veel spanningen

relatief veel spanningen

relatief weinig spanningen

weinig spanningen

nummer 3 | mei 2014

Fact sheet

O+S heeft een spanningenindex ontwikkeld om per buurt te laten zien in hoeverre

sprake is van spanningen tussen bevolkingsgroepen. Deze fact sheet presenteert de

meest actueel beschikbare gegevens uit 2013 en de ontwikkeling tussen 2011 en

2013. De spanningen tussen bevolkingsgroepen in Amsterdam zijn redelijk stabiel

tussen 2011 en 2013. In de stadsdelen Nieuw-West, Zuidoost en Zuid vond een (lichte)

afname plaats en in Noord een lichte toename. Kijkend naar achtergrondkenmerken

blijkt dat Antilliaanse, laag opgeleide en mannelijke Amsterdammers relatief vaak

spanningen in de buurt ervaren.

Spanningen in Amsterdamse buurten in 2013

Figuur 1 Spanningenindex 2013

bron: VM/bewerking: O+S

2

Toelichting spanningenindexOm de mate van spanningen tussen bevolkings-

groepen in beeld te brengen, heeft O+S in

samenwerking met het Verwey-Jonker Instituut

en de Leerstoel Veiligheid en Burgerschap van

de Vrije Universiteit een instrument ontwikkeld.1

Spanningen in buurten, die vaak niet direct zicht-

baar zijn, kunnen met het instrument gemonitord

worden, ook in het kader van eventueel ingezette

beleidsmaatregelen. Dit signaleringsinstrument

bestaat uit acht stellingen. Drie stellingen meten

verschillende gradaties van ‘spanningen’ (cognitie,

emotie, gedrag), vijf stellingen bieden inzicht in

verschillende potentiële oorzaken voor spannin-

gen (zie figuur 2).

Deze acht stellingen zijn opgenomen in de

Amsterdamse Veiligheidsmonitor. De Veiligheids-

monitor is een enquête over leefbaarheid,

veiligheid en criminaliteit die jaarlijks onder

ongeveer 12.000 bewoners van de politieregio

Amsterdam-Amstelland wordt afgenomen

(1.000 per maand).

Het basisjaar van de spanningenindex is 2011 en

het gemiddelde van Amsterdam is hierbij 100.

De spanningenindex betreft de gemiddelde score

van een buurt2 op de acht stellingen van het

signaleringsinstrument gedeeld door de gemid-

delde score van alle buurten in 2011.3 Buurten

met relatief veel spanningen hebben een rode

kleur, buurten met juist relatief weinig spanningen

een donkergroene kleur. Buurten die meer een

midden positie innemen, krijgen ofwel een oranje

kleur toegekend ofwel een lichtgroene kleur.4

Figuur 1 toont de spanningenindex per buurt-

combinatie in 2013.

Ontwikkeling spanningen tussen 2011 en 2013Drie stellingen van de index geven inzicht in

de gradaties van spanningen in de stad. Van

de Amsterdamse bewoners geeft in 2013 18%

aan dat in de buurt bevolkingsgroepen wonen

waar hij/zij niet positief over denkt, 15% van de

Amsterdammers voelt spanningen met buurtge-

noten uit een andere cultuur en 11% geeft aan

dat bevolkingsgroepen contact met elkaar mijden

door de spanningen in de buurt (zie figuur 3).

Figuur 3 Gradaties van het concept ‘spanningen’, 2011-2013 (% (helemaal) mee eens)

bron: VM/bewerking: O+S

Figuur 4 Oorzaken van ervaren spanningen, 2011-2013 (% (helemaal) mee eens)

bron: VM/bewerking: O+S

2011

%

2012 2013

0

5

10

15

20

contact vermijden spanningen voelenniet positief denken

2011

%

2012 2013

0

5

10

15

20

25

30

spanningenreligieuzeverschillen

onprettigandere

omgangsvormen

onprettig anderenormen enwaarden

spanningenschoonhouden

buurt

spanningenoverlastjongeren

Figuur 2 Acht stellingen om spanningen tussen bevolkingsgroepen te meten

gradatie In deze buurt wonen bevolkingsgroepen waar ik niet zo positief over denk

gradatie Ik voel wel eens spanningen met buurtgenoten die uit een andere cultuur dan ikzelf afkomstig zijn.

gradatie Spanningen tussen bevolkingsgroepen in deze buurt zorgen ervoor dat mensen uit verschillende bevolkingsgroepen contact met elkaar vermijden.

oorzaak Sterke verschillen in religieuze achtergronden van bevolkingsgroepen in deze buurt zorgen voor spanningen.

oorzaak Het geeft mij een onprettig gevoel dat er in deze buurt bevolkingsgroepen wonen met andere normen en waarden.

oorzaak Overlast van jongeren uit andere bevolkingsgroepen zorgt voor spanningen in deze buurt.

oorzaak Het geeft mij een onprettig gevoel dat er in deze buurt bevolkingsgroepen wonen met andere omgangsvormen.

oorzaak Verschillen in opvattingen tussen bevolkingsgroepen over het schoonhouden van deze buurt zorgen voor spanningen.

3

Tussen 2012 en 2013 is het aandeel bewoners dat

niet zo positief denkt en het aandeel dat span-

ningen ervaart licht toegenomen (en weer op het

niveau van 2011). Het aandeel dat hierdoor con-

tact vermijdt is sinds 2011 afgenomen tot 2013

(13 naar 11%).

De vijf stellingen met potentiële oorzaken van

spanningen laten zien dat gedrag van andere

bewoners vaker aanleiding voor spanningen tussen

bevolkingsgroepen is dan religieuze tegenstellin-

gen (zie figuur 4). Zo vindt 24% van de bewoners

in 2013 dat overlast van jongeren uit andere bevol-

kingsgroepen voor spanningen zorgt en 18% dat

spanningen ontstaan als gevolg van verschillende

opvattingen over het schoonhouden van de buurt.

Spanningen door verschillende religieuze verschil-

len wordt met 8% het minst waargenomen.

Tussen 2012 en 2013 is er sprake van een (lichte)

toename van spanningen door overlast van jonge-

ren, religieuze verschillen, verschillende normen

en waarden en omgangsvormen (vier van de vijf

stellingen). De stijging is echter zo miniem dat

het (hogere) niveau van 2011 niet bereikt wordt.

Spanningen door verschillende opvattingen over

het schoonhouden van de buurt kent tussen 2011

en 2013 een continue afname.

Verschillen tussen stadsdelenIn de stadsdelen Nieuw-West en Noord is het

meest sprake van spanningen tussen bevolkings-

groepen in 2013: de spanningenindex is in deze

stadsdelen 109 en 108 (tabel 5). In de stadsdelen

Centrum en Zuid zijn er juist relatief weinig span-

ningen tussen bevolkingsgroepen (86 en 89).

Tussen 2011 en 2013 is de spanningenindex in

de stadsdelen Nieuw-West, Zuidoost en Zuid iets

afgenomen. Een lichte toename vond plaats in

Noord. In Centrum en West is de index tussen

2011 en 2013 op vergelijkbaar niveau gebleven.

Figuren 6 en 7 laten per stadsdeel de scores zien op

de afzonderlijke stellingen uit de spanningenindex.

Figuur 6 toont de drie gradaties van spanningen,

figuur 7 de vijf mogelijke oorzaken van span-

ningen. Uit deze figuren komt naar voren dat de

stadsdelen Nieuw-West en Noord zich vooral

van de andere stadsdelen onderscheiden op de

gebieden: niet positief denken over andere bevol-

kingsgroepen, spanningen door verschillende

opvattingen over het schoonhouden van de buurt

en onprettige gevoelens over andere normen

en waarden. Nieuw-West onderscheidt zich nog

Tabel 5 Spanningenindex naar stadsdelen, 2011-2013

stadsdeel 2011 2012 2013

Centrum A 86 87 86

West E 100 100 100

Nieuw-West F 113 108 109

Zuid K 91 89 89

Oost M 100 99 101

Noord N 106 107 108

Zuidoost T 105 100 102

Amsterdama totaal 100 99 99

Standaarddeviatie 9,1 a Hier gebaseerd op gemiddelde van zeven stadsdelen.

Figuur 6 Gradaties van het concept ‘spanningen’ naar stadsdelen, 2013

(% (helemaal) mee eens)

bron: VM/bewerking: O+S

Nieuw-West

niet postiefdenken

contactvermijden

spanningenvoelen

Noord WestZuidoost Zuid Centrum

Oost

25

20

15

10

5

0

Figuur 7 Oorzaken van ervaren spanningen naar stadsdelen, 2013

(% (helemaal) mee eens)

bron: VM/bewerking: O+S

Nieuw-West

normenen waarden

omgangs-vormen

overlastjongeren

religie schoonhoudenbuurt

Noord WestZuidoost Zuid Centrum

Oost

35

20

25

30

15

10

5

0

van Noord door hogere scores op het ervaren

van spanningen, contactvermijding, spanningen

door overlast van jongeren en door religieuze

tegenstellingen.

Top tien buurten met spanningenIn de Indische Buurt Oost zijn er in 2013 de meeste

spanningen tussen bevolkingsgroepen (tabel 8).

Van de tien buurten met de hoogste score op de

spanningenindex liggen er vijf in stadsdeel Nieuw-

West, drie in stadsdeel Noord, een in stadsdeel

Oost en een in West. De spanningenindex van

de buurten in de top tien loopt in 2013 van 111

(Osdorp-Oost) naar 120 punten (Indische Buurt

Oost). Tussen 2012 en 2013 zijn de Kolenkit,

Overtoomse Veld, Westlandgracht en Slotervaart

uit de top tien gegaan. Nieuw in de top tien zijn:

de Indische Buurt Oost (met een toename van

12 punten op de index), Banne/Buiksloterham

(+9), Slotermeer-Noordoost (+7) en Erasmuspark

(+7).

Top tien buurten met grootste toename en afname spanningenTabel 9 toont zowel de tien buurten waar de span-

ningenindex tussen 2012 en 2013 het sterkst is

afgenomen, als de buurten waar de index het

sterkst is toegenomen. De sterkste afname vond

plaats in Slotervaart (stadsdeel Nieuw-West).

De grootste toename in de Indische Buurt Oost.

Achtergrondkenmerken inwoners die spanningen ervarenOp basis van de acht stellingen uit de spanningen-

index zijn we nagegaan welke Amsterdammers

vooral verschillende gradaties en soorten van

spanningen ervaren in 2013.

Tabel 10 laat zien dat er redelijk wat verschillen

zijn tussen verschillende leeftijdscategorieën.

Zo ervaren 21-34 jarigen relatief de meeste

spanningen met andere bevolkingsgroepen,

terwijl de 50-plussers het meest onprettige

gevoelens hebben vanwege verschillende normen

en waarden van andere bevolkingsgroepen.

Als we naar herkomst kijken, valt op dat

Antilliaanse Amsterdammers relatief vaak span-

ningen ervaren (op zes van de acht stellingen).

4

Tabel 8 Top tien buurten met hoogste score op spanningenindex, 2013

index index

1 Indische Buurt Oost 120 6 Erasmuspark 112

2 Nieuwendam-Noord 118 7 Osdorp-Midden 112

3 Slotermeer-Noordoost 117 8 Tuindorp Nieuwendam/Buiksloot 112

4 Banne/Buiksloterham 115 9 De Punt 112

5 Geuzenveld/Spieringhorn 114 10 Osdorp-Oost 111

Tabel 9 Top tien buurten met sterkste afname of toename op spanningenindex tussen 2012 en 2013

top tien afname index top tien toename index

1 Slotervaart –11 1 Indische Buurt Oost +13

2 Omval/Betondorp – 9 2 Waterland/N’damham/dijken +11

3 Oostzanerwerf/Kadoelen – 9 3 Middenmeer +10

4 Indische Buurt West – 8 4 Banne/Buiksloterham + 9

5 De Krommert 1 – 8 5 Tuindorp N’dam/Buiksloot + 9

6 Haarlemmerbuurt – 7 6 Frankendael + 7

7 Buikslotermeer – 7 7 Erasmuspark + 7

8 Weesperzijde – 6 8 Slotermeer-Noordoost + 7

9 Helmers-/Vondelbuurt – 6 9 Weesperbuurt/Plantage + 7

10 Westlandgracht – 5 10 Burgwallen-Nieuwe Zijde + 6

Tabel 10 Achtergrondkenmerken personen die vooral spanningen ervaren, 2013

leeftijd herkomst sekse opleiding

niet positief denken 21-49 Antilliaans, Turks man laag

spanningen ervaren 21-34 Antilliaans, autochtoon man laag, midden

vermijden – Antilliaans, Turks man laag, midden

overlast jongeren 21-49 Turks man laag, midden

schoonhouden buurt 35-64 westers allochtoon, autochtoon – midden

normen en waarden 50+ Antilliaans, autochtoon man laag

omgangsvormen – Antilliaans, niet-westers allochtoon man laag

religie –Antilliaans, niet-westers allochtoon, autochtoon

man laag

Datzelfde geldt in iets mindere mate voor Turkse

Amsterdammers (drie stellingen bovengemiddeld)

en autochtonen (vier stellingen bovengemiddeld).

Mannen blijken over de gehele linie meer span-

ningen met andere bevolkingsgroepen te ervaren.

Datzelfde geldt voor bewoners met een laag

opleidingsniveau (uitgezonderd spanningen

door het schoonhouden van de buurt). Over het

algemeen zien we dat het ervaren van onprettige

gevoelens en spanningen afneemt naarmate de

bewoner een hoger opleidingsniveau heeft.

Verdiepende buurtscanDeze fact sheet biedt een eerste inzicht in span-

ningen tussen bevolkingsgroepen in Amsterdamse

buurten en de ontwikkeling van deze spanningen.

Op basis van de Veiligheidsmonitor (waarin de

spanningenindex is opgenomen), is het mogelijk

meer informatie over de spanningen in een buurt

te geven, zoals:

• welke elementen van spanningen vooral hoog

zijn in een bepaalde buurt,

• welke elementen van spanningen vooral

toegenomen of afgenomen zijn in een bepaalde

buurt en

• welke typen bewoners vooral spanningen in een

specifieke buurt ervaren.

Ook is het mogelijk om, vergelijkbaar met het

project ‘Samenleven met verschillen’ verdiepend

onderzoek te laten plaatsvinden. In 2011 is in

samenwerking met het Verwey-Jonker Instituut in

vijftien Amsterdamse buurten een verdiepende

kwantitatieve en kwalitatieve scan uitgevoerd,

waarbij het signaleringsinstrument als vertrekpunt

is gebruikt. Een uitgebreide enquête onder bewo-

ners en interviews met bewoners en professionals

hebben in deze vijftien buurten gezorgd voor

meer inzicht in de locatiespecifieke risicofactoren

en beschermende factoren voor spanningen. De

vijftien buurtscans hebben ook per buurt laten zien

in hoeverre het bestaande beleid aansluit op de

risicofactoren in de buurt: op welke risicofactoren

moet men zich meer richten, welke beschermende

factoren kunnen (nog meer) versterkt worden?

Om buurtspecifiek beleid te kunnen ontwikkelen

is het bijvoorbeeld van belang te weten tussen

welke bevolkingsgroepen spanningen zijn. Gaat

het bijvoorbeeld om Turkse versus autochtone

Amsterdammers, om huurders versus kopers of

over jongeren versus ouderen (of een mix van

dezen). Ook is om gerichte beleidsmaatregelen

te kunnen nemen meer kennis nodig over de

gehele mix van risicofactoren voor spanningen

die in een buurt aanwezig zijn. Niet alle potenti-

ele risicofactoren zijn immers opgenomen in het

signaleringsinstrument. Zo kan ook de aanwezig-

heid van overlastgevende jongeren met een licht

verstandelijke beperking en bewoners met psy-

chiatrische problematiek, uitgestelde stedelijke

vernieuwing, onvoldoende publieke familiariteit

en informele sociale controle voor spanningen

zorgen.

5

Tabel 11 Spanningenindex per buurtcombinatie, 2011-2013

2011 2012 2013

A00 Burgwallen-Oude Zijde 88 87 90

A01 Burgwallen-Nieuwe Zijde 93 90 96

A02 Grachtengordel-West 81 80 78

A03 Grachtengordel-Zuid 84 79 85

A04 Nieuwmarkt/Lastage 82 80 80

A05 Haarlemmerbuurt 87 94 87

A06 Jordaan 87 87 83

A07 De Weteringschans 85 83 79

A08 Weesperbuurt/Plantage 79 83 89

A09 Oostelijke Eilanden/Kadijken 98 98 101

E13/E12(B10/B11) Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt 97 99 101

E14 Staatsliedenbuurt 98 96 94

E16/E15 Centrale Markt/Frederik Hendrikbuurt 94 95 96

E17 Da Costabuurt 101 96 97

E18 Kinkerbuurt 96 98 98

E19 Van Lennepbuurt 99 98 96

E20/E22 Helmers-/Vondelbuurt 86 88 82

E21 Overtoomse Sluis 89 87 85

E37(E36) Landlust / Sloterdijk 108 107 107

E38 Erasmuspark 109 105 112

6

Tabel 11 Spanningenindex per buurtcombinatie, 2011-2013 (slot)

2011 2012 2013

E39 De Kolenkit 107 114 109

E40abc De Krommert 1 105 110 102

E40defg De Krommert 2 108 108 104

E41 Van Galenbuurt 113 111 108

E42 Hoofdweg e.o. 107 107 107

E43 Westindische Buurt 98 99 101

F76 Slotermeer-Noordoost 121 110 117

F77 Slotermeer-Zuidwest 114 111 111

F78(F75) Geuzenveld/Spieringhorn 114 113 114

F79 Eendracht 108 107 107

F81 Osdorp-Oost 117 112 111

F82 Osdorp-Midden 114 114 112

F83 De Punt 122 112 112

F84/F80 Middelveldsche Akerpolder/Lutkemeer/Ookmeer 105 102 107

F85 Slotervaart 111 112 102

K26 Diamantbuurt 105 102 98

K44 Hoofddorppleinbuurt 97 96 93

K45 Schinkelbuurt 95 90 89

K46 Willemspark 80 79 79

K47/K50 Museumkwartier/Duivelseiland 85 75 75

K48 Stadionbuurt 89 90 86

K49 Apollobuurt 88 79 80

K52 Scheldebuurt 85 83 88

K53 IJselbuurt 102 92 88

K54 Rijnbuurt 95 97 92

K90/K59 Buitenveldert-West/Station Zuid/WTC e.o. 86 91 88

K91 Buitenveldert-Oost 92 88 94

M27 Weesperzijde 97 98 92

M28 Oosterparkbuurt 104 101 99

M29 Dapperbuurt 107 105 105

M30 Transvaalbuurt 112 102 107

M31 Indische Buurt West 108 108 100

M32(M34) Indische Buurt Oost 110 108 120

M33 Oostelijk Havengebied 92 96 96

M35(IJburg) IJ-eiland e.o. 103 103 104

M55 Frankendael 89 90 98

M56 Middenmeer 87 84 94

M57/M58 Omval/Betondorp 102 108 99

N60 Volewijck 110 109 108

N61 IJplein/Vogelbuurt 109 108 107

N62/N63 Tuindorp Nieuwendam/Buiksloot 105 103 112

N65 Tuindorp Oostzaan 102 104 105

N66/N67 Oostzanerwerf/Kadoelen 100 104 95

N68 Nieuwendam-Noord 116 116 118

N69 Buikslotermeer 107 115 107

N70(N71) Banne/Buiksloterham 104 106 115

N73/N72/N64 Waterland/Nieuwendamham/dijken 91 81 92

T93 Bijlmer Centrum (D,F,H) 113 105 106

T94 Bijlmer Oost (E,G,K) 100 100 106

T95 Nellestein 99 90 89

T96(T92) Holendrecht/Reigersbos/Amstel III/Bullewijk 109 102 102

T97 Gein 104 100 97

T98 Driemond 85 88 92

7

Oudezijds Voorburgwal 300

1012 GL Amsterdam

Telefoon 020 251 0333

j.broekhuizen@os.amsterdam.nl

www.os.amsterdam.nl

Auteurs

Jolijn Broekhuizen

Josca Boers

1 Samenlevenmetverschillen.Overdeontwikkelingvan

eeninstrumentompolarisatieenvertrouweninbuurtente

meten.(2010)JolijnBroekhuizenenRonvanWonderen.

2 Hiermeebedoelenwe‘buurtcombinatie’.Amsterdam

bestaatuit97buurtcombinaties,waarvansommigezijn

samengevoegdvoordeberekeningvandeindex.Indeze

factsheetzalwordengesprokenover‘buurt’.

3 Bijvoorbeeld:bewonersuitOsdorp-Middenscoren

gemiddeldeen2,7opdeachtstellingen,de

gemiddeldescoreiseen2,4;Osdorp-Middenheeft

eenspanningenindexvan117punten.Descoreopeen

afzonderlijkitemkanvariërentussen1,helemaalniet

eensen5,helemaalmeeeens.Hoehogerdescore,

hoemeerbewonersheteenszijnmetdestellingendie

spanningenmeten,zoals‘ikvoelweleensspanningen

metbuurtgenotendieuiteenanderecultuurafkomstig

zijn’.Deantwoordcategorie‘weetniet,geenantwoord’

wordtbuitenbeschouwinggelaten.

4 Toekenningvankleurenvindtplaatsopbasisvande

standaarddeviatie.Dekleuroranjekennenwetoeindien

deindexscorehogerisdan100,maardeafwijkingvanhet

gemiddeldebinnenéénstandaarddeviatievalt.Dekleur

roodkennenwetoebijafwijkingenvanmeerdanéén

standaarddeviatie.Bijdekleurenlicht-endonkergroen

geldthetzelfdeprincipe,maarindatgevalisde

indexscorelagerdan100.

Noten