f? thAKA_ mineralogische kring ontwerpen vz w

ZETEL :

Omr.egar.ckstraat 26, 8-2000 Antwerpe n

STICHTINGSDATUM : 11 mei 196 3

STATUTEN :

nr . 9925 in de Bijlage tot het B .S . van 17 november 1977 .

PUBLIKATIE :

GEDNIEUWS verschijnt maandelijks . behalve in juli en augustus .Geonieuws is wettig gedeponeerd bij de Koninklijke Biblioteek va nBelgië onder r,r . Bb 33443 . Niets uit deze uitgave mag worden vermenig-vuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie ,m.ikrofilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijk etoestemming van de uitgever .

riedakteur er. verantwoordelijke uitgever : H . DILLEN, Doornstraat 1 5B-2780

Sint-Gillis-Waas . Tel . 03/770 60 07 .

Lay-out en technische realisatie : J . en C . LUYTEN-WOUTERS, FerdinandMaesstraat_ 35 B-2571 Waarloos .

BETALINGEN :

BELGIE : bankrekening HBK 880-1909401-0 3postrekening

000-1155095-1 9t .n .v . Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w .

Marialei 43

B-2120 SCHOTENNEDERLAND : bankrekening AMRO 43 .12 .56 .845 (girorek . AMRO-Schoor' 2162 )

t .n .v .

De beer

P .

TAMBUYSE RBovenweg 23

NL-1871 VN SCHOOR L

BTW-NUMMER

:

687 082 47 4

NUTTIGE ADRESSE N

DE

BRUYN L . Lindenlei

152 03/658

69 33 techn,

realisatie sB-2120

SCHOTEN uitleendiens t

D' HANENS P . Kon .

Elisabethlaan

35 03/777

06 6 4

DILLEN H .

2-2700

SINT-NIKLAAS

Doornstraat

15 03/770

60 07 sekretaris,

redakteu rH-2780

SINT-GILLIS-WAAS Geonieuws,

dokumenta -

JENSEN J . Vekenvel .d

6

t.iedienst

samenaankoo p

LOYTEN-WOUTERS C .

& J .

H-2550

NONTIC H

Ferd .

Maesst.raat

35 lay-out Geonieuw s

MiCI{IELS

L .

B-2571

WAARLOOS

Bakkersdreef 41 03/666

92 32

ontwerpen

voorzitter

OP DE BEE•CK E .

8-2180

KALMT'HOUT

Invalidenlaan

11 03/658

54 34 vergaderingen RV B

`=CHUYBROECK

E .

8-2120

SCHOTEN

03/542

40 87 bibliot.ekari sKarel

de Vle

straat

1 1

. :,NBUYSER

J .

B-2030

ANTWERPEN

Jan

Sarr.i3 r.laan.

37 03/325

03 93 identitikatiediens t

EAMBU YSER P .

2-2100

DEURNE

00/31/ kursussenBovenweg 2 3NL-1871 VN

SCHOORL 2209/298 7

VAN BA STELAERE C . Sant-Gillisbaan

54 03/776

46 08 publicitei t

VAN

GOE'1'HEM

t .

H-2700

SINT-NIKLAA S

Tu:nmeltlaan 17 03/449 92 91

public relation s

ondervoorzitte r

VAN HEE P .

B-2510

MORTSEL

Merialei

43 03645 29 14

jeugdafdelin g

kodrdinator beurze n

VAN HEE-SCHCERMAECKERS A .

B-2120

SCHOTEN

Marlalet

4 .3 03/645

29 14

en tentoonstellingen

penningmeestere s

VAN TICHELEN W .

B-2120

SCHOTE N

Van Putlei 37

bus 9 03/237

58 18 praktikum

VERCAMMEN A,

B-2018

ANTWERPE N

Palmanshoevestraat 21 03/827

32 11 exposantenadmini -8-2610

WILRIJK stratie Min girantvoorlopig

:

uit -

VERVLOET E . Hendriklci 26 bus 5 03/237

78 10

stappen en vind-plaatsenkartotee k

8-2020

ANTWERPEN

MKA- kalender

127

Vrijdag 14 september 198 4

Maandelijkse vergadering in het lokaal van de H .B .K . ,Lange Lozanastraat 250-258 te 2000 Antwerpen .

19 .30 h : gelegenheid tot transakties, raadplegen van d ebiblioteek, identifikaties, planning uitstappen ,aanbod van de maand (granaat-XX (hessoniet) va nCanada) .

20 .30 h : een uiteenzetting van de heer H . DILLEN ove r

"Het reinigen van mineralen "

scone Shop MineralenEdelstenen

APPELMANSSTRAAT 25

Ruwe DiamantEMPIRE SHOPPING CENTE RWINKEL 36 - 2000 ANTWERPEN

JuwelenTEL. 031134 2794

128

MKA - nieuws

* In memoriam . . .

Op 14 juni 1984 overleed te Antwerpen de heer Henri Dewilde ,echtgenoot van ons medelid Mevrouw Claire Dewilde .De leden van de MKA leven met haar mee, en zullen Rik nie tvergeten .

* Gea (Nederland )

Ten behoeve van haar Belgische leden wordt in de toekomst deNederlandse vereniging GEA in België vertegenwoordigd doo rons medelid de heer W . Israël, Geeraardsbergsesteenweg 1 3te 9230 Melle (tel . 091/52 19 12) .U kan ook bij hem terecht voor losse Gea-nummers en ander eGea-publikaties .

* Tentoonstelling "CRISTAUX GEANTS" te Parij s

De ondertussen beroemd geworden tentoonstelling van uitzonder-lijk grote kristallen te Parijs (de Deleff-verzameling) kan no gbezocht worden tot het einde van dit jaar .

Dat een bezoek aan deze tentoonstelling de moeite waard loon tals U Parijs bezoekt moge blijken uit enkele voorbeelden uit d ekatalogus : kwartskristallen van 200 tot . . . 4000 kg, blauwetopaaskristallen van 200 en 250 kg, een rose berylkristal va n280 kg, een blauw berylkristal van 260 kg, een apatietkrista lvan 60 kg . . .

De tentoonstelling werd ingericht door het Muséum Nationa ld'Histoire naturelle in de Jardin des Plantes, 18 rue Buffon t eF-75005 Paris, en is toegankelijk alle dagen (behalve op dins-dag) van 10 tot 17 .30 h, in principe tot het einde van dit jaar .

* Fotowedstrijd MINERANT 8 4

In totaal waren er 22 inzendingen . De eerste prijs ging naarhet werk van de heer F . BOLLAERTS (foto 3) .Als onderwerp koos hij een zeer mooi gevormde calcietskalenoëderafkomstig van Beez, bij Namur (België) .Hij kaapte ook de prijs weg voor de beste foto van een Belgisc hmineraal . De prijs, een aankoopbon ter waarde van 1500 BF werdhem op Minerant overhandigd .Langs deze weg feliciteren wij hem nogmaals met het bekomenresultaat .

De jury bestond uit Prof . Dr . S . Amelinckx, Prof . Dr . R . Va nTassel, Prof . Dr . A . Lenstra, en de heren L . Van Goethem ,W . Van Tichelen, J . Luyten en W. Israël .

De bekroonde foto wordt, helaas in zwart-wit, afgedrukt op d efrontpagina van dit nummer van Geonieuws .

mineraal van de maand

w. van tichelen

g rossu laa r

Grossulaar behoort tot de granaten, een groep van veel voor-komende nesosilikaten . Zij zijn nauw aan elkaar verwant en be-zitten een kubische symmetrie . De algemene formule van dez emineraalgroep kan geschreven worden al s

A 3 B 2 (SiO4 ) 3 .

De A-plaats wordt door tweewaardige kationen zoals Ca, Mg, Fe 24-en Mn ingenomen, de B-plaats daarentegen door driewaardig ekationen zoals Al, Fe l} , Cr, en zelden V, Ti en Zr .

De stuktuur van granaat is als volgt opgebouwd . De Si04 -tetraë -ders wisselen af met de BO 6 -oktaders en zijn onderling ver-knoopt zodat een driedimensionaal netwerk wordt gevormd .De A-plaatsen worden omringd door acht zuurstofatomen waardoo ronregelmatige polyëders ontstaan .

In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de meest voorkomendespecies .Dergelijke indeling is min of meer artificiëel vermits doo risomorfe vervanging kontinue reeksen ontstaan . Zo bestaat e reen reeks tussen almandien en pyroop, tussen almandien e nspessartien en tussen grossulaar en adradiet . Nochtans komtslechts een geringe vervanging tot stand tussen de calciumgranaten (grossulaar, andradiet) enerzijds en de ijzer, mangaa n

-chemische samenstelling

A +

A '3

2

kleur

(510 14 30

0

a *

^YROO Mg 3 Al-. ( 3i0 4 i 3

bloedrood .wi 3nrood

.5 3 .58 1 .705 11 .4 6

rhodollet {Mg,Fe) 3 AI 2 (S10 4 ) 3

paarsrood ,violet

7 .5 3 .58 1 .76 0

ALMANDIEN Fe 3 Al t {510 4 ) 3 donkerrood .bruin

- 4 .32 1 .830 11

.

3

SPESSARTIEN Mn 3 A1 2 1510 4 ) 3

oren ieaCre lroodbruin

4 .19 1 . tSL'l1 [ 1_32

LVAROVIET ïa 3 Cr 2 [510 4 ) 3

smaragdgroen. r, .5 - 3 .50 1 .868 12 .00*

;nOSSULAAR Ca d A1 2 {S10 4 ) 3

kleurloos,

wi tlichtgroen .

roz eoranjerood ,bruin

7 3 .*, 1 .735 11 .8 5

hessonie (A .i .,Fe) 2 (510 4 1 3

oranje ,bruinrood

3 .70 1 1

tsavorlet' a 3 (A1,V] t (sio )

geelgroen .4 3groen

7 .5 3 .60 1 .7 5

ANDP ADI .ET Ca 3 Fe . {510 4 1 3

groen„

licht -bruin,

zwartbr .5 .5 3 .86 1 .835 12 .

demantolc Ca 3 {Fe,11,Cr1 2 (310 4 1 3

geelgroen ,groen

F .5 3 .83 1 .88 0

to paaoi ;et Ca 3 IFe,Al] 2 (510 4 ) 3 geelgroen. 6 .5 3 .78 1 .86 0

schorlomiet {Cd .Mg) 3 [2r,Ti,Fe,A11 y 1SjO 4 1 3

zwart 7 3 .85 1 .92 0

melar.let a 3 (Fe,TI) x {510 4 1 3

zwar t. 7 3 .861

1 .890

Tabel 1 . Overzicht van de granaatgroep (de meest voorkomend especies en hun variëteiten) - (volgens Komotauer enandere auteurs) .

1 30

a

n

c

d

e

Fig . 1 Typische kristalvormen van granaa ta) Rhombendodekaëder 110)b) Ikositetraëder 121 1c) kombinatie van rhombendodekaëder met ikositetraëder, me t

uitgesproken ikositetraëdervlakkend) kombinatie van rhombendodekaëder met ikositetraëder, me t

uitgesproken rhombendodekaëdervlakkene) kombinatie van rhombendodekaëder met ikositetraëder e n

hexakisoktaëder f231 }

granaten (pyroop, almandien, spessartien) anderzijds .Men onderscheidt dan ook twee reeksen van mengkristallen, name-lijk de ugrandiet reeks (uvaroviet, grossulaar, andradief) ende pyralspiet reeks (pyroop, almandien, spessartien) .

Wegens de variatie in chemische samenstelling, is het niet ver-wonderlijk dat de fysische kenmerken aan verandering onderhevi gzijn . Granaten bezitten een glas- tot vetglans . De hardheid ,volgens Mohs, is 6 .5 tot 7 .5 . De dichtheid variëert van 3 . 4tot 4 .3 . Zij vertonen geen splijting ; de breuk is conchoidaa ltot splinterig . Alle kleuren, behalve blauw, komen voor ; zi jkunnen zowel doorzichtig als ondoorzichtig zijn .

Zoals reeds vermeld, kristalliseren granaten in het kubischestelsel . De roos,erparameter bedraagt, naargelang van de spe-11 .46 tot 12 .05 A . Grote en goed ontwikkelde kristallen zij ngeen zeldzaamheid . Nochtans is granaat vaak massief of korreli g(bv . spessartien in coticule, afkomstig van Vielsalm, België) .De belangrijkste vormen die het karakteristieke uitzicht de rgranaatkristallen bepalen, zijn de veelvuldig voorkomend erhombendodekaëder 1110}, de ikositetraëder {211?, en de vee lzeldzamere hexakisoktaëder f231i, of kombinaties van deze dri e(fig . 1) . Kubus- of oktaëdervlakken worden slechts uiterstzelden aangetroffen .

Granaten komen als gesteentevormende mineralen veelvuldig voorin metamorfe gesteenten en in sommige stollingsgesteenten .Karakteristiek is hun voorkomen in mica schist, hoornblend eschist en gneisen .

De granaat was in de klassieke oudheid en middeleeuwen een hooggeschatte edelsteen . De rode soorten werden gerekend tot het

131

Fig . 2Grossulaar - Jeffrey mine, Québec .Kombinatie van de waargenomen vor -men dC1103(rhombendodekaëder) enn{2113 (ikositetraëder) . De ikosi -tetraddervlakken vertonen de ty-pische streping . (Grice en Williams ,1979) .

geslacht van de karbonkel ("carbonculus") . Dit omvatte een aan-tal bloedrode doorschijnende edelstenen, waarvan de robijn als d emeest edele gold . Zo vermeld Albertus Magnus in zijn werk "D emineralibus" (na 1262) drie soorten, namelijk de balagiu s("balas-robijn" - spinel), de granatus en de rubinus (robijn) .Aan de granaat werden tal van heilzame krachten toegeschreven .Hierover verder uitweiden valt buiten het kader van deze tekst .De geïnteresseerde lezer verwijs ik graag naar de "Mineralogia "van Caesius (1636), door Webster (in "Metallographa, or an bis-tory of metals", 1671) bestempeld als "a volumineus piece o fmineralogy", en als het ware een kompilatie van alle toen be-staande kennis over dit onderwerp . .Op het einde van de vorige eeuw was de granaat, en vooral d epyroop afkomstig van Bohemen, een echte modesteen . Heden is hi jveel minder geliefd .Behalve als siersteen wordt granaat veelvuldig gebruikt als po-lijstmiddel (granaatpapier, granaatlinnen) .Granaat is mogelijk afgeleid van het Latijnse woord granum, ee nkorrel, doelend op het vaak korrelige uitzicht van deze mineralen .De naam wordt echter ook in verband gebracht met de purperkleu-rige bloesem en vrucht van de granaatappelboom .

GROSSULAAR

Grossulaar is een calcium/aluminium granaat . De fysische ken-merken en de morfologie werden reeds hoger beschreven .Het mineraal dankt zijn naam aan de plant Ribes grossulari a(kruisbes) en werd zo genoemd omdat de kristallen soms de licht-groene kleur van deze vrucht bezitten . Tal van andere (varië-teits)namen zijn in gebruik . Zo bijvoorbeeld (h)essoniet, ee noranjerode variëteit waarin aluminium gedeeltelijk vervangen i sdoor ijzer, kaneelsteen, hyacint, rosoliet, enz . "Tsavoriet" i sde handelsnaam voor een smaragdgroene, vanadiumhoudende grossu-laar . Deze wordt gevonden in Tanzania en Kenia en is van edel-steenkwaliteit .Grossulaar wordt veelvuldig aangetroffen in kontaktmetamorf egesteenten en metamorfe kalkgesteenten . In de paragenese vinde nwe dan ook mineralen zoals wollastoniet, diopsied, chloriet ,vesuvianiet, enz .Slechts enkele van de vele vindplaatsen kunnen opgesomd worden .Piano della Mussa en tal van andere 1D aatsen in het Ala-dal ,Piemonte (hessoniet) ; Valle d'Aosta ; Valle della Gava, Liguria ,Italië. Auerbach, Bergstrasse, Duitsland . Zermatt en Baas Fee,

132

oranje .chtgroen kleurlozerand

groeneker n

S102 3`9 .29 39 .25 39 .49 37 .7 0

T102 .05 .25 .06 1 .2 0

22 .17 21 .70 21 .69 17 .04A1 20 3

.01 .22 .00 6 .97Cr 20 3

FeO 1 .85 2 .02 .47 .94

MnO .57 .43 .31 .7 7

MgO .00 .00 .00 .03

CaO 3t .84 36 .81 37 .74 35 .8 8

Na 20 .00 .01

100 .78 100 .68 99 .76 100 .64

Wallis, Zwitserland . Aan de samenvloeiing van de Vilui en Ach-taragda rivier, Siberië, U .S .S .R . In de edelsteenafzettinge nvan Ceylon . Een massieve, chroomhoudende grossulaar, die inten sgroen gekleurd is ("Transvaal-jade"), wordt gevonden teBuffelsfontein en Turffontein, Transvaal, Zuid-Afrika . Tsavo-nationaalpark, Kenia ("Tsavoriet") . Xalostoc, Morelos en Lak eJaco, Chihuahua, Mexiko . California ; Calumet Iron Mine, Chaffe eCounty, Colorado ; Minot, Androscoggin County, Maine ; VesperPeak, Sultan, Snohomish County, Washington, U .S .A .

De specimens die als mineraal van de maand worden aangeboden ,zijn afkomstig van de Jeffrey mine, Asbestos, Québec, Canada .Deze vindplaats is vooral beroemd voor de prachtige sherry- to toranjekleurige hessoniet kristallen die een grootte van 3 cmkunnen bereiken . Er komt tevens een groene variëteit voor die tot7 gewichtsprocent Cr 2 03 bevat (zie tabel 2), dus géén uvaroviet ?

De groene grossulaar is zeldzamer dan hessoniet en vormt mindergrote kristallen (tot 1 cm) . Deze bevatten soms zwarte chromiet-insluitsels, welke zonder twijfel de bron zijn van het chroo mdat de groene kleur veroorzaakt . Vaak vertonen kleurloze kris-tallen een donkergroene, chroomrijke kern .De twee kristalvormen die van deze vindplaats werden beschreven ,zijn de rhombendodekaëder en de ikositetraëder . Wanneer dez evormen in kombinatie voorkomen, vertonen de ikositetraëdervlakke nen typische streping (fig . 2) ; deze ontstaat door oscillatorischegroei tussen beide vormen .De grossulaar komt hier voor in associatie met pektoliet ,diopsied, wollastoniet, prehniet en tal van andere mineralen .

BIBLIOGRAFI E

Caesius, B . (1635) Mineralogia . sive naturalia philosophiae thesauri, in quibus metallica econcretionis medicatoru :nque fossilium miracula, terrarum pretium, colorum et pigmento-rum apparatus, concretorum succorum virtus, lapidum atque gemmarum dignitas continentur .J . e, P . Prost, Lyon .

Fleischer, M . (1983) Glossary of mineral species . The Mineralogical Record Inc ., Tucson .

Grice, J .U . en Williams, R . (1979) . The Jeffrey Mine, Asbestos, Québec . The MineralogicalRecord . 10(2), 69-80 .

Hurlbut, C .S . . Jr . en Klein, C . (1977) Manual of mineralogy (after J .D . Dana) . John Wile ySons . New York .

Komotauer, S .K . (1981) Mineralarten im Bi1d : Granat . Mineralien Magazin, 5(5), 198-207 .

Sinkankas . J . (1964) Mineralogy . Van Kostrand Rei.nhold Company, New York .

Strunz . H . {1977) Mineralogische Tabellen . Akademische Verlagsgesellscha`t Geest & Portig ,Leipzig .

Tabel 2 .Analyses van grossulaarafkomstig van de Jeffreymine, Québec, Canada(Grice en Williams, 1979 )

samenaankoop

133NIEUWE PUBLIKATIE S

* 1. Een nieuwe publikatie over de fosfaatmineralen var eBlaton (Henegouwen, België )

Onlangs verscheen een nieuwe publikatie van ons medeli dProf . Dr . R . VAN TASSEL : "Mineralen bekeken met de elek-tronenmicroscoop : fosfaatmineralen van Blaton, provinci eHenegouwen : ' Dit werk werd uitgegeven door het Koninklij kBelgisch Instituut voor Natuurwetenschappen met de medewerkin gvan K . Wouters .

Het is bedoeld als REM-foto-album, en bevat 9 pp . teks tt .o .v . 13 pp . REM-foto's (in totaal : 52 foto's) . Deze foto' szijn van een uitstekende kwaliteit 1

Daarenboven is de prijs van de publikatie zo laag, dat wij on sniet kunnen voorstellen dat een verzamelaar aan de verleidin gzou kunnen weerstaan om ze aan te schaffen .

* 2. U-mineralen van Zair e

Iedereen herinnert zich ongetwijfeld het werk "Les Minérau xsecondaires d'Uranium du Zaire" van M . Delien s 4- P . Piret enG . Comblain, dat in 1981 werd uitgegeven door het Koninklij kMuseum voor Midden-Afrika te Tervuren en in clubverband werdaangeboden .

De bezitters van dit werk, dat zowat enig is in zijn soort ,willen we niet onthouden dat onlangs een supplement ver-scheen . Dit supplement bevat 37 pp . met 30 prachtige kleur-foto's . 11 nieuwe mineralen worden beschreven, 1 mineraal da tvoor het eerst in Zaire werd gevonden, en nieuwe gegeven sover 9 andere .

U kan ook alsnog het ganse werk aanschaffen . Wij kunnen he twerk warm aanbevelen voor verzamelaars die geinteresseer dzijn in uranium-mineralen van Zaire .

Hoe kan t' deze publikaties bestellen ?

60 F + verz .

= 85 F 3 .5

Nfl .

+ verz .

= 8 Nfl .

315

F

+ verz .

= 340

F 19 Nfl .

+ verz .

= 24 Nfl .

1350 F + verz .

= 1390 F 79 Nfl .

+ verz .

= 86 hfl .

door overschrijving op door overschrijving opp .r . 000-0291704-25 AMRO-rek . 43 .12 .56 .84 5

t .n .v .[eetl .

via giro

2162 )H . DILLEN t .n .v,

P . TAMBUYSE RDoornstraat 15 Bovenweg 2 38-2780 St .-Gillis - 1871 VN Schoor l

Waa s

- met de vermelding van de gewenste publikatie s- vddr 1 5

verz .

=septemberonkosten

198 4voor omslag en postzegels

1. Fosfaat :sineralen vanslato n

2. Supplement U-minerale nvan Zaire

3. t-mineralen van Zair eIkompleet, d .w .z . suppl .ir.kl . )

1 34

zeolieten

w. van tichelenDeze bijdrage is een vervolg op het speciaal nummer vanGeonieuws over zeolieten, verschenen in december 1983 .

GOBBINSIET (Nawaz en Malone, 1982), Fig . 1 .

Na 4 (Ca,Mg,K 2 }Al 6 Si 10 0 32 .12H 2U

Sp

Br

H

Tetragonaa l

D

2 .1 9

G 1

K

krijtwi t

Gobbinsiet vormt vezelige aggregaten die, al dan niet vergezeldvan plaatvormige gmelinietkristallen, voorkomen in basaltholte ntot 5 mm diameter . Dit mineraal behoort tot dezelfde groep al sgismondien, phillipsiet, merlinoiet en garroniet .

V Hills Port, Gobbins area, County Antrim, Noord-Ierland . D ebegeleidende mineralen zijn gmeliniet, chabaziet, gonnardie ten tetranatroliet .

N afgeleid van de type-vindplaat s

Fig . 1Gobbinsiet - Hi11s Port, Co . Antrim ,Noord-Ierland ; beeld 1 cm .V :WVT1F :LVG .

Bibliografi e

Hentschel, G . (1983) Die Mineralien der Eifelvulkane . Christian Weis eVerlag, Winchen . 152 p .

Nawaz, R . en Malone, J .F . (1982) Gobbinsite, a new zeolite minera ltrom Co . Antrim, N . Ireland . Mineralogical Magazine, 46, 365-369 .

Peacor, D .R . et al . (1984) Willhendersonite, a new zeolite isostructura lwitti chabazite . American Mineralogist, 69, 186-189 .

Van Tichelen, W . (1983) Zeolieten . Geonieuws, 8, 187-232 .

1 35

WILLHENDERSCMIET (Peacor et al ., 1984), Fig . 2, 3, 4

KCaA13Si3O12 .5H20

Triklien

Sp perfekt volgens

D

2 .2 0010} en 00l '

Br

G1 glasglan s

H

ongeveer 3 (Mohs)

K

kleurloos, doorzichti g

Willhendersoniet wordt beschreven van twee vindplaatsen . TeSan Venanzo, Italië, komt het voor als sferische aggregate ntot 1 mm diameter . De kristallen zijn tabulair en steeds ver-tweelingd . Deze aggregaten zijn vaak, op karakteristieke wijze ,opgebouwd als een "traliewerk" en kunnen gemakkelijk van d eandere in de paragenese voorkomende mineralen onderscheide nworden . Te Mayen, Duitsland wordt het mineraal gevonden al stafelige kristallen die gemiddeld 60 X 30 X 10 urn groot zijn .Willhendersoniet is qua struktuur nauw verwant aan chabaziet .

V

"Vispi" mijn, bij San Venanzo, Terni, Umbria, Itali ë(phillipsiet, thomsoniet, apofylliet, flogopiet, melliliet) .Ettringer Bellerberg, bij Mayen, Eitel, Duitsland (gis -mondien, chabaziet, phillipsiet, thomsoniet, ettringiet ,thaumasiet .

N

William A . Henderson, Jr ., Amerikaans scheikundige e namateurmineraloog .

- Fig . 2Willhendersoniet - San Venanzo ;beeld 1 cm . V :WVT/F :LVG .

Fig . 3Willhendersoniet - San Venanzo .REM-foto ; vergroting 101 X .

1 Fig . 4Willhendersoniet - San Venanzo .Detail van fig . 3 .REM-foto ; vergroting 241 X .

136 geo -nieuws kort

* Resteign e

In verband met ons artikel over Resteigne (Geonieuws 9(5) ,90-95 (1984) deelde ons medelid Prof . Dr . R . Van Tassel on smee dat behalve de in het artikel beschreven mineralen er ooknog de volgende gevonden werden (worden 7) ; gedegen koper ,pyrolusiet, wad, manganiet, cupriet, fluoriet, malachiet ,cerussiet, sideriet, bariet, .celestiet, gips en kwarts .De beschrijving kan U vinden in "Ardenne et Gaume", 35, 1(1980) .

D . VAN GOETHE M

* Botallack Mine, Cornwall, G B

De twee beroemde "engine houses" op de kliffen bij Botallac k(St .- .rust, Cornwall, GB) worden gerestaureerd met de mede-

wrerking van de overheid (Dept . of the Environment) ën va nprivé-personen die de handen uit de mouwen willen steken .

Op die manier wordt een stukje industriële archeologie voorhet nageslacht bewaard .

De foto toont het onderste van de twee engine houses in d estaat zoals het zich tot nu toe bevond .

H . Dillen

1 37

Fig . 1Een afbeelding overgenomen uit BERMAN (1932) .

* BRUCIET, variëteit nemalie t

Enkele jaren geleden werden specimens van deze variëtei ttijdens een vergadering van de MKA aangeboden, bijna pe rlopende meter : de lange vezelbundels waren verpakt in door-zichtige kokers van 40 of 80 cm lang . De specimens waren af-komstig van de Johns-Manville Mine te Asbestos, Quebec ,Canada .

Tijdens de tentoonstelling van 1982 lag zulk een specime nin één van de toonkasten . Verschillende bezoekers twijfelde nenigszins aan de identifikatie . Daarom besloten we he tmateriaal nader te onderzoeken via X-straaldiffraktie .Het X-straaldiffraktogram ziet eruit als volgt :

vlak d(ASTM) d(gevonden )

001 4 .77 4 .76

A.100 2,725 2 .7 3101 2 .365 2 .3 7102 1 .794 1 .8 0110 1 .573 1 .58103 1 .373 1 .38

De X-straaldiffraktie-analyse gebeurde niet onder ideale om-standigheden . Het is nl . zeer moeilijk gebleken de zeer splijt -bare vezels fijn te malen om preferentiële oriëntatie te ver-mijden .Uit de gevonden d-waarden kunnen we met voldoende zekerhei dafleiden dat het wel degelijk om bruciet gaat ..Toevallig kregen we trouwens een interessant artikel uit 193 2over dit materiaal in handen (HERMAN H ., 1932), waarin het vri jnauwkeurig wordt beschreven .

br .e c e

Flhrnus I TUCite in ' ein Of

*ke!c}1 uF plu.›tnrrap h

chrvculifc asf .estr , .1s} cstns, Quebec .

[o show the minera] relatinn, .

rpenL .n e,1«not :re

as>'e ato s

138

Fig . 2Bruciet, var . nemaliet .Johns-Manville Mine ,Asbestos, Quebec, Canada .Totale lengte van de vezels :80 cm . Verz . en fotoH . Dillen

Het komt in de Johns-Manville Mine voor samen met chrysotiel -asbest, maar kan hiervan gemakkelijk onderscheiden worden .De brucietvezels splijten gemakkelijker over de ganse lengt e

dan chrysotielvezels, die een meer "wolachtig uiterlijk hebben .Bruciet is ook veel harder, en de splijtvezels zijn steed slat-vormig, ook de allerfijste vezeltjes . De doorsnede va nchrysotielvezels is eerder onregelmatig .

De chemische samenstelling is Fe 2 O 3

1 .95 %

FeO

9 .57 %

MgO

60 .33 %

H 2 0

28 .60 %

zodat men de variëteit nemaliet in dit geval kan beschouwe nals een ijzerhoudende bruciet (zuiver bruciet bevat géén Fe

de formule is Mg(OH) 2 - maar 69 .1 % MgO en 30 .9 % H 20) .

BERMAN

(1932) beschrijft vezels "reaching a length o f20 inches" (zowat 50 cm), maar door C . Gustin (1979) werde nvezels beschreven van verscheidene meter lang . Het is dus eenextreem geval voor een mineraal dat meestal eerder bladerigeaggregaten vormt (zoals bv . de specimens afkomstig va nWakefield, Quebec, Canada, ongeveer 400 km ten westen va nAsbestos) .

H . Dillen

Bibliografie

BERMAN H ., WEST C .D . (1932), "Fibrous brucite from Quebec ,witti a note on its structure after dehydration" ,Am . Min . 17, 312-316 .

GUSTIN C . (1979), privé-mededeling .

1 39

* Roemenië

Wanneer bij ons het verzamelen van mineralen in groeven e .d . aa nenkele beperkingen onderhevig is, mogen we nog niet klagen al swe de situatie vergelijken met die in de Oostbloklanden .Nemen we bv . Roemenië, dat zeer rijk is aan mineralen (denk bv .aan de "Gouden vierhoek" in het Siebenbiirger Erzgebirge") .

Groeven of mijnen bezoeken is verboden, en sinds 1973 is ieder evorm van verkoop van mineralen verboden . Ook de uitvoer va nmineralen is verboden, en wordt streng gekontroleerd, en bi jovertredingen zwaar gestraft .

Reizen is toegestaan op de hoofdwegen, maar een aantal sekun-daire wegen zijn voor buitenlanders verboden terrein .Wandelkaarten zijn zo goed als onvindbaar, en zelfs het bezi top zichzelf van kaarten voorzien van hoogtelijnen (bv . stafkaar-ten) is verboden .Wees dus gewaarschuwd als u ooit op vakantiereis naar Roemeni ë(of een ander Oostblokland) vertrekt !

* Mineralen verzamelen in Zuid-Tirol

In Italiaans Tirol is een patent verplicht wanneer U er minerale nwil gaan zoeken . Om tijd te winnen tijdens Uw vakantie kan Uop voorhand de nodige dokumentatie aanvragen voor een patent, e nwel op het volgende adres : Landesverband der Mineralien- un dFossiliensammlervereine Siidtirols, Obstmarkt 9, 1-39100 Bolzano .

* Mineralogische tijdschriften komen en gaan . . .

Twee Duitstalige mineralogische tijdschriften verdwenen van demarkt, en een nieuw dook op .Mineralien Magazin wordt "opgeslorpt" door Lapis (C . WeiseVerlag) . Emser Hefte, een prachtig tijdschrift met uitstekend ekleurfoto's, dat alleen Duitse mijnen en vindplaatsen behandelde ,verdwijnt ook, maar wordt vervangen door een nieuwkomer ,"MAGMA", dat ook over de grenzen gaat kijken (Rainer Bode Verlag )Het eerste nummer verscheen reeds en zal U kortelings in onz ebiblioteek vinden . Hopelijk zal de konkurrentieslag die onge-twijfeld tussen beide tijdschriften zal groeien gunstige gevolge nhebben voor de lezers .

140

* Sugiliet of sogdianiet ?

Sugiliet, (K,Na)(Na,Fe 3+ ) 2 (Li 2 Fe3+ )S1 12

O3 0

werd in 1976 in Japan ontdekt . Het komt voor in een aegyrien-syeniet, samen met o .a . albiet, aegyrien en pectoliet .Het is licht beige-achtig geel .De struktuur (hexagonaal) gelijkt vrij goed op die van milarieten sogdianiet .

Toevallig kon ik vrij kort na de publikatie over het nieuwemineraal een specimen van de type-vindplaats ruilen . Een paa rjaar later kocht ik bij een kollega-MKA-lid een ander spe-cimen van sugiliet, deze keer afkomstig van de Wessels Min ebij Hotazel in Zuid-Afrika .

Het verschil in kleur tussen beide specimens verontruste meenigszins : het specimen van Zuid-Afrika was donkerviolet, endat van Japan licht-beige .

Ik begon dan ook de literatuur na te pluizen, en kwam zo t eweten dat in deze mijn sogdianiet werd gevonden :

(K,Na ) 2L i 2 (Li,F e 3+ ,Al ) 2 ZrS i12O 3 0

dat violet gekleurd is .

Hieruit leidde ik af dat ik een foutief geïdentificeerd spe-cimen had aangekocht : het zou eerder sogdianiet zijn da nsugiliet .

Het onderscheid tussen beide mineralen is echter gemakkelij kte maken : sugiliet bevat géén zirkonium,, sogdianiet wel .Met de mikrosonde werd in het violette specimen géén zirkoongevonden, en de identifikatie "sugiliet" bleek toch juist 1

En, zoals vaak het geval is, bleek achteraf alles gemakkelij kte verklaren : sugiliet van de Wessels Mine bevat nl . wa tmangaan, dat de mooie violette kleur veroorzaakt ; het komt ermassief voor . In hetzelfde gebied komt het analoge en ersterk op lijkende sogdianiet voor, maar in dunne laagjes, af-gewisseld met zwarte laagjes brauniet (een mangaansilikaat) .

Achteraf bleek dat ik niet de enige ben geweest die beid emineralen verwarde : in de indeks van Mineralogical Abstract svol . 32 (1981) vinden we als verwijzing bij sogdianiet :

Sre.i ana corfu'.tnn witti suc,litc . 81• 2 ?1 7

("Sogdianiet, verwarring met sugiliet" )

Konklusie : laat je niet te vlug ontmoedigen !

1 41

Literatuur

Dunn P .J . et al . (1980), "Sugilite, a second occurrence :Wessels Mine, Kalahari manganese field, R .S .A ." ,Can . Min . 18, 37-39 .

Murakami N . et al . (1976), "Sugilite, a new silicate minera lErom Iwagi Islet, southwest Japan", Min . J . (Japan) ,8, 110-121 .

Roucan J .P . (1983), "Trois nouvelles pierres ornementale svioletter : charoite, sogdianite et sugilite", Monde etMinéraux n° 58, 12-14 .

H . DILLEN

* Een nieuw tijdschrift voor fossielenverzamelaar s

Zoals U weet laten wij de studie van fossielen over aan onz ezusterverenigingen die daar veel beter in thuis zijn dan wij .Ten behoeve van lezers die zich ook met fossielen bezighoude nsignaleren wij de uitgave van een nieuw tijdschrift uitsluitendover fossielen

"FOSSILIEN "Tweemaandelijks, telkens 48 pp .Abonnement : 54 DM + verzendingskosten .Losse nummers kosten 11 DM .

U kan zich abonneren bij : Goldschneck Verlag, Werner K .Weidert, Postfach 1265 (Birkenweg 5), D-7054 KORH 2 .

EEN OPLOSSINGOAi! UWGEZINSBUDGETIN EVENWICHTTE HOUDEN. . .

EEN PERSOONLIJKELENING CW

FINANCIERING

LENINGEN hbi[ SPAARKAS

N8K-SPAARKAS nr - Sine! 1918 • Lenp• LOIlnliI1ui1 250 - 2090 A nlw*,pan

1 42

* Anthraxoliet van Neufvilles (L . Van Goethem )

Anthraxoliet is een organisch "mineraal" dat reeds gevonde nwerd op een tiental plaatsen in België in de kalksteen . Het i sgitzwart, met een conchoidale breuk, lage hardheid en lag esoortelijke massa .

Het bestaat uit ongeveer 85 % koolstof, 1 % zwavel, 13 %waterstof, zuurstof en stikstof en 1 % restbestanddelen (1) .Zeer recent heeft de auteur het mineraal gevonden in een kalk-steengroeve te Neufvilles .

De groeve bevat de typische blauwe hardsteen (arduin) en word tdaarvoor uitgebaat (toepassing als vloerbedekking) . Hij is zee rrijk aan fossielen, echter betrekkelijk arm aan mineralen .

Er wordt witte, skalenoëdrische calciet gevonden die dikwijl sbedekt is door een laag van minuskule pyrietkristalletjes . Erwerden tevens sporen van fluoriet gevonden (purperen kubusvor-mige kristallen) .

Anthraxoliet komt in de groeve voor als gitzwarte, glanzend ebolletjes die gedeeltelijk in de calciet gevat zitten .Ze zijn zeer broos en breken bij de kleinste druk .De conchoidale breuk wordt dan zichtbaar . De bolletjes zij nongeveer 0 .5 mm groot .

DankwoordEen dankwoord dient gericht aan Prof . Dr . R . Van Tassel van he tKoninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen voor d edeterminatie van het anthraxoliet .

Literatuu r(1) Melon et al ., "Les minéraux de Belgique", Ed . G . Lelotte ,

(1976) .

'n avondje uit'n inbreker met uw mineraa l aan de haal ?!

BEVEILIGING

Rxi tstreekiQ Lange Koepoortstraal 6Q1nroerder -verdeler

2000 ANTWERPE N

SLEUTELS

Laagereu"'""

(03) 233 83 85VEILIGHEIDSSLOTE N

BRANDKASTE N

MUUR- en VLOERKLUIZEN

beurzenkalender

143

Beurzer.kaler.de: september 198 4

1-2

D

HEIDELBERG, Kongressnaus/Stadthalle am Neckar (837), 10-18/9-17 .

1-2

D

STARNBERG, Sporthalle 1880 TSV 1880, 10-17 h .

1-2

D

HAGEN, Stadthalle, 11-18 h .

1-2

D

WIESBADEN, Evangelische Kreuzkirche, Walkmuhltalanlagen 1-3, Wiestaden-Westend, 10-18/11 .15-17 h .

F

NULHOUSE, 'La Milhusina ' , rue des Gymnastes 11 . 9-19 h .NL MAASTRICHT, Eurohal, Griend 16 . 10-17 h .D LAATZEN, Albert-Einstein-Schule, Wulferoderstrasse 46 . 9-17 h . Enkel ruil .

A

SAALFELDEN . Feestzaal, 8-16 h .F

TONNERRE, salle polyvalente .F

THIONVILLE, Casino Municipal .D GOTERSLOH, Stadthalle, 11-18 h .CH ALTDORF . Pcrsonalhaus Datwyler AG, 13-19/9-16 h .D KONSTANZ (Bodensee), Konzil, 9-18/9-17 h .F

CLAMART, gemeentehuis .F

FRéJUS, salle des fétes, rue Jean-,7aurès, 9-19 h .

8-9

1?

B,LSSF.L, Hotel Metropolo, de Brouckercplcin 31

1 .100 EIRl ;5LEL, 11 -

ir! . : De heer R . Leemans, Felix Delhassestraat 36, 1060 Brussel .Tel : 02/538 71 30 .

9

p

L1-'PZliIM, Altes Rathaus . Hrrsauer Str_ 224, Ilillwe :ssenstein .15-16 1

MERANO, Kursaal, 9-19/9-17 h .15-16 CH LUGANO . Palazzo dei Congressi, 14-22/9-17 h .15-16 D

SCHWENNINGEN, Messehalle B, 10-18/10-17 h .15-16 D

BONN, Konrad Adenauer Haus, 11-18 h .15-16 F

SUIPPES, Salle des Fetes .16

D

G&TTINGEN . Festhal .le G*ttrngen-Weende, 9-17 .30 h .16

D

SIEGEN, S_egerlandhalle, 9-17 .16

NL 'S HERTOGENBOSCH, Brabanthallen, Veemarktkade, 10-17 h .22-23 U

HANNOVER . Stadthalle, 11-18 h .22-23 F

CLUNY, Ecuries de St .-Hugues .23

F

Saint-Yvi, restaurant scolarre, 9-19 h .23

CH BERN, Ausstellungshalle Allmend, 9-17 h .23

D

WALDi'RAIBURG, Festsaal Zappe, 10-17 h .29-30 D

FELLBACH-STUTTGART . Schwabenlandhalle, 11-18/10-17 h .29-30 D

NORNBERG, Messczer.trum29-30 Cli GENEVE, PALEXPO-Gd-Saconnex-Genève, 10-18 .30/9-17 h .29-30 D

CLAUSTHAL-ZELLERFELD, Stadthalle .29-30 F

ROANNE, Foyer culturel Albert Thomas, L'Arsenal (RUIL 1 )

29-30 F

BLOIS, Salie de 1'Agriculture .29-30 NL DEN HAAG, Nederlands Kongresgebouw, 10-17 h .29-30 F

BESANCON, hal van het "Parc des Expositions", 9-19 h .29-30 F

SALAISE-SUR-SANNE, Salle des Feces, 9-19 h .30

D

OBERKIRCHEN, Festhalle .30

D

MóNCHENGLADBACH, Realschule Rheydt-Mulfort, GiesenkirchenerStr . 8 . 10-17 h .30

I

VARESE . Salone Ristoro Aer Macchi .

GEOLOGISCHE BOEKHANDF.L W .G . W I T K A MDe Heurne 24 - 7511 GX Enschede -- Nederland - tel :053-31277 3

Wilt U zich graag op de hoogte houden van nieuw een nog te verschijnen uitgaven in binnen- en buitenlandop het gebied der geologie? Meer dan 500 titels steeds voorradig . Twee keer pe rjaar zenden wij lijsten rond op dit gebied . Ontvangt U deze niet, dan kunt L: dez eaanvragen en wij noteren U daarvoor . Wij bestrijken:-geologie-gesteenten-mine-ralen-fossielen-edelstenen en hun bewerking .

1 september verschijnt "INLEIDING TOT DE GEOLOGIE EN GEOMORFOLOGI EVAN BELGIE "-tweede en verbeterde en uitgebreide druk door Dirk Goossens .198 p. . 300 fig., krt . en foto's (75 in kleuren) intekenprijs tot 1-8-'84 BF 166 5

daarna PF 185 0

1- 22227/97/ 98- 98-98- 98- 98-9

belgische vindplaatsen 25 a.c. vercam men

jemelle

I . van goethem

Situering : provincie Namur

Kaarten :

stafkaart 59/3-4 Rochefort-Nassogn e

Reisweg :

Antwerpen - via E10 naar Brussel - via E4 0naar Namur - snelweg volgen to -het eind e(d .i . momenteel Ciergnon) - Rochefort -Jemelle . Verder : zie schets .

Mineralen : CALCIET-X XGALENIET-X XCERUSSIET-XXSFALERIETen eventueel andere lood- en zinkmineralen .

Opmerkingen : Het betreft een kalksteengroeve in werking .Toelating wordt zelden verleend . Indien toe-lating wordt verleend, dan slechts voor d ezaterdagvoormiddag (tot ong . 14 h) . Men dien tzich dan aan te melden aan de weegbrug .

Bca ura ir. gBouillon

Wavreill eB o u i l l o n