Energie Prestatie Advies Utiliteit (EPA-U) · geen inzicht wordt gegeven in de te bereiken...

dress

Bedrijfsnaam Straat + huisnummer

Postcode + plaats

Energieonderzoek

Plaats hier (eventueel) een foto van het gebouw

Energie Prestatie Advies Utiliteit (EPA-U) Clubgebouw Golfbaan Het Rijk van Margraten Bemelerweg 99 6267 AL Cadier en Keer Datum: 21 januari 2013 Info: www.parkstad-energiediensten.nl

Datum: XXXX Info: www.parkstad-energiediensten.nl

Rapportage Energie Prestatie Advies Utiliteit Het Rijk van Margraten

Datum: 21 januari 2013 © Parkstad Energiediensten

EPA-U Clubgebouw Golfbaan Het Rijk van Margraten 2

Algemene gegevens

Rapportgegevens Naam organisatie : Het Rijk van Margraten Adres : Bemelerweg 99 Postcode : 6267 AL Plaats : Cadier en Keer Contactpersoon : De heer Martin Snider (directeur) Telefoon : 043 356 99 99 Locatie : Clubgebouw Golfbaan Contactpersoon : De heer Martin Snider Telefoon : 06 341 101 99 Aard organisatie : Gebouw met horecafunctie en faciliteiten voor de golfsport Datum onderzoek : 21 januari 2013 Adviseur : Frank Bovens Functie : Senior Energieadviseur Parkstad Energiediensten Adres : Ransdalerstraat 139A Plaats : 6311 AZ Ransdaal Telefoon : 06 250 74 918 Fax : 088 459 25 11 E-mail : [email protected] Rapportnummer : 1029 De onderzoeker : Frank Bovens, 19 februari 2013, Akkoord bevonden door : Twan Hendriks,

Referaat Deze rapportage geeft de gebruiker inzicht in zijn energiehuishouding en zal daardoor een goed hulpmiddel zijn bij het invoeren van energiemanagement en bij het nemen van beslissingen voor in-vesteringen in het kader van energiebesparing en aanpassingen van de installatie. Bij het onderzoek is het gas- en elektriciteitsgebruik onderzocht.

mailto:[email protected]




Inhoudsopgave

Pagina Algemene gegevens ................................................................................................................................. 2 Inhoudsopgave ......................................................................................................................................... 3 Samenvatting ............................................................................................................................................ 4 Overzicht besparingsmaatregelen en terugverdientijden ......................................................................... 5 Resumé .................................................................................................................................................... 6 1. Inleiding ................................................................................................................................................ 7

1.1. Aanleiding ...................................................................................................................................... 7 1.2. Plan van aanpak ............................................................................................................................ 7 1.3. Methode van het onderzoek .......................................................................................................... 8 1.4. Opbouw rapport ............................................................................................................................. 9

2. Objectbeschrijving .............................................................................................................................. 10 2.1. Algemeen ..................................................................................................................................... 10 2.2. Bouwkundig ................................................................................................................................. 12 2.3. Installatietechnisch ...................................................................................................................... 12

3. Analyse van de energiesituatie .......................................................................................................... 16 3.1. Energiebehoefte .......................................................................................................................... 16 3.2. Elektriciteit ................................................................................................................................... 18 3.3. Aardgas ....................................................................................................................................... 21 3.4. Energiebalansen .......................................................................................................................... 22 3.5. Benchmarking .............................................................................................................................. 24 3.6. Energie-Index (EI) ........................................................................................................................ 24

4. Maatregelen ........................................................................................................................................ 26 4.1. Reeds genomen maatregelen ..................................................................................................... 26 4.2. Organisatorisch ............................................................................................................................ 27 4.3. Bouwkundig ................................................................................................................................. 31 4.4. Installatietechnisch ...................................................................................................................... 32

5. Milieueffecten ..................................................................................................................................... 37 5.1. Groene stroom ............................................................................................................................. 37

Bijlage 1: Subsidies ................................................................................................................................ 38 Bijlage 2: Graaddagen ............................................................................................................................ 39 Bijlage 3: Binnenklimaat en gezondheid ................................................................................................ 40 Bijlage 4: Algemene aandachtpunten bij het uitvoeren van bouwkundige maatregelen ........................ 41 Bijlage 5: Algemene aandachtpunten bij het uitvoeren van installatietechnische maatregelen ............. 45 Bijlage 6: Aanvullende beschouwing voor de Driving Range ................................................................. 46




Samenvatting

Op verzoek van de heer Martin Snider van Het Rijk van Margraten heeft Parkstad energiediensten op 21 januari 2013 een onderzoek verricht naar het energieverbruik van het clubgebouw van de golfbaan gelegen aan de Bemelerweg 99 te Cadier en Keer. In deze rapportage doen wij verslag van dit Ener-gie Prestatie Advies – Utiliteit (EPA-U). De rapportage van het energieonderzoek dient als leidraad om de energie-efficiëntie te verbeteren en daarmee te komen tot zowel kostenverlaging als het verminderen van de milieubelasting. Het bereiken van deze energie-efficiëntie kan door middel van energiebeheer. Het uitvoeren van energiebeheer wil zeggen 'op een verstandige manier omgaan met energie' en ook het milieu vaart er wel bij. Het gebouw heeft het energielabel C (EI = 1,26). Hierbij staat een A++ label voor een zeer energiezui-nig gebouw en een G-label voor een zeer onzuinig gebouw. Tijdens het energieonderzoek is de energiehuishouding van het gebouw inzichtelijk gemaakt, is een voorzet voor de invoering van energiebeheer gemaakt en worden energiebesparende maatregelen geadviseerd, waar mogelijk voorzien van een kosten-batenanalyse. In het verbruiksjaar 2011-2012 bedroeg het gasverbruik zo’n 27.000 m³ en in het kalenderjaar 2012 bedroeg het elektriciteitsverbruik zo’n 281.000 kWh. De kosten hiervan bedragen circa € 38.500,-. In vergelijking met het voorgaande jaar vertoont het gasverbruik een stijgende lijn. In vergelijking met voorgaande jaren vertoont het elektriciteitsverbruik een dalende lijn. Samengevat zijn de belangrijkste te nemen maatregelen: Organisatorisch:

Energie- en installatiebeheer;

Verlagen contractwaarde kWcontract Bouwkundig:

Geen maatregelen. Installatietechnisch:

Schakelklok circulatiepomp warmtapwater circulatieleiding;

LED-verlichting;

Duurzaam:

Zonne-energie o Photovoltaïsche (PV) zonnepanelen.




In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste mogelijkheden voor energie- en kostenbesparing weer-gegeven. Een volledig overzicht met toelichting is opgenomen in paragraaf 4.

Overzicht besparingsmaatregelen en terugverdientijden

1 Dient exact bepaald te worden aan de hand van offertes.

Uitgangspunt van de berekeningen is een gasprijs van € 0,45 per m

3 en een elektriciteitsprijs van

€ 0,09 per kWh (prijspeil 2012). Voor de terugverdientijd is de zogenaamde enkelvoudige terugverdientijd (ETVT) gehanteerd. Dit is het investeringsbedrag in euro’s gedeeld door de energiebesparing in euro’s. De gehanteerde investeringsbedragen zijn bepaald uit landelijk beschikbare kostenkengetallen. Wij adviseren om de exacte kosten via meerdere offertes te bepalen. Het is hierbij raadzaam om ook een offerte aan te vragen bij een bedrijf uit een andere regio.

Maatregel Investering1

[€] Gas-

besparing [m

3]

Besparing [kWh]

Besparing [€]

Terug-verdientijd Eenvoudig

Organisatorisch

Energie- en installatiebeheer € 1.154 1.358 14.067 € 1.924 0,6 jaar

Verlagen waarde kWcontract € 0 0 0 € 101 direct

Bouwkundig

Geen maatregelen

Installatietechnisch

Schakelklok circulatiepomp warm tapwater € 20 720 220 € 342 0,1 jaar

Energiezuinige LED-verlichting € 25.000 0 88.770 € 8.318 3,0 jaar

PV zonnepanelen € 125.000 0 35.583 € 3.334 37,5 jaar

Totaal / gemiddeld 151.174 2.078 138.640 14.019 10,8 jaar




Resumé

Gas [m³/jr] Elektriciteit [kWh/jr] Totaal [MJ/jr]

Verbruik 27.162 281.340 3.175.106

Te besparen 2.078 138.640 1.206.776

Gecorrigeerde besparing 1

2.000 125.000 1.092.050

Kostenbesparing € 892 € 11.712 € 12.605 1

Omdat verschillende maatregelen met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden is een correctie op de totale besparing aangebracht.

Het totale gecorrigeerde besparingspotentieel bedraagt circa 2.000 m³ aardgas en circa 125.000 kWh elektriciteit. Door uitvoering van de beschreven opties kan het gasverbruik met circa 7% en het elektri-citeitsverbruik met circa 44% teruggebracht worden. De totale energieverbruikskosten worden dan teruggebracht met ruim € 12.600,- per jaar (33%), exclusief de kostenbesparing t.g.v. het verlagen van de kWcontract-waarde. Een en ander is in dit rapport nader uitgewerkt. Een aantal van de genoemde maatregelen vermeld in de rentabiliteitsberekening hebben invloed op het energielabel. In onderstaande tabel is per maatregel en combinatie van maatregelen (varianten) de nieuwe energie-index (EI) en het nieuwe energielabel vermeld.

Maatregelpakket EI E-Label

Huidige situatie 1,26 C

Variant 1 LED Verlichting 1,05 A

Variant 2 PV Zonnepanelen 1,04 A

Variant 3 LED verlichting en PV zonnepanelen 0,84 A

Om het gebouw economisch verantwoord, d.w.z. met een korte terugverdientijd van de noodzakelijke investering, op een energielabel A te krijgen is Variant 1 dus de aangewezen variant!




1. Inleiding

1.1. Aanleiding De EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) is een Europese richtlijn met betrekking tot de energieprestatie van gebouwen. Een van de onderdelen van deze richtlijn is het vaststellen van de energieprestatie van een gebouw (artikel 4). De EPBD geeft aan dat gebouwen op verkoop- of ver-huurmomenten een energieprestatiecertificaat (EP-certificaat) moeten hebben. Op het EP-certificaat wordt de energieprestatie, de Energie-index van het gebouw weergegeven. Tevens bevat het EP-certificaat een lijst met standaard maatregelen om de energieprestatie van het gebouw te verbeteren. Het advies vermeld op het EP-certificaat is een beperkt advies, omdat:

slechts een beperkt aantal energiebesparende maatregelen aan bod komt;

bij de bepaling van de standaard energiebesparende maatregelen wordt uitgegaan van een gedefinieerd standaard gebruikersgedrag;

geen inzicht wordt gegeven in de te bereiken energiebesparing en terugverdientijden;

niet gekeken wordt of de maatregel (bouw-) en technisch te realiseren is. Het Rijk van Margraten heeft dan ook besloten om naast het EP-certificaat een uitgebreid energie-prestatiemaatwerk advies (EPA-maatwerkadvies) te laten opstellen. In dit uitgebreide EPA-maatwerkadvies worden energiebesparende maatregelen bepaald die specifiek afgestemd zijn op het gebouw en het specifieke gebruik. Met dit onderzoek neemt de directie van Het Rijk van Margraten de verantwoordelijkheid om niet al-leen met haar diensten, maar ook met haar gebouwen en de daaraan gerelateerde installaties op een energie verantwoorde manier om te gaan. Het Rijk van Margraten heeft daarom Parkstad Energie-diensten de opdracht verstrekt dit energieonderzoek uit te voeren. 1.2. Plan van aanpak Doelstelling van dit maatwerkadvies is het inventariseren en analyseren van de energiehuishouding, ten einde te komen tot besparingsopties. Tevens zal de rapportage inzicht bieden naar de mogelijkhe-den van duurzame energietoepassingen bij eventuele nieuwbouw In deze rapportage geven we de mogelijkheden aan om de energie-efficiëntie te verbeteren om zo te komen tot kostenverlaging en beperking van de milieubelasting. De ‘groene draad’ in dit plan is het terugdringen van de uitstoot van kooldioxide (CO2) door middel van energiebesparing. Dit is te bereiken door gedragsbeïnvloeding, door toepassing van energiebesparende technieken en door het gebruik van duurzame energie. Om deze zaken toe te passen is het allereerst van belang om de ‘energiehuishouding’ van het ge-bouw “te kennen”. Van alle opgestelde energiegebruikende apparatuur, zowel aardgas als elektriciteit, wordt vastgesteld wat het vermogen is en de bedrijfstijd. Met behulp van deze gegevens wordt een energiebalans opgesteld. Vervolgens worden de besparingsmogelijkheden aangegeven in combinatie met de terugverdientijden. Tevens worden handvaten aangedragen voor de invoering van energiezorg. Energie besparen houdt namelijk meer in dan het nemen van technische maatregelen. Een planmatige aanpak, waarbij ook het latere energiegebruik wordt geregistreerd en geanalyseerd zal een veel beter resultaat opleveren. Doel van dit energieonderzoek is om u te helpen onnodig gebruik van energie terug te dringen. Sa-men met Parkstad Energiediensten legt u hiermee de basis voor besparingsplan, de start om te ko-men tot verantwoorde energiezorg.




Wij adviseren u om in aansluiting op deze rapportage een bedrijfsenergieplan te laten maken. Hierin wordt aangegeven welke maatregelen u wanneer wilt gaan uitvoeren. Indien u dat wenst kunnen wij u hierbij van dienst zijn. Samen met Parkstad Energiediensten komt u hiermee tot verantwoorde ener-giezorg. In onderstaande figuur is het plan van aanpak weergegeven.

Figuur: Plan van aanpak

1.3. Methode van het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd door een gekwalificeerde adviseur in samenwerking met de opdrachtge-ver, en aan de hand van:

aangeleverde informatie door het bedrijf;

uitvoering van het gebouwonderzoek;

opstellen van de energiebalansen;

het genereren van besparingsopties;

vaststellen van de economische haalbaarheid van de besparingsopties. De bouwkundige en installatietechnische gegevens zijn als volgt bepaald:

1. waarneming in het gebouw, 2. van bestek of tekening (ter beschikking gesteld door opdrachtgever), of 3. volgens mededeling (mondeling) van opdrachtgever.

De informatie, die u ons voor dit onderzoek verstrekte, wordt door ons vertrouwelijk behandeld. Gege-vens die moeten worden opgenomen in het monitoringsbestand, zullen worden geregistreerd bij het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieu. Aan de samenstelling van dit rapport is de grootst mogelijke zorg besteed. Voor de analyse zijn wij echter afhankelijk van gegevens welke slechts gedeeltelijk door ons kunnen worden geverifieerd. Daarom dienen de gepresenteerde cijfers en besparingscijfers in eerste instantie te worden gezien als goede indicaties.

Besparing: 1. Energie 2. Kosten

Haalbaarheid 1. Technisch 2. Financieel

Inventarisatie

Energiehuishouding Gebouw en installaties

Analyse Energiehuishouding

Maatregelen 1. Organisatorisch

2. Bouwtechnisch 3. Installatietechnisch 4. Energiezorg




1.4. Opbouw rapport De opbouw van het rapport is conform het plan van aanpak. Hoofdstuk 1 omvat de inleiding, de aan-leiding en het plan van aanpak. In hoofdstuk 2 wordt het gebouw behandeld, daarbij worden de bouw-kundige en installatietechnische aspecten beschreven. De energiehuishouding wordt geïnventariseerd en geanalyseerd in hoofdstuk 3. De besparingsmogelijkheden worden belicht in hoofdstuk 4. Een on-derscheid is gemaakt in organisatorische, bouwkundige en installatietechnische maatregelen. Voorts worden, indien van toepassing, een aantal duurzame energieopties beschouwd. Tot slot worden in hoofdstuk 5 de milieueffecten behandeld.




2. Objectbeschrijving

Onderdeel van het maatwerkadvies is de inventarisatie van de bouwtechnische eigenschappen en gebouwgebonden installaties. Dit hoofdstuk behandelt deze onderdelen voor het gebouw. In paragraaf 2.1 worden de algemene kenmerken van het gebouw gegeven. Vervolgens worden de bouwkundige en installatietechnische eigenschappen behandeld (respectievelijk paragraaf 2.2 en 2.3).

2.1. Algemeen

Het Rijk van Margraten exploiteert een golfbaan gelegen op de helling van Cadier en Keer. Onderdeel

van deze golfbaan vormen een clubgebouw, met horecafunctie en golfsportfaciliteiten, en een zoge-

naamde driverange met twee kleine gebouwtjes. Het Rijk van Margraten heeft deze gebouwen in ei-

gendom waar vanuit horeca- en ondersteunende diensten voor de golfers worden aangeboden. De

scope voor dit energieadviesrapport is gelegen bij het grote clubgebouw, waarvoor ook het energiela-

bel is opgesteld. In bijlage 6 wordt nog een aanvullende beschouwing gegeven m.b.t. de Driving

Range.

Voorgevel (west)

Achtergevel (oost)

Linkerzijgevel (noord) Rechterzijgevel met entree (zuid) Het clubgebouw dateert uit 2006 en is gebouwd volgens de laatste stand der techniek uit die tijd, d.w.z. optimaal geïsoleerd, voorzien van HR

++-beglazing en uitgerust met energie-efficiënte installa-

ties.




In het souterrain zijn aanwezig: ruimtes met koelen vriescellen t.b.v. etens- en drinkwaren, waskel-der, opslag en de twee grote kleedruimtes (heren en dames) met uitgebreide douchefaciliteiten en toiletten voor de golfers. Op de begane grond bevinden zich: entree, winkel, vergaderzaal, toiletten, restaurant en kook- en spoelkeuken. Op de verdieping zijn aanwezig: stookruimte, vergaderzalen, toiletten en enkele kantoorruimtes. Het pand verkeert in een zeer goede staat van onderhoud.

Vergaderzaaltje boven Overloop boven Vergaderzaal boven

Bar met restaurant De openingstijden zijn: Van half maart tot half november, maandag t/m zondag van 7.30 uur tot 22.30 uur (seizoen). Van half november tot half maart, maandag t/m zondag van 8.30 uur tot 20.00 uur (buiten seizoen). De kantoren zijn het gehele jaar geopend van maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 18.00 uur.

De onderstaande tabel geeft de oppervlakte en inhoud van het gebouw.

Tabel: Oppervlakte en inhoud gebouw

Gebouw Oppervlakte [m2] Inhoud

Gehele gebouw 1.600 4.800

Totaal 1.600 4.800

De berekening voor het energielabel en de uitwerking van deze rapportage is gebaseerd op de vol-gende gebruiksfunctie’s:

- Bijeenkomst met alcohol (hoofdfunctie), - Bijeenkomst, - Kantoor, - Sport, - Winkel.

Het gebouw heeft één energiesector: sector 1 [gebruiksfunctie: bijeenkomst met alcohol].




2.2. Bouwkundig De bouwkundige eigenschappen van een gebouw zijn mede bepalend voor het energieverbruik. On-derstaand zijn de relevante eigenschappen weergegeven van het gebouw.

Gevels : geïsoleerd [Rc = 2,53 m2K/W]

Dak : geïsoleerd [Rc = 2,53 m2K/W]

Vloer : geïsoleerd [Rc = 2,53 m2K/W]

Beglazing gecoat : HR++

glas [U = 1,8 W/m2K; ZTA = 35%]

Beglazing niet gecoat : HR++

glas [U = 1,8 W/m2K; ZTA = 60%]

Zonwering : niet aanwezig

Materiaal kozijnen : hout In het restaurant is aan de westgevel sprake van zonwerend (gecoat) glas, waardoor er minder zon-newarmte binnendringt (lagere ZTA-waarde).

De beglazing in de zuid- en oostgevel is voorzien van horizontale houten lamellen aan de buitenzijde, welke een zonwerende werking hebben; binnen de EPA-methodiek wordt deze constructie echter niet gezien als zonwering. Ook het effect als overstek is beperkt (zie bovenstaande animatie); derhalve worden de houten lamellen binnen de EPA-methodiek eveneens niet aangemerkt als overstek.

Raam bovenverdieping 2.3. Installatietechnisch De installatie ten behoeve van de verwarming is centraal opgesteld binnen het gebouw.

2.3.1. Verwarmingsinstallaties

De verwarming van het gebouw vindt plaats met behulp van twee hoogrendement cv-ketels. Deze HR107 cv-ketels zijn van het fabricaat Remeha, type Quinta 65, en hebben elk een vermogen van 61 kW. De cv-ketels worden geregeld via een gebouwbeheerssysteem (in beheer bij Unica, voor-heen Thissen Installatietechniek). De cv installatie is verdeeld in twee groepen (luchtbehandeling en radiatoren/vloerverwarming). De cv-pomp voor de radiatoren/vloerverwarming is een frequentiegeregelde toerengeregelde pomp.




CV-ketels CV-pompen Vloerverwarmingverdelers

De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen.

2.3.2. Warmwaterinstallatie

De warmwaterbereiding vindt plaats middels een direct gestookte gasboiler, met verhoogd rendement, met een inhoud van 300 liter (59 kW). Er is sprake van een circulatieleiding met een circulatiepomp welke constant in bedrijf is.

Gasboiler Vast aangesloten circulatiepomp

2.3.3. Verlichting

De verlichting bestaat grotendeels uit halogeenverlichting, met daarnaast een mix van PL-verlichting en hoogfrequent TL-verlichting. De algemene ruimtes en gangen worden centraal geschakeld, de kantoren, het restaurant en de keuken zijn voorzien van vertrekschakeling. Een deel van de kantoren is voorzien van detectie. De toiletten en de ruimtes in de kelder zijn allemaal voorzien van detectie. Het specifieke opgesteld verlichtingsvermogen bedraagt 13,7 W per m

2 vloeroppervlakte. Met de hui-

dige stand der techniek moet een waarde tussen de 6 en 8 W/m2 mogelijk zijn.

PL-verlichting Halogeen-verlichting Op de daartoe noodzakelijke plaatsen zijn nood- en oriëntatie verlichtingsbronnen aanwezig.




De buitenverlichting betreft 10 paalarmaturen met TL-verlichting, welke worden geschakeld op een schemerschakelaar. Verder zijn er op het terras en bij de entree een aantal grondspots aanwezig, uitgevoerd in energiezuinige LED-verlichting.

2.3.4. Luchtbehandeling/ventilatie

Er is sprake van balansventilatie met warmteterugwinning in de vorm van een twee-elementen warm-tewisselaar (twincoil). De installatie wordt geregeld via het gebouwbeheerssysteem. Er is sprake van twee luchtbehandelingskasten; een toevoerkast en een afvoerkast. Deze zijn gescheiden uitgevoerd i.v.m. ruimtegebrek. De luchtbehandelingskast voor de toevoerlucht is voorzien van een verwarmings- en een koelsectie. De capaciteit van de verwarmingssectie bedraagt 71 kW, die van de koelsectie is 49 kW. Het warmteterugwinrendement bedraagt 63% (capaciteit warmterugwinning is 45 kW).

LBK toevoer

2.3.5. Ruimtekoeling

Ruimtekoeling vindt plaats door middel van een compressiekoelmachine, welke is geplaatst aan de achterzijde van het gebouw. Deze machine voorziet de luchtbehandelingskast van koude.

Compressiekoelmachine

2.3.6. Productkoeling

Onder productkoeling wordt verstaan: aanrecht- salade- gebaks- en barkoelingen, flessenkoelingen, biertapkoeling, koelen vrieskasten, koelcellen (eentje wordt in de winter uitgeschakeld) en vriescel.

2.3.7. Keukenapparatuur

In het pand is een mix keukenapparatuur aanwezig: combisteamer, friteuse, bordenwarmer, au-bain-marie, grillplaat, tosti-ijzer, afzuigingen voor combisteamer en vaatwasser, vaatwassers, UV/vliegen-lampen, koffiezetapparaat, espressomachine en gasgestookt 6-pits kookfornuis.




2.3.8. Diversen apparatuur en overig

Onder deze apparatuur valt: lift, PC’s en laptops, TFT-schermen, printers, wasmachine, wasdroger, strijkijzer, brandmeldinstallatie, telefooncentrale, TV’s, kassa’s, audio, cv-ketel t.b.v. de driving range en diverse (niet opgemerkte) kleine zaken.




3. Analyse van de energiesituatie

In dit hoofdstuk wordt de energiehuishouding van het gebouw geanalyseerd. De gegevens zijn afkom-stig van de opdrachtgever. De opbouw van dit hoofdstuk is als volgt:

paragraaf 3.1 behandelt de energiebehoefte en energiekosten van het gebouw;

paragraaf 3.2 behandelt het elektriciteitsverbruik;

paragraaf 3.3 behandelt het gasverbruik;

paragraaf 3.4 behandelt de energiebalansen;

paragraaf 3.5 geeft een benchmarking van het energieverbruik;

paragraaf 3.6 behandelt de energie-index (EI). 3.1. Energiebehoefte

3.1.1. Behoefte, kosten en CO2

De kosten voor gas en elektriciteit bestaan uit drie componenten. De eerste component is de prijs van het product (gas of elektriciteit), ofwel de commodity. Deze prijscomponent wordt daarom ook wel de commodityprijs genoemd. De tweede component heeft betrekking op de transportdienst en overige diensten die de netbeheerder levert. Dit wordt doorgaans het transporttarief genoemd. De derde com-ponent is het totaal van de heffingen van de overheid op de energieprijs (energiebelasting). De energiebehoefte evenals de kosten hiervan zijn opgenomen in onderstaande tabel en figuur.

Tabel: Energiebehoefte en kosten 2012

Jaarverbruik kWh normaal kWh dal Verbruik Kosten incl.

energiebelasting Procentueel

Ton CO2

Elektriciteit [kWh] 165.282 116.058 281.340 € 26.361 69% 175,84

Aardgas [m³] 27.162 € 12.119 31% 48,35

Totaal € 38.480 100% 224,19

Prijzen 2012 (inclusief transportkosten en energiebelasting en exclusief BTW):

aardgas € 0,45 per m3;

elektriciteit € 0,09 per kWh.

Figuur: verdeling energiekosten 2012




Over het energieverbruik wordt voor de overheid energieheffing in rekening gebracht. De overheid streeft met de invoering van deze energieheffing een stimulering van energiebesparing na. Door ener-giebesparing vermindert de uitstoot van broeikasgassen. Sinds de invoering van de energiebelasting in 1996 is deze sterk toegenomen en hebben steeds meer groepen verbruikers ermee te maken. De onderstaande tabel geeft de energiebelastingbelasting op gas en elektriciteit weer.

Tabel: Energiebelasting over de jaren 2010, 2011, 2012 en 2013

Gasverbruik [m³]

2010 [€ct]

2011 [€ct]

2012 [€ct]

2013 [€ct]

Elektriciteits- verbruik [kWh]

2010 [€ct]

2011 [€ct]

2012 [€ct]

2013 [€ct]

0 – 5.000 16,29 16,39 16,67 18,62 0 – 10.000 11,14 11,21 11,40 11,65

5.000 – 170.000 14,11 14,19 14,43 18,62 10.000 – 50.000 4,06 4,08 4,15 4,24

170.000 – 1 mio 3,91 3,93 4,00 4,39 50.000 – 10 mio 1,08 1,09 1,11 1,13

1 mio – 10 mio * 1,24 1,25 1,27 1,60 > 10 mio * 0,05 0,05 0,05 0,05

* zakelijk




3.2. Elektriciteit Bij de levering van elektriciteit wordt onderscheid gemaakt tussen het netwerk en de levering (com-modity). De netbeheerder is plaatsgebonden en de daarvoor gehanteerde tarieven worden door een toezichthouder (DTe) gecontroleerd. De bemetering vindt plaats middels een elektriciteitsmeter voor-zien van dubbeltarief. Het elektriciteitsverbruik wordt afgerekend in het grootverbruikerstarief. Een verrekening in het grootverbruikerstarief houdt in dat er naast de kosten voor het elektriciteitsverbruik ook een vergoeding moet worden betaald voor het maximaal afgenomen vermogen per maand (maximale belasting) en het gecontracteerde vermogen in kW. Het huidig gecontracteerd vermogen bedraagt 126 kW (juli 2012).

3.2.1. Meerjarenoverzicht elektriciteitsverbruik

Het elektriciteitverbruik van het gebouw is opgenomen in de onderstaande tabel.

Tabel: Elektriciteitsverbruik 2009, 2010, 2011 en 2012

Jaar kWh normaal kWh dal kWh totaal Index [%]

2009 189.167 132.367 321.534 100%

2010 164.745 121.235 285.980 89%

2011 166.336 120.550 286.886 89%

2012 165.282 116.058 281.340 87%

Het verbruik vertoont de laatste jaren een licht dalende lijn. Normaaltariefuren zijn alle uren op werkdagen van 07.00 uur tot 23.00 uur. Laagtariefuren zijn alle overige uren op werkdagen en alle uren op zaterdagen, zondagen en alle erkende feestdagen. In de onderstaande figuur is een overzicht gegeven van het elektriciteitsverbruik over de laatste drie jaren. Deze figuur is mede opgenomen om trends in het verbruikerspatroon over de jaren te kunnen beoordelen.

Figuur: Totaal elektriciteitsverbruik 2009, 2010, 2011 en 2012




3.2.2. Maandoverzicht elektriciteitsverbruik 2012

In de navolgende tabel is het maandelijks elektriciteitsverbruik over het jaar 2012 opgenomen.

Tabel: Elektriciteitsverbruik 2012

Maand kWh normaal kWh dal kWh totaal kW max 1 kW contract

1

Januari 11690 8219 19.909 63 126

Februari 10996 8115 19.111 56 126

Maart 13468 8784 22.252 62 126

April 12899 10518 23.417 65 126

Mei 14743 9365 24.108 70 126

Juni 15351 10330 25.681 78 126

Juli 16669 10742 27.411 73 126

Augustus 17578 10954 28.532 77 126

September 14262 11446 25.708 68 126

Oktober 15512 9750 25.262 65 126

November 12803 8140 20.943 58 126

December 9311 9695 19.006 56 126

Totaal 165.282 116.058 281.340 1 Een toelichting van het maximale belasting kW max en kW contract treft u aan in de navolgende

paragraaf. De onderstaande figuur toont het maandelijks elektriciteitsverbruik over het jaar 2012.

Figuur: Elektriciteitsverbruik 2012

Het maandelijks verbruikspatroon vertoont een verhoogd verbruik in de zomermaanden. Wellicht is dit het gevolg van een hoger verbruik door koeling.




3.2.3. Maximale belasting en gecontracteerd vermogen

De maximale belasting wordt elke 15 minuten gemeten. De hoogst opgetreden maximale belasting per maand wordt geregistreerd en in rekening gebracht. Het is daarom belangrijk pieken in de maxi-male belasting te voorkomen door bijvoorbeeld apparatuur met een hoog elektrisch vermogen die incidenteel een korte periode worden gebruikt alleen in te schakelen op tijden wanneer de maximale belasting laag is. Het gecontracteerde vermogen wordt naar boven automatisch aangepast aan de hoogste maximale belasting en geldt voor de resterende tijd van het betreffende jaar en het jaar daar-opvolgend. Het is belangrijk regelmatig de hoogte van de maximale belasting in relatie tot het con-tractvermogen op de maandelijkse nota te controleren. Door het uitvoeren van energiebesparende maatregelen kan de maximale belasting worden verlaagd. Het contractvermogen kan daarna worden aangepast naar een lagere waarde. De hoogte van de maximale belasting en het daaraan gekoppelde contractvermogen hebben een grote invloed op de totale kosten van het elektriciteitsverbruik.

Het gecontracteerde vermogen is niet in overeenstemming met het daadwerkelijk verbruik. De kWcontract-waarde van 126 kW ligt ver boven de maximaal optredende vermogensafname van 78 kW in juni.




3.3. Aardgas Bij de levering van gas wordt onderscheid gemaakt tussen het netwerk en de levering. De netwerkbe-heerder is plaatsgebonden en de daarvoor gehanteerde tarieven worden door een toezichthouder gecontroleerd. De gaslevering vindt plaats onder het zogenaamde kleinverbruikerstarief.

3.3.1. Meerjarenoverzicht gasverbruik

In de onderstaande tabel en figuur is het gasverbruik over de laatste drie verbruiksjaren opgenomen.

Tabel: Gasverbruik 2009, 2010 en 2011

Jaar Verbruik [m3] Gecorrigeerd

verbruik [m3]

Gewogen graaddagen

1 m3/graaddag Index [%]

2009/2010

2010/2011 26.723 26.492 3011,0 8,9 100%

2011/2012 27.162 29.526 2746,0 9,9 111% 1 Een toelichting / definitie van gewogen graaddagen is opgenomen in de bijlage.

Het gasverbruik vertoont het laatste jaar een stijging t.o.v. voorgaand jaar (over 2009/2010 zijn geen verbruiksgegevens aangeleverd).

Figuur: Gasverbruik 2009/2010, 2010/2011 en 2011/2012




3.4. Energiebalansen In deze paragraaf worden de gas- en elektriciteitsbalans van het gebouw geanalyseerd. De opbouw van dit hoofdstuk is als volgt:

subparagraaf 3.4.1 behandelt de elektriciteitsbalans;

subparagraaf 3.4.2. behandelt de gasbalans.

3.4.1. Elektriciteitsbalans

De elektriciteitsbalans geeft het gemiddelde verbruik weer teruggerekend over een gestandaardiseerd jaar, en is samengesteld op basis van de ingevoerde bouwkundige en installatietechnische gegevens in het EPA-U rekenmodel.

Tabel: Elektriciteitsbalans

Toepassing Verbruik [kWh] Procentueel [%]

Verlichting 150.278 54%

Ventilatoren 60.744 22%

Koelen en vriezen producten 27.000 10%

Keukenapparatuur 22.000 8%

Ruimtekoeling 6.863 2%

Pompen 4.154 1%

Overig 8.961 3%

Totaal 280.000 100%

Figuur: Elektriciteitsbalans

De grootste elektriciteitsverbruiker is de verlichting met een aandeel van 54%, gevolgd door de venti-latoren en productkoeling. Verbeteringsopties bij de grotere verbruikers zijn doorgaans het meest inte-ressant.




3.4.2. Gasbalans

Uit de ons beschikbaar zijnde en de aangeleverde gegevens is de gasbalans samengesteld, waarin wij aangeven welk deel van het gasverbruik voor welke toepassing gebruikt wordt. De gasbalans is samengesteld met behulp van de gebruikstijden alsmede de geïnstalleerde vermogens, gebouwin-houd, isolatiewaarde, bedrijfsuren en ruimtecondities.

Tabel: Gasbalans

Toepassing Verbruik [m3] Procentueel [%]

Verwarming 15.701 58%

Warmwater 6.067 23%

Keukenapparatuur 3.248 12%

Driving range 1.984 7%

Totaal 27.000 100%

Figuur: Gasbalans

De grootste gasverbruiker is de verwarming met een aandeel van 58%, gevolgd door warmtapwater met 23% en keukenapparatuur met 12%. Verbeteringsopties bij de grotere verbruikers zijn doorgaans het meest interessant.




3.5. Benchmarking

Met kengetallen of efficiencyindicatoren wordt het energieverbruik afgezet tegen het vloeroppervlak en/of gebouwinhoud. Kengetallen maken een vergelijking door de jaren heen mogelijk. Daarnaast zijn kengetallen bruikbaar om een gebouw met andere soortgelijke gebouwen te meten. Er is steeds meer behoefte gekomen om te komen tot een database waarin kengetallen in relatie tot het soort gebouw zijn gerangschikt. VROM heeft daarom gelden beschikbaar gesteld om door SenterNovem een derge-lijk overzicht te laten opstellen. Dit overzicht is verwerkt in de publicatie “Cijfers en Tabellen”. De over-zichten zijn zeker niet compleet en ook beslist niet gedetailleerd. Het zijn immers vuistregels. In veel gevallen zijn ze echter goed bruikbaar om een “eerste indruk” te krijgen van de energiesituatie van een bedrijfspand of ander gebouw, vergeleken met soortgelijke gebouwen. De kengetallen kunnen sterk uiteenlopen, bij voorbeeld door verschillen in bouwjaar, gebruikstijden of al toegepaste maatre-gelen. Er is gekozen om per categorie steeds twee waarden aan te geven, namelijk de waarde die geldt voor respectievelijk de onderste 20% en de bovenste 20% van de waarnemingen. In onder-staande tabel staan de gemiddelden van de kengetallen uit de benchmarkten ‘Horeca-maaltijd-verstrekkers’, ‘Kantoren’ en ‘Clubhuizen’.. We geven de hoogste en laagste waarde. Alle kengetallen zijn op jaarbasis.

Tabel: Kengetallen gebouwen

Energievorm Uitgedrukt in Landelijk

gemiddelde Uw situatie Beoordeling

Gas m³ gas per m³ gebouwinhoud 6 - 16 5,7 laag

Elektriciteit kWh per m² vloeroppervlakte 50 - 145 176 hoog

Bron: SenterNovem: Cijfers en tabellen. Opmerking: Uit bovenstaande kengetallen blijkt dat het gasverbruik in vergelijking met de landelijke kengetallen laag is. Het elektriciteitsverbruik is in vergelijking tot de landelijke kengetallen een hoog verbruik. 3.6. Energie-Index (EI) Energieanalyses van gebouwen zijn noodzakelijk om doeltreffende energiebesparingen te kunnen realiseren. Het EPA-U programma is een uitstekend gereedschap hiervoor. Het is gebaseerd op een complete methodiek voor energieadvisering in utiliteitsgebouwen, waarmee voor een individueel utili-teitsgebouw een situatie specifiek, objectief en betrouwbaar energieadvies kan worden gegeven. De EPA-U is een methodiek waarmee de bestaande energieprestatie van een pand wordt bepaald en waarmee tevens mogelijkheden om energie te besparen in kaart worden gebracht. Op basis van de uitkomsten krijgt het gebouw een label of index. De methodiek is in opdracht van SenterNovem ont-wikkeld. Met behulp van de energie-index kunnen gebouwen onderling worden vergeleken op energe-tische kwaliteit. Hierbij wordt rekening gehouden met het energiegebruik van: verwarming, koeling, ventilatoren, warm tapwater, pompen, verlichting, zonnepanelen (PV) en zonnecollectoren. De berekening heeft als doel het berekenen van een index voor de energetische kwaliteit van een gebouw en de bijbehorende installaties. Er kunnen zowel voor de huidige situatie als voor de varian-ten (met maatregelen) indexen worden berekend. Om vergelijking van verschillende gebouwen moge-lijk te maken, moet een aantal aspecten van het gebouw worden vastgelegd. Het betreft het gebrui-kersgedrag en het klimaat. Hiervoor worden van standaardwaarden (afhankelijk van de gebouwfunc-tie) gehanteerd. Hierbij wordt dan onder andere uitgegaan van het primaire energiegebruik (EVK) op gebouwniveau.




Vanaf 1 januari 2008 moeten de gebouwen die verkocht, verhuurd of verbouwd worden, voorzien zijn van een energie-index. In de onderstaande tabel worden de grenzen van de verschillende klassen aangegeven.

Tabel: Grenzen van de verschillende energieklassen

Klasse Grenzen energie-index (EI)

A++ A+ A

EI ≤ 0,5 0,5 < EI ≤ 0,7

0,7 < EI ≤ 1,05

B 1,05 < EI ≤ 1,15

C 1,16 < EI ≤ 1,30

D 1,31 < EI ≤ 1,45

E 1,46 < EI ≤ 1,60

F 1,61 < EI ≤ 1,75

G EI > 1,75

De energie-index voor het clubgebouw Rijk van Margraten bedraagt 1,26 en scoort daarmee een klasse C. Voor ieder onderzocht gebouw is er een energieprestatie certificaat. Het certificaat wordt op papier aan de opdrachtgever verstrekt. Het certificaat bestaat uit een voor- en achterkant. Op de voorkant is de energieklasse weergegeven. Op de achterzijde zijn mogelijke maatregelen ter verbetering van de energieprestatie opgenomen. De genoemde maatregelen zijn in dit maatwerkadvies verder uitgewerkt.




4. Maatregelen

Energiebesparing en daaruit voorkomende kostenbesparing is een onderdeel van de Trias Energetica. Dit principe berust op: 1. Het minimaliseren van de energiebehoefte. Dit kan worden bereikt door het treffen van organisato-

rische en bouwkundige maatregelen. Bijvoorbeeld het creëren van energiebewust gedrag (organi-satorisch) en isolatie van gebouwen (bouwkundig).

2. De inzet van duurzame energie, zoals wind-, zonne-energie etc. 3. De resterende vraag zo efficiënt mogelijk conventioneel opwekken door bijvoorbeeld hoogrende-

ment ketels of warmte-/krachtkoppeling. Wij adviseren u als eerste die energiebesparende maatregelen te treffen welke de energiebehoefte minimaliseren. In de navolgende paragrafen worden de energiebesparingsmaatregelen behandeld. Een onderscheid is gemaakt in:

paragraaf 4.1. reeds genomen maatregelen;

paragraaf 4.2. organisatorische maatregelen;

paragraaf 4.3. bouwkundige maatregelen;

paragraaf 4.4. installatietechnische maatregelen. De besparingen zijn per onderdeel aangegeven en in m³ gas of kWh aangegeven. Bij het aanbrengen van meerdere energiebesparende voorzieningen zal de besparing per onderdeel lager kunnen uitval-len. De genoemde bedragen zijn exclusief BTW. Bij het bepalen van de terugverdientijden is een mo-gelijke vorm van subsidie niet meegenomen. De mogelijke vormen van subsidie zijn in bijlage ver-meld. Het aanbrengen van bouwkundige en installatietechnische maatregelen hebben invloed op de warm-testromen in het gebouw. Deze warmtestromen beïnvloeden op hun beurt het binnenklimaat. De venti-latiestromen en de vochthuishouding maken ook deel uit van het binnenklimaat. Veranderingen in isolatie (en/of kierdichting) staan daarom niet op zichzelf, maar kunnen positieve of negatieve neven-consequenties hebben. In bijlage 3, 4 en 5 treft u een overzicht van aandachtspunten van de geadvi-seerde maatregelen. Graag helpen wij u bij het implementeren van de geadviseerde maatregelen, of bij het monitoren van de behaalde besparingen. Wij maken hiervoor graag een vrijblijvend voorstel. 4.1. Reeds genomen maatregelen De reeds genomen energiebesparende maatregelen zijn:

HR107 cv-ketels,

Toerengeregelde CV-pompen,

CV-leidingisolatie,

Isolatie van warmtapwaterleiding,

Warmteterugwinning uit ventilatielucht,

Hoogfrequent TL-verlichting,

Aanwezigheidsdetectie,

Verhoogd rendement gasboiler,

Gebouwschil-isolatie,

HR++

-glas.




4.2. Organisatorisch Eenvoudige maatregelen welke direct kunnen worden uitgevoerd zijn vooral maatregelen op het ge-bied van organisatie en gedrag en eenvoudige technische maatregelen. In het kader van dit onder-zoek worden de onderstaande eenvoudige maatregelen geadviseerd. Organisatorische maatregelen dienen gedragen te worden door de medewerkers en directie. Eenvou-dige maatregelen zijn bijvoorbeeld het uitschakelen van verlichting indien niemand aanwezig is en het uitschakelen van de ruimteverwarming in ruimten welke niet of nauwelijks worden gebruik en het toe-passen van een juiste nachtverlaging. Navolgend worden enkele voorbeelden genoemd van organisatorische maatregelen:

registreer wekelijks of maandelijks de meterstanden, ook van tussenmeters. Slechts dan is het

mogelijk snel in te grijpen;

organiseer activiteiten(vergaderingen en dergelijke) zoveel mogelijk op gelijke tijden;

vermijd combinaties van werkzaamheden/activiteiten waarbij het gelijktijdig afgenomen ver-

mogen onnodig hoog oploopt;

sluit goede onderhoudscontracten af en controleer het onderhoud door meting en inspectie;

stel goede bedieningsinstructies op van technische installaties;

controleer regelmatig de instellingen en schakeltijden van apparatuur;

voorkom gelijktijdig verwarmen en koelen;

integreer energiebesparingsmogelijkheden bij verbouwing en nieuwbouw;

kies bij vervanging voor apparatuur met energielabel A (zoals daar zijn: warmtepomp-

wasdroger, hotfill wasmachine, hotfill vaatwassers, zuinige koelen vrieskasten);

motiveer al het personeel en bezoekers tot energiebewust gedrag. Voorbeelden van gedragsmaatregelen zijn:

stel de ruimtetemperatuur niet te hoog in;

bij schoonmaak niet alle verlichting aan;

verlichting en verwarming uit in vertrekken die niet worden gebruikt;

tijdens het ventileren de verwarming uit zetten;

buitendeuren niet onnodig open laten staan;

bij voldoende daglicht (een deel van) de verlichting uitschakelen;

kritisch schakelen van apparatuur zoals PC's en dergelijke. Energie- en installatiebeheer Dit energieonderzoek moet het begin zijn om energiebeheer in te voeren. In dit rapport zijn de verbrui-ken inzichtelijk gemaakt. Om energiebeheer in te voeren zal iemand door de directie verantwoordelijk moeten worden gesteld om dit uit te voeren. Door energiebeheer in te voeren kan men zeker op het gebied van ‘good housekeeping’ besparingen van 4 - 8% op elektriciteit en gas behalen. Als algemene richtlijn voor het uitvoeren van energiebe-heersactiviteiten geldt, dat per jaar circa 3 à 5 % van het energiekostenbudget aan deze activiteiten kan worden besteed om grip te krijgen en te houden op deze kostenpost. Een besparing van € 198,- op de totale energiekosten van het gebouw kan hiermee gerealiseerd worden.

Besparing elektriciteit per jaar [kWh] 1.358

Besparing aardgas per jaar [m³] 14.067

Kostenbesparing per jaar € 1.924,-

Investeringskosten € 1.154,-

Terugverdientijd 0,6 Jaar




Navolgend worden enkele voorbeelden genoemd van energie- en installatiebeheer. Het betreft onder andere:

controle verbruiksgegevens van de energiemeters;

instellingen, schakeltijden en nachtverlaging controleren en zonodig aanpassen;

aanschaf energiezuinige apparatuur;

optimaliseren van de ruimtetemperatuur.

Het regelmatig opnemen en analyseren van de bedrijfsuren van verwarmingsketels maakt ook deel uit van een efficiënt energie- en installatiebeheer; vermoedelijk dat hier nog een verbeteringsslag te ma-ken is. Ik adviseer u dan ook om ten minste gedurende een bepaalde periode (bijvoorbeeld 2 of 3 weken) uw (gas)verbruiken m.b.v. tijdelijke dataloggers te meten om zodoende de momentane (gas)verbruiken inzichtelijk te maken. Desgewenst kan Parkstad Energiediensten u hiermee helpen. Om tot energiebesparing te komen zal eerst het verbruik inzichtelijk gemaakt moeten worden. Hier-voor is een monitoringssysteem nodig met de juiste meetdata. Om vanuit deze monitoringsdata tot werkelijke energiebesparing te komen, is het op regelmatige basis maken van analyses noodzakelijk. Hierbij wordt niet alleen de maanddata geanalyseerd maar bovenal de kwartier- en uurwaardes. Dit is nodig om een goed beeld te krijgen van met name het gebruik in afwezigheidsuren. Dit analyseren en interpreteren van de data is specialistisch werk en vraagt om inzet van een deskundige energieadvi-seur, de Energiecoach. Geadviseerd wordt om een energieteam op te zetten, zoals aangegeven in onderstaande schema, om gezamenlijk uiteindelijk tot energiebesparing te komen. Een en ander kan Parkstad Energiediensten voor u verder uitwerken en onderbouwen. Algemeen De 4x ‘UIT’-regel: Kantoor UIT? Doe dan ook: het licht UIT, de verwarming UIT (of laag) en de apparaten UIT (bv. PC+scherm)! De TL-fabel: sommige mensen menen dat het goedkoper en beter is om TL-verlichting maar altijd te laten branden, omdat het inschakelen naar verhouding veel geld zou kosten. Niets is echter minder waar! Schakel (ook) TL-verlichting naar behoefte aan en uit. De goedkoopste lamp is immers de lamp die UIT is. Bovendien gaat een lamp die niet onnodig brandt ook nog eens langer mee.

Energie Coach

Beheerder Monitoring

Systeem Installa-tiedes-

kundige

Hoofd Gebouwen

Beheer




Controleren van de huidige instellingen van de regelingen Binnen de organisatie dient er een persoon (beheerder) aanwezig te zijn die op de hoogte is van de werking van alle gebouwgebonden installaties zoals centrale verwarming en koeling. Deze persoon dient een volledige instructie te krijgen over de werking van bovengenoemde systemen. Tevens dient deze persoon in samenwerking met bijvoorbeeld een installateur alle instellingen na te gaan en vast te leggen in een logboek. Aandachtspunten hierbij zijn onder andere de volgende:

hoe laat en op welke dagen komen de verwarmingsketels in bedrijf;

wat zijn de ingestelde ruimtetemperaturen;

wat zijn de ingestelde nachttemperaturen;

wat zijn de schakeltijden van de ventilatoren;

wordt er nachtventilatie toegepast;

wordt de omschakeling van zomer- en wintertijd ingesteld;

worden de radiatoren in ruimten, die niet worden gebruikt op vorstvrij ingesteld.

zijn er duidelijke bedieningsvoorschriften Indien een energieteam wordt geïnstalleerd zijn bovenstaande punten en acties onderdeel van de activiteiten van het energieteam. Medewerkers en gebruikers stimuleren tot een energiebewust gedrag Dit heeft te maken met organisatie en gedrag. Een oplossing kan zijn de medewerkers en gebruikers te stimuleren tot een energiebewust gedrag. Goede voorlichting over het gebruik en de werking van de installaties is dan ook noodzakelijk. Indien een energieteam wordt geïnstalleerd zijn bovenstaande punten en acties onderdeel van de activiteiten van het energieteam.

Optimaliseren van de ruimtetemperatuur Nachtverlaging toepassen geeft een mogelijkheid tot energiebesparing. Ook een graadje lager ver-warmen overdag bespaart al gauw 6 %. De gebruikstijden van het gebouw zijn gemiddeld 100 uur per week, met een ingestelde dagtemperatuur. De uren dat het gebouw niet in bedrijf is, gemiddeld 68 uur per week met een ingestelde nachttemperatuur, is nog best aanzienlijk. Besparingen zijn dan ook nog te halen in de afwezigheidsuren. Het kiezen van een lagere nachttemperatuur kan de moeite lonen. De nachtverlaging moet zo worden ingesteld dat er in het gehele pand geen gevaar bestaat op vocht of vorst. Echter om bij aanvang van de openingstijden de juiste temperatuur in het pand te waarbor-gen moet de regeling zijn voorzien van een optimalisatiefunctie. Ook de capaciteit van de verwarmde oppervlakten en de mate van de hydraulische inregeling van de cv-installatie zijn hierbij van belang. Voorbeeld. Indien op dit moment, bijvoorbeeld nachtverlaging 15

0C is, bestaat de mogelijkheid dat men in de

afwezigheidsuren meer energie verbruikt dan bij de aanwezigheidsuren. Dit komt omdat bij de aanwe-zigheidsuren de interne warmtelast hoger ligt door verlichting, computers, machines en personen. Ook de temperatuurinstelling kan leiden tot een hoger verbruik bij de afwezigheidsuren. De warmteover-dracht naar buiten bepaalt mede het energieverbruik. Bijvoorbeeld de buitentemperatuur is overdag 3 graden en in de nacht min 5 graden. Het temperatuurverschil overdag is dan 20 – 3 = 17 graden ten opzichte van het temperatuursverschil in de nacht van 15 - -5 = 20 graden. In de afwezigheidsuren vindt meer warmteoverdracht plaats dan in de aanwezigheidsuren. Er wordt in de afwezigheidsuren meer energie verbruikt voor verwarming dan in de aanwezigheidsuren. Het verdient een aanbeveling om hier kritisch naar te kijken wat de mogelijkheden zijn. Hiermee wordt dan al snel een besparing van 5% op het aardgasverbruik behaald. Geadviseerd wordt om een en ander met een installateur te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. Hier kan men dan rekening houden met de wensen van de verschillende ruimten en gebruikstijden. Tevens kan er gekeken wor-den wat de instelmogelijkheden van de regelaar zijn. De investeringskosten zullen dan middels offer-tes duidelijk moeten worden.




Verlaag het gecontracteerd transportvermogen voor elektriciteit Voor de grootzakelijke afnemers is het gecontracteerd transportvermogen een belangrijke tariefcom-ponent. Dit gecontracteerd transportvermogen geeft aan welke capaciteit de netbeheerder voor uw bedrijf heeft gereserveerd in zijn transportnet en komt doorgaans overeen met de aansluitwaarde (ze-keringswaarde). Het is belangrijk dat dit gecontracteerd transportvermogen in overeenstemming is met het werkelijk afgenomen vermogen ofwel de maximale maandbelasting, de kWmax. Over het gecon-tracteerde vermogen betaalt men een vast bedrag. Ook de maximale maandbelasting is een belang-rijk tariefcomponent. Deze belasting wordt gemeten door het uitvoeren van 15-minuten metingen. De hoogte van deze 15-minuten belastingen in een maand is maatgevend voor de verrekening van de kWmax.

Besparing elektriciteit per jaar [kWh] n.v.t.

Kostenbesparing per jaar € 102,-

Investeringskosten € 0,-

Terugverdientijd Direct

Nadere beschouwing. In uw situatie bedraagt het gecontracteerd transportvermogen 126 kW. Het bijbehorend vaste tarief voor 2012 is € 14,72 per kW (tariefschijf 126 t/m 1.500 kW). De kosten voor dit gecontracteerd transportvermogen bedragen in 2012 dus € 1.855,-. De in 2012 maximaal maandbelasting kWmax bedroeg 78 kW en trad op in juni; het bijbehorende tarief voor 2012 is € 1,48 per kW werkelijk afgenomen vermogen per maand. Het verschil tussen gecontracteerd vermogen en maximale maandbelasting is 126-78 = 48 kW. De netbeheerder reserveert dus (wellicht onnodig) een reservecapaciteit van 48 kW. Het is heel goed mogelijk dat u die marge nooit gaat benutten. In dat geval adviseer ik u om het gecontracteerd vermo-gen te verlagen. Ga daartoe in overleg met uw netbeheerder; doorgaans is het mogelijk om het ge-contracteerd vermogen te verlagen naar de hoogste opgetreden waarde van de maximale maandbe-lasting (kWmax) van de afgelopen 12 maanden. Mocht na verlaging van het contractvermogen het werkelijk afgenomen vermogen het contractvermogen onverhoopt overschrijden, dan past de netbe-heerder het contractvermogen weer naar boven toe aan; zonder boete, echter met een minimale loop-tijd van 12 maanden. Echter, bij verlaging van het gecontracteerd transportvermogen naar een waarde van 125 kW of lager geldt een andere tariefschijf (51 t/m 125 kW) met een hoger tarief per gecontracteerde kW. Dit hogere tarief bedraagt € 22,48 per gecontracteerde kW per jaar. Door deze sprong van de ene naar de ande-re tariefschijf zal de geldelijke besparing minder worden dan die zou zijn bij eenzelfde verlaging van het contractvermogen binnen eenzelfde schijf. In uw situatie wordt dit effect nog eens versterkt door-dat het gecontracteerde vermogen net met 1 kW de grens tussen beide tariefschijven overschrijdt (namelijk 126 versus 125 kW). De besparing in geval van verlaging van het gecontracteerd vermogen van 126 naar 78 kW bedraagt derhalve: 126 kW x € 14,72 – 78 kW x € 22,48 = € 101,- per jaar. Concreet adviseer ik u om te overwegen het gecontracteerd vermogen te verlagen naar de hoogst opgetreden kWmax van de afgelopen 12 maanden. Dit levert een besparing op van € 101,- per jaar.




4.3. Bouwkundig Het treffen van bouwkundige maatregelen heeft tot doel de energieverliezen te beperken en de omge-vingsenergie te benutten voor verwarming (of verlichting). Een goed ontwerp van het gebouw houdt rekening met deze factoren. Isoleren van de vloeren, daken, plafonds, wanden of gevels van ruimten zijn besparingsmaatregelen, die getroffen kunnen worden.

Het is aan te bevelen om vooral bouwkundige maatregelen op een natuurlijk moment uit te voeren, bij-voorbeeld bij renovatie en/of groot onderhoud. De bouwkundige staat van het gebouw is visueel geïnspecteerd (paragraaf 2.2). De bouwkundige maatregelen die in het kader van het energieonderzoek worden geadviseerd zijn:

Geen maatregelen!




4.4. Installatietechnisch Installatietechnische maatregelen die worden geadviseerd zijn:

Schakelklok circulatiepomp warmtapwater

Energiezuinige LED-verlichting

Zonne-energie o Photopholtaïsche zonnepanelen.

Schakelklok voor circulatiepomp warmtapwatercirculatieleiding De warm tapwatercirculatieleiding wordt continu op een temperatuur van zo’n 60 ºC gehouden. Daarvoor is elektrische energie nodig; de circulatiepomp pompt immers constant warm tapwater door de leidingen heen. Daarvoor is ook gas nodig; immers de warmteverliezen die in de meterslange leidingen (aanvoer en retour!) optreden worden door de gasboiler gecompenseerd door de benodigde warmte bij te stoken. Het voordeel van een circulatiesysteem is dat wanneer bij een tappunt warm water wordt gevraagd dit direct beschikbaar is. Het nadeel is dat er veel onnodige energieverliezen optreden, met name in de uren dat er met zekerheid gesteld kan worden dat er geen warm tapwatervraag zal optreden. Een besparing op het energieverbruik van een warmtapwatercirculatiesysteem is te behalen door de circulatiepomp te schakelen middels een schakelklok met weekprogramma zodat deze buiten de ge-bruikstijden kan worden uitgeschakeld. Dit leidt tot een besparing op het gebruik van elektriciteit en gas. Immers wanneer het water in de circulatieleiding stil staat, zal dit afkoelen waardoor er geen warmteover-dracht naar de omgeving meer plaatsvindt en de gasboiler de verliezen niet meer hoeft aan te vullen. Tevens gebruikt de pomp dan ook geen elektriciteit meer. Wanneer het systeem ’s ochtends weer wordt ingeschakeld is de circulatieleiding weer snel op de gewenste temperatuur.

Besparing elektriciteit per jaar [kWh] 220

Besparing aardgas per jaar [m3] 720

Kostenbesparing per jaar € 342,-

Investeringskosten € 20,-


Deze maatregel conflicteert niet met de legionellapreventieregelgeving. Immers de circulatieleiding wordt vanuit de boiler overdag steeds weer opgewarmd tot 60 ºC, waardoor legionellabacteriën binnen 20 minuten afsterven.




Energiezuinige LED-verlichting In uw gebouw zijn er de volgende mogelijkheden voor energiebesparing op verlichting: - Halogeenverlichting vervangen door LED; - PL-downlighters vervangen door LED-downlighters. Het resultaat van beide mogelijkheden is in onderstaande tabel weergegeven.





Halogeenverlichting vervangen door LED. Halogeen- en gloeilampen zetten de elektrische energie voor het overgrote deel om in nutteloze warmte en slechts voor een klein deel in bruikbaar licht. Spaarlampen en LED-lampen zijn 80% zuini-ger en gaan bovendien ook nog eens 8 tot 25 maal langer mee. Wanneer dimbaarheid een vereiste is blijven doorgaans alleen LED-lampen als optie over. Ook spotfuncties zijn tegenwoordig al in spaar- en LED-lamp uitvoering verkrijgbaar bij bouwmarkten en zeker bij lichtspeciaalzaken.

Doe eerst eens ervaring op met de vervanging van 1 lamp en vervang al naar gelang de ervaring daarna ook de rest. Kies altijd voor een goede LED-lamp met puntvormige lichtbron (power-LED) en let in het bijzonder op lichtopbrengst, lichtkleur, sfeerbeeld en eventueel gewenste dimbaarheid. De genoemde terugverdientijd is een gemiddelde gebaseerd op uw totale situatie en neemt af naarmate het aantal branduren per jaar van een lamp toeneemt. Als vuistregel mag gesteld worden dat vervan-ging door LED economisch interessant is bij meer dan 1.000 branduren per jaar (4 uur per werkdag). Enkele nieuwe ontwikkelingen zijn (gloei- c.q. halogeenlamp versus LED-lamp):




Indien bij een bepaald armatuur de lamp niet eenvoudigweg vervangen kan worden door een LED-lamp, waardoor het hele armatuur vervangen zou moeten worden, wordt de terugverdientijd onaccep-tabel lang. In dat geval is vervanging door een nieuw armatuur met LED-lamp alleen interessant wan-neer het een defect armatuur betreft waarbij een eventuele reparatie niet meer zinvol is. In uw situatie zijn er veel zogenaamde AR111-spots aanwezig. Deze kunnen retrofit worden vervan-gen door AR111-LED-spots.

De kroonluchters in het restaurant bevatten elk 4 halogeenlampjes. Het LED-alternatief is hieronder afgebeeld. Overtuig u er vooraf van dat de LED-vervanger op hetzelfde spanningsniveau als het halo-geenlampje werkt!




PL-downlighters vervangen door LED-downlighters Plafond down-lighters welke zijn uitgevoerd met PLC-2x18W en PLC-2x24W lampen kunnen vervan-gen worden door downlighters in LED-1x18W c.q. LED-1x24W uitvoering. De energiebesparing is dus 50%. Het voordeel van LED is een circa zesmaal langere levensduur, waardoor de vervangingskosten zullen afnemen. Een bijkomend voordeel van LED is dat deze minder warmte ontwikkeld dan PLC-lampen. Het betreft in uw situatie downlighters met PLC-2x18W en PLC-2x24W in de gangen en enkele kanto-ren. De kosten voor het vervangen door LED bedragen circa € 100,- voor een LED1x18W en circa € 130,- voor een LED1x24W. Momenteel is de prijsstelling voor LED-downlighters nog dusdanig hoog, dat deze optie economisch m.b.t. energiebesparing nog niet echt interessant is. Wordt echter ook de langere levensduur van LED in de totaalberekening meegenomen, dan wordt een terugver-dientijd van 5 jaar haalbaar geacht. In de nabije toekomst zal die terugverdientijd vrijwel zeker verder dalen. Indien u dat wenst doet Parkstad Energiediensten u graag een vrijblijvende aanbieding voor project-begeleiding en/of voor concrete uitvoering voor het ombouwen van de huidige verlichting naar een energiezuinige verlichting zoals hierboven beschreven.




Photovoltaïsche zonnepanelen Nederlands zonlicht is prima geschikt om met zonnepanelen elektriciteit op te wekken. Stroom uit zonlicht is duurzaam, omdat bij de productie van elektriciteit geen broeikasgassen en schadelijke stof-fen vrijkomen. Zonnepanelen kunnen uw bedrijf niet volledig in de stroombehoefte voorzien. De zon-lichtopbrengst is daarvoor te wisselend, bovendien is voor zoveel panelen erg veel ruimte nodig op het dak. Voor het plaatsen van zonnepanelen heeft u doorgaans geen vergunning nodig; uitzonderingen gelden voor monumenten en beschermde stads- of dorpsgezichten. Doe altijd navraag bij uw ge-meente.

Een zonnepaneel alleen is niet voldoende voor elektriciteit aan het net te leveren. Om licht naar bruik-bare stroom om te zetten zijn ook een omvormer en elektriciteitskabels nodig. Zo’n compleet systeem wordt door technici een PV-systeem genoemd. PV staat hierin voor photo voltaic, de Engelse term voor de omzetting van licht naar elektrische spanning: dat heet een fotovoltaïsche reactie.De zonne-cellen zetten licht om naar elektrische spanning. Vervolgens zet de omvormer de spanning van een zonnecel om naar wisselspanning voor het elektriciteitsnet, van 230 volt. De kabels vanaf de omvor-mers worden aangesloten op de groepenkast. Voor het opwekken van energie is niet per se direct zonlicht nodig. Ook op een bewolkte dag levert een zonnecel elektriciteit.

Net als bij alle elektrische apparaten staat ook het vermogen van zonnepanelen uitgedrukt in watt. De productie van elektriciteit is echter nooit constant aangezien de hoeveelheid zonlicht steeds verandert. Bij zonnepanelen staat daarom het maximale vermogen aangegeven: watt-piek (Wp). In een testom-geving met onveranderlijke omstandigheden voor licht en temperatuur (Standaard Test Condities) is de Wp vastgesteld. Bij het berekenen van de werkelijke opbrengst, gebruiken installateurs tabellen om de waarden voor Nederlandse omstandigheden te combineren met de hellingshoek en windrichting van het paneel. Een silicium zonnesysteem met een vermogen van 1.000 watt-piek (8 m

2 panelen)

levert in Nederland jaarlijks 700 tot 900 kWh op, bij een pal zuid oriëntatie en een hellingshoek van circa 38º t.o.v. de horizontaal; afwijkingen daarvan leiden tot een lagere opbrengst.




Terugverdientijd 37,5 jaar

Uitgaande van het plaatsen van ongeveer 600 m2 zonnepanelen (78 kWpiek).

Voorbeeld: standaard PV paneel Een zonneboiler voor de productie van warm tapwater zou nog een optie kunnen zijn als energiebe-sparende maatregel. Het beschikbaar dakoppervlak boven de technische ruimte, waar de zonneboiler zou moeten komen, is gericht op het oosten en daarom minder geschikt. Het opbrengstrendement van de zonneboiler zou daardoor dusdanig afnemen dat de terugverdientijd de 20 jaar gaat benaderen. Photovoltaïsche zonnepanelen worden steeds goedkoper en efficiënter; het opbrengstrendement van zonnepanelen welke onder een flauwe hoek en niet pal zuid zijn geplaatst is minder onderhevig aan terugval. Daarom wordt de optie voor een zonneboiler niet geadviseerd en worden louter photovoltai-sche zonnepanelen aanbevolen als duurzame energiebesparende maatregel voor de nabije toekomst.




5. Milieueffecten

In de voorgaande hoofdstukken hebben wij een aantal besparingsmogelijkheden aangegeven. Daar-naast levert het invoeren van energiebeheer blijvende besparingen op. Door alle voorgestelde maatregelen in te voeren, ontziet u het milieu. De uitstoot van de verschillende milieubelastende stoffen bevatten:

CO2, kooldioxide, hierdoor ontstaat het broeikaseffect;

NOx, stikstofoxide, hierdoor ontstaat verzuring;

SO2, zwaveldioxide, hierdoor ontstaat verzuring. In onderstaande tabel is de vermindering van de uitstoot weergegeven.

Tabel: Uitstoot CO2, NOx en SO2

Milieubalans ton CO2 Kg NOx Kg SO2

Gasbesparing 3,56 4,20 0,00

Elektriciteitsbesparing 72,50 95,00 65,00

Totaal 76,06 99,20 65,00

Bomen zuiveren de lucht van deze vervuilende stoffen. Wanneer u de genoemde maatregelen uit-voert, vermindert u de uitstoot van deze vervuilende stoffen. Voor onze natuur betekent dat er ruim 10 hectare bos minder nodig is om deze milieubelasting weer te reduceren. En 10 hectare bos zijn maar liefst 2.000 volwassen bomen. 5.1. Groene stroom Groene stroom wordt, in tegenstelling tot de gewone ' grijze' elektriciteit, niet opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen, maar met behulp van zonlicht, wind, waterkracht of biomassa. Deze bronnen zullen nooit uitgeput raken, en bij het opwekken van elektriciteit komen geen of nauwelijks vervuilende stoffen zoals kooldioxide (CO2), stikstofoxide (NOx) en zwaveldioxide (SO2) vrij. Groene stroom is dus schoon en duurzaam. Overstappen naar groene stroom is eenvoudig. U kunt zelf de leverancier kiezen, er zijn geen aan-passingen nodig en u betaalt over het algemeen niet of nauwelijks meer voor groene stroom.

Rapportage Energie Prestatie Advies Utiliteit

Datum augustus: 2012 © Parkstad Energiediensten


Bijlage 1: Subsidies

In dit rapport zijn maatregelen genoemd die het energiegebruik kunnen verminderen. Van deze maat-regelen is aangegeven wat de energetische besparing is en wat de financiële besparing is op jaarba-sis. De energiebesparende maatregelen zijn onderzocht op hun financiële haalbaarheid. De investe-ringen en terugverdientijden zijn gebaseerd op een combinatie van ramingen, berekeningen en erva-ringen. Toch blijft het nodig om meerdere offertes aan te vragen bij bedrijven die de maatregelen kun-nen uitvoeren. De praktijk wijst uit dat bedrijven nogal eens uiteenlopende aanbiedingen doen. Hierna kan met inachtneming van eventuele bijdrageregelingen en de jaarlijkse financiële besparing, de haal-baarheid worden getoetst. In sommige gevallen geeft de nationale en/of regionale overheid een bijdrage op de kosten van ener-giebesparende maatregelen. Regelingen veranderen nogal eens, vandaar dat wij deze niet berekend hebben. De huidige regering wil door een aanscherping van de milieudoelstelling meer subsidie beschikbaar stellen voor energiebesparende maatregelen. Vergewist u zich dus eerst van het bestaan van de bijdrageregelingen voordat u een maatregel uit gaat voeren. De regelingen hebben natuurlijk ook een gunstige invloed op de aangegeven terugverdientijden. Voor eventuele vragen over subsidieregelingen kunt u contact opnemen met Agentschap NL (voor-heen: SenterNovem). Voor alle informatie en links naar de internetsites van de verschillende investe-ringsregelingen: www.agentschap.nl.


Datum augustus 2012 © Parkstad Energiediensten


Bijlage 2: Graaddagen

Het gasverbruik voor ruimteverwarming is afhankelijk van het verschil tussen de ruimtetemperatuur in

een gebouw en de buitentemperatuur. Aangezien het klimaat van jaar tot jaar verschilt, is het gasver-

bruik nooit gelijk. Om het gasverbruik van diverse jaren toch met elkaar te kunnen vergelijken dienen

ze gecorrigeerd te worden naar gemiddelde klimatologische omstandigheden. Deze correctie ge-

schiedt op basis van zogenaamde 'graaddagen'.

Toelichting: Bij een buitentemperatuur van 8 oC onder nul moet de verwarming harder branden dan bij

8 oC boven nul. De buitentemperatuur en het gasverbruik houden dus nauw verband met elkaar en op

dat gegeven is de graaddagenmethode gebaseerd. Elke graad die de gemiddelde etmaaltemperatuur

beneden de 18 oC ligt, wordt een graaddag genoemd. Een gemiddelde temperatuur van 17

oC levert

dus één graaddag op (18 min 17), een gemiddelde etmaaltemperatuur van 16 oC twee graaddagen

(18 min 16), enzovoort. Daarnaast is het zo dat er per graaddag in koude meer wordt verstookt dan in

warme maanden. Om de graaddagen van verschillende maanden toch vergelijkbaar te maken, moe-

ten sommige maanden dus zwaarder meetellen dan andere. Dat wordt bereikt door de graaddagen te

vermenigvuldigen met een wegingsfactor. De uitkomsten hiervan vormen de gewogen graaddagen.

Het gemiddelde aantal graaddagen van de afgelopen 30 jaar is 2.985 graaddagen. Gemeten bij het

weerstation De Bilt.


Datum augustus: 2012 © Parkstad Energiediensten


Bijlage 3: Binnenklimaat en gezondheid

Schimmelplekken op wanden Wees attent op schimmelplekken op de binnenzijde van de buitengevels. Schimmelgroei doet zich vaak voor in hoeken aan de boven- of onderzijde van buitengevels. Als dit optreedt, is het gebouw wellicht vochttechnisch matig van kwaliteit (koudebruggen, vocht uit kruipruimte of slechte ventilatie- voorzieningen). Ook kan het zijn dat het gebruikersgedrag een rol speelt, doordat de ventilatie- ope-ningen zijn afgeplakt of de mechanische afzuiging regelmatig wordt uitgezet. Waar de oorzaak van vochtproblemen precies ligt, is niet altijd direct duidelijk. Vaak is dit pas na een fysisch onderzoek goed vast te stellen. Bij het treffen van maatregelen dient men rekening te houden met eventuele vochtproblemen. Dit geldt met name voor de energiebesparende maatregelen die indirect de ventilatie beperken. Hieraan kleven risico’s vooral wanneer er al vochtproblemen aanwezig zijn. Dat zelfde geldt voor isolatiemaatregelen waardoor koudebrugeffecten worden versterkt. Schimmelplekken in de natte ruimten op binnenwanden en plafond Schimmelplekken in een toiliet- en/of doucheruimte op binnenwanden en plafond vormen een pro-bleem apart. De oorzaak ligt vaak in een combinatie van te weinig stoken, gebrekkige ventilatie en een schimmelgevoelige afwerklaag op wanden en plafond. Het aanbrengen van betere ventilatie en verwarming in de ruimte kan de situatie in veel gevallen verbeteren. Vochtproblemen Veel vochtproblemen worden veroorzaakt door de matige werking van het ventilatiesysteem. De vol-gende punten zijn daarbij van belang:

Zijn er bij natuurlijke ventilatie en mechanische afzuiging voldoende voorzieningen (klepraam-pjes en ventilatieroosters) in de gevels aanwezig voor de toevoer van buitenlucht.

Levert gebruik van deze voorzieningen naar verwachting tochtklachten op, dan kan niet ver-wacht worden dat bewoners de toevoerroosters voldoende gebruiken.

Zijn er natuurlijke afvoerkanalen aanwezig en zijn de openingen niet dichtgezet of vervuild.

Werkt, indien aanwezig, de mechanische afzuiging op een goede manier (een afzuigkap als enige voorziening is geen volwaardige afzuiging).

Als het ventilatiesysteem slecht werkt, is dit een risicofactor voor de maatregelen die als neveneffect hebben dat de ventilatie afneemt. Daardoor kunnen vochtproblemen ontstaan en door onvoldoende ventilatie zal ook de luchtkwaliteit in de woning afnemen. Ramen met enkel glas Het is mogelijk dat ramen voorzien van enkel glas een onbehaaglijke situatie opleveren door koude-val. De kans op comfortklachten wordt groter naarmate ramen hoger zijn (oude gebouwen) of het ont-breken van een onder het raam geplaatste radiator (of gereduceerd is door bijvoorbeeld een brede vensterbank). In dat geval is dus nadrukkelijk verbetering te verwachten van isolerende beglazing. Indien er ook sprake van geluidsoverlast van buiten, kan gedacht worden aan geluidsisolerende dub-bele beglazing. Koude van de vloer Klachten over koude van de vloer zijn vaak terug te voeren op stroming van koudere lucht over de vloer. Als dit het geval is, heeft vloerisolatie geen effect voor comfortverbetering. Bouwfysisch onder-zoek is nodig om de oorzaak en de oplossing voor dergelijke klachten vast te stellen.


Datum augustus:2012 © Parkstad Energiediensten


Bijlage 4: Algemene aandachtpunten bij het uitvoeren van bouwkundige maatregelen

Isolatie algemeen

Isolerende maatregelen hebben invloed op de warmtestromen in het gebouw. Deze warmte-stromen beïnvloeden op hun beurt het binnenklimaat. De ventilatiestromen en de vochthuis-houding maken ook deel uit van het binnenklimaat. Veranderingen in isolatie (en/of kierdich-ting) staan daarom niet op zichzelf, maar kunnen positieve of negatieve nevenconsequenties hebben. De maatregelen dienen altijd integraal beoordeeld te worden.

Isolatiemaatregelen (vooral die met minerale wol) kunnen soms de akoestische kwaliteit van een constructie/gebouw verbeteren.

Het is veelal kostenbesparend om het plaatsen van isolatie te laten samenvallen met het ple-gen van onderhoud, bijvoorbeeld dakbedekking vervangen bij het aanbrengen van dakisolatie of schimmel op koudebruggen elimineren door buitengevelisolatie.

Gevelisolatie (buiten) Het aanbrengen van isolatie aan de buitenzijde van de gevel en deze voorzien van een stootvaste afwerklaag (stukwerk, schroten, metselwerk en dergelijke). Aandachtspunten:

Zorg voor een goede detaillering van de waterafvoer voor hemelwater en van de ramen. An-ders kan vervuiling optreden. Laat de aannemer hieraan extra aandacht besteden.

De isolatie moet worden doorgetrokken tot tegen de kozijnen. Anders kunnen de kozijnen zich gaan manifesteren als warmtelekken.

Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, een klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt.

Gevelisolatie (spouw) Het aanbrengen van isolatie in de ruimte (spouw) tussen de binnenmuur en de buitenmuur. Dit kun-nen isolerende korrels, vlokken of schuimen zijn die via boorgaten in het buitenblad van de spouw worden ingespoten. Laat deze maatregel altijd uitvoeren door een gecertificeerd spouwmuurisolatie-bedrijf. (www.ikob-bkb.nl) Aandachtspunten:

De spouw mag niet te smal en niet te vervuild zijn. Dit kan alleen maar worden vastgesteld door een gespecialiseerd bedrijf. Vraag altijd of het isolatiebedrijf eerst wil controleren of de spouw geschikt is voor spouwmuurisolatie.

De buitengevel moet ‘damp-open’ zijn. Dat bekent dat in de buitengevel geen geglazuurde stenen of (bepaalde) strengpersstenen zijn gebruikt. Laat dit ook controleren door het isolatie-bedrijf.

Constructies die door de isolatielaag heen steken kunnen soms een warmtelek vormen. Met als gevolg: condensatie aan de oppervlakte en schimmelvorming. Zorg in die gevallen voor isolatie van de constructie aan de buitenzijde.

Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, kle-praam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt.




Gevelisolatie (binnen) Het aanbrengen van isolatie aan de binnenzijde van de gevel. Aandachtspunten:

Breng tussen de afwerkplaat of het binnen-stucwerk en de isolatie een dampremmende folie aan. Als dit niet of onjuist gebeurt, kan in de gevelconstructie inwendige condensatie ontstaan, met alle (vocht)problemen van dien.

Maak de buitengevel waterafstotend of voorzie de spouw van ventilatie. Anders kunnen vochtproblemen ontstaan door vochtdoorslag van buiten.


Besef dat door het toepassen van deze maatregel de binnenruimte kleiner wordt.

Dakisolatie binnen (hellend koud-dak) Het aanbrengen van isolatie aan de binnenzijde van het hellende dak. Aandachtspunten:

Breng tussen de afwerkplaat/plafond en de isolatie een dampremmende folie aan. Als dit niet of onjuist gebeurt, kan in de dakconstructie inwendige condensatie ontstaan, met mogelijk (vocht)problemen als gevolg.

Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een klepraam of afzuiging aanwe-zig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt.

Besef wel dat door het toepassen van deze maatregel de binnenruimte kleiner wordt.

Buiten isolatie plat/hellend dak (warm-dak) Het aanbrengen van isolatie aan de buitenzijde van de constructie, waarna deze wordt voorzien van dakbedekking (dakpannen of een nieuwe bitumineuze laag). Aandachtspunt: Controleer bij het aanbrengen van dakisolatie aan de buitenzijde of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden immers dicht ge-maakt. Platdakisolatie (omgekeerd) Het aanbrengen van waterbestendig isolatiemateriaal op de bestaande dakbedekking. Op het isola-tiemateriaal moet een ballastlaag worden aangebracht om tegen opwaaien te beschermen. Deze con-structie heet ook wel ‘omgekeerd dak’. Aandachtspunt:

Let bij het aanbrengen van de dakisolatie op de hoogte tot de dakrand (dakopstanden). Als deze gering wordt, kan lekkage ontstaan doordat regenwater minder goed kan worden afge-voerd. Vraag de dakdekker om advies.




Isolatie zoldervloer Het aanbrengen van isolatie in of op de vloer van de zolder. In dit geval hoeft het dak niet te worden geïsoleerd. Aandachtspunten:

De binnenruimte kan kleiner worden als de isolatie op de vloer wordt geplaatst in plaats van in de vloer.

Wanneer de zolder later als verwarmde ruimte wordt gebruikt, moet het dak alsnog geïsoleerd worden.

Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, een klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden immers dicht gemaakt.

Begane grond vloerisolatie (bovenzijde) Het isoleren van de vloer aan de bovenzijde met een harde (drukvaste) isolatieplaat. Aandachtspunten:

Denk aan de afwerking van de randen van de vloer. Randen kunnen koud worden, waardoor schimmel kan ontstaan. Of dit een reëel gevaar is, hangt af van de aansluiting van de vloer op de gevel en of deze geïsoleerd is. Vraag uw aannemer om advies.

Let op de hoogte van de vloer: verwijder de bovenste laag van de huidige vloer (om het ni-veau van de vloer gelijk te houden) of maak de deuren korter.

Begane grond vloerisolatie (onderzijde, bodem isolatie) Het isoleren van de vloer aan de onderzijde met isolatieplaten, isolatieschuim of folie met luchtkus-sens. Het bedekken van de bodem van de kruipruimte met een isolatielaag. Deze kan bestaan uit een waterbestendige isolatieplaat of natuurlijk materiaal zoals schelpen. Aandachtspunt:

Let bij het aanbrengen van de bodemisolatie op de afwerking van de randen van de vloer. Randen kunnen koud worden, waardoor schimmel kan ontstaan. Of dit een reëel gevaar is, hangt af van de aansluiting van de vloer op de gevel en of deze geïsoleerd is. Vraag uw aan-nemer om advies.

Isolerende beglazing, deuren en kozijnen Algemeen aandachtspunt bij vernieuwing van beglazing:

Vernieuwing van beglazing kan als aanleiding gebruikt worden om ook ventilatieroosters in het glas aan te brengen

Voorzetraam Op het kozijn monteren van een extra (wegneembaar) raam voor het bestaande (enkele) glas. Aandachtspunten:

De voorzetramen dienen afneembaar te zijn om het kozijn te onderhouden en de ramen schoon te houden.

Controleer of er nog genoeg ventilatie is. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, kle-praam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden immers dicht gemaakt.




Dubbel glas, HR++ glas Het vervangen van het bestaande (enkele) glas door HR++ of HR+++ glas. Hierbij kan alleen het glas worden vervangen of het glas inclusief kozijn. Dit is afhankelijk van het feit of uw kozijnen aan vervan-ging toe zijn. Aandachtspunten:


Controleer de staat en de dikte van de kozijnen. Dit bepaalt of dubbel glas in het bestaande kozijn past. In overleg met de glaszetter kan worden bepaald hoe het glas het beste kan wor-den aangebracht en wat de gevolgen zijn voor het uiterlijk van de woning.

Controleer de staat en dikte van de kozijnen. Dit bepaalt of HR++glas in het bestaande kozijn past. In overleg met de glaszetter kan worden bepaald hoe het glas het beste kan worden aangebracht en wat de gevolgen zijn voor het uiterlijk van de woning.

Het is mogelijk dat er bij heldere nachten condens aan de buitenzijde op het glas ontstaat. Deze verdampt echter wanneer de zon gaat schijnen of wanneer de ruimte weer wordt ver-warmd.

Deurisolatie Het vervangen van de bestaande deur door een geïsoleerde deur. Hierbij kan alleen de deur worden vervangen of de deur inclusief kozijn. Dit is afhankelijk van het feit of uw kozijn aan vervanging toe is. Aandachtspunten:


Een geïsoleerde deur is vooral zinvol als ook de rest van het gebouw kierdicht en geïsoleerd is.

Kierdichting Het dichten van kieren en naden van het gebouw. Deze komen voor bij de aansluitingen van kozijnen op muren maar ook bij aansluitingen tussen bouwdelen onderling, bijvoorbeeld tussen de gevel en de dakaansluiting. Aandachtspunt:

Let bij het dichten van kieren op de ventilatie. Is in iedere ruimte een ventilatievoorziening, klepraam of afzuiging aanwezig? De kieren en naden worden namelijk dicht gemaakt. Zo wordt de natuurlijke ventilatie (door de kieren) vervangen door kunstmatige (regelbare) venti-latie. Dit is extra belangrijk als er een vochtige kruipruimte is en de vloer niet dampdicht is


Bijlage 5: Algemene aandachtpunten bij het uitvoeren van installatietechnische maatregelen

Mechanische luchtafzuiging Het aanbrengen van roosters of openingen in de gevel (voor de toevoer van ventilatielucht) en een ventilator die via kanalen de lucht uit de badkamer, toilet en keuken afzuigt. Aandachtspunten:

Het goed inregelen van het systeem om tochtklachten te voorkomen.

Het kierdicht maken van de vloer met de kruipruimte, om te voorkomen dat de mechanische ventilatie vochtige lucht vanuit de kruipruimte in het gebouw zuigt.

Bij de aanwezigheid van een open toestel of een open haard moet gekeken worden of er vol-doende verse lucht aanwezig is voor de verbranding, en of de verbrandingslucht via de daar-voor bedoelde kanalen en roosters de ruimte kan verlaten.

Zorg er bij het schoonmaken van de ventilatoren voor dat de ventilatoren niet ontregeld raken. De ventilatoren moeten altijd goed worden teruggeplaatst.

In een ruimte met een open haard, houtkachel of ander open verbrandingstoestel moet vol-doende luchttoevoer gegarandeerd blijven. Er mag geen onderdruk in de woning ontstaan omdat in dat geval de kans bestaat dat een schoorsteenkanaal als luchttoevoerkanaal gaat optreden

Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning Het aanbrengen van inblaasvoorzieningen in het gebouw en het aanbrengen van afzuigvoorzieningen. Een ventilator zorgt ervoor dat de toevoerlucht in balans is met de af te zuigen lucht. Deze installatie wordt extra energiezuinig in combinatie met warmteterugwinning uit de ventilatielucht. Een warmte-wisselaar onttrekt dan warmte uit de af te voeren lucht en verwarmt hiermee de aan te voeren lucht op. Aandachtspunten:

Het gebouw moet eerst kierdicht worden gemaakt omdat anders geen balans kan worden ge-realiseerd tussen de toevoer en de afvoer van lucht. Bovendien treedt door kieren onnodig energieverlies op.

Bij de aanwezigheid van een open toestel of een open haard moet gekeken worden of er vol-doende verse lucht aanwezig is voor verbranding en of de verbrandingslucht via de daarvoor bedoelde kanalen en roosters de ruimte kan verlaten.

Hang de ventilatoren trillingsvrij op om geluidsklachten te voorkomen. Soms zijn geluidsdem-pers nodig.

De ventilatoren moeten altijd op een minimale stand draaien om een minimale verversing te garanderen. Ze mogen dus nooit worden uitgezet.

Voor gebalanceerde ventilatie moeten nogal wat kanalen worden aangebracht. Overleg met uw installateur.

Vraaggestuurde ventilatie Het aanbrengen van roosters in de gevel (om ventilatielucht aan te zuigen) en een ventilator die via kanalen lucht uit “natte ruimten” zoals de douche, toilet en keuken afzuigt. Via sensoren die de lucht-kwaliteit meet, worden de roosteropeningen en de capaciteit van de ventilatoren gestuurd. Aandachtspunten:

Het goed inregelen van het systeem om tochtklachten te voorkomen.

Het kierdicht maken van de vloer met de kruipruimte, om te voorkomen dat de mechanische ventilatie vochtige lucht vanuit de kruipruimte in de woning zuigt.

Bij de aanwezigheid van een open toestel of een open haard moet gekeken worden of er vol-doende verse lucht aanwezig is voor verbranding en of de verbrandingslucht via de daarvoor bedoelde kanalen en roosters de ruimte kan verlaten.


Bijlage 6: Aanvullende beschouwing voor de Driving Range

Los van het clubgebouw, aan de andere zijde van het parkeerterrein, bevindt zich de Driving Rrange. Deze Driving Range bestaat uit een aantal overdekte platforms waar golfers kunnen oefenen. De Driving Range heeft een eigen kleinverbruikers elektriciteitsaansluiting. Het elektriciteitsverbruik van de Driving Range bedraagt circa 7.500 kWh per jaar, ofwel een kleine € 700,-. Het gasverbruik maakt onderdeel uit van het clubgebouw; de gasaansluiting van de Driving Range is afgetakt van de binneninstallatie van het clubgebouw. Het overdekte stuk is voorzien van hoogfrequente TL-verlichting, welke brandt van maandag tot en met zondag van het moment dat de schemer invalt tot 22.00 uur. Verder weg gelegen in het, met net-ten omspande, oefenveld bevinden zich een vijftal grondspot (soort en vermogen niet bekend); deze branden gelijktijdig met de TL-verlichting.

Oefenveld Overdekte platforms Driving Range De getoonde foto’s zijn gemaakt op 21 januari 2013, zo rond de klok van 17.00 uur. Duidelijk is te zien dat het licht brandt, terwijl er geen aktiviteiten zijn. Hier ligt nog wel een bespa-ringsmogelijkheid voor de sneeuwdagen in de winter. Door het licht op deze momenten uit te schake-len kan een jaarlijkse besparing worden bereikt van naar verwachting (bij 10 sneeuwdagen) circa 180 kWh, ofwel € 16,- per jaar. Bij een terugverdientijd van maximaal 5 jaar zou er dus voor € 80,- geïn-vesteerd mogen worden in een energiebesparende maatregel. Nauwelijks de moeite dus. Naast de overdekte platforms staan er nog twee gebouwtjes. Deze worden alleen verlicht en ver-warmd ten tijde van menselijke aktiviteit in het gebouw. Alleen het rechtergebouw kan worden ver-warmd; daartoe is een hoogrendement CV-ketel aanwezig. De verlichting van de opslagruimte bij het rechter gebouwtje bestaat uit hoogfrequente TL-verlichting. Hier zijn verder dus ook geen besparingen te behalen. Conclusie: bij de Driving Range zijn er nauwelijks tot geen economisch verantwoorde besparingen mogelijk.

Energie Prestatie Advies Utiliteit (EPA-U) · geen inzicht wordt gegeven in de te bereiken...

Documents

Transcript of Energie Prestatie Advies Utiliteit (EPA-U) · geen inzicht wordt gegeven in de te bereiken...