rené kok, erik somers

en paul broodw w w . w b o o k s . c o m

R oerige tijden, de protestjaren, het decennium van de flower

power, de hippies, de happenings en de provo’s. Maar ook de

periode van de bevrijding, democratisering, verzet en ontwikkeling.

De eindeloze jaren zestig! Wie de jaren zestig heeft meegemaakt, zal

zich er veel van herinneren. Maar wie jonger is, moet wel denken:

wat is dat een geweldige tijd geweest!

De jaren 60 liggen inmiddels meer dan veertig jaren achter ons. Dat

maakt het mogelijk om met wat meer afstand naar die bewogen

jaren te kijken. Was het werkelijk zo’n revolutionaire tijd? Of zijn de

herinne ringen en de eigentijdse getuigenissen te veel gekleurd?

Het Grote Jaren 60 Boek laat de werkelijkheid zien, genuanceerder en

soms net iets anders dan we dachten. Maar zonder twijfel het begin

van een moderne tijd.

rené kok en erik somers zijn historici,

auteurs en samen stellers van een groot aantal

uitgaven over de geschiedenis van de Tweede

Wereldoorlog en fotohistorische publicaties.

paul brood is verbonden aan het Nationaal

Archief. Hij is redacteur en auteur van een

groot aantal publicaties over de geschiedenis

van Nederland.

i n h o u d

Inleiding 4

1 d e t w e e g e z i c h t e n v a n d e j a r e n z e s t i g 14

De Kever 56

Man en vrouw 58

2 a a n h e t w e r k 62

Gastarbeiders 100

3 h e t g e z a g i n d e j a r e n z e s t i g 106

Waar was jij op 22 november 1963? 152

4 h e t n i e u w e w o n e n e n l e v e n 156

Mode 178

5 p o p m u z i e k , t e l e v i s i e e n a n d e r e k u n s t 188

Televisiesterren 232

6 v r i j e t i j d e n s p o r t 244

De strenge winter van 1963 276

7 k i n d i n d e j a r e n z e s t i g 280

8 d e p r o t e s t g e n e r a t i e 322

Op de brommer 358

Verantwoording 366

Nijmegen 1961 Show van een zomerjurk, naar de mode

van de Parijse haute couture.

nationaal archief, spaarnestad – wilhelm l. stuifbergen

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 15

Amstelveen 1962

Fotograaf Hans J. Schröter maakt in 1962

voor het damesblad Beatrijs een serie op-

namen van het nieuwe winkelcentrum

Het Binnenhof in Amstelveen.

Nationaal Archief, Spaarnestad –

Hans J. Schröter

1

Wie de foto’s uit het begin van de jaren zestig ziet, waant zich

nog in de jaren vijftig. Langs de randen van de oude steden

vormen moderne flats de langgewenste uitbreiding. De straten

zijn net en strak, hier en daar staat een auto voor de deur.

Overal spelen jonge kinderen. De binnensteden zijn de kaal-

slag van de oorlog nog niet helemaal te boven gekomen. Ook

de winkels lijken in veel opzichten op de vooroorlogse kruide-

niers op de hoek en ouderwetse kledingwinkels.

Maar gaandeweg het decennium verandert het beeld. Moderne

winkelcentra verrijzen in de nieuwe buitenwijken, waarin de

supermarkten, elektronicazaken en witgoedwinkels hun plaats

opeisen. Naast bromfietsen en scooters veroveren de auto’s de

straten van steden en dorpen.

Veel mensen steken zich in moderne, kleurige en modieuze

kleding. Het straatbeeld wordt gevarieerder, maar vooral druk-

ker. De oude binnensteden raken verstopt, doordat steeds

meer mensen over een auto beschikken en daarmee graag

hun boodschappen doen.

Het grauwe en grijze verleden wordt afgeschud, de toekomst is

het beloofde land! Maar het kost wel even tijd voordat iedereen

zich de nieuwe tijd realiseert. De traditionele rollen van man

en vrouw in het gezin veranderen maar heel langzaam. De ge-

trouwde vrouw zorgt nog steeds thuis voor het gezin en werkt

nauwelijks buitenshuis.

d e t w e e g e z i c h t e nv

an

de

ja

re

nz

es

ti

g

de twee gezichten van de jaren zestig h et grote jare n 60 bo e k16

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 17

Voorjaar 1960 | Winter 1964 Drie jongetjes spelen met veel plezier

Mens erger je niet (op de foto boven). Het populaire bordspel is

in bijna elk gezin te vinden. Familiespellen zijn een belangrijke

vrijetijdsbesteding in menig gezin. Dat is ook op de foto onder te

zien, waar de familie het ook al zo geliefde ganzenbord speelt. De

televisie is nog lang geen gemeengoed. De vrije uurtjes worden

dan ook graag doorgebracht met dammen en schaken of een

potje Halma, Monopoly of Stratego.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Wout van de Hoef

5 januari 1960 Goed en goedkoop zijn de rotanmeubelen die tal-

rijke jonge gezinnen in de jaren vijftig en begin jaren zestig aan-

schaffen voor hun woning. Niet meer de standaardinrichting van

hun ouders, met een tafel in het midden, een zithoek rond een

salontafeltje met een Perzisch tapijtje, een rond kanten kleed-

je en een thee- of koffieservies erop, met de radio op een apart

tafeltje. Jonge gezinnen willen fris en modern meubilair. Boven-

dien komt Tomado met allerlei handige plastic accessoires, zoals

rechts op de foto het platenrek.

Instituut voor Sociale Geschiedenis, Algemeen Hollands

Fotopersbureau – Ben van Meerendonk

de twee gezichten van de jaren zestig h et grote jare n 60 bo e k18

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 19

Groningen voorjaar 1960 Nozems op de Grote Markt in Gro-

ningen. Sinds het midden van de jaren vijftig zijn zelfbewuste

jongeren, vaak gekleed in leren jack en spijkerbroek, in elk geval

met vetkuif en bromfiets, te vinden in en rond de populaire plek-

ken in de stad. Waarschijnlijk is de Nederlandse journalist Jan

Vrijman de eerste die in 1955 de term ‘nozems’ gebruikt in een

serie reportages voor het weekblad Vrij Nederland.

Fotobedrijf Piet Boonstra, www.beeldbankgroningen.nl

Circa 1961 Een feestje thuis heet begin jaren zestig nog een fuif.

Natuurlijk hoort daar muziek bij: de hoes van de langspeelplaat

wordt aandachtig bestudeerd. Maar ook een sigaret en een glaas-

je wijn uit de mandfles zijn onmisbaar. De Italiaanse Chianti-

wijnen en verschillende roséwijnen worden veel verkocht in fles-

sen waaromheen een mand gevlochten is.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Peike Reintjens

1962 Modieuze jongeren poseren graag voor de fotograaf van het

weekblad voor vrouwen Rosita. De jonge vrouw in een groene wol-

len jas wordt vol bewondering bekeken door de mannen in hun

winterjassen. De Citroën DS is het symbool van de moderne auto,

met een hydraulisch systeem voor vering, besturing en remmen.

De ‘snoek’ en het ‘strijkijzer’ zijn de bijnamen voor deze mooie

auto.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Wout van de Hoef

de twee gezichten van de jaren zestig h et grote jare n 60 bo e k20

Leeuwarden 1960 Het is koud in Leeuwarden! De jongen links

op de foto heeft zijn handen verstopt in dikke handschoenen en

de twee dames wandelen warm gekleed door de stad. Op de ach-

tergrond is de Grote Kerk te zien. Het straatbeeld doet nog heel

vooroorlogs aan, alleen de auto’s laten de moderne tijd al zien.

Beeldbank Leeuwarden/Afd. Voorlichting Gemeente Leeuwarden

Voorjaar 1961 ‘Wat vindt u van mijn nieuwe Sunbeam?’ lijkt deze

boer in het midden van het land te vragen. De kinderen staan er

in elk geval met bewondering naar te kijken. Boeren kiezen van-

ouds voor degelijke, betrouwbare automerken die lang meegaan.

Het Britse bedrijf Sunbeam levert die al tientallen jaren, maar

ook Austin en Vauxhall voldoen aan de eisen.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Hille Kleinstra

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 21

de twee gezichten van de jaren zestig h et grote jare n 60 bo e k22

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 23

Boskoop voorjaar 1961 Mevrouw de Koning in Boskoop is nog

een ouder wetse kruidenier. Met haar hagelwitte gesteven schort

achter de toonbank bedient ze haar klanten. De weegschaal is

onmisbaar om onverpakte producten af te wegen. Toch is al veel

wel voorverpakt. De boerenbonte soepkom boven haar hoofd

wijst op een spaaractie van het merk California.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Wilhelm L. Stuifbergen

Sijbekarspel 26 april 1960 De familie Sneek keert het dorp

Sijbekarspel in West-Friesland de rug toe. Het hele gezin, vader,

moeder en twaalf kinderen, emigreert naar Canada om het tuin-

dersbedrijf voort te zetten. Hoop op een beter leven is in de jaren

vijftig en begin jaren zestig voor vele gezinnen de drijfveer om

te vertrekken naar Australië, Nieuw-Zeeland, Canada of Zuid-

Afrika. De Nederlandse overheid steunt de emigranten bij hun

voorbereidingen. Vader Jan overlijdt al in 1964 op zijn boerderij

bij Toronto. Moeder Sneek, die het Engels nooit goed machtig

wordt, staat er alleen voor, maar dankzij haar grote gezin komt

het goed. Ze zal in 2000 op negentigjarige leeftijd overlijden.

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis,

Algemeen Hollands Fotopersbureau – Ben van Meerendonk

Gameren 11 april 1961 De ouderwetse smederij is de oorsprong van menige garage

annex rijwielzaak op het platteland. Waar de paarden verdwenen, verschenen de auto-

mobielen, motorfietsen en fietsen. Deze zaak in Gameren rekent ook fietsers en brom-

fietsers tot zijn klanten. De ESSO-tank is er voor de automobilisten, maar gasflessen zijn

er ook te koop. De melkbus wijst erop dat er ook een paar koeien achter het huis grazen.

Een allround fietsenmaker dus.

Gelders Archief, Gelderse Komgrondencommissie

de twee gezichten van de jaren zestig h et grote jare n 60 bo e k24

h et grote jare n 60 bo e k de twee gezichten van de jaren zestig 25

Bronkhorst 1963 Langs de grote rivieren is de veerpont de enige manier om aan de

overkant te komen. Bij het kleinste Gelderse stadje Bronkhorst brengt de veerman iedereen

voor een geringe vergoeding naar de overzijde van de IJssel. Ook deze trotse bezitter van

de Renault Dauphine.

Nationaal Archief, Spaarnestad – Ton Nelissen

368 colofon h et grote jare n 60 bo e k

a u t e u r s e n s a m e n s t e l l e r s

René Kok, Erik Somers en Paul Brood

o n t w e r p o m s l a g e n b i n n e n w e r k

Riesenkind, ’s-Hertogenbosch

Foto auteurs: Joeri Somers

u i t g a v e

WBOOKS, Zwolle

In samenwerking met:

Nationaal Archief, ’s-Gravenhage

ISBN 978 90 663 0774 2

NUR 688

© 2014 WBOOKS / Nationaal Archief / René Kok, Erik Somers

en Paul Brood

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag

worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd

gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of

op welke wijze dan ook, hetzij elektronisch, mechanisch,

door fotokopieën, opnamen of op welke andere manier dan

ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van

de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking

tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen

doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

www.wbooks.com

www.gahetna.nl

c o l o f o n

omslagfoto

Zaandam 6 oktober 1965 Provo Rob Stolk (19)

en Sarah Jansje Duys (17), leerling-verpleegster,

op weg naar het stadhuis van Zaandam voor de

voltrekking van hun huwelijk.

Nationaal Archief, Spaarnestad - ad pruis