PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

1

Mr R. (Roy) KeizersSr. Business Consultant bij Intertec Consultancy BV (in samenwerking met Tele-BS)5 april 2018; Leusden

Gasloos bouwen en het gebruik van de openbare ruimte:

een wel zeer actuele kwestie

Deze keer vooral bekeken vanuit het perspectief van kabels en leidingen in die openbare (ondergrondse) ruimte

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

2

Achtergrond

• Energietransitie: het kabinet heeft verduurzaming van de gebouwde omgeving hoog op de agenda staan.

• O.a. woningvoorraad gefaseerd aardgasloos verwarmen:➢ incl. onderscheid nieuwe en bestaande woningvoorraad

• Rol van gemeenten daarbij veel explicieter in beeld:➢ incl. vereiste samenwerking met andere betrokkenen:

netbeheerders, woningcorporaties en burgers.

• Op termijn grote impact op de huidige fysieke infrastructuur➢ grotendeels in openbare gronden;➢ aspecten: juridisch, technisch, beleidsmatig èn praktisch.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

3

Hoezo actueel ?

• 03-04-2018: Eerste Kamer neemt voorstel VET aan

• 29-03-2018: Kabinetsbrief: einde gaswinning Groningenveld:

➢ concrete actie: uitwerking van Regeerakkoord; vooruitlopend op Klimaatakkoord;

➢ meer acties: o.a. verduurzaming gebouwde omgeving.

• 28-03-2018: Manifest (installateurs, energiebedrijven, milieupartijen):

➢ rendementseis verwarmingsinstallaties in gebouwen;

➢ versnellen transitie naar alternatieven (hybride verwarmingssystemen, all-electric warmtepompen en warmtenetten/stadswarmte).

• 09-03-2018: Kabinet investeert 300 miljoen per jaar in klimaat:

➢ om Co2-uitstoot te verminderen;

➢ investeringen voor 2018: o.a. 90 miljoen voor programma aardgasvrij maken bestaande woonwijken.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

4

Waarom nu en hier onder de aandacht ?

• Veel partijen, veel rapporten, veel media, veel politiek

• Vragen en reacties vanuit veel partijen en diverse podia (o.a. ookCOB Platform Kabels & Leidingen 1 maart 2018)

• Er gebeurt al veel (visievorming en aanzetten tot planvorming)

• Waar gaat het nu precies over ?

• Wat behelzen die in visies (en wat niet of minder)?

• Wat behelst dat gasloos bouwen (formeel en praktisch) ?

• Wat betekent dit voor de ondergrondse infrastructuur (kabels enleidingen in met name openbare gronden) ?

➢ Duidelijke relatie met de (pro-actieve) regie en coördinatieover de openbare ondergrond

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

5

Technische oplossingen

• Bron: RON dec 2017

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

6

Wet- en regelgeving

• Bron: RON dec 2017

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

7

Totstandkoming gasaansluitplicht

• Aansluitplicht: dat in kader van beheerstaken de netbeheerder verplichtis een ieder die daarom verzoekt, aan te sluiten op het door hembeheerde net (met evt. aansluittarieven en –voorwaarden).

• Voor gasnet is aansluitplicht niet zo oud: anders dan bij electra:

➢ geen Europese aansluitplicht: in Europese gasrichtlijn recht optoegang tot gasnetten en keuzevrijheid van leveranciers, maar geenrecht op aansluiting van een individuele afnemer.

➢ veiligheidsoverwegingen: fysieke aansluiting op gastransportnetnetbeheerder (aansluitpunt) altijd door netbeheerder zelf temaken. Bij elektriciteit gaat spanning van het net; bij gas kan buisvaak niet uit gebruik worden genomen, dus veiligheidsrisico’s.

• 2010: bij voorstel Wijziging Gaswet en Elektriciteitswet 1998(verbetering van de werking van de gasmarkt etc) is voorstel voorinvoering van gas-aansluitplicht overgenomen: wijziging van Gaswet metnieuw 6e lid in artikel 10.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

8

De wettelijke gasaansluitplicht

• Tekst artikel 10 6e lid van Gaswet:

• Plicht niet onbeperkt: uitzonderingen in artikel 12b Gw, onderdeel 1.f:

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

9

Uitzonderingen op gasaansluitplicht

• Uitzondering voor netbeheerders: in Netcode (Gebiedsindelingcode):➢ indien in een gebied een warmtenet is, of daar niet op

economische voorwaarden een gastransportnet aangelegd kanworden (‘onrendabele gebieden’), en met ministeriële goedkeuring.

➢ januari 2015: besluit ACM, op voorstel van Netbeheer Nederland,tot ‘Codewijziging Gebiedsindeling Gas’: op recht kleinverbruikersop gasaansluiting uitzondering voor gebied met warmtenet.

➢ gasaansluitingen mogen wel, maar er is geen recht. Uitzonderingvoor warmtenetten ook om rentabiliteit ervan te stimuleren.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

10

Uitzonderingen op de gasaansluitplicht (2)

• Dus: gebieden met warmtenet zijn uitgezonderd van aansluitplicht evenals gebieden buiten de bebouwde kom. ➢ gebiedsindelingcode bevat bepalingen over de wijze waarop

afstanden berekend mogen en moeten worden.

• Een gemeente heeft inzicht in gebieden met een lokaal warmtenet (zie wettelijke Warmteplan). ➢ bij Gebiedsindelingcode hoort overzicht Warmtenetten per

gemeente (op basis van postcodes).

• Bouwbesluit 2012, conform huidige wetgeving: dat een bouwer verplicht is te zorgen voor een gasvoorziening. ➢ deze regeling zal geschrapt bij invoering van de Omgevingswet.

• Gebiedsindelingscode gas, bevat de gebiedsindeling van de netbeheerders, conform de Gaswet. ➢ Aangegeven worden o.a. regionale gastransportnetbeheerders

en - in tabellen - hun werkgebied.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

11

Kader: Regeerakkoord 2017-2021:Vertrouwen in de toekomst

• Kabinet streeft naar verduurzaming gebouwde omgeving: eindkabinetsperiode nieuwe gebouwen in regel niet meer op gas verwarmd +stapsgewijs markt verduurzaming bestaande woningvoorraad op gang.

• Concrete kabinetsambitie:

➢ eind kabinetsperiode circa 50.000 nieuwbouwwoningen per jaaraardgasloos verwarmen + 30.000-50.000 bestaande woningen perjaar gasvrij (of voldoende energie-efficiënt).

➢ = 1e stap naar verduurzaming 200.000 huizen p/j + in 2050 6 miljoenwoningen verduurzamen (van gas afkoppelen) = uit Energieagenda(Ministerie van EZ: ‘Energieagenda: naar een CO2-armeenergievoorziening’) waar aanpassing Gaswet aangekondigd werd.

• Wettelijke gasaansluitplicht vervangen door warmterecht = aanspraakeindgebruikers op aansluiting op (verzwaard) elektriciteits- of warmtenet.

➢ bij vervanging gasnetten moeten netbedrijven met gemeentenbezien hoe in toekomstige energievraag wordt voorzien = rolgemeenten om in toenemende mate gasloos te (laten) bouwen.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

12

Kader: Initiatiefwetsvoorstel Van Tongeren tot schrappen gasaansluitplicht

• Kamerlid van Tongeren (Groen Links) had initiatiefwetsvoorstel.

• = gasaansluitplicht schrappen voor nieuwbouwwoningen = stimulerentransitie van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie.

• Dit mede omdat aangekondigde maatregelen uit de Energie-agenda nogniet waren omgezet in een daadwerkelijk wetsvoorstel.

• Door de nu wel voorgestelde wettelijke aanpassingen (zie hierna) werddit voorstel overbodig geacht, en is het op 30 januari 2018 door deTweede Kamer verworpen.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

13

Kader: Wetsvoorstel tot o.a. wijziging van de Gaswet (wijzigen aansluitplicht)

• ‘Wijziging van de Warmtewet (wijzigingen naar aanleiding van deevaluatie van de Warmtewet’ (Kamerstuknr. 34.723). Door Nota vanWijziging (juni 2017) wijziging van gas-aansluitplicht in de tekst.

• Samenhang met voorstel VET: door amendement Jetten c.s. werdenartikelen uit dit wetsvoorstel weer geschrapt en werd het voorstel doorTweede Kamer aangenomen; Loopt nog in Eerste Kamer.

• De voorgestelde wijziging luidde:

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

14

Kader voorstel schrappen gasaansluitplicht (2)

• Let op: er werd NIET voorgesteld de aansluitplicht te schrappen, maar te wijzigen, en uitzonderingen te stimuleren.

• Tot dan uitzonderingen in de Netcodes van de netbeheerders. ➢ gemeente nu explicieter aan zet met mogelijkheid

gebiedsaanwijzing. De netbeheerder wordt dan vrijgesteld van aansluitverplichtingen.

➢ andere uitzondering, onrendabele gebieden, bleef voorbehouden aan netbeheerders, via de Netcode.

• Sloot aan op aanscherping van Europese bouwregelgeving: nieuwe gebouwen vanaf 2021 bijna energieneutraal (BENG).

• Alternatieve bronnen voor energie-infrastructuur: naast warmtenetten ook ‘all electric’ gebieden = alleen net elektriciteit aanwezig en waar warmtepompen in warmtevraag wordt voorzien.

• Bij bestaande bouw vervallen verplichtingen netbeheerder niet (issues als eigendomsrecht en nadeelcompensatie): integraal juridisch kader te ontwikkelen voor ingrepen in bestaande infrastructuur.

• Maar dit verviel dus ………

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

15

Kader: Samenloop met voorstel Voortgang Energietransitie (VET)

• Voorstel Wijziging EW 1998 en GW (voortgang energietransitie) = faciliteren transitie naar duurzame energievoorziening.

• Amendement Jetten c.s. (januari 2018) bij aanname wet (door Tweede Kamer). ➢ Onderdeel a: nieuwbouw gasvrij opleveren: voor alle

kleinverbruikers incl. kleinere bedrijven :✓ uitzondering als gemeente besluit neemt tot aanwijzing

gebied met aansluitplicht met zwaarwegende redenen van algemeen belang

✓ bijv. dat warmtenet voor enkele woningen niet haalbaar is. ➢ Onderdeel b: bestaande bouw: gemeentelijke bevoegdheid

gebieden aan te wijzen waar aansluitplicht vervalt: waar zich een warmtenet of andere energie-infrastructuur bevindt of gaat bevinden = staploos gasvrij worden:✓ Kan bij huidige wet alleen op voorstel van netbeheerders. ✓ Nieuw is bevoegdheid bij college van B&W.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

16

Kader: Samenloop met voorstel Voortgang Energietransitie (VET) (2)

• Wet in Eerste Kamer op 3 april 2018 als hamerstuk aangenomen.• Wetstekst: aanpassing art. 10 Gw: o.a.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

17

Visie lokaal: voorbeelden

• Gemeente Utrecht: Warmtevisie (2017):‘Visie op de warmtevoorziening in Utrecht: Naar een klimaatneutrale stad’ ➢ o.a. plannen 2016 met netbeheerder Stedin in nieuwbouwwijk➢ oproep aan rijksoverheid om meer ruimte in regelgeving.

• Gemeente Leiden: Warmtevisie (2017)➢ start in meest kansrijke wijken➢ + streven voor regionale Warmtevisie (Holland Rijnland-verband).

• Gemeente Amsterdam: 2016: strategie 'Naar een Stad zonder Aardgas’. ➢ intensieve samenwerking met partners; gemeente de regie➢ relatie met coördinatiestelsel ondergrond (procedures) en met AOI en

WIOR incl. verlegregeling.• Gemeente Den Haag: beleidsvisie warmtetransitie (2015): Beleidsvisie

‘Energie voor de buurt: Haags Warmte Initiatief: aanpak met visie’ ➢ uitwerking prioriteiten “Den Haag Duurzame Stad. Agenda 2015-2020”.

• Gemeente Groningen: Warmtevisie (2001/2012); ➢ tegelijk ontwikkeling van visie op de ondergrond, ‘Stad verdiept’

(2012): richting aan regie en coördinatie van gebruik en ordening. ➢ gewenst onderzoek naar mogelijkheden voor tunnels/buizenstraten.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

18

Visie regionaal: voorbeelden

• Metropoolregio Amsterdam: een regionale aanpak (2018):➢ intentie-overeenkomst nieuwbouw zonder aardgas; ➢ door 26 gemeenten ondertekend (Gooi en Vechtstreek had in

regionaal verband al afspraken).

• PALET: Parkstad Limburg Energietransitie: regionale aanpak: ➢ Parkstad Limburg is een bestuurlijk samenwerkingsverband in

Zuidoost-Limburg, en omvat de 8 gemeenten Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Nuth, Voerendaal, Simpelveld en Onderbanken.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

19

Visie nationaal: voorbeeldenGreen Deal Aardgasvrije Wijken: landelijke aanpak

• Gemeenten ondersteunen bij ontwikkeling van nieuwe en bestaandewijken zonder aardgas, vooruitlopend op wijziging van die regels.

• 31 gemeenten ondertekenden maart 2017, met Rijk, VNG, netbeheerders(Enduris, Enexis, Alliander, Stedin, Rendo), IPO en Netbeheer Nederland.

• Inzet voor ontwikkeling aardgasvrije wijken en ontwikkeling te versnellendoor: kennis; onduidelijkheden wegnemen en burgers betrekken.

• Elke gemeente selecteert een wijk om aardgasvrij te maken (nieuwbouwof bestaand).

Landelijk investeringsprogramma Invest-NL (risicokapitaal, garanties e.d.):

• Sinds 2015 5 pilotregio’s die werkten aan regionale energiestrategie als‘koplopers’ van de Nederlandse energietransitie: Drechtsteden, WestBrabant, Friesland, Midden-Holland en Hart van Brabant.

• In West-Brabant (‘Ons2050’ met regiegroep Regionale RegiestrategieWest-Brabant). Zomer 2017: uitgewerkt strategiedocument.

• Regionale Energie Strategie Hart van Brabant is in december 2017uitgebracht door Kerngroep en Stuurgroep.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

20

Visie nutsbedrijven (voorbeelden)

• HVC (nutsbedrijf Noord- en Zuid-Holland en Flevoland): Position Paperjuni 2017:

➢ gasaansluitplicht onwenselijk; steunt streven EZ om mogelijkhedengemeenten te vergroten.

• Liander: maatschappelijke opdracht tot hulp bij uitfasering aardgas:

➢ Maatschappelijke kosten beperken door o.a. geen nieuweaardgasnetten aan te leggen, levensduur gasnetten optimaal tebenutten en warmtenetten aanleggen voor meer partijen.

• Stedin: is reeds actief; zie o.a. hiervoor bij gemeente Utrecht.

• Enexis: heeft gemeenten in Noord-Brabant benaderd om samen tewerken aan Omgevingsvisie Energie.

➢ gemeentelijke visie op energietransitie

➢ met andere stakeholders en steun uit Enexis-organisatie (netbeheer,energiebesparing, duurzame mobiliteit en warmtenetten).

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

21

Wat valt op ?

• Diversiteit aan plannen:

➢ weliswaar algemene en overlappende uitgangspunten enreferenties en doelstellingen, maar veel wielen worden lokaalheruitgevonden

• Met name omschrijving en invulling van duurzaamheidsdoelstellingen:

➢ relatie met openbare ruimte c.q. kabels en leidingen wordt welgelegd, maar niet in alle visies concreet gemaakt voorondergrondse infrastructuur.

➢ in visies die hier wel aandacht aan schenken wordt duidelijke eenrelatie gelegd met een gewenste (bestaande, nieuwe of te wijzigen)ordeningssystematiek van de lokale ondergrond en deprocesmatige aanpak van plannen voor werkzaamheden daarin.

➢ past bij pro-actieve regie van de openbare ondergrond!

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

22

Gevolgen voor gemeente (1)

• Algeheel verbod op gasaansluitingen acht wetgever niet wenselijk.Uitzonderingen moeten lokaal bekeken en beoordeeld worden =gemeente, energiebedrijf en de burger/bedrijf.

• Gemeenten krijgen regie: bevoegdheid tot besluit over toekomstigeinvulling van warmtebehoefte bij nieuwbouw.

➢ ‘Gemeenten hebben inzicht in de lokale wensen en mogelijkhedenen zij kunnen lokaal verantwoording afleggen over de gemaaktekeuzes. Het ligt voor de hand dat bewoners en netbeheerder vanelektriciteit en gas en (toekomstige) warmteleveranciers hierbijintensief worden betrokken’.

• Als gemeente (B&W) besluit een gebied (straten/wijken) aan te wijzenzonder gasnet, moet worden voorzien in alternatieve warmte-infrastructuur. Afstemming met de netbeheerder wordt cruciaal geacht.

➢ ‘Het ligt daarom in de rede dat belanghebbende partijen,waaronder bewoners, bedrijven, netbeheerders van elektriciteit engas en energie en warmteleveranciers, bij het maken van dezekeuzes intensief worden betrokken.’

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

23

Gevolgen voor inwoners en bedrijven (1)

• Aanpassing wettelijke aansluitplicht vs recht op aansluiting:

➢ Aansluitplicht niet afgeschaft, maar aangepast. Gasloos bouwenkan (indien alternatief beschikbaar + formele voorwaarden). Danvervalt aansluitplicht in gebied: geen recht meer op gasaansluiting.

➢ Mogelijke gasaansluiting blijft, maar moet bewoner metnetbeheerder overeenkomen met voorwaarden = individuele actie= geen vraag aan gemeente om mee te voorinvesteren.

• Kosten:

➢ inschattingen dat lage en middeninkomens in problemen komen alszij woning zonder gas verwarmen (rijtjeshuis circa € 18.000): inbinnensteden relatief goedkoop alternatief (stadsverwarming),maar buiten Randstad vaak veel duurdere warmtepomp. Subsidie?

➢ betaling huizenbezitters aan netbeheerder bij gasloos maken vanhuis (bestaand) = monteur die gas- en hoofdkraan enhuisaansluiting verwijdert. Netbeheer Nederland schat dat hetverwijderen van gasleidingen nu € 10.000-€20.000 per woning kost.Verwijderingsbijdrage is beperkt deel.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

24

Gevolgen algemeen

• Financiële stimulering: sommige steden geven aanmoedigingspremie,maar ook pleidooien voor een centrale regeling.

• Er is op zich in algemene zin een breed draagvlak voor de voorgenomenwijzigingen.

• Het zin tot nog toe vaak kleinere innovatieve partijen die daadwerkelijkoplossingen bieden in gemeenten waar die gemeenten zelf soms nogniet aan gedacht hebben.

• De grotere partijen zijn thans wel actief met visievorming en omzettingnaar concrete voornemens.

• Maar concrete acties en voorstellen roepen ook op dat moment somstegenacties op : zie bijv. reacties op het Manifest.

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

25

Advies en voorstel (1)

• Nieuwe wetgeving kent een verder gaande rol toe aan de gemeenten.

➢ hoe gemeente politiek-bestuurlijk ook denkt over verduurzaming.

• Voorkomen van veel, ingrijpende ad hoc-beslissingen

➢ Advies: NU oppakken (indien nog niet lopend) en komen totbestuurlijke en politieke afwegingen, in visie en beleid: besluitenen maatregelen onderbouwen in integrale beleidsvisie: lokale ofregionale Warmtevisie.

➢ Warmtevisie evt. opnemen in bredere Energievisie. Zie bijv.verzoek Enexis aan Brabantse gemeenten voor samenwerking.

➢ Evt. koppelen van Warmte/Energievisie aan Omgevingsvisie/-plan(via Omgevingswet voor ruimtelijke invulling belangrijk).

• Ambtelijk en bestuurlijk binnen gemeente over grenzen van afdeling ofsector heen expertise en inbreng bundelen

➢ denk vanuit Openbare Ruimte (Kabels en Leidingen) pro-actiefmee: wees betrokken!

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

26

Advies en voorstel (2)

• Gemeentelijk beleid niet geïsoleerd ontwikkelen en uitvoeren.

➢ afstemming met netbeheerder(s)

➢ gemeente kan/moet regie en initiatief nemen.

➢ ook woningcorporaties en partijen (die zich al eens gemeld hebbenmet plannen op het gebied van duurzame energie).

➢ betrek burgers/inwoners (en bedrijven), algemeen, als bij vervolg,waar beleidsvisie vertaald wordt in wijkplannen en -besluiten.

• Verkrijg intern draagvlak en stel een principeplan op, communiceer diten werk dat uit (op niet te lange termijn).

• Regie voeren: vergelijk tijdig de termijnplannen en programma’s op wijk-en straatniveau:

➢ gemeentelijke plannen OR (riolering) en mobiliteit (laadpalen);

➢ plannen netbeheerder (gasnetvervanging; netverzwaring;

➢ plannen Woningcorporaties (groot onderhoud en renovaties);

➢ plannen waterbedrijf en glasvezelexploitanten (combiwerk).

PE

OP

LE

B

UI

LD

IN

G

CO

NN

EC

TI

ON

S

27

Tenslotte: vragen ?