Univers is een schreefloos lettertype ontworpen door Adrian Frutiger, uitgebracht in 1957. Het staat bekend om goed leesbaar, ook van vertes en hoeken te zijn en wordt daarom veel gebruikt als bewegwijzering. Maar de Univers is eigenlijk voor bijna alle typografische toepassing te gebruiken. Zo wordt het ook vaak gebruikt voor huisstij-len en landkaarten.De Univers wordt onder andere gebruikt door de Nederlandse Spoorwegen op de treinen en door Macintosh op de toetsenborden. Het wordt als bewegwijzering ge-bruikt door metrosystemen over de hele wereld, en ook in Disney World. In Londen wordt de Univers gebruikt voor straatnaamborden.

Het is het eerste lettertype waar Frutiger zijn befaamde nummeringssysteem op toe-paste. Het is een systeem waarbij achter de naam twee cijfers staan. De eerste zegt wat over het gewicht van de letter, de tweede over de breedte en positie. Univers 55 de meest ‘normale’, De univers heeft 44 varianten.

Adrian Frutiger, geboren in 1928 te Unterseen, Zwitserland, is een bekende letteront-werper, ook bekend van zijn lettertypes Egyptiënne, Frutiger en Avenir. Frutiger be-keek typografie op een hele nieuwe, bijna wetenschappelijke, of wiskundige manier. Frutiger is 82 jaar oud en maakt nog steeds lettertypes.

Adrian Frutiger, ontwerper

Er zijn meerdere typen letters. Die letters worden in gegroepeerd volgens het sys-teem van Vox. De classificatie van Vox klopt niet altijd maar omdat het enige orde schept is het nog steeds de meest gebruikte classificatie. Ook de vereenvoudigde classificatie wordt vaak gebruikt.

1. Schreef

2. Schreefloos

3. Fantasie

Classificatie

Een letter is een teken om in geschreven taal een klank van de gesproken taal weer te geven. De letters die in een taal gebruikt worden vormen samen het alfabet van die taal. Een kleine hoeveelheid letters is hierbij genoeg voor alle woorden. Onder de tien is al mogelijk, maar hoe beter de letters de spraak en dus alle klanken moeten kunnen vertegenwoordigen, hoe meer tekens er nodig zijn.

Opbouw van het alfabet

Opbouw van letters

Stokletters:Staartletters:Rompletters:

b d f h k l tg j p q ya c e i m n o r s u v w x z

1. Basislijn of letterlijn2. X-hoogte rompletters3. Kapitaalhoogte4. Stokhoogte stokletters5. Accenthoogte6. Hp-hoogte7. Kp-hoogte8. Staartlengte staartletters9. Letterbreedte10. Typografisch vierkant (em)

11. Corpswit12. Beeld13. Vlees14. Stok15. Pons (counter)16. Boog17. Staart18. Vlag19. Romp20. Schreef

1

2 3 4 5 6 7

8

9

10

11

12

15

13

16

17

18

20

19

14

De opbouw van letters

De corps is een maat om de grootte van een letter aan te duiden. De corps wordt gemeten van de top van de stok tot de punt van de staart.

De afstand wit tussen regels. Letterlijk vertaald betekent Interli-nie ‘tussen de regels’. Wordt vaak verward met regelafstand

De afstand van basislijn tot basislijn. Wordt ook wel regeltrans-port genoemd.

het plaatsen van letters ten opzichte van de rest van de tekst. Met kernen, aan- en afspatiëren wordt de stelling van de letter veranderd zodat het er beter uitziet.

Ander woord voor ‘kleine letter’. De kleine letters werden bij het handzetten bewaard in de onderste letterkast, vandaar de naam onderkast.

Typografische benaming voor hoofdletter.

Letters met het uiterlijk van kapitalen maar met het gewicht en de hoogte van onderkast.

Een schreef is het kleine dwarsstreepje aan het einde van een letterdeel. De Times Roman is een schreeflettertype, de Uni-vers een schreefloos lettertype.

De ‘gewone’ tekst van een publicatie. Broodtekst wordt gezet uit de broodletter. De koppen, titels, inhoudsopgave, etc. vallen niet onder broodtekst.

Uithangende cijfers of mediaevalcijfers worden gebruikt als cij-fers midden in een tekst worden staan. Die zijn beter leesbaar.

Tabelcijfers hebben dezelfde breedte, waardoor onder elkaar staande getallen makkelijk zijn op te tellen.

Een ligatuur is een combinatie van meerdere letters in een enkel teken. Veelgebruikte ligaturen zijn ff, fi, fl, ffi en ffl.

Corps:

Interlinie:

Regelafstand:

Spatiëring:

Onderkast:

Kapitaal:

Kleinkapitaal:

Schreef(loos):

Broodtekst:

Mediaevalcijfers:

Tabelcijfers:

Ligatuur:

Typografische begrippen

Letterproef

Adrian Frutiger was heel veel met restruimtes bezig toen hij de Univers maakte.Volgens hem moet typografie als een bos zijn, niet als de betonnen jungle van de gebouwen. Het geeft afstand tussen de bomen, de ruimte om de ademen en te leven.

Restruimtes

Typografie is op meerder manieren toe te passen. Op deze pagina een paar voorbeel-den door middel van Lorum ipsum, de meest gebruikte platte tekst.

Linkslijnend

Gecentreerd

Verschillende Corpsgroottes

Uitgevuld

RechtslijnendLorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi lorem dui, egestas ac imperdiet ac, ultrices at purus. Fusce metus nisi, fermentum eget cursus ac, tincidunt sit amet nisi. Lorem ipsum do-lor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi lorem dui, egestas ac imperdiet ac, ultrices at purus. Fusce

metus nisi, fermentum eget cursus ac, tincidunt sit amet nisi. Lorem ipsum do-lor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi lorem dui, egestas ac imperdiet ac, ultrices at purus. Fusce metus nisi, fermentum eget cursus ac,

tincidunt sit amet nisi. Lorem ipsum do-lor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Morbi lorem dui, egestas ac imperdiet ac, ultrices at purus. Fusce metus nisi, fermentum eget cursus ac, tincidunt sit amet nisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

6-punt 8-punt 9-punt 10 punt 11 punt 12-punt 14-punt 18 punt

24-punt 30-punt 36-punt48-punt

60-punt72-punt

Toepasbaarheid

Lettertype sluit aan bij ontwerp. Anders wordt het heel lelijk.

Hoofdletters aan het begin van de zin. Dit is duidelijk en voorkomt chaos.

Gebruik alinea’s. Om de leesbaarheid te opimaliseren. Anders wordt het een zooitje.

Controleer je tekst. Fouten zijn niet veroorloofd.

Koppen kernen. Ronde letters lijken smaller dan rechte, met kernen ‘klopt‘ beter.

Leestekens gebruiken. Nogmaals om de leesbaarheid te verbeteren.

Corps 8 tot 10 gebruiken voor broodtekst. Dit is groot genoeg om leesbaar te zijn.

Optimaliseer leesbaarheid tekst. Dat is natuurlijk logisch.

Links lijnende broodtekst. Dit oogt netjes.

Functionele witruimte. Het wit is net zo belangrijk als het zwart, aldus Adrian Frutiger.

Hoerenjong. Een laatste woord van een alinea bovenaan een nieuwe pagina.

Spelfouten. Logisch. Niet te veroorloven.

Centreren broodtekst. Niet doen, centreren is goed voor gedichten of quotes.

Letters stretchen. Mag niet van de lettermakers en ziet er niet uit.

Heel smalle kolommen. Zijn totaal niet leesbaar.

Veel verschillende lettertypen gebruiken. Is niet nodig. Een, hoogstens twee.

Light letter bij diapositief. Valt helemaal weg bij drukwerk.

Veel afbrekingen. Voor de leesbaarheid van een tekst is dit niet te doen.

Fantasieletter voor broodtekst. Is catastrofaal voor de leesbaarheid van een tekst.

Do’s

Don’ts