Family Leijenaar

LEIJENAAR

Het wapen van de familie Leijenaar. In het voorwoord noemde ik de Amerikaan Edward John Leijenaar. Hij liet begin jaren zeventigonderzoek doen naar zijn Nederlandse familienaam. Daarbij kwam aan het licht er een familiewapen was. Het staat geregistreerd bij het

Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag en dus is het echt. Denk nou niet dat we van adel zijn. Een wapen werd vroeger vaak gevoerd door welvarende boerenfamilies. Vandaag de dag kan je ze

nog zien. Meestal staan ze aan de oprit van de boerderij. Maar toch is het leuk onderdeel van onze familiegeschiedenis.Vroeger werd de familienaam gespeld als ‘Leyenaar’ en vanaf het einde van de negentiende eeuw als ‘Leijenaar’.

Om het simpel te houden heb ik consequent ‘Leijenaar’ gebruikt.

FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 32 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ

De eerste Leijenaar die ik kon vin-den is Jan Gijsberts en zijn vrouwJetske Ykes (Ages?). Dat is alles watik weet. Veel meer weet ik van hun zoon Ieke(Ykke) Jans. Hij leefde in een roeri-ge tijd. In 1789 brak in Frankrijk deFranse Revolutie uit en in 1792werden de Franse koning Lodewijken koningin Marie Antoinette in hetopenbaar met de guillotine ont-hoofd. Er ging een schok door dewereld. Het onthoofden van staats-hoofden kwam regelmatig voormaar dat gebeurde ‘in de familie’.Maar dit werd door ‘het volk’gedaan en het volk had tot dan toeniet veel te zeggen gehad. Wel waser de filosofische denkrichting ‘deVerlichting’ waarin werd aange-drongen op meer democratie, maardaar kon de gewone, arme manalleen maar van dromen. InFrankrijk gingen de guillotine’soveruren draaien. Het drieman-schap dat het voor het zeggen had,Danton, Marat en Robespierre ondergingen hetzelfde lot, behalveMarat die door zijn dienstmeisjeCharlotte Corday in het bad metmessteken vermoord werd. Ze namwraak voor haar broer die onder deguillotine stierf. Uit die choas kwam een kleineCorsicaanse artilleriegeneraal boven-drijven: Napoleon Bonaparte. Hijwas geliefd bij zijn manschappen.Hij at en dronk wat zij aten endronken, hij sliep waar zij sliepen.Hij vocht onconventioneel voor dietijd maar vroeg geen onmogelijkedingen van zijn mensen. Hij werdde nieuwe leider van Frankrijk. Hijversloeg vernietigend Pruisen, hetmilitair machtigste land vanEuropa, hij versloeg de Oosten-rijkers toen hij ver in de minderheidwas in een briljante manouvre.De Europese koningshuizen begon-nen het in hun broek te doen. Huntronen begonnen te wankelen. Inonze geschiedenisboekjes zijn wijvals voorgelicht: Napoleon werd inEuropa door de gewone man als eenbevrijder gezien. Hij voerde de burgerlijke stand in,het decimale stelsel, het kadaster,de leerplicht, het recht op eenadvocaat, huizen kregen een huis-nummer (de bekendste is nummer4711 in Keulen waar een parfum-firma was) enz. Natuurlijk kwam er

geen paradijs op aarde voor de men-sen, maar men voelde dat er rechtwerd gedaan. Toen de FransenNederland binnenvielen was erbijna geen tegenstand. Dat al is illu-stratief voor de gemoedstoestandvan de Nederlanders in die tijd. Deimpopulaire stadhouder Willem Vvluchtte al snel naar Engeland.Alleen in de Achterhoek werd doorde Fransen een freule gefullisiseerddie na vele waarschuwingen haarprovocerend gedrag met de doodmoest bekopen. In die tijd kreeg Nederland zijn eer-ste koning: Lodewijk (Louis)Napoleon. Hij was de broer vanNapoleon Bonaparte. Hij meendehet goed met Nederland. Op fone-tische wijze leerde hij Nederlands:‘dou vel ansi ni om; doe wel en zieniet om’. Hij won steeds meer aanpopulariteit. Napoleon maakte de grote foutRusland aan te vallen. In een bloedi-ge slag bij het riviertje de Borodinoversloeg hij de Russen. Hij ging naarMoskou en wachtte op de capitula-tie van de de tjsaar. Die had eengigantisch groot land en had zijnhoofdstad niet nodig: hij wachtteop de Russische winter. Toen diekwam moest Napoleon de terug-tocht gaan maken. Dat brak de rug-gengraat van zijn leger. Bij Leipzigwerd hij in 1813 verslagen. Hijwerd verbannen naar het eilandjeElba in de Middellandse Zee. In Wenen werd een congres gehou-den onder leiding van graaf VonMetternich. Het motto was: alles

moet terug naar het oude (l’ancienrégime). Er werden toen spotpren-ten gemaakt met de titel ‘het volkhongert, maar het congres danst’. In Nederland werd het huis vanOranje door een driemanschap weeraan de macht gebracht. Volgens degeschiedenisboekjes stond de bevol-king van Scheveningen juichend ophet strand toen de zoon van WillemV (dus Willem VI) daar vanuitEngeland arriveerde. In werkelijk-heid werden de mensen door mili-tairen uit hun huizen gehaald enonder dwang naar het strandgestuurd.Het Wener congres besloot dat ereen sterke staat ten noorden vanFrankrijk moest komen. DeHabsburgse Nederlanden (het late-re Begië) werden bij Nederlandgevoegd en Willem VI werd alskoning Willem I ingehuldigd. Hetland kreeg twee hoofdsteden,Amsterdam en Brussel waar hij elkhalf jaar resideerde.Napoleon Bonaparte gooide roet inhet eten: in 1815 landde hij meteen bataljon in Zuid-Frankrijk. Detroepen die opdracht hadden hemte arresteren liepen massaal naarhem over. Uiteindelijk was hij weerterug in Parijs en binnen de korstekeren had hij weer een groot legerop de been. De Britse generaalWellington die met succes deFransen in Spanje en Portugal hadbevochten ging met een expeditie-leger naar Zuid-Nederland en dePruisen marcheerden onder gene-raal Blücher in de dezelfde richting. De oude vos Napoleon besefte dathij snel moest handelen. Hij wildeeerst de Britten verslaan en daarnade Pruisen. Het was 17 juni 1815.Toen begonnen de weergodenNapoleon dwars te zitten. In denacht viel de regen met bakken uitde hemel. Zijn plan was op de 18eal vroeg aan te vallen met een inlei-dend bombardement van de artille-rie. Maar de kanonnen konden nietin stelling gebracht worden in devette modder. Hetzelfde gebeurdemet de infanteristen die bijna tothun knieën wegzakten. Hij moesturen wachten. De Britten kondenhun verdediging steeds beter voor-bereiden. De Franse artillerie opende hetvuur, maar de explosies haddenveel minder effect omdat ze in de

(1) Jan Gijsberts LeijenaarGedoopt te IJlst op 14 februari 1717, meester kuiper, overleden op 3 december 1775. Hij was getrouwd met(1) Aaltje Jans, (2) Jetske Ykes (Ages?).

Kinderen:Hantje Jans, ±1740-1820Ieke (Ykke), geboren rond 1748 (zie 2)

(2) Ieke (Ykke) Jans LeijenaarSlager, geboren te Workum rond 1748, overleden te Workum op 30 september 1810. Hij trouwt op 10 augustus1783 te Workum met Tjiets (Tjtietske) Jans Klapper, geboren rond 1750, overleden te Sneek op 17 maart 1808,dochter van Jan Tjerks en Aukjen Luitjens. Ze trouwen in de Doopsgezinde kerk aldaar en de vader van de bruid,Jan Klapper, is getuige.Uit het huwelijksregister van de Doopsgezinde kerk: Ykke Jans en Tjiets Jans beijde van Workum zijn na drie vooraf-gaande proclamatiën over onze stadskerk op dato alhier in in de huwelijkse staat bevestigd.

Kinderen:Jan Geboren eind 1785 te Workum, overleden op 22 juni 1845. Hij is getrouwd op 27 april 1814 met Hinke Annes Faber, geboren omstreeks 1776, overleden op 13 februari 1845, dochter van Anne Johannes Faber enTjamken Douwes. Hij was toen 29 jaar oud en zijn vrouw 37. Hij diende bij de Marine voor ene Jurjen JohannesHermanides. De Fransen hadden de dienstplicht ingevoerd, maar niet iedereen was nodig. In iedere gemeente werdeen soort loterij gehouden. Als je nummer viel was je de klos. Bij Jurjen Johannes was dat nummer 28,2. Hij had welgestelde ouders en die betaalden een voor die tijd aanzienlijk bedrag aan iemand die vrijgeloot was, indit geval Jan Leijenaar (dat werd een vervanger of remplaçant genoemd). Hij diende op het marineschip La Travedat in 1813 door de Britten werd geënterd en in beslag genomen. Hij was krijgsgevangen. Dat heeft niet langgeduurd, want in oktober 1813 was de slag bij Leipzig en is meteen daarna weer vrijgelaten. Hij had de twij-felachtige eer (vermoedelijke door zijn militaire ervaring) als infanterist te worden opgeroepen en vocht mee in deslag bij Waterloo in 1815 (zie hieronder).Jetske Geboren rond 1787 te Workum, overleden op 18 januari 1866 te Sneek. Ze op 14 december 1805 te Sneekin ondertrouw gegaan en getrouwd op 9 januari met Pieter Sipkes Seevensma, bakker, geboren rond 1777, overledente Sneek op 18 december 1851, zoon van Sipke Pytters Seevensma en Jetle Oeges.Aukje Geboren rond 1790, overleden op 21 november 1854 te Sneek. Ze is getrouwd op 9 mei 1813 te Sneek metmet Sjoerd Oeges Zeyl, overleden op 21 november 1854.Iebbeltje Geboren op 3 januari 1792 te Workum.Age Geboren op 9 september 1793 te Workum (zie 3)

Lodewijk (Louis) Napoleon, broer van Napoleon Bonaparte, de eerste koning van Nederland

modder smoorden. De infanteriewerd daarop door de Britten neer-gemaaid. De Franse maarschalkMichel Ney probeerde met eenonverantwoorde cavalerieaanvalwaarin hij zelf voorop ging, eendoorbraak te forceren, maar ook datmislukte. Uiteindelijk arriveerdende Pruisen onder Blücher op hetslagveld en de Fransen begonnenzich terug te trekken. Dit keer nam men geen risico meermet Napoleon. Hij werd verbannennaar een onherbergzaam eilandjevoor de westkust van Afrika: SintHelena. Hij werd vergezeld doorenkele vertrouwelingen en bewaaktdoor een klein Brits garnizoen datzich ook verbannen voelde. In 1821is Napoleon daar op 52-jarige leef-tijd overleden, officieel aan kanker,maar de laatste tijd komen er steedsmeer aanwijzingen dat hij langzaamis vergiftigd door één van zijnFranse vertrouwelingen die in

opdracht van de Franse regeringhandelde. Na zijn overlijden zijn er van zijnhaar lokjes geknipt. Daarin zijn spo-ren van gif gevonden.In de slag van Waterloo vochtenook Nederlanders mee. Eén van henwas Jan Leijenaar. Veel Neder-landers hadden deel uitgemaakt vanhet Franse leger en waren oorlogs-moe. Zij werden opgeroepen tevechten tegen hun oude leiderNapoleon en daar hadden ze geenzin in. Jan Leijenaar moest vechten bij eenkruispunt van wegen: Quatre Bras.De Nederlandse bataljons ondercommando van de kroonprins, delatere koning Willem II, moestendat samen met enkele Britse batal-jons verdedigen. De Britten kekenvol afschuw naar de Nederlandsetaktiek. In die tijd was het gebruike-lijk dat de infanterie zich in ringenopstelden; de zgn. carré’s. Dat was

ter bescherming tegen de cavalerie.Met geweervuur en bajonetten ver-dedigden ze zich dan redelijk goed.Zo niet de Nederlanders. De kroon-prins liet ze, onder protest van zijneigen officieren, in lijn opstellen enzouden een makkelijke prooi zijnvoor de Franse cavalerie. Een Britsehoge officier greep in en een bloed-bad onder de Nederlanders werdvoorkomen. De kroonprins kreeg debijnaam ‘Silly Billy’.Misschien wel dankzij deze Britseofficier heeft Jan Leijenaar hetoverleefd.De kroonprins trouwde met dezuster van de tsaar van RuslandAnna Palowna en werd ingehuldigdals koning Willem II. Maar eenkwelgeest uit het verleden bleefhem achtervolgen: Lodewijk Napo-leon. Regelmatig bezocht hij DenHaag en als hij met zijn koets doorde stad reed werd hij door de bevol-king nog steeds toegejuicht.


Trouwakte van Jan Leijenaar en Hinke Annes Faber. Het was in de Franse tijd: Friesland was een departement en de burgermeester was een ‘maire’


(3) Age Ykes Leijenaar

Beurtschipper/slager/turfmeter, geboren te Workum op 9 september 1793, overleden te Sneek op 4 juli 1860. Hijtrouwt op 7 april 1822 in het stadhuis te Sneek om elf uur ’s morgens met Sjoukje Gijberts van der Weide, dienst-bode, geboren te Langweer op 1 juni 1796, dochter van Gijsbert van de Weide (vedlwachter) en Aaltje Saagmans.Kinderen:Yke Postbode, geboren te Langweer op 29 juli 1823 (zie 4).Aaltje Geboren te Sneek op 24 september 1824.Gijsbert Geboren te Sneek op 4 oktober 1826, getrouwd op 13 mei 1855 met Vroukjen Dijksma.Tytje Geboren te Sneek op 23 december 1828, overleden te Utingeradeel op 7 juli 1916, getrouwd op 18 mei1851 met Willem Smits.Jetske Geboren te Sneek op 22 september 1830, overleden op 10 maart 1834.Aukje Geboren te Sneek op 11 april 1833, overleden op 5 mei 1834.Jan Veldwachter, geboren te Sneek op 25 oktober 1834, overleden op 2 mei 1871 te Elden (Elst) bij Arnhem,trouwt op 12 oktober 1860 aldaar met Hendrina Mulder, geboren rond 1842, overleden op 1 juni 1873 te Almelo,dochter van Laurentius Mulder, schoenmaker, en Maria Groen.Ruurd Geboren te Sneek op 24 september 1836, overleden in 1838.Hans Geboren te Sneek op 5 oktober 1838, overleden op 1 februari 1911 te Deil, getrouwd met Jaantje Lorijn.

Uit het register der vroedvrouwenuit Workum:12 September 1793 is door mijHykke Jans verlost Tjiets Jans huis-frou van Ieke Jans woonend teWorkum en haar van een levendigkind zijnde een soon welke genaamdis Age. Behorende ouders tot dePublieke Griffenmende Kerk. (Bedoeld werd de Doopgsgezindekerk).Of de vroedvrouw heeft zich ver-gist, of Age, maar als de datumklopt heeft Age zijn verjaardagaltijd drie dagen te vroeg gevierd.

Huwelijksakte:Age Ykes Leijenaar, oud 28 jaren,schipper, woonagtig te Sneek en gebo-ren te Workum den negenden Sep-tember 1793 blijkbaar uit eene actevan bekendheid opgemaakt voor denHeer Vrederegter van het KantonHindeloopen den vijfden der vorigenmaand, geregistreerd den zesden endoor de regtbank alhier gehonolo-gueerd den vijfentwintigsten dierzelf-den maand, meerderjarig zoon vanYke Jans Leijenaar en S(T)iets JansKlapper indertijd echtelieden.

Sjoukje Gijsbert van de Weide, oud25 jaren, dienstmaagd, woonagtig teSneek en geboren te Langweer de eer-

sten juni 1796 blijkens doopextractafgegeven door de Grietman vanDoniawerstal den vijentwintigstenFebruarij van het loopende jaar enden tweeden van den vorigen maanddoor de regtbank van Sneek gelegali-seerd. meerderjarig dogter van vanGijsbert van de Weide, dienaar derPolitie een Aaltje Saagmans, echtelie-den woonagtig te te Langweer, welkehun ouderlijke goedkeuring hebbengegeven middel een acte geparafeerddoor de Heer Jacobus Jongbloed,Notaris in het kantoor Lemmer.Getuigen bij het huwelijk waren:Hermanius van de Velde,(stadsbode, 77 jaar)Anne Arontius,(stadsomroeper, 55 jaar)Govert Vink,(marktmeester, 45 jaar)Jan de Jong,(agent van politie, 37 jaar)

Blijkbaar waren de ouders van debruid het niet eens met het huwe-lijk. Er was een notariële akte waar-in de ouders toestemming gaven.Langweer ligt niet zover van Sneekvandaan en als je dochter gaat trou-wen wil je er toch bij zijn. Het blijktook uit de huwelijksgetuigen: alle-maal personen in dienst van degemeente Sneek. Blijkbaar was er

geen familie bij aanwezig.

Bij de huwelijksdocumenten is eenverklaring van de gouverneur vande provincie Friesland dat verklaartdat de bruidegom aan zijn verplich-tingen van de Nationale Militieheeft voldaan.Pasfoto’s waren er toen nog niet, er werd een persoonsbeschrijvinggegeven. Lengte: 1 el, 9 voet;gezicht: vol; voorhoofd: breed;ogen: blauw; neus: stomp; mond:groot; kin: rond; haar: donkerbruin;wenkbrauwen: diep.

Af en toe ben ik hem later in de tijdtegengekomen en had hij hetberoep van slager (dat van zij vader)en turfmeter (die moest de hoeveel-heid verkochte turf opmeten endaar moest belasting over betaaldworden: hij zal daardoor niet popu-lair zijn geweest). Een combinatievan schipper, slager en turfmeter iswel heel bijzonder. Een verklaringis misschien dat zijn oudste kind(Age) onderweg op het schip teLangweer is geboren, (of bij zijnschoonouders) maar alle anderen inSneek. Ik vermoed dat zijn vrouwgeen zin had in het varen en dat hijdaarom slager en turfmeter isgeworden.

Geboorteakte van mijn voorvader Yke Leijenaar

NB Zoals u verder in dit boekje zult zien komen er opmerkelijk veel veldwachters voor in de familie Leijenaar. Ik denk dat het begonnen is met de schoonvader van Age Ykes die vermoedelijk zijn kleinzoon Jan tot dit(slecht betaalde beroep) geïnspireerd heeft.


Trouwakte van Ages Ykes Leijenaar en Sjoukje Gijberts van der Weide


(4) Yke Ages Leijenaar

Postbode, later veldwachter, geboren te Langweer op 29 juli 1823, overleden op 15 september 1898 te Muiden,getrouwd op 12 mei 1850 met Sjoukje Wagenmakers, geboren te Sneek op 9 augustus 1824, overleden te Muidenop 13 september 1858 dochter van Cornelis Sytses Wagenmakers en Geertje Wybrens Nauta.Kinderen:Sjoukje Geboren te Sneek op 31 oktober 1850.Age Geboren te Sneek op 9 januari 1853, veldwachter, (zie 5).Cornelis Sigarenmaker, geboren te Muiden in 1855, getrouwd te Assen op 25 november 1894 met Annigje Schut,geboren in 1864, dochter van Hendrik Schut en Jantje Piel.Geertje Geboren te Muiden in 1858, getrouwd op 28 oktober 1892 met Cornelis Verschoor, zoon van WillemVerschoor en Geertrui de Jong.

Op 16 januari 1859 hertrouwt hij met Wilhelmina Versteeg, dienstbode, geboren te Huizen rond 1830, dochtervan Jan Versteeg, werkman, en Magdalena Boor.Kinderen:Magdalena Geboren rond 1860, getrouwd op 26 augustus 1880 met Leendert Schulp, scheepsbouwer, geborenrond 1857, zoon van Leendert Schulp, scheepsbouwer en Neeltje Bregman.Jannetje Geboren rond 1862 te Muiden, getrouwd op 24 juli 1887 met Wijcher Anthonie Pleijter, geboren rond1865 te Nieuwendam, zoon van Wijcher Pleijter, werkman, en Antoinetta Pieternella Correlje.Yke Geboren rond 1866 te Muiden, overleden te Groningen op 4 november 1941, getrouwd op 22 april 1904 metFemmigje Gort, geboren rond 1862 te Zwartsluis, dochter van Egbert Gort en Renje Elbers.Gijsbert Huisschilder, geboren rond 1867 te Muiden, getrouwd op 7 december 1888 met Guurtje van Walen,geboren rond 1866, dochter van Willem van Walen en Francina Gijsberta Visser.Elisabeth Wilhelmina Geboren rond 1872, getrouwd op 4 juni 1897 met Geert Teunis Bosma, sigarenmaker,geboren rond 1875, zoon van Koop Hendriks Bosma, tuinman, en Willemien Lunshof.

Geboorteakte van mijn overgrootvader Age Leijenaar


Nu ga ik de levenswandel van mijnovergrootvader beschrijven. In defamilie Leijenaar is zijn reputatieniet al te best. Ik schrijf op wat ikweet. Het is gebeurd in lang vervlo-gen tijden en elk verhaal heeft tweekanten, maar ik wil een pogingwagen. Het oordeel is aan de lezer.Zijn naam schrijf ik voor de laatstekeer volgens de Friese traditie metde toevoeging Ykes. Misschienheeft hij het nog gebruikt, maardaarna niemand meer. Het veldwachteren zat de familieblijkbaar in het bloed. Net als zijnvader Yke en twee ooms werd Ageook veldwachter. Hij werkte het inde omgeving van Gorkum. Daarheeft hij zijn toekomstige vrouwWillemina Straver ontmoet. Ze wasde dochter van een scheepsbouwer.Ze raakte in verwachting maar haarouders wilden niet dat ze met hemtrouwde en stelden hun dochtervoor als ongehuwde moeder thuiste blijven. Het kind, een dochter, isgeboren op 18 april 1879 teHeukelum en werd vernoemd naarde moeder van Age: Sjoukje, roep-naam Sjouwke. Dat heeft Wille-mina waarschijnlijk gedaan om aante geven wie de vader was. Pas op 6september 1879 zijn ze tochgetrouwd. Meteen daarna zijn zenaar Rotterdam vertrokken en laternaar het dorpje Zuidland opVoorne-Putten. Daar zijn vier kin-deren geboren, als laatste mijn opamet de naam Bastiaantje. Ik hebnooit anders geweten dat hijBastiaan Age heette (hijzelf waar-schijnlijk ook). Hij had een broer-

(5) Age (Ykes) Leijenaar

Veldwachter, later beroepsmilitair, geboren te Sneek op 9 januari 1853, overleden te Utrecht op 18 februari 1938,getrouwd op 6 september 1879 met Willemina Straver, geboren te Emmikhoven op 15 juni 1854 om 9 uur ’s avonds, overleden te Jutfaas op 31 december 1909, dochter van Nicolaas Straver, scheepsbouwer enDingena de Vette.Hij hertrouwt op 4 augustus 1910 met Johanna Maria Zuithoff, geboren te Utrecht in 1860, overleden te Jutphaasop 5 augustus 1925, dochter van Gerhardus Sebastiaan Zuithoff en Wilhelmina Elisabeth de Nigteren.Hij hertrouwt op 17 maart 1926 met Betje Goverdina Buizert, geboren op 23 april 1872, overleden te Zeist op 12 september 1939, dochter van Cornelis Buizert en Merrigje Brugman. Ze gaf op 24 augustus 1901 te Meerkerk alsongehuwde moeder het leven aan een zoon: Diederik Buizert, overleden op 13 oktober 1901. Op 13 juni 1911trouwt zij te Meerkerk met Sietze Oosterbaan (45), geboren te Gorredijk, overleden op 28 juni 1917 te Lexmond,zoon van Harm Lodewijk Oosterbaan en Tjiske Gerbens Blauw (wat had ze een tragisch leven).

Kinderen (allen uit het eerste huwelijk):Sjoukje (Sjouwke) Geboren te Heukelum op 18 april 1879, overleden op 31 maart 1950 te Soekaboemi(Nederlands Indië), ze trouwt op 8 augustus 1902 met Johan Jacobus Kimmel, geboren te Middelburg rond 1877,overleden te Arnhem op 3 november 1960, zoon van Marinus Jacobus Kimmel, timmerman en CatharinaGeertruida Tromp. Ze vertrekken op 2 juni 1904 naar Nederlands Indië. Later meer over hen.Cornelus Antonie Geboren te Rotterdam op 24 maart 1881, overleden te Ede op 20 januari 1942, getrouwd teUtrecht op 31 augustus 1904 met Maria Aletta Cabo, geboren te Utrecht op 10 mei 1886, dochter van JoannesCabo en Hendrika van Maarseveen. Later meer over hen.Jacomina Dingena Lydia Geboren te Zuidland op 30 januari 1883, getrouwd op 4 juli 1902 te Brummen met Jan Christiaan Plante, geboren te Brummen rond 1878, zoon van Maarten Plante en Alberdina Plasman. Ik kan menog herinneren dat ze eind jaren vijftig in Arnhem woonden in een souterrain van een herenhuis. Achter het huiswas een grote tuin en ze hadden een dochter die op klompen liep, die ze op z’n Arnhems ‘klumpkes’ noemde.Nicolaas Bastiaan Arie Geboren te Zuidland op 1 september 1884, getrouwd te Renkum op 1 december 1910 metCornelia Jongboer, geboren te Oosterbeek, dochter van Cornelis Martinus Jongboer en Gerritje Heilbron (Hillebron).Hij is bekend onder de naam ‘ome Nico’, en het zwarte schaap van de familie. Hij had een klein aannemersbedrijfje enging in de oorlogsjaren voor de Duitsers werken. Daar had je een zgn. ‘Ariër-verklaring’ voor nodig; je moest bewijzendat je voorouders tot drie generaties terug ‘raszuiver’ waren. Die papieren heb ik thuis. Hij ging versterkingen en bun-kers bouwen in het voormalige Oost-Pruisen (thans Polen) . Toen het Russische leger eind 1944 daar oprukte moest hijhals over kop vluchten. Hij zag kans per schip naar noord-Duitsland te gaan, achtervolgd door Russische marinesche-pen. Na de oorlog heeft hij een korte straf uitgezeten en is nog een keer bij mijn opa op visite geweest. Hij heeft ruziemet hem gemaakt en ome Nico zei: ‘Maar Sjaan, ik ben bijna in de Oostzee verzopen!’ Waarop mijn opa zei: ‘Was jemaar verzopen!’. Daarna schijnt er geen contact meer te zijn geweest.Bastiaantje Age Geboren te Zuidland op 20 september 1885, overleden op 7 augustus 1886.Bastiaantje (Hij is later geregistreerd als Age Bastiaan, vermoedelijk heeft hij dat zelf gedaan, denkend dat dit z’nechte naam was), geboren te Zuidland op 13 september 1886 (zie 6).Dingena Lydia Geboren te Gorkum op 26 december 1889, overleden te Utrecht op 21 juni 1931, getrouwd op 21 september 1910 te Utrecht met Albertus Pieter ten Dam, timmerman, geboren 26 januari 1881, overleden teUtrecht op 7 februari 1962, zoon van Albertus Gerardus ten Dam en Cornelia Wilhelmina Rijksen. Zij erkenneneen zoon Johan geboren te Utrecht op 27 december 1908. Yke Geboren te Gorkum op 21 maart 1892, getrouwd op 11 november 1921 met Maria Hubertina Hanssen,geboren te Ubach Over Worms op 4 januari 1895, overleden te Utrecht op 9 augustus 1935, dochter van HubertCasper Joseph Hanssen en Gertrud Lamsoor.Gijsbertus Jan (later meer over hem). Geboren te Gorkum op 28 augustus 1894, overleden te Utrecht in 1952,getrouwd te Utrecht op 4 juli 1917 met Dina Haseleger, geboren te Utrecht op 25 september 1894, overleden teUtrecht op 10 december 1918, dochter van Hendrik Haseleger en Teuntje Asmus. Hij trouwde (of had een realtie)als KNIL-militair met een inlandse vrouw op Java en had daar in ieder geval een zoon. Op 16 september 1925 her-trouwt hij te Utrecht met Helena Takken, geboren in 1899, dochter van Gerrit Takken en Cornelia van den Berg.Age Geboren te Gorkum op 26 augustus 1896 overleden te Utrecht op 6 maart 1972. In de familie bekend als‘ome Arie’. Blijkbaar wilde hij niet naar zijn vader vernoemd worden en ging door het leven als Arie. Hij wasgetrouwd met Wilhelmina (tante Mien) de Lang, dochter van Jan Willem de Lang en Mijntje Veerman. Mijntje wasde zuster van Clazina Veerman, mijn oma. Op de familie Veerman kom ik nog uitgebreid terug. Ome Arie entante Mien woonden in Utrecht aan de Otterstraat. Ome Arie werkte bij de houthandel Jongeneel. Pas sinds kortweet ik dat zij in de oorlog in hun kleine huisje in de Otterstraat in Utrecht een Joods gezin hebben verborgen. Geertje Geboren te Gorkum op 26 maart 1900. Ze leek precies op mijn opa. Ze was getrouwd met Jan DirkHaseleger, geboren op 14 maart 1890, een broer van Dina Haseleger. Ik kende hem onder de naam ‘Ome JanHaseleger’. Ze woonden in Haarlem en hadden één zoon. Die is plotseling jong overleden en had ook één zoon. Hijstudeerde in Ede aan de wegbouwschool en is bij een verkeersongeluk (± 1980) op weg naar huis verongelukt. Kortdaarna zijn zijn opa en oma, ik denk van verdriet, kort na elkaar overleden.

tje, Bastiaantje Age, dat vlak voorzijn geboorte overleden is. Mischienheeft zijn moeder uit verdriet hemdie namen gegeven. Ik heb er geenandere verklaring voor. Op 26december 1889 wordt er een doch-ter in Gorkum geboren en is AgeLeijenaar van beroep veranderd: hijis beroepsmilitair. Hij had de func-tie van oppasser. Hij hield de ver-blijven van enkele officierenschoon, deed hun was en onder-hield hun wapens maar moest voor-al discreet zijn. De verhouding metzijn schoonfamilie moet verbeterdzijn omdat het gezin weer vlak in debuurt ging wonen. Gorkum ligt op een strategisch

punt. De rivieren de Maas en deWaal komen hier samen en vormeneen grote rivier de Merwede dierichting Rotterdam stroomt. Er wasdaar een groot fort de deel uitmaak-te van de Hollandse Waterlinie. Dat was een militaire verdedigings-linie die zich uitstrekt van de voor-malige Zuiderzee bij Muiden totaan de Biesbosch. De Linie lag alseen beschermende krans van fortenrondom de steden van Holland..Het verdedigingswapen van deHollandse Waterlinie was hetwater. Dat was te danken aan eeningenieus waterhuishoudkundigsysteem van sluizen, inundatiekana-len en bestaande waterwegen en -keringen. Een klein laagje water,gemiddeld maar 40 cm diep, was algenoeg om het land verraderlijk enmoeilijk begaanbaar te maken voormensen, voertuigen of paarden,vooral in een tijd dat er nog geenvliegtuigen waren. Tegelijkertijd was het te ondiep omper boot te bevaren. Totaal kon deWaterlinie binnen een kleine drieweken onder water worden gezet.Dit noemt men innundatie. Opzwakke punten werd de natuurlijkeverdedigingslinie aangevuld metonder meer forten, kazematten en(groeps)schuilplaatsen. Daarnaastbestond de Linie uit vijf vesting-steden Muiden, Weesp, Naarden,Jutphaas, Gorkum en Wou-drichem.

Age Leijenaar Willemina Straver

Fort Vuren, zoals het er nu uitziet, aan de Merwede bij Gorkum, waar Age Leijenaar jarenlang als beroepsmilitair gediend heeft


Ik kan me nog herinneren dat mijnopa grapjes maakte over het zwem-men van mijn broer en ik in hetENKA-zwembad: ‘Ik werd gewoonvan de brug in Gorkum afgeflik-kerd, en heb zo zwemmen geleerd.’In Gorkum kreeg hij zijn roepnaam.Het werd van Bastiaan naar Besjaanen tenslotte Sjaan. In de familie washij bekend onder de naam ‘omeSjaan’. Van de broers en zusters van mijnopa heb ik er maar twee echtgekend: zijn broer Arie en zijn jong-ste zuster Geertje. Ze hadden het-zelfde beeld van hun vader: hij hadhet hoog in de bol en dacht dat hijals militair heel wat was.Vermoedelijk werd hij in het begindoor zijn schoonouders financieelondersteund, maar dat moet eenkeer zijn opgehouden en hij pres-teerde het zijn eigen zoon, mijnopa, Bastiaan te laten tekenen bij de

Marine en streek zelf het handgeldop. Mijn opa diende op het wachtschipWillemsoord en in die tijd moet hijeen meisje hebben ontmoet. De ini-tialen van haar werden op zijn armgetatoueërd. Tot aan zijn doodheeft hij nooit willen zeggen wiedat was. Eind 1909 moet mijn opa berichthebben gekregen dat zijn moederernstig ziek was. Hij kreeg geen toe-stemming haar te bezoeken en isgedeserteerd. Of hij op tijd geko-men is weet ik niet, maar op oude-jaarsdag 1909 is ze aan de Hoog-ravenseweg te Jutfaas overleden.Normaal was hij afgezwaaid alsmatroos der eerste klasse, maar toenals matroos der derde klasse.Een paar jaar daarna is Age Leije-naar vermoedelijk gepensioneerdToen zijn tweede vrouw in 1925overleed heeft hij enkele jaren

alleen gewoond en werkte hij alsnachtportier. In die periode is hij een keer naarEde gegaan met de mededeling dathij besloten had bij zijn kinderen tegaan wonen. Mijn opa en zijn broerCornelus hadden daar helemaalgeen zin in. Op een dag kregen alle kindereneen dagvaarding van de rechtbankin de brievenbus. In die tijd was ernog geen AOW en hadden de kin-deren een ‘onderhoudsplicht’. Mijnopa en zijn broer moesten naar derechtbank in Arnhem. Daar werdhun inkomen vastgesteld. Mijn opaverdiende niet veel, maar tochmoest hij een paar gulden per weekafstaan aan zijn vader wat in die tijdeen behoorlijke hap uit het huis-houdboekje was. Mijn opa had een goed contact metzijn broers Gijsbert en Yke. Gijsbertwas een grote en sterke man. In1938 kwamen er berichten dat datopa Leijenaar hard achteruit ging.De drie broers besloten hem tebezoeken. Ze belden aan. De voordeur wasvoorzien van een klein luikje. BetjeBuizert, deed het luikje open ensnauwde: ‘Leijenaar slaapt’, waaropGijsbert haar bij de keel greep enhaar dwong de deur open te doen.Opa Leijenaar was er slecht aan toeen begon te huilen toen hij zijn driezoons zag. Hij heeft nog enkeleuren met zijn zoons gesproken. Een paar dagen later is hij overle-den. Een jaar later overleed BetjeBuizert te Zeist. Waarom zij zo rea-geerde weet ik niet, wel dat zij eentragisch leven heeft gehad.

Het leven van mijn overgrootvaderAge Leijenaar wil ik hiermee beslui-ten. Nogmaals: ik heb opgeschrevenwat ik weet en zoals elk mens moethij ook zijn goede kanten hebbengekend.

Het getuigschrift van de Marine waarin mijn opa het nooit verder heeft gebracht als matroos der derde klasse. Dat kwam door zijn desertie omdat hij zijn ernstig zieke moeder wilde bezoeken

Het fort bij Jutphaas waar mijn overgrootvader Age Leijenaar tot aan zijnpensionering als oppasser heeft gediend

16 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 17

De oudste zuster van mijn opa,Sjoukje (Sjouwke), werd rond okto-ber 1999 zwanger en beviel op 7juni 1900 van een dochter die zeCatharina Geertruida Wilhelmina noemde. Dat was geen toeval: demoeder van de vader heetteCatharina Geertruida en haar moe-der Wilhelmina (Willemina). Metde vader werd Johan JacobusKimmel bedoeld, veldwachter teGorkum. Dat kan ook geen toevalzijn geweest: vermoedelijk warenAge Leijenaar en Johan Kimmelcollega’s of ex-collega’s, maar ikdenk dat ze elkaar hebben gekend.Johan Kimmel werd net als zijn a.s.schoonvader beroepsmilitair, ikdenk op zijn advies. Hij doorliepeen ongelooflijk snelle carrière. Op9 maart 1900 werd hij van korpo-raal bevorderd tot sergeant van devestingartillerie. Op 18 mei 1902 werd hij sergeantvuurmaker in de 6e compagnie. Op 27 juli 1902 is hij in onder-trouw gegaan met toestemming vanzijn compagniescommandant. De-fensie deed in die tijd nogal moeilijkop dat gebied en dat kan verklarendat het zo lang duurde totdat hijzijn dochtertje erkende. Op 21 april1904 wordt hij bevorderd tot ser-geant-majoor vuurmaker bij deartillerie en overgeplaatst naarNederlands Indië. Voorwaar eenopmerkelijke loopbaan!

Ik kan mij als oud-dienstplichtigmilitair niet aan de indruk onttrek-ken dat hij bij defensie eenbeschermheer moet hebben gehad.Maar wie ben ik.Op 8 augustus 1902 (dus meer dantwee jaar na de geboorte) vond teGorkum het huwelijk plaats enerkende hij het vaderschap van zijndochter. In ieder geval vertrekt hetjonge gezin Kimmel op 2 juni 1904naar Nederlands Indië. De eerste tijd hebben ze inSoerabaja gewoond, want daarwerd in 1902 hun tweede kindgeboren: Arie. Vermoedelijk waszijn doopnaam Age, maar waar-schijnlijk had ook Sjoukje onplezie-rige herinneringen aan haar vader.Op 14 juni 1905 werd een zoonMarinus geboren die in datzelfdejaar overleed. Ze hadden nog eendochter Wilhelmina (1911-2006)en een zoon Marinus (1914-1990).Uiteindelijk (vermoedelijk na depensionering van Johan Kimmel,tropenjaren telden dubbel) is hetgezin naar Bandoeng verhuisd. Op 30 april 1909 werd prinsesJuliana in het paleis Noordeinde teDen Haag geboren. Ook inNederlands Indië was het feest.Sergeant-majoor Kimmel had deeer de commandant van de velesaluutschoten te mogen zijn In Bandoeng moet ‘Toosje’ KimmelHendricus Hermanus Hofstee heb-ben ontmoet en is met hemgetrouwd rond 1921. Die was daarjarenlang beroemd chef kok en

pâtissier van Maison Kuyl enVersteeg. Huize Schuttevaer te Soekaboemiwerd in 1880 gesticht door J.C.Schuttevaer. Soekaboemi is eenkleine stad op Java vlakbijBandoeng. Het ligt hoog in de ber-gen en heeft daardoor een mild kli-maat. Het kan er in de nachten zelfskoud zijn. Het restaurant serveerdedan ook ‘Hollandse kost’ zoals boe-renkool, sperziebonen etc. Zelfsnieuwe haring was in het seizoen tekrijgen. Het was bij de IndischeNederlanders daarom erg populair.Op 1 maart 1921 verkocht hij dezaak aan Hendricus HermanusHofstee. Behalve het Nederlandseeten leverde huize Schuttevaerfameus marsepein en banketgebak,maar ook kwaliteitssigaren en -siga-retten. Het was een trekpleister totin de verre omgeving. Catharina Kimmel-Leijenaar enHendricus Hermanus Hofstee kre-gen een dochter Catharina Sjoukje(Toosje) geboren op 28 maart 1922te Soekaboemi en een zoon JohanGerardus geboren 24 augustus1924 overleden te Santpoort op 4november 1994. In 1942 werd Nederlands Indiëdoor de Japanners veroverd enkwam de families Hofstee enKimmel in de beruchte Jappen-kampen terecht. Als door een wonder hebben debeide families de kampen overleefd.H.H. Hofstee is op 6 januari 1958te Hilversum overleden en Toosje

Johan Jacobus Kimmel rond 1898 inzijn veldwachtersuniform

Catharina Kimmel-Leijenaar en haar man Hendricus Hermanus Hofstee rond1923 met hun dochter Toosje. Rechtsboven het reclamebord ‘Huize Schuttevaer’

Kimmel op 30 juni 1984 teBennekom. Van het fameuserestaurant was na de oorlog nietveel meer over: de Japanners had-den het leeggeplunderd en uitge-woond. Er is nog geprobeerd hetrestaurant weer op te starten, maareen groot succes is het niet meergeworden. Sjoukje Kimmel-Leijenaar werd ernstig ziek: ze hadkanker. Ze heeft de laatste dagenvan haar leven bij haar dochter inSoekaboemi doorgebracht en isdaar op 31 maart 1950 overleden.Na de oorlog brak de Indonesischeonafhankelijksoorlog uit. Nederlandkon niet accepteren dat de eeuwen-oude kolonie zelfstandig zou wor-den. Er werden veel troepengestuurd en er werd een kolonialeoorlog gevoerd onder de naam‘politionele acties’. Het brachtNederland aan de rand van definanciële afgrond. In 1949 tekendekoningin Juliana onder grote inter-nationale druk de soevereiniteits-overdracht en daarmee wasIndonesië een onafhankelijk landgeworden. In de familie gaat hetverhaal dat H.H. Hofstee hetrestaurant had overgedaan aan eenChinese bedrijfsleider die jarenlangnog trouw geld heeft overgemaakt. Johan Jacobus Kimmel woonde inde buurt van Arnhem in een voordie tijd exclusief pension voor men-sen uit het voormalige NederlandsIndië. Ik ben daar samen met mijnmoeder en oma zo rond 1959 opbezoek geweest en op die dag ben ikvoor de eerste keer in een restaurantgeweest. De biefstuk was heerlijk!.Hij is op 3 november 1960 teArnhem overleden. Zijn dochterToosje heeft nog in Ede gewoondop de seniorenflat ‘Weerdestein’ inEde waar mijn oma ClasinaLeijenaar-Veerman ook woonde. Mijn moeder en mijn oma bezoch-ten haar daar regelmatig. Ik bendaar een paar keer geweest en hetinterieur ademde het oudeNederlands Indië uit. In die tijd(rond 1975) wist ik nog niet veelvan mijn familiegeschiedenis: datkwam pas later. Had ik toen maarvragen gesteld, dan had ik nu veelmeer geweten. Toch ben ik dankverschuldigd aan famililieleden enanderen via het internet die mijover deze Indisiche familietak zoverhebben gebracht.

Feestje van de zusterschool te Soekaboemi rond 1932.Tweede staande van rechts Toosje Hofstee

Presentatie van de cullinaire hoogstandjes in marsepein van H.H. Hofstee op de jaarbeurs van Bandoeng rond 1923

Johan Jocobes Kimmel en Sjouwke (Sjoukje) Leijenaar bij hun huis in Bandoeng in de dertiger jaren van de vorige eeuw

18 FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ

Boven ziet u een familiefoto, achter-op staat geschreven Gijsbert. Hij isgemaakt rond 1921. Het is GijsbertJan Leijenaar, de broer van mijn opa.In het familieoverzicht staat dat hijop 4 juli 1917 trouwde met DinaHaseleger. Zij stierf op 10 december1918 op 24-jarige leeftijd aan de‘Spaanse griep’. Het is vermoedelijkde ergste vorm van griep die demensheid tot nu toe gekend heeft.In de zomer van 1918 stierven inNederland de eerste mensen aan deSpaanse griep. In andere landenwaren reeds duizenden mensen aandeze virusziekte overleden. Waarde ziekte precies is begonnen is nietduidelijk. Er is een theorie dat heteen gemuteerd varkensgriepvirus isafkomstig van Chinese spoorweg-arbeiders die in Amerika werkten.Een andere theorie is dat deAmerikaanse militairen die zouden

gaan deelnemen aan de EersteWereldoorlog werden gevaccineerdtegen te veel ziektes in één keer.Men denkt dat daarbij de mutatie

van het griepvirus is ontstaan. Heteerste gedocumenteerde geval is datvan soldaat Albert Mitchell, diezich op 11 maart 1918 ziek melddein Fort Riley in de staat Kansas in deVerenigde Staten. De ziekte ver-spreidde zich met grote snelheidover de wereld. Vanuit deVerenigde Staten naar het Oostenen vandaar uit weer terug naar hetWestelijk halfrond. De EersteWereldoorlog was nog aan de gangen door de censuur kwamen er wei-nig berichten naar buiten over deziekte. Alleen in Spanje, dat nietaan de oorlog deelnam, werd in depers veel aandacht besteed aan deepidemie. De ziekte werd daaromde Spaanse griep genoemd, hoewelhet niets met Spanje te maken had.De griep begon met hoge koorts,hoesten, spier- en keelpijn. Gevolgddoor extreme moeheid en flauwtes.Men verloor zoveel energie dat menniet meer kon eten en drinken. Deademhaling werd steeds moeilijker,gevolgd door de dood. Er kwamenveel nepmedicijnen op de markt.Een effectief medicijn was er niet.Naar schatting hebben meer daneen half miljard mensen de ziekteopgelopen. In India alleen al stier-ven 10 miljoen mensen aan degriep. In totaal stierven er tussen de20 en 40 miljoen mensen aan. Bij een ‘normale’ griep wordenvooral ouderen en anderen met eenlage weerstand getroffen. Zo niet bijde Spaanse griep: het waren vooralde mensen in de leeftijdsgroep van20 tot 40 jaar die overleden. In hetvoorjaar van 1919 was de ziekte uit-gewoed. Eén op de 250 Nederlanders

Gijsbert Jan Leijenaar met zijn inlandse vrouw traditioneel gekleed in sarong (jurk) en kebaja (bloes)

FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 19

overleed aan de Spaanse griep. Ik weet dat Gijsbert Leijenaar ziels-veel van zijn vrouw Dina gehoudenheeft. Het was een grote sterke envrolijke man, maar na de dood vanvan Dina was hij ontroostbaar endepressief. Hij raakte aan de dranken op een dag was hij zo dronkendat hij in een gracht in Utrecht vielen door omstanders tenauwernoodkon worden gered. Vermoedelijk isdat de reden geweest dat hij dienstheeft genomen bij het KNIL(Koninklijk Nederlandsch IndischLeger). Hij is daar wel of niet getrouwd meteen inlandse vrouw (zie foto) maarhad bij haar in ieder geval een zoondie ook de roepnaam Gijs had. Zijnvrouw en zoon heeft hij onderge-bracht bij zijn nichtje ToosjeHofstee-Kimmel. Het kan ook zijndat de inlandse vrouw niet met hemnaar Nederland wilde. Uit familie-verhalen weet ik dat in ieder gevalde zoon daar opgegroeid is. Demoeder zal vermoedelijk in hetrestaurant hebben gewerkt. Dezoon zag er voor een ‘Indo’ nogaldonker uit en zijn oerhollandsenaam Gijs maakte dat tot een rede-lijke attractie volgens SjouwkeKimmel-Leijenaar. Na zijn contractperiode is hij op 16september 1925 te Utrechtgetrouwd met Helena Takken,maar ik weet dat hij nooit meer deoude is geworden en een somberkarakter had.

Onderluitenant Leijenaar geeftinstructie aan een artilleriepeloton in1947 te Semarang. Ik weet niet zeker

of hij de zoon van Gijsbert JanLeijenaar is. Maar de naam,

het uiterlijk en de leeftijd kloppenallemaal. Zijn vader was militair en

zijn oom (Johan Kimmel) ook. Ik plaats deze afbeelding onder

voorbehoud, maar denk dat het klopt

Een affiche uit 1938 om recruten voor het KNIL te werven. De salarissenwaren voor die tijd erg hoog (een huis vrij op naam kocht je voor 2000 gulden)


Ik ben nu aangekomen bij het vol-gende intermezzo van mijn familie-geschiedenis. Bij de naam Koers hebik een een kleine omweg gemaakten nu ga ik hetzelfde doen met dede naam Veerman. Hierboven ziet u de gezichten vanHendrik Veerman en AnthoniaWilhelmina van Schooneveld (in de

familie beter bekend als ‘opoeVeerman’), de ouders van mijn omaClasina Veerman. Hendrik Veerman was een diepge-lovig mens. Hij kwam uit het vis-sersdorp Huizen aan de toenmaligeZuiderzee en ging in zijn jongejaren vis venten in Utrecht. De con-currentie was groot en hij besloot

een kaashandel te beginnen. Hijontmoette zijn toekomstige vrouwAnthonia Wilhelmina van Schoone-veld. In de familie Veerman gaateen hardnekkig gerucht dat zij eengeadopteerd weeskind uit DenHaag was. Ze gebruikte bijvoor-beeld het voor die tijd bekaktewoord ‘sjamberloek’, wat sjieke kle-ding betekent en ik ga ‘couchéz’,wat slapen betekent. Van een ande-re bron weet ik dat ze bij haar tantein Den Haag woonde. Ze is geborenin 1855 in een ‘normale’ lijn voordie tijd. Zo’n elke twee jaar werd ereen kind geboren en ze past daarprecies in. Bovendien is ze ver-noemd naar haar beide ouders. Eenandere optie is het vroege overlij-den van haar moeder. Zij is op 9 april 1870 op de leeftijd van 44jaar overleden en liet, behalve haarman, zes kinderen na. ‘Opoe’Veerman was toen vijftien en zehad jongere broertjes en zusjes. Wathaar vader voor de kost deed weetik niet, maar wel dat hij redelijkwelvarend was. Ik denk dat hijenkele kinderen heeft ‘uitbesteed’.

Ze is met Hendrik Veerman ge-

HENDRIK VEERMAN

Kaashandelaar, geboren in 1855, overleden op 1 september 1909, zoon van Jan Veerman en Klaasje Schaap. Hij is op 8 mei 1878 getrouwd met Anthonia Wilhelmina van Schooneveld, geboren op 2 februari 1855, overledenop 14 november 1938, dochter van Anthonie van Schooneveld en Wilhelmina de Zwart.

Kinderen:Clasina Anthonia Geboren te Utrecht rond 1878, overleden op 14 juli 1879.Clasina Anthonia Geboren te Utrecht rond 1881, overleden op 28 november 1881.Antonie Hendrik Geboren te Utrecht rond 1882, getrouwd op 14 mei 1902 met Aaltje Marree, geboren rond1878, dochter van Adrianus Marinus Marree en Gerritje Buitenhuis.Hendrik Alexander Geboren te Utrecht rond 1883, getrouwd op 1 februari 1905 met Johanna van den Brink,geboren rond 1884, dochter van Anthonie van den Brink en Margaretha Wilhelmina Beem.Mijntje Geboren te Utrecht rond 1884, getrouwd met Thomas Josephus de Lang, geboren rond 1882, zoon van Jan Willem de Lang en Johanna Elisabeth Broekman.Johannes Wilhelmus Geboren te Utrecht rond 1886, getrouwd met Gerarda Grim, geboren rond 1886, dochtervan Gerrit Grim en Catharina Hendrika Maria Haasbroek.Gerrit Lambertus Geboren te Utrecht op 1 juli 1887, overleden op 13 maart 1965, getrouwd op 29 juni 1910 metJohanna Francina Jacoba van der Linden, geboren 31 januari 1887, overleden op 23 novemne 1951, dochter vanJacobus Adrianus van der Linden en Dirkje Vermeulen.Wilhelmus Hendrikus Geboren te Utrecht 14 december 1890, overleden te Utrecht op 17 januari 1890.Wilhelmus Geboren te IJsselstein in 1891, overleden op 28 juli 1892.Clasina Geboren te Utrecht 7 juni 1892 te Utrecht (volgt 5).Wilhelmus Johannes Geboren te Utrecht rond 1898, getrouwd op 8 december 1921 met Peternella van Os,geboren rond 1895, dochter van Cornelis van Os en Teuntje van den Akker.Christoffel (Stoffel) Geboren te Utrecht rond 1899, getrouwd op 6 mei 1925 met Maria Alberta Wilson, geborenrond 1898, dochter van Dirk Adrianus Wilson en Cato Vermeulen.

Hendrik Veerman Anthonia Wilhelmina van Schooneveld

Links ‘opoe Veerman’, de spil van de familie, midden jaren dertig van de vorige eeuw op visite bij ‘grote Anna’, rechtsDe Utrechtse Stadskapel midden jaren zestig van de vorige eeuw. Ze presenteren hier hun nieuwe uniformen.

Mijn vader had gehoord dat de ENKA-harmonie nieuwe kreeg en de oude werden geschonken aan de stadskapel.


trouwd en de kaashandel maaktehet mogelijk hun gezin naar de nor-men van die tijd een goed bestaante geven. Maar Hendrik Veerman werd ern-stig ziek: hij kreeg maagkanker. Hijwerd maar 53 jaar oud. OpoeVeerman waakte bij hem. Op eenbepaald moment vroeg hij haar hoelaat het was. Ze noemde het uur en

hij antwoordde: ‘Vandaag nog ga iknaar Gods volmaakte wereld’. En zois het op 1september 1909 gebeurd. In die tijd waren er voor de gewoneman geen sociale voorzieningen,maar Hendrik Veerman had goudentientjes gespaard, zodat zijn vrouwde eerste jaren door kon komen.Eén van zijn zonen heeft de kaas-handel voortgezet en ik kan me her-

inneren dat die in de 60er jaren nogbestond.Wat maakt de familie Veerman zobijzonder? Dat was hun muzika-liteit en die was onovertroffen. Enhet waren niet een paar kinderen,maar bijna allemaal. Ze haddenmaar één woord nodig en maaktener een liedje op. Als er iets belang-rijks gebeurde maakten ze op eenpopulaire mars of operettemelodieeen aangepaste tekst. Ik weet datéén van hen bij de NederlandseSpoorwegen werkte en dirigent vaneen koor was. Toen de personeelsaf-deling daar achter kwam werd hijvoor de keus gesteld: stoppen ofontslag. Hij koos voor de muziek enwerd een gewaardeerd dirigent vanveel koren en orkesten. Een gedurf-de stap als je getrouwd en vader vankinderen bent.Van wie hadden ze dat? Vermoe-delijk van hun moeder: ze was eenvrolijk mens met veel humor enoveral wist ze een liedje van temaken. Ze was ook nooit thuis: zehad vrienden, vriendinnen en ken-nissen die ze bezocht. Hoewel haarkinderen haar onderhielden had zetot op hoge leeftijd nog werkhuisjes

Links Jan Veerman, de stamvader van de Utrechtse Stadskapel met rechts zijn zoon Jan en een mij onbekende dame,samen het ‘All-in-All Trio’ vormend

Ze hadden een televisieoptreden in de jaren zestig, foto direct van de beeldbuis


waar ze extra geld verdiende. Zewas een legendarisch figuur inUtrecht.

De Utrechtse Stadskapel werdopgericht. Ze waren eigen onderne-mer en werden financieel nietondersteund. Natuurlijk bestond dekapel niet alleen uit Veermannen,maar de ruggengraat wel. Ze speel-den op bijzondere gelegenheden enwaren het huisorkest van deUtrechtse voetbalvereniging DOSals die thuisspeelde in het oude sta-dion Galgenwaard (na een fusie metde club Elinkwijk nu FC Utrecht).De oprichter van het geheel was JanVeerman, zoon van Johannes Wil-helmus Veerman, hij heeft sindszijn trouwen aan de Kraanstraat inUtrecht gewoond. Hij had eentweelingbroer Job. Op de pui vanhet huis is een tegel ingemetseldmet het wapen van de UtrechtseStadskapel. Vaak ben ik met mijnmoeder en oma bij hem en zijnvrouw Riek op visite geweest. Hijhad een handel in muziekinstrume-ten en repareerde ze ook. Hetgebeurde regelmatig dat midden inde nacht een lid van een orkest aan-belde met het verzoek een instru-ment te repareren. Ze hadden weleen reserveinstrument, maar speel-

den het liefste met het ‘eigen’. JanVeerman had een werkplaatsjewaar duizenden onderdelen vanblaasinstrumenten waren en bijnaaltijd zag hij kans het vakkundig terepareren. Dat werd dan gevierdmet een borrel. Aan de overkant van zijn huis hadhij een magazijn. Het lag vol metinstrumenten voor harmonie- enfanfarekorpsen. De trommel die ikdraag op de voorpagina kwam daar-vandaan.

De stadskapel kon worden onder-verdeeld in kleinere orkesten. Zespeelden in de stad en verdiendenzo bij. Jan Veerman had met zijnzoon Jan en een mij onbekendevrouw het ‘All-in-All trio’ dat werdingezet op feesten. bruiloften enpartijen. De stadskapel heeft zelfseen televisieoptreden gehad. De jongere broer van mijn oma gingdoor het leven als ‘ome Stoffel’. Hijwas nogal stram van lijf en leden enhad de bijnaam ‘de stijfsel’. Hijwerkte als straatmuzikant en hadgeen pensioen opgebouwd. Toen deAOW werd ingevoerd had hij hetidee om te gaan scheiden; als jegescheiden was kreeg je meer als jealleen woonde en zijn bedoelingwas samen te blijven. Het leidde tot

heftige familieruzies en uiteindelijkging het niet door.En er was de legendarische ‘tanteMijntje’ (later meer over haar) die àla minute een liedje of rijmpje konmaken. Eens liep er iemand diemank was tegenover haar huis en zezei meteen:Alle huizen zijn van mijaan díe kant, aan díe kant

Of wat een Veerman in de oorlogs-jaren schreef over Adolf Hitler:(Hitler was een amateurschilder)O, kleine schildersjongenwat ben je toch begonnenwant met al je mitrailleurs en bommenkan je in Engeland lekker toch niet kommenOf op een bekende mars:En in zo’n omnibus te rijdenvan de Neude naar het abbortairte hobbelen over de Utrechtse keienvoor vijtien centenhos je lekker doormekaar

Ik loop nu een beetje vooruit in degeschiedenis, maar er was een per-soneelsfeestje van de ENKA in hettheater ‘De Reehorst’ in Ede. Dedrummer van het orkest was plotse-ling ziek geworden en mijn omaClasina heeft de hele avond zijnplaats succesvol ingenomen.


(6) Bastiaan Age Leijenaar

Machinebankwerker, geboren te Zuidland op 13 september 1886, overleden te Bennekom op 1 december 1958,zoon van Age (Ykes) Leijenaar en Willemina Straver. Hij trouwt op 21 juni 1916 met Clasina Veerman,administratief medewerkster bij het Utrechtsch Nieuwsblad, geboren op 7 juni 1892, overleden te Ede op 14 februari 1977, dochter van Hendrik Veerman en Anthonia Wilhelmina van Schooneveld.Kinderen:Hendrik Geboren te Zaandam op 21 april 1917, overleden op 23 april 1917.Wilhelmina Geboren te Amsterdam op 9 april 1918, overleden te Bennekom op 13 mei 1997 (zie het deelDe Heij).Hendrik Geboren te Utrecht op 9 mei 1921, overleden te Zwolle op 27 augustus 2005 (zie 7).Age Bastiaan Geboren te Ede op 1 oktober 1925. Hij trouwt op 25 oktober 1950 met Johanna Frieda Jansen,geboren te Renkum op 5 april 1925, overleden te Apeldoorn op 6 april 2001, dochter van Johan Frederik Jansenen Frederika Berendina Haverkamp.

Wat mijn opa na zijn diensttijd bijde Marine tot aan zijn trouwenheeft gedaan weet ik niet. Hijschijnt metaalbewerker te zijngeweest. Hij woonde toen bij zijnvader aan de Hoogravenseweg teUtrecht en daar moet hij zijn toe-komstige vrouw Clasina Veermanhebben ontmoet. Ze werkte bij hetUtrechtsch Nieuwsblad, eerst in dedrukkerij en binderij, later op deadministratie. Ze was erg blij toenik op een drukkerij als zetter gingwerken: ‘typografen zijn heren’ zeize. Ik laat het oordeel gaarne aan delezer over.Op 21 juni 1916 zijn ze getrouwden in Zaandam gaan wonen. Zewoonden in een buurt metRussische straatnamen. Rond 1680heeft tsaar Peter de Grote in Zaan-dam daar gewoond met een grotestaf om zich heen om deNederlandse scheepsbouw te leren.Mijn grootouders woonden toen inde Jassykoffstraat (hij was eenRussisch letterkundige in de 19eeeuw). Mijn opa ging werken bij de ‘Artil-lerie-inrichtingen Hembrug’ in Am-sterdam. Vermoedelijk werkte zijnbroer Gijsbert daar al. Het wasmidden in de Eerste Wereldoorlogen honderdduizenden Nederlandsemannen waren gemobiliseerd. Hetleger had veel wapens en munitienodig en het merendeel werd daargeproduceerd. Ze kregen hun eerste kind, eenzoontje, dat de naam Hendrik

kreeg. Hij is geboren op 21 april1917. In de nacht van 22 op 23 april huilde hij even en toenwerd het stil. Mijn grootoudersdachten dat hij weer sliep en schon-ker geen aandacht aan. ’s Morgenshaalde mijn oma hem uit de wieg.Hij was overleden en aan één kantblauw. Mijn opa, maar vooral mijnoma zijn die schok nooit meer teboven gekomen. Samen met dekerkhofbeheerder hebben mij opaen zijn broer Gijsbert het kindbegraven. Mijn oma was overspan-nen en kon het niet aan. Ze heefteen tijdje bij haar familie in Utrechtgewoond. Na korte tijd zijn ze naar

Amsterdam naar de Kattenburger-dwarsstraat verhuisd. Ze woondenop de derde etage. Mijn oma wildeniet meer wonen in het huis waarhaar kind gestorven was. Ik weetdat de oudste zuster van mijn opaSjouwke Leijenaar en haar manJohan Kimmel toen een korte perio-de in Nederland zijn geweest.Waarom weet ik niet, maar wel datze mooie meubels hadden en die bijhun vertrek naar Nederlands Indiëcadeau hebben gedaan. Op 9 april 1918 werd er een doch-tertje geboren. Mijn opa kwamthuis van zijn werk en de buurvrou-wen stonden hem op te wachten en

Bastiaan Age Leijenaar (± 1914) Clasina Veerman (± 1914)

Clasina Veerman (tweede van links en rechts van haar haar vriendin Trui van Basten) in de binderij van het Utrechtsch Nieuwsblad rond 1906 Het getuigschrift van Clasina Veerman van de openbare school in Utrecht

Klassefoto van Clasina Veerman, boven, zesde van links rond 1902

Woningen aan de Jassykoffstraat


Het Nederlandse M95-geweer dat in vele variaties bij de Hembrug werdgeproduceerd. Het zou tot in de dertiger jaren worden gebruikt

riepen: ‘Leijenaar, je hebt een doch-ter!’ Haar naam werd Wilhelmina,roepnaam Mina of Mien, mijn moe-der. Voor de geboorte had mijn oma ophet Waterlooplein een mooie ge-bruikte Duitse hangklok gezien.Die wilde ze graag hebben. Meteenna de geboorte is mijn opa daargaan kijken en de klok was er nog.Hij heeft hem gekocht en is al diejaren in de familie gebleven. Nuhangt hij bij mij in de woonkamer.Het was het laatste jaar van deEerste Wereldoorlog. Tientallenmiljoenen burgers en militairenwaren al omgekomen of verminktin een oorlog waarvan de historicinog steeds niet begrijpen waaromhij uitgebroken was. Het resultaatwas dat keizer Wilhelm vanDuitsland naar Nederland vluchtte,het Oostenrijkse keizerrijk uiteen-viel en tsaar Nicolaas van Ruslandwerd afgezet en uiteindelijk metzijn hele gezin werd vermoord. DeDuitsers hadden in 1916 enkeleRussische agitatoren, die in balling-

schap in Zwitserland woonden, inhet geheim weer naar Ruslandgebracht in de hoop het moreel teverzwakken. Er kwam er éénbovendrijven: Vladimir Oeljanov,beter bekend onder zijn pseudo-niem Lenin. Hij werd de leider van

de Russische revolutie. De wensvan de Duitsers kwam uit enRusland sloot in 1917 het Poolsegarnizoensstadje Brest Litowsk eenwapenstilstand. De Duitsers waren verlost van huntweefrontenoorlog en begonneneind 1917 hun troepen van hetoostfront naar Frankrijk te verplaat-sen. In datzelfde jaar waren deVerenigde Staten in de oorlogbetrokken geraakt omdat Duitseduikboten Amerikaanse schepengingen aanvallen. Toen het passa-giersschip ‘Lucitania’ werd getorpe-deerd werd de oorlog verklaard.Honderdduizenden Amerikaansemilitairen werd naar Europa ver-scheept: Duitsland en Oostenrijkkonden de oorlog niet meer win-nen.

De Spaanse griep is onze familieniet voorbijgegaan. Gijsbert Leije-naar trouwde op 4 juli 1917 met Dina Haseleger en anderhalf jaarlater stierf ze eraan. Hij stondbekend als een vrolijk en altijd opti-mistisch mens maar dit kon hij nietverwerken en raakte aan de drank.Op een dag was hij zo dronken dathij in een Amsterdamse gracht viel.Op het nippertje is hij gered.Daarna ging het wat beter; hij ishertrouwd, maar de rest van zijnleven had hij een somber karakter.De humor was verdwenen. Toen de Eerste Wereldoorlog wasafgelopen ontstond er in Duitslandeen burgeroorlog. Er werden naarRussisch voorbeeld ‘arbeiders- en

soldatenraden’ (sowjets) opgericht.De keizer was naar Nederlandgevlucht en er was een gezags-vacuüm. Duitsland moest giganti-sche herstelbetalingen doen aanEngeland en Frankrijk en daardoorontstond een enorme inflatie.Spaargelden en pensioenen verdwe-nen als sneeuw voor de zon. Uit ditmoeras ontstond een monster die devolgende wereldoorlog zou veroor-zaken: de Oostenrijker AdolfSchicklgruber, beter bekend onderde naam Hitler. Hij diende als kor-poraal aan het westelijk front. Zijncommandant omschreef hem alseen ‘gevaarlijke neuroot’ die vooralniet bevorderd mocht worden. Degeschiedenis heeft hem gelijk gege-ven.

Ook in Nederland werd het eind1918 onrustig. Aan alles was er eengebrek en de prijzen stegen. InHarskamp kwam duizenden militai-ren in opstand die naar huis wildennu de oorlog was afgelopen. In deTweede Kamer hield de leider vande SDAP (de latere PVDA), PieterJelles Troelstra, een vlammendetoespraak: de revolutie in Ruslanden Duitsland zou niet stoppen bijgrens van Nederland. Overal in hetland braken stakingen uit. KoninginWilhelmina zag haar positie ingevaar komen en hield, samen methaar man prins Hendrik en haardochter prinses Juliana, een rondritdoor Den Haag eindigend op het

Mijn moeder Wilhelmina Leijenaar in Amsterdam rond 1920

Op 14 juli 1918 is mijn moeder in de Nieuwe Kerk te Amsterdam gedoopt

Verkiezingsaffiche uit 1918 van de SDAP

Rechts de etagewoningen aan de Kattenburgerkruisstraat.Op nummer 16III is mijn moeder op 9 april 1918 geboren


Malieveld, waar ze werden toege-juichd. Of het echt geholpen heeftweet ik niet, maar in ons land werdhet langzamerhand rustiger.Maar voor mijn opa en zijn broerGijsbert was het te laat. Omdat deoorlog was afgelopen en er veelminder vraag naar wapens en muni-tie was, dreigden er ontslagen. Dat,in combinatie met de grote socialeonrust in die tijd, mondde uit ingrote stakingen. Ook bij de Hem-brug. Werkwilligen zoals mijn opawerden ‘snorders’ genoemd enwaren hun leven niet zeker en daar-om durfden ze niet naar hun werkte gaan. In de stad liepen knok-ploegen en riepen: ‘zijn hier nogsnorders?’ Uiteindelijk werd hijtoch als staker aangemerkt en ont-slagen.Wat nu? Er moest brood op deplank komen en het gezin verhuisdenar Utrecht. Ze kregen een huis aande Saturnusstraat in in zgn. ‘Plane-tenbuurt’ in de buurt van het tegen-woordige stadion van FC Utrecht.Ik weet dat mijn opa daar als ‘loswerkman’ gewerkt heeft; dat bete-kende dat hij af en toe werk had.Het zal geen vetpot zijn geweest. Linksboven een foto van mijn moe-der en haar broer Henk (matrozen-kleding was in die tijd in de mode,maar had hij toen al zeemansaspira-ties?).

Ze hebben hun leven lang een‘broer-zus’ verhouding gehad, netals mijn vader met zijn oudstezuster Gré. Mijn moeder zag omeHenk altijd als haar kleine broertje.In die tijd moesten bij mijn moederde amandelen geknipt worden endat gebeurde niet zachtzinnig. Zewerd vastgebonden in een stoel enna afloop kreeg ze watten in haarmond tegen het bloeden. Een paarweken later moest ze terugkomenvoor controle. Ome Henk herkendede verpleegster, rende naar haartoe, schopte tegen haar schenen enriep ‘rot zuster, rot zuster’.

Langzamerhand komen onze fami-lielijnen nu samen. Er kwam eenbrief uit Ede. Hij was van mijnopa’s oudere broer Cornelus. Hijwerkte eerst bij de rubberfabriek‘Hevea’ bij Oosterbeek. Zijn broerNico (het zwarte schaap, zie defamiliebeschrijving) had toen al een

klein aannemersbedrijf in de buurtvan Arnhem en had voor zijn broerdaar werk geregeld. Dat was hij ookwel moreel verplicht, want zijnbroer was getrouwd met MariaAletta Cabo, die van Nico in ver-wachting was, maar hij weigerdemet haar te trouwen. Cornelus heeft de familie-eer hooggehoudenen is met haar getrouwd (zie hunfamiliebeschrijving verderop). Daar werd het basisproduct latex,het was het witte sap uit de tropi-sche latexboom, verwerkt tot rub-ber. Het sap kwam voornamelijk uitNederlands Indië en Brazilië. Defabriek bouwde, net als de ENKA,huizen voor haar personeel. Hetwas van origine een Britse firma ende huizen werden in die stijlgebouwd. Ze hadden rieten dakenen Britse architectuur. Het werdeen eigen dorp onder de naamHeveadorp, dat nu nog bestaat.Vele van die huizen staan er nog enhet is de moeite waard als je in debuurt bent er een omweg voor temaken.

Voor zover ik weet was Cornelusgereedschapmaker en hij kon zichbehoorlijk verbeteren als hij gingwerken bij de ENKA in Ede. Hijheeft het gedaan en ging met zijngezin in één van de ENKA-huizen aan de Parkweg wonen. Hijwist in welke situatie zijn broer inUtrecht verkeerde en hij vond werkvoor hem en de brief werd ver-stuurd.

Mijn oma was een stadsmens, zehad wilde niet naar ‘dat dorp’ ver-huizen maar er was geen keus. Hetgezin verhuisde naar Ede en kreegeen woning aan de Nijverheidslaan.Mijn opa ging werken in de energie-centrale van de fabriek. Zijn werkbetond voornamelijk uit het inploegendienst kolen kruien en datheeft hij tot aan zijn pensioengedaan. Het is een wonder dat hijnog 72 jaar oud mocht worden. Op 1 oktober 1925 werd nog eenkind geboren: Age Bastiaan. Mijnopa wilde hem niet naar zijn vadervernoemen, maar mijn oma stonderop: het was nu eenmaal familie-traditie. Net als mijn moeder at mijn omageen kip. Vlakbij, in het KorteLaantje, woonde de familie Van de

Wal, die later een oud ijzerhandelzouden beginnen (zie de geschiede-nis van de ENKA). Moeder van deWal slachtte zelf haar kippen enhad voor mijn oma een krachtigebouillon gekookt om na de beval-ling aan te sterken. Mijn oma heefthet met smaak opgegeten en nooitgeweten dat het kippesoep was.

Ze kreeg regelmatig bezoek vanhaar zuster Mijntje uit Utrecht.Haar man was treinmachinist endaarom kon ze gratis reizen. Ze hadde gewoonte een paar keer per jaarte verhuizen; er was in die tijd veelaanbod van huurhuizen en je koneisen stellen. Een leeg huis werdnetjes geschilderd en behangen. Alshaar man langere tijd wegging (hijreed door heel Europa) vroeg hijelke keer: ‘Mijntje, wonen we hierstraks nog?’. Maar als ze naar Edekwam was het feest. Ome Henkstond op het perron te dansen enriep: ‘tante Mijntje, tante Mijntje!’Ze tilde hem op en zei op z’nUtrechts: ‘kom hier, lekker jochie’.Toen ze op een keer naar Ede kwammaakte het spoorwegpersoneel sek-sistische opmerkingen naar haar. Zewas niet op haar mondje gevallen enantwoordde: ‘houden jullie je bekmaar, bij het spoor deugt geen éénkerel: ik kan het weten want die vanmij werkt er ook’.

Mijn moeder was in haar kinder-jaren bijna nooit thuis: ze had geenzusjes en vlakbij woonden haar

nichtjes van ome Kees en tanteMarie. Vooral met Riek en Bep trokze veel op, ze gingen samen naarschool en hielden lange fietstoch-ten. Op school was er een jongendie zich ‘Tattapoettenanna‘ noem-de, naar één of ander stripverhaalen zichzelf heel sterk vond. RiekLeijenaar was een halve jongen enheeft hem in elkaar geslagen.

Aan de kop van de Parkweg is eenhuis (nu textielhuis Nowé) waareen gezin woonde met alleen doch-ters (een stuk of vijf). De vader wasmager en kaal en droeg een uilen-bril. Het toilet van het huis wasachter en alleen te bereiken via eenkleine houten loopbrug. Ook toenwerden er fietsen gestolen en zijndochters hadden de hinderlijke ge-woonte hun fietsen op de loopbrugte plaatsen. Op en nacht moest hijverschrikkelijk nodig piesen, maarde fietsen stonden in de weg. Hijheeft ze allemaal naar benedengegooid. Hij droeg een wit nacht-hemd en sinds die tijd had hij inEde de bijnaam Ghandi, naar degeweldloze politicus MahadmaGhandi in het toenmalige Brits-Indië.

Ook voor mijn moeder kwam hetmoment dat ze bij de ENKA moestgaan werken. Ze had lange haren invlechten en die moesten afgekniptworden omdat het gevaar bestonddat ze in de machines terechtkwa-men. Mijn opa was trots op die

Mijn moeder en haar broer Hendrik (Henk) in Utrecht rond 1922

Schoolfoto van mijn moeder rond 1928. Ze staat op de tweede rij, tweede van rechts. Midden achter het raam, met een strenge blik, het legendarische

hoofd van de openbare school, ‘meester Hoek’.

De huizen aan de Saturnusstraat te Utrecht waar mijn ome Henk op 9 mei 1921 is geboren


vlechten. Bij de Marine had hijenthousiast vloeken geleerd en datdeed hij toen hij zijn dochter metkorte haren zag, waarop mijn omahem verweet dat hij alleen belang-stelling had voor ‘die afgoden’ (zebedoelde haar zoons Henk en Age).Maar in die tijd mochten meisjesniet verder leren, want die gingentoch wel trouwen. De vlechtenwerden verpakt en zijn nog jaren-lang bewaard gebleven.Mijn moeder kon niet tegen dedoordringende stank die in defabriek hing en lustte haar pakjebrood niet. Bovendien was er eenstrenge opzichteres uit Utrecht metde naam Sientje. Ze behandelde demeisjes slecht. De familie Veermankreeg er lucht van. Ze ontdektendat ze in Utrecht op de markt eenhandel in sinaasappelen had gehaden haar reputatie was niet al te best.En dus kwam tante Mijntje weermet de trein naar Ede. Ze wachtteSientje op en dreigde haar reputatie

in Utrecht te grabbel gooien als ze‘dat messie niet met rust liet’. Nadie ontmoeting werd Sientje veelmilder, ze werd zelfs bijna eentweede moeder voor de meisjes.Mijn moeder had heel goede eind-cijfers op de lagere school en kreegeen administratieve functie. Zewerkte zich langzaam omhoog.Daar hoorde ze dat er een prachtigvrijstaand huurhuis op de Boven-buurtweg vrij kwam met een grotetuin. De huur viel mee en dus werder verhuisd. Erg lang hebben ze erniet gewoond, maar in de familie ishet huis aan de Bovenbuurtweg een

begrip geworden.Door schade en schande is deBovenbuurtweg onstaan: linkservan hielde je het redelijk droog,rechts was je bij overstromingenverzekerd van een nat huis. Delenvan de weg bestaan nog, maar hetgrootste deel is door nieuwbouwverdwenen.Daar hebben mijn moeder en haartwee broers een deel van hun jeugddoorgebracht. Nogmaals: het wasboerenland met af en toe een woon-huis. Het huis had een grotemoestuin waar mijn opa aardappe-len en groenten verbouwde, maarook tabak voor eigen gebruik omkosten te besparen. Als de bladerenvolwassen waren moest je de nerfmet een scheermesje doorsnijdenen dan laten drogen. Die tabak wasin principe niet te roken, maargemengd met een ‘normaal’ merkscheen het te verdragen te zijn.Voor de oorlog was dat ‘tabak vanLub’, erna ‘Javaanse Jongens’.

Er kwam daar een nieuw gezinslid:het hondje Bullie. Waar hij vandaankwam weet ik niet, maar het waseen klein straathondje. Hij mochtniet in huis maar had zijn domiciliin de schuur en moet een gelukkigetijd hebben gehad in het boeren-land. In de beginperiode moet hij

iets verkeerds hebben gedaan en hijverhuisde naar een collega van mijnopa in Veenendaal. Mijn oomswaren het daarmee niet eens en gin-gen op de fiets naar Veenendaal. Zezagen Bullie achter een hekje lopenen floten naar hem. Hij nam eenaanloop, sprong over het hekje enwerd onder een jas verstopt. Vlakbijhuis werd hij losgelaten; officieelwas hij uit Veenendaal terugge-lopen en dat werd geloofd. Mijn moeder had ooit mooie ele-gante dameslaarsjes gekocht. Naeen paar keer dragen vond Bulliehet nodig ze aan te vreten. Mijnmoeder wilde ze eerst maar weg-doen, maar de Brabantse schoenma-ker Keesje van Gool aan de Parkwegheeft ze vakkundig gerepareerd.

De jongens gingen naar deambachtschool in Wageningen. Zover was dat niet op de fiets, maartussen Ede en Wageningen reed eentram met de bijnaam ‘Bello’ viaBennekom. In Wageningen kon jeoverstappen richting Utrecht ofArnhem. Bello reed niet supersnel,maar toch was het een levensge-vaarlijke sport om je op de fiets vanWageningen naar Ede te laten trek-ken. Mijn ooms hebben het regel-matig gedaan, vooral de jongste,Age.

Mijn opa had voor zijn jongens allesover. Hij wilde ze een beter levengeven dan hij had gehad. Hij werkteveel over en regelmatig deed hij hetsmerigste werk dat er was: hetschoonmaken van de rookkanalenbij de schoorstenen. Hij was ookeen fervent tuinier. Hij verbouwdegroenten en aardappelen. Nogsteeds gebruik ik zijn zinken gieter,die moet nu zo’n 80 jaar oud zijn.

De jaren dertig waren ook de tijdvan de diepe economische crisiswaarin de wereld verkeerde na degrote beurscrach in 1929 inAmerika. Je was was blij als je werkhad en iedere cent moest wordenomgedraaid om rond te komen.Hoe mijn grootouders het hebbengedaan weet ik niet, maar ze zijndie tijd wonderwel doorgekomen.

In die tijd werd in Ede het nu zoberoemde ‘Openluchttheater’ aan-gelegd. Dat is gebeurd in het kadervan de toenmalige ‘werkverschaf-fing’. Werklozen werden verplichtom ‘nuttig werk te verrichten’.Daar is op zich niets op tegen, maarin veel gevallen leidde het tot wille-keur en vernedering. Bovenop dePaasberg in Ede was een zandafgra-ving. De werklozen moesten diemet de schop verder uitgraven enbetonnen tribunes bouwen. Hetresultaat was en is prachtig: eentheater naar Grieks voorbeeld in de openlucht met een uniekeakoestiek. Maar de opzichters tij-dens de bouw waren slavendrijvers:als er even niets te doen was dwon-gen ze de arbeiders tot zinlooswerk. Ze zorgden ervoor dat erhopen zand waren en dwongen demensen die met kruiwagens naareen willekeurige andere plaats tekruien. Als de heide in bloei staat, iser eind augustus in Ede deHeideweek die op de zaterdagervoor in het Openluchttheather

officieel geopend werd. Mijn vaderverbood mij daar na toe te gaan, datbeschouwde als een plaats van sla-vernij.

De broers Henk en Age haaldenhun diploma aan de ambachtschoolin Wageningen. Henk ging bij zijnvader in de centrale van de ENKAwerken en Age bij garage Van deWeerd in Bennekom, waar hij auto-monteur werd (het bedrijf bestaatnu nog, het staat achter de drukkerijwaar nu werk). Hij stond bekend alseen eersteklas monteur die bijnaelke defecte auto weer aan de praatkreeg. Daar ontmoette hij zijn toe-komstige vrouw Frieda Jansen. Hetautovak werd zijn levensroeping.

Na een tip van de chef van mijn opaging Henk solliciteren bij deHolland-Amerika Lijn. Er was eennieuw passagiersschip, genaamd deNieuw Amsterdam, te water gela-ten en hij werd als leerling machi-nist aangenomen. Over hem straksmeer.

Uit de jaren dertig en de oorlogsjaren zijn weinig foto’s beschikbaar, maar ditis een hele mooie van het huis aan de Bovenbuurtweg.

Links mijn opa, dan mijn oma en mijn moeder rond 1938

En zo denderde Bello op en neer tussen Ede en Wageningen. De jeugd op defiets liet zich aan het laatste rijtuig vaak meetrekken.

Let ook op de gigantische rookpluim: over CO2-vervuiling gesproken!


CORNELUS ANTHONIE LEIJENAAR

Gereedschapmaker, geboren te Rotterdam op 24 maart 1881, overleden op 20 januari 1942. Hij is op 31 augustus1904 getrouwd met Maria Aletta Cabo, geboren op 10 mei 1886, overleden midden jaren zestig te Ede, dochtervan Joannes Cabo en Hendrika van Maarsseveen.Kinderen:Joannes Hendrikus (Jo) Geboren te Utrecht op 30 december 1904.Age Geboren te Utrecht op 23 september 1906.Maria Aletta Sjoukje (Marie) Geboren te Utrecht op 8 juli 1908.Wilhelmina (Wil) Geboren te Utrecht op 17 september 1910, overleden te Wageningen rond 1985. Getrouwdop 7 oktober 1939 met Wilhelmus Holleman, geboren te Wageningen op 28 mei 1906, overlden te Wageningenrond 1985, zoon van Wilhelmus Holleman en Geurtje van Kooten.Cornelia Anthonia (Cor) Geboren te Utrecht op 23 augustus 1912.Sjoukje (Sjouk) Geboren te Utrecht op 30 maart 1914.Hendrika Johanna (Riek) Geboren te Utrecht op 1 december 1916.Elizabeth (Bep) Geboren te Heveadorp op 23 januari 1918.Jacomina Geertje (Geertje) Geboren te Heveadorp op 5 december 1920 en was getrouwd met Max Eterman (hijis rond 1983 bij een verkeersongeval om het leven gekomen).Cornelus Antonie (Kees) Geboren te Ede op 30 april 1923, overleden rond 1998 te Leusden, getrouwd met‘tante Graddie’, zij is geboren in Nederlands-Indië waar haar moeder lerares op een middelbare school was. Dingena Lydia (Nan) Geboren te Ede op 26 augustus 1924, overleden op 2 mei 1945.Levensloos geboren meisje Te Ede op 4 juli 1926.Levensloos geboren meisje Te Ede op 3 november 1929.Levensloos geboren jongetje Te Ede op 15 februari 1932.

Voor de laatste keer las ik een kortintermezzo in bij een aangetrouwdefamilie die een belangrijke rol heeftgespeeld. Het gaat nu om ‘OmeKees en tante Marie’. Hoewel ikenkelen van hun als kind van zeernabij heb meegemaakt, kan ik nutot mijn spijt van de meesten nietzeggen met wie zij getrouwd warenen wanneer zij zijn overleden. Deburgerlijke stand op het internetstaat dit om privacy-redenen vanafeen bepaalde datum niet toe.

Maar toch is het de moeite waard ereen paar pagina’s aan te wijden.Zoals ik al eerder schreef, is heteerste kind uit het huwelijk niet vande bruidegom Cornelus. De vaderwas zijn broer Nico en hij wilde nietmet Maria Cabo (die toen 18 was)trouwen. Om de een of anderereden is in zijn plaats zijn broerCornelus met haar getrouwd. Nicohad toen al een aannemersbedrijfjeen vermoedelijk heeft hij zijn broerbetaald. Ik weet dit van mijn moe-der en mijn oma en vermoedelijkhebben de kinderen uit het gezinhet nooit geweten. Toen ik velejaren geleden met het familieonder-zoek bezig was, en ik regelmatigcontact had met de zoon Cornelus,bezwoer mijn moeder mij om daarnooit over te praten. De oudste zoon waar het om gaat,Jo Leijenaar, was volgens zeggeneen buitenbeentje in het gezin. Opde één of andere manier was hijanders dan de andere kinderen. Ome Kees en tante Marie verhuis-den van de Parkweg naar een huis

aan de Zandlaan.Mijn opa had de gewoonte (als zedezelfde diensten draaiden) samenmet zijn broer Kees naar het werkte lopen. De zoon Cornelus liepregelmatig met hen mee, tanteMarie was nieuwsgierig en hoordehem uit: ‘Wat zeiden ze?’ ‘Niks,alleen hoi’, was het antwoord. Mijnopa was zwijgzaam, maar zijn broernog meer; hij had de bijnaam ‘deBok’ en sprak alleen het meestnoodzakelijke. Ik maak er een grap-je van, maar die mannen haddeneen hard leven in de fabriek en zehadden zorgen om een gezin teonderhouden; dan verdwijnt hetvrolijke snel.

Maar zoals ik al eerder schreef, mijnmoeder kwam er graag. Ome Keeshad zelf een grammofoon gebouwden als er een verjaardag te vierenwas gebeurde dat met muziek inhet bosperceel schuin tegenover hethuis (de situatie in nu nog practischhetzelfde).

Eind 20er jaren was er een circus inEde. Daar was een waarzegster entante Marie liet haar toekomst voor-spellen. De waarzegster wilde hethaar niet vertellen, maar tanteMarie stond erop. Ze kreeg te horendat haar man jong zou overlijden endat ze meerdere kinderen zou ver-liezen. Je zou er bijgelovig van wor-den, maar het is allemaal uit-gekomen. Haar drie laatste kin-deren zijn levensloos geboren, omeKees overleed in 1942 aan maag-kanker op 60-jarige leeftijd, haar

dochtertje Nan aan leukemie op 2mei 1945 (vlak voor de bevrijdingen ze is met oranje linten in hethaar begraven), haar dochter Riekaan kanker in de 60er jaren (bij debegrafenis in Arnhem zei haarzuster Bep dat zij de volgende wasen zo is het gebeurd). Tante Marie vroeg aan mijn oma:‘Sina, ben ik zo oud geworden ommijn eigen kinderen te begraven?’Cornelus was het laatste kind dataan de Zandlaan nog thuiswoondebij zijn moeder. Hij trouwde metGraddie (haar achternaam weet ikniet) en al snel werd er een zoontjegeboren. Ook hij werkte bij deENKA, maar vond een andere baanbij een metaalfabriek in Leusden.Tante Marie wilde niet meever-huizen en ging inwonen bij haardochter Bep in Wageningen. ToenBep was overleden kon ze het levenniet meer aan; ze heeft tot haaroverlijden nog een korte periode ineen bejaardenhuis gewoond.

Hun dochter Riek was een wilde-bras. Tante Marie had de gewoonteellenlange gesprekken met de buur-vrouw te houden en Riek moestopletten als het eten kookte. Riekhad daar op een keer genoeg van, zewachtte tot het ging aanbranden,ging naar haar moeder en zei‘mamma ik ruik iets vreemds, is datwel goed?’In de oorlogsjaren is zij koeriersterin het verzet geweest. Ook zij werk-te bij de ENKA en heeft een kort-stondige verhouding met een mon-teur uit Rotterdam gehad. Uit dierelatie is een kind geboren: Kees. Hij kon niet opgroeien bij zijnmoeder en werd ‘uitbesteed’ bijhaar zuster Wil, die toen aan deHollandseweg in Wageningenwoonde met haar man WillemHolleman. Kees groeide op, nietwetende wie zijn echte moederwas. Toen de oorlog was afgelopenkreeg Riek een relatie met een oudere man in Schaarsbergen bijArnhem van wie ze nog enkelekinderen had. Ze wilde haar zoontjeophalen maar die was zo gewendgeraakt aan zijn oom en tante dathij hen als zijn eigen oudersbeschouwde. Riek heeft maar hetzo gelaten. Ze had met haar man een kleincarosseriebedrijfje. Ze hadden een

Maria Aletta Cabo (tante Marie) en Cornelus Anthonie Leijenaar (ome Kees)

Duitse monteur in dienst; het waseen kleine man met de naamJochem. Ik heb hem een paar keerontmoet en mijn indruk was dat heteen zachtaardig mens was, totdathij op verzoek van de Duitse politiegearresteerd werd: het was eenlanggezochte oorlogsmisdadiger.Vooral voor Riek met haarverzetsverleden was het een groteschok.

Wil en Willem Holleman zijn na deoorlog verhuisd naar de Oranjelaan.Het is een klein buurtje bovenop deWageningse Berg waar ook het sta-dion van FC Wageningen was. Hetzijn houten ‘noodwoningen’ diedoor het Britse leger zijn gebouwdvoor de Canadese en Britseofficieren. Ze staan er nu nog.Willem Holleman is een legen-darisch figuur in Wageningen. Hijhad de bijnaam ‘Busio’, naar eenvooroorlogs cabaretfiguur en later

‘de rubberneus’. Hij was jeugd-trainer bij de voetbalverenigingWageningen. Hij maakte elke voet-baller tweebenig. Als je rechtsbenigwas moest je op de training jerechterschoen uitdoen en andersomook. Generaties voetballers heefthij opgeleid. Toen de profclub FC Wageningenwerd opgericht werd hij de mate-riaalman. In de beginperiode wastetante Wil de groen-witte shirtjes,broekjes en sokken. Als Wage-ningen verloren had hingen derugummers door elkaar, maar had-den ze gewonnen, dan hingen zeprecies op volgorde. FC Wage-ningen bestaat niet meer, maar deamateurs nog steeds. Al bij zijnleven werd er te zijner ere jaarlijkshet ‘Willem Holleman Jeugd-toernooi’ gehouden en dat gebeurtnu nog steeds. Willem Hollemanstierf het eerst, een paar jaar latertante Wil. Na haar begrafenis kwa-

men honderden mensen naar hetstadion en legden bloemen bij hetkleine monmuntje bij de ingang. Zelf hebben ze geen kinderengehad, maar hun ‘zoon’ Kees werdcommissaris van politie in Etten-Leur.

Toen hij ging studeren bij de poli-tie-academie in Apeldoorn moesthij als zoon van Willem Hollemanen tante Wil geëcht worden en dathebben ze gedaan. Kees bezochttrouw de thuiswedstrijden van FCWageningen. Later wist hij wie zijnechte moeder was, maar voor hemwaren Willem en Wil zijn echteouders.

Ome Kees en tante Marie hebbeneen veelbewogen leven gehad enwat ik opgeschreven heb is noggeen fractie van het geheel. Ik denkdat een boek nog niet genoeg is.


De dertiger jaren liepen ten eindeen de economie begon weer wat aante trekken. Dat gebeurde overal inde wereld, maar in ons land later.Dat haden we te danken een gere-formeerde eigenwijze minister-pre-sident, Colijn, die vast wilde hou-den aan de ‘gouden standaard’. Elkegulden die in omloop was, moestdoor goud gedekt zijn. Toen hij ein-delijk daar vanaf stapte devalueerdede gulden een paar procenten, erkwam dus meer geld in omloop datde economie weer stimuleerde. De mensen begonnen weer wat ver-trouwen te krijgen. Maar het wasook een generatie die veel nieuwedingen op zich zag afkomen. Ik bennog gedeeltelijk zonder televisieopgegroeid; zij hebben de komst

van de radio meegemaakt, de autoen het vliegtuig. Heel Nederlandstond in die tijd op z’n kop toen hetKLM-vliegtuig ‘De Uiver’ de racenaar Melbourne in Australië won.De radio bracht veel amusements-programma’s zoals ‘De bonte dins-dagavondtrein’; dan waren de stra-ten leeg in het land. Er was hetoptreden van Willy Walden en PietMuizelaar als de ‘dames Snip enSnap’; tot in de zestiger jaren tradenze op voor volle zalen met hunrevu. In de donkerste oorlogsjarenzong Willy Walden het liedje vande componist Jacques van Tol: ‘Alsop het Leidseplein de lichtjes weereens branden gaan’. De bioscopenwaren het theater van de gewoneman. Vooral in de grote steden

waren ze luxe uitgevoerd. De kleu-renfilm deed z’n intrede en comple-te musicals werden vertoond metnu nog bekende artiesten als GingerRogers en Fred Astaire. Maar ookprachtige speelfilms zoals ‘Gejaagddoor de wind’, een familie-eposover de Amerikaanse Burgeroorlogdat nog steeds waard is te wordenvertoond.In het deel De Heij vroeg ik het al:zijn wij in deze tijd gelukkiger als zijtoen? Ik betwijfel het.

Maar de Tweede Wereldoorlogbegon z’n schaduwen vooruit tewerpen. Eind dertiger jaren kwa-men er steeds meer politieke enJoodse vluchtelingen uit Nazi-Duitsland (onder hen de latereDuitse minister-president WilliBrandt). De stemming begon om teslaan. In Spanje was een bloedigeburgeroorlog waar de Duitse lucht-macht de fascisitische generaalFranco steunde. Hun grootste ‘pres-tatie’ was het bombarderen van hetNoord-Spaanse stadje Guernicawaarbij duizenden slachtoffers vie-len. Pablo Picasso heeft er zijnberoemdste schilderij aan gewijd.

Het is na de oorlog weggedrukt,maar de Nederlanders waren overhet algemeen pro-Duits. Het is niettoevallig dat de Duitse keizerWilhelm in 1918 naar Nederlandvluchtte. Prins Hendrik had in deEerste Wereldoorlog de gewoonteregelmatig op bezoek te gaan bijfamilieleden in België die in hetDuitse leger dienden. Nederlandwas strikt neutraal en dat kon alseen provocatie worden opgevat. De oorzaak lag in Zuid-Afrika datvan oorsprong een Nederlandsekolonie was. Rond 1900 woeddedaar de Boerenoorlog. De Boerenwoonden in de provincies Transvaalen Oranje Vrijstaat. Toen in diegebieden goud en diamanten gevon-den werden kwamen er veel geluk-zoekers op af die ‘uitlanders’ ge-noemd werden. De boeren warenstreng gelovig en spraken en spre-ken een taal die sterk verwant is aanhet Nederlands: het Afrikaans. Detwee andere Zuid-Afrikaanse pro-vincies Natal en de Kaapprovinciewaren Brits-georiënteerd. Er brakeen koloniale oorlog uit die inNederland veel verontwaardiging

veroorzaakte, maar men vergat datde Nederlanders eeuwenlang het-zelfde hadden gedaan. Sterker nog:op dat moment woedde nog steedsde Atjeh(tabaks)-oorlog in Suma-tra. Toen de Boerenoorlog in 1902op zijn eind liep stuurde de toen netingehuldigde koningin Wilhelminahet marineschip de Gelderland naarZuid-Afrika om president PaulKruger te evacueren. Veel stratenzijn naar hem en zijn generaals ver-noemd: de Paul Krugerstraat, deChristiaan de Wetstraat enz.

Maar men begon in te zien dat hetgevaar niet uit Engeland kwam,maar uit Duitsland. Het Neder-landse leger was onderbemand ensterk verouderd; er werd gemoder-niseerd maar het was te laat. Despanningen in Europa liepen verderop en het Nederlandse leger gingmobiliseren.

Dat betekende dat de HollandseWaterlinie weer in gebruik werdgenomen. Grote delen van deGelderse Vallei werden onderwater gezet om de hoofdverdedi-gingslinie bij de Grebbeberg bijRhenen te beschermen. Voor mijngrootouders was het een kleindrama: ze moesten het huis aan deBovenbuurtweg verlaten. Hetgrondwaterpeil steeg snel en hethuis werd zo vochtig dat er nietmeer te wonen viel. Enkele tiental-len meters verderop, op de hoek

van de Reehorsterweg, vonden zeeen nieuwe woning met (tot grotevreugde van mijn opa) een enormemoestuin.

Op 1 september 1939 viel Duits-land Polen aan en Frankrijk enEngeland verklaarden Duitsland deoorlog. Nederland verklaarde zichweer neutraal en hoopte net als devorige keer buiten schot te blijven.Het was een illusie. Het betekendewel dat mijn ome Henk lange tijdniet meer thuis zou komen. Vanafdat moment kregen de Nederlandsezeeschepen de opdracht niet meernaar de thuishavens te varen (ikkom hier uitgebreid op terug bijzijn gezinsbeschrijving).

Op 10 mei 1940 vielen de DuitsersNederland aan. Het Nederlandseleger verdedigde zich, met debescheiden middelen die het had,dapper. De Duitsers vielen met eenluchtlandingsdivisie Den Haag enomgeving aan om koningin Wilhel-mina en haar regering gevangen tenemen. Het werd een completemislukking. Ze veroverden de vlieg-velden Ypenburg en Ockenburg bijDen Haag, maar die werden her-overd door veelal Nederlanderserecruten. Het kostte de Duitsershonderden transportvliegtuigen,een verlies dat ze nooit meer teboven zijn gekomen.

De Grebbelinie werd dapper verde-

Het rente(pensioenboekje) van mijn opa met zijn gebruikte adressen

Mijn grootmoeder en moeder rond 1935

Mijn grootouders rond 1938

Age Leijenaar bij een technische tekenles eind dertiger jaren


digd; de SS-bataljons kwamen maarmoeilijk naar voren. De Duitselegerleiding besloot tot een terreur-aanval: het centrum van Rotterdamwerd gebombardeerd en gedreigdwerd met Utrecht en Amsterdamhetzelfde te doen. Daarop beslootde Nederlandse opperbevelhebber,generaal Winkelman, te capitule-ren. In het De Heij-deel beschreef ik alhet oorlogsverloop en de avonturenvan mijn ouders in Friesland

Mijn grootouders maakten hetzelf-de mee, de distributie werd inge-voerd, langzamerhand kwam aanalles een tekort. Achteraf weten wedat de Duitse bezetting bijna vijfjaar heeft geduurd, maar hoe heftde bevolking dat gevoeld? In hetbegin dacht men dat Nederlandvoor altijd bij Duitsland zou horen.Toen de Duitsers in juni 1941Rusland binnenvielen zij mijn opa:‘nu gaan ze eraan, Napoleon is daarkapot gegaan en Hitler is de volgen-de’. Ze werden in Noord-Afrikaverslagen en Italië werd aangeval-len. De landing in Normandië op 6 juni 1944 volgde en de bevrijdingkwam in zicht.Ik ben nu even met zevenmijlslaar-zen door de geschiedenis gegaan,maar in Ede gebeurde ook het nodi-ge. De jongste zoon Age was nogaleen wildebras. In de oorlogsjarenging hij wel eens biljarten in DeReehorst en dan hadden de Duitsersvoorrang. Dat zinde hem niet enwilde ze met een biljartkeu te lijfgaan. De eerdergenoemde politie-

agent Van de Brink waarschuwdemijn grootouders dat hij op hetpunt van arrestatie stond en zichrustig moest houden. Naar hetschijnt heeft hij dat ook gedaan.Maar ook voor hem werd de grondte heet onder de voeten en is hijmijn zijn vriendin Frieda Jansenondergedoken bij familie in Zeist.De jacht op arbeidskrachten inDuitsland werd steeds intensieveren daarom keerden zij terug naarEde en ging Age bij boeren in deomgeving werken en ’s nachts washij thuis. Een vrouw in de buurt vanmijn oma zij eens: ‘ik weet waar datjong van jou ondergedoken zit’ enmijn oma antwoordde: ‘als hem watoverkomt rijg ik jou aan het brood-mes’.

Op het eind van de oorlog werdener Duitse soldaten bij burgers inge-kwartierd. Zo ook op de deReehorsterweg. Het waren ouderemannen die genoeg van de oorloghadden. Mijn opa was toen niet veelouder als zij, maar hij zag er er veelouder uit. Ze noemden hem ‘Vati’(vader). Ze hebben een keer eenvarken gejat bij een van de boerenin de omgeving en het geslacht.Mijn grootouders hebben er smake-lijk van meegegeten.

In augustus 1945 capituleerdeJapan. In Nederlands Indië brakenopstanden uit en de republiekIndonesië werd uitgeroepen. DeNederlandse regering had dit tien-tallen jaren geleden al kunnen zienaankomen, maar in plaats van teonderhandelen met de Indonesischeleiders als Hatta en Soekarno wer-den ze gedeporteerd naar een kampin Nieuw Guinea. Het resultaat wasdat vooral Soekarno na de Japanseinval met hen ging samenwerken. Hoe anders hadden de Britten hetgeregeld. In de 30er jaren erkendenze dat Brits Indië onafhankelijk zouworden. Aan het hoofd van de kolo-nie stond lord Louis Mountbatten,een neef van de Britse koning, diede onderhandelingen voerde metMahatma Ghandi, de geweldlozeIndische leider. De Indiërs namendeel aan de oorlog met een divisie,die in Nood-Afrika dapper vocht.Brits Indië werd in 1948 onafhanke-lijk onder de naam India, maar viel

uiteen: de islamieten in het noordenstichtten de staat Pakistan.Maar in de Nederland heerste destemming: ‘Indië verloren, alles ver-loren’. Ons land lag in puin, vooralNoord-Limburg en Oost-Brabantwaren compleet verwoest. Dehaveninstallaties, de dijken en brug-gen, de infracstructuur, de industrieetc., kortom het het land stond aande afgrond. En toch begonnen weaan een koloniale oorlog die de ver-zachtende naam ‘politionele acties’kreeg. Had de Nederlandse regeringonderhandeld met de Indonesiërsover een overgangsperiode dat wasdat allemaal niet nodig geweest, hethad duizenden levens gescheeld enmiljarden guldens. Het duurde maanden voordat er opJava een behoorlijke Nederlandsetroepenmacht was. Kleine eenhe-den Britse troepen konden nietvoorkomen dat er moordpartijenonder de Nederlanders plaatsvon-den (de zgn. bersiap-periode). Hetkwam zelfs voor dat Japanners dekampen bleven bewaken, niet omontsnappingen te voorkomen, maarom de Nederlanders te beschermen.Duizenden jonge mannen werdenals dienstplichtigen opgeroepen enverscheept, daaronder ook mijnome Age. Hij maakte deel uit vande 7-Decemberdivisie. Het kwamerop neer dat mijn grootouders deene zoon terugkregen uit de oorlogen de andere er weer naartoe ging.

Ik wil hier niet de hele oorlogbeschrijven, maar het komt eropneer dat het Nederlandse legeronder generaal Spoor er eigenlijkalleen in slaagde in drie periodesJava grotendeels te heroveren. Datging ten koste van zware verliezen.Vooral de Indonesiërs (bijgenaamdPoloppers) gebruikten regelmatiggrote wreedheden. Gevangenenwerden gruwelijk verminkt voordatze gedood werden.

De internationale druk op Neder-land nam toe om de kolonie op tegeven. De West-Europese landenontvingen van Amerika de zgn.‘Marschall-hulp’. Dat waren kredie-ten tegen een lage rente. Marshallwas de minister van buitenlandsezaken en in de oorlog opperbevel-hebber van alle Amerikaanse strijd-krachten. Bijna heel West-Europalag in puin en men was bang dat er,net als naar de Eerste Wereldoorlogopstanden zouden uitbreken. HetSowjet-leger werd als een grotebedreiging gezien en stond in detoenmalige DDR aan de grens vanWest-Duitsland. Het was dus zaakde West-Europese economieën snelgezond te maken. West-Duitslandheeft daar dankbaar gebruik vangemaakt. Binnen enkele jaren washun economie de snelst groeiendevan de wereld. Ze noemden het ‘dasWirtschaftswunder’ (het wondervan de economie).

In Nederlands-Indië duurde de oor-log voort, kostte steeds meer enmeer en vooral mensenlevens.Nederland stond aan de rand vaneen bankroet. De Amerikaanseregering dreigde de Marshall-hulpin te trekken. In 1949 werd doorkoniging Juliana de soevereiniteits-overdracht in het paleis op de Damondertekend. De Nederlandse rege-ring heeft een gigantische kans latenliggen: de bedrijven in NederlandsIndië werden grotendeels genatio-naliseerd; het heeft een miljarden-schuld opgeleverd.Het kwam zelfs zover dat West-Duitsland, de verliezer van de oor-

Mijn opa rond 1948, een moegewerkt mens, die alles voor zijn gezin gedaan heeft

Foto genomen rond augustus 1945 in de grote tuin aan de Reehorsterweg. V.l.n.r.: Mijn moeder, mijn vader met op zijn schouders mijn broer Bas,

mijn oma, mijn opa, ome Age en zijn vriendin Frieda Jansen

Juli 1945, Age Leijenaar en Frieda Jansen in hun verkeringstijd

Age Leijenaar als sergeant bij de 7 December-Divisie

Linksboven ome Age op een vrachtauto met het ETM-embleem van de 7-Decemberdivisie


log, zich economisch veel beter ont-wikkelde dan Nederland. De DuitseAOW werd jaren eerder ingevoerddan de Nederlandse met als resul-taat dat de bejaarden in ons landvaak in behoeftige omstandighedenmoesten leven, vaak totaal afhanke-lijk van hun kinderen.

Net als de Amerikaanse veteranendie in de jaren zestig en zeventig inVietnam hadden gevochten werdende Nederlandse behandeld: ze keer-den terug van een verloren oorlog.Er werd geen aandacht aan besteed.Ze moesten maar zien aan werk tekomen, aan oorlogstrauma’s werdgeen aandacht besteed. De laatstepaar jaar is er een ‘veteranendag’ inDen Haag, maar dat is voor diegeneratie mosterd naar de maaltijd.

Ome Age keerde heelhuids terug entrouwde op 25 oktober 1950 metzijn vriendin Frieda Jansen. Zij wasorganiste bij de Apostolische kerken haar vader dirigent van het kerk-koor. En ook hier komt de muzika-liteit van de Veermannen weer naarboven: mijn moeder kende ontelba-re liedjes en melodieën en ome Ageis ook zeer muzikaal. Ik herinnerme dat hij zelf geluidsinstallaties

bouwde en isoleerde met materiaalvan eierenhouders. Hij had als éénvan de eersten een bandrecorder, alsik me goed herinner hadden ze eengitaar. Ome Age is zijn hele levenbezig geweest met de muziek. Zijnfavorieten zijn de country muzieken het Nederlandstalige genre. Hijmaakte ook cassettebandjes waar-van ik er nu nog enkele heb.Ze hebben één kind, een dochter:Clasina Berendina, roepnaam Ineke,maar ze wil liever Ine genoemdworden. Ze hebben haar heel prak-tisch vernoemd naar allebei degrootmoeders.

Ik herinner me dat ze op kamerswoonden aan de Paasbergerweg,waar nu het wanstaltige Edese stad-huis staat. Tante Frieda plukte daarvoor mij rode bessen die aan demuur groeiden.

Ede breidde zich steeds verder uitnaar het westen en daar aan deGoudsbloemstraat kregen ze op detweede verdieping een flat toege-wezen. Ome Age ging als instruc-teur bij de Luchtmacht werken enin de avonduren studeerde hij voorzijn roeping: leraar in het autovakworden. Dat heeft hij ook bereikt.

Hij werd het aan de autoschool inApeldoorn. Het gezin verhuisdedaar naar toe en tot aan zijn pensio-nering heeft hij daar gewerkt. Ze hadden iets met Spanje. Elk jaar,in de schoolvakantie, reden ze methun caravan in een paar dagen naarnoord-Spanje en bleven daar enkeleweken. Misschien zijn een keer naareen ander land geweest, maar vol-gens mij was het altijd Spanje.

Mijn opa en oma gingen verhuizenals hun dochter Mien (ze noemdenhaar Mina) dat deed. Toen we aande Blotenberglaan woonden ver-huisden ze naar de Kerkweg (vlak-bij). Van de Blotenberglaan naar deRanonkellaan: zij naar de Rozenlaan(vlakbij). Achteraf kan ik het wel begrijpen.Op 13 september 1952 werd mijnopa 65 en ging met pensioen. Pasjaren later werd de AOW ingevoerden leden zij een armoedig bestaan.Het pensioen van de ENKA wasnauwelijks genoeg om van rond tekomen. Ik kan me herinneren dat ikvan mijn moeder geld kreeg om ophet Rozenplein in de tabakswinkelvan de zusters Engel drie losse siga-ren voor mijn opa te kopen. Erwaren in de vijftigeren jaren bruine

biljetten van een gulden en blauwevan tweevijftig. In die tijd haddende winkels geen kassa’s en bijBerends ging het papiergeld in eenhouten lade. Daaronder lag hetkrantenpapier om de groenten in tepakken. Vaak was de lade zo vol datde biljetten op het krantenpapiervielen. Mijn moeder waarschuwdeBerends regelmatig dat hij zijn geldmoest ophalen, maar vaak deed hijdat niet. Mijn moeder nam danenkele biljetten mee (wat is dief-stal?) en kocht er lekkere worst envlees van voor haar ouders bij slage-rij Van Gulik op de Parkweg.

Mijn broer en ik noemden opa‘Paki’, naar het het Friese woord‘Pake’, wat opa betekent. Hij rooktezijn drie sigaren en zijn zware shag(Javaanse Jongens) in het kleineschuurtje achter het huis. Binnenmocht hij niet roken. Mijn vader werkte in de ploegen-dienst en mijn moeder bij de groen-tenhandel van Berends. Dan paste‘Paki’ op mijn broer en ik. Maar ookbij ons thuis rookte hij niet binnen.Als mijn vader de nachtdienst hadsliep hij overdag. Paki zei: ‘Als ikbinnen rook wordt hij wakker, wanthij rookt ook’. Tussen de middagmaakte hij brood voor ons klaar ensneed het altijd in kleine stukjes.‘Jullie eten zo gulzig dat je er instikt’. Of: ‘Vreters worden nietgeboren maar wel gemaakt’. Op Sinterklaasavond bonkte hij opde ramen bij de buren en bij ons engooide (niet strooide) de peper-noten naar binnen. Mijn geloof inSinterklaas heb ik verloren toen ophet Rozenplein twee redelijk dron-ken Sinterklazen aan het vechtenwaren om de rechten van de wijk.

Men zegt dat je geuren en smakennooit vergeet en weet te plaatsen inde tijd. In het huis van mijn groot-ouders rook het altijd naar chlooren verf. Mijn oma was heel schoon.In het voorjaar had je vroeger ‘degrote schoonmaak’; het hele huis

werd leeggehaald, de bedden en degordijnen werden gewassen, waarnodig werd geschilderd en gewit,kortom het huis stond op z’n kop. Maar voordat mijn moeder konbeginnen in haar eigen huis moestze eerst mijn oma helpen. Toen velejaren later de huizen aan deRozenlaan gesloopt werden ver-zuchtte mijn moeder: ‘Daar rechtsligt drie kubieke meter kalk vanmijn hand’.Vol afschuw en bewondering keekik als kleine jongen naar mijn opaals hij zich stond te scheren. Hij hadeen brede leren riem waarmee hijzijn scheermes vlijmscherp maakte.Met een scheerkwast zeepte hij zijngezicht in van het merk ‘De vergul-de hand’. Hij zette het mes op zijnkeel en begon te scheren. Het isaltijd goed gegaan en hij rook naarscheerzeep en tabak.

De laatste keer dat ik hem zag wasop een zaterdag of zondag eindnovember 1958. Ik moest van mijnmoeder wat brengen. Nog zie ikhem zitten in zijn rookstoel linksvan de kolenkachel in zijn grijzevestje met het zakhorloge en dehorlogeketting op zijn buik. Hij konzijn rechterarm bijna niet meerbewegen: hij had een beroertegehad. Ik ging snel weer naar huisen waarschuwde mijn moeder. Dokter Stadig in Bennekom was dehuisarts. Bijna niemand had toentelefoon, dus belde mijn moeder bijBerends, waar zij werkte. Het duur-de uren voordat Stadig arriveerde.Mijn moeder maakte ruzie en ver-weet hem dat de gereformeerdeboeren in de Bennekomse Meentvoor hem belangrijker waren. Mijnopa kreeg een zwaardere beroerte.Toen mijn moeder aan zijn bedkwam vroeg mijn oma: ‘wie is dat?’.Hij glimlachte en zei: ‘Mina’. Eenpaar dagen is hij nog bij kennisgeweest maar op 1 december over-leden. In die periode heb ik geleerd sjek-kies te draaien. Mijn opa kon het

niet meer en we hadden nog de illu-sie dat hij weer beter zou worden.Ik wilde ook meehelpen en mijnvader leerde het me. Hij heeft zeniet meer mogen roken.Zijn dochter ‘Mina’ was zijn favo-riet en zijn zoons Henk en Age zijngrote trots. Hun basisopleidingheeft hij met hard werken mogelijkgemaakt en zijn droom is uitgeko-men: ze hoefden niet als hij elkdubbeltje om te draaien en hebbenhet verder gebracht als hem.

Mijn moeder kreeg een nieuwetaak: ze stopte met werken bijBerends en ging haar moeder ver-zorgen. Bijna 20 jaar bezocht zehaar dagelijks, ze deden samenboodschappen en maakten uitstap-jes (vooral naar de familie inUtrecht). In 1976 werd oma onrustig, zewilde verhuizen want ze vond dathet in huis ging stinken. Dat wasniet waar. Toch ging ze naar eennieuwe seniorenflat aan de Weer-destein in Ede. Dat heeft maar kortgeduurd. Ook daar kon ze niet aarden. Zeverhuisde naar het bejaardenhuis‘De Klinkenberg’. Ze kreeg darm-klachten en na een kijkoperatiebleek dat ze darmkanker had enongeneeslijk ziek was. Op 2 februa-ri 1977 heeft ze me nog gefelici-teerd voor mijn verjaardag. Op 14februari heeft ze mijn vader nogbedankt voor alles wat hij voor haargedaan heeft. Enkele uren later is zeoverleden.

Hun graf en dat van mijn ouderslaat ik door een professioneelbedrijf onderhouden zo lang als ikleef. Ik heb het onlangs nog voor 10jaar bijgekocht. Ze liggen er netjesbij. Als het kan ga ik elke week naarze toe en mijn lieve Barbara zorgtvoor de bloemen en de plantenzodat het er altijd fleurig uitziet.

Dat is het minste wat ze verdiendhebben!

Trouwfoto van Age Leijenaar en Frieda Jansen Clasina Berendina (Ineke/Ine)


(7) Hendrik Leijenaar

Eerste machinist Holland Amerika Lijn. Geboren te Utrecht op 9 mei 1921, overleden te Zwolle op 27 augustus2006. Hij trouwt te Rotterdam met Henriëtte Herlinde Else Fintje Metzger (Jettie), geboren te Rotterdam op 28 september 1923. Kinderen:Herlinde Yolande Geboren te Rotterdam op 14 april 1954. Zij is getrouwd met Antonius Johannes Maria (Anton)van der Hijden, geboren op 14 april 1953.Anita Yvonne Geboren te Rotterdam op 14 april 1954. Zij is getrouwd met Paulus Francois Martinus Maria(Paul) Coppes, geboren op 2 december 1950.Desirée Monique Geboren te Medford (Oregon) op 23 februari 1960. Zij is getrouwd met Johny JohannesCornelis Rullens, geboren op 7 februari 1959.Roland Hendrikus Alexander Gerald Geboren te Dongen op 26 december 1965 (zie 8).

Een groot deel van deze beschrij-ving zal over de rederij HollandAmerika Lijn gaan. Die heeft hetleven van ome Henk bepaald. Vanzijn werkzame leven misschien eenminderheid, maar voor hem volgensmij de mooiste periode in zijnleven.

Eind jaren 30 ging het economischwat beter in Nederland. Er werdweer geïnvesteerd en in Rotterdamwerd op 10 april 1937 door konin-gin Wilhelmina het nieuwe vlagge-schip van de Holland Amerika Lijnte water gelaten: de Nieuw Amster-dam. Op 23 april 1938 werd hetopgeleverd. De eerste reis was op10 mei 1938 via Boulogne enSouthampton naar New York.

Nieuw Amsterdam is de naam vaneen kleine Nederlandse kolonie inNoord-Amerika zo rond 1650. Hetwas gelegen aan de monding vaneen grote rivier en de Nederlandersdreven er handel met de Indianen. Een Engelsman in Nederlandsedienst, Hudson, was de eerste gou-verneur en de rivier is naar hemgenoemd. De eerste Nederlandsegouverneur was Peter Stuyvesant.Veel namen daar herinneren aan deNederlandse aanwezigheid: LongIsland (het lange eiland), Harlem(Haarlem), Brooklyn (Breukelen),Wall Street (Walstraat). Zelfs denaam Yankee is Nederlands. DeIndianen wisten dat de meesteNederlanders Jan of Kees heettenen verbasterden het tot Yankee enSinterklaas werd Santa Claus. Na een door de Nederlandersgewonnen zee-oorlog van de Britten

ruilden we Nieuw Amsterdam invoor Suriname en de naam werdveranderd in New York.De chef van de centrale van deENKA (zijn naam ben vergeten)zorgde ervoor dat ome Henk kongaan solliciteren bij de HAL en hijwerd aangenomen als leerlingmachinist op de Nieuw Amsterdam.

Op 1 september 1939 vielen deDuitsers Polen binnen en brak deTweede Wereldoorlog uit. HoewelNederland neutraal was, kregen demeeste zeeschepen opdracht deNederlandse havens te mijden.Ome Henk zou Nederland zes jaarniet meer zien. Toen de Duitsers op 10 mei 1940Nederland binnenvielen was deNieuw Amsterdam in de haven vanBoston. Amerika was nog niet in deoorlog betrokken; dat gebeurderuim een jaar later op 7 december1941 na de Japanse aanval op PearlHarbour.

Zonder de directie van de HAL erin te kennen was de Nederlandseregering in onderhandeling met deBritten over een mogelijke overna-me van het schip door het BritishMinistry of Transport. De directiewas hierover uiterst veront-waardigd.Toen echter de mededeling kwamdat de Nieuw Amsterdam geendienst zou doen in de Rode Zee, opdat moment een van de gevaarlijk-ste gebieden, was dat een kleinegeruststelling.Op 7 september werd het schip bijRobbins Dry Dock, N.Y. geïnspec-teerd. Vier dagen later viel debeslissing, het schip werd vooronbepaalde tijd afgestaan aan deBritten. Ze werdt toegevoegd aande zogenoemde ‘Monsters’; ditwaren schepen die door hun snel-heid in staat waren zonder escortegrote hoeveelheden troepen te ver-voeren. Dit waren de Britse QueenMary, Queen Elisabeth, Mauretania,Aquitania en de Franse Île deFrance.Er werd een begin gemaakt met hetvan boord halen van alle kunst-schatten, houten panelen en eendeel van het meubilair. De rest vande verbouwing zou plaats vinden inHalifax, dus voer men naar dezeCanadese haven. Daar aangekomenbegon men met één van de vele ver-bouwingen die het schip nog tendeel zouden vallen. Om te begin-nen werd achterop het Lower-pro-menadedek een 4 inch kanongeplaatst en ook luchtafweer-geschut. Oude wapens afkomstiguit de Eerste Wereldoorlog die nietbepaald betrouwbaar waren en nog

Trouwfoto van ome Henk en tanteJettie. Links mijn broer Bas

als bruidsjonker

AnitaHerlinde

Herlinde en Anita in VolendamDe tewaterlating van de Nieuw Amsterdam op 10 april 1937


wel eens konden weigeren. Weerworden er kostbare stukken enandere artikelen van het schipgehaald. Het schip kwam in beheervan de Cunard White Star Line enwerd alles volgens de richtlijnen vanhet Engelse Ministry of Transportgeïnventariseerd.Aan de buitenkant van het schipvind een ware metamorfose plaats:de bovenbouw wordt geelbruingeschilderd en de schoorstenen enmasten worden zwart, net als debinnenkant van alle ramen enpatrijspoorten. De brug wordtbekleed met beton.

Hierna vertrekt de Nieuw Amster-dam naar Singapore waar ze in hetgrote dok van de Britse marinewordt klaar gemaakt voor haarnieuwe taak: troepentransport-schip. Alle luxe artikelen wordenvan boord gehaald en muurschilde-ringen en houtsnijwerk verdwijnenachter houten betimmeringen. Veelmeubilair, tapijten etc. wordenopgeborgen in het ruim.In veel hutten worden houten kooi-en geplaatst, zodat er ±10 man kun-nen slapen. Ook worden er allerleitechnische veranderingen uitge-voerd. Het schip zal zo'n 6000 mili-tairen per reis vervoeren. Op 24december 1940 gaat het schip opweg naar Sydney, Australië. InSydney aangekomen worden de inSingapore gedane verbouwingenniet geheel in orde bevonden en

wordt er weer het een en ander ver-anderd.Gedurende de oorlog zullen er nogvele veranderingen plaats vinden,de grootste is tijdens een dokbeurtin San Francisco waar het schipgeschikt gemaakt word voor hettransport van 8000 militairen. Hetwordt al gauw bekend dat er op deNieuw Amsterdam goed voor detroepen wordt gezorgd en dat hetschip onder een gelukkig gesternteschijnt te varen. Het krijgt van desoldaten de bijnaam ‘Lucky Lady’.

Ome Henk was toen 19 jaar oud.Niemand wist hoe lang de oorlogzou gaan duren en hij had regelma-tig angsten en heimwee. Vooral hetpersoneel in de machinekamer hadhet moeilijk: ze werkten velemeters onder de waterlijn. Als ereen torpedo inslaat zijn ze kansloos.Maar er was een oudere machinist:Tinus Tussenbroek (zo ongeveerherinner ik zijn naam). Hij had eenvaderlijke invloed op ome Henk enheeft hem de eerste moeilijke perio-de doorgeholpen.

De Nieuw Amsterdam werd inge-zet bij de oorlog in Noord-Afrika.Troepen uit Australië, NieuwZeeland en Zuid-Afrika werd naarhet front vervoerd. Terug werdenvaak krijgsgevangenen naar Durban(Zuid-Afrika) gebracht die dan laterin het noorden van Canada de oor-log uitzaten. Ome Henk verteldemij eens dat de Italiaanse gevange-nen erg makkelijk waren; zij warenblij dat voor hen de oorlog afge-lopen was. De Duitsers waren

anders. Midden in de Rode Zeeweigerden eens enkele tientallenDuitsers het dek weer te verlatennadat ze gelucht waren. De bewa-kers waren Nepalese Gurka’s. Naherhaalde waarschuwingen open-den zij het vuur. Er vielen veeldoden en gewonden. Een Duitsegeneraal eiste op hoge poten dat hetschip moet worden stilgelegdomdat hij niet wenste dat dat de lij-ken tijdens de zeemansbegrafenisdoor de scheepsschroeven zoudenworden vermorzeld. De kapiteinvroeg hem of hij wenste dat zijnmensen zouden verdrinken als eenDuitse torpedo tijdens de begrafe-nis het schip zou treffen. De gene-raal bond in.

Hij vertelde ook van een optredenvan Vera Lynn op de pier bijDurban. Het schip dreigde te kap-seizen toen alle manschappen naaréén kant gingen. Er was de geheimebasis op de Maledieven in deIndische Oceaan die de Duitsers ende Japanners nooit ontdekt hebben.Port Darwin was de thuishaven vande Nieuw Amsterdam in Australië.Hier werden de Australische enNieuw-Zeelandse troepen inge-scheept. Het was ook de thuisbasisvan de Amerikanen. Regelmatigwaren er vechtpartijen tussen deAmerikanen en de Australiërs,waarbij ook slachtoffers vielen.

Er was summier contact met thuis:via het Rode Kruis en het neutraleTurkije kwam er af en toe eenzwaar gecensureerd briefje. Heteerste wat ome Henk in de vroeg of

met het hondje Bullie alles wel goedwas. In mei 1945 was de oorlog inEuropa voorbij. Voor ome Henknog niet. In augustus capituleerdeJapan en was de Tweede Wereld-oorlog voorbij.Eind september kwam er berichtdat hij aan het eind van de middagmet een vrachtauto van de Marinezou thuiskomen. Mijn opa en omawaren hypernerveus: ze haddenhun zoon zes jaar geleden voor hetlaatst gezien. Oma ging bij boerLuttikhuizen nog verse karnemelkhalen. Op de terugweg kwam ze devrachtauto tegen. Ome Henksprong eruit, oma viel bijna flauwen de karnemelk stroomde over deReehorsterweg. Het was een mooimaar emotioneel weerzien.

Al snel keerden de truttigeNederlandse normen en waardenweer terug. Ome Henk had in zijnwerk een enorme praktijkervaringopgedaan. Maar de HAL eiste dathij eerst zijn theoretische opleidingzou gaan volgen. Er volgde eenkoude winter en het ouderlijk huisaan de Reehorsterweg was nietwarm te stoken; daar kon hij nietstuderen. Hij ging naar mijn ouder-lijk huis aan de Blotenberglaan. Inhet warme keukentje heeft hij daarzijn studie afgerond.

De eerste jaren na de oorlog warenjaren van gebrek. Bijna alles wasnog op de bon. Als hij na een reisuit Amerika terugkwam, nam hijvan alles mee: sigaretten, strop-dassen en kostuums, nylonkousen,

blikken sinaasappelsap voor mij enmijn broer etc.Hij wilde er niets voor hebben. Hetwas een onbaatzuchtig mens zonderkapsones. Hij had één klein nadeel:zijn punctualiteit. Als je een af-spraak had om drie uur, dan was hetdrie uur! Niet vijf minuten eerderen vooral niet vijf minuten later.

Toen ik een jaar of twee was namhij mij vaak mee in het bakje voor-op de fiets. Sommigen vroegen aanhem of ik zijn zoontje was wat mijnvader weer jaloers maakte. Ik kanmij dat nog een beetje herinneren.Vooral de witbetegelde vishandelvan Rijsemus aan de Kamper-foelielaan. Ome Henk was een fer-vent haringliefhebber. Hij heeft mehet haringeten geleerd en zelfs nukan ik het nieuweharingseizoen nietafwachten.Hij had in die periode zwaar verke-ring met Tonnie van der Plas. Haarouders hadden een tuiniersbedrijfaan de Stationsweg. Haar broerEvert was een kameraad van hem.Altijd heeft hij contact met hengehouden.Op een reis naar Amerika ontmoet-te hij zijn toekomstige vrouw: JettieMetzger. Na hun huwelijk woon-den ze in een flat aan de Dortselaanin Rotterdam. Toen de tweeling Herlinde en Anitawas geboren was tante Jettie vaakbij ons in de Ranonkellaan als omeHenk op reis was. Opa en omaLeijenaar vonden het prachtig zo’ntweeling. Opa stond bij de tweelingbekend als ‘opa snor’.Midden jaren 50 verliet ome Henk

de HAL en emigreerde met zijngezin naar Amerika. Mijn oudersnamen meubilair over en een col-lectie platen met klassieke muziek.Die heb ik nog steeds in mijn bezit.Ze vestigden zich in de stadMedford in Oregon. Daar is mijnnicht Desirée geboren. Er bleef eengoed contact bestaan. Elke maand schreef ik een blauwluchtpostvelletje vol met mijn bele-venissen: bijvoorbeeld dat mijnbroer en ik postzegels waren gaanverzamelen. Binnen de kortstekeren stuurde ome Henk een doospostzegels naar ons op. Op mijnverjaardag stuurde hij altijd eenpaar dollarbiljetten op. Een collegavan mijn vader had een bandrecor-der en zo ontstond de gesprokenbrief. Enkele weken later kwam hetretourbandje uit Amerika.

Midden jaren 60 keerde het gezinterug naar Nederland. Zij vestigdenzich in West-Brabant, waar mijnneef Roland is geboren. Ome Henkwerkte daar voor enkele bedrijven. Jammer genoeg strandde het huwe-lijk. Tante Jettie is een stadsmens,praktisch en met veel humor. Ze isrecht voor z’n raap en je weet pre-cies wat je aan haar hebt. Alsiemand haar niet bevalt noemt zedie steevast ‘een halve zool’.

Ome Henk ± 1945

De Nieuw Amsterdam in het Panama Kanaal

Ome Henk met links op zijn revershet margrietje. Prinses Margriet is inde oorlog in Canada geboren en werd

het symbool van de Nederlandsekoopvaardij

De Nieuw Amsterdam in haar oorlogskleuren


(8) Roland Hendrikus Alexander Gerald Leijenaar

Geboren te Dongen op 26 december 1965. Hij is getrouwd met en gescheiden van Jacqueline van der Kloot.

Ik herinner me een metershogewasdrooginstallatie die ze hadgebouwd. Met een soort katrolwerd de was omhoog gehesen en inde volle wind was het in enkeleminuten droog. Ze hield bij huiskalveren voor de slacht. Overal zagze handel in.

We hadden ook contact met eenkennis van haar in Rotterdam: tanteGerda en haar herdershond Tarzan;zij woonden in de Rotterdamse wijkCharlois samen met haar man enzijn broers die een aannemersbe-drijfje hadden. Mijn vader en ik gin-gen daar graag naar toe alsFeyenoord thuis speelde. Voor dekaartjes werd gezorgd en alsFeyenoord eens een keer verlorenhad gingen de broers een uurtje partzitten om het te verwerken.

Als ome Henk in Ede was ging hijaltijd naar Ede-zuid, waar hijopgroeide. In zijn tijd was het boe-renland met af en toe een paar huis-jes. Nu is het helemaal volgebouwd.Hij liep daar rond met de handjesop de rug en had het vermogen deoude situatie voor de geest te halen.Hij wist precies wie waar woonde,eventueel met de bijnamen erbij.Daar had hij zijn jeugd doorge-bracht en het bleef aan hem trek-ken: hij moest er af en toe heen.Ik bewaar de rest van mijn levengoede herinneringen aan hem.

Epiloog

Hiermee is mijn zoektocht in onzefamilie beëindigd en treedt er ookeen grote stilte in: zijn er nog fami-lieleden die dit willen voortzetten?Ik hoop het van harte. De generatie van mijn ouders isbijna uitgestorven en die van mijbinnen afzienbare tijd ook. Ik weet het: onze familiegeschiede-nis is niet mooier of slechter dan dievan anderen: ‘elk huisje heeft zijnkruisje’, maar elk mens heeft in zijnleven ook illusies, hoop, plannen enwil het beste voor zijn kinderen. Zozijn de meeste van onze vooroudersmet hun leven begonnen; de éénmet meer succes dan de ander.

Mijn eindproduct is geen luxe druk-werk, maar een printje in een ring-bandje. Toch bevat het veelgeschiedenis, vreugde en tranen.Aan toekomstige generaties wil ikzeggen: gooi het niet weg. Als het jeniet interesseert, bewaar het. Je kin-deren willen straks misschien welweten wie hun voorouders warenen hoe het hun verging.

Zowel in onze families De Heij enLeijenaar is de mannelijke lijn uit-gestorven. Dat maakt niet uit, erzijn er in andere takken genoegovergebleven.

Ik heb het met veel plezier geschre-ven en elke keer kwamen er herin-neringen boven waarvan ik dachtdat ik ze allang vergeten was. Ikhoop dat je het met hetzelfdeplezier hebt gelezen.

Tenslotte dit: in februari 1977 zeimijn oma op haar sterfbed tegenmijn moeder: ‘kind, mijn leven is alseen zucht voorbijgegaan’. En zogeldt het voor iedereen. Bedenk:het laatste hemd heeft geen zak.Probeer van die zucht iets nuttigs temaken en als de pastoors en domi-nees gelijk hebben, dan kunnen weonze voorouders straks recht in deogen kijken.

Juli 2011

Met vriendelijke groeten,

Cornelis (Kees) de Heij

FAMILIEKRONIEK VAN KEES DE HEIJ 49

Cornelis Leijenaar 11Geertje Leijenaar 11, 13Gijsbert Jan (2) Leijenaar 18Gijs (Gijsbert) Leijenaar 19Clasina Leijenaar-Veerman 17Magdalena Leijenaar 11Jannetje Leijenaar 11Catharina Geertruida Wilhelmina Leijenaar 16Age (Ykes) Leijenaar 13Elisabeth Wilhelmina Leijenaar 11Gijsbertus Jan Leijenaar 13Jacomina Dingena Lydia Leijenaar 13Bastiaan Age Leijenaar 26-27Hendrik Leijennar 27Cornelia Anthonia (Cor) Leijenaar 35Cornelus Antonie (Kees) Leijenaar 35Clasina Berendina Leijenaar 40Clasina Berendina (Ineke/Ine) Leijenaar 40Levensloos geboren jongetje Leijenaar 35Desirée Monique Leijenaar 43Anita Yvonne Leijenaar 43Roland Hendrikus Alexander Gerald Leijenaar 43, 47Roland Leijenaar 45Herlinde Yolande Leijenaar 43Levensloos geboren meisje Leijenaar 35Jacomina Geertje (Geertje) Leijenaar 35Elizabeth (Bep) Leijenaar 35Sjoukje (Sjouk) Leijenaar 35Joannes Hendrikus (Jo) Leijenaar 35Maria Aletta Sjoukje (Marie) Leijenaar 35Cornelus Anthonie Leijenaar 35Nico Leijenaar 30, 34Bep Leijenaar 31Riek Leijenaar 31Cornelus Leijenaar 30-31, 34Age Bastiaan Leijenaar 27, 31Sjouwke Leijenaar 26Hendrik Leijenaar 26-27, 43Bastiaantje Age Leijenaar 13Dingena Lydia Leiejnaar 13Cornelus Antonie Leijenaar 13Nicolaas Bastiaan Arie 13Sjoukje (Sjouwke) Leijenaar 13Aaltje Leijenaar 7Age Ykes Leijenaar 7Jan Leijenaar 3, 7Ieke (Ykke) Leijenaar 3Hantje Jans leijenaar 3Bastiaantje Leijenaar 13Dingena Lydia (Nan) Leijenaar 35Lenin 28Johanna Francina Jacoba van der Linden 21Jacobus Adrianus van der Linden 21Jaantje Lorijn 7Willemien Lunshof 11Luttikhuizen 45Vera Lynn 44Hendrika van Maarseveen 13Marat 2Marie Antoinette 2Aaltje Marree 21

Adrianus Marinus Marree 21Marshall 39Henriëtte Herlinde Else Fintje Metzger (Jettie) 43Jettie Metzger 45Albert Mitchell 18Louis Mountbatten 38Hendrina Mulder 7Laurentius Mulder 7Napoleon Bonaparte 2Lodewijk Napoleon 3Geertje Wybrens Nauta 11Michel Ney 3Nieuw Amsterdam 42Wilhelmina Elisabeth de Nigteren 13Lodewijk (Louis) Napoleon 2Vladimir Oeljanov 28Sietze Oosterbaan 13Harm Lodewijk Oosterbaan 13Peternella van Os 21Cornelis van Os 21Anna Palowna 3Peter de Grote 26Pablo Picasso 36Jan Christiaan Plante 13Maarten Plante 13Alberdina Plasman 13Wijcher Anthonie Pleijter 11Wijcher Pleijter 11Prinses Juliana 16Cornelia Wilhelmina Rijksen 13Robespierre 2Ginger Rogers 36Johny Johannes Cornelis Rullens 43Santa Claus 42Klaasje Schaap 21Anthonia Wilhelmina van Schooneveld 20, 27Anthonie van Schooneveld 21Anthonia Wilhelmina (2) van Schooneveld 21Leendert Schulp 11Annigje Schut 11J.C. Schuttevaer 16Pieter Sipkes Seevensma 3Sipke Pytters Seevensma 3Sinterklaas 42Willem Smits 7Soekarno 38Spoor 39Dokter Stadig 41Willemina Straver 13Nicolaas Straver 13Helena Takken 13Gerrit Takken 13Tjamken Douwes 3Pieter Jelles Troelstra 29Geertruida Tromp 13Tinus Tussenbroek 44Mijntje Veerman 13, 21, 31Clasina Anthonia Veerman 21Clasina Anthonia (2) Veerman 21Johannes Wilhelmus Veerman 21Gerrit Lambertus Veerman 21


Aaltje Jans 3Teuntje van den Akker 21Anne Arontius 6Teuntje Asmus 13Fred Astaire 36Aukjen Luitjens 3Margaretha Wilhelmina Beem 21Berends 41Cornelia van den Berg 13Tjiske Gerbens Blauw 13Blücher 3Magdalena Boor 11Geert Teunis Bosma 11Koop Hendriks Bosma 11Willi Brandt 36Neeltje Bregman 11Johanna van den Brink 21Anthonie van den Brink 21Van de Brink 38Johanna Elisabeth Broekman 21Merrigje Brugman 13Gerritje Buitenhuis 21Betje Goverdina Buizert 13Cornelis Buizert 13Diederik Buizert 13Maria Aletta Cabo 13, 31, 35Maria Cabo 34Joannes Cabo 13, 35Paulus Francois Martinus Maria (Paul) Coppes 43Antoinetta Pieternella Correlje 11Albertus Pieter ten Dam 13Johan ten Dam 13Albertus Gerardus ten Dam 13Vroukjen Dijksma 7Renje Elbers 11Max Eterman 35Hinke Annes Faber 3Anne Johannes Faber 3Mahadma Ghandi 31Mahatma Ghandi 38Femmigje Gort 11Egbert Gort 11tante Graddie 35Gerarda Grim 21Gerrit Grim 21Maria Groen 7Van Gulik 41Catharina Hendrika Maria Haasbroek 21Maria Hubertina Hanssen 13Hubert Casper Joseph Hanssen 13Dina Haseleger 13, 28Dina (2) Haseleger 18Jan Dirk Haseleger 13Hendrik Haseleger 13Hatta 38Frederika Berendina Haverkamp 27

Cornelis (Kees) de Heij 46Gerritje Heilbron (Hillebron) 13Hendrika Johanna (Riek) Leijenaar 35Hendrika van Maarsseveen 35Jurjen Johannes Hermanides 3Hevea rubberfabriek 30Antonius Johannes Maria (Anton) van der Hijden 43Meester Hoek 31Hendricus Hermanus Hofstee 16Catharina Sjoukje (Toosje) Hofstee 16Johan Gerardus Hofstee 16Wilhelmus Holleman 35Willem Holleman 34Hudson 42Jan Tjerks 3Johanna Frieda Jansen 27Johan Frederik Jansen 27Frieda Jansen 38-39Jetle Oeges 3Jetske Ykes (Ages?) 3Jan de Jong 6Geertrui de Jong 11Cornelia Jongboer 13Cornelis Martinus Jongboer 13koniging Juliana 39Johan Jacobus Kimmel 13Marinus Jacobus Kimmel 13Marinus Kimmel 16Johan Jacobus (2) Kimmel 17Marinus (2) Kimmel 16Johan Kimmel 26Wilhelmina Kimmel 16Arie (Age) Kimmel 16Tjiets (Tjtietske) Jans Klapper 3Jan Klapper 3Jacqueline van der Kloot 47Geurtje van Kooten 35Paul Kruger 37Gertrud Lamsoor 13Wilhelmina (tante Mien) de Lang 13Jan Willem de Lang 13Jan Willem de Lang 21Thomas Josephus de Lang 21Jan Gijsberts Leijenaar 3Ieke (Ykke) Jans Leijenaar 3Jetske Leijenaar 3, 7Aukje Leijenaar 3, 7Age Leijenaar 3, 11, 13, 35, 37, 39Iebbeltje Leijenaar 3Yke Leijenaar 7, 11, 13Tytje Leijenaar 7Gijsbert Leijenaar 7, 11Hans Leijenaar 7Yke Ages Leijenaar 11Ruurd Leijenaar 7Sjoukje Leijenaar 11

Namenindex


Wilhelmus Hendrikus Veerman 21Wilhelmus Veerman 21Clasina Veerman 21, 27Wilhelmus Johannes Veerman 21Christoffel (Stoffel) Veerman 21Hendrik Alexander Veerman 21Antonie Hendrik Veerman 21Hendrik Veerman 2 0-21, 27Jan Veerman 21Hermanius van de Velde 6Dirkje Vermeulen 21Cato Vermeulen 21Cornelis Verschoor 11Willem Verschoor 11Wilhelmina Versteeg 11Jan Versteeg 11Dingena de Vette 13Govert Vink 6Francina Gijsberta Visser 11Cornelis Sytses Wagenmakers 11Sjoukje Wagenmakers 11Van de Wal 31Guurtje van Walen 11Willem van Walen 11Wellington 2Christiaan de Wet 37koningin Wilhelmina 42Maria Alberta Wilson 21Dirk Adrianus Wilson 21Sjoerd Oeges Zeyl 3Johanna Maria Zuithoff 13Gerhardus Sebastiaan Zuithoff 13Wilhelmina de Zwart 21

Family Leijenaar

Documents

Transcript of Family Leijenaar