Faculteit der Rechtsgeleerdheid Leibniz Center for La · van het vermogen categorieën van gevallen...
63
Wetsanalyse met ontologieën en regels Resumé collegedag1 Faculteit der Rechtsgeleerdheid Leibniz Center for Law Alexander de Boer Tom van Engers
Transcript of Faculteit der Rechtsgeleerdheid Leibniz Center for La · van het vermogen categorieën van gevallen...
Wetsanalyse met ontologieën en regels
Resumé collegedag1
Faculteit der Rechtsgeleerdheid
Leibniz Center for Law
Alexander de Boer
Tom van Engers
Kennis, taal en representatie
De agent als drager van kennis
Abstractie
Ontologische stratificatie
Problemen oplossen
Kennis in de organisatie
Agents
Waarnemingsvermogen
Vermogen tot handelen
Redeneervermogen
Vermogen om beslissingen te nemen
Motieven
Plannen: waarneming of motief leidt, onder
bepaalde voorwaarden, tot handeling
Over Dingen en Beweringen
Er zijn dingen (auto’s), en er zijn beweringen (of
gegevens) over dingen (dit hier is een auto)
Er zijn dus ook beweringen over beweringen:
de bewering ‘dit hier is een auto’ is niet
waar;
als je beweert dat iets een auto is, dan
beweer je ook dat het een voertuig is
Ontologie is de studie van de dingen
Epistemologie is de studie van beweringen
CWA versus OWA
Niet over alle dingen zijn gegevens in databases beschikbaar
De closed world assumption (CWA) is de aanname dat alles dat we niet weten, niet zo is:
Als we weten dat de beschikbare gegevens volledig zijn,
Als we toch tot een conclusie moeten komen op basis van
de beschikbare gegevens.
Kennisrepresentatie gaat uit van de open world assumption (OWA)
Kringen waarin gehandeld wordt
1. Operationeel: behandeling individuele gevallen
2. Ontwikkeling: ontwikkelen en beschermen van het vermogen categorieën van gevallen te behandelen
3. Beleid: wegnemen van beperkingen en het ontwikkelen en beschermen van economische middelen
Resumerend
Kennis
Dingen en beweringen, OWA en CWA
Epistemologie en Ontologie
De agent cyclus
Ontologische stratificatie
Perspectieven op kennis in de organisatie
Wetsanalyse met ontologieën en regels
Analyse van regelgevende bronnen
Faculteit der Rechtsgeleerdheid
Leibniz Center for Law
Alexander de Boer
Tom van Engers
Relaties tussen Rechtsbronnen
Wetgeving
Legis-
prudentie
Juris-
prudentie
Doctrine
Kenmerken van Rechtsbronnen
Wetgeving
Precieze manier van refereren, duidelijke identiteits
en versiecriteria
Legis- en jurisprudentie
Precieze manier van refereren, duidelijke identiteit,
geen versies
Doctrine
Slordige manier van refereren, geen identiteitcriteria
en slordige versiecriteria
Lagen in de regelgeving (1)
Regelgeving bevat
regels voor bepaalde
zaken
Traditionele opdeling:
Gedragsnormen
vs.
Competentienormen
Veel “overhead”
Kernregels
Procedures voor
burgers
Procedures voor
ambtenaren
Rule management
Lagen in de regelgeving (2)
Normen zonder
definities zijn vaag,
maar hebben nog
steeds betekenis
Definities zonder
normen vertellen
eigenlijk niets
Er bestaan diverse
soorten regels en
definities
Defin
ities
Kernregels
Procedures voor burgers
Procedures voor
ambtenaren
Rule management
Modellen
De meeste modellen modelleren de
betekenis van de wet, niet de wet zelf
Verschillen
Modellen worden vereenvoudigd
Modellen richten zich op een deel van de
wet
(Leidend tot meer vereenvoudiging)
Interpretaties zijn toegevoegd aan het
model
Tussenmodel
Domein specifiek
applicatie model
Model
van
regel-
gevende
tekst
Regel-
gevende
tekst
Selectie, vereenvoudiging en interpretatie van
termen
Interpretatie van de tekst
Definitie
Tabakswet, artikel 1, aanhef, onderdeel a
In deze wet en de daarop berustende
bepalingen wordt verstaan onder:
a. tabaksproducten: producten die zijn
bedoeld voor roken, snuifen, zuigen of
kauwend, en die bestaan uit tabak;
Definitie – Algemene structuur
Definitie bestaat uit:
Scope definitie (optioneel)
Definiendum
Definiens
Definitie - Afkorting
Sommige definities zijn simpelweg
afkortingen
Tabakswet, artikel 1, aanhef, onderdeel k
In deze wet en de daarop berustende
bepalingen wordt verstaan onder:
k. nicotine: nicotine alkaloiden;
Definitie – Type uitbreiding
Wet inkomstenbelasting 2001, artikel 1.7,
eerste lid, tweede volzin
Onder een lijfrente wordt mede verstaan de
aanspraak op winstuitkeringen voorzover die
uitkeringen verband houden met een lijfrente.
Enige verschil met een gewone definitie:
“mede”
Gebruikt als er meerdere alternatieven bestaan
Wordt soms vervangen door een opsomming.
Definitie – Legale fictie
Wet inkomstenbelasting 2001, article 2.2, tweede lid
Een Nederlander die in dienstbetrekking staat tot de Staat der Nederlanden, wordt steeds geacht in Nederland te wonen indien hij is uitgezonden:
Vaak voorzien van een sterke scope definitie
“Voelt” als een norm, maar gedraagt zich als een definitie
Definitie – Eigenschappen (1)
Definieert een eigenschap voor een concept.
Lijkt erg op een norm.
Wet op de lijkbezorging, artikel 43, eerste lid
Een begraafplaats kan worden gesloten.
Gaat niet over het fysiek sluiten van het terein
(sluiten van een poort) maar over een
“toestand”.
Definitie – Eigenschappen (2)
Paspoortwet, artikel 4, eerste volzin
Elk reisdocument blijft na uitreiking
rijkseigendom.
Heeft normatieve gevolgen
Norm – Recht Doorgaans duidelijke signaalwoorden:
Algemene kinderbijslagwet, artikel 7
De verzekerde heeft overeenkomstig de
bepalingen van deze wet recht op
kinderbijslag voor een eigen kind, een
aangehuwd kind en een pleegkind dat
a. …
Norm - Plicht
Gebruikt “presentatie van een feit”
(heeft duidelijke voorkeur in de
Aanwijzingen voor de regelgeving)
Wet op de lijkbezorging, artikel 46, eerste
lid
Op een gesloten begraafplaats worden
geen lijken begraven.
Normen – Algemene structuur
Normzinnen bestaan uit een norm (kernzin) met
voorwaarden (bijzinnen)
Alle gebruikte termen zijn:
Eerder expliciet gedefinieerd, of
Eerder impliciet gedefinieerd, of
Meestal aangeduid met een referentie: “als bedoeld in”
Naamgeving komt niet altijd overeen
Niet gedefinieerd (algemene (juridische)
kennis)
Uitzonderingen
Onteigeningswet, artikel 85, eerste lid
In afwijking in zoverre van het bepaalde in artikel
80 kan de gemeenteraad, in geval van
onteigening ten behoeve van de uitvoering […],
aanstonds tot onteigening besluiten.
Houdt in dat een andere artikel niet van
toepassing is.
Impliciete uitzondering
Muntwet 2002, artikel 8
Niemand is gehouden valse of vervalste
munten aan te nemen.
Een uitzondering: ergens is gesteld dat je
verplicht bent om munten te accepteren als
betaling.
Moeilijk te onderscheiden van rechten
Meerdere normen in één zin (1)
Gerechtsdeurwaarderswet, artikel 3a,
derde lid, tweede volzin
In verband met de vereiste spoed kan een
aanzegging mondeling geschieden, in welk
geval zij onverwijld schriftelijk wordt
bevestigd.
Twee (gerelateerde) normen in één zin
Meerdere normen in één zin (2)
Algemene Kinderbijslagwet, artikel 14, tweede
lid
Een aanvraag wordt ingediend door middel van
een door de Sociale verzekeringsbank
beschikbaar gesteld aanvraagformulier.
Impliciete norm?
Is de Sociale verzekeringsbank verplicht om een
formulier beschikbaar te maken?
Meerdere normen in één zin (3)
Douanewet, artikel 13, eerste lid
Bij het onderzoek, bedoeld in artikel 12,
mag een woning zonder toestemming van
de bewoner slechts worden binnengetreden
door ambtenaren van de rijksbelastingdienst
die door de inspecteur zijn aangewezen.
Deze zin bevat een recht, maar de
aanwezigheid van het woord “slechts” voegt
een verbod toe.
Meta-norm: Van toepassing verklaring
Grondwet, artikel 7, vierde lid
De voorgaande leden zijn niet van toepassing
op het maken van handelsreclame.
Verbreedt of versmalt de toepassing voor
andere normen
Voegt impliciet een conditie toe aan een andere
norm
Procedurele norm
Kieswet, artikel J 25, eerste lid
De kiezer overhandigt aan de voorzitter van het
stembureau de oproepingskaart.
Context is onduidelijk: deze regel geldt alleen
bij het stemmen, maar dit volgt niet uit de tekst.
Formele betekenis is onduidelijk: is dit een
uitzondering? Is dit een plicht?
Procedurele normen moeten in volgorde
worden toegepast.
Van rechtswege
Gerechtsdeurwaarderswet, artikel 52,
eerste lid
De gerechtsdeurwaarder is met ingang van
de eerstvolgende maand na het bereiken
van de 65-jarige leeftijd van rechtswege
ontslagen.
Van rechtswege: iets gebeurt, geen
duidelijke rechten/plichten (hoewel
bepaalde rechten en plichten kunnen
worden afgeleid)
Competentie normen (Uitgebreid)
De burgemeester mag paspoorten uitgeven.
Onduidelijke verantwoordelijkheden: Moet de
burgemeester een paspoort uitgeven als iemand
er recht op heeft?
Straffen (1)
Wetboek van Strafrecht, artikel 111
Opzettelijke belediging van de Koning wordt
gestraft met gevangenisstraf van ten
hoogste vijf jaren of geldboete van de vierde
categorie.
Bevat vaak een impliciete norm.
Straffen (2)
Wet Buitenlandse Schepen, artikel 11, derde
lid
De in het eerste lid strafbaar gestelde feiten zijn
misdrijven. De in het tweede lid strafbaar
gestelde feiten zijn overtredingen.
Beroep
Tegen de beslissing staat geen beroep open.
Incompleet? Nee, gestandaardiseerd.
Mogelijk bestaan er meer van dit soort
incomplete standaard zinnen.
Overigen – Creatieven
Kieswet, Artikel A 1
Er is een Kiesraad, gevestigd te
's-Gravenhage.
“presentatie van een feit” suggereert een plicht
Norm is niet geadresseerd
Overigen – Vereisten
Gerechtsdeurwaarderswet, artikel 5, eerste lid,
aanhef
Tot gerechtsdeurwaarder is slechts benoembaar
degene die: …
Geschreven als een recht: Tot
gerechtsdeurwaarder is benoembaar
Maar: het gaat niet over het recht om benoemd
te worden, maar over het recht om te benoemen
Taalkundige ontleding • zelfstandigheidswoorden:
• het zelfstandig naamwoord (substantief)
• het voornaamwoord (pronomen)
• bijvoeglijke woorden:
• het lidwoord (artikel)
• het bijvoeglijk naamwoord (adjectief)
• het voornaamwoord (pronomen)
• werkings- of toestandswoorden:
• het werkwoord (verbum)
• het koppelwerkwoord (copula)
• het hulpwerkwoord (verbum auxiliare)
• het zelfstandig werkwoord (verbum)
• de onbepaalde wijs of infinitief (het hele werkwoord)
• het deelwoord (participium)
• bijwoordelijke woorden:
• het bijwoord (adverbium)
• het hoofdtelwoord (cardinalia)
• het rangtelwoord (ordinalia)
• betrekkingswoorden:
• het voorzetsel (prepositie)
• het voegwoord (conjunctie)
Redekundig ontleden
het gezegde of predicaat
het onderwerp of subject
de zinskern (versus de satelliet)
voorwerpen (objecten)
het lijdend voorwerp of direct object
het indirect object, met de volgende subgroepen:
Het meewerkend voorwerp (met als bijzondere vorm de ethische datief)
Het voorzetselvoorwerp
Het bezittend voorwerp
Het belanghebbend voorwerp
het handelend voorwerp
bepalingen (adjuncten)
de bijvoeglijke bepaling (met als bijzondere vorm de bijstelling)
de bijwoordelijke bepaling
de bepaling van gesteldheid
Werkwoorden verwijzen (meestal) naar
acties/handelingen
Zelfstandige naamwoorden naar concepten
Bijvoeglijke naamwoorden naar eigenschappen
van concepten
Voorbeeld:
“Jan rijdt in een mooie auto”
Analyse van een (stukje) wet: MRB 1994
Hfdst1, afd.1., art.1., lid 2.
Voor motorrijtuigen die behoren tot een
bedrijfsvoorraad en voor motorrijtuigen die voor het
verrichten van werkzaamheden daaraan bij een
herstelbedrijf zijn, kan de belasting, onder bij
algemene maatregel van bestuur te stellen
voorwaarden met betrekking tot het gebruik, in
afwijking van het eerste lid worden geheven ter zake
van de ten behoeve van die motorrijtuigen opgegeven
kentekens als bedoeld in artikel 37, derde lid, van de
Wegenverkeerswet 1994.
Zoek de referenties
Voor motorrijtuigen die behoren tot een
bedrijfsvoorraad en voor motorrijtuigen die voor het
verrichten van werkzaamheden daaraan bij een
herstelbedrijf zijn, kan de belasting, onder bij
algemene maatregel van bestuur te stellen
voorwaarden met betrekking tot het gebruik, in
afwijking van het eerste lid worden geheven ter zake
van de ten behoeve van die motorrijtuigen opgegeven
kentekens als bedoeld in artikel 37, derde lid, van de
Wegenverkeerswet 1994.
Zoek de zelfstandignaamwoorden
Voor motorrijtuigen die behoren tot een
bedrijfsvoorraad en voor motorrijtuigen die voor het
verrichten van werkzaamheden daaraan bij een
herstelbedrijf zijn, kan de belasting, onder bij
algemene maatregel van bestuur te stellen
voorwaarden met betrekking tot het gebruik, in
afwijking van het eerste lid worden geheven ter zake
van de ten behoeve van die motorrijtuigen opgegeven
kentekens als bedoeld in artikel 37, derde lid, van de
Wegenverkeerswet 1994.
Soms is sprake van meerdere
zelfstandignaamwoorden die naar één
concept verwijzen
“algemene maatregel van bestuur”
Niet:
Maatregel
-algemeen
Bestuur
van(Maatregel, Bestuur)
Zoek de concept-relaties
Voor motorrijtuigen die behoren tot een
bedrijfsvoorraad en voor motorrijtuigen die voor het
verrichten van werkzaamheden daaraan bij een
herstelbedrijf zijn, kan de belasting, onder bij
algemene maatregel van bestuur te stellen
voorwaarden met betrekking tot het gebruik, in
afwijking van het eerste lid worden geheven ter zake
van de ten behoeve van die motorrijtuigen opgegeven
kentekens als bedoeld in artikel 37, derde lid, van de
Wegenverkeerswet 1994.
Zoek de handelingen/acties
Voor motorrijtuigen die behoren tot een
bedrijfsvoorraad en voor motorrijtuigen die voor het
verrichten van werkzaamheden daaraan bij een
herstelbedrijf zijn, kan de belasting, onder bij
algemene maatregel van bestuur te stellen
voorwaarden met betrekking tot het gebruik, in
afwijking van het eerste lid worden geheven ter zake
van de ten behoeve van die motorrijtuigen opgegeven
kentekens als bedoeld in artikel 37, derde lid, van de
Wegenverkeerswet 1994.
April 2012 Wetsanalyse met ontologieën en regels
EersteLid
<<packageReference>>
Arbeidsuur
<<Type>>
bedoelde
Kalenderweek
<<Type>>
AantalUren
<<Type>>
Werknemer
<<Type>>
IntredenVanZijnVerlie
sVanArbeidsuur
<<Type>>
Week
<<Type>>
Arbeid
<<Type>>
Onder de in het eerste lid bedoelde arbeidsuren per kalenderw eek w ordt
verstaan het aantal uren w aarin de w erknemer in de 26 kalenderw eken
onmiddellijk voorafgaande aan het intreden van zijn verlies van arbeidsuren
gemiddeld per w eek als w erknemer arbeid
heeft verricht
.per
.
MRB 1994 Hfdst1, afd.1., art.1., lid 1.
Onder de naam «motorrijtuigenbelasting» wordt
een belasting geheven ter zake van het houden
van een personenauto, een bestelauto, een
motorrijwiel, een vrachtauto of een autobus.
Wel belastingplichtig Niet belastingplichtig
MB 1994, Afdeling 2. Definities
April 2012 Wetsanalyse met ontologieën en regels
Artikel 2
In deze wet en in de daarop gebaseerde regelingen wordt verstaan onder:
a. motorrijtuig: een voertuig dat is bestemd om anders dan langs spoorstaven te worden voortbewogen uitsluitend of mede door een mechanische kracht, op of aan het voertuig
aanwezig, met uitzondering van een bromfiets in de zin van artikel 1, eerste lid, onderdeel e, van de Wegenverkeerswet 1994;
b. personenauto: een motorrijtuig op drie of meer wielen, ingericht voor personenvervoer en wel voor het vervoer van niet meer dan acht personen, de bestuurder daaronder niet
begrepen;
c. bestelauto: een motorrijtuig op drie of meer wielen niet zijnde een personenauto of een autobus, met een toegestane maximum massa van 3 500 kg of minder;
d. motorrijwiel: een motorrijtuig op twee wielen, alsmede een dergelijk motorrijtuig dat is verbonden met een zijspanwagen;
e. autobus: een motorrijtuig op drie of meer wielen dat is ingericht voor personenvervoer en wel voor het vervoer van meer dan acht personen, de bestuurder daaronder niet
begrepen;
f. vrachtauto: een motorrijtuig, niet zijnde een personenauto, een bestelauto, een motorrijwiel of een autobus;
g. aanhangwagen: een voertuig, niet zijnde een motorrijtuig, dat kennelijk is bestemd om te worden voortbewogen door een motorrijtuig;
h. koppelinrichting: een aan een motorrijtuig bevestigde inrichting met behulp waarvan het motorrijtuig kan worden verbonden met een aanhangwagen;
i. bedrijfsvoorraad: de voorraad motorrijtuigen van een bedrijf van een natuurlijk persoon of rechtspersoon waaraan een erkenning als bedoeld in hoofdstuk IV, paragraaf 5, van de
Wegenverkeerswet 1994 is verleend;
j. herstelbedrijf: een bedrijf dat in opdracht van derden aan motorrijtuigen onderhoudswerkzaamheden of reparaties verricht dan wel veranderingen aanbrengt;
k. eigen massa: de massa van het voertuig in bedrijfsvaardige staat met inbegrip van de bedrijfsstoffen, reservedelen en gereedschappen die behoren tot de normale uitrusting;
l. toegestane maximum massa: de eigen massa van het voertuig vermeerderd met de voor het voertuig toegestane maximum massa aan lading.
m. toegestane maximum massa van een vrachtauto die is voorzien van een koppelinrichting: de toegestane maximum massa van de vrachtauto indien deze niet zou zijn voorzien
van een koppelinrichting, verhoogd met de hoogste toegestane maximum massa van een aanhangwagen waarmee de vrachtauto kan worden verbonden;
n. richtlijn: de Richtlijn nr. 1999/62/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 1999 betreffende het in rekening brengen van het gebruik van bepaalde
infrastructuurvoorzieningen aan zware vrachtvoertuigen.
03/05/2012
www.LeibnizCenter.org
Questions?
