Eervolle vermelding ideeënprijsvraag Wegh Der Weegen
10
november 2011 Inzending voor de ideeënprijsvraag “Wegh der Weegen” KNOOP OP DE WEG
-
Upload
kristiaanvisser -
Category
Documents
-
view
128 -
download
0
description
Pouderoyen Compagnons is met de inzending ‘Knoop op de Weg’ verkozen tot één van de zes genomineerden voor de ideeënprijsvraag Wegh der Weegen.
Transcript of Eervolle vermelding ideeënprijsvraag Wegh Der Weegen
november 2011
Inzending voor de ideeënprijsvraag “Wegh der Weegen”
KNOOP OP DE WEG
Inzending voor de ideeënprijsvraag “Wegh der Weegen”
in opdracht van
Erfgoedvereniging Heemschut, provinciale commissie Utrecht
november 2011
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
Met deze inzending voor de prijsvraag “Wegh der Weegen”
verkent Pouderoyen Compagnons de kwaliteiten van de
Amersfoortseweg en geeft ze vorm aan een nieuwe
duurzame structuur. Een structuur die niet alleen
bestaande en eigentijdse invullingen verdraagt, maar ook
het vermogen heeft toekomstige ontwikkelingen op te
vangen.
De Amersfoortseweg werd aangelegd in het midden van
de zeventiende eeuw. Met de realisatie van de nieuwe
verbindingsweg tussen Amersfoort en Utrecht zou het open
gebied op de heuvelrug transformeren van een heidegebied
met zandverstuivingen tot een cultuurlandschap vol
buitenplaatsen. Een monumentaal “gesamtkünstwerk”
dat zich kan meten met de grote ruimtelijke ingrepen
uit die periode en één van de vroege voorbeelden van
publiek-private-samenwerking, de “Wegh der Weegen”.
Onder invloed van sociaal-maatschappelijke en
economische omstandigheden is het (totaal)ontwerp nooit
volledig uitgevoerd. Doordat de hernieuwde aandacht
voor de ontstaansgeschiedenis van de Amersfoortseweg
pas zeer recentelijk is ontstaan, waren het karakte-
ristieke profiel en het verdere raamwerk in de loop der
tijd sterk aan slijtage onderhevig. Hiermee is de weg
deels verworden tot niet meer dan een kaarsrechte route
tussen twee steden. Zonder besef van de hoge cultuurhis-
torische waarden, zal dit proces van ad hoc planning zich
voortzetten met alle gevolgen van dien.
Onze analyse start met een terugblik op het verleden,
waaruit blijkt dat de historie van de Amersfoortseweg
in een aantal “verhaallijnen” kan worden samengevat.
Opeenvolgende perioden geven ieder een nieuwe tijdslaag
in het ruimtelijk beeld van de weg. Intrigerend is dat deze
lagen terug te voeren zijn op de heersende tijdsgeest in
de verschillende perioden. De Amersfoorsteweg laat zich
daardoor lezen als een geschiedenisboek.
INLEIDING
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
De gestrande buitenplaatsaanlegDe aanleg van een nieuwe en kortere verbinding tussen
Amersfoort en Utrecht werd aangegrepen om het
landschap drastisch te transformeren tot een landgoe-
derenzone met allure. Het ambitieuze ontwerp bestond
uit een centrale as met een monumentaal profiel,
een stelsel van zijwegen (sorties), eveneens voorzien
van laanbeplanting. Aan weerszijden van de hoofdas
waren grote percelen (vakken) met landgoederen en
buitenhuizen voorzien.
NulsituatieDoor intensief gebruik en uitputting van de bodem is
het gebied tussen Utrecht en Amersfoort verworden
tot een open gebied met heide en zandverstuivingen;
een gemarginaliseerd landschap. De verbinding tussen
Amersfoort en Utrecht bestaat dan nog uit een warrig
stelsel van elkaar “overrulende” karrensporen.
De vestiging van zorginstellingenDoor de goede bereikbaarheid en de natuurlijke
omgeving, mede door de inmidedels gerealiseerde
aanleg van bospercelen binnen de vakken, werd het
gebied interessant voor de vestiging van zorginstellingen
van diverse signatuur. De monumentale opzet van
deze instituten en de schaal van de bebouwing is
vergelijkbaar met de oorspronkelijk beoogde invulling
met buitenplaatsen.
De
Am
ersf
oo
rder
B
e rg
D e A m e r s f o o r d e r B e r g
Amersfoort
Utrecht
De
Am
ersf
oo
rder
B
e rg
D e A m e r s f o o r d e r B e r g
Beukbergen
Zandbergen
Amersfoort
Utrecht
De
Am
ersf
oo
rder
B
e rg
D e A m e r s f o o r d e r B e r gDe Stom
pert
Zon en Sch i ld
Ste r r enberg
St . Loui s
Amersfoort
Utrecht
0 1 2
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
De impact van de militaire oefenterreinenKamp van Zeist, vliegbasis Soesterberg en de Du
Moulinkazerne zorgen voor een sterke groei van het
grondgebruik langs en achter de Amersfoortseweg.
De groeiende (beroeps)bevolking gaf vervolgens weer
aanleiding tot nieuwe functies, zoals horeca, sauna en
specifieke detailhandel, die op hun beurt een claim op
de ooit bedachte structuur legden. Vliegbasis Soesterberg
vormt daarbij een superstructuur, die dan met zijn
dominante en afwijkende richting enkele vakken langs de
Amersfoortseweg “binnendringt”.
De verkaveling tot villaparkenDoor een verdere verbetering van de infrastructuur (o.m.
aanleg spoorlijn), de toenemende mobiliteit en een
groeiende vraag naar exclusief wonen in de natuur, kwam
tussen de andere functies in een autonome ontwikkeling
op gang van villabebouwing langs de weg (lintvorming).
De degradatie van de weg tot “achterstraat” van de A28Als gevolg van de geluidscontouren van het vliegveld, de
aanleg van de rondweg bij Soesterberg en de A28 vindt
een herschikking plaats van functies. De sterk verbeterde
bereikbaarheid en landschappelijke waarden zorgen voor
economische groei. De Amersfoortseweg is door de ligging
tussen A28 en de spoorlijn het aangewezen element
waarlangs de ontwikkelingen plaatsvinden.
De
Am
ersf
oo
rder
B
e rg
D e A m e r s f o o r d e r B e r g
Bosch en D
uinO
verp laats Zandbergen
Amersfoort
Utrecht
Kamp Ze i s t
Vl i egve ld Soes te rbe rg
mi l i ta i r oe fente r r e in
mi l i ta i r oe fente r r e in
Amersfoort
Utrecht
winke l - en d i s t r ibut i e cent rum
Kamp Ze i s t
Vl i egve ld Soes te rbe rg
A28
Amersfoort
Utrecht
3 4 5
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
1. De inspanningen moeten zich richten op de meest
openbare en zichtbare zijde; die langs de Amersfoortseweg
zelf. Aan deze zijde wordt het beeld en het imago van het
gebied bepaald. Om nu en in de toekomst grip te houden
op ontwikkelingen moet “de drager”, het landschappelijk
kader teruggebracht en versterkt worden. Hierdoor wordt
de specifieke invulling van de vakken ondergeschikt aan
de dragerstructuur. Op hoofdlijnen kunnen eventueel
spelregels worden vastgelegd ten aanzien van bebouwing
en grondgebruik.
2. Door langs het traject van de Amersfoortseweg
de ritmiek van de “knopen” met de sorties fysiek
herkenbaar te maken, wordt de structuur van de
De opgave spitst zich niet toe op de invulling van individuele vakken. Daarmee is de problematiek op een groter schaalniveau niet verholpen en zal de verrommeling voortduren. Het
is juist de opgave om de “superstructuur” van de Amersfoortseweg weer terug te brengen en te versterken, waardoor deze in staat is om eigentijdse ontwikkelingen in een passend
ruimtelijk kader te plaatsen. Het “allegaartje” aan functies, gebouwen en beeldkwaliteit moet weer tot een eenheid gesmeed worden. Met een beperkt, maar sterk ruimtelijk
stramien kan ook nu weer een nieuwe verhaallijn ontstaan.
vakken zichtbaar gemaakt. Dit kan in de vorm van een
rotonde, een verbreding van de middenberm, t.b.v. een
kunstwerk, follie, of een afwijkende boomgroep. Door
de sorties te herstellen en waar mogelijk weer terug te
brengen, worden eventuele functiewijzigingen van de
achtergebieden gevangen binnen de hoofdstructuur en
ontstaan mogelijkheden voor grotere dwarsverbanden.
Ook kunnen ze worden ingezet voor de ontsluiting van de
vakken zelf.
3. De achterbegrenzing van de vakken is ondergeschikt
aan die aan de voorzijde. Er wordt geen harde achtergrens
vastgelegd, waardoor deze flexibel kan worden geïnter-
preteerd, al naar gelang behoefte en omstandigheden.
Binnen het duurzame kader wordt de invulling flexibel en
gevarieerd en kan deze door de tijd heen verkleuren of
transformeren. De deels herstelde superstructuur lost als
het ware aan de achterzijde op in de ruimtelijke context.
Binnen het landschappelijke stramien ontstaat zo
een rijk palet aan mogelijkheden. Functies langs de
Amersfoortseweg kunnen buiten hun kaders treden, maar
ook kunnen nog sterker structuren (bijv. de layout van de
vliegbasis) “inbreken” in de vakkenstructuur van Jacob
van Campen. Het gaat daarbij nadrukkelijk niet alleen
om privé-eigendom en bebouwing; ook natuurelementen
en ecoducten kunnen zo een logische plek krijgen in het
systeem.
CONCEPT
1 2 3
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
sturing te geven aan een eigentijdse (wille)keur aan
ontwikkelingen.
Zo komen door bezuinigingen bij defensie op termijn
wellicht achtergelegen gronden vrij. Een nieuwe
bestemming is mede afhankelijk van de wijze waarop de
rijksoverheid het natuurbeleid wil voortzetten. Op korte
termijn zal de locatie van de vliegbasis Soesterberg en
omgeving dan ook worden getransformeerd. Dit biedt
enerzijds mogelijkheden om de ecologische verbindingen
tussen het noorden en het zuiden van de Heuvelrug te
herstellen. Anderzijds biedt het kansen om Soesterberg
van een nieuw gezicht te voorzien en het dorp een
museumkwartier te schenken.
De Amersfoortseweg heeft in de loop van de tijd een
verrommelde aanblik gekregen. De variabele en individuele
invulling van de vakken is hier echter niet zozeer debet
aan. Belangrijkste oorzaak is juist het ontbreken van
een duidelijke hoofdstructuur, die door verkeerskundige
ingrepen of door onduidelijke eigendomssituaties niet
meer aanwezig of onherkenbaar is. Het ontbreekt aan een
eenduidig landschappelijk kader.
Slechts een stringente dragerstructuur, waarin flexibele
invullingen mogelijk zijn, is in staat om voldoende
ruimtelijke kwaliteit te waarborgen. Deze dragerstructuur
levert een geschikt ordeningsprincipe op en is in staat
Nieuw profiel Amerfoortseweg tussen sorties Nieuw profiel Amerfoortseweg ter hoogte van een sortie
De dragerstructuur De dragerstructuur bestaat uit de volgende elementen:
• brede door groene middenberm gescheiden rijbaan;
• door groene bermen gescheiden voet-/fietspaden;
• ritmiekversterkende inrichting op de knooppunten
met de oorspronkelijke sorties;
• dubbele laanbeplanting van monumentaal
uitgroeiende bomen;
• stelsel van eenduidige blokhagen (particulier) langs
voorste erfgrenzen;
• zware enkelvoudige laanbeplanting langs sorties, of
bossingels t.p.v. voormalige, niet meer functionerende
sortie (bv. nu perceelsgrens).
VISIE
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
De opgave voor de AmersfoortsewegHet scheppen van een nieuwe superstructuur die het ruimtelijk kader vormt voor de
bestaande, aanliggende functies, maar ook voor toekomstige ontwikkelingen. Deze
superstructuur is geïnspireerd op het cultuurhistorisch belangwekkende concept van
Jacob van Campen en roept herinneringen op aan het beoogde monumentale beeld en
de grandeur van de 17e eeuw. Dit concept heeft haar geldigheid vooral op het hogere
schaalniveau en in groter verband.
Een specifieke invulling, bijvoorbeeld voor de vakken 10 Noord en Zuid schikt zich op
hoofdlijnen naar het patroon, maar biedt, afhankelijk van de functionele en ruimtelijke
behoefte nog allerlei mogelijkheden, zonder de beelddragende hoofdstructuur aan te
tasten. Een veelheid aan varianten wordt daarmee mogelijk, zoals ook zichtbaar is
gemaakt in ons voorstel.
Vak 10 ZuidIn vak 10 Zuid kan bijvoorbeeld direct langs de
Amersfoortseweg een samenstel van kleine en grotere
bebouwingseenheden, gelijk aan een landhuis, worden
gerealiseerd. Ook zou de huidige bedrijfsbebouwing
kunnen worden gehandhaafd. De zwaar aangezette
laanbeplanting zal het bebouwingsbeeld door filtering
sterk verzachten. Verder naar achteren kan een gebied
ontstaan dat in zijn layout aansluit bij de (bebouwings)
richting langs de Amersfoortseweg, of juist bij het aan
de zuidzijde grenzende militaire complex. Indien het
Zeisterspoor haar ontsluitingsfunctie verliest, zou het
deels of volledig kunnen vervallen, waardoor een verdere
samensmelting van de achtergebieden kan plaatsvinden.
Vak 10 NoordIn vak 10 Noord kan een verknoping plaatsvinden van beide
superstructuren: de Amersfoortseweg en het (voormalig)
vliegveld Soesterberg. Hierbij is er voor gekozen om in het
verlengde van het open veld langs de landingsbaan een
uitsnede te maken. Eén of enkele markante gebouwen zijn
als bakens op de kop van deze structuur gepositioneerd.
Langs de Amersfoortseweg wordt de bosrand verdicht,
zodat zich, voor passanten in noordelijke richting een
interessant blikveld opent. Door de harde overgang van
besloten naar open wordt de samenkomst van de twee
structuren letterlijk voelbaar.
De hier voorgestelde dragerstructuur met vaststaande kaders en flexibele invullingen
geeft daarmee een eigentijds antwoord op tal van vragen en ruimteclaims, die in de
toekomst gesteld zullen worden.
Onderdelen van de “Marktvisie” van Soesterberg zijn meegenomen in de uitwerking.
Hiermee wordt de confrontatie zichtbaar van nieuwe programma’s binnen de
dragerstructuur. In onze visie zouden de nieuwe invullingen moeten aansluiten op de
regelmatige opdeling van de Amerfoortseweg middels de sorties. Dit is in de Marktvisie
nu niet het geval.
UITWERKING
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land [email protected]
