergegeven.

Aantal vrachtwagenbewegingen per uur

Geluidsdrukniveau uitgedrukt in LAeq,1h dat op de gegeven afstand tot de weg kan verwacht worden

25 m 50 m 100 m 200 m 400 m

5 43 dB(A) 39 dB(A) 34 dB(A) 29 dB(A) 24 dB(A)



Een verdubbeling van het aantal vrachtwagenbewegingen leidt tot een verhoging van 3 dB(A) zoals ook blijkt uit de tabel. Indien het aantal vrachtwagens enkel per week bekend zijn, moet een gemiddeld aantal vrachtwagens per uur bekeken worden enerzijds en anderzijds het maximaal aantal vrachtwagens per uur. In de meeste gevallen komt er maar één vrachtwagen per uur en dit hoogstens enkele keren per dag en is het uitdrukken in LAeq,1h niet erg zinvol. Voor de passage van een vrachtwagen langs een woning gelegen op 10 m van de rijweg worden geluidsniveaus van 80 à 85 dB(A) gemeten en voor een landbouwvoertuig bedraagt dit al 90 dB(A).

7.4.5.2.1.4 Gecombineerd effect

Het totaal geluidsvermogenniveau van alle continu werkende geluidsbronnen die simultaan kunnen werken, wordt bepaald aan de hand van onderstaande formule :

Lwtot = 10 x log (10 (Lw_deelbron_i /10) + 10 (Lw_deelbron_i /10 ) + 10 (Lw_deelbron_i/10) + 10 (Lwi_deelbron/10) + … )

• met Lwtot : het totale geluidsvermogenniveau van een (deel)inrichting


85

• met Lw_deelbron: het geluidsvermogenniveau van een type bron ; dit kan ook het totale geluidsvermogenniveau van alle ventilatoren van één stal zijn.

Voor de incidentele geluiden zijn enkel de maximaal voorkomende LAeq,1s op de immissiepunten van belang. Dit betekent dat per individuele activiteit die als incidenteel kan beschouwd worden, een geluidsvermogenniveau moet bepaald worden.

Samengevat moeten volgende geluidsvermogenniveaus gehanteerd worden, indien er geen emissiemetingen ter bepaling van het geluidsvermogenniveau voor het desbetreffende landbouwbedrijf werden uitgevoerd:

Type bron Geluidsvermogenniveau Te beschouwen als continue of incidentele geluidsbron

Eén ventilator – vol vermogen 85 dB(A) Continu

10 ventilatoren – vol vermogen 95 dB(A) Continu

Mestscheider – in open lucht en met met dieselaggregaat

99 à 101 dB(A) Continu

Mestscheider met elektromotor in een aparte geïsoleerde loods

Effect te verwaarlozen

Lossen van veevoeder - compressor op vrachtwagen

111 dB(A) Incidenteel – eventueel als continu te beschouwen

Geluid van de dieren (i.h.b. varkens) tjidens het laden op de vrachtwagens

115 dB(A) Incidenteel

Dichtslaan van een laadklep van vrachtwagens

115 dB(A) Incidenteel

Stationair draaiende vrachtwagen/landbouwvoertuig

95 à 105 dB(A) Incidenteel – eventueel als continu te beschouwen

7.4.5.2.2 Steunend op eigen bronmetingen

Indien blijkt dat de aannames voor de geluidsemissies niet overeenkomen met de werkelijkheid of indien er specifieke activiteiten plaatsgrijpen of indien de meest nabijgelegen woningen dicht ( < 200 m) bij het landbouwbedrijf zijn gelegen, kan het aangewezen zijn om toch bronmetingen uit te voeren, eventueel in combinatie met immissiemetingen. Op basis van de voorgestelde aannames en de vereenvoudigde overdrachtsberekeningen, kunnen er immers overschrijdingen voorkomen die in werkelijkheid niet voorkomen. Het uitvoeren van dergelijke bronmetingen moet gebeuren zoals beschreven in het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’.

7.4.5.3 Bepalen van de geluidsimmissie

Voor de bepaling van het specifiek geluidsniveau (Lsp) in de omgeving van een veeteeltbedrijf, wordt hier een vereenvoudigde methode voorgesteld. Volgende formule berekent het geluidsniveau op een plaats op r meter van de bron (=


86

de afstand tot aan de meest nabij gelegen bron op het bedrijf of centrum) en zonder afscherming tussen bron en immissiepunt :

Lsp = Lwtot - 10 . log( 4 π r² ) - 0,5 r /100

Met r de afstand tot het centrum van een deelinrichting of de afstand tot de meest nabij gelegen bron op het bedrijf

De factor 0,5r/100 houdt rekening met de luchtabsorptie 26. Op 500 m treedt er een reductie op van 2,5 dB(A).

7.4.5.4 Beoordeling van de geluidsimmissie

7.4.5.4.1 Continue bronnen

Aangezien de in Vlarem opgenomen richtwaarden (zie verder) gelden voor het specifiek geluid van de hele inrichting, dient de impact van de continue bronnen als één geheel te worden beoordeeld. Toetsing van het continue geluid dient dus te gebeuren met alle geluidsbronnen samen die als continu kunnen worden beschouwd en samen simultaan in werking kunnen zijn. Vlarem II definieert het specifiek geluid als “de getalwaarde van de akoestische grootheid die het geluid van een inrichting, of een deel ervan karakteriseert, die eventueel aangepast wordt met een beoordelingsgetal”.

De beoordeling gebeurt door het berekende geluidsniveau te toetsen t.o.v. richtwaarden die zijn opgenomen in Vlarem. De richtwaarden worden gehanteerd voor bestaande of te hervergunnen installaties. Voor nieuwe of veranderingen (aanzienlijke uitbreidingen) worden de grenswaarden gehanteerd. Voor de definities van bestaande/nieuwe inrichtingen verwijzen we naar hoofdstuk 7.4.3 van dit richtlijnenboek..

7.4.5.4.1.1 Richtwaarden/Grenswaarden

Volgens de voorschriften van Vlarem II, hoofdstuk 4.5. Beheersing van geluidshinder gelden volgende richtwaarden (RW) voor het specifiek geluidsniveau (Lsp) in open lucht.

Tabel 7.4.2– richtwaarden in dB(A) voor Lsp in open lucht volgens bijlage 4.5.4 van Vlarem II

GEBIED RICHTWAARDEN IN dB(A) IN OPEN LUCHT

Overdag ‘s Avonds ‘s Nachts 1° Landelijke gebieden en gebieden voor verblijfsrecreatie 40 35 30 2° Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van industriegebieden niet vermeld sub 3° of van gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen

50 45 45

3° Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van gebieden voor ambachtelijke bedrijven en kleine en middelgrote ondernemingen, van dienstverleningsgebieden of van ontginningsgebieden tijdens de ontginning

50 45 40

4° Woongebieden 45 40 35 5° Industriegebieden, dienstverleningsgebieden, gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen en ontginningsgebieden tijdens de ontginning

60 55 55

5bis° [...] [...] [...] [...] 6° Recreatiegebieden, uitgezonderd gebieden voor verblijfsrecreatie

50 45 40

7° Alle andere gebieden, uitgezonderd: bufferzones, militaire domeinen en deze waarvoor in bijzondere besluiten richtwaarden

45 40 35

26 In principe is dit frequentie-afhankelijk. Er werd hier enkel de luchtabsorptie bepaald voor de 1000 Hz octaafband. Deze frequentie is echter meestal het meest dB(A) bepalend.


87

worden vastgelegd 8° Bufferzones 55 50 50 9° Gebieden of delen van gebieden op minder dan 500 m gelegen van voor grindwinning bestemde ontginningsgebieden tijdens de ontginning

55 50 45

10° Agrarische gebieden 45 40 35 Opmerking : als eenzelfde gebied valt onder twee of meer punten van de tabel dan is in dat gebied de hoogste richtwaarde van toepassing.

Voor nieuwe inrichtingen is de grenswaarde afhankelijk van het oorspronkelijk omgevingsgeluid. Indien het LA95,1h van het oorspronkelijk omgevingsgeluid gelijk is aan of hoger is dan de milieukwaliteitsnorm (RW) uit tabel 7.4.2, dan moet de continue component van het specifiek geluid, voortgebracht door de nieuwe inrichting beperkt worden tot het LA95,1h van het oorspronkelijk omgevingsgeluid verminderd met 5 dB(A), waarbij eveneens dient voldaan te zijn aan de richtwaarde uit tabel 7.4.2.

Indien het oorspronkelijk omgevingsgeluid (LA95,1h) lager is dan de milieukwaliteitsnorm (RW) uit tabel 7.4.2, dan worden er voorwaarden opgelegd, afhankelijk van de ligging:

Gebieden 1, 4, 6, 7 (of 10): Lsp <=RW – 5 én Lsp <= LA95,1h Gebieden 2, 3, 5 of 8: Lsp <= RW – 5

Er dient opgemerkt te worden dat er in het kader van projecten binnen het toepassingsgebied van dit Richtlijnenboek zelden kwantitatieve gegevens voorhanden zijn voor het LA95,1h van het oorspronkelijk omgevingsgeluid. In dit geval is een correcte toetsing aan Vlarem niet altijd mogelijk ( indien voor gebied 10 geldt dat Lsp <= LA95,1h). Toch wordt in dit Richtlijnenboek een vereenvoudigde methode voorgesteld om de geluidseffecten in te schatten. Voor nieuwe inrichtingen en verandering van bestaande inrichtingen kan dan getoetst worden t.o.v. de norm “RW – 5”.

7.4.5.4.1.2 Significantiekader uit het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’

Voor het significantiekader uit het richtlijnenboek ‘geluid en trillingen’ verwijzen we integraal naar de paragraaf 3.2.1.1. in dit richtlijnenboek. In deze paragraaf lichten we dit significantiekader even toe. De invloed op de omgeving wordt op 2 manieren gekwantificeerd. Enerzijds wordt er rekening gehouden met het oorspronkelijk omgevingsgeluid, maar anderzijds ook met de Vlarem II-richtwaarden of grenswaarden. Hierna een toelichting aan de hand van enkele eenvoudige voorbeelden:

Het specifiek geluid van een nieuwe stal (uitbreiding van een bestaand landbouwbedrijf) voldoet aan de grenswaarde maar verhoogt toch het omgevingsgeluid met meer dan 6 dB en krijgt uiteindelijk toch een score van –1.

Het specifiek geluid van een bestaand bedrijf (bijvoorbeeld bij hervergunning) overschrijdt de richtwaarde maar met minder dan 10 dB(A). De specifieke bijdrage van het bestaande bedrijf heeft wel het omgevingsgeluid met 4 dB(A) verhoogd ten opzichte van het oorspronkelijk omgevingsgeluid (omgevingsgeluid alsof het bestaand bedrijf er niet is). Dan wordt een score toegekend van – 2.

Belangrijk voor een hervergunning is dat zowel in de beoordeling voor de huidige situatie als voor de beoordeling van de geplande situatie een opsplitsing dient gemaakt te worden tussen nieuwe en bestaande installaties volgens de definitie opgenomen in Vlarem II.

Indien er geen geluidsmetingen beschikbaar zijn worden best de aannames voor het oorspronkelijk omgevingsgeluid zoals eerder aangekaart in paragraaf 7.4.4.1. in het MER opgenomen.

7.4.5.4.2 Incidentele bronnen

Het incidenteel geluid moet afzonderlijk worden getoetst aan de hiervoor in Vlarem II gehanteerde waarden. Hiervoor is het maximaal voorkomende LAeq,1s ter hoogte van de immissiepunten van de diverse activiteiten voor de effectbepaling van belang.


88

Volgens bijlage 4.5.5. van VLAREM II geldt als richtwaarde uitgedrukt in dB(A) in open lucht van hinderlijk ingedeelde inrichtingen voor incidentele geluidsbronnen, de toepasselijke richtwaarde vermeerderd met 15 dB(A) tijdens de dag en 10 dB(A) ’s avonds en ’s nachts.

Bij incidenteel geluid gaat het telkens om kortstondige gebeurtenissen die beschreven worden door LAeq,1s en waarvan het maximum moet worden getoetst aan de hiervoor geldende normen in Vlarem II.

Tabel 7.4.3– Normen voor incidenteel geluid

Richtwaarden uitgedrukt in dB(A)

Overdag ‘s Avonds ‘s Nachts

Toepasselijke waarde+ 15 Toepasselijke waarde + 10 Toepasselijke waarde + 10

De “toepasselijke waarde” is: voor nieuwe inrichtingen: richtwaarde in tabel 7.4.2 verminderd met 5 dB(A) (voor alle gebieden) voor bestaande inrichtingen: richtwaarde in tabel 7.4.2.

M.a.w. voor een nieuwe installatie in agrarisch gebied (gebied 10 - die niet voldoet aan categorie 2 of 3) dient er voor een incidentele geluidsbron overdag getoetst te worden aan: toepasselijke waarde + 15 = ‘waarde uit tabel 7.4.2’ – 5 + 15 = 45 – 5 + 15 = 55 dB(A).

Voor incidentele geluidsbronnen die niet in te delen zijn onder nieuwe of bestaande inrichting (dichtslaan van laadklep, stationair draaiende vrachtwagen,…) dient getoetst te worden aan de grenswaarde.

7.4.5.4.3 Conclusie van de beoordeling

Uit voorgaande blijkt dat er:

meerdere toetsingsnormen voorhanden zijn (verschillende richtwaarden al naar gelang gewestplanbestemming én naar gelang de beoordelingsperiodes. Ook zijn er verschillende normen voor nieuwe en bestaande inrichtingen.

Qua toetsingskader is er een onderscheid tussen de geluidsbronnen die regelmatig terugkomen en tevens ook continu in werking zijn enerzijds en anderzijds incidentele, fluctuerende geluiden die af en toe gedurende een korte periode voorkomen. Deze moeten afzonderlijk beoordeeld worden. Tevens moet het slechtste scenario geëvalueerd worden.

Indien een overschrijding wordt vastgesteld volgens deze voorgestelde vereenvoudigde methode, kunnen geluidsmetingen noodzakelijk zijn (zie ook p. 42 voor criteria wanneer dit nodig kan zijn). Voor toetsing aan het significantiekader wordt verwezen naar het Richtlijnenboek ’geluid en trillingen’.

Als bijlage bij dit richtlijnenboek is een verduidelijkend schema toegevoegd voor het toepassen van het beoordelingskader geluid voor situaties waarbij een mix van bestaande en nieuwe inrichtingen (ventilatoren vergund vóór en ná 1993).

In het MER moet duidelijk aangegeven worden in een samenvattende tabel welke geluidsniveaus er verwacht of gemeten worden ter hoogte van de beoordelingspunten (meest nabijgelegen woning en/of op 200 m).

Er wordt in deze tabel in het MER aangegeven wat de richtwaarde of grenswaarde is per beoordelingspunt en beoordelingsperiode, en of er al dan niet een overschrijding optreedt. Voor het continu geluid wordt ook de significantie van het effect in de tabel opgenomen.

Bij een significant negatief effect ( -2 of -3) dient er noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen (zie koppeling van negatieve scores in het significantiekader in het richtlijnen boek ‘geluid en trillingen’).


89

7.4.5.5 Milderende maatregelen

Voor de geluidsbronnen die significant negatieve effecten veroorzaken en/of die verantwoordelijk zijn voor de overschrijding van de normen moeten milderende maatregelen worden gezocht. Voor ventilatoren kunnen dit traag draaiende ventilatoren zijn, plaatsen van geluidsdempers, … Voor compressoren zijn dit meestal omkastingen of het verplaatsen naar een goed geïsoleerde ruimte, .. Ook organisatorische maatregelen zoals beperkingen in werkingstijden e.d. kunnen opgelegd worden.

Indien er geen emissie- en immissiemetingen werden uitgevoerd en er toch overschrijdingen of significante effecten werden vastgesteld moeten er op basis van deze aannames toch maatregelen worden voorgesteld. In dit geval kunnen metingen toch wel belangrijk zijn omdat de aannames een overschrijding van de werkelijkheid kunnen zijn.

In het MER moet beoordeeld worden wat de effecten van het project zouden zijn na toepassing van de voorgestelde milderende maatregelen.

7.4.5.6 Voorbeeld : hervergunning van bestaand landbouwbedrijf en uitbreiding met één stal gelegen in agrarisch gebied

7.4.5.6.1 Afbakening van het studiegebied en info omtrent werking

Een bestaand landbouwbedrijf heeft diverse varkensstallen met totaal 56 ventilatoren met elk 85 dB(A) als geluidsvermogenniveau bij vol vermogen. In de huidige vergunde situatie zijn 33 ventilatoren vergund vóór 1993 en zijn 23 ventilatoren vergund ná 1993. In de geplande situatie zullen voor de nieuwe stallen in totaal 5 nieuwe ventilatoren worden voorzien, met eenzelfde geluidsemissie. Het is nodig dat alle relevante geluidsbronnen op een plan worden aangeduid met het type van bron (ventilator, ,…).

Tevens komt er overdag of ‘s nachts een vrachtwagen veevoeder leveren met behulp van een ongedempte compressor op de vrachtwagen zelf. Tenslotte is er ook nog een mestverwerkingsinstallatie die echter in een aparte loods is opgesteld. Voor de nachtperiode wordt 1/5 van het aantal ventilatoren gehanteerd. Voor de dagperiode zijn er maar maximaal 1/3 van het totaal aantal ventilatoren in werking, met andere woorden dit is de ongunstigste situatie. Immers niet alle stallen zijn in volle bedrijvigheid, sommige worden klaargemaakt voor nieuwe dieren en voor kleine dieren is vol vermogen niet nodig.

Indien voor een landbouwbedrijf duidelijk blijkt dat alle ventilatoren in werking kunnen zijn en dit ook in de praktijk voorkomt, moet deze situatie uiteraard ook beoordeeld worden.

’s Morgens vroeg, en dit voor 5h, kunnen de varkens worden opgehaald om naar het slachthuis te vervoeren.

7.4.5.6.2 Referentiesituatie

Er werden geen geluidsmetingen uitgevoerd, maar op basis van een terreinbezoek kunnen we voor dit voorbeeld zeker aannemen dat als referentiewaarde voor het LA95,1h van het oorspronkelijk omgevingsgeluid in agrarische gebieden voor de dagperiode 35 dB(A), avondperiode 30 dB(A) en 25 dB(A) voor de nachtperiode gehanteerd kan worden en zeker niet te streng is. Het omgevingsgeluid is er nog zeer laag.

7.4.5.6.3 Geluidsemissie van de huidige vergunde inrichting

7.4.5.6.3.1 Continue geluidsbronnen

a) Bestaande continue geluidsbronnen in de huidige vergunde situatie:

In de huidige vergunde situatie zijn er 33 ventilatoren aanwezig die vergund werden vóór 1993. Het totale geluidsvermogenniveau van de bestaande continue geluidsbronnen in de huidige vergunde situatie wordt dan bekomen door de geluidsniveaus op te tellen. Voor de dagen avondperiode bekomen we dan dat 33/3 ≈ 11 ventilatoren in werking zijn en voor de nachtperiode 33/5≈ 7 ventilatoren in werking zijn:

• Overdag :Lwtot_ventilatoren,dag = 10 x log ( N x 10 (Lwi_ventilator/10) ) = 10 x log (11 x 108,5) = 95,4 dB(A)


90

• Avond: Lwtot_ventilatoren,avond = 10 x log ( N x 10 (Lwi_ventilator/10) ) = 10 x log (11 x 108,5) = 95,4 dB(A)

• Nacht : Lwtot_ventilatoren,nacht = 10 x log ( N x 10 (Lwi_ventilator/10) ) = 10 x log (7 x 108,5) = 93,4 dB(A)

b) Nieuwe continue geluidsbronnen in de huidige vergunde situatie:

In de huidige vergunde situatie zijn er 23 ventilatoren aanwezig die vergund werden ná 1993. Het totale geluidsvermogenniveau van de nieuwe continue geluidsbronnen in de huidige vergunde situatie wordt dan bekomen door de geluidsniveaus op te tellen. Voor de dagen avondperiode bekomen we dan dat 23/3 ≈ 8 ventilatoren in werking zijn en voor de nachtperiode 23/5 ≈ 5 ventilatoren in werking zijn:

• Overdag: Lwtot_ventilatoren,dag = 10 x log ( N x 10 (Lwi_ventilator/10) ) = 10 x log (8 x 108,5) = 94,0 dB(A)



7.4.5.6.3.2 Incidentele bronnen

Volgende activiteiten, die als incidenteel kunnen beschouwd worden zijn relevant voor dit landbouwbedrijf :

Lossen van veevoeder - compressor op vrachtwagen 111 dB(A)

Geluid van de dieren (i.h.b. varkens) tjidens het laden op de vrachtwagens 115 dB(A)

Dichtslaan van een laadklep van vrachtwagens 115 dB(A)

7.4.5.6.4 Bepalen van de geluidsimmissie van de huidige vergunde inrichting

Het bedrijf is in agrarisch gebied gelegen. De meest nabijgelegen woning bevindt zich op 365 m van de perceelsgrens of 415 m van het centrum van het landbouwbedrijf. Het centrum van het landbouwbedrijf is een goede aanname als centrum van de geluidsemissie indien alle bronnen (ventilatoren) verspreid liggen over de site. (Opmerking: dit is echter niet altijd het geval. Indien bijvoorbeeld het bedrijf maar één stal heeft met op slechts één locatie de ventilatoren moet de werkelijke afstand in rekening gebracht worden).

Andere woningen bevinden zich al op meer dan 500 m. De beoordelingspunten zijn bijgevolg gelegen op 200 m van de perceelsgrens of op 250 m van het centrum van het landbouwbedrijf. Daarnaast zal ook het effect voor de meest nabijgelegen woning bepaald worden. Immissiepunten gelegen in agrarisch gebied op > 500 m van industrie-/KMO-gebied worden beoordeeld volgens categorie 10 uit Vlarem II (zie tabel 7.4.2).

7.4.5.6.4.1 Continue bronnen

a) Bestaande continue bronnen in de huidige vergunde situtatie

Het specifiek geluidsniveau (Lsp) ter hoogte van de woning (415m) wordt dan:

• Lspoverdag, 415m = 95,4 - 10 x log (4 x π x 415 ² ) – (0.5 x 415)/100 = 30,0 dB(A)

• Lspavond, 415m = 95,4 – 10 x log (4 x π x 415 ² ) – (0.5 x 415)/100 = 30,0 dB(A)

• Lspnacht, 415m = 93,4 – 10 x log (4 x x π x 415 ² ) – (0.5 x 415)/100 = 28,0 dB(A)

Het specifiek geluidsniveau op 200m van de perceelsgrens (250m) wordt dan:





91

b) Nieuwe continue bronnen in de huidige vergunde situatie

Het specifieke geluidsniveau ter hoogte van de woning (415m) wordt dan:




Het specifieke geluidsniveau op 200m van de perceelsgrens (250m) wordt dan:





Het lossen van veevoeder voldoet aan de definities van een incidentele bron, omdat de duurtijd van het lossen voldoende kort is. Tevens worden er zowel tijdens de dagperiode als tijdens de nachtperiode (vroege ochtend) dieren geladen. Het lossen van veevoeder veroorzaakt een geluidsemissie van 111 dB(A), terwijl tijdens het laden van dieren (varkens) een piek uitgedrukt in LAeq,1s kan voorkomen met een geluidsvermogenniveau van 115 dB(A). Het samen voorkomen van incidentele geluiden is zeer uitzonderlijk.

Het berekende LAeq,1s tengevolge het lossen van veevoeder bedraagt dan voor zowel de dag als de nachtperiode :

Lsp aan woning = 111 - 10 . log (4 π 415 ² ) – 0.5 x 415/100 = 45,6 dB(A)

Lsp op 200 m van perceelsgrens = 111 – 10.log (4 π 2502) - 1,25 = 50,8 dB(A)

Dergelijke geluidsniveaus tijdens het lossen van veevoeder werden effectief op 200 m al gemeten (zie eerder).

Het berekend LAeq,1s tengevolge het laden van dieren bedraagt dan voor zowel de dag als de nachtperiode :

Lsp aan woning = 115 - 10 . log (4 π 415 ² ) – 0.5 x 415/100 = 49,6 dB(A)

Lsp op 200 m van perceelsgrens = 115 – 10.log (4 π 2502) - 1,25 = 54,8 dB(A)

7.4.5.6.5 Beoordeling van de geluidsimmissie van de huidige vergunde inrichting

Op basis van de vereenvoudigde overdrachtsberekening wordt het specifiek geluidsniveau getoetst aan de richtwaarde voor een bestaande inrichting en het effect op het oorspronkelijk omgevingsgeluid bepaald.

7.4.5.6.5.1 Continue bronnen

a) Bestaande continue bronnen in de huidige vergunde situatie

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de continue bronnen vergeleken met de richtwaarde voor een bestaande inrichting.

Immissiepunt Lsp van de continue bronnen Richtwaarde

Dag Avond Nacht Dag Avond Nacht

Thv woning op 365m van perceelgrens

30,0 30,0 28,0 45 40 35

Op 200 m van perceelsgrens

35,2 35,2 33,2 45 40 35


92

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de continue bronnen vergeleken met de referentiewaarde voor het oorspronkelijk omgevingsgeluid.

Immissiepunt Lvoor = OOG LNA = OOG + Lsp bestaande bronnen

∆LA,X,T

Dag Avond Nacht Dag Avond Nacht Dag Avond Nacht

Thv woning op 365m van perceelsgrens

35,0 30,0 25 36,2 33,0 29,8 +1,2 +3,0 +4,8

Op 200m van perceelgrens

35 30 25 38,1 36,3 33,8 +3,1 +6,3 +8,3

Op basis van deze gegevens kunnen we de scores bepalen aan de hand van het signfificantiekader geluid en bekomen we onderstaande tabel:

Immissiepunt Score

Dag Avond Nacht


-1 -1 -1


-1 -1 -1

We kunnen stellen dat het specifiek geluid voldoet aan de richtwaarde voor een bestaande inrichting, maar dat het omgevingsgeluid wel zou kunnen verhogen zowel voor de dag, avond als nachtperiode. Volgens het significantiekader in paragraaf 7.4.5.4.1.2 komt dit overeen met – 1.

b) Nieuwe continue bronnen in de huidige vergunde situatie

. In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de continue nieuwe bronnen vergeleken met de grenswaarde.

Immissiepunt Lsp van de continue bronnen Grenswaarde


Thv woning op 365m van perceelgrens

28,6 (Voldoet)

28,6 (Voldoet)

26,6 (Voldoet)

40 35 30


33,8 (Voldoet)

33,8 (Voldoet)

31,8 (Voldoet niet)

40 35 30

Immissiepunt Lvoor = OOG + Lsp, bestaande bron LNA = OOG + Lsp, bestaande bronnen + Lsp – nieuwe bronnen

∆LA,X,T



93


36,2 33,0 29,8 36,9 34,4 31,5 +0,7 +1,4 +1,7


38,1 36,3 33,8 39,5 38,3 35,9 +1,4 +3,0 +2,1

Op basis van deze gegevens kunnen we de scores bepalen aan de hand van het significantiekader geluid en bekomen we onderstaande tabel:

Immissiepunt Score

Dag Avond Nacht


-1 -1 -1


-1 -1 -3


In onderstaande tabel wordt het LAeq,1s van de incidentele bronnen vergeleken met de richtwaarde voor een incidenteel geluid van een bestaande inrichting.

Immissiepunt LAeq,1s van het incidenteel geluid Voor lossen van veevoeder en laden van dieren

Grenswaarde



51/55 51/55 51/55 55 45 40

Thv woning op 365 m van perceelsgrens

46/50 46/50 46/50 55 45 40

Uit deze toetsing blijkt dat het LAeq,1s van het lossen van veevoeder op 200 m overdag ( 51 dB(A)) en het laden van dieren (55 dB(A)) overdag geen overschrijding veroorzaakt. Tijdens de avond– en nachtperiode worden deze richtwaarden wel overschreden. Voor de woning op 365 m van de perceelsgrens is er een overschrijding voor de avond- en nachtperiode. Het blijft natuurlijk een berekende situatie en dit voor de meest ongunstige situatie.

7.4.5.6.6 Geplande situatie

In de geplande situatie vindt een herstructurering plaats van de bestaande stallen waardoor het totaal aantal continue ventilatoren vergund vóór 1993 terugvalt tot 15. Door de herstructurering van de bestaande stallen en de bouw van een nieuwe stal stijgt het aantal ventilatoren die beschouwd worden als nieuw tot 30.. Er zijn geen nieuwe incidentele geluidsbronnen. Er is wellicht een lichte toename van een aantal van deze activiteiten.


94

7.4.5.6.6.1 Geluidsemissie in de geplande situatie

a) Bestaande continue geluidsbronnen in de geplande situatie:

In de geplande situatie zijn er 15 ventilatoren aanwezig die vergund werden vóór 1993. Het totale geluidsvermogenniveau van de bestaande continue geluidsbronnen in de geplande situatie wordt dan bekomen door de geluidsniveaus op te tellen. Voor de dagen avondperiode bekomen we dan dat 15/3 ≈ 5 ventilatoren in werking zijn en voor de nachtperiode 15/5 = 3 ventilatoren in werking zijn:




b) Nieuwe continue geluidsbronnen in de geplande situatie:

In de geplande situatie zijn er 30 ventilatoren aanwezig die vergund werden ná 1993. Het totale geluidsvermogenniveau van de nieuwe continue geluidsbronnen in de huidige vergunde situatie wordt dan bekomen door de geluidsniveaus op te tellen. Voor de dagen avondperiode bekomen we dan dat 30/3 = 10 ventilatoren in werking zijn en voor de nachtperiode 30/5 = 6 ventilatoren in werking zijn:




7.4.5.6.6.2 Bepalen van de geluidsimmissie in de geplande situatie

De nieuwe bronnen zijn voor dit voorbeeld in het centrum van de site gelegen. Maar in geval de afstanden van de nieuwe bronnen ten opzichte van de perceelsgrenzen en bewoningen duidelijk verschillen van deze in de bestaande situatie moet met die nieuwe afstanden gerekend worden. Voor dit voorbeeld blijft de afstand 415 m.

a) Bestaande continue bronnen in de geplande situtatie

Het specifiek geluidsniveau (Lsp) ter hoogte van de woning (415m) wordt dan:




Het specifiek geluidsniveau op 200m van de perceelsgrens (250m) wordt dan:




b) Nieuwe continue bronnen in de geplande situatie

Het specifieke geluidsniveau ter hoogte van de woning (415m) wordt dan:




Het specifieke geluidsniveau op 200m van de perceelsgrens (250m) wordt dan:




7.4.5.6.7 Beoordeling van de geluidsimmissie in de geplande situatie


95

Op basis van de vereenvoudigde overdrachtsberekening wordt het specifiek geluidsniveau van de bestaande continue bronnen in de geplande situatie getoetst aan de richtwaarde voor bestaande inrichtingen, de nieuwe continue bronnen in de geplande situatie worden getoetst aan de grenswaarde voor een nieuwe inrichting en wordt het effect op het omgevingsgeluid bepaald

7.4.5.6.7.1 Bestaande continue bronnen in de geplande situatie

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de bestaande continue bronnen in de geplande situatie vergeleken met de richtwaarde voor een nieuwe inrichting.

Immissiepunt Lsp van de continue bronnen Richtwaarde



26,6 26,6 24,4 45 40 35


31,8 31,8 30,8 45 40 35

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de bestaande continue bronnen in de geplande situatie vergeleken met het huidige omgevingsgeluid.

Immissiepunt Lvoor = OOG + Lsp bestaande bronnen in huidige vergunde situatie

LNA = OOG + Lsp bestaande bronnen in geplande situatie

∆LA,X,T



36,2 33,0 29,8 35,6 31,6 27,7 -0,6 -2,4 -2,1


38,1 36,3 33,8 36,7 34,0 30,9 -1,4 -2,3 -2,9


Immissiepunt Score

Dag Avond Nacht


0 +1 +1


+1 +1 +1

Op basis van deze gegevens kunnen we stellen dat het specifiek geluid voldoet aan richtwaarde voor een bestaande inrichting én dat het omgevingsgeluid daalt.

7.4.5.6.7.2 Nieuwe continue bronnen in de geplande situatie


96

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de bestaande continue bronnen in de geplande situatie vergeleken met de richtwaarde voor een nieuwe inrichting.

Immissiepunt Lsp van de continue bronnen Grenswaarde



28,0 (voldoet)

28,0 (voldoet)

26,6 (voldoet)

40 35 30


33,8 (voldoet)

33,8 (voldoet)

30,8 (voldoet niet)

40 35 30

In onderstaande tabel wordt het Lsp geluid van de bestaande continue bronnen in de geplande situatie vergeleken met het huidige omgevingsgeluid.

Immissiepunt Lvoor = OOG + Lsp bestaande bronnen in huidige vergunde situatie + Lsp nieuwe bronnen in huidige vergunde situatie

LNA = OOG + Lsp bestaande bronnen in geplande situatie + Lsp nieuwe bronnen in geplande situatie

∆LA,X,T



36,9 34,4 31,5 37,8 35,8 33,0 +0,9 +1,4 +1,5


39,5 38,3 35,9 40,0 39,0 36,5 +0,5 +0,7 +0,6


Immissiepunt Score

Dag Avond Nacht


-1 -1 -1


-1 -1 -1/-2*

*keuze -1 ofwel -2 is afhankelijk van de grootte van de overschrijding van de GW


In dit voorbeeld zijn er geen bijkomende incidentele bronnen in de geplande situatie, maar als dit toch zo zou zijn moet getoetst worden aan de grenswaarden in onderstaande tabel.In onderstaande tabel wordt het LAeq,1s van incidentele bronnen vergeleken met de grenswaarde voor een incidenteel geluid van een nieuwe inrichting.


97

Immissiepunt LAeq,1s van het incidenteel geluid Voor lossen van veevoeder en laden van dieren

Grenswaarde LAeq,1s nieuwe inrichting



51/55 51/55 51/55 55 45 40


46/50 46/50 46/50 55 45 40

7.4.5.6.8 Milderende maatregelen

Voor de continue geluidsbronnen werd een specifieke bijdrage bekomen voor het geluidsniveau op 200m van de perceelsgrens gedurende de nachtperiode voor zowel de hervergunning (-3) als de uitbreiding (-1/-2). Voor de hervergunning werd volgens het significantiekader geluid een -3-score bekomen, voor de uitbreiding waren er geen specifieke bijdragen die voor de huidige en toekomstige situatie voor een overschrijding zorgen. De effecten zijn ook niet van die aard dat dwingende maatregelen nodig zijn.

Voor de incidentele bronnen zijn er wel overschrijdingen te verwachten op 200 m voor de avond – en nachtperiode en ter hoogte van de woning voor de nachtperiode. Het lossen van veevoeder kan gereduceerd worden door een vrachtwagen met een geluidsarmere compressor of enkel lossen tijdens de dagperiode. Nachtelijke transporten moeten zoveel als mogelijk vermeden worden.


98

7.5 MENS


De discipline Mens is een integrerende discipline, waar heel wat effectketens stoppen en het 'eindeffect' beoordeeld moet worden. Deze discipline heeft hierdoor gegevens nodig uit andere disciplines:

Effectgroep Benodigde gegevens Te betrekken uit discipline

Geluidshinder Invloedsstraal geluid Geluid

Geurhinder Geurimmissie Lucht

Stofhinder Stofimmissie Lucht

Daarnaast dient er in dit hoofdstuk ook dieper ingegaan te worden op het aspect verkeer. De belangrijkste aan- en afvoerroutes dienen te worden gesitueerd in combinatie met hindergevoelige gebieden.

De algemene effecten inzake geur-, geluids- en stofimmissies worden reeds in eerder vermelde disciplines besproken. De specifieke hinderbeleving wordt besproken binnen de discipline mens. In deze discipline zal daarnaast ook ingegaan worden op eventuele klachten die ooit tegen het bedrijf geuit zijn. Bedoeling is om op basis van vorige disciplines te duiden of de klachten terecht zijn en voorkomen kunnen worden.

Naast een beoordeling van de geregistreerde klachten, zal in deze discipline ook ingegaan worden op het inschatten van de verkeershinder. Inzake verkeer bleken (SLO-2, 2008) minstens 30% van de ondervraagden minstens ‘tamelijk’ gehinderd. Bijgevolg is het belangrijk om het effect van de transporten ten gevolge van de bedrijfsexploitatie (de aan- en afvoer van grondstoffen, eindproducten en afvalstoffen) in te schatten. Opgemerkt dient te worden dat geluidsproductie inzake de levering en het lossen van goeden niet hier wordt besproken, maar bij de discipline Geluid.

7.5.2 AFBAKENING STUDIEGEBIED

Het studiegebied voor de discipline Mens wordt bepaald door de 'grootste gemene deler' van de invloedssferen van de ‘abiotische’ disciplines. De effecten van verkeer kunnen zich echter verder uitstrekken, zodat de voornaamste antropogene elementen in de ruimere omgeving (straal ± 1 km) worden beschreven.

7.5.3 BESCHRIJVING REFERENTIESITUATIE

Op basis van kaartmateriaal (topokaart, gewestplan, orthofoto,…), terreinbezoek en algemeen bekomen informatie wordt het antropogeen milieu in de nabijheid van het bedrijf beschreven. Hierbij wordt de omgeving van het bedrijf beschreven rekening houdend met de woonfunctie, recreatie, landbouw, overige bedrijven, voorname verkeersverbindingen en industrie. Voor deze beschrijving zal de samenvattende tabel uit stap 1 van het richtlijnensysteem Mens-Gezondheid als basis gebruikt worden.

Een klachtenhistoriek zal opgenomen worden, waarbij vermeld wordt welke maatregelen er in het verleden eventueel getroffen zijn om deze op te lossen of te voorkomen. Deze historiek wordt opgevraagd bij het gemeentebestuur en eventueel bij milieu-inspectie.

De weginfrastructuur in de omgeving van het bedrijf wordt beschreven, waarbij duidelijk wordt aangegeven wat voor de locatie de voornaamste aanvoerroutes zijn. Hierbij wordt het wegtype vermeldt (autosnelweg, gewestweg, ringweg, lokale


99

ontsluitingsweg voor doorgaand verkeer, lokale weg voor niet-doorgaand verkeer, etc.). Ook worden eventuele bewegwijzerde wandel- en fietsroutes die langs het bedrijf of de voornaamste aan- en afvoerroutes liggen aangegeven.

Tevens wordt aangegeven of de locatie gelegen is in de nabijheid van een verkeersgenererende locatie (industriezone, ontginningsgebied, etc.).


7.5.4.1 Klachtenbehandeling

Indien er in het verleden klachten werden geuit tegen het bedrijf, worden deze klachten in dit hoofdstuk op basis van de effectbeoordeling in de abiotische disciplines gestaafd of weerlegd.

Indien milderende maatregelen noodzakelijk zijn, dan worden deze reeds bij de abiotische disciplines weergegeven. In dit hoofdstuk worden zij wel kort herhaald.

Eventuele klachten die in nog geen enkele discipline behandeld zijn, worden hier wel uitgewerkt, met eventueel koppeling van milderende maatregelen om deze hinder te beperken. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor klachten van buurtbewoners over vliegenlast of hinder door ongedierte.

7.5.4.2 Beoordelings gezondheidsimpact

Deze beoordeling zal gebeuren conform stap 4 van het richtlijnensysteem mens-gezondheid, voor zover de polluentenen stressoren van toepassing zijn voor landbouwdieren.

7.5.4.3 Verkeershinder

In eerste instantie dient bepaald te worden welke transportstromen er aan de inrichting verbonden zijn. Het aantal transporten eigen aan het bedrijf wordt zowel voor de referentiesituatie als voor de geplande situatie opgesomd. Bij een landbouwbedrijf worden de belangrijkste transporten veroorzaakt door:

aan- en afvoer dieren aanvoer grondstoffen (voeder, fossiele brandstoffen, stro, ...) afvoer eindproducten (dieren, eieren, melk, ...) afvoer afvalstoffen (mest, kadavers, ...)

Voorgaande wordt best reeds in de projectbeschrijving opgenomen.

De transportafstanden kunnen hierbij heel sterk variëren van het uitrijden van mest op aanpalende percelen, tot de afvoer van bijvoorbeeld kippenmest naar het buitenland. Het is bijgevolg heel moeilijk, zelfs onmogelijk om alle aan- en afvoerroutes volledig te beschrijven. De nadruk ligt bijgevolg op de afstand tussen het bedrijf en de meest nabij gelegen grote afvoerroute.

Voor elk transport dienen volgende zaken ingeschat te worden: type transport: zwaar verkeer (via vrachtwagens) of lichte vracht (via tractoren of via wagens) frequentie: maandelijks, wekelijks, … met aanduiding of de transporten gespreid zijn over het ganse jaar of

gebonden aan enkele maanden. voornaamste transportroutes tijdstip: dag, avond, ochtend, nacht

Beoordeling:

Bij de effectbeoordeling dient rekening gehouden te worden met: bewoning of recreatie langs de transportroute, staat van de gebruikte wegen, capaciteit en geschiktheid van de gebruikte wegen, etc.


100

7.6 BIODIVERSITEIT


De discipline Biodiversiteit dient diepgaand uitgewerkt te worden indien: het een nieuw bedrijf betreft er nieuwe infrastructuren en/of verharding aangelegd worden er zich in het studiegebied gebieden met een hoge natuurwaarde bevinden

De discipline Biodiversiteit is een receptor discipline, waar heel wat effectketens stoppen en het 'eindeffect' beoordeeld moet worden. De discipline Biodiversiteit heeft hierdoor gegevens nodig uit andere disciplines:

Discipline Benodigde gegevens Effectgroep Wanneer te beschouwen

Lucht Verzurende / eutrofiërende depositie

Eutrofiëring/Verzuring Gebieden met hoge natuurwaarde bevinden zich in het studiegebied.

Water Invloedskegel grondwaterwinning

Wijziging van de grondwaterstand Indicaties voor verdrogingsgevoeligheid.

Geluid Invloedsstraal geluid Verstoring/Verstoring door geluid en trillingen

Verhoging geluidsniveaus


De effectgroepen verzuring, eutrofiëring, verstoring (verstoring door geluid en trillingen), verdroging en ruimtebeslag (direct ecotoopverlies) worden beschouwd als de meest relevante potentiële effectgroepen van een bedrijf op de fauna,flora en biodiversiteit. Nadat de relevante effectgroepen worden gedefiniëerd kan aan de hand daarvan het studiegebied bepaald worden. Het studiegebied wordt met andere woorden bepaald door de 'grootste gemene deler' van de invloedssferen van de ‘abiotische’ disciplines Lucht, Geluid en Water. Daarnaast dient men ook rekening te houden met de aanwezigheid van aandachtsgebieden voor fauna, flora en biodiversiteit

De beschrijving van het studiegebied houdt een algemeen overzicht in van de voorkomende ecotopen/habitats. Dit kan gebeuren aan de hand van de Biologische Waarderingskaart/Habitatkaart. De grootste aandacht gaat hierbij naar de biologisch (zeer) waardevolle ecotopen.

Daarnaast moeten de gebieden met een belangrijke natuurwaarde worden gesitueerd (= de aandachtsgebieden). Hiervoor kan o.a. beroep gedaan worden op de ruimtelijke afbakening van juridisch vastgelegde beschermde gebieden alsook beleidsmatig belangrijke gebieden, maar ook de impact op zeer waardevolle ecotopen volgens de BWK en op waardevolle kleine landschapselementen dient in beschouwing genomen te worden.

Het betreft o.a. de volgende gebieden (cfr. Richtlijnensysteem Biodiversiteit; niet-limitatieve opsomming):

gebieden die deel uitmaken van het Natura 2000-netwerk o Habitatrichtlijnengebieden (SBZ-H, Europese habitatrichtlijn 92/43/EEG) o Vogelrichtlijnengebieden (SBZ_V, Europese Vogelrichtlijn 79/409/EEG)

gebieden beschermd door het K.B. 27.09.84 in het kader van de RAMSAR-conventie;

de erkende of Vlaamse natuurreservaten;

de beschermde landschappen;


101

gebieden met de volgende bestemming op het gewestplan: a. natuurgebieden met wetenschappelijke waarde (natuurreservaten of R-gebieden) b. natuurgebieden (N-gebieden) c. bosgebieden (met ecologische waarde) d. valleigebieden en brongebieden e. agrarische gebieden met ecologische waarde.

VEN-IVON-kaarten;

relevante beleidskaarten: bv. gemeentelijk in functie van GNOP, bekkenbeheerplannen, Gewenste Natuur- en Bosstructuur, ….

Voorkomende habitats (ook buiten habitatgebied).


Definitie

De referentiesituatie is de toestand van het gebied waaraan gerefereerd wordt in functie van de effectvoorspelling. In praktijk is dit meestal de huidige toestand van het bedrijf en het studiegebied. Voor de discipline Biodiversiteit geldt dit niet altijd. Meer informatie over de referentiesituatie is beschikbaar in het richtlijnenboek ‘Algemene methodologie en procedurele aspecten’.

Voor de referentietoestand binnen SBZ moet binnen het gebied niet gerefereerd worden naar de theoretische referentiesituatie maar naar de instandhoudingsdoelstellingen uit het aanwijzingsbesluit. Binnen een SBZ streeft men immers naar een ‘goede staat van instandhouding’ door behoud en herstel.

Biologische waarderingskaart en habitatkaart

De bespreking van de referentiesituatie bevat minstens een uittreksel uit de Biologische waarderingskaart27. De biologische waarderingskaarten geven een inventarisatie van de aanwezige vegetatie. Elk vegetatie-element wordt biologisch gewaardeerd. Deze waardering gebeurt op basis van:

De zeldzaamheid; De biologische kwaliteit; De algemene kwetsbaarheid; De vervangbaarheid.

Voor elk van de vier criteria werd een waarderingscijfer toegekend. Op basis hiervan werden de kaarten omgezet in een zevendelige schaal die van biologisch zeer waardevol (donkergroen), biologisch waardevol met zeer waardevolle elementen (donkergroen/geel gearceerd), biologisch waardevol (lichtgroen), biologisch minder waardevol met zeer waardevolle elementen (groen gearceerd), biologisch minder waardevol met waardevolle tot zeer waardevolle elementen (donkergroen gearceerd), biologisch minder waardevol met waardevolle elementen (lichtgroen gearceerd) naar biologisch minder waardevol (wit) gaat.

De biologisch (zeer) waardevolle ecotopen dienen gesitueerd te worden.

De habitatkaart is gekoppeld aan de biologische waarderingskaart en visualiseert de ruimtelijke spreiding van de Natura 2000 habitats. Op basis van deze kaart kan nagegaan worden of habitats van bijlage I van het Natuurdecreet voorkomen binnen het studiegebied. De meest recent gepubliceerde versie van de Natura 2000 habitatkaart kan teruggevonden worden

27 De meest recente versie dient steeds gebruikt te worden, waarbij het in sommige gevallen kan voorvallen dat deze geactualiseerd dient te worden.


102

op de Natura2000-site28. Daarnaast wordt ook een kaart digitaal ter beschikkiking gesteld op geopunt.be (Dataset gepubliceerd op: 09-08-2016).

De habitattypes dienen (ook buiten SBZ) binnen het studiegebied gesitueerd te worden.

Aandachtsgebieden

Er dient nagegaan te worden of er zich aandachtsgebieden bevinden binnen het afgebakende studiegebied.

Van deze gebieden dient zoveel mogelijk informatie ingezameld te worden. Voor de speciale beschermingszones dient ten minste aangegeven te worden voor welke habitats en/of soorten die zijn aangeduid. Ook dient, indien mogelijk, weergegeven te worden of deze habitats en soorten ook werkelijk aanwezig zijn.

Kwetsbaarheidskaarten

Indien er aandachtsgebieden aanwezig zijn, dan dient hun kwetsbaarheid voor verzuring en eutrofiëring te worden beschreven.

Kwetsbaarheid is een product van gevoeligheid en waardering. Een gevoelig, maar weinig waardevol biotoop dient als minder kwetsbaar beoordeeld te worden dan een even gevoelig, maar waardevol biotoop. Essentieel in de kwetsbaarheidbenadering is dat niet een milieueffect voorspeld wordt, maar dat uitgegaan wordt van het feit dat een specifiek ecosysteem (of een onderdeel ervan) redelijkerwijs in negatieve zin zal beïnvloed worden door een bepaalde ingreep. Op dit niveau zijn projecten nog “vaag” en kunnen alternatieven een belangrijke rol spelen in het zoeken naar oplossingen met minder potentiële milieueffecten. Door de resultaten van deze kwetsbaarheidanalyse weer te geven onder de vorm van een kwetsbaarheidskaart wordt een ruimtelijk beeld geschapen van de kwetsbaarheid van verschillende gebieden m.b.t. een bepaalde ingreep.

Kwetsbaarheidskaarten kunnen relatief eenvoudig opgemaakt worden op basis van de BWK: bepaalde BWK-typeringen zijn gevoelig voor verzuring: alle heidetypes (C…), heischrale graslanden (Hn, Ha), zure bossen (Qb, Fs, Qs, Qd en alle Pp) en oligo- en mesotrofe oppervlaktewaters (Ao, Am en eventueel Ap); deze types hebben steeds een hoge biologische waarde en zijn dan ook kwetsbaar.

Ook de gevoeligheid voor eutrofiëring van de verschillende BWK-types is gekend.

Het INBO heeft een verzuringskwetsbaarheidskaart en een kwetsbaarheidskaart voor eutrofiëring opgesteld die hier als hulp kan dienen. Vaak zijn er echter reeds recentere BWK-versies beschikbaar. Bij gebruik van deze kaarten dient dan ook steeds rekening gehouden te worden met de meest recente versie van het BWK (en dient de kwetsbaarheidskaart als dusdanig geactualiseerd te worden).

Tevens is er een kwetsbaarheidskaart voor verdroging.

7.6.4 EFFECTVOORSPELLING

7.6.4.1 Ruimtebeslag

Deze effectgroep slaat op het (permanent of tijdelijk) direct wijzigen (verlies) van ecotopen of biotopen. Direct ecotoopverlies is het gevolg van het directe ruimtebeslag en is dus makkelijk te kwantificeren door de oppervlakte in combinatie met het waardevol karakter van de al dan niet permanent verloren gegane ecotoop.

Er kan tevens een onderscheid gemaakt worden tussen een tijdelijk en permanent ecotoopverlies.

28 https://www.natura2000.vlaanderen.be/natura-2000-gebieden


103

7.6.4.2 Verzuring en eutrofiëring via de lucht

Door lange verblijftijden in de atmosfeer (enkele dagen voor SO2 en nog langer voor NOx) kunnen de verzurende componenten al gauw over afstanden tot 1 000 km getransporteerd worden. De lange-afstandstransporten brengen de verzurende stoffen via droge depositie en vooral via uitregenen tot in ver afgelegen landelijke streken en natuurgebieden. Verzuring is dan ook een grensoverschrijdend probleem dat noodzakelijkerwijze een gecoördineerde internationale aanpak vereist. Omdat NH3 sneller uit de atmosfeer verwijderd wordt, beperkt de invloed daarvan zich voornamelijk tot op enkele kilometers van de bron. Naast het verzurend effect van ammoniakemissie uit de stallen kan deze emissie eveneens een vermestende invloed veroorzaken, dit ten gevolge van de stikstofhoudende samenstelling van ammoniak.

De ammoniakdepositie werd reeds bepaald in de discipline Lucht op basis van het IMPACT-model door een koppeling van het IFDM-rekenhart met het VLOPS-model. Meer toelichting over deze methode vindt u terug in de handleiding voor het gebruik van IMPACT.

Om de impact in de gewenste situatie ter hoogte van het habitatrichtlijngebied te kunnen inschatten wordt een modellering uitgevoerd met de tool IMPACTSCORE NH3. Aan de hand van dit model wordt dan de verzurende en vermestende depositie (door NH3) in de gewenste situatie berekend in de omgeving van het project, en eveneens ter hoogte van het habitatrichtlijngebied. Deze tool wordt online ter beschikking gesteld op de website http://impactscorenh3.marvin.vito.be. 29

7.6.4.3 Wijziging van de (grond)waterstand: verdroging

Verdrogingseffecten kunnen optreden door het onttrekken van grondwater en dit zowel door bronbemaling in de aanlegfase als door grondwateronttrekking in de exploitatiefase van de grondwaterwinning.

Indien de eigen grondwaterwinning water pompt uit een diepere gespannen grondwaterlaag, dan zullen de aanwezige vegetatieypes afgeschermd zijn, waardoor verdrogingseffecten te verwaarlozen zijn.

De invloedsstraal van de afpompingskegel (zowel voor de bronbemaling als de grondwaterwinning) wordt berekend in de discipline Water.

7.6.4.4 Verstoring door geluid en trillingen

Het voorspellen en beoordelen van effecten door rustverstoring is niet eenvoudig. Net zoals bij mensen is verstoring voor dieren een 'subjectieve' ervaring. Ook bij dieren kan gewenning optreden, en gegevens over schuwheid en aanpassingsvermogen van een diersoort zijn er nauwelijks.

De invloedsstraal wordt berekend in de discipline Geluid.

7.6.5 BEOORDELING

Ruimtebeslag: waardering

Direct ecotoopverlies is zoals gezegd het gevolg van het direct ruimtebeslag en is dus makkelijk te kwantificeren door de oppervlakte in combinatie met het waardevol karakter van de al dan niet permanent verloren gegane ecotoop. Het waardevol karakter van de ecotoop wordt weergegeven op de Biologische waarderingskaart. Het verlies van een biologisch (zeer)

29 Afspraken m.b.t. inputparameters bij gebruik van IFDM PC, IMPACT en impactscore NH3 inzake landbouwdossiers zijn terug te vinden in de bijlage Modeleringsafspraken van het richtlijnenboek Landbouwdieren: https://www.lne.be/sites/default/files/atoms/files/Richtlijnenboek%20Landbouwdieren_bijlage%20modeleringsafspraken.pdf


104

waardevol ecotoop zal dan ook zwaarder beoordeeld worden dan een minder waardevol ectoop zoals een akker of een soortenarm ingezaaid grasland.

Verzuring en eutrofiëring via de lucht: kritische lasten & streefwaarden

Om te weten hoeveel terrestrische natuur (bos, heide & soortenrijk grasland) tegen verzuring en eutrofiëring (= vermesting) door atmosferische depositie beschermd is, is het nodig om de draagkracht tegen verzuring / eutrofiëring te kennen. Deze draagkracht wordt uitgedrukt als de kritische last. Dit is de maximaal toelaatbare depositie per eenheid van oppervlakte voor een bepaald ecosysteem zonder dat er - volgens de huidige kennis - schadelijke effecten optreden. De kritische last verzuring wordt uitgedrukt als ‘zuurequivalenten per hectare en per jaar’, de kritische last vermesting/eutrofiëring in ‘kg stikstof per hectare per jaar’.

Effectieve verzuring / eutrofiëring treedt pas op indien de depositie uitstijgt boven een bepaald niveau (men spreekt van critical load of duurzaam depositieniveau). Bijgevolg is de ‘kritische last’ een uitstekende norm om het effect van de verzurende / eutrofiërende depositie te beoordelen.

Het concept ‘kritische lasten’, dat de gevoeligheid van ecosystemen voor verzurende en eutrofiërende deposities bepaalt, werd in het leven geroepen in het kader van de Conventie over grensoverschrijdende luchtverontreiniging (UNECE LRTAP Convention). De berekening van kritische lasten wordt gecoördineerd door het Coordination Center for Effects (CCE) in opdracht van ICP Modelling and Mapping, wat één van de zes Internationale Cooperatieve Programma’s is van de Working Group on Effects van de Conventie LRTAP. Voor de berekening van deze kritische lasten, dient dan ook gebruik gemaakt te worden van een op Europees niveau gestandaardiseerde aanpak die door deze Conventie wordt ondersteund.

Kritische lasten worden bepaald op basis van een statische massabalans, waarbij het aanvaardbare lange-termijn niveau van atmosferische depositie berekend wordt voor een ecosysteem dat in evenwicht is met de depositie (steady state).

De kritische last wordt volgens de handleiding (Mapping Manual, 2004) berekend waarbij de kritische lastfunctie van N in zijn eenvoudigste model wordt voorgesteld als de som van (i) de netto N-immobilisiatie in organisch bodemmateriaal, (ii) de netto verwijdering van N in de geoogste vegetatie, (iii) N-flux naar de atmosfeer door denitrificatie en (iv) uitspoeling van N beneden de wortelzone.

Een overzicht van de kritische lasten (kritische depositiewaarden) voor verzuring en eutrofiëring per Natura2000-habitattype wordt weergegeven in de praktische wegwijzers voor de effectgroepen verzuring en eutrofiëring30, 31.

De kritische last verzuring voor heide en soortenrijke graslanden (naar Langouche et al., 2002,; Janssen & Mensink, 2002; Meykens & Vereecken, 2001) wordt weergegeven in onderstaande tabel. Bijkomend wordt eveneens de kritische last voor rietland vermeld (Albers et al., 2001 – buitenlandse studie), alsook de MINA-plan 2000 grenswaarde voor oligotroof water.

Tabel – Kritische last verzuring (zuurequivalenten/ha.jaar) voor een aantal ecosystemen (Meykens et al., Albers et al., 2001)

Type ecosysteem BWK-type Mediaan (Zeq/ha.jaar)

zuur grasland Ha, Hm, Hn 2.288 neutraal-zuur grasland Hc, Hf, Hj, Hp+, Hu 2.157 kalkgrasland Hd, Hk 2.679 cultuurgrasland Hp, Hpr, Hr, Hx 1.961 natte heide Ce 2.168 droge heide Cd, Cg, Cm, Cp, Cv 2.343 oligotroof water (ven) Aoo 400 rietland Mr 2.400

Voor heide op arme zandgronden dient er een kritische last van 1.600 Zeq/ha.j gebruikt te worden (Albers et al., 2001).

Voor naald- en loofbossen werd er, rekening houdend met het bodemtype, op basis van Staelens et al. (2006) een kritische last verzuring bepaald. Hier kunnen ook waarden aan toegevoegd worden wanneer bodemverzuring optreedt. (waarden tussen haakjes in onderstaande tabel). Bodemverzuring is de fase voorafgaand aan de fase waarin haarwortels worden

30 Praktische wegwijzer passende beoordeling - Effectgroep 3.1 eutrofiëring via lucht: versie 3, 29/09/2016 – bijlage 2 31 Praktische wegwijzer passende beoordeling - Effectgroep 4.1 verzuring via lucht: versie 3, 29/09/2016 – bijlage 2


105

beschadigd en kan op langere termijn nefast zijn voor een goede bodemkwaliteit (wegens afname bufferende capaciteit op langere termijn) (waarden volgens Neirynck et al., 2004).

Tabel 7.6.1 - Kritische last verzuring bossen (Zeq/ha.jaar) en mogelijke gevolgen van een overschrijding voor een aantal vegetatietypes

type ecosysteem Loofbos (F., Q., E., V., R., L., N.) Naaldbos (P.)

Zandig (Z+S) 1.906 (1.500) 2.230 (1.500) Lemig (P + L + A) 2.712 (1.400) 2.835 (1.600) Kleiig (E + U° 2.417 (2.100) 3.113 (2.400) Veen 5.274 /

Op basis van de statische massabalansmethode (SMB) werden eveneens kritische lasten voor het vermestende effect van stikstof (kritische last vermesting) bepaald. In de Vries (2008), Kros et al. (2008) en van Dobben & van Hinsberg (2008) werden de kritische lasten voor vermesting voor verschillende vegetatietypes beschreven alsook de mogelijke gevolgen van een overschrijding van deze kritische last. De gegevens voor naaldbos werden overgenomen uit Albers et al. (2001). Een overzicht van deze gegevens wordt getoond in onderstaande tabel.

Tabel 7.6.2 - Kritische last vermesting (kg N/ha.jaar) en mogelijke gevolgen van een overschrijding voor een aantal vegetatietypes

type vegetatie kritische

last (kg

N/ha.jaar)

effect bij overschrijding

Naaldbos 14 - achteruitgang terrestrische korstmossen en ectomycorrhiza, toename stikstofminnende soorten - verstoring nutriëntenbalans, verhoogde stress voor droogte, vorst, ziekten en plagen

Loofbossen: - bos van arme zandgronden

18

- achteruitgang terrestrische korstmossen en ectomycorrhiza, toename stikstofminnende soorten - verstoring nutriëntenbalans, verhoogde stress voor droogte, vorst, ziekten en plagen

- eiken- en beukenbos van lemige zandgronden 20 - oud eikenbos 15 - bos van voedselrijke, vochtige gronden 29 - bos van bron en beek 26 - eiken-haagbeukenbos van zandgronden 20 - wilgenstruweel 34 - ooibos (rivierbegeleidende bossen) 35 - laagveenbos 34 - ruigten en zomen (droge bosranden) 26,2

- vochtige alluviale, beekbegeleidende bossen 26,1 - vochtige alluviale bossen (essen-iepenbos) 28

- vochtige alluviale bossen (zachthoutooibos) 33,8 Vennen: - mesotrofe vennen – trilveen - zuur ven - zwak gebufferd ven

16,8 5,8 5,8

- daling soortenrijkdom moslaag - verdwijning van gevoelige soorten, overheersing van knolrus

Moerassen: - galigaanmoerassen - kalkmoerassen - rijker overgangs- en trilveen - armer overgangs- en trilveen (type veenmos- rietland)

15 15 16,8 10

Heiden: - natte heide - droge heide - pioniervegetaties met snavelbiezen

18 15 22

- vergrassing door pijpenstrootje - vergrassing door bochtige smele

Graslanden: - nat schraalgrasland - droog schraalgrasland - kalkgrasland - bloemrijk grasland - dotterbloemgrasland van beekdalen

15 14 21,1 20 20

- vergrassing en afname diversiteit - vergrassing en afname diversiteit - toename van gevinde kortsteel - afname diversiteit - afname diversiteit


106

type vegetatie kritische

last (kg

N/ha.jaar)

effect bij overschrijding

- dotterbloemgrasland van veen en klei - nat, matig voedselrijk grasland - heischraal grasland - laaggelegen schraal hooiland en glanshaver- en vossenstaarthooilanden

- blauwgrasland

20 22 11,6 20 15

- afname diversiteit

Plassen - eutrofe plas - kranswierwateren op hogere zandgrond - kranswierwateren in laagveengebied

30 5,8 30

Zilte milieus - zilte pionierbegroeiingen - schorren en zilte graslanden (buitendijks)

35 35

Duinmilieus - embryonale en witte duinen - heischrale grijze duinen - kalkarme grijze duinen - kalkrijke grijze duinen - vochtige duinheiden met kraaihei - droge duinheiden met kraaihei - duinheiden met struikhei - duindoornstruwelen - kruipwilgstruwelen - droge duinbossen - vochtige duinbossen - duinbossen (binnenduinranden) - vochtige duinvalleien (open water) - kalkrijke vochtige duinvalleien - kalkarme vochtige duinvalleien - stuifzandheiden met struikhei - zandverstuivingen

20 10,8 13,1 17,4 18 15 15 28,3 32,2 18 28,6 25 14 19,5 19,4 15 10,4

In Vlarem II bijlage 2.4.2 zijn er tevens een aantal streefwaarden opgenomen voor de verzurende depositie:

Tabel 7.6.3 – Streefwaarden voor verzurende depositie (Vlarem II)

Ecosysteem Streefwaarde

Naaldbossen en heide op zandgronden 1400 zeq/ha.j Loofbossen op arme gronden 1800 zeq/ha.j Loofbossen op rijkere gronden 2400 zeq/ha.j Loofbossen (stikstof) 14 kg N/ha.j Meer natuurlijke soortensamenstelling in naaldbos, heide op zandgrond en vennen (stikstof) 5,6 kg N/ha.j

In het MINA-plan 3 wordt gestreefd naar een waarde van 1.400 Zeq/ha.jaar als maximale gemiddelde waarde tegen 2030 (depositie waarmee voor de meeste bosecosystemen een duurzame toestand bereikt wordt).


107

Toetsingskader buiten habitatrichtlijnengebied

Voor aandachtsgebieden (zie supra – oa. VEN-gebieden en vogelrichtlijngebieden) binnen het studiegebied die zich buiten habitatrichtlijnengebied bevinden wordt een vergelijking gemaakt van de verzurende resp. vermestende depositiewaarden met de overeenstemmende kritische last (én streefwaarde wanneer relevant). Vervolgens wordt een beoordeling bekomen door onderstaand significantiekader toe te passen:

Toetsing Significantie Milderende maatregelen

Depositie > 50 % van de kritische last/streefwaarde

Aanzienlijk negatief effect Het is noodzakelijk dat milderende maatregelen gezocht worden.

10 % van de kritische last / streefwaarde < depositie < 50 % van de KL/SW

Negatief effect: belangrijke bijdrage aan KL:

Het is noodzakelijk dat milderende maatregelen gezocht worden.

5 % van de KL / SW < depositie < 10 % van de KL / SW

Beperkt negatief effect: relevante bijdrage aan KL

Milderende maatregelen dienen gezocht te worden, eventueel gekoppeld aan lange termijn. Voor SBZ’s en reservaten dienen milderende maatregelen gekoppeld te worden aan korte termijn.

3 % van de KL / SW < depositie < 5 % van de KL / SW

Beperkt negatief effect: beperkte bijdrage aan KL

Onderzoek naar milderende maatregelen is minder dwingend.

Depositie < 3 % van de KL / SW Geen of verwaarloosbaar effect

Een bedrijfsspecifieke bijdrage van 10% geldt dus als negatief effect. Rekening houdend met het feit dat 50% van de stikstofdepositie in Vlaanderen afkomstig is van langere afstand, en dat tot 50% van de ammoniakdepositie uit stallen binnen een afstand van 3 km neervalt, biedt dit, afhankelijk van bedrijfsspecifieke bijdragen en gebiedskarakteristieken, potentieel plaats voor enkele emissiebronnen in de ruimere omgeving van natuurgebieden, voordat de KL er bereikt wordt.

Indien er reeds in de huidige situatie een bijdrage is van meer dan 10% van de kritische last en er wordt een toename voorzien naar de toekomst, dan moeten er milderende maatregelen gezocht worden om de bijdrage onder de 10% te krijgen. Indien dit niet mogelijk is, dan moet de huidige bijdrage minstens als maximale bijdrage behouden worden met verplichtende milderende maatregelen.

Cumulatieve modellering dient enkel in beschouwing genomen te worden indien dit in de projectspecifieke richtlijnen wordt vermeld en in functie van naburige reservaten en/of speciale beschermingszones.

Toetsingskader/vergunningenkader binnen habitatrichtlijnengebied (het zogenaamde ‘PAS-kader’)

Voor habitattypes binnen het studiegebied die zich binnen habitatrichtlijnengebied bevinden wordt een vergelijking gemaakt van verzurende resp. vermestende depositie met de overeenstemmende kritische last van het desbetreffende habitattype. Vervolgens wordt een beoordeling bekomen door het signficantiekader NH3 toe te passen die weergegeven wordt in de praktische wegwijzers Passende Beoordeling effectgroepen verzuring en eutrofiëring via lucht (cfr. beslissing VR van 30/11/2016):

Aandeel voorziene

depositie t.o.v. de

kritische depostiewaarde

van het getroffen

gevoelige habitat

Hervergunning +

uitbreiding zonder

stijging van emissies**

(Her)Vergunning met stijging

van emissies

Nieuwe inplanting

Niet relevant volgens depositiescan

niet signicant niet significant niet significant

x < 5% niet significant niet significant niet significant

5% < x < 50% niet significant niet significant indien individuele passende beoordeling aangeeft dat er geen risico is op een betekenisvolle aantasting*

niet significant indien individuele passende beoordeling aangeeft dat er geen risico is op een betekenisvolle aantasting*


108

x > 50% significant significant significant

*Van zodra beschikbaar maken de gebiedsanalyess deel uit van de passende beoordeling

**omzetting naar omgevingsvergunning valt hier ook onder

Link met beoordeling in een MER:

- Groen: verwaarloosbare effect

- Oranje: negatief effect

- Rood: aanzienlijk negatief effect

(bron: https://www.natura2000.vlaanderen.be/pas-beslissing-van-30112016 )

* van zodra beschikbaar maken de gebiedsanalyse deel uit van de passende beoordling** toepassing van het flankerend beleid rode bedrijven

*** ook omzettingen naar omgevingsvergunning vallen hieronder

Verdroging: kwetsbaarheidskaarten

Voor verdroging zijn er geen kritische lasten bepaald. Het verdrogingseffect kan beoordeeld worden op basis van een kwetsbaarheidsbenadering. Op basis van de aanwezige ecotopen op de BWK kan er een kwetsbaarheidskaart worden opgesteld voor verdroging.

Wat met biotische gevoeligheid van een vegetatie voor verdroging bedoeld wordt, wordt gedefinieerd door De Mars :

“Een vegetatie is gevoelig voor verdroging als (grond)waterstandsdaling, afname van kwel of grotere fluctuaties in de (grond)waterstand structurele veranderingen in de soortensamenstelling en / of oppervlakteverhoudingen waarin soorten voorkomen binnen de vegetatie tot gevolg heeft. Een vegetatie is verdrogingsgevoelig als er aan het grondwater gebonden plantensoorten in voorkomen (freatofyten) en is gevoeliger naarmate er meer kritische soorten (met een kleine amplitudo) in voorkomen (kritische freatofyten).”

Of nog:

“Een verdrogingsgevoelige vegetatie is een vegetatie waarvan de soortensamenstelling voor een belangrijk deel bepaald wordt door plantensoorten die zijn gebonden aan de invloed van grond- of oppervlaktewater op de standplaats.”

In de discipline Water werd de invloedsstraal berekend van eventueel voorkomende grondwateronttrekkingen. Het inschatten of een grondwateronttrekking zorgt voor een verdrogingseffect is sterk afhankelijk van de kwetsbaarheid van de voorkomende vegetatie voor verdroging. Om dit in te schatten kan beroep gedaan worden op de verdrogingskwetsbaarheidskaart. Er bestaat een verdrogingskwetsbaarheidskaart voor Vlaanderen die werd opgesteld op basis van de gevoeligheid en de waardering van een ecotoop. Deze werd afgeleid van de BWK. Deze kaart is echter meestal niet meer up to date. Beter is om deze kaart opnieuw samen te stellen op basis van de meest recente BWK-versie. De indicatiewaarden voor verdrogingsgevoeligheid voor de verschillende karteringseenheden van de Biologische Waarderingskaart die aan de basis lag van de verdrogingskwetsbaarheidskaart zijn deze opgesteld door De Baere (OC-GIS Vlaanderen). Aanbevolen wordt om dezelfde indicatiewaarden te gebruiken.

Volgende klassen zijn te onderscheiden op de kwetsbaarheidskaart: Niet kwetsbaar Niet kwetsbaar tot weinig kwetsbaar Weinig kwetsbaar Weinig kwetsbaar tot kwetsbaar Kwetsbaar Kwetsbaar tot zeer kwetsbaar Zeer kwetsbaar

Verdroging kan vervolgens beoordeeld worden op volgende wijze:


109

Beoordeling

Voor ecotopen binnen de invloedsstraal behorende tot de klassen “kwetsbaar tot zeer kwetsbaar” en “zeer kwetsbaar” en gelegen binnen een speciale beschermingszone (SBZ-H, SBZ-V)

Aanzienlijk negatief

Voor ecotopen binnen de invloedsstraal behorende tot de klassen “kwetsbaar tot zeer kwetsbaar” en “zeer kwetsbaar”

Negatief

Voor ecotopen binnen de invloedsstraal behorende tot de klassen “weinig kwetsbaar tot kwetsbaar” en “kwetsbaar”

Beperkt negatief

Voor ecotopen binnen de invloedsstraal behorende tot de klassen “niet kwetsbaar”, “niet kwetsbaar tot weinig kwetsbaar”, “weinig kwetsbaar”

Verwaarloosbaar of geef effect

Verstoring door geluid en trillingen

Het voorspellen en beoordelen van effecten door verstoring door geluid en trillingen is niet eenvoudig. Net zoals bij mensen is rustverstoring voor dieren een 'subjectieve' ervaring. Ook bij dieren kan gewenning optreden, en gegevens over schuwheid en aanpassingsvermogen van een diersoort zijn er nauwelijks.

Reijnen en Foppen hebben een aantal studies gepubliceerd waarbij het effect van hetzij autoverkeer, hetzij treinverkeer op bos-, weide- en heidevogels zijn beschreven waaronder Reijnen en Foppen (1991) en Reijnen (1995). Uit het onderzoek bleek dat geluid boven een bepaalde drempelwaarde leidt tot een afname in de draagkracht van een gebied voor vogels. De vastgelegde drempelwaarden en de afname van de dichtheden als een functie van de geluidssterkte verschilt afhankelijk van de onderzochte soort. Voor een aantal soorten zijn dus drempelwaarden beschikbaar maar zeker niet voor alle soorten.

De drempelwaarde algemeen geldend voor bosvogels bedraagt 42 dB(A), voor weidevogels is de drempelwaarde 47 dB(A). Als gemiddelde waarde kan de 45 dB(A)-contour, genomen worden.

7.6.6 PASSENDE BEOORDELING

Een passende beoordeling is een schriftelijk verslag dat aan de hand van gemotiveerde argumenten uitlegt waarom de habitattypes, soorten en de IHD’s van een speciale beschermingszone al dan niet kunnen worden aangetast door een bepaalde activiteit.Alle vergunningsplichtige activiteiten, plannen en programma’s die, afzonderlijk of in combinatie, een betekenisvolle aantasting kunnen veroorzaken van de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone vallen onder het toepassingsgebied van een passende beoordeling. De rechtsgrond daarvoor is terug te vinden in artikel 6 van de Habitatrichtlijn en de omzetting ervan in artikel 36ter van het Natuurdecreet.

Daarbij wordt het voorzorgsbeginsel gevolgd dat stelt dat, als dergelijk risico bestaat en er op grond van objectieve gegevens niet kan worden uitgesloten dat de activiteit, het plan of programma betekenisvolle aantasting veroorzaakt voor het gebied, een passende beoordeling vereist is. De initiatiefnemer heeft de plicht om een passende beoordeling te maken.

Normaal gezien kan aan de hand van de Voortoets (een online tool) nagegaan worden of er potentiële effecten zijn door een project op habitatrichtlijnengebied. Voor MER-plichtige projecten geldt echter dat het online-instrument Voortoets niet gebruikt kan worden. Als de Voortoets voor deze activiteit toch wordt ingevuld, zijn de resultaten ongeldig. Het is aan de erkend deskundige om voor het project na te gaan of er een potentiële impact op het habitatrichtlijnengebied mogelijk is én dus of het noodzakelijk is een passende beoordeling op te stellen. Bij twijfel kan het Agentschap voor Natuur en Bos geraadpleegd worden.

Hoe een passende beoordeling moet worden opgemaakt is niet wettelijk vastgelegd. Om te vermijden dat een passende beoordeling ernstige tekortkomingen zou vertonen, is het aan te raden het formulier te gebruiken die opgesteld werd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Hierin wordt aangegeven welke items voor een passende beoordeling beschouwd moeten worden.


110

De praktische wegwijzers passende beoordeling gaan dieper in op de vraag of een bepaalde milieudruk al dan niet te beschouwen is als een betekenisvol effect. Ze vormen een leidraad voor het opstellen van een passende beoordeling volgens een vast stramien. Deze wegwijzers worden uitgewerkt per effectgroep.

Momenteel zijn volgende wegwijzers beschikbaar32:

• Habitats – effectgroep 3 eutrofiëring – subgroep 3.1 'via lucht'

• Habitats – effectgroep 4 verzuring – subgroep 4.1 'via lucht'

Er werd ook een omzendbrief opgemaakt over de toepassing van de passende beoordeling bij vergunningsaanvragen van projecten of activiteiten met mogelijk betekenisvolle effecten op speciale beschermingszones (SBZ). In deze omzendbrief wordt de reikwijdte, procedure en inhoud van de passende beoordeling beschreven.

De stappen die aan bod dienen te komen binnen deze Passende Beoordeling worden besproken in het Richtlijnensysteem Biodiversiteit.

7.6.7 BIODIVERSITEIT

Naar aanleiding van de Europese project-m.e.r.-richtlijn werd een naamsverandering van de discipline Fauna en Flora doorgevoerd naar discipline Biodiversiteit. Ook de erkende MER-deskundigen Fauna en Flora worden vanaf 28/02/2017 erkende deskundigen in de discipline Biodiversiteit genoemd. Dit betekent dat in het MER het aspect biodiversiteit inhoudelijk dient besproken te worden.

Concreet voor projecten met betrekking tot veeteelt zal de beoordeling van de effecten op de biodiversiteit vaak neerkomen op een kwalitatieve beschrijving en beoordeling waarbij de experten-inschatting van groot belang is. Er wordt aandacht gegeven aan verschillende niveaus van biodiversiteit (genetische, soorten, ecosysteem- en landschapsdiversiteit), relevante niveaus worden verder uitgewerkt/besproken. De deskundige gaat na bij welke effectgroepen het project of plan een impact kan hebben op de biodiversiteit. Deze elementen dienen tenslotte ook opgenomen te worden in de synthese/conclusie van de discipline biodiversiteit.

Meer info omtrent de integratie van het aspect biodiversiteit in milieueffectenrapportage kan teruggevonden worden in het visiedocument biodiversiteit in m.e.r.33.

32 De praktische wegwijzers, de omzendbrief en het formulier met betrekking tot de inhoud van een passende beoordeling zijn terug te vinden op de website van Natura2000: https://www.natura2000.vlaanderen.be/inhoud-van-een-passende-beoordeling 33 https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk


111

7.7 LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE


Een veeteeltbedrijf is meestal gelegen in een agrarisch landschap, gekenmerkt door min of meer wijdse zichten. Gezien de grootschaligheid van een intensief veeteeltbedrijf, kan dit een sterke impact hebben op de omgeving.

Onder landschap wordt verstaan een begrensde oppervlakte met een geringe dichtheid van bebouwing en een onderlinge samenhang waarvan de verschijningsvorm en de samenhang het resultaat zijn van natuurlijke processen en van maatschappelijke ontwikkelingen.

De drie effectgroepen zoals weergegeven in het disciplinerichtlijnenboek Landschap, Bouwkundig erfgoed & Archeologie dienen te worden besproken:

het landschap als relatiesysteem de erfgoedaspecten de perceptieve aspecten

Het landschap als relatiesysteem

Structuren drukken relaties tussen elementen uit. Met betrekking tot landschappen worden structuren zowel ruimtelijk, functioneel als temporeel gedefinieerd. Voorbeelden van ruimtelijke structuren zijn bewoningspatroon, wegennet, percelering. Voorbeelden van functionele structuren zijn de transportstromen langs wegen, de connectiviteit van lineair groen, de erosie- en sedimentatiedynamiek op een helling. Temporele structuren beschrijven veranderingen in functie van de tijd, zoals de ontwikkeling van een helling of valleivorm, de groei van een nederzetting, etc.

Ruimtelijke relaties beschrijven de wisselwerkingen of onderlinge afhankelijkheid tussen de verschillende elementen in de geografische ruimte. Een voorbeeld van een relatie is het overstromingsgevaar van een laaggelegen gebied ten gevolge van afstroming van een verder gelegen hoger gebied.

Erfgoedaspecten

Er kunnen drie types erfgoed onderscheiden worden, namelijk bouwkundig erfgoed, cultuurhistorisch landschap en archeologie.

Tot het bouwkundig erfgoed behoren de historische gebouwen. Een bijzondere categorie binnen het bouwkundig erfgoed vormen de monumenten. De term ‘monument’ is voorbehouden voor bij wet beschermd bouwkundig erfgoed. Ook de voorlopig beschermde monumenten vallen hieronder.

Met cultuurhistorisch landschap wordt een begrensde grondoppervlakte bedoeld met een geringe dichtheid van bebouwing en een onderlinge samenhang waarvan de verschijningsvorm en de samenhang het resultaat zijn van natuurlijke processen en van maatschappelijke ontwikkelingen van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde.

Als archeologisch erfgoed worden beschouwd alle overblijfselen, voorwerpen en andere sporen van de mens uit het verleden waarvan het behoud en de studie bijdragen tot het reconstrueren van de bestaansgeschiedenis van de mensheid en haar relatie tot de natuurlijke omgeving, en ten aanzien waarvan opgravingen of ontdekkingen en andere methoden van onderzoek betreffende de mensheid en haar omgeving de voornaamste bronnen van informatie zijn.

Perceptieve aspecten

Onder de ‘perceptieve aspecten’ worden de visuele kenmerken van het bedrijf bedoeld. Hierbij is de integratie van het bedrijf in zijn omgeving belangrijk.


112


Het studiegebied omvat vooreerst het projectgebied (= de locatie van de installatie). Het wordt dan lateraal uitgebreid om de eventuele zichtbaarheidszone rond de ingreep/ingrepen te vatten. Die wordt bepaald door de afstand van waarop de ingreep als dominante beelddrager in het landschapsbeeld nog zichtbaar is. Mocht deze zone kleiner zijn dan de invloedssfeer voor andere disciplines zoals bodem en water, dan wordt het studiegebied verder uitgebreid om ook deze invloedssferen te omvatten. Tenslotte wordt het uitgebreid totdat alle landschappelijke structuren die gedeeltelijk binnen de effectenzone vallen, volledig in het studiegebied opgenomen zijn. In praktijk wordt meestal een straal van 1 km beschouwd.

Het landschap wordt in eerste instantie gesitueerd in het macro-landschap (schaal 1/50.000). Vervolgens worden de voornaamste landschappelijke eenheden (relicten, ankerplaatsen, punten lijnrelicten) in de nabijheid van het bedrijf beschreven. Hierbij dient eveneens aandacht besteed te worden aan aanwezige monumenten, stads- en dorpsgezichten van cultuurhistorische waarde.

De visuele waarnemingsaspecten, waaronder het uitzicht van het bedrijf alsook de waarneming van het bedrijf vanuit nabij gelegen woningen enz. worden mee opgenomen.

Verder wordt eveneens indien relevant aandacht besteed aan het bouwkundig erfgoed en de archeologie. Als studiegebied wordt de omgeving binnen een straal tot 1 km rondom het bedrijfscentrum beschouwd.


Geografische situering

Het studiegebied wordt in een ruimere geografische context gesitueerd. Op die manier wordt de geplande wijziging van de landschappelijke situatie op een regionaal niveau gesitueerd. Hierbij wordt een algemeen beeld geschetst van de meso- en macrostructuren die door de geplande ingrepen zullen beïnvloed worden. Anderzijds wordt hiermee ook een ruimer kader geschetst waarbinnen de processen die de landschappelijke situatie en evolutie bepalen, moeten begrepen worden. Tevens kan hier worden verwezen naar de indeling van Vlaanderen in traditionele landschappen (Antrop 1989). Deze indeling dateert van 1985 en was een eerste poging om de regionale verscheidenheid van de historisch gegroeide cultuurlandschappen op kaart voor te stellen in hun situatie van voor de grote veranderingen.

De indeling steunt op zowel fysische en natuurlijke kenmerken zoals reliëf en bodemgesteldheid, als op cultuurlandschappelijke kenmerken zoals bewoningsvormen, landgebruik, percelering en landschapstype. Hieruit blijkt het Vlaamse Gewest over een bijzonder grote landschappelijke diversiteit te beschikken, die echter in een steeds sneller tempo teloor gaat. Voor elk van deze traditionele landschappen werden de kenmerken en een aantal beleidswenselijkheden geformuleerd (Antrop, 2002).

Landschapsatlas

Alle relictzones, ankerplaatsen, lijnrelicten en puntrelicten binnen een straal van 1 km worden gesitueerd.

Bouwkundig erfgoed

Op basis van de ‘Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed in Vlaanderen’ (te raadplegen op de website van het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed - VIOE) kunnen binnen het studiegebied de verschillende erfgoedwaarden gesitueerd worden.

Beschermd erfgoed


113

Er dient nagegaan te worden of er beschermde landschappen, beschermde archeologische monumenten en zones, beschermde monumenten of beschermde stads- en dorpsgezichten voorkomen.

Archeologisch erfgoed

Voor het gekende archeologisch erfgoed dient de Centraal Archeologische Inventaris geraadpleegd te worden.

Voor het niet gekende archeologisch erfgoed is de mate waarin de archeologische bodemhorizont is afgedekt (teelaarde, collovium, alluvium, plaggen) belangrijk voor de effectbeoordeling.

Fotoreportage

De perceptieve kenmerken worden best verduidelijkt aan de hand van een aantal foto’s. Een landbouwbedrijf is een element van het landschap, net als hellingen, wegen, een toren, een boom, akkers en weiden, beken of woongebieden. Een open vlakte betekent dat de gebouwen van heel ver zichtbaar zijn. Een heuvelachtig of dicht bebouwd gebied zorgt ervoor dat de afstand tot de waarnemer beperkter is en de details een grotere rol gaan spelen voor de waarnemer.


De impact die een intensief veeteeltbedrijf heeft op het landschap is niet kwantitatief uit te drukken. Effectvoorspelling dient bijgevolg kwalitatief te worden besproken. Het gevolg is dat er moeilijk “normen” gekoppeld kunnen worden, waaraan het effect kan afgetoetst worden.

Effectbeoordeling gebeurt bijgevolg eerder volgens een expertenoordeel.

7.7.4.1 Structuur- en relatiewijzigingen

Inschatting van effecten veroorzaakt door het bedrijf op de landschapsstructuur. Dergelijke impact zal voornamelijk slechts een rol spelen bij de inplanting van een nieuw bedrijf.

7.7.4.2 Wijzigen erfgoedwaarde

Er dient rekening gehouden te worden met drie soorten ‘erfgoedwaarden’: 1. landschap 2. bouwkundig erfgoed 3. archeologie

7.7.4.3 Wijzigen perceptieve kenmerken

In de meeste MER’s voor intensieve veeteeltbedrijven is het wijzigen van de perceptieve kenmerken de belangrijkste effectengroep binnen de discipline Landschap, Bouwkundig erfgoed & Archeologie.

Landbouwbedrijven bepalen mee het karakter van het platteland. Dat platteland wordt niet alleen gebruikt door land- en tuinbouwers, maar ook door plattelandsbewoners en recreanten. Door een goede integratie van de land- en tuinbouwbedrijven kan de landbouwsector z’n steentje bijdragen tot een mooi en aantrekkelijk platteland.

Inzake de integratie van een landbouwbedrijf in zijn omgeving, zijn een aantal studies beschikbaar: Agrarische architectuur in Vlaanderen; Vlaamse Bouwmeester (2008) Agrarische architectuur, technisch bekeken; Prov. West-Vlaanderen (2006)


114

Bedrijfsintegratie, een wisselwerking tussen land- en tuinbouwbedrijven en hun omgeving; Prov. West-Vlaanderen

De instrumenten die gehanteerd kunnen worden voor een goede integratie van bedrijfsgebouwen in de omgeving zijn voornamelijk (Prov. West-Vlaanderen, 2006):

correcte keuze van de inplantingsplaats vormgeving doordacht materiaalgebruik gepaste kleurkeuze doordachte afmetingen

Inzake de keuze van de inplantingsplaats kunnen o.a. volgende aandachtspunten aangestipt worden: Streven naar gesloten, compact geheel van het bedrijf; Streven naar een geordende inplanting van de gebouwen; Volgen van de lijnen van het landschap (Door het gebouw loodrecht in te planten op de dominante

landschapslijnen (bv. in heuvelachtig gebied) wordt het gebouw dominant in zijn omgeving. Door de dakgootlijn en de noklijn evenwijdig met de landschapslijnen te laten lopen wordt het gebouw beter opgenomen in zijn omgeving).

Aangepaste beplanting; Het plaatsen van torensilo’s binnen de gebouwen houden; etc.

Inzake vormgeving kan er gelet worden op een gelijke dakhelling van de verschillende stallen, etc.

De materiaalkeuze en –kleur mogen niet storend zijn in de omgeving. Een juist kleuren materiaalgebruik is doorslaggevend voor een goed geïntegreerd gebouw. Over het algemeen kan gesteld worden dat felle kleuren af te raden zijn.

Een witte kleur levert een vergrotend effect op; Zwarte of donkere daken maken het bouwvolume optisch kleiner.

Indien blijkt uit de analyse, dat de integratie van het bedrijf in het landschap niet of onvoldoende wordt geacht, dan wordt een beplantingsplan aan het dossier toegevoegd (visueel of tekstueel). Een beplantingsplan van het bedrijf geeft een overzicht van het volledige bedrijf, met daarop aanduiding van te nemen maatregelen in de groensfeer. Dit betekent niet dat er overal een hoogstammige “muur” van bomen dient opgetrokken te worden. Volgens de functionaliteit van het bedrijf wordt het meest passende beplantingstype gekozen. Minder mooie elementen zoals mestvaalt en sleufsilo's kunnen met een losse heg aan het oog onttrokken worden. Wanneer het mogelijk is om op korte afstand van de gebouwen bomen aan te planten, dan geeft dit een goed resultaat. We wijzen er op dat het planten van bomen dicht bij een gebouw niet steeds mogelijk is, vooral niet als er gevelventilatoren aanwezig zijn. Een goede werking van de ventilatie dient steeds gewaarborgd te blijven.

We wijzen er op dat dit beplantingsplan in een aantal gevallen reeds deel uitmaakt van de vergunningsaanvraag. De meeste provincies (West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Antwerpen) bieden gratis advies aan op bedrijfsniveau en maken, indien gewenst, dergelijke erfbeplantingsplannen op.


115

8 MILDERENDE MAATREGELEN & BBT

8.1 MILDERENDE MAATREGELEN

In bovenstaande hoofdstukken werd verduidelijkt hoe de effectinschatting en –beoordeling voor de verschillende disciplines dient te gebeuren. Zowel de kwantitatieve als kwalitatief benaderde effecten, worden gekoppeld aan een zevenschalige beoordeling:

Score Beoordeling

-3 Aanzienlijk negatief

-2 Negatief

-1 Beperkt negatief

0 Verwaarloosbaar of geen effect

Door het spiegelen van de effecten in positieve zin krijgt men een zevendelige schaal met drie positieve beoordelingsniveaus, drie negatieve en een neutraal niveau.

De resultaten van deze toetsing worden gekoppeld aan milderende maatregelen, meer bepaald:

Beoordeling van het effect Koppeling met milderende maatregelen

Beperkt negatief

(score –1)

Onderzoek naar milderende maatregel is minder dwingend; als de milieu-kwaliteit in de referentiesituatie echter reeds slecht is kunnen milderende maatregelen toch nodig zijn om een bijkomende verslechtering te vermijden.

Negatief

(score –2)

Er dient gezocht te worden naar milderende maatregelen.

Aanzienlijk negatief

(score –3)

Er dienen in elk geval milderende maatregelen voorgesteld te worden.

Voor alle gevallen geldt: indien er geen milderende maatregelen voorgesteld kunnen worden dient dit gemotiveerd te worden.

In de literatuur worden verschillende milderende maatregelen opgesomd voor diverse milieufactoren voor een veeteeltbedrijf. Het is echter belangrijk om in beschouwing te nemen dat milderende maatregelen die een gunstig effect hebben op een bepaalde emissie, nadelige effecten kunnen hebben op een andere. Het is belangrijk om hiermee rekening te houden.

Bijvoorbeeld: het vernevelen van water op een strooiselvloer in een pluimveestal zorgt voor een reductie van de stofuitstoot. Echter door toediening van het water op de droge mest, kan de geuremissie toenemen.

Alle milderende maatregelen van het project kunnen dan bij de eindconclusie tabelmatig voorgesteld worden. Voor meer informatie kan verwezen worden naar de handleiding ‘Milderende maatregelen’ op https://www.lne.be/richtlijnenboeken-handleidingen-en-codes-van-goede-praktijk.


116

8.2 BESTE BESCHIKBARE TECHNIEKEN

In het MER/ontheffingsdossier dient op een duidelijke manier weergegeven te worden of het bedrijf voldoet aan BBT. Bijlage 3 geeft een overzicht weer van de mogelijke BBT. Hierbij verwijzen we ook naar de website www.emis.vito.be/veeteelt.


117

LITERATUURLIJST

Aarnink A.J.A. & van der Hoek K.W. (2004). Opties voor reductie van fijn stof emissie uit de veehouderij. Rapport opgesteld door Agrotechnology & Food Innovations B.V i.s.m. RIVM i.o.v. het Ministerie van VROM. Rapport 289.

Albers R., Beck J., Bleeker A., van Bree L., van Dam J., vd Eerden L., Freijer J., van Hinsberg A., Marra M., vd Salm C., Tonneijck A., de Vries W., Wesselink L. en Wortelboer F. (2001). Evaluatie van de verzuringsdoelstellingen: de onderbouwing. Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM).

AMINAL (2001) Schriftelijk leefomgevinsonderzoek, eindrapport 2001. AMINAL, Brussel.

Anon (2002). Regeling Ammoniak en Veehouderij. Staatscourant 1 mei 2002, nr. 82.

Anon (2002). Wet ammoniak en veehouderij. Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, 2002/93.

Anon (2003). IPCC Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs. 383 p.

Anoniem (2008). Geactualiseerd MER-richtlijnenboek. Discipline Bodem (2008)

Antrop, M. (1989). Het landschap meervoudig bekeken. Monografieën stichting leefmilieu, 30. Stichting Leefmilieu: Antwerpen : Belgium. ISBN 90-289-1481-1. 400 pp.,

Antrop M., Gulinck H., Van Looy K., De Blust G., Van Ghelue P., Melkebeke I. en Kuijken E. (1993). Structuurplan Vlaanderen. Deelfacet Open Ruimte. Eindrapport. Opdracht Plangroep Structuurplan Vlaanderen.

Antrop M., Van Eetvelde V., Janssens J., Martens I. en Van Damme S. (2002). Traditionele Landschappen van het Vlaamse Gewest, Universiteit Gent, Vakgroep geografie.

Belgische Geologische Dienst (1993-2002). Toelichtingen bij de geologische kaart van België: Vlaams Gewest.

Celis D, Vercauteren J (VMM, 2009), Bepaling van de vergelijking tussen de jaargemiddelde concentratie en het aantal overschrijdingsdagen PM10.

D’hooghe J., Wustenberghs H., Lauwers L. (2007) Inschatting van het watergebruik in de landbouw op basis van nieuwe en geactualiseerde kengetallen per landbouwactiviteit (PDF) (externe link). Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij. Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek, Eenheid Landbouw & Maatschappij, Merelbeke, 68 p.

De Bruyn G., Hendricks J., Baron M., Van Langenhove H., Andries A., Saevels P., Leribaux C., Vranken E., Vinckier C. en Berckmans D. (2001). Ontwikkeling van een eenvoudige procedure voor de bepaling van geuren ammoniakemissies van agrarische constructies ten behoeve van een aangepaste milieureglementering in Vlaanderen. Onderzoeksproject uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Deckx, J. en Deboosere, S. (2005) Manure treatment according to the TREVI-concept.

European Environment Agency (2007); Joint EMEP/CORINAIR Atmospheric Emission Inventory Guidebook, Third Edition, Update September 2006. Copenhagen:”

Hendriks J., Andries A., Saevels P., Leribaux C., Vrancken E., Vinckier C. Berckmans D., De Bruyn G., Baron M., Van Langenhove H. (2001). Ontwikkeling van een eenvoudige procedure voor de bepaling van geuren ammoniakemissies van agrarische constructies ten behoeve van een aangepaste milieureglementering in Vlaanderen, Deel 1: Ammoniak- en geuremissies door de veeteelt – bronnen en reductietechnieken.

ILVO (2007). Inschatting van het watergebruik in de landbouw op basis van nieuwe en geactualiseerde kengetallen per landbouwactiviteit. Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA. MIRA/2007/04


118

INBO, Biologische waarderingskaart van België. Verklarende tekst bij de kaartbladen.

I.W.O.N.L. Bodemkaart van België, verklarende tekst bij de kaartbladen, 1/20.000.

IPCC (2006). IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories, Prepared by the National Greenhouse Gas Inventories Programme, Eggleston H.S., Buendia L., Miwa K., Ngara T. and Tanabe K. (eds). Published: IGES, Japan.

IPCC; OECD; IEA (1996). Revised 1996 guidelines for national greenhouse gas inventories. Reference manual. Paris: IPCC; OECD; IEA.

Langouche D., Wiedemann T., Van Ranst E., Neirynck J., Langohr R. (2002) Berekening en kartering van kritische lasten en overschrijdingen voor verzuring en eutrofiëring in bosecosystemen in Vlaanderen. In: Neirynck, J. et al., Bepaling van de verzuring- en vermestinggevoeligheid van Vlaamse bossen met gemodelleerde depositiefluksen. Eindverslag van project VLINA 98/01, studie uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse gemeenschap binnen het kader van het Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling.

Langouche, D., Wiedemann, T., Van Ranst, E., Neirynck, J., Langohr, R. (2001). Berekening en kartering van kritische lasten en overschrijdingen voor verzuring en eutrofiëring in bosecosystemen in Vlaanderen. In: Neirynck et al., Bepaling van de verzurings- en vermestinggevoeligheid van Vlaamse bossen met gemodelleerde depositiefluksen. Eindverslag VLINA 98/01.

Lebbe L. en Vandenbohede A. (2004). Ontwikkeling van een lokaal axi-symmetrisch model op basis van de HCOV kartering ter ondersteuning van de adviesverlening voor grondwaterwinningen. GROMO 2003/03. Studie uitgevoerd in opdracht van de AMINAL, afdeling water

Melse, R.W. en Mol, G. (2003). Odour and ammonia removal from pig house exhaust air using a biotrickling filter. Submitted for presentation at the 2nd IWA International Conference on Odours and VOC’s, Singapore, 14-17 September 2003

Meykens, J., Vereecken, H. (2001). Ontwikkeling en integratie van gevoeligheidskaarten voor verzuring en vermesting van ecosystemen in Vlaanderen. Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA. MIRA/2001/01, K.U.Leuven en Bodemkundige Dienst van België,.

MINA-plan 3 (2003-2007). Vlaams Milieubeleidsplan.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (1985 - 1987). Kwetsbaarheidskaarten van het grondwater.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Ruimtelijke Planning (1998). Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, Afdeling Algemeen Milieu en Natuurbeleid, Sectie Lucht (2004). Draftversie van: “De weg naar een duurzaam geurbeleid; Visiedocument voor administratief overleg”.

MIRA (2003). Milieu- en natuurrapport Vlaanderen: achtergronddocument, sectorhoofdstuk landbouw

MIRA (2007) Milieu- en natuurrapport Vlaanderen, Achtergronddocument 2007 Vermesting. Overloop S., Bossuyt M., Ducheyne S., Dumortier M., Eppinger R., Van Gijseghem D., Van Hoof K., Vogels N., Vanden Auweele W., Wustenberghs H., D’hooghe J., Vlaamse Milieumaatschappij, www.milieurapport.be

MIRA. 2004. Milieu- en natuurrapport Vlaanderen, Achtergronddocument 2004, Verzuring. Van Avermaet P., Van Hooste H., Vlaamse Milieumaatschappij, http://www.milieurapport.be.

Mol, G. en Ogink, N.W.M. (2002). Geuremissies uit de veehouderij II. Overzichtsrapportage 2000-2002. Rapport 2002-09. IMAG, Wageningen.

Mosquera, J., Hol, J.M.G., Melse, R.W., Winkel, A., Nijeboer, G.M., Ploegaert, J.P.M., Ogink, N.W.M., and Aarnink, A.J.A. (2011). Fijstofemissie uit stallen: luchtwassers, 295, 1-42.

MVG (2000). Digitale vectoriële bestanden van de Vlaamse Hydrografische Atlas, toestand 13/6/2000, op schaal 1/10.000, opgemaakt door MVG, LIN, AMINAL, Afdeling Water.


119

MVG (2001). Deel 1: Ammoniak- en geuremissies door de veeteelt – bronnen en reductietechnieken. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, januari 2001.

MVG, LIN, AROHM, M&L (2001). Landschapsatlas. Digitale vectoriële bestanden van de Vlaamse Landschapsaltas, toestand 31/03/2001 (schaal 1/10.000 of 1/50.000).

O’Neill D.H. & Phillips V.R., (1992). A review of the Odour Nuisance from Livestock buildings: Part 3, Properties of the Odourous Substances which have been Identified in Livestock Wastes or in the Air around them. Journal of Agricultural Engineering and Research, 53, 23-50.

Ogink N.W.M. & Groot Koerkamp P.W.G. (2001). Comparison of odour emissions from animal housing systems with low ammonia emission. 1ste IWA International Conference on Odour and VOC’s: Meusurement, Regulation and Control Techniques, The University of NSW, Sydney, Australia, 25-28th March 2001.

Ogink, N.W.M en P.N. Lens, 2001. Geuremissie uit de veehouderij; overzichtsrapportage 1996-1999, IMAG rapport 2001-14, Wageningen, september 2001, 40 pp.

Ogink, N.W.M. and Hahne, J. (2007). Removal of dust fractions by air scrubbers in livestock operations1-20.

Ogink, N.W.M. (2010). Vaststelling van geuremissiefactoren in de Regeling geurhinder en veehouderij op basis van geuremissie-onderzoek. Wageningen UR Livestock Research, 391, 1-23.

Peymen J., van Straaten D., Paelinckx D., Van Spaendonk G. en Kuijken E. (2000). Ecosysteemkwestbaarheidskaarten voor Vlaanderen.

Staelens J., Neirynck J., Genouw G., Roskams P. (2006). Dynamische modellering van streeflasten voor bossen in Vlaanderen. Studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA, MIRA/2006/03. Rapport INBO.R.2006.12. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.

Trevi (2003). Nieuwsbrief 3 – juni 2003.

UBA, 2004. Mapping manual 2004. Manual on methodologies and criteria for modelling and mapping critical loads & levels and air pollution effects, risks and trends. Bron: http://www.icpmapping.org.

Universiteit Gent, VITO (1996-2000). Opstellen van nuleffectniveaus van geurhinder voor 5 pilootsectoren (originele titel: Onderzoek geurnormering: Ontwikkelen van een methode voor het opstellen van een geurnormering per bedrijf). Studies uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van

van Dijk C.J, Dueck Th.A., Wamelink G.W.W. & Mosquera J. (2005). Invloed van een landschapselement (windsingel) op de verspreiding van ammoniak uit een varkenshouderij. Eindrapport. Plant Research International Nota 333, Wageningen.

van Dijk C.J., Mosquera J., van Alfen A.J., Hol J.M.G., Nijeboer G.M. & Dueck Th.A. (2004). Invloed van een landschapselement (windsingel) op de verspreiding van ammoniak uit een varkenshouderij. Meetcampagne. Plant Research International Nota 287, Wageningen. 25 pp.

Van Elst T., Philips G., Vanthournout L., Van Langenhove H., De Roo K., Bongers M., PRG nv, UGent, PRA OdourNet bv (2004). Voorstellen van een aanpak om beschermingsniveaus voor geurhinder vast te stellen rondom bronnencomplexen en bronnenclusters. Project uitgevoerd door Project Research Gent in opdracht van AMINAL (TWOL2002/OL200100204).

Van Geelen, M. en van der Hoek, K.W. (1982). Stankbestrijdingstechnieken voor stallen in de intensieve veehouderij. IMAG publicatie 167, Wageningen.

Van Hoof T. & De Visser C. (2003). Brochure “Brussel in de Stal”. Ondertitel: De IPPC-richtlijn en de MER-toets bij vergunningverlening voor de intensieve veehouderij. In kader van het project ‘’Gemeenschappelijke ondersteuning van Milieufederaties in het Reconstructieproces’’ van de 12 provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu. Project uitgevoerd door de Milieufederaties in de provincies Overijssel, Gelderland, Utrecht, Brabant en Limburg.


120

Van Langenhove H. en Defoer N. (2002). Valideren van de meetprocedure voor de bepaling van geuren ammoniakemissies van referentieveestallen als voorbereiding op de implementatie van de beoordelingsrichtlijn voor emissie-arme stalsystemen.

Vito (2003). Evaluatie van het reductiepotentieel voor fijn stofemissies (TSP, PM10, PM2,5) naar het compartiment lucht in een aantal

sectoren in Vlaanderen. Eindrapport: DEEL 1: Literatuur”

Vito (2004). Opstellen van procedures voor het meten van lachgas- en ammoniakemissies bij verschillende mestverwerkingstechnieken.

Vito (2006). Beste Beschikbare Technieken (BBT) voor de veeteeltsector.

Vito (2007). Beste Beschikbare Technieken (BBT) voor de mestverwerking. Derde editie.

Vito (2008). Code van goede praktijk: “Bepalen van de geurverspreiding door middel van snuffelmetingen”. Onderzoek uitgevoerd door het referentielaboratorium Lucht in opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie

VLM (2004). Lijst van stalsystemen voor ammoniakemissiereductie.

VMM (2001). Waterwegwijzer voor veehouders

VMM (2004). “Zure regen” in Vlaanderen. Depositiemeetnet verzuring 2003. Vlaamse milieumaatschappij, Erembodegem.

VMM (2006a). Milieurapport Vlaanderen. www.milieurapport.be

VMM (2006b). Zoneringsplannen: hoe komen tot een definitief plan? Vlaamse Milieumaatschappij Afdeling Ecologisch Toezicht DVP Waterzuiveringsbeleid, September 2006.

VMM (2007a), Lozingen in de lucht 1990 – 2007

VMM (2007b), ‘Zure regen’ in Vlaanderen, Depositiemeetnet verzuring 2005 – 2006

VMM (2008). MIRA-T Milieurapport Vlaanderen. Indicatorrapport.

VOLT (2003). Aquacultuur in Vlaanderen: Een stand van zaken en de juridische hinderpalen. Coppens E. & Stoop, Vlaamse onderzoekseenheid Land- en Tuinbouw, nota 26pg.

www.milieurapport.be

www.vmm.be/mira


121

Actualisatie van het richtlijnenboek milieueffectenrapportage ‘Basisrichtlijnen per activiteitengroep – Landbouwdieren’

- Bijlagen-


122

BIJLAGE 1: MESTVERWERKINGSSYSTEMEN

Mestverwerking bestaat meestal uit een combinatie van technieken. De gebruikte technieken zijn vaak reeds vroeger toegepast voor de verwerking van organische afvalstromen zoals rioolwaterzuiveringsslib en groenafval. Kenmerkend aan de technieken die bij mestverwerking toegepast worden is de diversiteit in combinaties die door de verschillende initiatiefnemers worden voorgesteld. Afhankelijk van het type mest worden verschillende verwerkingstechnieken toegepast. Doorheen de jaren gebeurde per mestsoort een “praktijkselectie” van geschikte verwerkingstechnieken. Deze technieken kunnen na elkaar of in plaats van elkaar worden uitgevoerd.

Wat er allemaal met mest kan gebeuren, wordt schematisch samengevat in onderstaande figuur:

Opm: Naast vergisting, zijn ook andere mestbewerkingen mogelijk om energie op te wekken. Deze zijn co-verbranding, vergassing en pyrolyse.

Ruwe mest

Uitrijden op land Drogen WKK

scheiden

Vergisten

Dikke fractie Dunne fractie

Compostering Biologie

Slib Effluent

Digestaat

Biogas

Water Concentraten Compost

Fysico-chemie,

electrolyse, indamping,

filtratieprocessen

Warmte Elektriciteit

Export naar

buitenland

(kippenmest)


123

Hieronder worden een aantal begrippen verduidelijkt. Voor een volledige beschrijving van de verschillende technieken wordt verwezen naar de Vlaamse BBT-studie Mestverwerking.

Vergisting : Vergisting is een microbiologisch proces waarbij de organische stof uit biomassa onder zuurstofloze omstandigheden omgezet wordt tot biogas en digestaat. Het gevormde biogas bestaat voornamelijk uit methaan en CO2 en kan, na ontzwaveling en ontwatering, verbrand worden in een warmtekrachtkoppeling (WKK). Hierbij wordt groene elektriciteit en warmte geproduceerd.

Naast omzetting van organische stof in biogas zijn er vaak secundaire doelen zoals: het doden van kiemen en zaden, de afbraak van vluchtige organische verbindingen die bij een later indampen droogproces zouden kunnen ontwijken, en tenslotte een verbetering van de scheidingseigenschappen van mest.

Vergisting van mest op zich is geen mestverwerking, aangezien de nutriënten N, P, K niet worden verwijderd. (In de praktijk wordt de mest uit technische en economische overwegingen meestal samen met co-producten zoals organisch biologisch afval en energieteelten, vergist.)

Emissies Geur: Bij vergisting is in het eigenlijke vergistingsproces geen luchttoevoer en -afvoer noodzakelijk. Het

proces vindt plaats in gesloten reactoren, en de gevormde geurcomponenten komen in het biogas terecht.

Bij verbranding van het biogas worden zij geoxideerd, zodat in de verbrandingslucht nagenoeg geen

geurcomponenten meer aanwezig zijn. Mogelijke geuremissies komen vooral van voorbehandeling en

nabehandelingsstappen. Bij de bouw moet voldoende aandacht zijn om de geur van deze stappen gericht

af te zuigen en indien nodig te behandelen.

NH3: In het biogas zijn slechts sporen van NH3 aanwezig. De belangrijkste NH3 emissies treden op bij de

ontvangst en opslag van de te verwerken stoffen, de mechanische bewerkingen, digestaatopslag,

ontwateringsapparatuur en afvalwaterzuivering. Het NH3-gehalte in het digestaat is hoger dan in de ruwe

producten zodat emissiearme aanbreng op het land belangrijk is om NH3 emissie te beperken. Over de

impact van dit proces op de N2O-emissies uit mest is zeer weinig bekend.

Broeikasgassen: Bij vergisting is CH4 het hoofdbestanddeel (50 tot 70%) van het gevormde biogas. Bij de

verbranding van het biogas wordt CH4 grotendeels omgezet in CO2. Dit CO2 wordt samen met het CO2 dat

reeds voor verbranding in het biogas aanwezig was, in de omgeving geëmitteerd. Onder optimale

omstandigheden is het verlies aan CH4 in een vergistingsinstallatie dus miniem. Door onvolledige

verbranding van het biogas en/of door lekken in de biogasinstallatie, kan een gedeelte van het CH4

onverbrand in de atmosfeer terecht komen. De grootte van de CH4-emissies bij vergisting is vermoedelijk

sterk afhankelijk van de aard van de procesvoering en al dan niet aanwezig zijn van een fakkel. In de

literatuur worden dan ook sterk uiteenlopende cijfers gegeven

BBT? Covergisting zonder nabehandeling van het digestaat leidt niet tot verwerking van de nutriënten en is dus

geen mestverwerking. Covergisting zonder nabehandeling is BBT onder dezelfde voorwaarden als

uitrijden. Dat wil zeggen indien voldoende land beschikbaar is en er geen mestoverschot is op lokaal vlak.

Het digestaat moet oordeelkundig afgezet worden op het land.

Covergisting met droging is BBT mits demonstratie van de haalbaarheid van deze volschalige installaties.

Uitrijden op het land

Uitspreiden van onbehandelde mest op het land.

BBT? Uitrijden kan als BBT beschouwd worden indien lokaal voldoende land beschikbaar is. Er mag dus geen

mestoverschot zijn op lokaal vlak. Bovendien moet de mest oordeelkundige worden afgezet op het land

Export naar buitenland

Dit wordt enkel voor kippenmest beschouwd als mestverwerkingstechniek. De ruwe kippenmest wordt zonder hygiëniserende behandeling uitgevoerd.


124

BBT? Exporteren van de ruwe pluimveemest is BBT indien er voldoende afzetmogelijkheden zijn voor deze mest

in het buitenland.

Drogen Drogen is het concentreren van mest door het verwijderen van water langs thermische weg. Vloerbare varkensmest (eventueel na indikken) of kippenmest kan (na opmenging met eindproduct) gedroogd worden op droogbanden met behulp van ventilatielucht of opgewarmde lucht. Het is mogelijk om de stallucht extra droogcapaciteit te geven door middel van houtverbranding, bio-warmtekrachtkoppeling (bio-wkk), etc. zodat de relatieve vochtigheid daalt en er een hogere vochtopslagcapaciteit in de lucht is.

Het eindproduct bevat nog alle nutriënten die in de drijfmest aanwezig waren en kan aangewend worden als een organische bodemverbeteraar. Indien het geëxporteerd wordt, moet het product gehygiëniseerd worden. Dat wil zeggen dat het kiemgetal gereduceerd moet woren door een warmtebehandeling van één uur bij een temperatuur van 70°C.

Emissies Emissies op pluimveebedrijven

Stallen met bandbatterijen en geforceerde mestdroging emitteren gevoelig minder ammoniak dan klassieke

stallen. Dit komt omdat door drogen de omzetting van niet-vluchtige N-verbindingen naar ammoniak in

verse mest wordt verhinderd. Er dient opgemerkt te worden dat indien de mest niet direct verwerkt wordt op

de droogband en eerst tijdelijk wordt opgeslagen er zich verdere emissies van ammoniak zullen voordoen

door optreden van spontane compostering. Hier worden de niet-vluchtige N-verbindingen naar ammoniak

omgezet. De mest moet dus zo snel mogelijk behandeld worden.

Over de geuremissie van stallen bestaat nog veel onzekerheid, maar wellicht is de geur in stallen met

droge mestopslag onder de batterijen en in stallen met mestbandbatterijen aanzienlijk geringer dan in

stallen met dunne mestopslag onder de batterijen.

Emissies op varkensbedrijven

De afgassen van stalluchtdroogsystemen bij varkensbedrijven kunnen mogelijk stof, ammoniak en

geuremissie veroorzaken. Herhaaldelijke metingen uitgevoerd, door VITO, op een specifiek

stalluchtdroogsysteem vertoonde geen significante geuruitstoot. De stofconcentratie in de uitgaande

luchtstroom lag steeds ver onder de gestelde norm van 50 mg/Nm3 en de netto bijdrage aan de

ammoniakuitstoot t.o.v. de inkomende stallucht was gering en schommelde rond de 10 mg/Nm3.

Indien extra energie wordt toegevoerd via verbranding of WKK kan bij het gebruik van hogere

luchttemperaturen de emissie van ammoniak en geur sterk verhogen. De temperatuur moet beperkt

gehouden worden.

BBT? Stalluchtdroging is enkel BBT voor installaties op bedrijfsschaal. Door de naschakeling van de zure wasser

op de drooglucht wordt naast de NH3 die afkomstig is van de mest ook een groot gedeelte van de NH3 van

de stallucht verwijderd.

Scheiden Een volgende veelvoorkomende stap is mechanische scheiding, waarbij een deel van de niet opgeloste droge stof in een dikke fractie wordt opgehoopt. Daarnaast komt een deeltjes-arme dunne fractie vrij. Kenmerkend is dat de organische stof en fosfaat zich ophopen in de dikke fractie. Stikstof blijft in grote mate aanwezig in de dunne fractie.

Deze behandeling is vaak nodig om de kosten van de verdere behandeling van de vloeibare fractie zo laag mogelijk te houden of om verstopping en vervuiling te voorkomen.

Mechanische scheiding wordt ook toegepast als nabehandeling, bv. om na biologische of fysicochemische behandeling de slibfracties af te scheiden.

Mechanische (voor)scheiding vindt niet plaats bij chemische oxidatie omdat het doel daarbij is alle organische stof aan de oxidatieprocessen bloot te stellen.


125

Emissies Aangezien de scheiding meestal in een gesloten apparaat of in de stal plaatsvindt, zal de eventuele extra

emissie naar verwachting gering zijn en zou de hoeveelheid nutriënten die in het systeem komen hetzelfde

moeten zijn als de hoeveelheid die het systeem verlaten. Open scheidingssystemen kunnen wel aanleiding

geven tot significante, bijkomende NH3-emissie en geurhinder.

Composteren Bij composteren van de dikke fractie wordt een deel van de organische stof microbieel afgebroken en wordt met de vrijkomende warmte vocht verdampt en ziektekiemen afgedood. Om een goede compostering mogelijk te maken worden vaak stoffen zoals stro of bermgras als extra koolstofbron toegevoegd en om de porositeit te verhogen. Verdamping kan ook plaats vinden door de toevoeging van ongebluste kalk.

Emissies Er vindt emissie van geur, NH3, mogelijk N2O en geurcomponenten plaats. Daarnaast is er emissie van fijn

stof en micro-organismen mogelijk.

BBT? (Co)composteren is BBT voor productie van een gestabiliseerd en gehygiëniseerd product voor uitvoer

naar het buitenland of afzet op niet cultuurgrond.

Biologie Hiervoor wordt meestal het aerobe actiefslib proces gebruikt waarbij het ontwerp nitrificatie en denitrificatie mogelijk maakt. Er wordt dan vergaand gezuiverd ten aanzien van de parameters CZV, BZV en N. Kenmerkend voor biologische zuivering is dat er geen zouten worden verwijderd. De gehalten aan K en Cl zijn derhalve gelijk aan die van de onbehandelde mestvloeistof.

Bekende biologie-installaties zijn deze van Bio-Armor en Trevi. Kenmerkend voor het Trevi-mestverwerkingsysteem is de biologische zuivering uitgevoerd met een apart nitrificatie- en denitrificatiebekken.

Emissies Organische stoffen worden omgezet in CO2. Stikstofcomponenten worden omgezet in het onschadelijke

stikstofgas. In hoeverre daarnaast nog andere stikstofverbindingen gevormd worden zoals N2O en NH3, is

niet goed gekend. Metingen van het studiebureau Trevi bij een door hen ontworpen pilootinstallatie voor de

biologisch behandeling van varkensmest gaven een N verlies van 1% onder de vorm van N2O aan en van

< 0,01% als NH3. Bij de metingen op de fullscale installatie bedroeg het verlies op de biologische zuivering

als som van lachgas en ammoniak 0,47% van de aangevoerde stikstof.

Naar aanleiding van een meetcampagne op een Bio-Armor installatie te Langemark-Poelkapelle werd door

VLM een stikstofverlies van 0,8% aanvaard (via NH3 en N2O) boven het nitrificatie- en denitrificatiebekken.

BBT? Het is BBT indien men de kleine hoeveelheden nutriënten (ongeveer 10%) kan uitrijden. Dit effluent moet

als kaliummeststof beschouwd worden waarbij voldoende aandacht moet gaan naar de zoutlast

Fysico-chemie Het neerslaan van opgeloste stoffen zoals ammonium en fosfaat uit de dunne fractie van mest. Dit door middel van het toevoegen van een reagens dat een onoplosbare verbinding vormt met

de af te scheiden stof.

Door tijdens of na het biologisch zuiveringsproces precipitatie met kalk of ijzerzouten toe te passen worden nog fosfaten en CZV uit de mestvloeistof verwijderd. Een ander proces is precipitatie met magnesiumoxide en fosforzuur onder vorming van een neerslag van magnesiumammoniumfosfaat (struviet).

Emissies Er zijn geen emissiegegevens bekend. Dit omdat de reactie zich geheel in de vloeistoffase afspeelt en er

geen gasvormige reactieproducten ontstaan. Emissie van ammoniak kan echter niet uitgesloten worden.

Filtratieprocessen Membraantechnieken die in het kader van mestbewerking worden toegepast zijn microfiltratie (voor het afscheiden van gesuspendeerde deeltjes), ultrafiltratie (voor het afscheiden van


126

gesuspendeerde deeltjes en macromoleculen (MW > 1000), en omgekeerde osmose voor het verwijderen van alle opgeloste stoffen (vooral zouten). Microfiltatie en ultrafiltratie dienen veelal als een voorscheidingsstap, noodzakelijk voor de erop volgende omgekeerde osmose.

Bij omgekeerde osmose wordt, na een voorbehandeling door ultrafiltratie en/of strippen, de mestvloeistof door een zeer fijn membraan gestuurd waarbij de zouten en grotere moleculen door het membraan worden weerhouden. Dit geeft aanleiding tot een (omvangrijke) concentraatstroom die eventueel verder kan worden ingedikt tot vaste mest. Het effluent of permeaat genoemd is vergaand zouten fosfaatvrij. Ook CZV, BZV en N worden goed tegengehouden.

Emissies Bij drukgedreven membraanfiltratie treedt er geen gasvormige emissie op in de membraanmodules.

Indampen Als alternatief voor omgekeerde osmose wordt door indampen enerzijds een concentraat en anderzijds een dampstroom bekomen. Deze dampstroom bevat vluchtige organische en stikstofverbindingen maar is zouten fosfaatvrij. Om de resterende onzuiverheden uit de dampstroom te verwijderen en om energetische redenen wordt de damp meestal gecondenseerd.

Emissies Bij het indampen van mest ontstaan gasvormige emissies in de vorm van stinkende, niet condenseerbare

gassen. De gehalten aan geur en ammoniak zijn behalve van de indamptechniek afhankelijk van de

voorbehandeling en de mestsoort. Zo zal een voorafgaande biologische zuivering praktisch alle

ammoniumstikstof en geurcomponenten uit de mest verwijderen en wordt de gasreiniging veel

eenvoudiger. Gasreststromen die incidenteel of in kleine volumes ontstaan kunnen sterk geurend zijn en/of

hoge ammoniakconcentraties bevatten.

(Co-) verbranding In principe is verbranding van mest in Vlaanderen mogelijk. De emissiegrenswaarden zijn dezelfde als deze voor de verbranding van huishoudelijk afval met een verstrenging voor NOx en een uitbreiding voor NH3 en H2S. In praktijk zorgen de hoge eisen aan rookgasreiniging en rookgasmonitoring (op basis van de Europese afvalverbrandingsrichtlijn) ervoor dat momenteel enkel gecentraliseerde verbranding in Vlaanderen mogelijk is.

Emissies De emissies afkomstig van de verbranding van mest is hoofdzakelijk afhankelijk van de mestsamenstelling

en in mindere mate van het verbrandingssysteem.

BBT? Verbranden van de dikke of gedroogde fractie is BBT bij gebrek aan afzetmogelijkheden van dit product als

organische meststof of bodemverbeteraar op niet cultuurgrond of buiten Vlaanderen.

Vergassing & pyrolyse

Vergassing is een gedeeltelijke verbranding met een tekort aan zuurstof waarbij een brandbaar gas geproduceerd wordt. Pyrolyse is het vergassen met weinig of geen zuurstof. Beide technieken zijn nog in ontwikkeling.

LITERATUUR

Vandorpe, B. & Raes, A. Enkele verwerkingssystemen in een notendop. In: STIM, een kijk op vier jaar mestvermerking. Landbouw & Technierk.

VCM. Brochure ‘Mestverwerking en energie’

VCM. Brochure ‘Technieken voor mestverwerking’.

(2007). Vlaamse BBT Mestverwerking


127

BIJLAGE 2: BESTE BESCHIKBARE TECHNIEKEN

Volgens het BBT-rapport ‘Veeteelt’ (Vito, 2006) zijn er een 15 technieken die steeds BBT zijn voor alle veeteeltbedrijven, en een 6-tal technieken die BBT zijn voor alle veeteeltbedrijven mits een aantal randvoorwaarden voldaan zijn. Daarnaast zijn er nog een aantal BBT’s specifiek voor nieuwbouwstallen en een aantal specifiek voor bepaalde subsectoren (rundveebedrijven, varkensbedrijven of pluimveebedrijven).

In onderstaande tabel staan al deze BBT’s opgelijst;.

Techniek Beschrijving techniek

toepasbaar voor alle veeteeltbedrijven

Opstellen van een waterbalansschema Opmaak van een schema met weergave van het gebruikte water en de afvalstromen.

Grof vuil verwijderen door droog reinigen voor elke natte reinigingsbeurt het grof vuil in de stallen eerst m.b.v. een borstel of een trekker verwijderen.

Goed gebruik van de drinkwatervoorziening Mors- en lekverliezen ter hoogte van de drinkwatervoorziening kunnen voorkomen worden door de drinkwatervoorziening te optimaliseren o.a. qua uitvoering, locatie en positie (aangepaste hoogte in functie van het gewicht van het dier en aangepast debiet). Door lekken onmiddellijk te repareren en de drinkwatervoorziening regelmatig te ijken kan waterverspilling worden vermeden.

Gebruik maken van alternatieve waterbronnen

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen klassieke waterbronnen zoals leidingen grondwater, en alternatieve waterbronnen zoals hemel-, captatie- en recuperatiewater. Grondwater mag enkel gebruikt worden voor hoogwaardige toepassingen

Afvalwater dat mestdeeltjes bevat opvangen en uitrijden op het land

Opstellen van een nutriëntenbalans;

Toepassen van precisievoeding Om uitscheiding van nutriënten via de mest te beperken dient het voeder optimaal afgestemd te worden op de behoefte van de dieren in de diversie productiestadia.

Vloerbevuiling zoveel mogelijk voorkomen Mogelijke maatregelen ter voorkoming van vloerbevuiling in de varkenshouderij zijn:

o het zuiver houden van vloeren (dicht en roosters) en wanden; o regelmatige afvoer van mest en urine; o manueel schoonmaken van roosters; o vaste mest verwijderen buiten de “pot” in een potstal; o mestschuiven e.d. regelmatig gebruiken en goed onderhouden.

Voldoende mestopslagcapaciteit voorzien De mestopslagcapaciteit moet minstens voldoende zijn om de mest te kunnen opslaan tot het moment waarop deze verder kan worden been/of verwerkt of op het land kan worden gebracht. De minimale vereiste opslagcapaciteit is o.a. afhankelijk van de hoeveelheid mest die op het bedrijf wordt geproduceerd en de periode waarin de mest niet mag worden uitgereden.

Vlarem voorziet een minimale opslag van 9 maand, tenzij er mogelijkheden zijn om mest af te voeren (zonder deze op het land te brengen)


128

Afvloeiing van mest en/of mestsappen voorkomen bij externe mestopslag – optimalisatie van de mestopslag

Opslagplaatsen van vaste dierlijke mest buiten de stal moeten zo gebouwd worden dat er geen afvloeiing van mest en/of mestsappen kan optreden. Dit houdt in dat er een dergelijke opslag voorzien is van een mestdichte, verharde vloer en aan drie zijden omgeven is door mestdichte wanden. De vierde zijde moet zo zijn uitgevoerd dat afspoeling van drain- en regenwater niet mogelijk is. Het drain- en hemelwater moet opgevangen worden en verzameld in mestdichte gesloten opslagruimten (aalputten).

Mestaanwending afstemmen op de betrokken landbouwgrond, gewasbehoefte en klimatologische omstandigheden

De hoeveelheid mest en het moment van uitrijden dient maximaal afgestemd te worden op o.a. bodemgesteldheid, grondsoort en helling van de betrokken landbouwgrond, de soorten en groeistadium van de gewassen, en klimatologische omstandigheden zoals neerslag, windrichting en irrigatie. Het aanwenden van de mest op het land kan enkel toegestaan worden:

• indien de betrokken landbouwgrond niet drassig, ondergelopen, bevroren of met sneeuw bedekt is;

• indien de betrokken landbouwgrond niet steil hellend is

• bij afwezigheid van waterlopen in de nabijheid (een onbehandelde strook land vrijlaten);

• zo kort mogelijk voordat de maximale gewasgroei en opname van voedingsstoffen optreedt;

• in periodes waarin geen uitrijverbod geldt ;

• bij een gunstige windrichting ten opzichte van de omwonenden.

Mest emissiearm aanwenden, nauwkeurig doseren en gelijkmatig verspreiden

Emissiearm aanwenden van de mest betekent het beperken van de contacttijd van de meststof met de lucht. Bovendien dient de mest nauwkeurig gedoseerd en gelijkmatig verspreid te worden.

Opstellen van energiebalans / uitvoeren van een energieaudit

Regelmatige controle en reiniging van leidingen en ventilatoren in mechanisch geventileerde stallen

Om het ventilatiesysteem optimaal te laten werken dienen leidingen en ventilatoren regelmatig gecontroleerd en gereinigd te worden.

Afvalstromen minimaliseren en volgens de meest aangewezen opties afvoeren

Het in kaart brengen van het soort en de hoeveelheid afval dat ontstaat op het bedrijf heeft tot doel de afvalstromen te minimaliseren en het gesorteerde afval via de meest aangewezen optie af te voeren.

toepasbaar voor alle veeteeltbedrijven mits randvoorwaarden

Het beperken van sapverliezen is BBT voor veeteeltbedrijven die gebruik maken van kuilvoeder

Sapverliezen kunnen beperkt worden door het voeder:

• in te kuilen bij ideale weersomstandigheden (geen regenweer);

• in te kuilen bij een voldoende drogestofgehalte (streefdoel ds +27%);

• vochtig voeder vooraf te persen.

Het beperken van de vervuiling van de run-off van de kuilplaat is BBT voor alle veeteeltbedrijven met een nieuwe kuilplaat die gebruik maken van kuilvoeder; het proper houden van de kuilplaat door schoonvegen en het goed afsluiten van de

Voorwaarde: aanwezigheid kuilplaat


129

kuil na elk gebruik

Bij gebruik van kuilvoeder en bij een nieuwe kuilplaat: opvangen en uitrijden op het land van perssappen en first flush

Perssappen zijn de sapverliezen die ontstaan bij het inkuilen (persen) van het kuilvoeder. De first flush is de eerste geconcentreerde fractie van de run-off (= afvloeiend water) van de kuilplaat. Beide stromen worden gekenmerkt door een grote organische vuilvracht.

Afvalwater dat geen mestdeeltjes bevat, lozen op riool

Voorwaarde: aansluiting op de riool moet technisch haalbaar zijn en toegestaan door de bevoegde overheid

De verdunde fractie van de run-off van de kuilplaat en run-off van niet met mest bevuilde materialen:

• te beregenen op de weide, of

• vertraagd af te voeren naar het oppervlaktewater.

Voorwaarden zijn dat:

o gebruik gemaakt wordt van zuiver kuilvoeder (zonder bijmenging van b.v. nevenstromen uit de voedingsnijverheid);

o vervuiling van deze afvalwaterstromen zoveel mogelijk wordt vermeden (b.v. proper houden van de kuilplaat);

o het first flushsysteem optimaal is afgesteld (verdunde fractie van de run-off van de kuilplaat) / een voldoende grote bezinkput wordt voorzien (run-off van niet met mest bevuilde materialen).

Afvalwaterstromen met een sterk verdunnend effect zijn niet aangewezen voor lozing op riool, behandeling in een biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie of afvoer naar de mestkelder. Een alternatieve wijze van afvoeren van de verdunde fractie van de run-off van de kuilplaat en de run-off van niet met mest bevuilde materialen is het opvangen van de afvalwaterstromen in een grote citerne (b.v. 20 m³) en deze door middel van een met vlotter aangedreven pomp beregenen op de nabijgelegen weide of vertraagd afvoeren via een buffervoorziening en via een gracht naar het oppervlaktewater.

Toepasbaar voor alle veeteeltbedrijven met nieuwbouwstallen

Optimaliseren van stallen en/of mestopslagplaatsen binnen de bedrijfslocatie

Optimale lokalisatie omvat naast een technische beoordeling (b.v. inplanting van bedrijfseenheden tov elkaar, herlokaliseren of groeperen van geuremissiebronnen), de evaluatie van meteorologische omstandigheden (b.v. windrichting) en topografische gegevens (b.v. heuvels, waterlopen). Stallen en/of mestopslagplaatsen dienen binnen de bedrijfslocatie zoveel als mogelijk gelokaliseerd te worden op plaatsen waar ze de minste hinder (o.a. geur) vormen voor het milieu en omwonenden.

Optimaliseren van het ontwerp van het ventilatiesysteem in mechanisch geventileerde stallen

Door het optimaliseren van het ontwerp van het ventilatiesysteem kan een goede temperatuursbeheersing in de stallen worden bekomen en kan de mate van ventilatie geminimaliseerd worden in de winter.

BBT voor de subsector varkensbedrijven

Toepassen van ammoniakemissiearme stalsystemen bij nieuwbouwstallen,

voor zover dat AEA-stalsystemen voor de specifieke diercategorie opgenomen zijn in bijlage I van het MB van 19/03/2004

Het afzuigen van de stallucht en het behandelen ervan met een gaswasser

Dit is BBT mits voldaan is aan de onderstaande 3 voorwaarden:

o bij mechanisch geventileerde nieuwbouwstallen

o voor diercategorieën waarvoor nog geen AEA-stalsystemen in bijlage I van het

MB van 19/03/2004 zijn opgenomen


130

o indien naast de emissie vanuit de stal nog bijkomende emissiebronnen

aangepakt moeten worden

BBT voor de subsector pluimveebedrijven

Toepassen van ammoniakemissiearme stalsystemen bij nieuwbouwstallen,

voor zover dat AEA-stalsystemen voor de specifieke diercategorie opgenomen zijn in bijlage I van het MB van 19/03/2004

Het afzuigen van de stallucht en het behandelen ervan met een gaswasser

Dit is BBT mits voldaan is aan de onderstaande 3 voorwaarden:

o bij mechanisch geventileerde nieuwbouwstallen

o voor diercategorieën waarvoor nog geen AEA-stalsystemen in bijlage I van het

MB van 19/03/2004 zijn opgenomen

o indien naast de emissie vanuit de stal nog bijkomende emissiebronnen

aangepakt moeten worden

BBT voor de subsector rudveebedrijven

Optimaliseren van de spoelwaterhuishouding van de melkinstallatie

Een klassieke reiniging van de melkinstallatie en de koeltank bestaat uit drie stappen: (1) een voorspoeling met koud en/of lauwwarm water, (2) een hoofdreiniging met warm water samen met een alkalisch of zuur reinigingsproduct en (3) een naspoeling met koud water. Voor elke spoeling wordt telkens proper water gebruikt. Na de reiniging wordt het spoelwater geloosd. Door gebruik te maken van een driewegklep is het mogelijk om bij een klassieke reinigingsinstallatie het hoofd- en naspoelwater, gescheiden van het voorspoelwater op te vangen en te hergebruiken.

Melkspoelwater opvangen in de mestkelder Spoelwater van de melkinstallatie en de melkkoeltank, eventueel na gebruik als reinigingswater, kan worden opgevangen in de mestkelder.

Warmte recupereren uit de melkkoeler Bij directe melkkoeling komt de melk rechtstreeks in contact met de verdamper. De warmte van de melk wordt hierbij opgenomen door het koelaggregaat van de melkkoeler. De warmte van dit koelaggregaat kan door middel van b.v. een warmtecondensor onttrokken worden en gebruikt worden voor de productie van warm water van ongeveer 55°C. Dit voorverwarmde water wordt in een boiler gestockeerd en verder opgewarmd tot de gewenste temperatuur.

Gebruik maken van een melkpomp/vacuümpomp met een toerentalregeling

Voorwaarde: voor alle melkveebedrijven met een nieuwe melkinstallatie

Gebruik maken van een voorkoeler Voorwaarde: voor alle melkveebedrijven met een nieuwe melkinstallatie


BIJLAGE 3: Schema voor het toepassen van het beoordelingskader geluid voor projecten met een mix van bestaande en nieuwe inrichtingen (ventilatoren)

*Bij hervergunning dient Lvoor gebruikt te worden alsof het bestaande bedrijf er niet was. Bij een hervergunning van een inrichting met een mix van bestaande en nieuwe bronnen is het oorspronkelijk omgevingsgeluid voor de nieuwe bronnen, het omgevingsgeluid met de bestaande bronnen van de inrichting in werking (= OOG + Lsp bestaande bronnen in de huidige situatie).

Enkel uitbreiding ∆LAX,T

Toetsing Lvoor Lna

Nieuwe ventilatoren

OOG

+

Lsp alle ventilatoren

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen aanwezig in de geplande situatie

+

Lsp nieuwe continue bronnen aanwezig in de geplande situatie

Lsp nieuwe continue bronnen in de

geplande situatie toetsen aan GW

Hervergunning

(+ uitbreiding)

∆LAX,T

Lvoor Lna

Huidige situatie

(toetsing

hervergunning)

Bestaande

ventilatoren

OOG

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen aanwezig in de huidige situatie

Lsp bestaande continue bronnen

(huidige toestand)

toetsen aan RW

Nieuwe

ventilatoren

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen aanwezig in de huidige

situatie*

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen aanwezig in de huidige situatie

+

Lsp nieuwe continue bronnen aanwezig in de huidige situatie

Lsp nieuwe continue bronnen

(huidige toestand) toetsen aan GW

Geplande situatie

(toetsing

uitbreiding)

Nieuwe

ventilatoren

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen in de huidige situatie

+

Lsp nieuwe continue bronnen in de huidige situatie

OOG

+

Lsp bestaande continue bronnen in de geplande situatie

+

Lsp nieuwe continue bronnen in de geplande situatie

Lsp nieuwe continue bronnen

(geplande toestand) toetsen aan

GW

Geactualiseerd richtlijnenboek milieueffectrapportage ... · Geactualiseerd richtlijnenboek...

Documents

Transcript of Geactualiseerd richtlijnenboek milieueffectrapportage ... · Geactualiseerd richtlijnenboek...