‘KERE KE WERE!’

SYMPOSIUM SEN-SEO

4.12.2015

SCHOTEL 5

SEO-R²: AAN DE SLAG ERMEE.

Filip Morisse (MIC-outreach De Steiger-

De Meander, PC Dr. Guislain -

HoGent, expertisecentrum E-QUAL

Soetkin Roskam (MFC Sint Jozef, Gent)

Hilde Zevenbergen (Wisian, Utrecht (NL))

OPFRISSING MODEL

DOŠEN

KERNWOORDEN PER FASE.

WANT VOORWAARDE VOOR AFNAME.

FASE 2: EERSTE SOCIALISATIE(6-18 MAAND)

FASE 2: EERSTE SOCIALISATIE(6-18 MAAND)

Kern:

vertrouwen

wantrouwen

FASE 3: EERSTE INDIVIDUATIE(18MAAND-3 JAAR)

FASE 3: EERSTE INDIVIDUATIE(18MAAND-3 JAAR)

Kern:

autonomie

afhankelijkheid

FASE 4: IDENTIFICATIE (3-7 JAAR)

FASE 4: IDENTIFICATIE (3-7 JAAR)

Kern: initiatief

geremdheid

FASE 5:

REALITEITSBEWUSTWORDING

(7-12 JAAR)

Kern: zelfvertrouwen

minderwaardigheid

EEN BEETJE GESCHIEDENIS

SEN-SEO project met verschillende sporen

(2009-2015)

Verankering

Instrument

Vertaalslag

SEO SEO-R SEO-R²

OPBOUW SCHAAL

Domein 1 Omgaan met het eigen lichaam

Domein 2 Omgaan met ‘emotioneel belangrijke anderen’

Domein 3 Beleving van zichzelf in interactie met de omgeving

Domein 4 Omgaan met een veranderende omgeving – Permanentie

van object

Domein 5 Angsten

Domein 6 Omgaan met ‘gelijken’

Domein 7 Omgaan met materiaal

Domein 8 Communicatie

Domein 9 Differentiatie van emoties

Domein 10 Agressieregulatie

Domein 11 Spelontwikkeling - Invulling van vrije tijd

Domein 12 Morele ontwikkeling

Domein 13 Regulatie van emoties

DOMEIN 2: OMGAAN MET EMOTIONEEL

BELANGRIJKE ANDEREN

Inleidende tekst

Dit domein bespreekt de manier waarop een persoon omgaat met ‘emotioneel belangrijke anderen1’, zowel uit eigen initiatief als in reactie op het initiatief van de ander. ‘Emotioneel belangrijke anderen’ zijn hechtingsfiguren, ouders, begeleiders. Dit kunnen ook belangrijke broers of zussen, andere familieleden, buren zijn. Het domein beschrijft hoe en waarom contact wordt gezocht. Daarnaast is er ook aandacht voor de positie die de persoon tegenover deze ‘emotioneel belangrijke anderen’ inneemt.

Inleidende vraag: Wie zijn de ‘emotioneel belangrijke anderen’1 voor hem?

Per fase

Kern

Ontwikkeling

Voorbeelden

KERNMaakt contact via nabijheidzintuigen2 en

afstandzintuigen4.

O

N

T

W

I

K

K

E

L

I

N

G

a) Hij wordt meer sociaal gericht en toont

genegenheid. Er is beginnende wederkerigheid5.

b) Hij maakt een emotionele hiërarchie6 tussen de

omringende volwassenen. De ‘belangrijke andere’ is

niet meer inwisselbaar.

c) Hij ontleent een gevoel van basisveiligheid aan het

contact met de ‘belangrijke andere’. Hij gaat dan

ook actief zijn/haar nabijheid opzoeken. Hij geniet

van het samenzijn binnen een vertrouwde

levenssfeer.

d) Hij gebruikt materiaal in de omgang met de

‘belangrijke andere’. In het begin dient dit materiaal

zich aan of wordt het aangereikt en zoekt hij eerder

toevallig contact. Geleidelijk aan zoekt hij zelf

materiaal en gebruikt dit om contact te zoeken.

V

O

O

R

B

E

E

L

D

E

N

e) Hij ontwikkelt een duidelijke voorkeur voor

‘belangrijke anderen’.

f) Hij protesteert als het contact met de ‘belangrijke

andere’ verbroken wordt. Hij volgt de ‘belangrijke

andere’ als een schaduw.

g) Hij bootst7 eenvoudige handelingen van de

‘belangrijke andere’ na.

h) Hij vraagt frequent en repetitief bevestiging8 aan de

‘belangrijke andere’ (om contact vast te houden).

i) Hij kan de aandacht van de ‘belangrijke andere’ niet

delen uit behoefte aan veiligheid.

Fase 2: 6–18 maanden

BEGRIPPENLIJSTDomein 2: Omgaan met ‘emotioneel belangrijke anderen'

Nr. Begrip Omschrijving Fase

1Emotioneel belangrijke

anderen

= hechtingsfiguren, ouders, begeleiders. Dit kunnen ook

belangrijke broers of zussen, andere familieleden, buren …

zijn.

2 Nabijheidzintuigen = reuk, tast, smaak (proximale zintuigen). 1&2

3 Primaire behoeften = behoefte aan eten, drinken, slaap, warmte, seks, onderdak, … 1

4 Afstandzintuigen = zicht, gehoor (distale zintuigen). 2

5Wederkerig contact,

wederkerigheid= contact, communicatie in 2 richtingen: nemen en ook geven. 2

6 Emotionele hiërarchie= rangorde op het vlak van emotionele binding met de

belangrijke anderen (van meer tot minder belangrijke anderen).2

7 Nabootsen

= eenvoudige handelingen letterlijk nadoen zonder veel inzicht in

wat (en waarom) men dit doet of zonder dat het echt

functioneel is. Dit gebeurt op hetzelfde moment, er is een

uitlokkend object aanwezig.

2

8 Bevestiging vragen

= repetitief, frequent vragen dat de andere zou zeggen dat het

goed is (niet hetzelfde als oordeel vragen). Bevestigen =

beamen.

2

9 Koppigheid

= vasthouden aan de eigen wil en als gevolg daarvan de eigen

wil doordrijven, waarbij men in contact blijft met de omgeving

(niet hetzelfde als afweer).

3

10 Imiteren= handelingen nadoen op een ander moment, in een andere

context, zonder het directe voorbeeld.3

11 Identificeren

= zich vereenzelvigen met iemand waarbij men denkt, voelt en

handelt zoals die persoon. Dit houdt een overname van

persoonlijkheidskarakteristieken, waarden en rolpatronen in.

Dit gebeurt bewust en vereist een zelfbeeld.

4

12 Oordeel vragen= de mening vragen. Dit kan zowel positief als negatief zijn (niet

hetzelfde als bevestiging vragen).4

13Zich verdienstelijk

maken

= helpen op eigen initiatief, vanuit empathie. Ten dienste van

iemand staan.5

WAT IS ER VERANDERD? (ZIE SEO-R²) Na het validiteitsonderzoek:

Domeinen 9, 10 en 13 grondig herwerkt

Minder op basis van gedrag maar op basis van

onderliggende behoeften en motivaties

Na het betrouwbaarheidsonderzoek:

Schaal volledig herzien op basis van bevraging experten en

clinici.

Herzien en uitbreiden van de handleiding

Scoring en interpretatie: diverse profielen.

Wetenschappelijk onderzoek naar de psychometrische

eigenschappen van de SEO-R(²)

Online versie beschikbaar op www.sen-seo.be

WAT HEB JE NODIG?

Handleiding

Afnameformulier

Begrippenlijst

Online:

Surf naar www.sen-seo.be

Scroll door naar documentatiecentrum. Dan kom je op

SENSEO-Documentatiecentrum SEO-R².

Neem je unieke code op p.2 boek SEO-R² en

Stuur de code per e-mail aan ons door. Je ontvangt

daarna een link naar de kring.

Daar vind je: (niet verspreiden !)

afnameformulier met geïntegreerde begripenlijst

scoreformulier

sjabloon eindrapport

AAN DE SLAG

Semi-gestructureerd interview

Domein per domein

Inleidende tekst en eventueel inleidende vraag

Per fase overlopen: kern, ontwikkeling en

voorbeelden

Herkenbaarheid, niet hoeveelheid

Ga bij twijfel steeds terug naar model

Bij twijfel tss. 2 fasen: neem laagste

Ervaring helpt

Domein 1: Omgaan met het eigen lichaamHet eerste domein peilt naar het leereffect van motorische en zintuiglijke ervaringen.

Dit thema komt ook tot uiting bij o.a. lichaamsverzorging.

Fase 1 0 – 6 maanden

KERN Ontdekt het eigen lichaam en verwerkt prikkels.

O

N

T

W

I

K

K

E

L

I

N

G

F1 a)- Hij wordt voortdurend geconfronteerd met allerhande

prikkels en sensaties vanuit het eigen lichaam (bijv. honger, dorst,

vermoeidheid, pijn …) en vanuit de omgeving. Hoofdtaak is om die

prikkels via de zintuigen te ontvangenen erop te reageren.

F1b)- In het begin is hij nog gevoelig voor zintuiglijke prikkels. Deze

kunnen hem gemakkelijk overspoelen en overprikkelen. Dan

raakt hij opgewonden of angstig. Geleidelijk aan kan hij rust vinden

door de zintuigen op de wereld te richten. Zo leert hij met ongemak

en genot omgaan. Hij neemt waarnemingen op en verwerkt ze tot

ervaringen.

Ja

F1 c)- Hij voelt zich veilig en geborgen door vertrouwde geluiden,

gezichten, geuren, smaken, aanrakingen.Ja

F1 d)- Door te grijpen, te voelen, te (duim)zuigen … ervaart hij

toevallig de eigen lichaamsdelen (voeten, handen, tenen,

geslachtsorganen …).

F1 e)- Bij aanraken van geslachtsdelen is er lichamelijke

opwinding waarneembaar en erecties komen voor, maar hij

verbindt hier geen (seksuele) betekenis aan.

V

O

O

R

B

F1 f)- Hij geniet passief van zintuiglijke prikkels, verzorging,

snoezelactiviteiten, huidcontact; of hij is net afwerend

hiertegenover.

Fase 2 6 – 18 maanden

KERN Ontdekt de omgeving via het eigen lichaam.

O

N

T

W

I

K

K

E

L

I

N

G

F2 a)- Hij leert dat hij zijn lichaam kan gebruiken om invloed

uit te oefenen op de omgeving door materiaal te nemen, aan

te raken, te manipuleren. In het begin gebeurt dit heel

toevallig, geleidelijk aan ervaart7 hij het effect.

Ja

F2 b)- Het lichaam wordt gebruikt als

communicatiemiddel, eventueel ondersteund door klank.

F2 c)- De mond blijft belangrijk om te ontdekken (bijv. eten,

dingen in de mond stoppen, duimzuigen).

F2 d)- Hij neemt aanvankelijk onbewust de geslachtsdelen

vast. Hij ontdekt dat het ene plekje lekkerder aanvoelt dan

het andere. Later grijpt hij al bewuster en doelgerichter naar

de eigen geslachtsdelen. Lichamelijke opwinding en erecties

komen voor.

V

O

O

R

B

E

E

L

D

F2 e)- Hij beleeft plezier aan verzorging en

snoezelactiviteiten.Ja

F2 f)- Lichamelijk bootst hij de ‘emotioneel belangrijke

andere' na (bijv. in manier van bewegen, handelingen …).

F2 g)- Vaak raakt hij de eigen lichaamsdelen aan en

manipuleert hij voorwerpen.

F2 h)- Producten van het eigen lichaam uitsmeren (feces,

speeksel, sperma …) kan voorkomen.

F2 i) - Hij stimuleert zichzelf door het aanraken van de

geslachtsdelen. Zowel een interne als een externe prikkel

kan leiden tot zelfstimulatie.

Domein 1: Omgaan met het eigen lichaam InschattingF1b)- In het begin is hij nog gevoelig voor zintuiglijke

prikkels. Deze kunnen hem gemakkelijk overspoelen

en overprikkelen. Dan raakt hij opgewonden of angstig.

Geleidelijk aan kan hij rust vinden door de zintuigen op

de wereld te richten. Zo leert hij met ongemak en genot

omgaan. Hij neemt waarnemingen op en verwerkt ze

tot ervaringen. F1 c)- Hij voelt zich veilig en geborgen

door vertrouwde geluiden, gezichten, geuren, smaken,

aanrakingen. F1 h)- Korte, momentane

lichamelijke ontladingen kunnen voorkomen of de

omgang met het lichaam is soms stereotiep: tics,

fladderen, kreten, bonken, wiegen, rocken ... F2

a)- Hij leert dat hij zijn lichaam kan gebruiken om

invloed uit te oefenen op de omgeving door materiaal

te nemen, aan te raken, te manipuleren. In het begin

gebeurt dit heel toevallig, geleidelijk aan ervaart7 hij

het effect. F2 e)- Hij beleeft plezier aan

verzorging en snoezelactiviteiten.

fase 2 - 6 maanden- 18 maanden - Eerste

socialisatiefase

Motivatie

EINDVERSLAG SEO-R² ONLINE

HOE SCOREN?

Kruisjes tellen

Profiel ‘lezen’: harmonie – disharmonie

Emotionele ontwikkeling en ontwikkeling op

andere domeinen: discrepant?

Wisselend beeld: topniveau en stressniveau

Conclusie:

Fase 2

Fase 3

SCOREN:

o Enkel scoren wat er is. Niet met ‘stel dat’…

o Als domein niet gescoord kan worden, hiermee rekening houden in eindtelling

o Bij wisselend functioneren, beide momenten scoren

o Af te raden: bij crisis, depressie, psychose

o Verschillende contexten

OEFENEN

HINDERNISSEN EN VRAGEN BIJ AFNAME

Hij is nooit agressief!

Iemand kan omwille van zijn motorische

beperking niet ‘omgaan’ met materiaal

Iemand toont zich anders in verschillende

contexten.

SEO-R² als evaluatie van behandeling/

ondersteuningsplan

Twijfel tussen twee fasen:

BIJ TWIJFEL TUSSEN TWEE FASEN…

Behoeften nagaan…

Theoretische achtergrond mbt bepalende factoren

van gedrag

Basale behoeften

Basale emoties

Basale motivaties

Emotionele ervaringen

Vorming van neuronale circuits

Gedrag

Waarneembaar gedrag

Tom is in het zwembad. Na een uur ploeteren en plezier maken

zegt papa: “Het is voorbij. Kom nu uit het water, het is tijd om

naar huis te gaan.” Hierbij zwemt papa weg naar de kant en

stapt uit het water. Tom wordt boos, roept en slaat op het water.

Hij komt niet uit het zwembad.

Motivaties

Zwemmen en de vele prikkels

in het zwembad vragen veel

van Tom. De dichte nabijheid

van papa is heel belangrijk,

zeker wanneer de activiteit al

een tijdje geduurd heeft.

Wanneer plots appel wordt

gedaan op hem, geeft dit te

veel spanning. Hij weet niet

wat/hoe het nu gaat zijn, wil

houvast krijgen.

Tom wil de controle niet

verliezen en wil zijn eigen wil

boven de wil van de andere

stellen. Tom wil kunnen

bepalen wanneer hij uit het

zwembad gaat. Zijn geliefde

activiteit plots onderbreken kan

niet voor hem.

Basale emoties

Ontreddering, hij is het volledig

kwijt, hij weet het niet meer,

voelt alle grond onder zijn

voeten wegglijden.

Boosheid

Behoeften

Zich veilig voelen, hij wil

figuurlijk ‘gedragen’ worden, hij

wil houvast, voorspelbaarheid

Willen bepalen, behoefte aan

autonomie

FASE 1 FASE 3

Waarneem-

baar gedrag

Tom heeft een afspraak bij de tandarts. Op de vraag om

zijn jas aan te doen zegt Tom: ‘Neen’. Hij loopt weg. De

begeleider staat alleen aan de deur en wil dringend weg.

Motivaties

Basale

emoties

Behoeften

FASE 2 FASE 3

Waarneem-

baar gedrag

Tom heeft een afspraak bij de tandarts. Op de vraag om

zijn jas aan te doen zegt Tom: ‘Neen’. Hij loopt weg. De

begeleider staat alleen aan de deur en wil dringend weg.

Motivaties

Spanning willen

verminderen, uit de situatie

stappen, weigeren en

weglopen.

Eigen wil boven die van de

ander stellen; de controle

niet willen verliezen.

Basale

emoties

Angst (boosheid) Boosheid (angst)

Behoeften

Houvast, veiligheid,

betrouwbaarheid

Willen bepalen, autonomie

FASE 2 FASE 3

Waarneembaar

gedrag

Tom is met zijn leeftijdsgenoten in een speeltuin. Hij verwacht

dat iedereen bij hem op de klimtoren komt. Niemand komt

echter bij hem. Hij trekt zich terug en zit een tijdje alleen aan de

rand van het plein.

Motivaties

Basale emoties

Behoeften

FASE 3 FASE 5

Waarneembaar

gedrag

Tom is met zijn leeftijdsgenoten in een speeltuin. Hij verwacht

dat iedereen bij hem op de klimtoren komt. Niemand komt

echter bij hem. Hij trekt zich terug en zit een tijdje alleen aan

de rand van het plein.

Motivaties

Hij wil de eigen wil

doordrijven in de omgang met

gelijken

Hij wil geaccepteerd worden

door gelijken

Basale emoties Boosheid verdriet

BehoeftenBehoefte aan controle over het

verloop van het spel, willen

bepalen

Behoefte aan sociale

waardering

FASE 3 FASE 5

+ -• Discussie instrument

• Focus op basale emotionele noden, basale motivaties

• Gedrag = normaal/adaptief/ coping strategie voor omgaan met stress in lagere emotionele ontwikkelingsniveau’s

• Dynamisch gebruik van de fasen

• Start bij basale ontwikkelingsniveau’s (comfort zone) om groei mogelijk te maken

• Etiketterend instrument of aanvinklijstje

• Enkel focus op gedrag en symptomen

• Gedrag = maladaptief/storend/challenging/psychiatrisch

• Rigied/categoriserend gebruik van de fasen

• Te hoge verwachtingen/overschatting en overvraging

• Nieuwe en gemeenschappelijke taal/communicatie

• Verbinding tussen disciplines, multidisciplinair

• Focus op ondersteuners/begeleiders, omgeving, familie en op afstemming van de ondersteuning: analyse van attitude/houding/omgaan met

• Kijk naar gedrag en stem je handelingen/ondersteuning af op die ontwikkelingsleeftijd

•Praktijk leert: begeleiders vragen er zelf om … ervaren meerwaarden in de dagelijkse praktijk!

• Niewe classificatie

• Gebruikt door enkelvoudige discipline, in je eentje

• Enkel focus op de cliënt: probleemanalyse

• De cliënt veranderen/behandelen

+ -

INFO EN CONTACT

Morisse, F., & Došen, A. (Red.). 2015. SEO-R2. De Schaal voor Emotionele Ontwikkeling – Revised2. Garant.

Formulieren downloaden met unieke code van boek: www.sen-seo.be

Oproep om anonieme profielen te delen voor wetenschappelijk onderzoek

Nog vragen:

soetkin.roskam@fracarita.org

filip.morisse@fracarita.org

hilde.zevenbergen@wisian.nl