1

EEN WOLK DER GETUIGEN

(A Cloud of Witnesses)

MARTELAREN IN SCHOTLAND

Alzo wij zo groot een wolk der getuigen rondom ons hebben liggende, laat ons

afleggen al last en de zonde die ons lichtelijk omringt, en laat ons met lijdzaamheid

lopen de loopbaan die ons voorgesteld is.

Hebreeën 12:1

Samengesteld

door

Willem Westerbeke

‘Zijt getrouw tot den dood, en Ik zal u geven de kroon des levens’ Openbaring 2:10

2

INHOUD

VOORWOORD

MARTELARENLIJST

1. Archibald Campbell, DE MARKIES VAN ARGYLE, 27 mei 1661

2. JAMES GUTHRIE, 1 juni 1661

3. JOHN GUTHRIE,

4. WILLIAM GUTHRIE

5. JOHN WELWOOD, april 1679

6. MARTELAREN TIJDENS EN NA DE STRIJD TE BOTHWELL BRIDGE

7. Predikanten Kid en King, 1679

8. RICHARD CAMERON, 22 juli 1680

Michael Cameron,

John Hamilton,

John Gembel,

James Gray, de jonge,

Robert Dick,

John Fowler, Captain,

Robert Paterson,

Thomas Watson.

9. JOHN MALCOLM, 13 augustus 1680

Archibald Alison

10. ARCHIBALD STEWART, 1 december 1680

11. John Potter

12. James Skene, en

Marion Harvie

Isabel Alison

13. ANDREW PITILLOCH, 13 juli 1681

Laurence Hay

Adam Philip

14. DONALD CARGILL, 27 juli 1681

15. Walter Smith, Theologisch student

James Boig, Theologisch student

William Thomson, knecht van William Cathill

William Cuthill.

16. ROBERT GARNOCK, 10 oktober 1681

Patrick Forman,

David Farrie,

James Stuart

Alexander Russell.

3

17. ROBERT GRAY, 19 mei 1682

18. ROBERT POLLOCK, 23 januari 1683

19. JOHN WILSON, 16 mei 1683

David, Mac Millan

20. ROBERT BAILLIE VAN JERVISWOODE, 24 februari 1684

VIJF MARTELAREN, 19 maart 1684

21. John Main

22. Archibald Stewart, uit de parochie van Lesmahagow

23. John Richmond

24. James Johnston in North Cadder

25. James Winning

26. JOHN DICK, 5 maart 1684

27. JOHN PATON, 9 mei 1684

28. ARTHUR TACKET, 1 augustus 1684

29. THOMAS ROBERTSON, 9 december 1684

James Graham

Thomas Wood

George Jackson

William Keagow

Alexander ?

30. ROBERT MILLAR, 23 januari 1685

Robert Pollock

31. JOHN BELL, 21 februari 1685

32. JOHN BROWN van Priesthill, 1 mei 1685

33. ANDREW HISLOP, 11 mei 1685

34. MARTELAREN TE Carsegellioch, Mei, juni 1685

35. THOMAS STODDARD, 12 augustus 1685

36. 3 MARTELAREN, November 1685 te Fenwick:

John Fergushill,

George Woodburn,

Patrick Gemmel.

37. JOHN NISBET, 4 december 1685

Edward Marshall, Kaemuir,

38. JAMES RENWICK, 17 februari 1688.

39. DE STRIK ONTKOMEN

40. TOELICHTINGEN

4

VOORWOORD

Dit boek gaat over de strijd, het lijden en de geloofsoverwinning die de Covenanters

door Gods genade ontvingen. Oorspronkelijk bestonden Covenanters uit een aantal

edellieden, die in 1557 een 'Band', een verbond, aangingen. Het was nodig om een

dam op te werpen tegen de macht van Rome en Frankrijk, die zich hardnekkig

verzetten tegen de toenemende protestantse invloed. In 1560 gaf het Parlement

opdracht aan John Knox en enkele predikanten een Confessie (Belijdenis) op te

stellen. In 1567 werd deze belijdenis - naar calvinistisch-presbyteriaal model - door

het Parlement bekrachtigd. Toen kwam een ander gevaar naar voren. De regering

wilde de Schotse kerk aanpassen aan de bisschoppen-hiërarchie, zoals deze in

Engeland gold. Ter bescherming tegen dit streven werd in 1580 het 'National

Covenant', het nationale verbond, van kracht, dat waarborgen bevatte voor de

handhaving van de presbyteriale kerkvorm. Dit stuk werd ook ondertekend door

koning Jakobus VI.

Toen de overheid de bepalingen van dit nationale verbond met voeten trad en de

bisschoppen toch invoerde, stuitte dit op een nationaal verzet, dat uitmondde in de

vernieuwing van het Covenant van 1580. In 1638 werd dit nieuwe 'National Covenant'

door alle rangorden van staat en kerk getekend. Sommigen ondertekenden met hun

bloed. Anderen voegden bij hun handtekening: tot in den dood. Dit Nationaal Verbond

werd twee jaar later door het Parlement bekrachtigd. Sinds die tijd werden de

voorstanders van de presbyteriale kerkregering Covenanters genoemd.

De Covenanters kwamen in 1660 in conflict met de koning, vooral omdat deze zijn

gezag ook wilde uitoefenen op het kerkelijk erf. De bisschoppen waren een

doeltreffend machtsmiddel om vat te krijgen op de besluitvorming van de kerk.

Vanwege de achting voor de 'Kroonrechten van Christus' konden de Covenanters deze

handelwijze nooit gedogen.

De gebeurtenissen en de getuigenissen die in dit boek beschreven zijn, dateren vanaf

1660 tot 1689, toen de strijd ontaardde in geweld en verdrukking.

De Hebreeënbrief heeft als hoofddoel de leer en de eer van Christus als Priester op

Zijn Koninklijke troon te verdedigen. En vervolgens de gelovige Hebreeën te

bemoedigen in de verdrukking die zij van hun eigen burgers moesten ondergaan. De

apostel wijst hen in hoofdstuk 11 op een groot aantal gelovigen vanaf de schepping tot

op de tijd van Christus' verblijf op aarde, die allen in meer of mindere mate

verdrukking hebben geleden. En dat alleen om het feit dat ze de Heere op Zijn woord

geloofden en de vervulling van Zijn beloften verwachten. Welke diepe kruiswegen

hebben deze gelovigen moeten lijden! Zie Hebreeën 11 vers 33 - 40. En wat zal ik nog meer zeggen? Want de tijd zal mij ontbreken. Zou ik verhalen van Gideon, en Barak,

en Samson, en Jeftha, en David, en Samuel, en de profeten; welken door het geloof koninkrijken

hebben overwonnen, gerechtigheid geoefend, de beloftenissen verkregen, de muilen der leeuwen

toegestopt; de kracht des vuurs hebben uitgeblust, de scherpte des zwaards zijn ontvloden, uit zwakheid

krachten hebben gekregen, in den krijg sterk geworden zijn, heirlegers der vreemden op de vlucht

hebben gebracht. De vrouwen hebben hare doden uit de opstanding wedergekregen; en anderen zijn

uitgerekt geworden, de aangeboden verlossing niet aannemende, opdat zij een betere opstanding

verkrijgen zouden. En anderen hebben bespottingen en geselen geproefd, en ook banden en gevangenis;

zijn gestenigd geworden, in stukken gezaagd, verzocht, door het zwaard ter dood gebracht; hebben

gewandeld in schaapsvellen en in geitenvellen; verlaten, verdrukt, kwalijk gehandeld zijnde; (welker de

wereld niet waardig was), hebben in woestijnen gedoold en op bergen, en in spelonken en in holen der

aarde. En deze allen, hebbende door het geloof

5

getuigenis gehad, hebben de belofte niet verkregen, Alzo God wat beters over ons voorzien had, opdat

zij zonder ons niet zouden volmaakt worden.

De apostel koerst is nu naar zijn doel: Hebreeën 12: 1-6. Daarom dan ook, alzo wij zo groot

een wolk der getuigen rondom ons hebben liggende, laat ons afleggen allen last, en de zonde, die ons

lichtelijk omringt, en laat ons met lijdzaamheid lopen de loopbaan, die ons voorgesteld is; ziende op

den overste Leidsman en Voleinder des geloofs, Jezus, Dewelke, voor de vreugde, die Hem voorgesteld

was, het kruis heeft verdragen en schande veracht, en is gezeten aan de rechterhand des troons van God.

Want aanmerkt Dezen, Die zodanig een tegenspreken van de zondaren tegen Zich heeft verdragen,

opdat gij niet verflauwt en bezwijkt in uw zielen. Gij hebt nog tot den bloede toe niet tegengestaan,

strijdende tegen de zonde. En gij hebt vergeten de vermaning, die tot u als tot zonen spreekt: Mijn zoon,

acht niet klein de kastijding des Heeren, en bezwijkt niet, als gij van Hem bestraft wordt; want dien de

Heere liefheeft, kastijdt Hij, en Hij geselt een iegelijken zoon, die Hij aanneemt.

De apostel wil dus zeggen: wij hebben zo een grote wolk van geloofsgetuigen rondom

ons liggen, laat ons dan met lijdzaamheid op de geloofsbaan lopen. Wij moeten niet

alleen op de strijd en overwinning van de achterliggende geloofsgenoot zien, maar

vooral op Jezus Christus. Want Hij is de oversten Leidsman des geloofs. En wat heeft

Hij moeten doorstaan! Hij heeft Zijn kruis gedragen, Hij heeft de schande gewillig

verdragen en zit nu aan de rechterhand van Zijn Vader om daar als Koning Zijn kerk

te besturen.

Christus had twee doelen voor ogen. De eer van Zijn Vader en de zaligheid van Zijn

volk. Die oneindige liefde die Christus Zijn volk toedraagt wilde Hij graag kwijt. Hij

had zó’n vurige verlangen naar Zijn bruid, dat hij er alles, ja alles voor over had. Nu,

de apostel zegt: Christus is ons grote Voorbeeld. De gelovigen van het oude testament

hebben op Hem gezien in de belofte die de Vader hen gegeven had. En wij die nu in

Christus geloven, moeten op Hem zien in de spiegel van het Evangelie en Zijn

voetstappen drukken. Om zo Zijn Beeld gelijkvormig te mogen worden. Hier in dit

leven worden wij Zijn lijdend Beeld gelijkvormig en hierna zullen wij Zijn

verheerlijkt Beeld gelijkvormig mogen worden. O, onuitsprekelijk voorrecht, door

lijden geheiligd; met een kruis naar de kroon; met Christus één Plant gemaakt!

Wel geloven, houdt goede moed; zouden wij de loopbaan naar de hemel dan niet met

vreugde lopen? Zouden wij ons kruis niet met blijdschap dragen? Dit is toch een

duidelijk bewijs dat wij kinderen van de Vader zijn, en geen bastaarden. Op deze

wijze bemoedigde Paulus zijn geloofsgenoten.

In dit licht behoren wij de getuigenissen te lezen van de personen die in dit boek

genoemd worden. En met dit doel is het ook beschreven en samengesteld.

De historie van de martelaren heeft mij vanaf mijn jeugd altijd erg aangetrokken. Het

lijden, het verdriet, de laster die zij moesten ondergaan, hun getuigenis voor de

waarheid van het evangelie en de Kroonrechten van Jezus Christus, is voor ons een

krachtige stimulans! Hoe beschaamd, hoe vernederend en bestraffend zijn deze

getuigenissen in het licht van onze ontrouw, vervlakking, zelfgenoegzaamheid, dode

orthodoxie en uitwendige vormendienst!

Maar aan de andere kant, moeten wij nog een korte tijd lijden en strijd in meer of

mindere mate voor de eer van de leer van Jezus Christus en de vrije genade Gods,

laten we goede moed hebben: de loopbaan heeft een einde. En aan het einde hangt de

kroon! En zal dat geen onuitsprekelijk wonder zijn als zulke schuldige, lauwe en

trouweloze christenen een kroon mogen ontvangen? Daarom, alzo wij een

onbewegelijk koninkrijk ontvangen, laat ons de genade vasthouden, door welke wij

welbehaaglijk God mogen dienen met eerbied en Godvruchtigheid. Hebreeën 12:28.

Middelburg, Pinksteren, 28 mei 2007 W. Westerbeke

6

MARTELARENLIJST

Markies, van Argyll, Onthoofd, Mei 27, 1661, Edinburgh,

James, Guthrie, Predikant, Opgehangen, Juni 1, 1661, Edinburgh,

William, Govan, Captain, Opgehangen, Juni 1, 1661, Edinburgh,

Archibald, Johnston, Warriston, Opgehangen, Juli 22, 1663, Edinburgh,

John, Cruikshanks, Predikant, In strijd, Nov. 28, 1666, Pentland,

Andrew, M'Cormack, Predikant, In strijd, Nov. 28, 1666, Pentland,

John, M'Culloch, Barholm, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

John, Gordon, Knockbreck, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

Robert, Gordon, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

John, Ross, Mauchline, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

Andrew, Arnot, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

John, Shields, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

John, Parker, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

Gavin, Hamilton, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

James, Hamilton, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

Christopher, Strang, Opgehangen, Dec. 7,1666, Edinburgh,

Alexander, Robertson, Opgehangen, Dec. 14,1666, Glasgow,

John, Neilson, of Corsack, Opgehangen, Dec. 14,1667, Glasgow,

George, Crawford, Cumnock, Opgehangen, Dec. 14,1668, Glasgow,

Robert, Buntine, Fenwick, Opgehangen, Dec. 14,1669, Glasgow,

John, Hart, Glassford, Opgehangen, Dec. 19,1666, Glasgow,

Robert, Scott, Dalserf, Opgehangen, Dec. 19,1667, Glasgow,

Matthew, Paton, Newmilns, Opgehangen, Dec. 19,1668, Glasgow,

Hugh, M'Kail, Predikant, Opgehangen, Dec. 20, 1666, Edinburgh,

John, Wodrow, Glasgow, Opgehangen, Dec. 20, 1667, Edinburgh,

Ralph, Shields, Ayr, Opgehangen, Dec. 20, 1668, Edinburgh,

Humphrey, Colquhoun, Opgehangen, Dec. 20, 1669, Edinburgh,

John, Wilson, Kilmaurs, Opgehangen, Dec. 20, 1670, Edinburgh,

James, Smith, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

Alexander, Macmillan, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

James, Macmillan, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

George, M'Kertney, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

John, Short, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr, i

John, Graham, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

John, Muirhead, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Ayr,

John, Ross, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Edinburgh,

John, Shields, Opgehangen, Dec. 27, 1666, Edinburgh,

James, Blackwood, Irvine, Dec. 31, 1666

John, M'Coul, Irvine, Dec. 31, 1666,

William, Smith, Doodgeschoten, Dec. 31, 1666,

Thomas, Paterson, Glasgow, Died of wounds, Dec., 1666,

David, Findlay, Doodgeschoten by Dalziel, Dec., 1666, Newmilns,

William, Grierson, Opgehangen, Jan. 2, 1667, Dumfries,

7

William, Welsh, Opgehangen, Jan. 21,1667, Dumfries,

John, Gordon, Largmore, gestorven na de strijd te Pentland Jan. 6, 1667,

James, Gilon, Cavers, gedood door soldaten, 1668, Edinburgh,

John, Vernor, gestorven in gevangenis, Nov., 1670,

James, Davie, Doodgeschoten, Apr.il, 1673, Blackdale,

James, Mitchell, Opgehangen, Jan. 18, 1676, Edinburgh,

James, Learmont, Onthoofd, Sept. 27, 1678, Edinburgh,

Andew, Breddy, Forgandenny, Doodgeschoten tijdens bijeenkomst Dec. 1678,

Thomas, Ker, Heyhope, Crockome, Dec. 1678,

John, Welwood, Predikant, April, 1679,

Andrew, Richmond, Doodgeschoten by Claverhouse, Juni, 1679,

Thomas, Weir, Dodelijk gewond in strijd, Juni, 1679, Drumclog,

John, Gebbie, Dodelijk gewond in strijd, Juni 1, 1679, Drumclog,

John, Morton, Gedood in de strijd, Juni 1, 1679, Drumclog,

William, Dingwall, Gedood in de strijd, Juni 1, 1679, Drumclog,

William, Danziel, Dodelijk gewond in strijd, Juni, 1679, Drumclog,

James, Thomson, Gedood in strijd te Drumclog, Juni 1, 1679,

Thomas, Fleming, Gedood in strijd te Drumclog, Juni 1, 1679,

Andrew, Ayton, the younger, Doodgeschoten, 1679, Cupar,

William, Gordon, Earlstoun, gedood op weg naar Bothwell, Juni 22, 1679,

Matthew, Jamieson, gedood op weg naar Bothwell Bridge, Juni, 1679,

James, Smith, Gedood in strijd te Bothwell Bridge, Juni, 1679, Bothwell,

Gavin, Semple, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

James, Scouler, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

John, Browning, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

Robert, Stobo, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

William, Hamilton, Gedood op weg naar bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

Robert, Steel, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

William, Pate, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

Archibald, Dick, Gedood op weg naar een bijeenkomst te Bothwell, Juni, 1679,

Robert, Finlay, Gedood op weg naar strijd te Bothwell Bridge, Juni, 1679,

Robert, Lockhart, Birkhill, doodgeschoten te Bothwell Bridge, Juni, 1679,

Arthur, lnglis, Cambusnethan, gedood door soldaten, Juni 23, 1679, Stocklton,

John, Kid, Predikant, Edinburgh, Aug. 14, 1679,

John, King, Predikant, Edinburgh, Aug. 14, 1679,

John, Addie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Aitkin, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Aiton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Alison, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Alison, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Allan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Anderson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Anderson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Auchinclose, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Auld, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Barton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Beal, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

8

Samuel, Beck, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Bell, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Bishop, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Bissit, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

David, Bitchet, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Bitchet, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Boog, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Borthwick, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Bouston, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Breakenrig, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Brice, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Brown, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Brown, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Brown, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Brown, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Brownlee, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Bryce, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Bryce, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Buchan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Buchanan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Buckle, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Burden, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Cairnduff, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Cairns, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Caldwell, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

George, Campbell, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

John, Campbell, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Chalmers, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

John, Christison, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Clark, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Clark, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Cochran, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Colvil, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Cook, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Corson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Couper, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Couston, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Craig, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Crighton, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

Daniel, Cunningham, Vergaan reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

James, Cunningham, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

David, Currie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Cuthbertson, Vergaan op reis naar Orkney een slavenschip, 1679,

John, Deans, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Donaldson, Vergaan reis naar Orkney een slavenschip, 1679,

James, Donaldson, Vergaan reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Donaldson, Vergaan reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Douglas, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

9

Samuel, Douglas, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Drips, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Easton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Easton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Mungo, Eccles, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Eliot, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Ferguson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Finlay, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Finlayson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Fork, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Galbraith, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Gemill, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Germont, Vergaan op reis naar Orkney een slavenschip, 1679,

James, Gib, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Gib, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Patrick, Gilchrist, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Gilchrist, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Govan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Govan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Gray, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Graze, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Greenshields, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Grinlaw, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Patrick, Hamilton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Samuel, Hannay, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Hardie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Henderson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Hendrie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Herd, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Hopkirk, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Horn, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Houston, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Walter, Humper, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

George, Hutcheson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Inglis, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Patrick, Keir, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Kennedy, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Killen, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Kirk, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Kirk, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Lamb, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Peter, Lermont, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Lilburn, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, M'Connel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Cornock, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

David, M'Cubbin, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, M'Culloch, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

10

Robert, M'Garron, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Harie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Walter, M'Kechnie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, M'Kie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Lellan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, M'Lurg, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, M'Murrie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Nure, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Tagart, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Tire, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, M'Whirter, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

David, Mackervail, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Mather, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Mathie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Miller, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Miller, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Miller, Glasgow, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

William, Miller, Monklands, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

Robert, Milligan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Milligan, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Mirrie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Morison, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Murdoch, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Murie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Murie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Mutray, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Neilson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Newbigging, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Samuel, Nisbet, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Oliver, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Paterson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Phalp, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Pirie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Pirie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Pringle, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Pringle, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

David, Ralton, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Ramsay, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Rankin, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Reid, Mauchline, Vergaan op reis naar Orkney een slavenschip, 1679,

William, Reid, Musselburgh, Vergaan op reis naar Orkney een slavenschip, 1679,

Andrew, Richmond, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Rodger, Meibole, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

William, Rodger, Kilbride, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

Thomas, Rosper, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Russel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Russel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

George, Rutherford, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

11

John, Scot, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Scot, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Hugh, Simpson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Snodgrass, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Sprot, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Steel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Steven, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Struthers, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Thomson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Thomson, Dalmeny, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

John, Thomson, Torphichen, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

William, Thomson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Tinto, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Tod, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Tod, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Torrence, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Unnes, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Waddel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Waddel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Walter, Waddel, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Alexander, Walker, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Wallet, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Watson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

George, Weir, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Weir, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Welsh, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, White, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Whyte, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Williamson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Patrick, Wilson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Wilson, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Francis, Wodrow, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Wylie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Wylie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Wylie, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Wylie, Loudon, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Thomas, Wylie, Stewarton, Vergaan op reis naar Orkney op slavenschip, 1679,

John, Wynet, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Andrew, Young, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

John, Young, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Richard, Young, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

Robert, Young, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Younger, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

William, Younger, Vergaan op reis naar Orkney op een slavenschip, 1679,

James, Wood, Opgehangen, Nov. 18 of 25, 1679 Magus Muir,

Thomas, Brown, Opgehangen, Nov. 18 of 25, 1679 Magus Muir,

Andrew, Sword, Opgehangen, Nov. 18 of 25, 1679 Magus Muir,

John, Waddell, Opgehangen, Nov. 18 of 25, 1679 Magus Muir,

12

John, Clyde, Opgehangen, Nov. 18 of 25, 1679 Magus Muir,

Henry, Hall, Haughhead, South Queensferry, Juni 3, 1680,

Richard, Cameron, Predikant, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

Michael, Cameron, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

John, Hamilton, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

John, Gembel, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

James, Gray, de jonge, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

Robert, Dick, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

John, Fowler, Captain, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

Robert, Paterson, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

Thomas, Watson, Gedood in de strijd, Juli 20, 1680, Ayrsmoss,

John, Vallance, gestorven door wonden te Ayrsmoss, Juli 1680, Edinburgh,

William, Manuel, gestorven door wonden te Ayrsmoss, Juli, 1680, Edinburgh,

David, Hackston, Rathillet, opgehangen Juli 30, 1680, Edinburgh,

Archibald, Alison, Opgehangen, aug. 11,1680, Edinburgh,

John, Malcolm, Dalry, Opgehangen, aug. 13, 1680, Edinburgh,

James, Skene, Opgehangen, Dec. 1, 1680, Edinburgh,

John, Potter, Opgehangen, Dec. 1, 1680, Edinburgh,

Archibald, Stewart, Opgehangen, Dec. 1, 1680, Edinburgh,

Isabell, Alison, Perth, Opgehangen, Jan. 26, 1681,

Marion, Harvie, Borrowstoun, Opgehangen, Jan. 26, 1681,

William, Gouger, Opgehangen, Mar 11, 1681, Edinburgh,

Christopher, Miller, Opgehangen, Mar 11, 1681, Edinburgh,

Robert, Sangster, Opgehangen, Mar 11, 1681, Edinburgh,

Adam, Philip, Opgehangen, Juli 13, 1681, Edinburgh,

Laurence, Hay, Opgehangen, Juli 13, 1681, Edinburgh,

Andrew, Pitulloch, Opgehangen, Juli 13, 1681, Edinburgh,

Donald, Cargill, Predikant, Opgehangen, Juli 27, 1681, Edinburgh,

Walter, Smith, Opgehangen, Juli 27, 1681, Edinburgh,

James, Boig, Opgehangen, Juli 27, 1681, Edinburgh,

William, Thomson, Opgehangen, Juli 27, 1681, Edinburgh,

William, Cuthill, Opgehangen, Juli 27, 1681, Edinburgh,

Robert, Garnock, Stirling, Opgehangen, okt. 10, 1681, Edinburgh,

David, Ferrie, Edinburgh, okt. 10, 1681, Opgehangen,

James, Stuart, Edinburgh, okt. 10, 1681, Opgehangen,

Alexander, Russell, Edinburgh, okt. 10, 1681, Opgehangen,

Patrick, Forman, Edinburgh, okt. 10, 1681, Opgehangen,

William, Harvey, Opgehangen, Mar 3, 1682, Lanark,

Robert, Fleming, Edinburgh, Apr.il 12, 1682,

Hugh, M, (onleesbaar) gedood Apr.il 12, 1682,

Robert, Gray, Opgehangen, Mei 19, 1682, Edinburgh,

Thomas, Lauchlin, opgehangen aug. 16, 1682, Edinburgh,

William, Graham, Crossmichael, Doodgeschoten by Claverhouse, 1682, Kells,

John, Finlay, Edinburgh, Dec. 15,1682, Opgehangen,

William, Cochrane, Strathaven, Opgehangen, Dec. 15,1682, Edinburgh,

James, Robertson, Stonehouse, Opgehangen, Dec. 15,1682, Edinburgh,

Alexander, Hume, of Hume, Opgehangen, Dec., 29, 1682, Edinburgh,

Robert, Nairn, Van ontbering gestorven tijdens vlucht in bos Dec. 1682,

13

David, M'Millan, Opgehangen, Mei 16, 1683, Edinburgh,

John, Wilson, Lanark, Opgehangen, Mei 16, 1683,

John, Nisbet, younger, Opgehangen, Apr. 14, 1683, Kilmarnock,

James, Smith, Right hand cut off, then opgehangen, Juni 13, 1683, Glasgow,

John, Wharry, Right hand cut off, then opgehangen, Juni 13, 1683, Glasgow,

William, Buick, Glasgow, 1683, Juni 14,

Andrew, Guillon, opgehangen, Juli 20, 1683, Edinburgh,

Edward, A ?, (onleesbaar), Edinburgh, Juli 20, 1683,

John, Cochrane, Lesmahagow, Opgehangen, Nov. 30, 1684, Edinburgh,

John, Whitelaw, Opgehangen, Nov. 30, 1684, Edinburgh,

Arthur, Bruce, Opgehangen, Nov. 30, 1684, Edinburgh,

William, Johnston, Stirlingshire, gevangen en gestorven 1683,

William, M'Ewmont, verbannen en op zee gestorven, 1683?

John, Wilson, Lesmahagow, Doodgeschoten door Colonel Buchan 1683,

John, Smith, Lesmahagow, Doodgeschoten door Colonel Buchan 1683,

George, Martin, Dailly, Opgehangen, Feb.22, 1684, Edinburgh,

James, Muir, Opgehangen, Feb. 22, 1684, Edinburgh,

John, Gilry, Opgehangen, Feb. 22, 1684, Edinburgh,

Robert, Baillie, Jerviswood, Edinburgh, Feb. 24, 1684, Feb.

John, Dick, Opgehangen, Maart 5, 1684, Edinburgh,

James, Johnstoun, Cadder, Opgehangen, Maart 19, 1684, Glasgow,

Archibald, Stewart, Lesmahagow, Opgehangen, Maart 19, 1684, Glasgow,

James, Winning, Glasgow, Opgehangen, Maart 19, 1684, Glasgow,

John, Main, West Monkland, Opgehangen, Maart 19, 1684, Glasgow,

John, Richmond, Galston, Opgehangen, Maart 19, 1684, Glasgow,

John, Paton, Capt, Fenwick,Opgehangen, Mei 9, 1684, Edinburgh,

James, Nisbet, Darvey, Opgehangen, Juni 5, 1684, Glasgow,

John, M'Kechnie, Doodgeschoten Juli of Aug, 1684,

Arthur, Tacket, Hamilton, Opgehangen, aug. 1, 1684, Edinburgh,

Thomas, Harkness, Locherben, Opgehangen, aug. 15, 1684, Edinburgh,

Andrew, Clark, Leadhills, Opgehangen, aug. 15, 1684, Edinburgh,

Samuel, M'Ewen, Glencairn, Opgehangen, aug. 15, 1684, Edinburgh,

James, Nicol, Peebles, Opgehangen, aug. 27, 1684, Edinburgh,

William, Young, Opgehangen, aug. 27, 1684, Edinburgh,

James, Smith, East Threepwood, gedood door dragonders, 1684, Burnann,

James, Lawson, okt. 24, 1684, Glasgow,

Alexander, Wood, okt. 24, 1684, Glasgow,

James, H ?, (onleesbaar), Nov. 12, 1684, Edinburgh,

John, Watt, Kilbride, Nov. 14, 1684, Edinburgh,

John, Semple, Glassford, Nov. 14, 1684, Edinburgh,

Gabriel, Thomson, Nov. 14, 1684, Edinburgh,

Andrew, M'GilI, Opgehangen, Nov., 1684,

James, Muirhead, stierf in gevangenis, Nov. 28, 1684,

James, Maxwell, Mrs, tijdens de vlucht gestorven, Nov. 1684,

James, Graham, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

Thomas, Wood, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

Thomas, Robertson, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

George, Jackson, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

14

William, Keagow, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

Alexander, ?, (onleesbaar), Dec. 9, 1684,

Robert, Stewart, Doodgeschoten, Dec. 18, 1684, Water of Dee,

John, Grier, Doodgeschoten, Dec. 18, 1684, Water of Dee,

Robert, Ferguson, Doodgeschoten, Dec. 18, 1684, Water of Dee,

James, M'Michael, hersens ingeslagen, Dec. 18, 1684, Water of Dee,

William, Hunter, (of Robert?), Opgehangen, Dec. 1684, Kirkcudbright,

Robert, Smith, Opgehangen, Dec. 1684, Kirkcudbright,

George, Shiels, gestorven van ellende in gevangenis, 1684,

Thomas, Scot, gestorven van ellende in gevangenis, 1684,

John, Falla, gestorven van ellende in gevangenis, 1684,

Thomas, Turnbull, gestorven van ellende in gevangenis, 1684,

John, Renwick, Een van de covenanters op slavenschip gestorven, 1685,

James, Sittingtoun, Een van de covenanters op slavenschip gestorven, 1685,

John, Hunter, Doodgeschoten, 1685, Corehead,

Thomas, Stevenson, Doodgeschoten, 1685,

John, Stevenson, Doodgeschoten, 1685

James, Maclave, Doodgeschoten, 1685,

Matthew, Mickelwrath, Doodgeschoten, 1685, Colmonell,

Andrew, MacGill, geëxecuteerd, Jan, 1685, Ayr,

Robert, Pollack, Kilbride, Opgehangen, Jan. 23, 1685, Edinburgh,

Robert, Millar, Rutherglen, Opgehangen, Jan. 23, 1685, Edinburgh,

James, Dun, Gemarteld tijdens gebedssamenkomst, Jan. 23, 1685, Caldons bos,

Robert, Dun, Gemarteld tijdens gebedssamenkomst, Jan. 23, 1685, Caldons bos,

Thomas, Stevenson, Gemarteld tijdens gebed, Jan. 23, 1685, Caldons bos,

John, Stevenson, Gemarteld tijdens een gebed, Jan. 23, 1685, Caldons bos,

James, M'Lude, Gemarteld tijdens gebedssamenk. Jan. 23, 1685, Caldons bos,

Andrew, Macaulay, Gemarteld tijdens gebed. Jan. 23, 1685, Caldons bos,

Thomas, Machassie, Straiton, Doodgeschoten, Jan, 1685, Straiton,

Daniel, M'Michael, Doodgeschoten, Jan. 31, 1685, Dalveen,

James, Algie, gearresteerd en gedood, Feb. 3,1685, Paisley,

John, Park, gedood, Feb. 3,1685, Paisley,

John, Smith, Doodgeschoten, Feb. 1685, Lesmahagow,

John, Wallace, Doodgeschoten, Feb. 19, 1685, Lochenkit Moor,

William, Heron, Doodgeschoten, Feb. 19, 1685, Lochenkit Moor,

John, Gordon, Doodgeschoten, Feb. 19, 1685, Lochenkit Moor,

William, Stewart, Doodgeschoten, Feb. 19, 1685, Lochenkit Moor,

Edward, Gordon, Opgehangen, Feb. 20, 1685, Irongray,

Alexander, M'Cubbin, Opgehangen, Feb. 20, 1685, Irongray,

David, Halliday, Balmaghie, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

John, Bell, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

Andrew, M'Robert, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

James, Clement, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

Robert, Lennox, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

Edward, Mackeen, (of Kyan), Doodgeschoten, Feb.28, 1685,

William, Adam, Doodgeschoten, Feb. 1685, Muirkirk,

Wallace, Mr, Nr Kirkpatrick, Feb. 1685,

Edgar, Nr Kirkpatrick, Mar, 1686,

15

Smith, Mr, Doodgeschoten, Feb. 1685, Lesmahagow,

William, Smith, Doodgeschoten, Mar 29, 1685, Glencairn,

John, Brown, Lesmahagow, Doodgeschoten, March, 1685, Clydesdale,

John, Law, Doodgeschoten voor hulp 8 Covenanters April, 1685, Newmilns,

John, Bennock, (Kennock) Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Glencairn,

James, Bennoch, Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Glencairn,

Robert, Edgar, Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Glencairn,

Robert, Mitchell, Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Glencairn,

Robert, Grierson, Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Glencairn,

John, Semple, Doodgeschoten, Apr. 28, 1685, Dailly,

John, Brown, Priesthill, Mei 1, 1685, Doodgeschoten door Claverhouse

John, Browning, jongen opgehangen door Claverhouse, Mei 1, 1685, Priesthill,

Gabriel, Thomson, Doodgeschoten, Mei 1, 1685, Eaglesham,

Robert, Lockhart, Doodgeschoten, Mei 1, 1685, Eaglesham,

Peter, Gillies, Opgehangen, Mei 6, 1685, Mauchline,

John, Bryce, Opgehangen, Mei 6, 1685, Mauchline,

Thomas, Young, Opgehangen, Mei 6, 1685, Mauchline,

William, Fiddison, Opgehangen, Mei 6, 1685, Mauchline,

John, Bruning, Opgehangen, Mei 6, 1685, Mauchline,

Andrew, Hislop, Doodgeschoten, Mei 11, 1685, Eskdale,

Margaret, MacLauchlan, verdronken Mei 11, 1685, Wigtown,

Margaret, Willson, verdronken Mei 11, 1685, Wigtown,

Robert, Thorn, Doodgeschoten, Mei 11, 1685, Polmadie,

Thomas, Cook, doodgeschoten, Mei 11, 1685, Polmadie,

John, Urey, Doodgeschoten, Mei 11, 1685, Polmadie,

Andrew, M'Quhan, Doodgeschoten, Mei 11, 1685, Newton, Galloway,

James, Kirko, Doodgeschoten, Mei 13, 1685, Dumfries,

Joseph, Wilson, Doodgeschoten Mei of Juni, 1685, Carsegellioch,

N. Doodgeschoten na een predicatie door J. Renwick, Galloway

John, Jamieson, Doodgeschoten na preek J. R. Mei of Juni, 1685, Carsegellioch,

John, Humphrey, gedood na preek J. R. Mei of Juni, 1685, Carsegellioch,

David, Dun, Opgehangen, Mei of Juni, 1685, Cumnock,

Simon, Paterson, Opgehangen, Mei of Juni, 1685, Cumnock,

Marion, Cameron en twee andere vrouwen na preek van J. R., 1685

James, White, Doodgeschoten tijdens gebed, Mei, 1685, Little Blackwood,

Matthew, Donald, tijdens transport naar gevangenis gestorven, Mei, 1685,

Thomas, Richard, Doodgeschoten, Juni, 1685, Cumnock,

David, Halliday, Doodgeschoten, Juni 10, 1685, Twynholm,

George, Short, Doodgeschoten, Juni 10, 1685, Twynholm,

William, M'Kirgue, Doodgeschoten, JuIy, 1685, Straiton,

Gilbert, M'Adam, gedood tijdens gebedsamenkomst, Juli, 1685, Kirkmichael,

Gavin, Russell, Opgehangen, aug. 6 of 12, 1685, Edinburgh

Thomas, Stodart, Opgehangen, aug. 12, 1685, Edinburgh,

Matthew, Bryce, Opgehangen, aug. 12, 1685, Edinburgh,

James, Wilkison, Opgehangen, aug. 12, 1685, Edinburgh,

Thomas, Archer, Opgehangen, aug. 21, 1685, Edinburgh,

William, Johnston, Opgehangen zonder proces, 1685, Wigtown,

John, Milroy, Opgehangen zonder proces, 1685, Wigtown,

16

George, Walker, Opgehangen zonder proces, 1685, Wigtown,

John, Hunter, Doodgeschoten, 1685, Moffat,

John, Stott, (John Stock?) dood in gevangenis, 1685, Dunnottar Castle,

James, Aitchison, dood in gevangenis, 1685, Dunnottar Castle,

James, Russell, dood in gevangenis, 1685, Dunnottar Castle,

William, Brown, dood in gevangenis, 1685, Dunnottar Castle,

James, Forsyth, Mrs, Dunnottar Castle, 1685, met pasgeboren kind gestorven.

James, Watson, gedood in gevangenis te Dunottar Castle prison, 1685,

Others, Killed gedood in gevangenis te Dunnottar Castle prison, 1685,

Alexander, Dagleish, gestorven in gevangenis, 1685, Dunnottar Castle,

Others, gestorven in gevangenis 1685, Dunnottar Castle,

William, Paterson, Doodgeschoten, 1685, Strathaven,

Thomas, M'Clorgan, gedood, 1685,

John, Hallume, Opgehangen, 1685, Kirkcudbright,

Robert, M'Whae, gedood, 1685,

John, Murchie, Colmonell, Doodgeschoten, 1685, Carrick,

Daniel, M'Ilwraith, Doodgeschoten, 1685, Carrick,

Alexander, Lin, Doodgeschoten, 1685,

James, Glover, was doodgeschoten in Tinwald wood, 1685,

Andrew, Hunter, Oud man, stierf in gevangenis, 1685,

Andrew, Fergusson, stierf in gevangenis, 1685, Glasgow,

John, Munil, stierf in gevangenis, 1685, Edinburgh,

James, Muncie, stierf in gevangenis, 1685, Edinburgh,

Elizabeth, Glendonning, stierf in gevangenis, 1685, Edinburgh,

John, Fergushill, Doodgeschoten tijdens gebedsamenk. Nov., 1685, Fenwick,

George, Woodburn, Fenwick, Doodgeschoten tijdens gebedsamenk. Nov., 1685,

Patrick, Gemmel, Doodgeschoten tijdens gebedsamenk., 1685, Fenwick,

John, Nisbet, Hardhill, Opgehangen, Dec. 4, 1685,

Edward, Marshall, Kaemuir, Opgehangen, Dec. 4, 1685,

John, Smith, gedood door P. Inglis, zoon van Capt. Inglis, 1685, Cunningham,

William, Shillilaw, jongen, doodgeschoten Juli, 1685 (or 1684?), Woodhead,

George, Corson, Doodgeschoten, 1685,

John, Hair, Doodgeschoten, 1685,

William, Campbell, gestorven in gevangenis, April, 1686,

John, Blackadder, Predikant, gestorven op Bass Rock, Juni, 1686, Bass Rock,

David, Steel, Doodgeschoten bij zijn familie, Dec. 20, 1686, Lesmahagow,

John, Zuil, Darleith, stierf in gevangenis, 1685, (of 1688, Jan.

James, Renwick, Predikant, Opgehangen, Feb.17, 1688, Edinburgh,

George, Wood, Sorn, Doodgeschoten. 16 jaar, Juni, 1688, Tinkhornhill,

John, Macgeaghan, Doodgeschoten, Juli 28, 1688, Bello Path,

Roger, Dunn, Doodgeschoten, Juni 1688, Cairsphairn,

Mower, Mr, 1688, Galloway,

Auchinleck, Mr, 1688, Carlinwark,

John, M'Glorgan, 1688,

William, Cleland, Captain, 1689.

17

Bovenstaande lijst is niet compleet.

Nagelaten getuigenissen

1. Archibald Campbell, DE MARKIES VAN ARGYLE, 27 mei 1661

In de eerste dagen van de strijd, die gevoerd is door de verbondenen, stonden twee

mannen vooraan, de ene een prediker, James Guthrie, de andere een edelman, de

Markies van Argyle. Wij mogen van beiden zeggen, dat de kostelijke voorrechten,

vrijheid van geweten en van zuivere godsdienst, door hun bloed zijn gedoopt. Hun

martelaarschap was een bewijs van de wraakgierigheid van de vijanden der

Covenanters, die moediger en zekerder werden in hun optreden, hoe meer zij werden

vervolgd.

Het huis van Argyle nam een vooraanstaande plaats in, vanaf de vroegste perioden in

de Schotse geschiedenis. Geheel Schotland behoorde tot hun rechtsgebied, daar zij

zoowel in burgerlijke als in criminele zaken recht spraken totdat lagere gerechtshoven

werden geïnstitueerd, waardoor de macht van de Argyles werd beperkt tot het

westelijk gedeelte van Schotland. Dit nam niet weg dat zij heersers bleven over een

groot aantal mensen, die onder hun bevelen stonden. Men beweert, dat Archibald

Campbell, de achtste Graaf van Koning Karel, 20.000 man in het veld had kunnen

brengen. Als wij daarbij in herinnering brengen, dat de achtste Graaf een belofte

ontving, dat een bedrag van bijna twee miljoen gulden aan hem zou worden

terugbetaald, wegens onkosten en voorschotten, uitgegeven ten behoeve van de

koning, dan kan men zich een voorstelling maken van de grootheid van de Argyles.

Het was daarom geen wonder, dat toen de Graaf zich voegde bij de Covenanters in de

Algemene vergadering van 1638, Robert Baillie zeide: ,,Er was niets dat ons meer

versterkte dan de tegenwoordigheid van Argyle. Deze man was verreweg de

machtigste in het koninkrijk". (Baillie van Kilwinning was een van de onderschrijvers

van het Nationaal Verbond in 1638. Hij stierf in 1662. Kort daarvoor zei hij: ‘Mijn

hart is gebroken van smart, vanwege de verbreking van het verbond.’)

Dit schijnt ook afdoende de beschuldiging, door zijne vijanden tegen hem ingebracht,

als zou hij een Covenanter zijn, niet omdat hij de vrijheid of de godsdienst lief had,

maar omdat hij zijn macht hoopte uit te breiden, te weerleggen. Argyle had alles te

verliezen en niets te winnen door zijn aansluiten bij de Covenanters en wij

beschouwen hem als een trouwhartige en vaderlandslievende held.

Archibald, de achtste Graaf van Argyle, werd geboren in 1598 en was gedurende zijn

minderjarigheid bekend als Lord Lorn. Zijn vader was een eigenaardig man, en

moest wegens geldschuld het land verlaten en diende de Koning van Spanje in

Vlaanderen. Lord Lorn, van zijn vader beroofd, kwam onder voogdij van de Graaf van

Morton, die hem een opvoeding gaf, die uitstak boven wat men in die dagen gaf aan

jongelingen van zijn stand. Na het gebruikelijke onderwijs genoten te hebben,

studeerde Lord Lorn theologie en rechtsgeleerdheid, zonder twijfel in de verwachting

18

dat hij een plaats zou hebben in te nemen in het gouvernement van zijn land.

Na hier en daar gereisd te hebben ging hij naar het hof van Karel de Eerste, koning

van Groot-Brittannië, 1625-1649. Hij werd terstond een gunsteling van zijn

koninklijke meester. Hij werd lid van de Raad van State en Koning Karel raadpleegde

hem in de gewichtigste vraagstukken, betreffende de regering van het koninkrijk.

In deze tijd had er een gebeurtenis plaats, waarvan gretig gebruik is gemaakt door de

lasteraars van Lord Lorn. Zijn vader kwam uit het buitenland terug en verschijnende

aan het hof van Koning Karel, werd hij vriendelijk ontvangen, niet het minst, omdat

hij Rooms Katholiek was geworden. Hij toonde spoedig, welk een diepe haat hij

voedde tegen zijn zoon Lord Lorn en besloot om hem, indien mogelijk, te onterven.

Koning Karel koos de zoon boven de vader en beval de oude Graaf, onmiddellijk de

goederen en de macht van het huis van Argyle aan zijn zoon over te dragen, terwijl hij

aan de vader een inkomen uit de goederen liet. Hierin stemde de oude Graaf, na veel

tegenstand toe. „Ik onderwerp mij om de Koning genoegen te doen, ofschoon ik

geloof hard behandeld te zijn”, zei hij, tot de Koning. Daarop wendde hij zich tot zijn

zoon Lord Lorn en zei: „Ik heb je eraan te herinneren, hoe ontrouw je in je gedrag

jegens mij zijt geweest; maar houd altijd in gedachten hoe mild de koning voor je is

geweest, hoewel ik zeker weet dat je het vergeten zult”. Hij boog voor de koning,

maar zijn kwaadheid deed hem zich nogmaals tot de vorst richten. „Sire, ik ken deze

jonge man, beter dan u. U hebt mij vernederd om hem te verhogen. Ik betwijfel of u

lang genoeg zult leven om tot berouw te komen over deze daad. Hij is een man van

kracht, list en valsheid en kan niemand liefhebben; indien hij gelegenheid krijgt, u

kwaad te doen, dan zal hij het niet nalaten”. Welk een bitterheid uit de mond van een

vader!

Wat van hem en van zijn uitmuntende huisvrouw Margaret, dochter van de Graaf van

Morton, bekend is, toont juist hoe weinig de vader de zoon kende. Het was de

gewoonte van zijn zoon om 's morgens te vijf ure op te staan en in de eenzaamheid te

verkeren tot acht uur en behalve de huisgodsdienst en het eenzaam gebed 's morgens

en 's avonds, bad hij gewoonlijk met zijn vrouw op verschillende tijden, terwijl ook

zijn huisknecht en de dienstmaagd daarbij tegenwoordig waren. Hun woning werd de

herberg van sommige der meest Godzalige leraars in het land. Samuel Rutherford

dankte God, dat Hij hem een vriend had geschonken in Lord Lorn.

Met zulk een Godvruchtige vrouw en in zijn hart vervuld door de dingen van Gods

koninkrijk, kon het niet anders of hij moest zich één gevoelen met de Covenanters.

Tot hiertoe had hij zich niet bij hen gevoegd in hun worsteling tegen het papisme en

de geestelijkheid en voor het verkrijgen van vrijheid van het leven en de consciëntie.

Hij nam daartoe de beslissende stap, toen hij verscheen op de Algemene Vergadering

in 1638, waar hij hartelijk verwelkomd werd en waar het enigste verwijt, dat hem

gedaan werd, was, dat hij niet eerder was gekomen.

Hij sprak : „Het was geen gebrek aan genegenheid tot het welzijn van de kerk en mijn

land, dat mij terughield, maar een verlangen, een hoop dat door mijn verder verblijf

aan het hof, ik in staat gesteld mocht worden om herstel van het onrecht te bewerken.

Maar toen ik zag, dat ik niet langer kon blijven, zonder ontrouw aan God en aan mijn

land te zijn, gevoelde ik dat het mij paste, mij openlijk aan u te verbinden”.

Het slot van deze vergadering was het begin van de toebereidselen tot de oorlog met

Karel.

Archibald kreeg de titel Graaf van Argyle, bij de dood van zijn vader. Hij werd belast

met de onderwerping van de Westelijke Hooglanden, wat hij uitvoerde. De macht van

19

de Covenanters bracht Karel tot bezinning en altijd gereed beloften te doen, gaf hij de

Covenanters zoveel toe dat zij tevreden waren en zelfs ging hij zover, om Argyle, als

een teken van zijn gunst, tot Markies te verheffen.

Toen Karel, door besluiten van het Engels Parlement, niet veel meer was dan een

gevangene, ontwaakte de sympathie van Schotland. Onder leiding van de Markies van

Hamilton ontstond een beweging, die ten doel had, om de strijdkrachten van de

Covenanters te verenigen met de Koningsgezinden en op die wijze Karel bij te staan

tegen de Independenten. In deze omstandigheden toonde de Markies van Argyle zijn

wijsheid. Hij verzette zich heftig tegen de voorgenomen maatregelen, daar hij

geloofde dat de Independenten slechts streden voor dezelfde zaak als waarvoor de

Covenanters hadden gevochten en dat het steunen van de koning tegen de

Independenten, niets minder zou zijn dan een veroordelen van zichzelf, terwijl

bovendien aan een koning, die niet te vertrouwen was, grote macht zou worden

gegeven om kwaad te doen.

Een groot gedeelte van het volk koos de zijde van Argyle en hij werd de hoofdpersoon

in Schotland. Zij, die de overeenkomst met Karel hadden gemaakt vielen Engeland

binnen en werden verslagen bij Preston. Het kostte Hamilton zijn leven.

Na de dood van Karel I werd het hart van de Markies van Argyle vervuld met grote

blijdschap, toen Karel de Tweede tekenen gaf, dat hij aandacht wilde schenken aan de

grieven der Covenanters, zodat er hoop kwam, dat hij de Episcopaalse godsdienst niet

aan zijn volk zou opdringen. De kroningsplechtigheid te Scone op de 1ste

januari 1651,

was er een van grote pracht en praal. De kroon werd door de Markies van Argyle tot

de koning gedragen en daarna op het hoofd van de koning geplaatst. De predicatie, die

bij die gelegenheid werd uitgesproken was een beroep op de koning om te gedenken

aan zijn plechtige beloften.

Argyle verlangde zeer naar rust voor het volk, nadat het zulke lange tijd verontrust

was geweest. Hij wist, dat een groot gedeelte van het volk geen geloof hechtte aan de

beloften van de koning. Hij deelde daarom de koning mee, dat naar zijn mening de

rust onder het volk zeer bevorderd zou worden, als de koning door een huwelijk zich

verbond aan een welbekende Presbyteriaanse familie. Het zal niet bekend worden, wie

de naam heeft genoemd, doch Karel stemde toe in een huwelijk met de dochter van

Argyle, Lady Ann Campbell. In dezelfde brief, waarin hij verklaarde tot dit huwelijk

genegen te zijn, beloofde hij aan Argyle een hertogdom en al het geld dat hij ten

behoeve van de koning had uitgegeven, terug te betalen. Karel heeft evenwel getoond

geen vertrouwen waard te zijn, want hij heeft geen enkele van zijn beloften vervuld.

Het wulpse leven van de koning werd langzamerhand een doorn in het oog van de

Covenanters. De Markies kreeg de gelegenheid te Stirling om hem te vermanen. Na

het avondeten legde hij hem het zondige van zijn gedrag voor. Karel scheen de

berisping ja berouwvol op te nemen, want hij weende. De Markies was ermee in zijn

schik. Maar de Markiezin verklaarde: „Hij is niet te vertrouwen. Je hebt de koning nu

tot je vijand en hij zal het je nooit vergeven”. Na enige tijd schreef Argyle een brief,

waarin hij de koning vroeg om toestemming, naar Londen te komen. De koning gaf

een gunstig antwoord. Toen hij aankwam begaf hij zich naar Whitehall om Karel te

groeten, die woedend met zijn voet stampte en onmiddellijk Sir William Fleming

gelastte zijn order uit te voeren, die daarop de Markies naar de Tower liet brengen.

Op 16 April 1661 moest Argyle verschijnen voor het Schots Parlement, beschuldigd

20

van verraad. De aanklacht bestond uit veertien punten, waarvan het grootste gedeelte

bewijs gaf, dat hij gezocht werd, omdat hij zich aan de Covenanters verbonden had.

Argyle verdedigde zich zeer goed, maar het mocht niet baten, want de Koning had

reeds te voren het bevel gegeven aan Middleton: „Onthoofd de Markies van Argyle”.

De Markies werd op voorwendsel van verraad veroordeeld, om over twee dagen

onthoofd te worden.

„U hebt de volmacht van een aards koning” zei hij, nadat zijn vonnis was

uitgesproken, „maar u kunt de gunst van de Koning der Koningen van mij niet weren.

Binnenkort moet u verschijnen voor Zijn vierschaar en ik bid dat Hij u niet zal meten

met dezelfde maat, als waarmee u mij gemeten hebt, wanneer u geroepen zult worden

om rekenschap af te leggen voor al uwe daden.”

Tot zijn vrienden zei hij: “Ik had de eer de kroon te zetten op het hoofd van de koning

en nu maakt hij haast mij een kroon te bezorgen, die beter is dan zijn eigen”.

Toen hij weer in de gevangenis aankwam, wachtte de Markiezin in grote droefheid op

hem. „Zij hebben mij gegeven tot maandag nog met je te zijn, mijn lieve, laat ons die

tijd goed besteden,” zei hij toen hij haar ontmoette.

„De Heere zal het wreken, de Heere zal het wreken”, zei zij onder een vloed van

tranen. 'Geduld, geduld!' sprak haar man, 'ik heb medelijden met hen, want zij weten

niet wat zij doen. Zij mogen mij dan opsluiten, maar zij kunnen God niet van mij

uitsluiten. Ik ben even zo tevreden om hier te zijn, als in het kasteel en zo tevreden in

de Tower, als in de vrijheid. Ik hoop zo tevreden te zijn op het schavot, als in al die

plaatsen. Wat Hij doet is goed, al gaat het dwars tegen de wil van het vlees in. Toen

Ziklag genomen en verbrand was en het volk erover sprak om David te stenigen,

sterkte hij zich in de Heere', sprak Argyle.

Enkele dagen restten hem nog. Enkele predikanten van Edinburgh, Robert Douglas en

George Hutcheson, (ca 1615-1674) bezochten hem. De Heere had alle vrees van hem

weggenomen. Van karakter was hij wat angstvallig, al was dit niet zo zichtbaar voor

de buitenwereld, maar nu was hij volkomen kalm. Hij drukte de Godsgezanten op het

hart dat zij hem straks zouden benijden. 'Houdt in gedachtenis dat ik u gezegd heb dat

u veel zult moeten lijden of veel zult moeten zondigen.' Op zondag luisterde hij met

zielsgenoegen naar enkele preken. De laatste nacht van zijn leven bracht hij met zijn

vriend David Dickson in de gevangenis door. Zijn lichaam vond rust in een zoete

slaap en toen hij opstond werd zijn ziel plotseling zo overmeesterd door een gevoelige

uitlating van de vreugde van de Heilige Geest, dat hij het niet kon nalaten om uit te

roepen: 'Ik dacht de goedheid des Heeren verborgen te kunnen houden, maar ik kan

het niet. Nu moet ik mijn zaken ordenen en God heeft mijn testament voor een betere

erfenis verzegeld. Hij heeft zojuist tot mij gesproken: "Zoon, wees welgemoed, uw

zonden zijn u vergeven." God is goed voor mij dat Hij hier niet te veel van Zijn

gemeenschap uitlaat, want Hij weet dat ik het niet zou kunnen dragen.'

De dag van zijn kroning was aangebroken. Voor zijn terechtstelling ontving hij een

troostrijke brief van een predikant. 'Wees goedsmoeds en God zal uw hart versterken

en uw Leidsman zijn zelfs tot de dood. Dood! waar is uw prikkel? U bent een

glimlachende brug naar de eeuwige heerlijkheid, waar geen overtreding, geen zonde

meer zal zijn, maar de zoete adem van de Heilige Geest, de gezangen van

overwinning. Daar zal geen vreselijk vonnis meer gehoord worden, want de verklager

der broederen heeft daar geen plaats...' 'Mijnheer, houd het gevoel van uw gebreken in

uw hart, opdat Christus u zo dierbaar zou zijn als voor een bedelaar die nooit eerder de

eer had om voor Hem te lijden. De Heere Jehovah zij u tot een Schild, een Loon zeer

groot...'

21

Vlak voordat hij naar de plaats van executie ging, schreef hij aan de koning nog een

brief, waarin hij zijn onschuld bekende. Ook beleed hij hierin zijn tekortkomingen en

beval het welzijn van zijn vrouw en gezin in de handen van de vorst aan en besloot

met 'uw majesteit's meest nederige, toegewijde en gehoorzame onderdaan en

dienstknecht.' Hoe dichter het uur van zijn terechtstelling naderde, hoe meer

gemeenschap hij had met zijn Vredevorst. De gunst van de aardse koning was hem

niets meer waard ten opzichte van de liefde van zijn Zaligmaker. Het was hem ook

een grote blijdschap dat hij zijn laatste middagmaal met enkele vrienden mocht

gebruiken. En toen hij tegenover Hutcheson getuigde van de verzegelende genade van

de Heilige Geest, kon hij zich niet langer goed houden. Tranen van blijdschap rolden

over zijn wangen. Hij knielde voor alle aanwezigen neer en bad op een meest

liefelijke en hemelse manier. Toen kwam de baljuw om hem te halen. Hij vroeg nog

om een glas wijn, deed een kort gebed en dronk de wijn staande op, waarop hij sprak:

'Nu laten wij gaan en God ga met ons.'

Toen hij de trappen van de gevangenis afdaalde, vroeg hij naar James Guthrie, die

hier ook zijn dood afwachtte. Zij omarmden elkaar. Guthrie voegde de markies toe:

'Mijnheer, de Heere is met u geweest. Hij is met u en zal met u zijn en zodanig is mijn

eerbied voor u dat ik, indien ik niet zelf onder het doodvonnis stond, met blijdschap

voor u zou kunnen sterven.' Argyle klom op het schavot. Nadat Hutcheson een gebed

had uitgesproken, wendde de edelman zich tot het volk om het toe te spreken. 'Ik kom

hier niet om mijzelf te rechtvaardigen, maar de Heere, Die heilig is in al Zijn wegen.

Ik verlang niet van God dat Hij enig mens zal veroordelen; ook veroordeel ik mijzelf

niet. Ik begeer dat, zoals de Heere mij genade bewezen heeft, Hij ook hen vergeving

zal schenken voor wat zij doen. Wij zijn door de Verbonden geroepen tot de zuivere

godsdienst en tot reformatie. Ik geloof dat de dagen die komen tijden zullen zijn van

veel zonden en veel lijden; doe uw keus en laten allen hun keus doen. Er is iets

droevigs in deze zaak, zonde of lijden, maar het is zeker dat hij die het beste deel wil

kiezen, het lijden zal verkiezen.' 'Ik beken dat velen mijn toestand aanmerken als een

zaak van lijden, maar ik prijs de Heere dat Hij mij is voorgegaan, de pers alleen

getreden heeft vanwege de toorn van Zijn Vader en door Zijn lijden hoop ik dat mijn

lijden niet eeuwig zal zijn. Ik dank Hem dat Hij de angel van mijn lijden heeft

weggenomen. Ik mag zeggen dat Hij mijn handvest vandaag verzegeld heeft, want de

Heere heeft tot mij gezegd: "Zoon wees welgemoed, uw zonden zijn u vergeven." Zo

hoop ik dat mijn lijden gemakkelijk zal zijn en u weet dat de Schrift zegt, "dat Hij de

overste Leidsman van onze zaligheid door lijden zou heiligen".'

Na zijn ontroerende toespraak deed hij een gebed, waarop hij afscheid nam van al zijn

vrienden. De beul gaf hij een servet met geld, zijn schoonzoons ontvingen zijn

zilveren horloge en andere dingen, Loudon kreeg zijn zilveren pen en Lothian een

dubbele dukaat. Toen liep hij op de valbijl, de 'Maiden', toe. 'Mijnheer, houd nu uw

handvat vast', zo raadde Hutcheson hem. 'Mr. Hutcheson, u weet wat ik u in de kamer

gezegd heb. Ik ben niet bang dat ik door vrees overvallen word.' Nu knielde hij neer

onder het moordend ijzer van de valbijl. De omstanders konden zijn laatste woorden

verstaan, die hij plechtig uitsprak: 'Ik zou graag willen, mijn heren en allen die mij

horen, om op te letten en eraan te denken dat ik nu sta voor de poorten van de

eeuwigheid om voor mijn Rechter te verschijnen en ik verlang naar de zaligheid en

verwacht de eeuwige gelukzaligheid van Hem te ontvangen...' Nog eenmaal deed hij

een stil gebed op aarde, waarna hij zijn hand omhoog stak. Toen kwam het moordtuig

met een klap naar beneden om zijn hoofd van het lichaam te scheiden. Het volk van

Schotland was getuige geweest van de dood van de eerste martelaar voor de zaak van

het Covenant. Zijn lichaam werd naar zijn huis gebracht en zijn hoofd werd op de

22

Tolbooth gezet.

2. JAMES GUTHRIE JOHN GUTHRIE, WILLIAM GUTHRIE 1 juni 1661

De Schotse kerkgeschiedenis maakt melding van drie Guthrie's, James, William en

John, welke allen vermaarde leraars waren. De laatste twee waren broeders, en James

Guthrie was hun neef. Zij zijn al drie van groot nut voor de kerk geweest.

Het boek „des Christens grote Interest” is geschreven door William Guthrie. Er zijn

ongeveer twintig preken, van hem afkomstig, voorhanden, waarvan enkele in onze taal

zijn vertaald.

JAMES GUTHRIE is de marteldood gestorven. Hij werd in 1661 op het schavot in

Edinburg, „metten koorde” ter dood gebracht. Hij is een vooraanstaand man in de kerk

van Schotland geweest, door zijn geleerdheid en godzaligheid. Hij was professor in de

wijsbegeerte aan de hogeschool te St. Andrews.

James Cuthrie heeft gewerkt zolang het dag was, en heeft zijn hand gehad in het

opstellen van verschillende' protesten tegen de vervolgers, Maar ook tegen de zonden

van het volk. Zijn opstel over „de Oorzaken van de Toorn Gods,” wordt door

verschillende martelaren in hun laatste getuigenis genoemd. Hij heeft een preek

nagelaten onder de titel: „Een roepstem uit de doden,” over Matth. 14:22-25: „En het

schip was nu midden in de zee, in nood van de baren.”

Deze preek is opgenomen in de 5e bundel: In tijd van vervolging.

William Guthrie heeft bij zijn laatste ontmoeting met James Guthrie een voorzegging

gedaan. Hij zeide tot Mr. James: „De vijanden zullen u ter dood brengen, en de

galsteen zal oorzaak zijn van mijn dood. Maar u zult het gemakkelijker hebben dan ik,

want u zult ten aanhore van vele getuigen, God verheerlijken in uw sterven, met een

koord om uw hals, en ik zal jammerende sterven, terwijl ik zal liggen op een weinig

stro, en ik zal reeds meer pijn geleden hebben, voordat ik van deze tafel opsta, dan al

pijn die u in uw sterven zult hebben.”

Nu, James Guthrie heeft God verheerlijkt in zijn sterven, in zijn laatste toespraak

vanaf het schavot, toen hij daar stond met een koord om de hals. Hij heeft daar God

geprezen, en getuigd van zijn zalige verwachting.

James Guthrie besloot zijn toespraak met deze woorden:

„Jezus Christus is mijn Licht en mijn Leven, mijn Gerechtigheid, mijn Sterkte en mijn

Heil en al mijn begeerte. Hem, o Hem prijs ik u aan met al de kracht mijner ziel. Zalig

zijn zij, die aan Hem niet geërgerd worden; zalig zijn zij, die op Hem vertrouwen.

Loof Hem, o mijn ziel, van nu aan tot in eeuwigheid. Verblijdt en verheugt u, u allen

die Hem liefhebt, wees lijdzaam en verblijdt u in de verdrukking. Zalig zijt gij, en

zalig zult u zijn tot in al eeuwigheid. Eeuwige gerechtigheid en eeuwige zaligheid zijn

uwe; alles is uwe, en u zijt van Christus en Christus is Gods.

Gedenk mijner, o Heere, naar het welbehagen tot Uw volk, bezoek mij met Uw heil,

opdat ik aanschouwe het goede Uwer uitverkorenen; opdat ik mij verblijde met de

blijdschap Uws volks; opdat ik mij roeme met Uw erfdeel.

Nu laat Gij, Heere, Uw dienstknecht gaan in vrede, want mijn ogen hebben Uw

zaligheid gezien.”

3. JOHN GUTHRIE

23

Zijn broeder, John Guthrie, leraar te Tarbolton, heeft zeer geijverd voor vernieuwing

van het Nationaal Verbond, dat in 1638 door de grote massa van het Schotse volk is

aanvaard, zodat daarvan gezegd mag worden wat wij beschreven vinden van het

Verbond dat Josia sloot: „En het ganse volk stond in dit verbond.”

De vijanden van de vreze des Heeren en van de zuivere prediking hebben zeer gewoed

tegen de verbonden. Zij hebben in hun vijandschap, in het jaar 1661, een afschrift van

het Nationaal Verbond, openlijk op de markt van Linlithgow verbrand. Bij deze

gelegenheid werden grote feesten aangericht en vreugdevuren ontstoken. De geest die

bij de aanrichters van dit feest heerste, kan niet beter worden weergegeven dan door

hun eigen woorden, dat „het feest was, na een rebellie van 23 jaren.” Zo noemden zij

de tijd der reformatie. Zij hadden boven een ereboog het opschrift geplaatst:

„Wederspannigheid is een zonde der toverij.”

De dag werd besloten met het verbranden van een afschrift van het verbond, hetwelk

voor al aanwezigen zichtbaar geschiedde. Dit heeft plaats gevonden op de verjaardag

van Karel de Tweede en ter zijner ere. Wij horen verschillende martelaren in hun

laatste toespraak over deze godtergende gebeurtenis klagen.

John Guthrie heeft ondernomen het Verbond te vernieuwen, om te verklaren en te

bevestigen dat het nog in het hart van Gods volk leefde.

„In het jaar 1666 werd dit werk verricht in het berglandschap bij Lanark. Er werden

wachten uitgezet, daar bericht was binnengekomen, dat het district werd afgezocht

door Clavers. John Guthrie preekte voor een zeer grote schare als inleiding tot de

voornaamste handeling van die dag. Hij las de verbonden voor, en de aanwezigen

verbonden zich plechtig, met opgeheven hand, zich daaraan te houden. De dienst was

zeer gezegend, velen werden versterkt tot lijden, en velen gebracht tot een vaster

voornemen om de zaak der martelaren getrouw te zijn.”'

In 1667 werd deze Guthrie, en onder anderen Alexander Peden, ter dood veroordeeld,

en hun goederen verbeurd verklaard. Maar de vijanden hebben hen niet kunnen vatten,

want „God had ze verborgen”. John Guthrie is in 1668 op zijn bed gestorven, evenals

Peden.

Hij is op innemende wijze als volgt herdacht: „John Guthrie zou spoedig zijn buiten

het bereik van de vervolgers. Hij was reeds lichamelijk ongesteld, zonder twijfel als

gevolg van lijden en ontbering, toen hij een oproep ontving om te verschijnen voor

een Rechter en een Hof, waar oneindige rechtvaardigheid heerst. Hij had geen vrees

daar te verschijnen. Hij verlangde naar vleugelen ener duif, dat hij daar heen mocht

vliegen, en rusten van stormen en onweders. In 1668 mocht hij ingaan in de vrede om

een eeuwig loon te ontvangen. De pijl van de vijand kon hem niet meer bereiken. Hij

werd verborgen in de tent van de Heere der heirscharen, en verstoken in Zijn hut.

„Daar zal geen geweld meer gehoord worden in uw land, verstoring noch verbreking

in uw landpalen; maar uw muren zult u heil heten en uw poorten lof.”

John Guthrie heeft een preek nagelaten over Ezechiël 17 : 19, waarin hij spreekt over

de zonde van het verbreken van de eed en het verbond.

4. WILLIAM GUTHRIE heeft veel geleden van galstenen, welke hem een ondraag-

lijke pijn veroorzaakten. Hij was daaronder evenwel lijdzaam en geduldig, en getuigde

dat de Heere altijd goed voor hem was. Hij stierf in het jaar 1665, oud zijnde 45 jaar.

Hoewel hij ontsliep toen de vervolging om het geloof woedde, is hij op zijn bed ge-

storven.

Zie voor levenschets van William en James Guthrie de 5e bundel: In tijd van

vervolging. In deze prekenbundel is de volledige toespraak van James Guthrie

24

opgenomen.

5. JOHN WELWOOD, april 1679

John Welwood was geen martelaar die het leven liet op een schavot, maar werd

tijdens zijn ambtelijke bediening vervolgd, tot na zijn dood.

John was geboortig uit Dumfriesshire, en zoon van de predikant van Tundergarth:

James Welwood. Hij werd geboren ongeveer in het jaar 1649. Na de gebruikelijke

opleiding werd hij bevestigd tot het werk der bediening. Met grote zelfverloochening

en getrouwheid legde hij zich toe op het ambt van zijn hoge roeping. De tijd van zijn

dienst op aarde was niet van lange duur, want hij stierf op de leeftijd van 30 jaar.

John Welwood leefde in een veel bewogen tijd. Toen hij nog maar 12 jaar oud was,

moet zijn jonge hart ongetwijfeld met schrik zijn aangedaan bij de tijdingen van

vervolging, die rondom begonnen uit te breken. Toch werd hij er niet van afgehouden

om zijn studies voort te zetten met het oog op het verheven ambt, welks

verplichtingen hij, bij afwezigheid van zijn vader, waarnam met liefde en ernst.

Hij aanvaardde zijn levenswerk toen boeten, verbanning, verjaging over de bergen, het

schavot en de brandstapel de vergeldingen waren voor getrouwheid aan Christus. In

zijn tijd was het gevestigde herderlijke ambt onder die predikanten, die protesteerden

tegen de afval der tijden, en de toorn van de afvalligen trotseerden, bijna ongehoord.

Het is duidelijk dat de gemeente van Tarbolton in Ayrshire, Welwood beriep tot hun

herder, en dat hij het beroep aannam. Maar als hij daar inderdaad bevestigd is, moet

zijn verblijf in die plaats kort geweest zijn, want de geheime raad besloot tot zijn ver-

drijving van de gemeente en tot zijn inhechtenisneming. Zo is hij bezig gevonden in

de dienst van zijn Meester in verscheidene delen van het land, als de gelegenheden

zich voordeden. Hij ging her en derwaarts, predikende het Evangelie des Koninkrijks,

het water des Levens aanbiedende aan dorstige zielen, en vertroostende het lijdende

erfdeel des Heeren.

Eén van de meest belangwekkende "verhalen" betreffende Welwood heeft betrekking

op één van zijn laatste preken. Predikende te Boulterhall, in Tife, over de tekst: "Niet

vele wijzen naar het vlees, niet vele machtigen, niet vele edelen, worden geroepen"

(Engelse vertaling), merkte hij tegen het einde op: "Indien die ongelukkige prelaat

Sharp de natuurlijke dood des mensen sterft, heeft God nooit door mij gesproken".

Een dienstknecht van de aartsbisschop was één van zijn toehoorders, die gekomen was

met een broeder, bij wie hij vertoefde en die in de nabijheid woonde. De kledij van de

dienstknecht had de aandacht van de predikant getrokken, die er uit opmaakte, en

terecht, dat hij in dienst van de prelaat was.

Nadat de predicatie beëindigd was, en verlangen hebbende, dat deze man zou opstaan,

daar hij hem een boodschap had over te brengen, ging Welwood voort met te zeggen:

"Ik verzoek u, in het bijzijn van al deze getuigen, wanneer u huiswaarts keert, uw

meester te vertellen, dat zijn verraad, tirannie en zondig leven bijna ten einde zijn, en

zijn dood zal zowel plotseling als verbazend en bloedig zijn; en daar hij gedorst heeft

naar en vergoten heeft het bloed der heiligen, zal hij niet in vrede naar zijn eigen graf

gaan." Toen Sharp deze woorden van de predikant werden medegedeeld, vatte hij ze

licht op, maar zijn vrouw zeide: "Ik raad u aan, meer notitie daarvan te nemen, want ik

hoor, dat de woorden van deze man geen ijdele woorden zijn". Ongeveer een maand

25

na de dood van John Welwood, heeft deze profetie letterlijk haar vervulling gekregen.

Maar John Welwood zou er spoedig van door gaan, buiten het bereik van de woede

van de vervolger, om eeuwige vrede en rust in bezit te nemen. Van een zwak gestel

zijnde, wat veel ongemak en blootstelling moest ondergaan, en veel terneergeslagen

wegens de toestand van de Kerk en de zaak van de Verlosser in het gehele land, had

hij een sobere levenswijze aangenomen, hetwelk hem vroegtijdig ten grave bracht.

Gedurende zijn ziekte en bijzonderlijk toen hij naderde tot de poorten des doods, had

hij veel heldere gezichten van de Koning in Zijne schoonheid en van het vergelegen

land. Zijn gesprekken hadden veel betrekking op de vertrapte belangen der waarheid,

op de plicht van volharding in een vol en getrouw getuigenis voor Christus, en,

hoewel de vooruitzichten op verandering zo donker als de middernacht waren, sprak

hij altijd als zijn volle vertrouwen uit, dat er een gelukkige tijd in het vooruitzicht lag

voorde Kerk, en dat de morgen van de reformatie nog eens zal aanbreken. Wat betreft

zijn eigen persoonlijk aandeel in de Zaligmaker, had hij de meest vertroostende verze-

kering. "Ik heb niet meer twijfel", zeide hij tot degenen, die bij hem waren, "van mijn

aandeel in Christus, dan alsof ik reeds in de hemel was". Bij een andere gelegenheid

zeide hij: "Alhoewel ik gedurende enige weken zonder gevoelige, vertroostende

tegenwoordigheid geweest ben, heb ik toch niet de minste twijfel over mijn aandeel in

Christus. Ik heb dikwijls getracht af te geven op mijn aandeel, maar kan het niet

gedaan krijgen".

Wanneer het licht van de morgen, vóór hij stierf, in zijn kamer begon door te breken,

zeide hij: "Nu eeuwig licht, en geen nacht en duisternis meer voor mij". De avond die

hierop volgde, werd zijn geest gedragen tot de geesten der volmaakte rechtvaardigen,

en tot God, de Rechter over allen. Hij stierf te Perth, in het begin van april 1679.

Daar de autoriteiten kennis ontvangen hadden, dat er een vogelvrij verklaard predikant

in de stad gestorven was, werden er ogenblikkelijk maatregelen genomen, om beslag

te leggen op het dode lichaam.

Ten eerste besloten de magistraten de teraardebestelling te voorkomen, en zij riepen

de krijgslieden op, hun beslissing te ondersteunen; maar later werden zij overgehaald,

om de vrienden van de dode toe te staan, het lichaam uit de stad te dragen en het te

begraven waar zij verkozen.

Sommige mensen van Perth, die met de begrafenis mee uitgingen, werden gevangen

genomen. Bij hun aankomst op het kerkhof te Dronk, waarheen zij tevoren twee

mannen gezonden hadden om een graf te delven, vonden degenen die het lichaam

droegen, de poorten gesloten, en zij konden de plaatselijke predikant niet overhalen,

om hen de sleutels te geven. De dijk naast het kerkhof overstekende, werd er een graf

gedolven voor de stoffelijke resten van deze getrouwe dienstknecht Gods, en zijn

lichaam werd in die rustplaats gelegd in een vaste hoop van een gezegende on-

sterfelijkheid. "De oprechten zullen over hen heersen in die morgenstond".

26

6. MARTELAREN TIJDENS EN NA DE STRIJD TE BOTHWELL BRIDGE

In juni 1679 rukte een leger van tienduizend goed gewapende soldaten op in de

richting van Bothwell Bridge, een brug over de Clyde ten zuiden van Glasgow. De

aanvoerder van deze koninklijke troepen was de jonge hertog van Monmouth. Zijn

protestants geloof verschaften hem meer vertrouwen dan mannen als Dalzeil en

Claverhouse. De aanvoerder van de Covenanters was Hamilton.

Cargill sprak aan het begin van de slag de overgeblevenen toe. 'Ziet de banieren van

de vijand', zo riep hij uit, 'hoort u het vuur niet van de vijand en van onze eigen

broeders? Onze broeders en vaders zijn door het zwaard gevallen. Haast u tot hun

hulp. Ziet de vlag van het Verbond. Ziet het motto in letters van goud: "Christus'

Kroon en Verbond." Hoort de stem van het wenende land. Hoort het gehuil van de

bloedende kerk. Doet de wanorde weg. En laat ons als een verbond van broeders een

krachtig front vormen tegen de vijanden. Volgt mij, allen die uw land en het Verbond

beminnen. Ik ga om in het voorfront van de strijd te sterven.'

Het was een prachtige zondagmorgen, de 22ste juni 1679, drie weken na de slag bij

Drumclog. De smalle tolbrug was gebarricadeerd door de Covenanters. Slechts één

kanon stond opgesteld om de brug te beschermen; dit was alles wat zij aan artillerie

hadden.

Monmouth wachtte af wat de tegenpartij zou doen en vroeg naar Hamiltons

ultimatum. 'Geen overgave', was het antwoord. Hackston of Rathillet en Henry Hall of

Haughead stonden aan het front bij de brug, toen het gevecht 's morgens begon. De

vijand probeerde de brug in handen te krijgen. Hackston en nog driehonderd mannen

vochten als leeuwen, maar het kruit raakte op. Opeens klonk de roep van Hamilton:

'Terugtrekken! Terugtrekken!' Met gebroken harten gaven Hackston en de zijnen na

enkele uren van verbeten vechten hun posities op. De trotse koninklijke soldaten

stortten zich hierop zegevierend op de begeerde brug. De kanonnen van Monmouth

zaaiden hierop dood en verderf. Dalzell en Livingston reden over het slagveld en

maaiden zich een weg onder hen. Opeens zagen de Covvenaanters dat hun eigen

aanvoerder in gevaar was. Hij droeg de vlag van het Verbond. Hamilton was van zijn

paard gegaan en verdedigde zich nu te voet. Zijn vrienden kwamen hem te hulp. 'Mijn

vrienden', zo riep hij uit, 'de dag is verloren! Maar jij Paton, jij Brownlee of Torfoot en

jij Haughhead, laat die vlag niet in de handen van deze gevleesde duivels vallen. Wij

hebben de slag verloren, maar, door de genade van God, zullen noch Dalzell noch

Clavers kunnen zeggen dat zij onze kleuren hebben genomen. Mijn vaandel heeft zijn

plicht gedaan. Hij is neergehaald. Dit zwaard heeft hem twee keer gered. Ik laat hem

nu over aan jullie zorgen. Je ziet dat het een hachelijke toestand is.'

De kleuren van de vlag schitterden in het zonlicht; zij waren blauw en scharlaken met

het welbekende motto: 'For Christ' Crown and Covenant'. Met gouden letters waren

deze woorden op het doek gedrukt. De vlag was wel bewaard en kwam niet in de

handen van de vijanden, maar de strijd was verloren.

Niet minder dan vierhonderd dappere mannen lieten het leven in de slag. John Paton

gaf de strijd zomaar niet op. 'Ik kan het slagveld niet verlaten', zo sprak hij. Alles

wilde hij in het werk stellen om zijn broeders uit de handen van de vijand te bevrijden.

Vijftien dragonders vielen op hem aan, maar hij sloeg er veertien neer. Paton, wiens

27

einde door Dalzell zo fel begeerd was, wist te ontkomen.

Twaalfhonderd Covenanters werden gevangen genomen en in triomf weggevoerd.

Toen de strijd in alle hevigheid woedde, zou Alexander Peden op veertig mijlen

afstand preken. Maar hij weigerde en gaf als reden op: 'Onze vrienden zijn gevallen en

voor de vijand naar Hamilton gevlucht. Zij worden dood gehakt en hun bloed stroomt

als water.' Het was alsof de Heere Peden bekendmaakte met de afloop van de strijd die

zo teleurstellend was.

Eén van de ontkomenen was John Stevenson, de landbouwer uit Daillie. Meermalen

had hij al kennis gemaakt met de ruwe dragonders. Zijn vader had inkwartiering van

een aantal van dit soldatenvolk. Hij kon gewagen van de bijzondere bewaring van de

Allerhoogste Die hem op al zijn wegen omtuinde. Zo verhaalt hij hoe de

Voorzienigheid hem ook in Bothwell bewaarde. (Zie zijn levensbeschrijving, digitale

uitgave: Stichting de Gihonbron)

Onder de gevangen waren de predikanten John Kid en John King, dezelfde King die

in Drumclog was bevrijd. Zij werden allen naar Edinburgh overgebracht. Onder de

hete zon moesten zij ontdaan van zoveel mogelijk kleren in groepen marcheren. Het

was een ellendige tocht. Wanneer vriendelijke vrouwen onderweg met schalen eten

aankwamen, werden deze door de soldaten kapot geslagen. Hongerig, dorstig en

afgemat kwamen zij in de stad aan. 'Waar is uw God?' joelde de menigte die hen

opwachtte. Het was geen triomftocht in de aloude hoofdstad, maar toch hieven zij het

hoofd omhoog, omdat zij wisten dat hun strijd niet tevergeefs zou zijn.

Wat moest met de krijgsgevangenen gebeuren? Claverhouse was van mening dat zij

allen gedood moesten worden, maar Monmouth vond dit in strijd met goed

oorlogsgebruik. De gevangenissen in de stad waren echter overvol, zodat voor de

mannen van Bothwell Bridge geen plaats was. Er zat voor de magistraat niets anders

op dan voor hen een plaats in de open lucht toe te wijzen. Een gedeelte van de

Greyfriars Churchyard werd in gereedheid gebracht om de krijgsgevangenen te

herbergen. Tot op deze dag wordt deze plaats gesierd met de naam van 'Covenanters'

prison'. Hier werden zij aan de zon, regen, wind en andere weersomstandigheden

prijsgegeven. Schildwachten bewaakten hen dag en nacht. Hun bed was de naakte

grond. Er waren geen predikanten om hen toe te spreken en te troosten. Zou deze oude

begraafplaats hun dodenakker worden? Zij kregen slecht voedsel en werden barbaars

behandeld. Vijf maanden brachten zij in deze bizarre omstandigheden door. Hoe was

de grafakker van de Greyfriars kerk nu overdekt met amechtige gevangenen. Waar

was de tijd gebleven dat de banier van het Verbond voor het eerst werd opgeheven,

toen op de gedenkwaardige winterse dag in het jaar 1638 op deze plaats duizenden

samenkwamen om de Verbonds-Jehovah trouw te zweren? Wat was van al die eden

terechtgekomen?

Velen stierven aan de ontberingen, anderen wisten te ontsnappen, weer anderen

zwichtten en legden de eed af ten behoeve van de ontrouwe vorst. Tenslotte was 15

november, een maand voor het aanbreken van de winter, de dag dat 250 overgebleven

gevangenen naar Leith moesten marcheren om in een schip, dat de naam van 'The

Crown' droeg, te worden ingescheept. De bestemming van dit vaartuig zou de

Amerikaanse plantages zijn. Daar zouden zij als slaven worden verkocht. Het schip

kon eigenlijk maar honderd passagiers vervoeren, maar geen nood, de ruimen werden

wel volgestouwd met de ongelukkigen. De zieken mochten zitten en de gezonden

konden op het dek staan. Zo oordeelde de Geheime Raad, de barbaarse bloedraad van

Lauderdale, die de bloedschulden steeds meer opstapelde. Velen vielen al in zwijm

toen het ranke schip de haven van Leith uitvoer. Het water aan boord stonk, het

voedsel was niet veel beter en het zag er naar uit dat niemand het einddoel ooit zou

28

bereiken. 'Al de moeiten die wij in Bothwell ontmoetten', zo schreef James Corson

zijn vrouw, 'waren niet te vergelijken met één dag in onze huidige omstandigheden.

Ons ongemak is niet in woorden uit te drukken. Toch wegen de vertroostingen

zwaarder en ik hoop dat wij nabij de hemelpoort zijn, die zich weldra voor ons zal

ontsluiten.' Voor velen kwam het einde en naar wij mogen aannemen, was dit voor

velen het begin van de hemelse zaligheid.

Een storm kwam opzetten juist toen het schip de oceaan wilde gaan oversteken. Zij

waren bij de kust van de eilandengroep van Orkney, toen de kapitein beval om de

ankers te laten vallen. De ruimen werden met grote sloten afgesloten, om te

voorkomen dat de gevangenen zouden vluchten. In een volslagen duisternis sloeg het

schip op 10 december stuk op de rotsen. De zeelieden maakten van een mast een brug

en wisten zo de ruwe kust te bereiken. Bijna zestig Covenanters konden hun voorbeeld

volgen. Maar de rest van hen verdween in de kolkende golven van de ijskoude zee.

Niet ver van Mull Head sloeg het schip op een rots en brak in twee stukken. Toen

sommige drenkelingen zich op een rots wisten vast te klemmen om te voorkomen dat

zij in de golven zouden worden meegesleurd, wist de barbaarse kapitein hen daar van

af te slaan. Zo kregen vele getrouwe strijders uiteindelijk een zeemansbegrafenis. Een

monument in Deerness op Orkney houdt nog hun gedachtenis levend. In het verder

gelegen Scarvating is nog een rij van graven zichtbaar, waar de moede krijgers rusten

van hun arbeid voor 'Christus' Kroon en Verbond'.

7. Predikanten Kid en King, 1679

Onder de gevangenen die naar Edingburgh gesleept werden waren ook ds. Kid en

King. Hoe werden zij veracht toen zij de poorten van Edinburgh passeerden! De

dragonders bespotten hen. Eén van hen vroeg om bier en dronk in hun bijzijn ter ere

van 'de ondergang van de Covenanters.' En een ander antwoordde bij de Stablepoort

op een vraag waar zij naar toe gingen: 'Om King naar de hel te dragen.' Maar de

onverlaat die luid zingend de stad inging kwam niet ver, want een karabijn doodde de

spotter. De predikanten moesten op 9 juni voor de Raad verschijnen. Zij tekenden hun

geloofsbelijdenis dat weldra als bewijs voor hun schuld moest dienen. De

martelwerktuigen moesten hen op de knieën brengen, maar beiden ondergingen de

folteringen met veel geduld en zachtmoedigheid. De Lord Advocate George

Mackenzie bracht de bewijzen van hun schuld naar voren. Het eindvonnis was de

dood door ophanging bij het marktkruis van de stad. De dag van hun terechtstelling

was bepaald op dinsdag 14 augustus. Hun hoofden en rechterhanden moesten worden

afgehakt. Zij werden naast het hoofd van James Guthrie aan de Netherbow Poort

bevestigd.

Met opgeheven hoofden beklommen Kid en King het schavot. Hun verlossing was

nabij. Zij verklaarden nogmaals hun onschuld. Hand in hand liepen zij naar de plaats

des doods. Vrede was van hun gezichten af te lezen. Zij stierven moedig voor de

Naam van hun Verlosser. De dood was voor hen geen koning der verschrikking meer.

Hun toespraken voor de samengestroomde menigte zijn bewaard gebleven.

John Kid getuigde van de vrede die zijn ziel overstroomde. 'Als er vrede is tussen

God en de ziel dan kan niets de vrede door onze Heere Jezus Christus teniet doen; het

is een ondersteunend bestanddeel in de bittere beker en onder de meest erge en

zwaarste beproeving waaraan hij wordt blootgesteld.' De vrede van God was als

honing aan de roede van verdrukking en benauwdheid. Deze vrede maakte Kid ook

nederig voor God en mensen. '...Ik ben het meest onwaardig dat ik ooit mijn mond

29

geopend heb om de onnaspeurlijke rijkdommen van Christus in het evangelie te

verkondigen...'

'Ik neem afscheid van mijn getuigenis van het kruis van Christus en ik dank Hem dat

Hij mij waardig gerekend heeft om in zulk een lot voor Hem te verschijnen... En daar

ik heb geleefd in dit geloof, waardoor al de drie koninkrijken met elkaar getrouwd en

verbonden zijn, zo sterf ik in het geloof dat er een wederopstanding zal komen van

Zijn Naam, Woord, zaak, Verbonden en al Zijn belangen in deze zaak, hoewel ik de

tijd en de manier waarop niet durf te noemen, maar ik laat dit alles in de handen van

de oneindig wijze God, Die alle dingen weldoet en weldoen zal. O, dat Hij naar dit

land wilde wederkeren en onze breuken herstellen, de afkeringen wegnemen en voor

Zijn werk verschijnen! 0, dat Hij met ons verzoend zou mogen worden. O, dat Hij

Schotland weer zou voorbijgaan en onze tijd tot een tijd der minne maken. Kom Heere

Jezus, kom haastelijk...'

'De Heere is mijn Licht en mijn leven; mijn vreugde, mijn lied en mijn heil!" De God

van Zijn verkorenen zij vandaag mijn genade en de rijkmakende vertroostingen van de

Heilige Geest bedekke mij en neme mij op tot de heerlijkheid van Zijn genade, tot de

stichting van Zijn volk en tot mijn eeuwig voordeel! Amen.'

Ook John King sprak goed van zijn God.

'Ik dank God dat sinds ik gegrepen ben en een gevangene mag zijn, God mij

wonderlijk heeft staande gehouden en mij dit troostrijke woord heeft gegeven: "Vrees

niet, wees niet versaagd, Ik ben met u, Ik zal u ondersteunen met de rechterhand van

Mijn gerechtigheid".

'...Ik heb niets van mijzelf om mij op te beroemen. Ik beken dat ik een zondaar ben en

één van de voornaamste, die onder de naam van een belijder van de godsdienst heeft

geleefd, ja, onder de onwaardigste van hen die het evangelie gepredikt hebben. Mijn

zonden en ongerechtigheden zijn vele geweest en zij hebben mij in alle dingen

verdorven, zelfs in het doen en navolgen van de plichten. Ik heb mijn eigen zondige

zwakheden niet nodig, zodat ik oprecht mag zeggen: Ik heb geen gerechtigheid van

mijzelf; alles is verdorven als een wegwerpelijk kleed. Maar gezegend zij God dat er

een Zaligmaker is voor zondaren, Jezus Christus de Rechtvaardige en ik geloof dat

"Jezus Christus in de wereld gekomen is om de zondaren zalig te maken van welke ik

de voornaamste ben" en dat ik door het geloof in Zijn gerechtigheid genade verkregen

heb. Door Hem en Hem alleen begeer ik te hopen op en mag ik deel hebben aan een

gelukzalige en heerlijke overwinning over de zonde, de Satan, de hel en de dood...'

…'Bidt voor degenen die u vervolgen en zegent hen die u vervloeken.' In de hoop dat

de Heere zijn vaderland genadig mocht zijn en Sion nog eens uit het stof zou verrijzen

ging hij heen. Zijn laatste woorden waren: 'Loof de Heere, mijn ziel en alles wat in mij

is.'

De gematigde John Welch week uit naar Engeland en stierf twee jaar later in Londen.

Hij werd naast zijn grootvader op het St. Botulph kerkhof aan het Bishopsgate

begraven. Welch had de vrede en de waarheid lief. Hij beminde de poorten van Sion

boven alle woningen van Jakob. Evenals zijn voorvader John Knox ging het hem om

de vrede van Jeruzalem, om de eenheid van de zichtbare kerk. Getrouw had hij

jarenlang het Woord van zijn Meester gebracht. Eerst aan zijn kudde in Irongray en

daarna aan de verstrooiden van het land. Zijn gemeente van Irongray droeg hij op zijn

hart.

Na zijn afzetting schreef hij zijn 'raadgevingen aan de parochie van Irongray'. Hij

wees zijn oude gemeente erop dat hij vrij was van het bloed van hun zielen. Zijn vrees

30

was dat na hem wolven in deze plaats zouden inkomen die de kudde niet zouden

sparen. Vandaar dat hij hen opriep om bij de woorden te blijven die hij hun had

verkondigd.

In deze geest getuigden Gods knechten die de banier van het Verbond trouw bleven.

'Deze Mr. Welch', zo oordeelde Kirkton, 'was de dapperste predikant die ik ooit in de

kerk van Christus vroeg of laat ben tegengekomen. Niettegenstaande al de

dreigementen van de staat, de grote prijs die op zijn hoofd gezet was, de

boosaardigheid van de bisschoppen, de ijver van al de bloedhonden, behield hij zijn

moeilijke post door bijna twintig jaar vele malen voor vele duizenden in de bergen van

Schotland te preken en altijd werd hij uit de handen van zijn vijanden gehouden.' Zelfs

de 'Bloody' Claverhouse wist hem niet te vangen en kon nog minder voorkomen dat

zijn boodschap voor velen tot een eeuwige zegen was.

31

8. RICHARD CAMERON, 22 juli 1680

Gedood 20 juli 1680 in de strijd te Ayrsmoss:

Richard Cameron, Predikant,

Michael Cameron,

John Hamilton,

John Gembel,

James Gray, de jonge,

Robert Dick,

John Fowler, Captain,

Robert Paterson,

Thomas Watson.

De laatste woorden van Richard Cameron, die viel te Airsmoss, op 22 juli 1680.

Richard Cameron, Donald Cargill en James Renwick waren geloofshelden, die in de

voorzienigheid Gods op de voorgrond zijn geplaatst, in de strijd die de Kerk in

Schotland heeft gevoerd voor het onderhouden van het Nationaal Verbond.

King Hewison noemt ze als de eersten onder de predikers in de bergen. Aan deze

prediking waren grote ontberingen en gevaren verbonden. De leraars moesten dikwijls

lange nachtelijke tochten ondernemen, kwamen menigmaal hongerig en uitgeput op

de plaats van samenkomst aan, en waren in gedurig gevaar van de vijanden. Maar de

Heere bewaarde en beschermde hen, zolang Hij werk voor hen had, en gaf hun kracht

en getrouwheid in de verkondiging van het Woord.

Dat hun prediking gezegend is geweest, blijkt uit de laatste woorden van verschillende

martelaren, wier toespraken hierin zijn opgenomen, en die met veel liefde en

hoogachting getuigen van de goede woorden die zij van deze drie geloofshelden

hebben opgevangen. Zij waren predikers, strijders en bidders, en al drie hebben zij

hun loop geëindigd in een gewelddadige dood, getuigende van hun zalige hoop en

verwachting.

Richard Cameron heeft zich door zijn openbaar en vrijmoedig getuigen tegen de

zonden van de overheid en van het volk, een bittere vijandschap van de afwijkers op

de hals gehaald. Hij werd nagejaagd als een veldhoen op de bergen. Er was een

beloning van drieduizend gulden uitgeloofd aan degene die Cameron dood of levend

zou overleveren.

Toen hij kort voor zijn dood, zijn handen waste, zeide hij: Dit is de laatste keer, dat zij

gewassen worden. Ik voel behoefte ze schoon te maken, want velen zullen ze zien.

Terwijl hij diezelfde dag in het veld was met ongeveer twintig ruiters en veertig man

te voet, werden zij bij Airmoss plotseling overvallen, door een troep van ongeveer 110

-120 dragonders. Cameron en zijn mannen werden in het nauw gedreven, en de

vijanden hielden dicht op hen aan.

Bij deze gelegenheid heeft Cameron zijn laatste woorden gesproken. Hij is in dit

gevecht gesneuveld. Zijn mannen hadden zich rondom hem verzameld, en hij heeft

32

met hen gebeden. In zijn gebed riep hij uit: „Heere, spaar het groene, en neem het

rijpe.” Met de rijpen heeft hij zeker bedoeld hen, die Gods raad hadden uitgediend, en die op

die dag met hem in heerlijkheid zouden worden opgenomen, want hij heeft terstond na

het gebed gezegd: Weest moedig en wacht op het einde, want voor allen van u, die op

deze dag zullen vallen, zie ik de hemelpoort geopend, om u te ontvangen.

Zijn laatste woorden, die hij sprak tot zijn broeder Michaël, waren:, Laten wij strijden

tot het einde, want dit is de dag welke ik begeerd, en waarom ik gebeden heb, om te

sterven, strijdende tegen de verklaarde vijanden onzes Heeren. Dit is de dag waarop

wij de kroon verwerven zullen.

Richard en Michaël Cameron, én James Gray, een Godvrezend jongeling, werden

geveld door het zwaard van de vijand. Sommige anderen werden gewond en gevangen

genomen, (David Hackston) en de anderen ontkwamen.

Wat Richard Cameron, toen hij de laatste maal zijn handen waste, heeft voorzegd:

„Velen zullen ze zien,” is ook letterlijk vervuld. Toen de vijanden zijn dode lichaam

vonden, hebben zij zijn handen afgehouwen, en ze aan de poort van de Netherbow te

Edinburg bevestigd, tot een schouwspel voor een ieder die voorbijging.

Ongeveer een maand voor zijn dood, stelde hij de zgn. 1ste

Sanquar Declaration op,

waarin hij met verscheidene vrienden kennis geeft van hun besluit, te strijden tegen

Karel de Tweede, om zijn meineed, en om zijn tirannie tegen het volk des Heeren. Zij

verbonden zich om elkander trouw te zijn en te helpen. De eerste ondertekenaars

tekenaars van dit besluit waren: Richard Cameron, Michaël Cameron, Archibald

Stewart en, John Potter. De laatste twee zijn de lste december 1680 te Edinburg ter

dood gebracht.

Zie voor uitvoeriger beschrijving van Richard Cameron: John Howie, Schotse

geloofshelden. Digitale versie op Theologienet.nl

33

9. JOHN MALCOLM, 13 augustus 1680

Archibald Alison, Opgehangen, 11 augustus 1680, Edinburgh

Het zwaard van Alison wordt bewaard in Crofthead, Muirkirk.

John Malcolm, Dalry in Gallowee

John Malcolm was wever van beroep, en heeft gewoond in Galloway. Hij was een van

de weinige overlevenden die op het Slavenschip naar Virginia ingescheept waren,

1679. Hij werd aan land gesmeten op een kale rots. Hij streed met Cameron bij

Airsmoss. Na zat met Archibald Alison gevangen. Beiden werden veroordeeld om

opgehangen te worden op Grass-market.

Laatste getuigenis van John Malcolm

Toeschouwers en toehoorders, hoor de woorden van een stervend man, die gereed

staat zijn tabernakel voor uw ogen op te offeren. Het is mijn laatste wens, dat u acht

zult geven op uw wegen en uw handelingen, die niet goed zijn, en dat u uw harten niet

zult verharden, want u hebt te doen met een heilig God, Die spoedig zal komen in

vlammend vuur, om wraak te nemen op al onheilige mensen, die de gerusten in Sion

zijn, en die zich verblijden in de ellenden van Gods volk. Ik vermaan u in de

barmhartigheden van onze Heere Jezus Christus, dat u uw verderfelijke wegen verlaat,

en dat u vrede maakt met God, nu Hij nog gewillig is vrede met u te maken.

Er zijn reeds eerder grote menigten samengekomen om anderen te zien, die mij

voorgegaan zijn, en die gezien hebben de klaarblijkelijke tegenwoordigheid van God,

waardoor zij die leden, die bekwaam werden gemaakt om met blijdschap te gaan door

de kaken des doods, nadat zij hun getuigenis hebben gegeven tegen de gruwelen die in

het land worden bedreven.

Ik, die meer onwaardig ben dan iemand die mij voorgegaan is, ben hier gekomen, en

voor ik verder ga, wil ik u vragen: wat denkt u van de dienst van God? Wat denkt gij,

kan het zijn, dat mensen de dood kan doen ingaan met zoveel vrede en rust?

U hebt ook gehoord wat boosdoeners te zeggen hadden. Acht u het niet vreemd, dat

een redelijk mens de eeuwigheid kan intreden met zulk een getuigenis als u heden

hoort? Ik hoop dat de Heere mij heden zal helpen, in mindere of meerdere genade

getrouw te zijn, en een getuigenis achter te laten voor het aangezicht en in de

tegenwoordigheid van Hem, Die is de soevereine Rechter der ganse aarde, voor Wie

ik binnen korte tijd zal staan.

De reden waarom ik hier heden sta, is, dat ik ben gevonden met dat arme handvol

verdrukte volk, dat opkomt voor de eer en heerlijkheid van God. Maar er is een reden

van bemoediging voor hen die God zoeken, want Hij houdt een volk in dit land

staande, die het hun plicht rekenen voor Zijn Naam en zaak te strijden. Zij zullen

overwinnen door het bloed des Lams, en door het woord hunner getuigenis, en zij

hebben hun leven niet liefgehad tot de dood toe. Want God heeft gezegd: „En hunne

ontkomenden zullen wel ontkomen, maar zij zullen op de bergen zijn, zij allen zullen

34

zijn gelijk duiven der dalen, kermende een ieder om zijn ongerechtigheid”.

Nu, ziende en overwegende, welke verraderlijke handelingen onder leraars en

belijders in deze arme kerk plaats hebben, en daarbij overdenkende wat de Heere

vroeger gedaan heeft, zo werd ik in mijn consciëntie overtuigd, zowel uit eerbied voor

de eer van God, die ik steeds voor ogen had, als om het welzijn van mijn eigen ziel,

dat ik een keuze had te doen.

Ik geloof dat het de invloed was van de Heilige Geest, die deze woorden op mijn hart

bond: „Toen naderde Elia tot het ganse volk en zeide: Hoe lang hinkt gij op twee

gedachten? Zo de Heere God is, volgt Hem na en zo het Baal is, volgt hem na.” De

Heere deed mij besluiten, mij bij Zijn volk te voegen, en ik heb er op deze dag geen

spijt van. Ik beschouw het als mijn plicht, en geenszins als zonde of opstand. Het is

voor mij een zegen geworden zulk een edele Meester te dienen. En waarlijk, ik

verwonder mij over Zijn neerbuigende goedheid dat Hij ooit de dienst zocht van zulk

een ellendig zondaar als ik ben geweest, want ik leefde al mijn dagen als een

vreemdeling van Hem. O, verbazende liefde! Ik verwonder mij over de

onvergelijkelijke handelingen van Zijn neerbuigende liefde, en over Zijn on-

naspeurlijke wegen met mij. O, dat Hij Zijn keuze heeft laten vallen op zulk een arme,

zwakke, wrakke aardworm als ik ben, en dat Hij mij heeft uitgeleid en ingeleid en mij

heeft gebracht tot deze plaats van executie, om mijn getuigenis te geven aan Zijn

werk, zaak en belangen. Hij is de groten, wijzen en voorzichtigen in dit land, voorbij

gegaan, en heeft zulk een als ik ben, gekozen! Gezegend zij Zijn heerlijke Naam, dat

Hij dit Zijn Woord, heeft waar gemaakt: Uit de mond der kinderen en der zuigelingen

heeft Hij Zich lof toebereid.

En dit is ook een grond van hoop voor u, die zwak zijt, en opziet tegen lijden, en

gevoelig zijt van uw eigen zwakheid, dat Hij heeft gezegd: “Ik geef de moede kracht,

en Ik vermenigvuldig de sterkte van hem die geen krachten heeft.” En dit is een

andere grond van hoop, dat Hij het bloed en de wonden van zwakke mensen neemt,

om er Zijn Waarheid door te bezegelen.

U kunt van mij niet verwachten, dat wat ik zeg, in de juiste vorm zal zijn, daar ik geen

geleerde ben, en ook niet oud in bevinding. En daarbij komt nog, dat, nadat ik mijn

vonnis had ontvangen, ik uit een eenzame cel gehaald ben, en in ijzers gesloten ben

tussen slecht gezelschap, tot twee dagen geleden.

De grond van mijn aanklacht was, dat ik onder commando van Earlshall gevuurd heb

op een afdeling van de legermacht des konings. Ik verklaar u, dat het mijn voornemen

niet was, om te vechten, maar ik was er toe gedwongen tot verdediging van het

Evangelie en tot mijn zelfverdediging, tijdens een samenkomst.

Ten tweede word ik beschuldigd, dat ik in gezelschap van het verdrukte volk ben

geweest in de maanden april, mei en juni. Dit zijn de redenen waarom ik moet lijden.

Ik dank de Heere, dat ik niet lijd als een kwaaddoener, maar om mijn plicht, want u

weet dat wij allen, kerk en staat, onder verbondsverplichting staan. In

overeenstemming met de kroningseed, werden de verbonden aanvaard en bezworen,

door de hoge overheid, de edelen, de burgers en al soorten uit het volk.

De Heere deed Zijn licht wonderlijk over dit land schijnen, zodat het de heerlijkheid

van de gehele wereld werd. Zijn Naam ging uit tot ver over onze grenzen, en Hij werd

vermaard onder de volkeren. Ik heb gehoord, dat wanneer iemand uit een ander

koninkrijk in de kerk van dit land kwam, er zulk een mate des Geestes onder het volk

was, dat de vreemdeling moest denken dat zij hier allen heiligen waren. De kerk was

35

toen schoon gelijk de maan, zuiver als de zon, schrikkelijk als slagorden met banieren.

Toen werden de eden van de vloeker bedwongen en de dronkaard werd teruggehouden

van de wijn, de ongerechtigheid werd beschaamd en haar mond gestopt. De Heere was

in die dagen met Zijn volk, en het Evangelie was voorspoedig. Ik kan zeggen dat er

nooit eerder zulke grote dagen van het Evangelie in de velden van Schotland geweest

zijn.

Ik ben er van verzekerd, dat inzonderheid de evangelieprediking van Richard

Cameron, werd ondersteund door de macht in de tegenwoordigheid van Christus. Er

werd zo veel gesmaakt van de tegenwoordigheid van Christus en de hemel, als eindige

schepsels op aarde bekwaam waren te bevatten, ja meer dan zij konden houden. De

stromen des levenden waters liepen door tussen het volk, wanneer zij in de bergen

samengekomen waren. Deze wateren gingen als een vloed over de zielen van velen. Ik

kan getuigen dat zij niet verschrikt zouden geweest zijn voor tienduizenden. De Heere

hun God was mèt hen, en het geklank des Konings was bij hen. Ik hoop, dat de

vruchten daarvan, na dezen nog gezien zullen worden.

Al de dragonders in Groot-Brittannië zullen nooit dat vuur, dat ontstoken is in de ziel

van velen, kunnen uitblussen. Het zal niet uitgeblust worden, het zal niet sterven. De

vaderen zullen het vertellen aan de kinderen. Zij zullen hun kinderen vertellen, dat in

het jaar 1680, er grote dagen waren op de bergen van Schotland, en ik kan getuigen

dat ik daar het zegel van God op mijn ziel kreeg.

Dan zullen de kinderen zeggen: ‘Wie waren zij die predikten in woeste plaatsen en op

de bergen en niet in de kerken of huizen?’

En de vaders zullen zeggen: ‘Weet mijns kinderen, dat zij die daar predikten, getuigen

waren tegen prelaten en hulppredikers, die de kerkvoorrechten hadden verkocht aan

een tiran, die de Kerk onderdrukte, en de predikstoelen vulde met afvalligen.’

Dezen die de zijde van de vijanden kozen, hadden gaarne Mr. Richard Cameron het

zwijgen opgelegd. Maar de Heere zeide tot hem: Ga voort en Ik zal met u zijn! Zo

werd hij wonderbaar geholpen. Hij is als martelaar gestorven, en zijn hoofd is op een

poort gezet naast drie andere van zijn broederen. Velen die tegen hem geschreven

hebben, en met hem hebben gespot, zijn in ongenade gestorven. U moogt dit zeggen

en vertel het aan de kinderkens die nog moeten geboren worden: De rechtvaardige zal

in eeuwige gedachtenis zijn. Inderdaad mijn vrienden, ik mag zeggen: Er is een groot

man in ons Israël gevallen, te Airsmoss, op de 22ste

juli 1680.

Ik achtte het mijn plicht mij bij dat volk te voegen, tegen des Heeren vijanden, en Hij

was in verschillende wegen goed voor mij. Hij heeft mijn hoofd bedekt ten dage der

wapening, en liet niet toe dat één haar van mijn hoofd op de aarde viel, hoewel hij

toeliet dat velen die duizend maal beter waren dan ik, aan mijn rechter en linkerhand

vielen. Ik ben ervan overtuigd dat Hij mijn leven gespaard heeft.

Ik dank de Heere dat Hij mij heeft geroepen het Evangelie te horen, en binnenkort zal

ik er Hem voor loven. De Heere werd zo gezien in het midden van Zijn verdrukte

handvol van Zijn volk, dat Hij mij deed besluiten mij te voegen bij hen, die hun leven

voor Hem waagden in het veld. De Heere heeft enig werk van mijn hand aangenomen,

en heeft mij op deze dag hier gebracht, om mijn leven voor Zijn Naam en zaak af te

leggen. Dit is de laatste strijd die ik ooit zal hebben. Ik zal niet meer werken, ik zal

niet meer lijden, ik zal niet meer vrezen, ik zal niet meer zondigen.

Ik moet afscheid nemen van u allen, en ik zal rusten in Zijn liefde. Ik ga heen naar die

plaats waar al tranen zullen worden afgewist, waar de knecht vrij zal zijn van zijn

heer, en waar de inwoners niet zullen zeggen: Ik ben ziek.

Wees niet ontmoedigd door de weg van Gods voorzienigheid met mij, want ik kan u

36

verzekeren dat het Zijn zaak is, en Hij zal ze voor de Zijne erkennen, terwijl Zijn

vijanden zullen omkomen. Ik wens dat een iegelijk van u de gunst van God mag

zoeken, want u zult ze nodig hebben bij de dood en in het oordeel. De grootste

vervolger zal in die dag gewaar worden welk een droevige zaak het is, Zijn gunst te

missen. O, zoekt Hem tijdig!

Nu, de Heere helpe Zijn arme worstelende volk door al hun beproevingen heen. Hij

helpe hen getrouw te zijn, en te verdragen tot het einde, want zij hebben de belofte van

de zaligheid. Voegt u bij Zijn volk, en werp uw lot met hen in en houdt u niet afzijdig.

Laat Zijn zaak, uw zaak zijn, in wel en wee. O, edele zaak! O, edel werk! O,

doorluchtige hemel! O, doorluchtige Christus Die het tot een hemel maakt! O,

verheven Middelaar van het nieuwe Verbond! O, getrouwe Verlosser, Die machtig is

te helpen in tijd van nood, en hen zal helpen, die op Hem vertrouwen! Er is nooit

iemand verloren gegaan, die op Hem vertrouwde. Hij maakte het altijd goed, soms

honderdvoud in dit leven, en de hemel hiernamaals.

Ik zal niet meer zeggen, maar ik wens dat u allen berouw moogt krijgen in de tijd, eer

het voor uw ogen verborgen zal zijn.

Ik beveel mijn ziel en geest aan Hem, Die machtig is volkomen zalig te maken, allen,

die door Christus tot Hem gaan.

Ik wens afscheid te nemen van al aardse dingen. Vaarwel al mijn betrekkingen,

vaarwel wereld, vaarwel zonde!

Welkom Christus, welkom hemel en heerlijkheid, voor eeuwig.

37

10. ARCHIBALD STEWART, 1 december 1680

Archibald Stewart,

James Skene,

John Potter en

Marion Harvie.

Isabel Alison,

Vier Covenanters gegrepen

Op 12 september 1680 sprak Donald Cargill te Torwood de banvloek uit over een

aantal vooraanstaande figuren in Schotland, die Gods volk vervolgden. Het gevolg

was dat hij in feite vogelvrij werd verklaard. Toch ging hij gewoon door met preken.

Op 3 oktober sprak hij in Craigmad bij Falkirk over: 'De dagen zijn nabij gekomen en

het woord van ieder gezicht' (Ezech. 12:23). Hij waarschuwde voor de dreigende

oordelen die het land te wachten stonden vanwege hun afval en verbondsbreuk.

De vijand loerde op hem en zocht hem te grijpen. Bij Linlithgow Bridge ontsnapte hij

ternauwernood aan een troep soldaten. Zijn paard werd onder hem vandaan geschoten

en enkele hoorders meegevoerd. Hij vond het beter om voortaan 's nachts te reizen en

zich overdag schuil te houden. Vooral de gouverneur van het Blackness kasteel had

het op hem voorzien. Hij kon het niet zetten dat Cargill hem in Queensferry ontglipte

toen Henry Hall kon worden gepakt.

Nu probeerde hij hem met list te vangen. Hij huurde de veerman van Queensferry,

James Henderson, in om hem te zoeken en uit naam van enkele vrienden van de

predikant uit Fife een brief te overhandigen, waarin het verzoek gedaan werd om voor

hen te komen preken. Henderson wist hem te vinden en deed het voorstel om hem de

volgende dag over te zetten. Cargill was zich nergens van bewust toen hij met nog vijf

anderen, drie mannen en twee vrouwen, op weg ging. Een bende krijgsvolk wachtte

hen echter op.

Eerst grepen zij de twee vrouwen en twee mannen die te voet waren. Eén vrouw wist

echter te ontglippen en waarschuwde Cargill, die hierop onmiddellijk rechtsomkeert

maakte naar Edinburgh.

De vier gevangenen werden geboeid naar de stad gevoerd en zonder pardon ter dood

gebracht. Het waren Archibald Stewart, James Skene, John Potter en Marion

Harvie. Stewart, Skene en Potter werden op 1 december bij het 'cross' terechtgesteld

en Marion Harvie vond samen met een andere vrouw, Isabel Alison, op 26 januari

1681 op de Grassmarket de dood. Hun enige 'misdaad' was dat zij de preken van

Cargill beluisterden en achter de ban stonden die hij uitgesproken had.

Zie voor de ontroerende terechtstelling van Marion en Isabel: Schotse

geloofsheldinnen. Uitgave: STICHTING GIHONBRON, MIDDELBURG

De drie mannen die in december werden opgehangen ondergingen de uitvoering van

het vonnis in grote geloofsmoed. Ontroerend is het om van hun nagelaten

getuigenissen kennis te nemen.

38

Toen de Covenanters in de gevangenis zaten kregen ze brieven van Donald Cargill.

Hij schreef:

'... Ga voort om uw zonden te betreuren en kruip ootmoedig naar de scepter die u

wordt toegereikt in het vaste geloof in de algenoegzaamheid van de Zaligmaker om al

toorn uit te blussen en om een volmaakte gerechtigheid te verkrijgen waarin u zonder

verschrikking voor Zijn rechtbank kunt verschijnen. …'

Toen Cargill deze woorden neerschreef, was zijn leven omringd door gevaren. De

beloning, die op zijn hoofd rustte, was bijna verdubbeld. In een proclamatie worden

hij en zijn vrienden 'schurkachtige en fanatieke samenzweerders' geheten en Cargill

zelf als één van de meest oproerige predikers' aangemerkt. De Geheime Raad stelde

hem na Torwood in het meest kwade daglicht en wist geen woorden te vinden om hem

zo zwart mogelijk af te schilderen. Steeds meer werd de voortgejaagde predikant

geïsoleerd. Weer waren enkele vrienden uit zijn kring weggenomen. Wie zouden de

volgende zijn? Evenals na het gebeurde in Bothwell en Ayrsmoss trok hij zich terug.

Drie maanden bracht hij in Engeland door om wat tot rust te komen. Hier vond hij

gelegenheid om het Woord te verkondigen en 'de Heere zegende zijn arbeid tot de

overtuiging en stichting van vele zielen.'

Archibald Stewart woonde in Borrowstounness en was in zijn land, zowel als in

Holland, met het evangelie in aanraking gekomen. Hij kon niet nalaten om de toege-

stroomde menigte iets te vertellen van de grote daden van God in zijn leven.

Mannen en broederen.

De meesten van u zijn waarschijnlijk hier gekomen om op mij te staren en u over mij

te verwonderen, liever dan gesticht te worden. Ik hoop echter dat hier sommigen zijn,

die met mij getuigen en met mij van één gevoelen zijn.

Maar, voor zover u vreemdelingen zijt van God, en onwetend van Zijn Woord en niet

weet wat onze Heere voor ons heeft geleden en dat Hij ons heeft gezegd, dat „wij door

vele verdrukkingen moeten ingaan in het koninkrijk Gods”, het is geen wonder dat u

ons rekent voor dwazen.

Toen ik zelf nog in mijn zwarte natuur verkeerde, was ik even dwaas als iemand van u

allen. Maar gezegend zij Zijn heilige Naam, dat „waar ik eens blind was, ik nu zie”, en

daarom „verfoei ik mijzelf in stof en as”. Daarom verlang ik temeer Zijn vrije genade

groot te maken, vanwege alles wat Hij aan mij heeft gedaan.

Waarom zou ik dan niet tevreden zijn de voetstappen van mijn gezegende Meester te

volgen, Die, eerder dan ik, van de tijd is overgegaan in de eeuwigheid, hoewel het

onaangenaam is voor het vlees, dat ik op deze wijze door Hem geroepen wordt, om

getuigenis af te leggen voor Zijn verachte waarheid.

Het was door het horen van het evangelie uit de mond van Zijn lijdende

dienstknechten, hier en in Nederland, dat ik werd gebracht tot de liefde van God en

Zijn enige Zoon Jezus Christus. Sinds die tijd heeft Hij mijn hart aan Zich verbonden,

om Hem te zoeken in dezelfde weg, als waarin ik Hem vond, toen Hij mij werd

voorgesteld in Zijn majesteit, toen ik het getuigenis hoorde, en mijn zonden en de

zonden van het land mij werden bekend gemaakt. Dit is de reden waarom ik ben

beschuldigd en veroordeeld door mensen. Ik word gedood omdat ik het evangelie, dat

gepredikt wordt in de bergen, heb nagelopen. En wat kunnen zij mij anders ten laste

leggen, dan dat wij onszelf verdedigd hebben, toen dat handvol viel te Airsmoss, waar

Richard Cameron had gepredikt en de bloeddorstige soldaten ons overvielen?

39

Vergist u niet omtrent mij, of omtrent het volk en de weg des Heeren. De

‘toegeeflijke’, ontrouwe leraars beweren dat wij Jezuïtische en bloeddorstige

beginselen hebben. Ik verklaar, en de Heere weet het, dat ik heb begeerd Zijn wil te

kennen en daarin te wandelen. Ik heb gestreefd naar wat de plicht is van het gehele

land, - het evangelie te horen, te bewaren en het te verdedigen. Het evangelie is te lang

verborgen gehouden. Ik heb gevochten voor mijn leven en voor het leven van mijn

broederen, waarachter men zo lang heeft gejaagd.

Er zijn omtrent mij leugenachtige berichten verspreid, doordat zij in hun verklaring

van mij hebben beweerd, dat ik heb gezegd, dat ik de koning of sommigen van de raad

wilde doden. Maar dit is een onwaarheid en een verdichte laster, om een vals

getuigenis te geven van de weg van God. Zij zelf zijn moordenaars, want zij hebben

velen van Gods volk gedood, zowel in het veld als op het schavot, om die bloedige

tiran, de broeder van Karel Stuart, te behagen. Deze heeft gedorst naar het bloed van

de kerk in deze landen. Hij heeft de mensen willen doen geloven dat wij een complot

gesmeed hebben, hem te vermoorden. Indien zij zouden worden geoordeeld naar een

rechtvaardige wet, die gegrond,is op het Woord van God, of de wetten van het land,

dan zouden zij veroordeeld worden. Zij hebben gestreden of toegestemd in het strijden

tegen het volk des Heeren, en tegen Zijn vertrapte waarheid en tegen het algemene

welzijn en de wetten des lands.

Ik heb mij daaraan niet schuldig gemaakt, Maar toen ik voor hen stond in het

gerechtshof, toen het in dat gerechtelijk onderzoek over mijn leven ging, hebben zij

mij nauwelijks de gelegenheid gegeven om mij uit te spreken. Zij geleken meer op

mensen die reeds een besluit hadden genomen mij te doden dan op rechtvaardige

rechters. Dit weet ik, dat zij zullen moeten antwoorden voor de grote Rechter op wat

zij gedaan hebben. Dit mijn getuigenis wordt u gegeven door een stervend man, opdat

zij die de Heere vrezen, mijn verklaring zullen geloven, meer dan hun proclamatie. De

samenzwering in hun bekendmaking is gemakkelijk te onderkennen en is er op

gericht, de ogen van een argeloos geslacht te verblinden. Zij willen vreemdelingen

overreden hun vervolging goed te keuren, en willen hen doen geloven dat zij

rechtvaardig handelen, terwijl zij lachen in onze ellende. Zij willen het bloedig paapse

plan uitvoeren in deze landen, over allen, die hen. niet willen volgen. Zij sparen nu

sommigen, en door vleierij zorgen zij ervoor, dat dezen zich stil houden, totdat zij het

overblijfsel zullen hebben uitgeroeid. Maar die tot het overblijfsel behoren kunnen

niet anders dan tegen hen en tegen de algemene landszonden getuigen. Hierover

begeer ik te treuren en ik smeek het volk des Heeren daarover ook te treuren en tegen

de zonden te getuigen, indien zij wensen getekend te zijn met het teken dergenen, die

zuchten over al die gruwelen. Een heilig God zal komen om wraak te nemen over al

soorten van mensen, die Christus hebben verloochend en verraden, en hebben een man

in Zijn plaats gesteld, die zal blijken te zijn de grote afgod van na-ijver, die met vele

andere afgoden, de oprechte en vurige liefde en vreze, die dit geslacht aan God

verplicht is, heeft uitgedreven.

Waar wij verlangen God lief te hebben en te vrezen, en Christus te volgen, wordt ons

door velen verweten, dat wij buiten de weg zijn, en onze beginselen Jezuïtisch zijn.

Maar ik verklaar dat ik in zekere mate heb verlangd de waarheid te kennen, te

beminnen en te volgen, zowel in gehoorzaamheid aan Zijn bevelen als in de hoop der

heerlijkheid, ofschoon, ik erken het, in veel zwakheid en gebrek.

Ik ben een Presbyteriaan in mijn oordeel en belijdenis, ofschoon ik anders beoordeeld

word, hoewel ik mijn gedachten vrij voor de mensen heb uitgesproken. Ik erken en

40

ben getrouw aan het werk van reformatie, de Grote en Kleine Catechismus, het

Nationaal en Plechtig Verdrag en Verbond, de Belijdenis van Zonden en de

Verplichting tot Gehoorzaamheid en de ,,Oorzaken van Gods Toorn”, (door James

Guthrie) Ik erken al de getuigenissen van onze waardige martelaren, die ons zijn

voorgegaan. Ook de Sanquhar Verklaring en de Kerkban te Torwood. Toen deze werd

uitgeschreven, bad ik de Heere, dat Hij hun ogen wilde openen om hun zonden te zien

en aan sommigen uit vrije genade, berouw en bekering wilde verlenen. Ik bid dat de

Heere in de hemel wil bekrachtigen, wat op aarde gedaan is door Zijn getrouwe

dienstknecht naar Zijn wil. Dit is de begeerte van ieder van ons geweest.

Ik betuig tegen de vervloekte kerkvorsten en al hun huurlingen, die de ophitsers van

de raad en van de bloeddorstige soldaten zijn geweest, die belast zijn met de tirannie,

de onderdrukking en het bloed dat zij hebben vergoten.

Ik laat mijn getuigenis achter tegen de droevige ‘toegeeflijkheid’ en tegen allen die ze

hebben aanvaard, bevorderd of begunstigd. Dit heeft het volk des Heeren meer

gebroken en verdeeld, dan al de vorige vervolgingen konden doen.

Ik laat mijn getuigenis achter tegen al lauwe en ontrouwe leraars en belijders, die

Christus en Zijn zaak de rug hebben toegekeerd en hebben hun eerste liefde verlaten

en doen de eerste werken niet meer. Zij werpen neer, wat zij eerst hebben opgebouwd.

Ik laat mijn getuigenis tegen de onderdrukking, tirannie en de roof, gepleegd tegen het

volk van God, inzonderheid tegen die van Glencairn en Halyards, wier namen zullen

aangetekend staan voor de geslachten die komen, als van berovers van de weduwe en

de wees, „die hebben geloerd op de woning des rechtvaardigen en zijn legerplaats

hebben verwoest”. Zij hebben menige weduwe en wees uit hun woonplaats gestoten.

Ik laat mijn getuigenis op die tirannen, die verbeurd hebben al rechten, die zij nu

opeisen en waarop zij aanspraak maken om ze te doen gelden over het volk des

Heeren en over het gehele land. Ik getuig tegen hun onrechtvaardige wetten, Maar

vooral tegen die goddeloze oppermacht, waardoor een ellendigs' overspelig, bedorven

man gezet wordt in Christus' plaats, die onze Heere wil beledigen en Zijn kroon wil

dragen. Maar zij zal te zwaar voor hem zijn. Neer zal ze komen, wie ze ook draagt,

schoon al goddelozen, lords, kerkvorsten, kwaadwilligen en toegeeflijken, hand in

hand gaan om ze op te houden. Het is omdat hij de kroon draagt van mijn lieve Heere

en Koning, en Hem verongelijkt, dat ik hem weersta. Ik erken hem en hen niet, daar

zij hebben doen uitroepen, dat ik een opstandeling en verrader ben. Ik verklaar dat hij

en zij verraders en opstandelingen zijn tegen God en Christus, mijn beminnelijke en

heilige Heere en Koning.

Maar laat mij u, die ontferming begeert, smeken uw goddeloze wegen te verlaten en

kom tot Christus, om vrede met God door Hem te zoeken. Hij is de enige Vredemaker.

Want er zullen droevige oordelen over dit land komen en al uw vrede met deze

goddeloze mannen zal u niet kunnen verlossen van de vreeslijke wraak van God, die

over het land zal komen, wegens verachting van het evangelie, toen u het in Gods weg

had mogen hebben. De toorn Gods zal komen wegens de meineed, het verbondbreken,

de afgoderij en godslastering, het verraderlijk afwijken, de afval en andere gruwelen,

waaraan al standen in het land schuldig staan. De oordelen zullen komen wegens hun

ontvangen en handhaven van deze bloeddorstige, paapse hertog (van York), die nu

moet worden verwelkomd met een teug van ons bloed, gelijk hij in de laatste tijd is

verwelkomd met het bloed van onze broederen.

Ik dank de Heere, ik vind grote voldoening in het belijden van de versmade weg van

God, waarvoor ik mijn leven afleg. En ook omdat de Heere mijn hart tot Zich

41

getrokken heeft, en mij van harte gewillig heeft gemaakt, om tot Zijn beschikking te

staan.

Ik heb zoete vrede in wat ik heb gedaan, en ik wil u allen aansporen tot meer tederheid

en te waken over al uw wegen, want velen zien op ons en wachten op ons hinken in de

weg van God. O, dat de Heere u wilde helpen, op Hem te wachten, „totdat de dag

aankomt en de schaduwen”, en al deze wolken, „vlieden”, want nu is het een donkere

dag over de kerk van God.

O, dat wij mochten arbeiden om in het stof te liggen en onszelf te verbergen, onze

mond te sluiten en stil te zijn. De Heere heeft ons bedekt met schande, wegens onze

menigvuldige afwijkingen en traagheid in het benaarstigen, zowel in het openbaar als

in de binnenkamer. Ik vrees, dat dit is de oorzaak van 's Heeren twist met ons, op deze

dag.

O, lieve vrienden, al gij, die begeert de weg van God te houden en wenst getrouw te

blijven en gedragen te worden door al deze beproevingen en verdrukkingen, verzuimt

uw christelijke gemeenschap niet, waarin zoveel van de kracht en tegenwoordigheid

van God is gevonden. Oefent gemeenschap met hen, die willen samenkomen uit liefde

en ijver voor God, om hun hart voor Hem uit te storten, en met elkander te spreken. Ik

denk dat het nalaten van christelijke samenkomsten, een droevig teken is, dat God het

land verlaat, meer dan enig ander teken dat ik zie.

Daarom vermaan ik u niet alleen tot deze plicht. Maar als een stervend man, beveel ik

u, indien u wilt antwoorden in de grote dag, die plicht waar te nemen met vreze, liefde

en ijver voor God, hebbende Zijn heerlijkheid voor uw ogen. Laatliefde tot Christus

het beginsel en de beweegreden zijn, om u tot deze en tot al andere plichten op te

wekken.

Laat niemand struikelen op de weg van Christus vanwege ons lijden, indien ik het

lijden mag noemen, want al de stappen op de weg zijn gemakkelijk voor mij, door het

geloof in een geslachte Middelaar. Hij zal hen die het Woord Zijner lijdzaamheid

bewaren, ook bewaren in de ure der verzoeking.

O, verflauwt niet in het onderhouden van de liefelijke samenkomsten in de bergen.

Mijn ziel is daar verkwikt. Laat het uw werk zijn, lijdzaamheid te bewaren, welk

lijden u ook mag worden aangedaan door de vijanden, of welke schande u ook

overkomt door voorgewende vrienden, die naar ik vrees in hun hart en ziel vijanden

zijn van God. Dit laat ik u achter als mijn laatste raad.

En nu, ik dank God voor alles wat Hij voor mijn ziel gedaan heeft, en voor de weg die

Hij met mij heeft gehouden om mij te brengen in het land waar God geprezen wordt.

Ik zal daar zingen het zoet gezang door de eeuwen der eeuwigheid, waaraan geen

einde zal zijn. O, verlang om met Hem te zijn. Indien u iets kende van wat ik heb

gevoeld van Zijn liefde en tegenwoordigheid, zo zoudt u soms een blik slaan op de tijd

en wensen dat het eeuwigheid ware. Voor mij is het einde gekomen, opdat ik mijn

Liefste mag genieten.

Nu, ik neem afscheid van al vrienden en betrekkingen, van al aardse vertroostingen en

van al geschapen heerlijkheid.

Welkom, zoete Heere Jezus; in Uw handen beveel ik mijn geest.

Op het schavot zong Archibald de tweede psalm en las het derde hoofdstuk van

Maleachi. Maar zij wilden hem niet toestaan te bidden in het openbaar, want toen hij

begon te zeggen: „O, Heere, wat zult Gij doen met dit geslacht? Wat zult u doen met

de bloeddorstige Karel Stuart?” werd hij door het geroffel der trommels overstemd, en

zijn mond gestopt.

42

Er staat nog een monument van Stewart op het kerkhof te St. John’s Dalry

11. JOHN POTTER, l december 1680

Het getuigenis en de laatste woorden van John Potter, landbouwer in dienst van Lord

Cardross in de gemeente Uphall, West Lothian. Hij werd schuldig verklaard omdat hij

de Sanquar Verklaring van Cameron had ondertekend.

Toeschouwers en toehoorders.

Ik vraag uw aandacht voor een paar woorden. Vóór ik begin, moet ik u vertellen, dat u

van mij niet moet verwachten een getuigenis zoals u hebt gehoord van sommigen die

mij zijn voorgegaan. Ik ben geen geleerd mens, zoals sommigen van hen waren. Ik

begeer echter op te zien tot God, Die niet alleen mij kan geven wat ik moet zeggen,

Maar ook kan zegenen wat ik zeg. Dan zal het zijn tot Zijn heerlijkheid en ten nutte

van hen, die Hem liefhebben en uitzien naar Zijn komst, hetwelk is de begeerte van

mijn ziel. Ik sta nu op het punt de eeuwigheid binnen te treden, en daarom hoop ik, dat

u niet zult denken dat ik iets zal zeggen, dan wat mijn consciëntie mij gebiedt te

zeggen.

Ik zal u vertellen waarom ik deze dag hier gebracht ben, om mijn leven af te leggen.

Het is, omdat ik onze bezworen beginselen aanhang en daaraan trouw ben. Ik ben een

Presbyteriaan. Hierin verblijd ik mij, dat ik voor Gods zaak alleen, heb te lijden, om

mijn aankleven aan het Woord van God, aan onze Belijdenis des Geloofs, Grotere en

Kleinere Catechismus, onze Verbonden, aan het Nationaal en Plechtig Verbond,

tezamen met onze Belijdenis van Zonden en Verplichting tot Gehoorzaamheid,

waartoe geheel Schotland zich eens verbonden heeft, en heeft gedacht dat het zijn

plicht en eer was alzo te doen. Hierom ben ik door mensen ter dood veroordeeld. Maar

God, Wien de wrake toekomt, zal Zichzelf wreken over al het kwaad, dat Zijn

heerlijkheid, zaak, belang en volk is aangedaan.

Ik ben geboren onder het licht van het Evangelie, en mij is geleerd Christus alleen te

erkennen als Koning in Sion en als Hoofd van Zijn eigen Kerk, en ik acht dit mijn

plicht te zijn.

Maar ik ben hier, beschuldigd van opstand, hetwelk ik ontken. Ik ben nooit van

mening geweest, dat het horen van het evangelie opstand is, want het Woord van God

verbindt ons daartoe als onze plicht. Waarom zou God ons anders verteld hebben, dat

„wij zouden zwerven van zee tot zee, en van het noorden naar het oosten, om het

Woord des Heeren te zoeken, maar zullen het niet vinden”. De arbeid van onze Heere

en van Zijn apostelen in het prediken van het evangelie aan het volk, dat hen hoorde,

is genoegzaam bewijs, dat het onze plicht is het evangelie te horen, hetzij in de velden

of in de huizen, wanneer het niet anders is te vinden.

Nu, indien het een plicht is, het evangelie te horen, zoals het waarlijk is, dan is het

zeker onze plicht het evangelie te verdedigen, wanneer het in zuiverheid gepredikt

wordt, overeenkomstig het Woord van God en in overeenstemming met het zesde en

zevende artikel van het Plechtig Verdrag en Verbond, waarin wij worden verplicht om

bij te staan en te verdedigen allen die met ons in het Verbond treden, en wel tot het

uiterste van ons vermogen, en met ons leven in onze hand. Zo veel te meer worden wij

geroepen om het evangelie te verdedigen, hetwelk ons onderwijst in de grondslagen

43

van ons allerheiligst geloof.

Om die snode en boosaardige laster, die op ons is geworpen en ons beschuldigt van

een voornemen de Hertog van York te vermoorden, te weerleggen, verklaar ik, dat ik

nooit een dergelijk beginsel, een mens te vermoorden, heb gehad. Zelfs hoorde ik daar

niet van, tot de Raad het mij vertelde en ik wist dat het een afschuwelijke en in de hel

uitgebroede laster was, die geworpen wordt op de weg en het volk van God. Maar zij

beoordelen anderen naar zichzelf, want het is hun eigen beginsel het evangelie van

God te vermoorden, zoals zij ook doen.

Mij werd gevraagd of ik getrouw bleef aan de Sanquhar Verklaring. Ik antwoordde,

dat ik daaraan niet alleen getrouw bleef, maar ook mijn leven gewillig en blijmoedig

zou afleggen, gelijk ik heden doe, wegens mijn trouw daaraan. Ja, indien iedere haar

van mijn hoofd een leven was, en iedere droppel van mijn bloed een mens was, ik ze

al gewillig zou afleggen voor Hem en Zijn zaak.

Ik zeg u van deze plaats:

1. Dat ik de gehele geschreven wil en het Woord van God aankleef. Dat ik getrouw

ben aan de Belijdenis des Geloofs, onze Catechismus, Kleine en Grote, onze

Verbonden, het Nationaal en Plechtig Verdrag, onze Ernstige Belijdenis van Zonden

en Verplichting tot Gehoorzaamheid, en aan al Verbonden, gemaakt tussen God en

ons, waartoe ik verplicht ben.

2. Ik stem in met al de getuigenissen die vóór mij gegeven zijn.

3. Ik verklaar mijn instemming met alles wat gedaan is, om het evangelie te

handhaven en te verdedigen tegen een tirannische en bloeddorstige vijand, toen de

hoorders van het Woord van God de heerlijkheid Gods op het oog hadden, als de

voorname drijfveer die hen bewoog, hetzij te Pentland, Drumclog, Glasgow,

Bothwell, Airsmoss of enige andere plaats in Schotland, waar een treffen van die aard

heeft plaats gehad.

4. Ik stem in met de daad van Afsnijding te Torwood, die is geschied in

overeenstemming met Gods Woord en is uitgevoerd door een getrouwe dienaar van

het evangelie, op een wettige wijze, zoveel als de toestand en omstandigheden

toentertijd veroorloofden. Daar de personen die werden afgesneden, schuldig stonden

aan misdaden, waarom de acte van afsnijding rechtvaardig op hen werd toegepast.

5. Ik stem in met de getuigenissen van allen, die hebben getuigd tegen zwijgende en

ontrouwe leraars. Zij die getuigden, hebben zich van hen onttrokken, waaruit blijkt dat

zij hen niet hebben erkend als getrouwe gezanten van Jezus Christus, wegens hun

ontrouw. Ik hoop, dat niemand mij veroordeelt, wanneer ik zeg dat ik geen

vrijmoedigheid had mij met hen te verenigen, daar zij zo onverschillig blijven in de

zaak van Christus en bij de verdrukking van Zijn volk.

6. Ik onderschrijf de leer van de weg tot zaligheid, als een verdrag tussen de Vader en

de Zoon, vóór de schepping der wereld, opdat wij door de Zoon zouden volmaakt zijn,

hetwelk ik hoop te verkrijgen, vóór dit mijn lichaam koud zal zijn. In Zijn

volmaaktheid zal ik volmaakt zijn, en door Zijn lijden zal ik gelijkvormig worden aan

Hem, „Die buiten de poort leed, Zijn smaadheid dragende”.

Ik ben op deze dag wel tevreden met mijn lot. O, mijn ziel, loof de Heere, en al wat

binnen in mij is, Zijn heilige naam, voor alles dat Hij gedaan heeft aan mijn ziel, en

dat Hij mij op deze dag hier gebracht heeft, om mijn leven voor Hem af te leggen. Ik

ben niet bevreesd voor de grimmige dood. Ik weet dat God de prikkel des doods heeft

weggenomen, door het lijden van Zijn Zoon.

44

Hier staande als een stervend getuige voor Christus en Zijn zaak, laat ik mijn

getuigenis tegen al gruwelen, die in dit land worden bedreven tegen een heilig God, en

in strijd met Zijn beeld.

1. Ik getuig tegen die snode, in de hel gesmede Acte van Oppermacht, waarin de

koning wordt erkend als hoofd van de kerk, en waarin zij een sterfelijk schepsel

hebben toegekend Christus' kroon, zwaard en scepter.

2. Ik getuig en protesteer tegen het verbreken van het Nationaal en Plechtig Verdrag

en Verbond, en tegen het verbranden daarvan door de hand van de beul, op het

marktkruis te Edinburg en elders in Schotland, in openlijke strijd met hun plechtige

beloften.

3. Ik getuig en geef mijn getuigenis tegen het ontvangen van de bisschoppelijke

kerkregering, die volkomen in strijd is met het Woord van God en onze Verbonden.

Toen het Verbond gemaakt en ondertekend werd, zouden de bondgenoten in

Schotland, beide, koning en raad, en allen die het in dat opzicht met hen eens waren,

weerstaan hebben, en zouden tegen hen getuigd hebben met hun zwaard in hun hand

en ten bloede toe gestreden hebben, overeenkomstig het 6de artikel van het Plechtig

Verdrag en Verbond. O, dat allen, die op deze dag leven, en mannen waren toen het

Verbond werd verbrand, hun zonde leerden erkennen, en in het stof lagen, een ieder

wegens zijn aandeel in die zonde, en een ieder wegens de schuld van het land.

4. Ik laat mijn getuigenis achter tegen de afschuwelijke bloedstorting, die heeft plaats

gehad in dit land, hetzij van edellieden, notabelen, leraars of anderen, die hebben

geleden in L, Edinburg of in enige andere plaats, hetzij op schavotten, aan galgen, in

het open veld of op zee. Inzonderheid tegen die verschrikkelijke moord op zovele

mannen, die gevangen genomen waren en aan wie beloofd was, dat zij hun leven

zouden behouden. Dit is gedaan door generaal Thomas Dalzell, die ze gevangen nam

en nadat hij had beloofd hen in vrijheid te stellen, heeft ze overgeleverd aan de

bloeddorstige Raad, die hen meest wredelijk vermoord heeft. Dit is geschied buiten en

tegen al wet en reden, om niet te spreken van consciëntie, want alles wat zij daarvan

ooit hebben gehad, hebben zij verloren toen zij het Verbond verbrandden en de

Markies van Argyle, lord Warriston en die eerwaardige leraar, James Guthrie, hebben

vermoord, die gedood zijn in strijd met de acte van hun eigen wetten.

5. Ik geef getuigenis, en betuig tegen het afhouwen van hoofd en handen van deze

mannen, en hebben ze tentoongesteld op de poorten van Edinburg en elders in het

koninkrijk Schotland, alsof zij dieven of misdadigers waren geweest.

6. Ik betuig tegen het gevangen zetten, beboeten en opsluiten van het volk van God,

wegens hun trouw aan Zijn Woord en aan onze Verbonden.

7. Ik geef getuigenis tegen het opdringen van de Verklaring tegen onze Verbonden aan

de consciëntie van des Heeren volk.

8. Ik betuig tegen het opleggen en doen betalen van tax (belasting) voor de militie, die

wordt gebruikt om de consciëntie te onderdrukken en het aangezicht van de armen te

doen vervallen.

9. Ik protesteer en betuig tegen die wrede, en in de hel uitgedachte daad, van het

zenden van het leger van Hooglanders en de overigen van dat complot, tot

onderdrukking en plundering van het volk van God.

10. Ik betuig tegen al onderdrukking, verwoesting, beroving en verjaging van het volk

van God, en dat tegen al voorschriften van wet en verstand.

Ik zal een staand getuige tegen hen zijn, totdat zij zich bekeren.

O, dat de Heere Zijn Geest wilde uitstorten op allen, die zo grievend zijn afgeweken.

Dat Hij ze in het stof doe buigen en hun zonden erkennen. Maar ik vrees, dat een

heilig God ze aan zichzelf heeft overgegeven en hun harten heeft gesloten met

45

verstoktheid, zodat zij ondoordringbaar zijn geworden tegen al roepstemmen. Maar

zeker, zulken die niet willen buigen voor God. zullen verbroken worden door de

machtige, ijzeren roede die in Zijn hand is, om de volken te verbrijzelen.

Ik heb hier mijn getuigenis gelaten tegen de meineed, de bloedstorting en het

verdrukken van het volk van God, hetwelk is gedaan door hem, die genoemd wordt de

koning van Brittanië en Ierland; en tegen de meineed en de bloedstorting die gepleegd

is door de edelen en heren, die zijn handen hebben gesterkt en gestijfd, in zijn

bloeddorstige en wrede handelingen. Daarom laat ik mijn getuigenis tegen hen, en

mijn bloed op hun hoofd, inzonderheid tegen zulken als tegenwoordig waren in de

Raad, toen ik werd ondervraagd en tegen deze meinedige heren van het gerechtshof,

waar ik werd veroordeeld om hier te sterven, op deze plaats van executie. Ook laat ik

mijn bloed op hen die zaten in de rechtbank, en op al anderen, die amen hebben

gezegd op mijn vonnis, wat zij ook zijn geweest of nog zijn. Indien zij geen berouw

krijgen, zal mijn bloed van hen geëist worden. Evenzo laat ik mijn getuigenis achter

tegen allen, die wapenen droegen, om mij te bewaren tot dit schavot. Zij zullen

schuldig zijn aan mijn bloed, indien ontferming en genade het niet voorkomt.

Ook betuig ik, en laat mijn getuigenis achter tegen de ontvangst, van het begin tot het

eind, van de Hertog van York, die uitgesproken papist, die et erop heeft toegelegd ons

weer in de armen van Rome te voeren, niet alleen door middel van de bloeddorstige

Raad en andere meinedige edelen en heren, maar ook door de stad Edinburg. Deze

stad ging ter poort uit, om hem te ontvangen alsof hij een koning was, met het lossen

van saluut, schoten, met het blazen van trompetten, het slaan der trommels en het

afsteken van vuurwerk. Dit geschiedde in strijd met het Woord van God en ons

Verbond, volgens welke hij op rechtvaardige wijze uit het koninkrijk Engeland

geworpen is. Ik zal in de grote dag getuige zijn tegen deze daad.

Inzonderheid laat ik mijn bloed op die ellendige en bloeddorstige tiran, de Hertog van

York. Het is om hem te voldoen en zijn onlesbare dorst naar bloed, te laven, dat ik

hier heden ben gebracht. Toen hij de laatste maal in Schotland kwam, is aan hem

geofferd het bloed van de vijf die stierven te Magus Muir, die terecht hooglijk geëerd

waren, en in niets minder waren, dan zij die hen voorgingen. En nu moet hij dit ons

bloed hebben, om zijn dorst te lessen. Maar zijn hart dat zich zo verblijdt bij het horen

en zien van onze dood, zal eerlang beven, wanneer mijn hart Hallelujah zal zingen

voor de troon van het Lam Gods en ik zal instemmen met het vonnis van de grote

Rechter tegen hem en tegen al vijanden van God, indien diep berouw en vrije genade

het niet voorkomt.

Ten opzichte van hetgeen waarvoor ik ter dood verwezen ben, mij worden vele fouten

verweten, zelfs door godzaligen, die misleid zijn door valse berichtgeving, maar ik, als

stervend man, verklaar hier, dat ik niets voorhad te zoeken dan de eer van God, de

komst van Christus' koninkrijk en Zijn regering als Koning in Sion. Hierom ben ik

gevonnist, en hiervoor leg ik op deze dag mijn leven af, en ik doe het gewillig en

blijmoedig, en niet uit bedwang. Indien ik was verlaten geweest van een heilig God, in

zoverre dat ik ook maar een tittel van de waarheid had verloochend, zo mocht ik mijn

leven hebben gered als sommigen hebben gedaan, die een even dure verplichting

hadden als ik, om pal te staan voor de waarheid en ten bloede toe tegen te staan, en die

even veel belang bij de waarheid schenen te hebben, als ik had. Ik weet niet hoe zij uit

de gevangenis geraakt zijn, Maar God weet het en aan Hem zullen en moeten zij

rekenschap geven, en ik laat het aan Hem. Maar ik denk, dat er nu weinigen uit de

46

gevangenis verlost worden, die kunnen zeggen, dat zij de gruwelen van de tijd, waarin

zij leven, niet hebben aangeraakt, er geen smaak in hebben gevonden of er niet in zijn

meegegaan.

Daarom laat ik mijn getuigenis tegen allen, die uit de gevangenis zijn geraakt, door het

verlaten van het Verbond, om voor deze bloeddorstige vijanden van God, te kunnen

bestaan. Ik betuig tegen hen in zoverre zij overtuigd waren, dat zij zich bezondigden,

gelijk sommigen dit wisten, of anders heeft hun tong of pen gelogen. Ik laat het aan

God en aan hun eigen consciëntie, vast te stellen of zij niet gezondigd hebben in dit te

doen.

Nog dit, ik als stervend man verklaar, dat indien het bezoedelen van papier mijn leven

kon redden, ik het niet zou willen behouden tot die prijs, want ik zie dat zij het erop

gezet hebben de zwakken te verstrikken. Ik zie noch leraars, noch belijders raad geven

in deze zaak, behalve enkelen, die het Verbond willen houden, ook in zaken die van

minder betekenis schijnen te zijn in het opstellen van het Verbond. Daarom betuig ik

tegen al ontrouwe leraars en belijders.

1. Ik geef getuigenis tegen de ontrouw van die leraars, die ingestemd hebben met de

openbare besluiten tot het binnenlaten of het binnenhouden van mannen, die openbare

en bekende kwaadwilligen waren en vijanden van God, en bij gevolg strijdende tegen

ons Verbond.

2. Ik betuig tegen de acte van Glasgow, waarbij driehonderd leraars en meer, hun

plicht verzaakten en hun rug aan hun volk toekeerden en sindsdien veranderd zijn in

verslindende wolven en schrokkerige honden, die niet bassen kunnen, volgens dat

woord: „Uw profeten, o Israël! zijn als vossen in de woeste plaatsen. u zijt in de

bressen niet opgetreden, Maar u hebt de muur toegemuurd voor het huis Israëls, om in

de strijd te staan ten dage des Heeren.” Was het niet hun plicht om hun last te

volbrengen, totdat zij uit de preekstoel waren gestoten?

3. Ik laat mijn getuigenis achter tegen de ‘toegeeflijken’, zowel tegen de eersten als

tegen de laatsten, en tegen allen, die hebben toegestemd en met hen zijn meegegaan in

die zondige loop, tenzij zij zich bekeren. Ik zal een staand getuige tegen hen zijn.

Voorzeker, ik zou mij vergissen, indien zij zullen gevonden worden met reine handen,

wanneer God onderzoek zal doen naar het bloed. Maar o wat zullen zij antwoorden,

wanneer Christus zal zeggen: „Komt hier en geef rekenschap van uw talent; wat hebt

u gedaan met uw leraarsambt? Hebt u het neergelegd op bevel van Karel Stuart en de

bloeddorstige Raad? Had u meer lust een doctor of een kamerheer te zijn, dan een

leraar?”

O, laten de ontrouwe leraars zich dat Woord herinneren: „Wanneer de wachter het

zwaard ziet komen en blaast niet met de bazuin, zodat het volk niet is gewaarschuwd,

en het zwaard komt, en neemt een ziel uit hen weg: die is wel in zijn ongerechtigheid

weggenomen, maar zijn bloed zal Ik van de hand des wachters eisen.” Ik vrees dat het

bloed van vele zielen zal geëist worden van de hand van het grootste gedeelte van de

leraars in Schotland.

Ik betuig, en laat mijn getuigenis achter tegen de ontrouw van vele leraars, die hun

liefde en brandende ijver hebben verlaten, welke zij hadden, toen zij zich waagden op

de hoge plaatsen der aarde, en het evangelie predikten.

In de laatste plaats breng ik mijn getuigenis in tegen allen die hebben gepredikt,

geschreven of beschuldiging ingebracht tegen dat arme volk dat bij gelegenheid

samenkwam te Airsmoss, alleen om het evangelie te horen.

47

En nu ik overga van de tijd in de eeuwigheid, verklaar ik, dat ik getrouw blijf aan al

leerstukken, die ik ooit heb horen prediken door Ds. Richard Cameron of Ds. Donald

Cargill. Mijn ziel looft de Heere, dat ik hen heb gehoord. Want mijn ziel is verkwikt

geworden door het horen van de stem en het gejuich van een Koning in deze

samenkomsten in de bergen, waar de Fontein van levende wateren haar stromen heeft

doen neervloeien in het midden van Gods volk, op zulk een wijze, dat legers ons niet

hadden doen kunnen verschrikken. O, ik ben er zeker van, dat het bloed dat vergoten

is in de velden, en op schavotten in Schotland, voor de zaak en de belangen van Jezus

Christus een heerlijke oogst zal hebben, in spijt van duivels en mensen. Ik ben er

zeker van, dat het zaad, hetwelk gezaaid is te Airsmoss, een oogst zal leveren, zo

heerlijk als ooit enig zaad in Schotland gaf.

En nu, u die zijt het arme overblijfsel, dat achteraan moet staan, die het mikpunt zijt

van de woede, niet alleen van de openbare en bloeddorstige vijanden, Maar ook van

vele leraars en belijders, die zelf de weg hebben verlaten en anderen niet willen

toestaan daarin te wandelen, ik heb dit tot u te zeggen: Zijt ernstig en standvastig in

het tonen van uw liefde tot Christus. Wandel meer voorzichtig, opdat u een heilig en

jaloers God niet beledigt. O, zie toe, dat u uw oprechtheid niet verlaat. Er zijn velen,

die wachten op uw hinken, ja, ernaar verlangen. Verwerp de weg van Christus niet uit

oorzaak van lijden. Indien u wist, wat ik heb gehad van Zijn liefde en troostlijke

tegenwoordigheid, sinds ik werd geroepen om voor Hem te getuigen tegen deze

bloeddorstige verraders, die dorsten naar het bloed van 's Heeren volk, dan zou u

verlangen naar zulke bewijzen van Zijn liefde. Zoek Hem vroeg en u zult Hem vinden.

Zijt niet verontrust door onze dood. Het is niet de dood van de ziel, maar de ingang tot

het leven. Want aan de wereld gestorven te zijn is voor Christus te leven. Gezegend

zijn de doden, die in de Heere sterven, van nu aan, opdat zij rusten van hun arbeid, en

hun werken volgen hen na.

Verblijdt u, armen van de kudde, die wacht met vrezen en beven en in de oefening van

geloof en liefde. U bent het, tot wie Hij zal komen. Hij ontmoet de vrolijke en die

gerechtigheid doet. „Zalig zijn die treuren; want zij zullen vertroost worden. Zalig zijn

de zachtmoedigen; want zij zullen het aardrijk beërven. Zalig zijn de barmhartigen;

want hun zal barmhartigheid geschieden. Zalig zijn die hongeren en dorsten naar de

gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Zalig zijn de reinen van hart, want

zij zullen God zien. Zalig zijn de vreedzamen, want zij zullen Gods kinderen genaamd

worden. Zalig zijn die vervolgd worden om der gerechtigheid wil, want hunner is het

koninkrijk der hemelen. Zalig zijt u als u de mensen smaden en vervolgen, en liegende

al kwaad tegen u spreken om Mijnentwil.”

Vrienden, u alleen hebt reden u te verheugen. Indien u door Hem wordt geholpen, het

Woord Zijner lijdzaamheid te bewaren, zo zal Hij ook u bewaren uit de ure der

verzoeking, die over de gehele wereld komen zal om te verzoeken die op de aarde

wonen.

Mijn lieve vrienden en volgelingen van Christus, houdt de weg, wankelt niet, bezwijkt

niet en u zult de kroon des levens ontvangen. Zij, die overwinnen door het bloed van

het Lam, en het Woord van Zijn getuigenis, zullen staan voor de troon, gekleed in

witte klederen. Want dezen zijn het, die uit de grote verdrukking komen.

Houdt in gedachtenis dat er een gedenkboek is geschreven, en de namen van hen, „die

dikwijls tot elkanders stichting spreken”, zijn daarin geschreven. Gewent u dan aan

het onderhouden van onderlinge bijeenkomsten, waarin zoveel van de kracht en het

leven van de godsdienst is te vinden. Gedenkt, dat ik, als stervend martelaar voor

Christus, dit bevel achterlaat aan een ieder van u, die enige liefde hebt tot Christus.

48

Maakt gebruik van deze en andere plichten, met meer vurige liefde dan tot hiertoe.

Wees veel in het eenzaam gebed. Worstelt met God vanwege Jacobs benauwdheid. Ik

wil dit zeggen, dat hoe meer u zoekt voor Sion, hoe meer u voor uzelf zult verkrijgen.

Laat de smaad, die wordt geworpen op de weg van God, u niet ergeren. Ziet toe, dat

wanneer u gescholden wordt, u niet weder scheldt. Tracht liever, met zachtmoedigheid

en liefde, in de vreze des Heeren, anderen te winnen. Maar indien zij niet willen

horen, wanneer u zo doet, zijt dan vrijmoedig en getrouw in uw getuigen tegen hen,

dat zij zo doen. Laat inzonderheid uw wandel getuigen van uw afkeer van deze

zondige wegen.

En nu, mijn lieve vrienden in Christus, ik laat u aan Hem, Die benauwd is in al uw

benauwdheden, en Die beloofd heeft met u te zijn in het vuur en het water, en het

gewicht van al uw smaad te dragen.

Wat u betreft, die ligt in uw zwarte natuurstaat. Ik vermaan u, dat ge u zult bekeren

van uw zonden, en dat u zult uitgaan uit die droevige staat, waarin u nu ligt en verenig

u met een geslachte Middelaar, op Zijn eigen voorwaarden. O, zet uw hart op de weg

van zaligheid. Kunt u denken aan de weg van verlossing en niet verwonderd staan

over de nederbuiging van vrije genade? Ik zeg u, „tenzij gij u bekeert, zult gij allen

vergaan.”

Ik heb een woord tot u, die zijt de wrede en openbare vijanden van Christus en Zijn

zaak. Weet „dat de heiligen de wereld zullen oordelen”. Dan zullen wij niet alleen op

gelijke voet staan met u, maar wij zullen zitten op tronen, met de kroon op ons hoofd,

en harpen in onze handen, om het Lam lof te zingen. Dan zullen wij het vonnis

uitspreken met de grote Rechter, over al de vijanden van God, en u zult in de hel

geworpen worden, met al de volken, die God vergeten, indien gij u niet bekeert.

Ik bid dat de Heere uw ogen wil openen, opdat u uw zonden moogt zien, en u van uwe

zonden afkeert en leeft.

Ik vergeef al mensen het kwaad dat zij mij gedaan hebben of zullen doen. Maar wat

betreft het kwaad, gedaan aan Christus, in het beroven van Hem van Zijn recht over

Zijn Kerk en volk, weet ik, dat Gode de wraak toekomt en Hij zal het vergelden.

En nu begin ik mij te verheugen in Hem, Die onzienlijk is, want het is slechts weinig

wat wij nu van Hem kunnen zien. Dit weet ik zeker, dat ik Hem zal gelijkvormig

gemaakt worden, door Zijn lijden. Daarom neem ik mijn afscheid van de wereld en

haar genietingen.

Ik laat mijn vrouw en kind achter aan mijn Verbondsgod, Die ze aan mij gaf en ik

verlaat ze gewillig, en geef ze over aan Hem, hopende, dat „Hij zal zijn een Man voor

de weduwe en een Vader voor de wees”, volgens Zijn belofte. Ik hoop dat de vrienden

des Heeren de levenden zullen gedenken terwille van de dode.

Vaarwel vrouw en kind, ouders en betrekkingen en al vrienden en bekenden. Welkom

hemel, engelen en heiligen. Welkom God en Vader. Welkom beminnelijke Jezus

Christus. Welkom Heilige Geest der genade.

In Uw handen beveel ik mijn ziel en geest.

De 5 martelaren die opgehangen werden op 18 of 25 november 1679 te Magus Muir

zijn:

James Wood,

Thomas Brown,

Andrew Sword,

49

John Waddell,

John Clyde.

12. JAMES SKENE, 1 december 1680

James Skene was afkomstig van Aberdeenshire. James Skene was de broer van de

landheer van Skene. Een trouw volgeling van Richard Cameron. Hij werd gevangen

genomen op weg naar een samenkomst. James werd veroordeeld om opgehangen te

worden op 24 november. Hij kreeg 8 dagen uitstel. Skene was de vurigste van de drie.

Het enige wat Donald Cargill kon doen, toen zijn vrienden in de Tolbooth zaten, was

hen brieven van troost en bemoediging te zenden. Hij schreef hij de jonge Skene:

'Maar vergeef en vergeet al deze persoonlijke beledigingen en arbeid om met een hart

verstoken van persoonlijke wraak en vervuld met ijver tot Gods eer... de eeuwigheid

tegemoet te gaan..."Vaarwel beste vriend, nooit zal ik u meer zien dan aan de

rechterhand van Christus.'

1. Een verhaal van het verhoor en de antwoorden voor de Geheime Raad, door

hemzelf verteld in een brief aan zijn broeder.

Geliefde Broeder.

Het is om aan uw verlangen te voldoen, dat ik deze brief aan u schrijf. Ik laat u weten,

dat toen ik voor de Raad verscheen, niemand werd toegelaten met mij naar binnen te

gaan, Ik groette allen die in de Raad zaten met burgerlijke beleefdheid. Daar zij hun

hoofd ontbloot hadden, nam ik mijn hoed af, opdat zij daarover geen aanmerking

konden maken.

Rothes vroeg mij, of ik te Bothwell of te Airsmoss was geweest.

Ik antwoordde dat ik op beide die tijden thuis was geweest, in het noorden.

Hij vroeg mij, of ik het gezag van de koning aanvaardde. Ik zeide, dat in zover dat

gezag werd uitgevoerd in strijd met het Nationaal Verbond en tegen het koninkrijk

van Christus, ik het niet erkende.

Zij vroegen mij waarom ik wapens droeg.

Ik vertelde hun dat ik ze droeg tot zelfverdediging en tot verdediging van het

Evangelie.

Zij vroegen waarom ik een dolk droeg.

Ik vertelde hun dat zij aan de advocaat Mr. George Mac Kenzie, die daar aanwezig

was, mochten vragen of het in de streek waar ik woonde geen gewoonte was een dolk

te dragen. Mr. Mac Kenzie zei tot de Kanselier dat het zo was.

Daarna vroegen zij of ik Cargill kende.

Ik zeide dat het mij tot blijdschap was hem te kennen. Toen begonnen zij hem te

beschuldigen, en mij omdat ik omgang met hem had gehad.

Ik zeide, dat ik de Heere dankbaar was, dat Hij mij vrede had doen smaken in het

spreken met hem.

Mr. Mac Kenzie stond op, en zeide: Ik weet dat je familie en de mijne met elkander in

verbinding staan. Wees openhartig in alles wat van u gevraagd wordt, zo zal ik ervoor

zorgen dat je niet gemarteld wordt.

Ik zeide: Mijnheer, ik ken u, en u kent mij en mijn familie. Ik ben zo vrij en

50

openhartig geweest als maar mogelijk was, want ik beschouw het als mijn belang en

mijn eer, een volle en vrije belijdenis te doen voor de zaak van mijn gezegende Heere,

Die nu wordt gesmaad en veracht.

Zij vroegen mij, waar ik Cargill het laatst zag.

Ik zeide: Ik ontmoette hem het laatst in de West-Bow, en het was mij tot troost.

Daarop vroegen zij: Wie waren de eigenaars van het huis waar u hem hebt ontmoet?

Ik antwoordde: Dat kan ik u wezenlijk niet vertellen; ik ken die mensen niet.

Zij vroegen: Weet u waar dat huis staat?

Ik zeide: Ja.

Zij zeiden: Wilt u het aanwijzen indien wij u daar door een paar mannen laten

brengen?

Ik vertelde hun, dat ik vrij was, wat mijzelf betrof, maar dat ik mijn vrede met God

zou wegwerpen, wanneer ik iemand anders in moeite zou brengen, maar indien de

bewoners eerst werden gewaarschuwd, opdat zij het huis konden verlaten, ik het zou

aanwijzen. Daarmee was dat verhoor afgelopen.

Generaal Dalziell, die ook in de Raad zat, opende de deur voor mij, en fluisterde mij

in het oor: „Gij moet met enkele soldaten meegaan, en hun dat huis aanwijzen.”

Ik zeide: Ik wil het niet doen, indien ik daardoor iemand in last breng; de bewoners

moeten eerst gewaarschuwd worden om het huis te ontvluchten.

Ik werd daarop naar de wacht gebracht, waar soldaten van Linlithgow, de officier van

Justitie, waren. Zij bewaakten mij, en wij liepen achter Archibald Stewart en John

Spreul aan, die juist verhoord waren. Daarna gingen wij terug naar het raadhuis.

Alleen zijnde, en slechts zes soldaten in mijn omgeving, begaf ik mij tot het gebed, en

werd getroost. Daarop gaf ik geld voor voedsel en drank. Ik hield godsdienstoefening

met de soldaten. In de nacht werd ik wakker gemaakt door een persoon, die mij vrien-

delijk brood en bier, suiker en enige versnaperingen bracht.

De volgende dag werd ik voor een commissie gebracht. Daarin zaten de kanselier,

Hatton, Paterson en Linlithgow. Zij toonden mij twee brieven die ik aan Mr. Simpson

geschreven had.

Ik erkende dat deze brieven door mij geschreven waren, en vertelde hun, dat ik deed

wat ik kon om hen die ik als belijders beschouwde af te raden, belasting te betalen,

welke bestemd was om het Evangelie te bestrijden.

Hierop lachten zij. De kanselier zeide: Waarom noemt u mij niet Lord?

Ik zeide, dat indien hij voor Christus' belangen opkwam, ik hem zou eren.

Hij antwoordde dat hij mijn eer niet nodig had, maar dat ik moest weten dat hij de

kanselier was.

Ik zeide, dat ik dat wist.

Hij beweerde daarop, dat ik geen Schotsman, maar een Schotsbeest was.

Hierop zag Wigton hem donker aan, maar hij lachte.

Daarna zei de kanselier tot mij, dat hij mijn vriend wilde zijn, zo ik openhartig was.

Ik antwoordde, dat ik hem geen kwaad toewenste.

Hierna werd ik naar het gerechtshof gebracht, waar werd voorgelezen wat ik had

gezegd. Ik las het papier zelf, en ik zeide dat ik het mij tot een eer rekende het te

ondertekenen. Ik stemde toe dat het verslag van mijn belijdenis juist was. Ik

bevestigde het, en achtte het mijn eer zo te doen.

De griffier, die daar aanwezig was, zeide dat hij mij beklaagde, daar ik een heer was,

en hij mijn vrienden kende.

51

Ik antwoordde, dat zelfs indien ik een zoon van een graaf was, ik het mij toch tot een

eer zou rekenen, voor Christus te getuigen. Ik gaf hun de raad, wel te overwegen wat

zij deden, daar zij door God gedagvaard zouden worden, over alles wat zij deden.

Hij zeide, dat ik mij mocht gereed maken voor een andere wereld.

Hierop antwoordde ik, dat ik hoopte dat de Heere mij gereed zou maken.

Nu, geliefde broeder, ik heb u een verslag gegeven van de waarheid, voor zover mijn

herinnering strekt. Ik smeek u, neem al de lof die u mij gegeven hebt, en geef ze aan

mijn Heere, want ik ben een arme, eenvoudige, zondige worm. Het is van Hem, dat ik

deze moed kreeg.

Wigton en de griffier verlangden van mij, dat ik hun dat huis zou aanwijzen. Zij

zeiden dat ik vrij was in alles behalve daarin, en dat, zo ik weigerde, ik misschien de

(boots) folterlaarzen aan zou krijgen.

Ik zei, laten ze doen wat ze willen, wat mijzelf betreft ben ik vrij, maar ik heb geen

vrijheid om anderen in moeite te brengen, en hen aan vervolging bloot te stellen. Ik

wilde mijn vrede met God niet wegwerpen.

Ik hoop, dat u mijn verward schrijven niet al te kritisch zult lezen, daar ik in

haast gescheven heb. u weet dat ik deze voormiddag nog door deze bloeddorstige

mensen mag gedagvaard worden. Ik wil niets bestellen voor mijn begrafenis tot ik

mijn vonnis weet. Mogelijk zal mij geen begrafenis worden toegestaan. Mijn Heere

troost mij, en ik laat alles aan Hem over om mij door deze storm te dragen, en door de

vallei en schaduw des doods.

Geliefde broeder, vraag allen van onze ernstige vrienden die u ziet, mij te helpen met

hun gebeden, opdat ik door de Heere mag worden geholpen, getrouw te zijn tot in de

dood. En dat Hij mij mag geven het geloof van verzekering, dat ik de liefde mijns

Heeren zal genieten tot in al eeuwigheid. Het gemis hiervan bewolkt mij zeer. Ik ben

toch zulk een onwaardig schepsel.

Ik ben uw onwaardige vriend en liefhebbende broeder,

JAMES SKENE.

Uit het huis van mijn Heere Jezus, Die deze plaats voor mij gemaakt heeft tot

een aangenaam paleis, waarin Hij mij toont Zijn wondervolle vrije liefde.

Uit de gesloten kamer bovenin het gevangenis, de High Tolbooth te Edinburg,

november 1680.

2. Een brief aan zijn vriend en medegevangene.

Zeer geëerde vriend in Christus.

Ik schrijf het met mijn hand, ik heb geen reden om mijn liefelijke overeenkomst met

Hem te betreuren. Zijn kruis is tot op heden zacht en licht, en ik hoop dat Hij

troostlijke wil maken, wat meest verschrikkende is. O, lieve Heere, wat heeft U

bewogen mij te kiezen, om voor U te lijden! Wat waarde heeft de hele wereld voor mij,

wanneer Zijn eer op het spel staat? Indien Zijn eer wordt bevorderd door mijn dood, o,

gelukkige die ik ben! Ik hoorde en zag zoveel van Gods goedheid, dat ik dacht dat het

kruis en de troost van Christus niet konden gescheiden worden en daarom heb ik

dikwijls naar lijden verlangd.

Ik heb geen reden tot klagen. De Heere is zo dikwijls de vreugde van mijn hart, dat ik

gedwongen word er mij over te verwonderen. Ik zal u niet verder lastig vallen, maar ik

52

hoop dat u veel in gebed zult zijn gedurende deze twee af drie dagen. Waarschijnlijk

zal ik aanstaande donderdag uw gebeden niet meer nodig hebben, als zijnde gekomen

tot het onmiddellijk gezicht van mijn Heere en tot het zien van Hem gelijk Hij is.

Indien Zijn verdiensten niet van oneindige waarde waren, zo mocht ik vragen wat ik

doen zal, maar Hij heeft beloofd dat ik met Hem heersen zal.

Mijn vermakelijke gevangenis in welke de Heere mij Zijn vrede en

tegenwoordigheid heeft geschonken en vertroost mij dat ik met Hem regeren

zal in eeuwigheid, want ik ben de Zijne en Hij kocht mij met Zijn dierbaar

bloed.

3. Een brief aan een andere vriend en medegevangene.

Mijn lieve vriend in Christus.

Ik ontving de uwe, mij bemoedigende het te houden bij de weg die mijn gezegende

Heere voor mij heeft uitgedacht. u zijt niet uit mijn gedachten, en ik wens dat u zult

bidden dat niemand zich ergert aan de weg des Heeren met mij, daar er aan mijn kant

een gewilligheid is te lijden, hoewel zij mij niet rechtvaardig veroordelen kunnen. Zij

bieden mij vrijheid aan, indien ik gratie wil vragen aan de hertog en de Raad, maar het

is dikwijls duidelijk geworden dat de barmhartigheden der goddelozen wreed zijn. Ik

vind geen vrijheid mijn Heere te verloochenen uit vrees voor de dood. Ik hoop dat Hij

mijn verlies goed zal maken met Zichzelf. Alles wat ik van u verlangen kan is, veel

voor mij te bidden, dat de Heere mij erkennen wil als Zijn eigendom, tegen Zijn

vijanden en in mijn ontbinding.

Ik wens dat de Heere Zijn volk zal troosten. Mr. Carstairs zeide, dat hij beschaamd

was om het beginsel dat wij aanhangen, en dat wij geen gezonde Presbyterianen zijn,

en dat hij wenste dat de Heere hem ervoor bewaren zou. Ik dank de Heere, dat ik er

niet in het minst door geschud ben. Zij wilden dat ik met hem zou spreken. Ik ant-

woordde, dat ik geen aandacht aan hem zou schenken, zo hij nabij mij kwam. Zeg tot

mijn vriend, dat ik hem had willen schrijven, Maar geen tijd had. Ik vraag om uw

smekingen en sterke roepingen tot de Heere, dat Hij mij wil dragen door de vallei en

schaduw des doods. Ik moet afscheid nemen, wensende dat de Heere u zal

ondersteunen in al uw beproevingen. Ik had gedacht dat u vóór mij in de eeuwigheid

zoudt geweest zijn. Maar nu denk ik, dat u in de vallei zult zijn, wanneer ik de

gezegende stad zal bereikt hebben.

Ik ben uw heilwensende gevangene voor Christus,

P.S. Ik ontving gisterenavond mijn dagvaarding voor de eeuwigheid met

geluid der trompet, en mijn vonnis met vijf stoten op de trompet. Het was een

somber gezicht de herauten in hun ambtskleding te zien. Maar de Heere hielp

mij, niet bevreesd te zijn, daar alles van Hem kwam.

4. Zijn laatste toespraak.

Lieve mensen.

Ik ben hier deze dag gekomen om mijn leven af te leggen, omdat ik de versmade

belangen van Christus heb erkend, omdat ik heb verklaard dat hij een Koning is, en

dat Hij is het Hoofd van Zijn eigen Kerk, en dat geen paus, koning of raad, door Hem

gevolmachtigd is, Zijn plaatsbekleder op aarde te zijn.

53

Mijn gezegende Heere Jezus Christus heeft in Zijn liefde door een persoonlijk

verbond, op Zijn eigen voorwaarden, mij verplicht mijzelf aan Hem over te geven en

te onderwerpen, naar ziel en lichaam. Hij heeft mij verzekerd door Zijn Woord en mij

getuigd door Zijn heilige en gezegende Geest, dat Hij mijn onderwerping heeft

goedgekeurd, en heeft mij beloofd mij te verlossen van al mijn zonden, gevende mij

verzekering van een zaligmakend aandeel in Hem. En nu heeft Hij dit mijn lijden

besteld, door aan Zijn goddeloze vijanden toe te staan mij gevangen te nemen, toen ik

op weg was om te horen wat de Heere tot mij wilde spreken door Zijn gepredikt

evangelie. Nu heeft Hij mij in Zijn voorzienigheid geroepen een getuigenis te geven

aan Zijn verbond, belangen en volk, die veracht en neergeworpen zijn door een

meinedig, Godtergend geslacht. Hij heeft mij geroepen om mijn lijden en getuigenis

met mijn bloed te bezegelen, en ik leg zeer gewillig mijn leven neer voor Zijn

belangen.

Ik geef mijn getuigenis aan het Nationaal Verbond, hetwelk gegrond is op de

Schriften, het Woord van God, geschreven door de profeten en apostelen in het Oude

en Nieuwe Testament, hetwelk als uiterste hoeksteen Jezus Christus heeft, als het

gezegende voorwerp van ons geloof.

De Heere, in Wiens tegenwoordigheid ik binnenkort moet verschijnen weet, welk een

zielsdroefheid het mij veroorzaakt, eraan herinnerd te worden, op welke wijze mijn

sterven werd uitgesteld. Toen de dag aanbrak, waarop ik gevonnist zou worden om te

sterven voor de Naam en zaak van mijn dierbare Meester, heb ik tevergeefs gewacht

of mijn bekenden, die groot waren in het Hof, uitstel voor mij zouden bepleiten. Maar

ik werd teleurgesteld, en vrees voor de dood overviel mij, toen ik bemerkte dat er

voorbereidingen werden gemaakt tot mijn terechtstelling, en ziende mijn vleselijke

betrekkingen, wenende over mij, heb ik op hun aandringen zelf een smeekschrift inge-

diend bij dat bloeddorstige hof. Een vleselijk mens, die mij wilde redden, stelde het op

in deze vorm:

„James Skeen, gevangene, verzoekt u, heren van het gerecht, hem een uitstel van

enige dagen toe te staan, om de zaken waarom hij gevonnist is, te bespreken met

geleerde en Godzalige mannen.”

Nadat ik dit stuk had ondertekend, viel een grote verwarring en verschrikking op mijn

ziel. Ik ging tot het gebed, en wenste in mijn hart dat het uitstel niet zou worden

toegestaan. Maar zo groot was mijn verwarring, dat ik niets anders kon zeggen dan

onzin en dwaasheid. Mijn hart was droevig te moede in deze engte, en nog veel meer,

toen het uitstel werd toegestaan. Ik dacht, daar ik het kruis had geschuwd, dat mijn

Meester mij zou verloochenen, en mij zou verlaten omdat ik Hem had licht geacht. Ik

oordeel nu, dat de Heere mij zo liet struikelen, om mij te vernederen, en dat Hij Zijn

aangezicht verborg om mij te stellen tot een waarschuwend voorbeeld tegen een

onwaardig gedrag onder Zijn kruis, dat Hij voor mij had uitgekozen, opdat anderen

onder het kruis gewaarschuwd zouden zijn om voorzichtig en ijverig te zijn, ten einde

te voorkomen, dat zij besmet zullen worden met de zonden van de tijd, opdat zij met

een vrij geweten kunnen lijden.

Gedurende twee dagen werd ik niet hersteld van deze afwijking, maar bevond het

bedroevend voor mijn ziel, dat de Heere Zijn aangezicht voor mij verborg. Maar nu

heeft mijn God Zich over mij ontfermd, en gedurende de tijd van het uitstel van acht

dagen, heeft Hij mij bewaard van zulk een afwijking, toen de duivel, door zijn

afgezanten, vele kunstgrepen te werk stelde om mij af te trekken van de weg des

Heeren.

Nu wil ik nog zeggen, dat alles wat ik gedaan heb niet goed was, daar ik die

goddeloze raad als wettige heersers had erkend. Maar daar mijn leven in hun

54

tirannieke handen was, meende ik dat ik zoveel gunst van hen mocht vragen, als ik

mocht vragen aan een rover die de dolk op mijn borst had.

En nu zeggen deze bloeddorstige verdrukkers, dat zij mij aanzien als iemand die

schuldig staat aan zijn eigen bloed. De waarheid is, dat ik mij niet in een zondige weg

wil redden, en mij niet van Hem wil afkeren. Maar ik hoop, dat mijn God mij niet zal

schuldig keuren. Hij weet, dat ik Hem niet durf verloochenen, om mijn arme leven te

redden. Ik sta voor de keus te zondigen of te lijden. Ik heb alleen vrede met God

gevonden in het lijden te kiezen, en de weg van zondigen te haten. Ik dacht dat het

nuttig kan zijn dit in mijn laatste getuigenis te zeggen, opdat anderen zich mogen

wachten van een ontedere wandel met God, Die een verterend vuur is voor al onboet-

vaardige zondaars.

Nu, mijn Heere heeft mij verzekerd van de vergiffenis van mijn afwijking, en Hij

heeft het verbond met mij vernieuwd, en ik heb mij geheel aan Hem onderworpen, om

tot Zijn beschikking te zijn. En het is mijn blijdschap dat Hij mij roept, en mij zulk

een eer bewijst dat ik mag lijden voor Zijn Naam. Een arme dienaar zou het een eer

rekenen om zijn trouw te bewijzen aan een edelman, die zijn meester is, en zou zijn

leven voor hem willen geven. Maar, o, welk een ongelijkheid in mijn geval! Ik ben

slechts een minne, ellendige, zondige worm, en ik wordt geroepen om mijn trouw te

bewijzen aan de Koning der heerlijkheid, tegen verraderlijke en trouweloze machten,

die durven beweren, dat de Heere niet is onze Verbondsgod en Koning.

Ik heb dan rekenschap gegeven van de eeuwige beginselen, eenmaal in het aangezicht

van een grote Raad, en tweemaal voor het gerechtshof, en ik onderteken mijn

belijdenis met blijdschap. Ik verheerlijk de Heere Die mij aannam, zodat ik niet

beschaamd ben geworden. Ik achtte het mijn eer een vol en vrij getuigenis te geven

voor de gesmade belangen van mijn gezegende Heere, tegen die goddeloze en

verraderlijke vergadering van Gods verklaarde vijanden.

Nu, vaarwel al lieve vrienden. Ik hoop dat de Heere een heerlijke kerk zal hebben in

Schotland, en Zijn heerlijkheid zal doen verrijzen uit de as van een verbrand verbond.

Vaarwel zon, maan en sterren; vaarwel heilige Bijbel. Ik ga naar een beter leven, waar

ik niet meer geplaagd zal worden door een lichaam der zonde en des doods. Ik ga naar

een woning van heerlijkheid, die de Heere voor mij heeft bereid. Hoewel ik van de

weg ben afgegleden, zal ik een kroon des levens ontvangen, omdat ik door de bijstand

van mijn gezegende Heere, getrouw gemaakt ben tot de dood.

Nu, welkom Vader, Zoon en Heilige Geest; U hebt mij verlost door Uw prijs, en door

Uw kracht. O Heere der heirscharen, in Uw handen beveel ik mijn geest.

In een brief aan zijn broer spreekt Skene over John Spreul. Deze was apotheker

in Glasgow. Hij werd op 10 juni veroordeeld om verbannen te worden naar de

Bass. Zijn ‘misdaden’ waren contacten met de bannelingen in Holland. Hij bleef

daar van 14-7-1681 tot 12-5-1687. Met een boete van £ 500 kwam hij vrij.

55

13. ANDREW PITILLOCH, 13 juli 1681

Andrew Pittiloch

Laurence Hay, een eenvoudige wever

Adam, Philip

Andrew Pittiloch, (Pitulloch) landarbeider te Fife, opgehangen op de Grass-Market te

Edinburgh, 13 juli 1681.

Op 11 juli 1681 veroordeelde het Hof van Justitie 3 eenvoudige mannen, toehoorders

van onder andere Cargill en Renwick. Zij hadden een verbond onderschreven tegen de

kwaden van deze tijden. Ze hielden samen gebedstijden.

Zij werden opgehangen op de Grass-Market te Edinburgh, 13 juli 1681.

Laurence Hay en Pitillochs hoofden werden tot waarschuwing gezet op de Tolbooth

bij de hand van David Hackston.

Getuigenis van Andrew Pittiloch

Mannen en broeders! Waartoe zijt u heden hier gekomen? Of wilt u zeggen, dat het

uw verlangen is, gesticht te worden door de woorden van een arm man, die getuigt

van zijn beminnelijke Heere Jezus Christus? Indien dat uw voornemen was, waarom u

hier gekomen zijt, zo is het wel. Nu ik afreis uit de tijd, wens ik u allen vaarwel.

O, dat ik mijn liefelijke Heere Jezus en Zijn zoet kruis, aan u mocht aanprijzen. O,

„smaakt en ziet dat de Heere goed is”. Komt en ziet, want sinds de Heere mij de eer

aandeed, Zijn gevangene te zijn, deed Hij mij niets anders ondervinden dan Zijn

liefde. Hij heeft mijn gevangenis tot geen gevangenis gemaakt. „Alle Zijn wegen zijn

wegen der liefelijkheid, en al Zijn paden vrede.” Zijn kruis is zacht en licht; ofschoon

onwaardig kan ik niet anders dan het u aanprijzen. Stoot u niet aan het zoete kruis van

de koninklijke en beminnelijke Jezus, maar strijdt voor Hem en voor Zijn edele zaak;

want ik kan u verzekeren dat ik nooit zulk een getroost leven had, als ik heb géhad

sinds Hij mij bracht tot deze beproevingen. O zoete aanklacht, o zoete veroordeling

voor mijn beminnelijke Heere! O liefelijk schavot vanwege de strijd voor de zaak, het

verbond en het werk van reformatie! O, vrienden, verlaat alles voor Jezus, want ik kan

u beloven dat u nooit beter kunt sterven dan in de strijd voor Zijn Naam en zaak.

Leraars en belijders, zoals men ze noemt, zeggen dat wij sterven als dwazen, en als

roekeloze belijders. Maar heerlijkheid zij toegebracht aan Zijn heilige en liefelijke

naam, daar Hij het aan mijn ziel heeft duidelijk gemaakt dat het anders is. En nu, daar

mijn consciëntie mij niet veroordeelt, hoe durft dan enig sterfelijk schepsel mij te

veroordelen!

O, vrienden, waarom wilt u Hem niet aannemen, Die de banier draagt boven

tienduizend? Alles wat aan Hem is, is gans begeerlijk, en met niets te vergelijken! Er

is geen gebrek in Hem. O, kiest Hem tot het hoogste van uw blijdschap! Velen van u

hebben andere dingen boven Hem gekozen. Vreest en beeft, want een haastig verderf

zal over u komen! Zijt bevreesd, want onze Heere heeft gezegd: Indien u niet alles

voor Hem verlaten wilt, zo kunt u Zijn discipelen niet zijn, en zo zult u ook geen lot of

56

deel hebben in onze beminnelijke Heere. O, vrienden, voegt u niet bij de

“toegeeflijken”, en kiest hun partij niet. Kleeft de Heere aan met uw ganse hart, en laat

u niet afleiden door iets buiten Hem. O, het is goed met Hem te zijn! Zijn weg is

liefelijk, maar ik kan Hem niet aanprijzen, gelijk ik wens, want Zijn beminnelijkheid

is onvergelijkelijk. Komt tot Hem, en rust niet, tot u Hem gebracht hebt in uws

moeders huis, en tot de binnenste kamer van haar die u gebaard heeft! Bidt veel voor

uw moeder de kerk, aan wie leraars en anderen veel kwaad hebben gedaan.

Ik getuig tegen hen vanwege hun ongerechtigheid. Ik leg een getuigenis af tegen hen.

Ten eerste, omdat zij hun kerk verlaten hebben, zonder een openbaar getuigenis tegen

de vijanden, en tegen het binnendringen van de roomse geestelijkheid.

Ten tweede, omdat zij elkanders zonden oogluikend hebben toegelaten.

Ten derde, omdat zij de velden hebben verlaten, toen er zo'n grote behoefte was aan

prediking. Toen oordelen en gerichten over het land kwamen, hebben zij de bazuin

niet aan hun mond gezet, om het volk getrouw te waarschuwen. Zij zeggen, wij

hebben ze overgegeven. Maar zij vergissen zich, want zij hebben zichzelf

overgegeven door hun aangezicht af te wenden, en Gods Woord heeft hen

overgegeven, en ik kan niet met hen meegaan. Ik wens de prediking met mijn ganse

hart, maar ik wens ze overeenkomstig het Woord van God, mannen die prediken,

tijdig en ontijdig, wanneer het volk wil horen of niet. Ik wens mannen, die getrouw

zijn in het prediken tegen al soorten van zonden, en die niets achterhouden van de raad

Gods. Zij zijn slordig in de zaken van een heilig God, en willen niet tegen de vijanden

getuigen. Ik erken ze niet, maar ik laat mijn getuigenis tegen hen achter, wegens hun

ontrouw. Wanneer zij de vijanden ontmoeten, zwijgen zij over het bezworen verbond

en over het werk van reformatie. Uit vrees voor hun leven, durven zij hen niet op het

zeer te wijzen. Werkelijk, zij kiezen hun woorden zó, dat zij geen ergernis aan de

vijanden geven.

U veroordeelt ons, omdat wij doen, wat u eens een eer rekende het te doen. u zegt dat

wij allen in de war zijn, en dat wij verwarde denkbeelden in ons hoofd hebben. En wie

zo spreekt, wilt u mij zeggen of het belijden van het verbond en van het werk van

reformatie, bewijzen dat wij verward zijn? Ik meen, dat het strijden voor reformatie en

het ondertekenen van het verbond waard zijn, dat wij er ons leven voor geven.

Vrienden, neemt de waarschuwing tijdig aan. Ik laat ze op u, nu ik de eeuwigheid

intreed. Ik ben overtuigd dat dit de weg is tot het koninkrijk des hemels. De Heere

heeft het aan mijn ziel bevestigd, en heeft mijn leven tot een zoet leven voor mij

gemaakt. Leest Jesaja 41, want het was troostlijke voor mij, toen ik gevangen

genomen was. O, dat ik zovele levens kon afleggen voor Hem als ik haren op mijn

hoofd heb, ik zou ze al te weinig voor Hem achten. Wat is mijn leven? Niets, in

vergelijking met Zijn heerlijkheid.

Wee over u, trage, ontrouwe herders, want u misleidt de onwetende schare. Ik denk,

dat „indien het mogelijk ware, gij ook de uitverkorenen zoudt verleiden”. U neemt

God tot uw getuige, dat u in Zijn weg zijt. Maar u hebt nog niet zoveel als een stuk

vee voor Hem willen verlaten. Uw praktijk veroordeelt u. Leest daarom: Maléachi 2 :

13: „En nu, gij priesters, tot u wordt dit gebod gezonden; indien gij het niet zult horen

en indien gij het niet zult ter harte nemen, om Mijn naam eer te geven, zegt de Heere

der heirscharen, zo zal Ik de vloek onder u zenden en Ik zal uw zegeningen

vervloeken; ja Ik heb ook alrede elkeen derzelve vervloekt, omdat gij het niet ter harte

neemt. Zie, Ik zal u het zaad verderven; en Ik zal drek op uw aangezichten strooien, de

drek uwer feesten, zodat men u met dezelve wegnemen zal.” Of leest Matthéüs 7 : 15,

57

16: „Maar wacht u van de valse profeten, dewelke in schaapsklederen tot u komen,

maar van binnen zijn zij grijpende wolven. Aan hun vruchten zult gij ze kennen. Leest

men ook een druif van doornen, of vijgen van distelen?” En Ezechiël 34 : 2:

„Mensenkind, profeteer tegen de herders Israëls, profeteer en zeg tot hen, tot de

herders: Alzo zegt de Heere HEERE: Wee de herderen Israëls die zichzelf weiden!

Zullen niet de herders de schapen weiden?”

Ik laat mijn getuigenis achter tegen hen die zeggen dat wij onze belijdenis van mensen

hebben ontvangen, en dat wij sterven om mensen te behagen. Maar het is niet zo, want

ik achtte mijn leven nooit zo gering, dat ik het zou willen overgeven om iemand te

behagen. Het is de meest lage laster, die sommigen op ons werpen, omdat onze

praktijk de hunne veroordeelt, en zij niets anders kunnen vinden om ons te

brandmerken, Maar lof worde de Heere toegebracht, want het tegendeel wordt gezien,

beide in ons leven en onze belijdenis. Het is een uitgemaakte zaak, dat wij niemands

beginselen aanhangen, dan alleen van God en Zijn Woord.

U die het volk des Heeren zijt, wees ijverig, en koopt uw tijd uit. En maakt gebruik

van uw Bijbel, nu u hem nog hebt, want het lijkt erop dat zij er een vreugdevuur van

willen maken, zowel als van het verbond. Komt met Hem in een verbond, en strijdt

voor Hem tot het uiterste van uw kracht. Want ik heb meer van Zijn liefde

ondervonden in het strijden voor Hem, dan ik ooit had in het gebed, of in het horen

van het Woord. O, laat Zijn liefelijk werk niet los!

Het lijkt erop dat u in uw strijden voor Zijn zaak, droevige dagen zult beleven,

wanneer ik ben heengegaan. De Roomse godsdienst heeft zijn intrede gedaan, en ze

schijnt het hele land te willen overstromen, en er is niemand die zijn tong er tegen

verroert, hoewel het land ligt onder een plechtige eed, ertegen te strijden. O, vrienden,

verheft uw stem voor het overblijfsel dat er nog is. Vast en bidt, roept en weent, en

laten uw ogen niet ophouden van tranen. De toorn die voor dit land schijnt weggelegd

te zijn, zal groot wezen. O, roep de Heere aan dat die dagen verkort mogen worden

om der uitverkorenen wil, want anders zal geen vlees behouden worden.

Verwacht droevige dagen, lieve vrienden. Het kan zijn dat u de droevigste slag krijgt,

die ooit op enig land neerkwam. Het is te vrezen, dat de plagen die over Schotland

zullen komen, wegens een verbroken en verbrand verbond, beide de oren zal doen

klinken, van hen die het horen zullen. Maar ik zal het niet zien. De Heere neemt mij

weg voor de dag des kwaads, wat dikwijls mijn verlangen was, daar de toegeeflijkheid

van leraars en belijders mij een treurend hart bezorgd hebben. Zij hebben Zijn

heerlijkheid beledigd, en dat heeft mij dikwijls doen verlangen weggenomen te

worden.

Het verontrust mij niet dat ik op deze dag mijn leven zal afleggen, in uw

tegenwoordigheid. Het is troostlijke een lijder te zijn voor de waarheid. Er is een

schoonheid in de heiligheid. O, prijst Hem, vrienden. Maakt Zijn Naam groot, dat Hij

zulk een onwaardige als ik ben, de eer wil geven, een martelaar te zijn voor Zijn

waarheid. Welk een grote eer verleent Hij aan arme schepselen. O, vrienden! werp uw

lot in met het lijdende overblijfsel dat heden in de smeltkroes is. Zwem of zink met

Zijn kerk. Verkies Jeruzalem tot het hoogste van uw blijdschap. Laat u overreden, om

te komen en Zijn goedheid te proeven.

Ik laat het op u allen, nu ik sta te verschijnen voor mijn Rechter, dat u niets doet, wat

niet in overeenstemming is met het heilige en dierbare Woord van God. Neemt de

Schrift aan als uw regel, en gaat niet verder dan zij u toestaat.

Nu, mijn raad aan allen die gevangen genomen zijn, is, dat zij geen gunst zoeken van

58

Gods vijanden. Bekladt geen papier met smeekschriften. Staat vast voor uw dierbare

Heere met uw leven in uw hand. Getuigt en erkent Hem te zijn Koning en Hoofd over

Zijn eigen Kerk. Houdt uw leven niet dierbaar voor uzelf, wanneer u de waarheid er

voor zoudt moeten verloochenen. En nu, wat u betreft, die arme zoekers des Heeren

zijt, oefent geloof in Hem, geeft Hem veel vertrouwen. Leeft als broeders, woont

samen in vrede. Laten vrede en waarheid in uw midden zijn. Maar, lieve vrienden, laat

er nooit vrede zonder waarheid zijn. Laat de onderlinge bijeenkomsten niet na. Mijn

ziel is dikwijls verkwikt in het gezelschap der heiligen. O, staat vast voor uw

versmade Heere, en voor Zijn beledigde heerlijkheid.

Daar mijn tijd beperkt is, moet ik afbreken. Ik wens, dat „gij krachtig wordt in de

Heere en in de sterkte Zijner macht.”

Nu, vaarwel mijn lieve vrienden. Vaarwel heilige en dierbare Bijbel. Vaarwel zon,

maan en sterren. Vaarwel zoete smaad en kruis voor mijn dierbare Heere Jezus.

Vaarwel al dingen in de tijd, lezen, bidden en al plichten. Vaarwel betrekkingen.

Vaarwel mijn lieve vrouw, de Heere zij uw Man; Heere der heirscharen is Zijn Naam.

Heerlijkheid zij Zijn grote naam, die mij bracht tot troostlijke onderwerping aan Zijn

wil, wat Hij mij ook wilde opleggen. Vaarwel moeder en zusters en al betrekkingen.

Vaarwel al mijn vrienden in Christus, voor een tijdje. Vaarwel dierbaar gezelschap in

Fife. Des Heeren zegen zij over u allen.

En nu, welkom Vader, Zoon en Heilige Geest. Welkom zoet gezelschap van engelen,

en van de geesten der volmaakt rechtvaardigen. Welkom eeuwigdurende lofzangen.

Nu, in Uw handen, heilige Vader, beveel ik mijn geest.

Grafstenen:

More New headstones Old Cupar Parish Church CUPAR 3

Date: Tue, 26 Sep 2006

Old C 101 Robert Arnott Jean Moncrief

Old C 108 Andrew Pitulloch died Edinburgh 1680

59

14. DONALD CARGILL, 27 juli 1681

Opgehangen, 27 juli 1681, Edinburgh:

Donald Cargill, Predikant,

Walter Smith, Theologisch student

James Boig, Theologisch student

William Thomson, knecht van William Cathill

William Cuthill.

De hoofden van de 3 theologen werden afgehakt en op de Netherbow poort gezet. De

hoofden van de 2 anderen op de Westpoort.

Daniël Cargill (ca. 1619-1681)

Weinig is bekend over zijn jeugd. Robert Wodrow deelt in zijn omvangrijk werk mee,

dat Cargill eens tegen zijn vader had gezegd, dat hij in zijn jeugd viel onder een diepe

zielsbenauwdheid en dat er geen verlichting kwam en de moeilijkheden aanhielden,

zodat hij tenslotte besloot om een einde aan zijn leven te maken.

Maar toen hij op een vroege morgen opgestaan was om, voor iemand naar buiten zou

komen, zich het leven te benemen, en hij op de rand van een kolenput stond om zich

daarin te werpen, hoorde hij een stem van de hemel: „Zoon, wees welgemoed, uw

zonden zijn u vergeven”.

Cargills vader wilde dat hij predikant zou worden, maar zelf stond hij het tegen,

zeggende dat het leraarsvak een te zware last voor zijn schouders zou zijn. Toen zijn

vader maar bleef aandringen, besloot hij zich een dag af te zonderen en onder bidden

en vasten te onderzoeken wat Gods wil in deze zijn mocht. Na veel worstelen met de

Heere in de gebede, kwam het derde hoofdstuk van Ezechiël en daarvan het eerste

vers hem met veel indruk op zijn gemoed: „Mensenkind, eet deze rol en ga, spreek tot

het huis Israëls”. Daarna gaf hij zich geheel aan de zaak van het leraarsambt over.

Zijn eerste beroep was naar een gemeente in Glasgow, waar een grote

onverschilligheid en belangeloosheid onder het volk heerste. Toen hij dit bemerkte,

werd hij zo mismoedig dat hij besloot het beroep niet aan te nemen en naar huis terug

te keren, zonder de dienst waar hij nog in voor had moeten gaan, waar te nemen. Hoe

zijn collega's hem ook trachtten te houden, hij wilde niet en nam afscheid.

In het huis waar hij toen was, was ook een godvrezende vrouw. Toen hij die groette,

zei ze: „Mijnheer, u hebt beloofd dat u donderdag zou preken. Hebt u een arm en van

honger omkomend volk een maaltijd beloofd, en zult u heengaan zonder hun hetzelve

te geven? Als u dat doet, zal Gods vloek met u gaan”.

Dit had zo'n uitwerking op zijn gemoed, dat hij niet meer durfde te vertrekken, en de

gemeente diende totdat het hem door de vervolgingen onmogelijk gemaakt werd.

Tijdens het leven van Cargill werd Groot-Brittannië geregeerd door koning Karel I en

zijn zoon Karel II. Karel I kwam in 1625 aan het bewind als koning van Engeland.

Deze heeft de Kerk teleurgesteld. Men verwachtte bij zijn kroning dat hij een

beschermer des geloofs zou zijn, maar hij heeft met zijn raadsman, William Laud,

60

aartsbisschop van Canterbury, de puriteinen onderdrukt, en de roomsen met voor-

komendheid behandeld.

De Independenten hebben onder Cromwell, in 1649, deze koning, die beschuldigd

werd van landverraad, gevangen genomen. Hij werd in hetzelfde jaar onthoofd.

Zijn zoon, Karel II, heeft geregeerd van 1660 tot 6-2-1685. Deze beantwoordde ook

niet aan de verwachting van het rechtzinnige deel van het volk. Nadat hij het

Nationaal Verbond had ondertekend, heeft hij het later openlijk laten verbranden. In

plaats van de waarheid voor te staan, heeft hij de gemeente Gods bitter vervolgd, en is

als belijder van de Roomse godsdienst gestorven. De kerk van Christus heeft veel

onder deze koning geleden.

In 1662 werd Cargill zoals veel andere trouwe predikanten, afgezet. Daar juist hij

aangezien werd voor een bijzondere vijand van de regering, werden enige soldaten

gestuurd om hem gevangen te nemen. Maar in de kerk vonden zij hem niet, daar hij

door Gods voorzienigheid juist door de ene deur de kerk verliet, terwijl de soldaten

door de andere binnenkwamen.

Hij heeft zeer geleden onder het verdriet dat hij ondervond, omdat Gods werk in

Schotland verwoest werd. Ook werd zijn gezondheid aangetast door het ongeregelde

en vermoeiende leven. Zijn stem was daar zodanig door verzwakt, dat hij zich tijdens

de predicaties die hij in de open lucht hield, nog maar met de grootste moeite

enigszins verstaanbaar kon maken. Dit was een smartelijke beproeving en het

ontmoedigde hem zeer.

Om hem te helpen hadden de mensen op een dag naast hem ook de predikant John

Blackadder uitgenodigd. Cargill zou het eerste spreken en hield de voorrede over Jes.

44: 3: „Ik zal water gieten op de dorstigen”. Het volk dat in groten getale opgekomen

was, was bang dat men hem vanwege zijn gebroken stem niet zou kunnen verstaan, en

groepeerde zich zo dicht mogelijk om hem heen. Maar het behaagde de Heere zijn

tong los te maken en hem weer zo'n heldere en duidelijke stem te geven, dat er geen

luider sprak dan hij. Ook schonk de Heere hem zo'n opening in het spreken dat

Blackadder, die na hem het woord zou bedienen, zei: „Gij die zulk een predikant hebt,

hebt niet nodig dat een vreemdeling komt om voor u te preken. Maak een goed

gebruik van deze genadige bedeling”.

Na dit voorval hervatte Cargill de openluchtpreken en mocht dat met veel zegen doen.

Hij preekte, zegt Patrick Walker, vanuit de bevinding en ging tot de bevinding van

allen die de genadevolle bedelingen des Heeren aan hun ziel hadden ondervonden. Het

kwam uit zijn hart en het ging tot het hart. Geen ander sprak als hij, want zijn woorden

gingen door de hoorders heen. „Als ik me niet bedrieg”, was hij gewoon regelmatig in

zijn preken te zeggen, als hij over zaken van gewicht sprak.

Enigen spraken hem er eens over aan dat hij zo kort preekte en bad, en zeiden: „O Sir,

het is lang tussen twee maaltijden, en wij zijn in een uitgehongerde toestand. Het is

goed en liefelijk en heilzaam wat u geeft, maar waarom houdt u ons zo kort?” Hij

antwoordde: „Altijd sinds ik mijn knieën boog om in ernst te bidden, heb ik nooit

durven bidden en preken met mijn giften. En waar mijn hart niet aangedaan is, en niet

meekomt met mijn mond, achtte ik het altijd tijd voor mij om te stoppen. Van hetgeen

niet uit mijn hart komt, heb ik weinig hoop dat het tot het hart zal gaan van anderen”.

Zijn laatste preek hield hij over Jesaja 26:20: „Ga henen mijn volk! ga in uw binnenste

kamers”. Hij zette uiteen wat voor soort kamers er zijn van bescherming en veiligheid,

en nodigde de mensen allen ernstig uit om te verblijven in de holen van de bergen, en

61

bovenal om zich te verbergen in de wonden van Christus en zich te hullen in de

gelovige toepassing van de beloften die daaruit vloeien. Om de schuilplaats te stellen

onder de schaduw van Zijn vleugels, totdat de droevige vervolgingen voorbij zouden

zijn, en de duif terug zou keren met de olijftak in haar bek.

In 1681 werd hij gearresteerd door James Irvine of Bonshaw, in de buurt van

Covingtownmill. Toen deze hem vond, riep hij uit: „O gezegende Bonshaw. Een

gezegende dag waarop hij geboren werd, omdat hij zulk een grote prijs gevonden

heeft op deze morgen”. Dit omdat op Cargills hoofd een beloning van 6000 merks

stond.

Ze marcheerden zo snel ze konden naar Lanark, en brachten de gevangenen in de

gevangenis onder, terwijl de soldaten aten. Daarna lieten ze de paarden komen en

zetten ze Cargill en de anderen op de ongezadelde dieren. Bonshaw zelf bond met zijn

eigen handen Cargills voeten onder de buik van het paard door, en trok het touw zeer

hard aan. Cargill keek hem aan en zei: „Waarom bindt u mij zo hard vast? Uw

goddeloosheid is groot, maar u zult niet lang het rechtvaardig oordeel Gods

ontsnappen. En als ik me niet bedrieg, zal het juist op deze plek plaatsvinden”.

Ze haastten zich naar Glasgow, waar hij terechtgesteld zou worden. Daar in de

gevangenis, bezocht een vrouw hem wenend en vertelde dat de vijanden hem een zeer

gruwelijke dood toegedacht hadden. Dat ze gezegd hadden dat ze hem zouden

roosteren en in een ton met spijkers van een helling af zouden rollen. Hij zei: „Laten

deze verhalen jou en het volk van God niet beroeren; want het enige wat hun

toegestaan zal worden om aan mij te doen, is, mij op te knopen, mij van de strop af te

snijden en mijn oude hoofd af te hakken. En dan, vaarwel: zij hebben afgerekend met

mij, en ik met hen voor eeuwig”.

Toen het vonnis onder trompetgeschal meegedeeld werd, zei Cargill: „Dit is een

treurig geluid, maar het geschal van de laatste bazuin zal een vrolijk geluid zijn voor

mij en voor allen die bevonden worden te leunen op de gerechtigheid van Christus”.

Ze brachten hem op de vastgestelde dag naar het schavot, en staande bij de ladder

dankte hij de Heere met opgeheven handen, omdat hij nu nabij de kroon gekomen

was.

Toen hij de ladder beklom zei hij: „De Heere weet dat ik deze ladder opga met minder

vrees en minder onrust in mijn gemoed dan ik ooit had, wanneer ik de preekstoel

beklom”. Zijn laatste woorden waren: ,,Vaarwel al betrekkingen en vrienden in

Christus. Vaarwel bekenden en aardse vergenoegingen. Vaarwel lezen en preken,

bidden en geloven, verwijten en lijden.

Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest, in Uwe handen beveel ik mijn geest".

Nadat hij gestorven was door ophanging, hakte de beul zijn hoofd en dat van de

andere terechtgestelden af, en ze werden aan de Netherbowpoort bevestigd.

Eén van zijn tijdgenoten heeft over hem geschreven, dat hij van zijn jonkheid af, veel

was in eenzaam gebed. Wanneer hij zijn knieën boog in de eenzaamheid, of in het

huisgezin, hield hij zich rechtop zonder ergens op te leunen, en hij bad in die houding

met opgeheven handen. Sommigen hebben opgemerkt dat toen hij stierf, met het touw

om zijn hals, hij zijn handen ophief.

De goddeloze Bonshaw kreeg de beloning van 6000 merks niet vóór mei van het

volgende jaar. Kort daarna kwam hij weer in Lanark, waar hij en één van zijn

62

kameraden ruzie kregen. Zijn kameraad doorstak hem daarbij met een zwaard in de

buik. Bonshaw's laatste woorden waren: „God zal mijn ziel eeuwig verdoemen; het is

afgelopen”.

Alleen willen wij enkele bijzonderheden geven bij een afschrift van de kerkelijke ban,

die door Cargill, een jaar voor zijn dood, werd uitgesproken te Torwood.

De Torwood Excommunicatie (1680)

In verscheidene verhoren en laatste toespraken van stervende martelaren die hierin

voorkomen, wordt gesproken over de kerkelijke ban of de excommunicatie te

Torwood. In het uitspreken van deze ban heeft Donald Cargill sommige met name

genoemde personen van de gemeenschap der christelijke kerk afgesneden en de satan

overgegeven. Dit is een zeer gewichtige en indrukwekkende gebeurtenis geweest in de

kerk in Schotland. God Zelf heeft dit banvonnis bevestigd, en oordelen uitgevoerd

over de uitgeworpen personen.

Cargill werd gedreven door vurige ijver, welke was opgewekt door het ongelijk dat de

Zoon van God was aangedaan in het bestrijden van Zijn koninkrijk en in het doden

van Zijn volk. Hij achtte zich geroepen om de voornaamste en meest ergerlijke

werkers in deze samenzwering tegen Christus, de satan over te geven. Hij had vooraf

ernstig gezocht om medewerking van zijn broederen, Maar hij verkreeg die niet.

Daarom bleef hem niets anders over dan het werk alleen te doen, of het ongedaan te

laten. Aan de laatste gedachte kon en wilde hij niet toegeven. Hij overwoog dat al

soorten van wapenen tegen deze gezworen vijanden van Christus waren gebruikt,

behalve de christelijke ban, en dat het inhouden van dit wapen de kerk zou brengen

onder het oordeel, waarmee de gemeente van Pergamus werd bedreigd, dat „Christus

krijg tegen haar zou voeren met het zwaard Zijns monds,” indien zij de vijanden niet

uitwierpen.

Het was in de maand september van het jaar 1680, dat Cargill deze goddeloze

mannen, onder wie zich koning Karel II bevond, uit de kerkgemeenschap wierp.

Gedurende enige dagen vóór deze gebeurtenis was hij veel alleen, zowel overdag als

in de nacht, en hij sprak weinig, zelfs in gezelschap. Alleen zeide hij tot enkelen, dat

hij „met de bazuin die God in zijn hand had gesteld, een stoot had te geven, die

klinken zou in de oren van velen in Brittannië, en andere gedeelten van Europa.”

In de morgen van die gewichtige dag wist niemand van zijn vrienden wat er gebeuren

ging, dan alleen Walter Smith aan wie hij zijn gedachten had bekend gemaakt.

Nadat hij gepreekt had over Ezech. 21 : 25-27: „En gij, o onheilig, goddeloos vorst

Israëls! wiens dag komen zal ten tijde der uiterste ongerechtigheid,” gaf hij een korte

en gepaste verklaring van de aard, oorzaken en einden van de christelijke ban. Daarna

gaf hij te kennen dat de beweegredenen die hem dreven, geen persoonlijke driften

waren, maar dat zijn consciëntie hem aandreef zijn plicht te doen, en dat hij handelde

uit ijver voor God.

Daarna sprak hij het kerkelijk vonnis uit.

Daar in deze excommunicatie ook de redenen worden genoemd waarom het gezag van

Karel II niet door oprechte christenen werd erkend, en de oorzaken worden genoemd

waarom de verdrukte kerk in Schotland streed tegen haar vervolgers, volgt hier een

volledig afschrift van de ban die door Cargill werd uitgesproken.

Ik, een dienaar van Jezus Christus, van Hem gezag en macht ontvangen hebbende,

excommuniceer en werp uit de ware kerk en geef over aan de satan, en spreek in Zijn

63

Naam en door Zijn geest het banvonnis uit over Karel II, koning, (sinds februari

1685) op grond van de volgende reden:

1. Wegens zijn onbeschaamd spotten met God, daarin, dat nadat hij zijn eigen zonden, de

zonden van zijn vader en de afgoderij van zijn moeder had erkend, en zich daartegen

plechtig had verbonden, in een verklaring te Dunfermline op 16 augustus 1650, hij

niettegenstaande dit alles meer openlijk in deze zonden heeft geleefd, dan allen die

hem zijn voorgegaan.

2. Wegens zijn gruwelijke meineed, nadat hij minstens tweemaal het verbond plechtig

had ondertekend, het zó vermetel heeft verloochend en verworpen, dat hij heeft

bevolen dat het door de hand van de beul zou worden verbrand.

3. Wegens het herroepen van al wetten tot vaststelling van godsdienst en reformatie,

waartoe dat verbond verplichtte, en heeft wetten ingevoerd om het tegendeel te

bevorderen, en werkt nog voor de invoering van het pausdom in deze landen.

4. Wegens het oproepen van legers om des Heeren volk te verdelgen, die stonden in hun

eigen rechtmatige verdediging, en voor hun vrijheden en rechten tegen tirannie,

onderdrukking en onrecht der mensen, en wegens het bloed van des Heeren volk dat

hij vergoten heeft in velden, op schavotten en ter zee, omdat zij stonden voor de

godsdienst en voor gerechtigheid, terwijl zij in al andere dingen meest gewillig

waren hem gehoorzaamheid te bewijzen, indien hij had geregeerd overeenkomstig

zijn verbond en eed.

5. Wegens zijn volharding in vijandschap en in het vervolgen van ware protestanten,

wegens het begunstigen en helpen van het pausdom, zo hier als elders, en heeft tot

het uiterste van zijn macht, de uitvoering van rechtvaardige wetten tegen de roomse

kerk, verhinderd.

6. Wegens zijn verzwakken van het koninkrijk, door zijn menigvuldig pardonneren van

moordenaars, hetwelk aan geen koning is toegestaan, als zijnde in uitdrukkelijke

strijd met de wet van God, zodat hij het plegen van moorden heeft aangemoedigd, tot

bezoedeling van het land met bloed.

7. Eindelijk om al andere dingen voorbij te gaan, hij heeft zicht schuldig gemaakt aan

overspel en bloedschande, aan dronkenschap, en heeft gehuicheld voor God en

mensen, en heeft zich gehouden aan zondige beloften die hij gedaan heeft.

Vervolgens, door hetzelfde gezag, en in dezelfde Naam, ban ik uit de gemeenschap

der ware kerk, en geef ik aan satan over, Jacobus, Hertog van York, (broer van

Koning Karel II) en dat wegens zijn afgoderij, terwijl ik nu niet zal spreken over

enige andere zonden dan wat door hem in Schotland bedreven is, waar hij afgoderij

heeft ingevoerd, om des Heeren land te verontreinigen, en heeft anderen verleid en

aangemoedigd hetzelfde te doen.

Vervolgens, door hetzelfde gezag, en in dezelfde naam, ban ik uit de gemeenschap

der ware kerk, en geef ik aan satan over, Jacobus, hertog van Monmouth, omdat

hij op zijns vaders onrechtvaardig bevel in Schotland gekomen is, en heeft legers

aangevoerd tegen des Heeren volk, dat gedwongen werd op te staan, als wordende

gedood in en om de zuivere dienst van de ware God, en wegens het weigeren van

een stilstand van wapenen, op die morgen te Bothwell Bridge, en heeft niet willen

horen naar de klachten over onrecht, kwaad en onderdrukking der kerk aangedaan.

Vervolgens, krachtens hetzelfde gezag, en in dezelfde Naam, ban ik uit de

gemeenschap der ware kerk, en geef ik aan satan over, Johannes, Hertog van

Lauderdale, (aartsbisschop) wegens zijn vreselijke godslastering, inzonderheid om

64

dat woord tot de prelaat van St. Andrews: „Zit aan mijn rechterhand, totdat ik uw

vijanden zal gezet hebben tot een voetbank uwer voeten.” (Uit deze tekst sprak ds.

Henderson op de eerste Synode ná de Verbondssluiting, 1638.) Wegens zijn

godloochenend schertsen met het Woord van God, zijn spotten met de godsdienst en

met hen die de Heere vrezen. Wegens zijn afval van het verbond en van het werk van

reformatie, en zijn tegenstand daartegen, nadat hij daarvan een belijder is geweest,

daarvoor heeft gepleit en daartoe heeft aangespoord. Wegens zijn overspelen en

onreinheid; wegens zijn raad geven en bijstaan van de koning in al zijn tirannieën, in

zijn samenzweren en woeden tegen de ware godsdienst; wegens zijn spelen op des

Heeren dag en ten laatste wegens zijn gebruikelijk en aanhoudend vloeken.

Vervolgens, krachtens hetzelfde gezag, en in dezelfde Naam, ban ik uit de

gemeenschap der ware kerk, en geef ik aan satan over, Johannes, Hertog van

Rothes, wegens zijn meineed, en wegens zijn overspelen en onreinheid; wegens het

gebruik maken van des Heeren dag voor zijn dronkenschap; wegens zijn belijden en

erkennen dat hij bereid en gewillig is het pausdom in dit land in te voeren, op bevel

van de koning; wegens de heidense, barbaarse en ongehoorde wreedheid, bedreven

tegen de waardige heer David Hachston; en ten laatste wegens zijn gebruikelijk

vloeken, zweren en dronken zijn.

Vervolgens, krachtens hetzelfde gezag, en in dezelfde Naam, ban ik uit de

gemeenschap der ware kerk, en geef ik aan satan over George Mac Kenzie, des

konings advocaat, wegens zijn afval, in zich over te geven aan een losbandig leven,

nadat hij begonnen was met een gedaante van Godzaligheid; wegens zijn

aanhoudend pleiten tegen het volk des Heeren, en hen te vervolgen tot de dood, en

hun ten laste te leggen, dingen, waarvan hij in zijn geweten overtuigd was, dat ze

waren tegen het woord van God, tegen de waarheid, tegen de rede en tegen de oude

wetten van dit koninkrijk; wegens zijn pleiten voor moordenaars en andere

misdadigers, die voor God, en door de wetten van het land, behoorden te sterven;

wegens zijn goddeloze, dwaalzieke en godslasterlijke beginselen, in druk uitgegeven

aan de wereld in zijn vlugschriften en schotschriften.

Ten laatste, krachtens hetzelfde gezag, en in dezelfde Naam, ban ik uit de

gemeenschap der ware kerk, en geef ik aan satan over, Thomas Dalziell, wegens

zijn aanvoeren van legers, hen bevelende het doden, beroven, plunderen en

onderdrukken van het volk des Heeren, die vrije burgers zijn in dit koninkrijk;

wegens het uitvoeren van wetteloze tirannie en onrechtvaardige wetten; wegens zijn

bevel een zekere Finlay van Newmills, dood te schieten, zonder enige vorm van

proces, burgerlijk of militair, terwijl deze Finlay niet schuldig stond aan iets wat

zijzelf een misdaad rekenen, wegens zijn ontuchtig en goddeloos leven, liggende in

overspel en onreinheid van zijn jeugd af, met een verachting van het huwelijk,

hetwelk een ordinantie Gods is; wegens zijn godloochenend en ongodsdienstig leven

en wegens zijn andere ongerechtige daden, bij het uitoefenen van zijn macht."

Ik meen, dat niemand die Gods Woord aanvaardt, deze vonnissen als onrechtvaardig

kan beschouwen. Het mag zijn dat sommigen, om de machten te vleien, ze ontijdig en

niet formeel zullen noemen, daar er geen waarschuwing gegeven is en geen bewijzen

zijn geleverd.

Maar tot antwoord diene, dat er waarschuwing gegeven is, en wat de bewijzen betreft,

die behoefden niet geleverd te worden, daar de daden bekend en openbaar zijn, en de

65

meeste daarvan worden door hen erkend en zij pochen erop. En daar de oorzaken onze

handeling rechtvaardigen, en zij heeft plaats gehad door een bedienaar van het

Evangelie, en op zulk een wijze als de tegenwoordige vervolging ons toeliet, zo is het

vonnis rechtvaardig. En er zijn geen koningen of leraars op aarde, die, zonder

bekering van de personen, deze vonnissen onder enige voorwaarde kunnen

veranderen. God, Die deze ordinantie heeft ingesteld, is daarom te meer verbonden ze

te bekrachtigen, en allen die de Schriften aanvaarden, behoren deze vonnissen te

erkennen.

Misschien zullen sommigen toch denken, dat, ofschoon de vonnissen niet

onrechtvaardig zijn, de gestrengheid daarin dwaas is.

Wij zullen hierop niets antwoorden, dan dit: Zouden zij met onze God handelen als

niet een afgod? Zouden zij met Zijn volk handelen als met moordenaars en mis-

dadigers, en zouden wij Zijn zwaard niet tegen hen trekken?

De volgende zondag preekte Cargill te Fallowhill. In zijn voorafspraak zei hij:

„Ik weet, ik word en zal verdoemd worden door velen om hetgeen ik gedaan heb toen

ik deze goddeloze mannen excommuniceerde. Maar verdoeme mij, wie wil, ik weet

dat het goedgekeurd is door God, en ik ben verzekerd dat wat ik op aarde gedaan heb,

bezegeld is in de hemel; want als ik ooit de Geest van God kende, en duidelijk was in

mijn roeping voor enig deel van mijn ambt, was het in deze handeling.

Ik zal u twee tekenen geven waarbij u zult weten dat ik me niet bedrieg.

1. Als enige van deze mannen niet de uitspraak op zich gebonden vinden

voordat zij sterven, noch verplicht zullen zijn het vanuit hun verschrikkingen

tot de ontzetting van anderen te erkennen, en

2. Als deze mannen de gewone dood der mensen sterven, dat dan God mij

nooit gezonden heeft, noch door mij heeft gesproken”.

Rechtvaardig oordeel Gods

Het is bekend hoe het met deze mensen afgelopen is. Bij het vermelden van hun

uiteinde, zullen wij dezelfde volgorde houden als in de over hen uitgesproken ban.

1. Koning Karel II werd in februari 1685 ziek. Hij bracht zijn tijd door met wijn en

vrouwen, en was onverschillig omtrent hemel of hel. Toen hij voelde dat hij ging

sterven zat hij in bed met een van de lichte vrouwen, die het meest in zijn gezelschap

was. Hij riep brullende uit: O, dwaze man die ik geweest ben, ik heb mijn beste

onderdanen vermoord.” Geen woord sprak hij over zijn vrouw, de koningin, wel over

de actrice waarmee hij toen in overspel leefde. Kort voor zijn dood liet hij nog de

Roomse priester Huddleson roepen. Die paste de laatste sacramenten toe. Het gerucht

dat hij vergiftigd was, en dus geen natuurlijke dood gestorven was, ging al spoedig

rond. Enige artsen zouden daarom het lijk onderzoeken, maar toen ze kwamen bleek

de gehele maag al verwijderd te zijn. In het lichaam vonden ze vreemde zwarte

vlekken. Een Rooms chirurg sprak onomwonden uit dat Karel vergiftigd was. Niet

lang daarna stierf hij zelf een onnatuurlijke dood.

Weinigen zijn met minder statie begraven dan Karel II. Hij kreeg een ezelsbegrafenis.

Ergens in de kapel van Hendrik VII is hij bijgezet. Nakomelingen had hij velen, maar

geen van hen was een wettig kind. Hij werd opgevolgd door de hertog van York,

Jacobus VII.

2. De Hertog van York, Jacobus VII heeft geen middelen geschuwd om het Rooms-

katholicisme te verbreiden toen hij koning geworden was. De vervolgingen werden

zwaarder, de vervolgers konden feller woeden tegen de verdrukte kerk. Rond 1686

66

zwoeren de Covenanters hem af als koning. Nog meer bloedvergieten was het

antwoord. Van de martelingen leek hij te genieten. Zelfs als die zo zwaar werden dat

de anderen door afschuw bevangen, weggingen uit de vertrekken, bleef hij het

onbewogen en zelfs met een zekere interesse aanzien.

Maar ook de rest van het volk begon de verdrukkingen moe te worden. Men zocht

hulp in het buitenland tegen de eigen vorst en vond die al spoedig bij de schoonzoon

van Jacobus, Willem III van Nederland. Die stak in 1688 over en bracht Jacobus'

regering ten einde, evenals de vervolgingen.

Jacobus vluchtte naar St. Germain in Frankrijk. Daar is hij ook tot aan zijn dood in

ballingschap gebleven, ondanks enige mislukte pogingen om de macht in Engeland en

Schotland toch weer in handen te krijgen. Jacobus woonde de missen en de andere

ceremoniën getrouw bij. Onder de mis raakte hij onwel. Men bracht hem naar zijn

woning. Daar leefde hij nog enige dagen. Toen hij stierf braakte hij stromen bloed uit

zijn mond. in Frankrijk.

3. Jacobus, Hertog van Monmouth, was een van de vele buitenechtelijke kinderen

van Karel II, Hij was een zeer bekwaam legeraanvoerder. Hij was het die naar

Schotland gestuurd werd om de opstandige Covenanters te bedwingen, en hij voerde

het bevel over het leger dat bij Bothwell Bridge tegen de Covenanters streed. Een hem

aangeboden wapenstilstand had hij verworpen.

Vreselijk hebben de troepen, waarover hij het bevel voerde, huis gehouden onder de

verslagen Covenanters: ze werden afgeslacht. Toch moet het gezegd worden dat hij

niet gewild heeft dat ze allen gedood zouden worden. Hij was na de slag lankmoediger

dan de meeste van zijn officieren. Geen der geëxcommuniceerde is een smadelijker

dood gestorven. Nadat Karel II vergiftigd was, viel Monmouth met een leger

Schotland binnen met de bedoeling zelf koning te worden. Hij en zijn legers werden

verslagen en hij moest vluchten. Onderweg verwisselde hij zijn kleding met die van

een herdersjongen. Maar de vijanden zetten honden op zijn spoor. Die vonden hem

bevend van angst onder een paar struiken. Direct na zijn gevangenneming begon hij

aan de koning te schrijven. Alles wilde hij geven en toegeven voor zijn leven. Hij

beloofde Rooms-katholiek te worden om Jacobus te vleien. Een vreselijke doodsangst

had hem aangegrepen. Alles was tevergeefs. Jacobus was niet te vermurwen. Pas vlak

voor zijn smadelijke dood op het schavot, kreeg Monmouth weer iets van zijn moed

terug. Maar zijn dood was niet gemakkelijk. Zeven slagen moest de beul met zijn bijl

geven voor dat het hoofd eraf was, en het aan de poort bevestigd kon worden.

4. De Hertog van Lauderdale verzwakte en ging genezing zoeken bij de

geneeskrachtige bronnen van Tunbridge Wells in Zuid Engeland. Hij maakte van zijn

buik zijn God, en stierf op een privaat, 24-8-1682. Men schrijft, dat hij ongezegend

was door zijn meester en vervloekt door het volk.

5. John, hertog van Rothes

Hij heeft hetzelfde exemplaar van de Solemn League belijdenis ondertekend als

Cargill, wiens vriend hij ook was, en wiens vijand hij werd.

Hij was het die samen met James Sharp en de hertog van Lauderdale meineed pleegde

in de zaak van James Mitchell. Toen een van de eerste martelaren, Hugh Mackail,

gepijnigd werd was het Rothes die de martelingen verzwaarde. Evenals M'Kenzie was

hij een zeer wreed man en daarbij een grote dronkaard.

Toen Cargill gevangen genomen werd was lord Rothes ziek. Maar hij liet zich naar de

rechtszaal brengen. Hij zwoer in de zaal dat hij Cargill een verschrikkelijke dood zou

67

laten sterven. Maar Cargill bleef rustig en zei: „Mijnheer Rothes, houd op met uw

bedreigingen, want wat dood ik ook sterven zal, uw ogen zullen het niet zien”.

Lord Rothes is naar huis gegaan. Steeds verschrikkelijker kwam de dood nabij. Hij

werd radeloos. Hij liet de predikanten van zijn vrouw, van wie hij wist dat ze de

Covenanters steunde, roepen, want de bisschoppen waar hij zelf mee omging, waren

wel goed om mee te leven maar niet om mee te sterven.

De oude John Carstairs kwam bij hem. Rothes schudde op zijn bed onder de

verschrikkingen. Hij zei op zijn sterfbed: Wij allen dachten dat het weinig te

betekenen had wat die man deed, toen hij ons, uit de gemeenschap der kerk wierp,

maar ik voel de sententie nu op mij drukken, en het zal mij eeuwig drukken.

6. Sir George Mac Kenzie. Ook hij was aanvankelijk een verdediger van het

presbyterianisme; ook van hem had men goede verwachtingen, maar ook bij hem

kwam men bedrogen uit. Geen van de vervolgers heeft zoals hij, zó persoonlijk de

vervolgingen geleid. Van elk vonnis, of het nu tegen de aanzienlijkste of tegen de

eenvoudigste gevoerd werd, had hij kennis. Met een niets en niemand ontziende haat

heeft hij Gods kerk vervolgd in Schotland; heeft hij de schavotten rood gekleurd met

het bloed van de vervolgden.

Bij de martelingen was hij vaak persoonlijk aanwezig, en gaf hij de bevelen om de

martelingen te verzwaren als de schuldigen naar zijn zin niet vlug genoeg toegaven.

Zijn bijnaam „Bluidy M'Kenzie” bloeddorstige M'Kenzie had hij niet ten onrechte.

Maar niet alleen met vonnissen, ook met zijn geschriften heeft hij zich tegen de

Covenanters geweerd. En hij was een briljant schrijver. Vlijmscherp en sarcastisch

wist hij zijn verachting en zijn haat tegen Gods volk te formuleren.

Cargill heeft M'Kenzie nog eens gezien. Dat was vlak voor zijn dood. M'Kenzie las

het vonnis dat hij tegen Cargill opgesteld had. Er stond in dat Cargill, „aangezien hij

al Godsvreze van zich afgeworpen had, schuldig was”. Toen M'Kenzie dat las,

onderbrak Cargill hem en wijzend naar M'Kenzie zei hij: ,,De man die er de oorzaak

van is dat dit papier zo geschreven is in deze vorm, heeft dit gedaan tegen het licht van

zijn eigen consciëntie, want hij weet dat ik Godvrezend geweest ben van mijn jeugd af

aan. Maar ik zeg: de man die de Heilige Schrift in zijn hand genomen heeft, en gezegd

heeft dat het nooit goed met dit land zal gaan totdat dat boek vernietigd zou zijn; ik

zeg: hij is de man die weggeworpen heeft al vreze Gods".

M'Kenzie werd toen razend, maar hij kon het niet ontkennen.

Bluidy George M'Kenzie stierf in Londen op 8 mei 1691. Zijn dood is vreselijk

geweest. Hij braakte en spuwde het bloed uit in grote hoeveelheden, en uit al

openingen van zijn lichaam stroomde het bloed. Zo stierf de bloedige George M'Ken-

zie.

7. Thomas Dalzell of Binns

Thomas Dalzell was een merkwaardige verschijning. Hij had een lange witte baard,

die hij sinds de dood van Karel I niet meer geschoren had, en die tot zijn gordel reikte.

Hij liep barrevoets en was gekleed in een soort pij. Hij was een zeer wreed man.

Covenanters die in zijn handen vielen wachtte een verschrikkelijk lot. Woedend was

hij op Monmouth geweest, die na de slag bij Bothwell Bridge volgens hem veel te

lankmoedig omgesprongen was met de gevangenen, en ze niet direct had afgemaakt.

De mensen die hij te pakken kreeg, dreigde hij te roosteren en te villen, en hij deed het

ook: hij vermoordde ze in koelen bloede. Hij liet zijn soldaten de huizen van de

mensen die niet tot de episcopale kerk behoorden, leegplunderen.

Dalzells gezondheid was altijd goed geweest. Op 20 augustus deed hij nog mee om

68

Covenanters te verbannen. Op 23-8-1685 dronk hij met enkele anderen op zijn

lichaamsinkervingen. Plotseling viel hij neer op de grond en stierf.

Cargill heeft een uitvoerig geschreven getuigenis nagelaten. Deze is niet in dit boek

opgenomen.

Hieronder volgt zijn laatste toespraak vanaf het schavot te Edinburgh.

Dit is de blijdste dag die ik ooit gedurende mijn pelgrimsreis op aarde zag. Mijn

vreugde is nu begonnen, en ik weet dat ze nooit weer zal worden afgebroken. Ik

gevoel zowel mijn aandeel, als Zijn waarheid; de zekerheid van de ene en de dier-

baarheid van de andere. Het is bijna dertig jaren geleden dat Hij mij van mijn aandeel

verzekerd heeft, en sedert die tijd, hoewel er veel zonde is tussengekomen, was ik

nooit buiten een verzekering van genade, en ook niet lang zonder gevoel van Zijn

genadige tegenwoordigheid. Hij heeft mij genadiglijk geschraagd, en mijn leven

onderhouden en mij nooit laten varen, ofschoon ik dikwijls ben afgeweken. Hij heeft

mij de wonderlijke dierbaarheid van Zijn genade betoond, niet alleen in ze mij eerst te

schenken, maar ook in vernieuwde en menigvuldige schuldvergeving. Ik ben een man

van grote zonden geweest, maar Hij is een God van grote ontferming geweest.

En nu ik hier sta, heb ik, door vrije genade, een consciëntie, zó vredig en rustig, alsof

ik nooit gezondigd had. Het is lang geleden dat ik het, door Gods ontferming en door

Christus' verdiensten, kon wagen voor een eeuwigheid, en toch behield de dood iets

afschrikwekkends voor mij. Maar dat is weggenomen, en nu is de dood voor mij niets

anders dan mij zelf te werpen in de armen van mijn Bruidegom, en met Hem in vrede

neer te liggen. Maar hoe het met mij ook zal gaan in de laatste ogenblikken, indien

God voor mij de poort nauw wil maken, of dat ik door mensen zal worden gestoord,

de zaak ligt vast en het zal wèl zijn. Ik heb om heiligmaking gezocht, ik heb de

waarheid gepredikt, en ik ben meest bezig geweest in geestelijke zaken. Niet dat ik de

dingen betreffende onze tijden heb gering geacht, maar ik had altijd in mijn

gedachten, dat niemand iets kon doen in de grote en openbare zaken van God, zo hij

niet recht was in zijn wegen. O, dat allen deze weg gehouden hadden, want dan

zouden er minder afvalligen geweest zijn.

De godsdienst van het land, en de ijver voor onze verplichtingen, gaan te niet, door

een onverschillige, verfoeilijke en dode vormelijkheid. Mijn ziel beeft bij de gedachte

hoe weinig van wedergeboorte wordt beleefd onder leraars en belijders in Schotland.

O, hoe hebben de leraars in Schotland de zaak van Christus verraden en zielen

bedrogen. Zij zijn zelf niet ingegaan en hebben anderen verhinderd in te gaan.

Wat de belijders betreft, ik heb hun deze raad te geven, dat zij nauw zullen

onderzoeken aangaande hun eigen wedergeboorte, want de meesten van hen hebben

daaraan nog te beginnen. Laat niemand denken dat hij de praktijk der ware

Godzaligheid heeft, die niet een ijver heeft voor de openbare eer van God.

Er is een klein overblijfsel in Schotland, van wie mijn ziel grote troost heeft op aarde.

Ik wens dat u zult toenemen in heiligheid, aantal, liefde en gehoorzaamheid. Scheidt u

af van die mannen die van ons zijn uitgegaan en twist niet langer met hen, want zij

kunnen niet overtuigd worden dan door het oordeel. Tracht uw consciëntie zuiver te

houden en ga voorwaarts. Want hoe dichter u bij God zijt, en hoe verder van al

anderen, hetzij verklaarde vijanden of lauwe predikers, of belijders, zoveel te beter zal

het voor u zijn. Mijn prediking heeft grote vervolging veroorzaakt, maar ik vrees dat

het gemis van die prediking nog erger zal veroorzaken.

69

Ik heb de waarheid van God aan anderen gepredikt. „Ik heb geloofd, daarom sprak

ik.” Mijn consciëntie beschuldigt mij niet dat ik de waarheid heb gepredikt, zelfs niet,

ziende dat er vervolging door is veroorzaakt. Deze dag zal ik met mijn bloed al

waarheden die ik ooit heb verkondigd, bezegelen. En wat in strijd is met hetgeen ik

heb beleden, zal eerlang door Gods oordelen in de consciënties der mensen openbaar

worden.

Ik heb een vredige kalmte in mijn ziel, en grote onderwerping in de weg die ik gaan

moet, daar de voorzienigheid van God daarin heerlijk openbaar komt. Ik kan niet

anders zien, dan dat God het nodig acht voor Zijn heerlijkheid, mij op deze wijze tot

mijn einde te brengen, en mij te ontslaan van mijn arbeid. Mijn ziel zou buitengewoon

bezwaard zijn voor het overblijfsel, ware het niet dat ik denk dat de tijd kort zal zijn.

Houdt vast aan de waarheid, want dit is de weg die nu vervolgd wordt.

Nadat hij op het schavot gekomen was, staande met zijn rug naar de ladder, sloeg hij

zijn ogen op de menigte, en vroeg hun aandacht. Nadat hij een gedeelte van de 118de

Psalm gezongen had, van het zestiende vers tot het einde, zag hij om zich heen, en

vroeg met een glimlachend gelaat aan het volk om zich in te spannen en te luisteren

naar enkele woorden die hij kort wilde richten tot drie soorten.

Eerst, allen u die voorgaat in het vervolgen van het werk en van het volk van

God, o, wacht u om des Heeren wil, en sta af van zulk een loop, indien u wilt

ontkomen aan de eeuwige toorn die een pijn zal zijn verre uitgaande boven alles wat

ons wordt aangedaan door de handen van wrede en bloeddorstige moordenaars.

Hierop werden de trommels geslagen.

Daarop zei hij met een vredig en vriendelijk gelaat: u ziet dat wij geen vrijheid hebben

te spreken, tenminste niet wat wij willen spreken. Maar God kent onze harten. Maar i,

die predikers en belijders zijt in de kerk van Schotland, die vermoeid zijt in het

wachten op de Heere, en die u hebt afgekeerd van Zijn weg, en geraakt zijt in een

koers van grove besmetting en afwijking, waarlijk ik beef, wanneer ik bedenk wat van

u worden zal.

U allen, die behoort tot het arme overblijfsel, die meer bevreesd bent voor zondigen

dan voor lijden, die bidt om Christus' wederkeren tot Schotland, opdat Hij Zijn eigen

kroon zal dragen en zal regeren als Koning over Sion, in spijt van allen die Hem

tegenstaan, hetzij duivels of mensen; ik zeg tot u, die aldus wacht: blijft wachten, en u

zult niet beschaamd worden. Want óf uw ogen zullen het zien, of anders zult u sterven

in het geloof dat Hij zal wederkeren. En indien u met Hem lijden zult, zo zult u ook

met Hem regeren, en deze regering zal heerlijk en eeuwig zijn.

Ik zal u nu zeggen waarom ik hier gebracht ben om te sterven, en ik zal u

rekenschap geven van mijn geloof, hetwelk ik zal doen in tegenwoordigheid van de

levende God, voor Wien ik straks zal verschijnen.

De oorzaak waarom ik veroordeeld ben, hier heden te sterven, is mijn

afwijzing van een gezag dat onwettig geoefend wordt, want in plaats dat naar Gods

wet wordt geregeerd, wordt tegen Hem gestreden. Ik wijs af al overheersing van de

consciënties der mensen wanneer de vrijheid van Christus' kerk daardoor wordt

aangetast. Ik denk dat de twist des Heeren tegen dit land is ontstaan omdat er niet

zoveel godsdienst des harten en oefeningen der ziel geweest zijn, onder leraars en

belijders, als er scheen te zijn, toen het land Christus en Zijn waarheid aanvaardde. Ik

wenste dat er meer ware bekering was, want dan zou er niet zoveel afwijking zijn,

waartoe velen vervallen, uit vrees voor lijden en uit begeerte gerust te kunnen leven.

70

Er zijn zo weinigen die strijden voor Christus en Zijn zaak.

Nu, wat mijzelf betreft, ik dank God dat onder alles waarvan ik beschuldigd

ben, mijn consciëntie mij niet veroordeelt. Ik zeg niet dat ik vrij ben van zonde. Maar

ik ben in vrede met God, door een geslachte Middelaar. Ik geloof dat er alleen in

Christus zaligheid is. Ik verafschuw die bijgelovige weg van godsdienstige eer te

bewijzen aan engelen en heiligen, hetwelk in strijd is met het Woord van God. Ik

verafschuw het steunen op eigengerechtigheid en op Roomse boetedoeningen. Ik dank

de Heere, dat ik gedurende meer dan dertig jaar vrede met God heb gehad, en die

nooit geheel verloren heb. Nu, op heden, ben ik even verzekerd van mijn deel aan

Christus en van vrede met God, als alles in deze Bijbel en de Geest van God mij kan

geven. Ik ben niet meer verschrikt door de dood, of bevreesd voor de hel vanwege de

zonde, dan of ik nooit zonde had gedaan, want al mijn zonden zijn mij kwijtgeschol-

den en weggewassen door het dierbaar bloed en de voorspraak van Jezus Christus.

Ik ben ten volle overtuigd dat het Gods weg is voor welke ik lijd, en dat Hij

heerlijk zal wederkeren tot Schotland. Maar dit zal een verschrikking zijn voor velen.

Daarom smeek ik u, verliest de moed niet in de weg van Christus, of om de oorzaak

waarom ik mijn leven moet afleggen en de eeuwigheid moet intreden, waar mijn ziel

zo vol van Hem zal zijn als ik maar kan verlangen. En nu, dit is de liefelijkste en

meest heerlijke dag die mijn ogen ooit aanschouwden.

Ik dring er bij u op aan, zoekt de Schriften te weten en te geloven, want zij zijn

de waarheid van God. Deze heb ik gepredikt, en deze geloof ik vast. O, bereidt u voor

op oordelen, want zij zullen smartelijk zijn en plotseling komen. Vijanden gaan nu

woedend te keer tegen de weg en het volk van God. Maar eerlang zullen zij woeden

tegen elkander, tot hun eigen ondergang.

Toen hij zijn voet op de ladder zette, zei hij: “De Heere weet dat ik deze ladder opga

met minder vrees en onrust, dan ik ooit had wanneer ik de preekstoel beklom om te

preken. Nu ben ik dicht bij het bezit van mijn kroon, welke zeker is. Ik dank God, en

ik verzoek u allen hem te danken, dat Hij mij hier gebracht heeft, en mij doet

triomferen over duivels en mensen en zonde. Zij zullen mij niet meer verwonden.

Ik vergeef al mensen het kwaad dat zij mij hebben gedaan, en ik bid God dat Hij al het

kwaad wil vergeven dat de uitverkorenen tegen Hem hebben bedreven. Ik bid dat zij

die lijden, zullen bewaard worden voor zonden en dat zij hun plicht zullen verstaan.”

Daarna heeft hij gebeden. Toen lichtte hij de oogdoek op en zei:

Vaarwel al betrekkingen en vrienden in Christus; vaarwel bekenden en al aardse

genietingen; vaarwel lezen en preken, bidden en geloven, afdwalingen, kastijdingen

en lijden.

Welkom onuitsprekelijke vreugde in de Heilige Geest der heerlijkheid. Welkom

Vader, Zoon en Heilige Geest. In Uw handen beveel ik mijn geest.

Daarna stootte de beul hem van de ladder, waarna hij enige ogenblikken later inging

in de vreugde Zijns Heeren.

71

15. WALTER SMITH, 27 juli 1681

Walter Smith werd geboren te St. Ninians parochie in 1655. Hij heeft onder andere

gestudeerd in Utrecht. Walter was theologisch student die reeds preekte. Hij stierf met

zijn hoofd op de borst van Donald Cargill.

De hoofden van de 3 theologen werden afgehakt en op de Netherbow poort gezet.

Het laatste getuigenis van de stervende Walter Smith

Geliefde vrienden en bekenden

Daar ik verlang, dewijl ik nog in het lichaam ben, mijn medeleven met u te betuigen in

uw onderscheidene moeilijkheden, en te weeklagen over de omstandigheden van de

Kerk, waarvan wij zonen en dochteren zijn, doe ik een verzoek aan u.

Ik laat dit verzoek op u, en ik laat het aan u na, dat u een gedeelte van uw tijd zult

afzonderen, om, tot vertroosting van uw ziel, uw God en mijn God dank te zeggen en

te verheerlijken, voor het lot dat Hij van eeuwigheid voor mij arme, onwaardige heeft

bestemd, en uitgekozen voor de tijd en tot in eeuwigheid. Hij heeft voor mij

weggelegd de onmiddellijke genieting van Vader, Zoon en Heilige Geest, één God,

onbegrijpelijk en onveranderlijk in Zijn wezen, wijsheid, macht, heiligheid,

rechtvaardigheid, goedheid en waarheid, en dit omdat Hij mij een mens en een

christen gemaakt heeft.

Nu zet ik mijn zegel op al Zijn waarheden, die in Zijn Woord zijn geopenbaard, en

bijzonder op deze:

1. Dat Hij is één God, Vader, Zoon en Heilige Geest. Maar helaas; wie kan aan Hem

denken, wie kan van Hem horen of over Hem spreken op de rechte wijze? O, Hij

is God! Hij is God!

2. Dat Hij de mens goed en recht gemaakt heeft, en ofschoon wij onszelf hebben

verwoest en onbekwaam gemaakt iets goed te doen, zolang wij buiten Christus

zijn, wij evenwel zijn onder de verplichting van de gehele wet, welke is de

volmaakte regel van gehoorzaamheid.

3. Dat mijn Heere (ja door vrije genade kan ik zeggen, mijn Heere Jezus Christus) in

de wereld kwam om zondaren zalig te maken. Ik mag zeggen, dat Hij mijn

zonden heeft bedekt, vergeven, verhinderd en verborgen voor de wereld, zonden

in mij, die snood en afschuwelijk waren door vele verzwarende omstandigheden.

4. Dat „tenzij iemand wederom geboren worde, hij in het koninkrijk Gods niet kan

ingaan!” Mijn vrienden, dit is de nieuwe geboorte, dit is wedergeboorte, waarover

ik spreek, waarvan het grootste gedeelte, zelfs van belijders, naar ik vrees,

vreemdelingen zullen bevonden worden.

5. Ik zet mijn zegel op de waarheid van die dierbare belofte: „Want Hij heeft

gezegd: Ik zal u niet begeven en Ik zal u niet verlaten,” zowel als op al andere

beloften van dezelfde strekking. Ik ben ervan verzekerd, dat Hij mij heeft

gedragen door verschillende toestanden van het leven en door vele bijzondere en

onderscheidene moeilijkheden en moedbenemende zwarigheden. Maar afgezien

72

van deze uitwendige dingen, waarop de goddeloze vervolgers mogen pochen,

zoveel als zij willen, heeft Hij mij tot Zichzelf geleid door de onderscheidene

trappen van zielsoefening en de smarten der wedergeboorte. Dit, dit mijn

vrienden, is het bijzondere en onderscheidene merkteken van een heilige.

Hierdoor, en hierdoor alleen, „gaan wij over van de dood in het leven.”

6. Ik blijf trouw aan de „Belijdenis des Geloofs” en aan het werk der Reformatie,

inzonderheid aan de waarheden in het achttiende hoofdstuk daarvan, in

betrekking tot de zekerheid van genade en zaligheid.

Helaas! De onwetendheid van dit geslacht is groot. Mijn lieve vrienden, ik laat dit

als mijn laatste raad aan u: maakt gebruik van het boek, hetwelk bevat de

‘Belijdenis des Geloofs’, de Catechismus, de ‘Inhoud der zaligmakende kennis,’

de ‘Praktijk der Godzaligheid’, de ‘Handleiding voor de Godsdienstoefening’, de

‘Oorzaken van Gods Gramschap' (door James Guthrie) en andere verhandelingen.

Laat niemand dit werk beneden zich achten, want de geestelijke verlichting van

het verstand, waarbij nauwkeurig onderzoek vereist wordt, is het eerste werk van

de Heilige Geest, wanneer wij tot onszelf beginnen te komen, wanneer wij be-

ginnen te zien wat wij waren in de staat der rechtheid, en wat wij nu behoorden te

zijn door genade. Wat dit betreft, beveel ik u met vertrouwen aan, het boek van

Shephard: „De gezonde gelovige”. Naar mijn gebrekkig begrip is dit het beste wat

u kunt vinden.

7. Ik zet mijn zegel op de leer van het verbond der genade en bijzonder op dit

gedeelte: „Mij aangaande, dit is Mijn verbond met hen, zegt de Heere: Mijn Geest

Die op u is, en Mijn woorden, die Ik in uw mond gelegd heb, die zullen van uw

mond niet wijken, noch van de mond uws zaads, noch van de mond des zaads

uws zaads, zegt de Heere, van nu aan tot in eeuwigheid toe.”

En hier laat ik mijn getuigenis tegen al godloochenaars, tegen theoretische, indien er

zulke zijn, en tegen prakticale. Ik laat mijn getuigenis tegen al bespotters van

Godzaligheid, al formalisten, huichelaars en geestdrijvers, die, óf voorwenden de

Geest te bezitten, terwijl zij het Woord verwaarlozen, óf leunen op het Woord en het

onderwijs des Geestes verwaarlozen. Wat zal ik méér zeggen, dan dat ik, door hetgeen

ik van de waarheid heb gezien door bevinding, ik vrijmoedig geloof, wat ik niet heb

gezien. Gods getuigenis is een genoegzame grond tot geloof, en daaronder kan geen

bedrog schuilen.

En nu, ik ga sterven als martelaar. Ik ben zo volkomen overtuigd van mijn aandeel in

Christus als van mijn eigen bestaan. Hij heeft mij ondersteund in de waarheid,

waarvoor ik mijn leven afleg. Laten de wereld en afkerige belijders zeggen wat zij

willen, ik ben niet misleid. Ik heb de vrije en volle beschikking over mijn verstand en

oordeel. Behalve dat ik nog in het lichaam ben, ben ik vrij van drift en vooroordeel. Ik

ben vrij van satans vuur en woede. Ik gevoel geen bitterheid of haat tegen enig mens.

Ik ben vast en zeker overtuigd, dat wat ik geloof en waarvoor ik sterf, waarheid en

plicht is, naar de mate van mijn gering vermogen.

Dit is het voorname punt, dat op deze dag in geding is, waarover ik meesterachtig

ondervraagd ben en waarop ik een beslist antwoord had te geven met ja of nee, onder

bedreiging van de Spaanse laars (folterapparaat): Of ik het gezag van de koning

erkende, zoals het thans is gevestigd en wordt uitgeoefend? Dit heb ik beslist ontkend

en heb geantwoord, dat ik geen trouw aan hem verplicht ben, daar hij zichzelf bekleed

heeft met het oppergezag, dat alleen aan Jezus Christus toekomt. Wie weet niet, dat hij

eerst was aangesteld en gekroond als koning onder het verbond, en de onderdanen

73

hem als zodanig trouw gezworen hebben in het Plechtig Verdrag en Verbond? Dit was

het gezag, waarmee hij was bekleed, en de uitvoering daarvan zou zijn, dat hij zou

leven voor God, godsdienst en het goede van zijn onderdanen. Hij heeft dit alles

verloochend en omgekeerd, zowel wat betreft de dienst van God als de bescherming

van Zijn volk Het gezag van de koning, waarvoor thans wordt gepleit, is gevestigd op

de verbreking van het nationaal verbond met God, en op het ontbinden van de

verplichting jegens elkander.

Maar wat dit betreft zal ik niet meer zeggen. Beschouw de zaken met ernst en

overweeg ze met heilige verontwaardiging. IJver voor God is veelszins heengegaan.

Overweeg dat, en arbeid om het te herstellen. Het is uw plicht en u zult er vrede bij

vinden. Maar de gerechtigheid van Christus is het enige, zekere fundament van uw

vrede.

Ik laat mijn getuigenis achter tegen misdadigheid, goddeloosheid en godslastering en

tegen alles wat in strijd is met de gezonde leer, die beleden en erkend wordt door de

hervormde Presbyteriaanse partij in Schotland. Ik sterf als belijder en lid van deze

kerk, ten volle voldaan en tevreden met mijn lot.

Voor zover ik het kan beoordelen, werden wij op een opmerkelijke wijze door de

Voorzienigheid overgeleverd in des vijands handen, zonder dat wij door iemand uit

ons werden verraden. Laat ook niemand hierin iets ten laste leggen van de Lady van

St. Johnskirk.

Ik heb geen tijd u een verslag te geven van de goedheid Gods en van Zijn

vriendelijkheid jegens ons, door de woede van de vijanden in te binden. In het begin

waren zij razend tegen ons, zodat wij de ganse nacht gebonden lagen. Zij weigerden

ons opzettelijk in onze godsdienstplichten bezig te zijn, en met elkaar te bidden, totdat

wij in Linlithgow kwamen.

De Heere zal haastig komen. Wacht u voor afval; wacht op Hem; wees niet bevreesd

omtrent wat van u en van het overblijfsel worden zal. Het is Zijn zaak. Zijn

voorspraak is genoeg. Zet uw ziel voor Hem open en houd Hem in Zijn eigen plaats in

uw ziel, zo zullen andere dingen gemakkelijker in hun eigen plaats worden gehouden.

Wees teer over allen die de wortel der zaak in zich hebben. Wacht u van toe te geven

aan valse leraars, belijders, of vijanden.

Wat mijn vonnis betreft, hoe onbetekenend het ook is, ben ik genoodzaakt u te

verwijzen naar de strekking van een kort geschrift, hetwelk ik schreef op verlangen

van sommige gezelschappen te Clydesdale, waarvan de titel was: Enige trappen van

afval.

Wacht u voor een geest van bitterheid, vermetelheid en ijver zonder verstand, welke

de ondergang van velen is geweest en meerderen ten verderve zal voeren, zo genade

het niet verhoedt.

Ik werd van sommigen verlaten, daar zij zich beledigd gevoelden door mijn protest

tegen hun particuliere leven, waarover zij, ik ben er zeker van, te berispen waren. En

indien zij onberispelijk waren geweest, dan mocht mijn afkeuring voor hen geen reden

zijn om zich op zulk een wijze van mij los te maken, en nog veel minder van hen, die

zich bij mij hadden gevoegd. Indien om die reden er langer verdeeldheid blijft, zullen

zij het bevinden een grote ongerechtigheid te zijn, wanneer zij het recht zullen bezien.

Ik zal niet meer spreken en ik zie er ook geen noodzaak toe, want de getuigenissen der

martelaren zijn niet de regel uws levens! Vaarwel.

Tolbooth, Edinburgh, 27 juli 1631.

WALTER SMITH

74

Op het schavot wendde hij zich tot de grote menigte, op de volgende wijze:

„Alle u toeschouwers, die hier gekomen zijt, uit onderscheiden oorzaken, ik

waarschuw u, dat u geen verkeerde voorstelling maakt, van de oorzaak van mijn lijden

op deze dag. Hoewel u verkeerd ingelicht moogt zijn, is dit de waarheid, dat wij hier

gebracht zijn terwille van de Naam en de zaak van onze God. Wij zijn hier omdat wij

hebben getuigd tegen de oppermacht van de koning in geestelijke zaken, en wij niet

wilden toestemmen in het zetten van de kroon van Christus op het hoofd van hem die

door overheersing daarnaar stond, in strijd met zijn vroegere beloften.”

Hierop werd de trom geroerd.

Hij vervolgde: „Ik zal slechts wijzen op drie bijzonderheden.

Ten eerste, op wat sommigen geneigd zijn te geloven, dat wij zijn tegen het

gezag. Maar wij ontkennen dit. Wij erkennen al wettige uitoefening van gezag. Maar

wij hopen, dat niemand van hen die christenen zijn, ons zal toestaan de onwettige

uitoefening van een tiranniek gezag te erkennen.”

Hierop werden de trommels weer geslagen. Hij maakte van deze tijd gebruik door een

gedeelte van de 103de

Psalm te zingen vanaf het begin, en tot het doen van een gebed.

Zijn toespraak hervattende zeide hij: „Ik dank de Heere, ik ben niet verrast, noch

verschrikt door deze dood, of door de wijze waarop ik sterf. Ik belijd, de gedachten

des doods zijn soms verschrikkelijk voor mij geweest, wanneer ik terugzag op niet

welbestede kostbare tijd. Ja soms heeft de kracht der verzoeking en mijn eigen

zwakheid mij gebracht tot het betwijfelen van het fundament van mijn aandeel. Maar

mijn God bouwt sneller dan dat de duivel en mijn bedrieglijk hart kunnen afbreken. Ik

ben onder sommige wolken geweest, zelfs nadat ik in de gevangenis gekomen ben.

Maar God zij gedankt, de wolken zijn weggevaren, want mijn God heeft tot mijn ziel

gezegd: „Wees welgemoed, uw zonden zijn u vergeven.” Het geloof hierin heeft mij

ontslagen van vrees voor de grimmige dood. Ofschoon hij wordt genoemd de koning

der verschrikkingen, hij is dat niet meer voor mij. Wat u beschouwt als een wrede en

plotselinge dood, is slechts een ingang tot het leven dat eeuwig zal duren. Laat

niemand aan Christus of Zijn weg geërgerd zijn vanwege het lijden. Ik betuig van

deze plaats dat in een weg van lijden er meer is van Christus' hulp en van ondersteu-

nende genade en kracht, dan in alles waarvan ik ooit hoorde met het gehoor mijner

oren. Hoe ben ik nu gesteld, dit te mogen gevoelen door eigen bevinding, zodat ik kan

zeggen: „Alles wat aan Hem is, is gans begeerlijk!”

Een tweede zaak waarop ik wil wijzen is deze: Ik verfoei en verafschuw al

Papery, de regering van kerkvorsten, de leer van de macht van de staat over de Kerk,

en al andere trappen van afval van de waarheid Gods, en van al afwijken ter rechter of

ter linker hand. Ik getuig tegen al dwalingen als Kwakerisme, Arminianisme en alles

wat in strijd is met de gezonde leer. Ik getuig tegen allen, die niet wandelen naar de

Schriften, en die het Woord en de Geest van God niet aannemen om daardoor geleid te

worden. Ik heb geleefd en ben nu bereid te sterven als een Christen, een Protestant, en

als een Presbyteriaan in mijn belijdenis. Daarom, laat niemand later zeggen, dat wij

niet wandelen naar de Schriften. Eens hebben Brittannië en Ierland en bijzonder

Schotland met dure eed bezworen te zullen onderhouden wat zij nu verzaken. Hoedt u

dat u niet gaat in de weg van anderen, opdat u niet eindigt in uw eigen wegen.

De derde zaak, waarop ik wil wijzen is, dat allen, die behoren bij het arme

75

overblijfsel moeten ernstig, zijn in het zoeken naar licht over hun aandeel. U die in

duisternis zit met uw toestand, neem overtuiging niet voor bekering aan. Sta naar een

heilige wandel. Beijver u meer, om kennis der Schrift te krijgen en geloof Gods

Woord. Wees ernstig in het gebed; verzuim uw tijd niet. Neem Christus aan op Zijn

eigen voorwaarden. Wees voorbereid op beproevingen en verwacht ze binnenkort.

Laat bekende plichten niet na. Bedrijf geen bekende zonden, welk lijden u ook moet

ondergaan wegens het nakomen van de plicht. Vertrouw op God en u zult niet

beschaamd worden. Schrijf Gode niets ongerijmds toe, welke weg Hij ook met u

houdt. Wees geduldig in de verdrukking. Sluimer niet in de dag van Jacobs

benauwdheid.

Ik heb nog een woord aan allen, die vervolgers zijn van de weg en van de vrienden

van Christus. Herinner u de woorden onzes Heeren: „Wat u aan een van deze minste

gedaan zult hebben, dat hebt gij Mij gedaan.”

Ik bid de Heere, dat Hij mag openen de ogen van velen, die nog vreemdelingen van

wedergeboorte zijn. Ook dat Hij zulken wil overreden, die hun eerste liefde verlaten

hebben.

Nu, mijn vrienden, ik heb dit te zeggen tot mijn eigen verdediging, dat hoewel ik door

sommigen gebrandmerkt ben en door anderen verkeerd beoordeeld, ik nochtans kan

zeggen, voor het aangezicht des Heeren, voor Wie ik heden zal verschijnen, dat ik vrij

ben van al openbare schande. Ik zeg, ik ben vrij van dronkenschap, ik ben vrij van

hoererij, diefstal of moord. Daarom, laat niemand zeggen dat wij moordenaars zijn of

iemand willen doden, dan alleen in geval van zelfverdediging en tot verdediging van

het Evangelie.

Ik vergeef allen die mij kwaad gedaan hebben, gelijkerwijs ik begeer dat God mij

vergeven zal. Maar wat betreft het kwaad, gedaan tegen een heilig God, ik geef dat

over aan Hem, Die is een Wreker des bloeds. Laat Hem met hen doen, zoals Hij zal

oordelen het meest tot Zijn heerlijkheid te zijn.

Nu, ik zal niet meer zeggen. Maar ik bid, dat allen die in Zijn weg zijn, mogen worden

bewaard van te zondigen onder het lijden. En dat een ieder van u mag worden

voorbereid op een storm, die naar ik vast geloof, niet ver af is.

Terwijl hij zich boog, groette hij sommige vrienden en zeide: Vaarwel, al

betrekkingen en bekenden. Vaarwel allen, die liefhebbers zijn van Christus en van Zijn

rechtvaardige zaak.

Terwijl hij met de hand wenkte naar de menigte, zeide hij: Ook u zeg ik vaarwel.

Daarop besteeg hij de ladder met de grootste moed en bereidwilligheid. Daarop

staande zeide hij:

‘Ik vrees nu deze mijn dood niet, want mijn zonden zijn uit vrije genade vergeven. Ja,

ik zal niet meer zondigen, want ik heb door mijn God verkregen, dat ik mag zien op

hel, toorn, duivels en zonde, dat ik in eeuwigheid niet meer onder hun bereik zal zijn.

Daarom, vaarwel geschapen vermaken, genoegens en verkwikkingen. Vaarwel zonde

en lijden. Vaarwel bidden en geloven.

Welkom hemel en het gezang. Welkom vreugde in de Heilige Geest. Welkom Vader,

Zoon en Heilige Geest. In Uw handen beveel ik mijn geest.

Toen de scherprechter zijn halsdoek wilde afdoen, duwde hij hem opzij, en ontbond

hem zelf. Roepende aan zijn broer, wierp hij de doek naar beneden en zei: Dit is de

laatste herinnering die je van mij zult hebben.

76

Nadat de kap over zijn gezicht was getrokken, schoof hij haar weer omhoog en zeide:

‘Ik heb een woord tot allen die enige liefde tot God en tot Zijn rechtvaardige zaak

hebben. Zondert enige tijd af, en zingt een lofzang de Heere, voor wat Hij gedaan

heeft aan mijn ziel. Mijn hart zegt: loof de Heere, mijn ziel.’

Daarna trok hij de kap weer neer, en bad

Tenslotte wierp de scherprechter hem van de ladder af. Daar hing hij tussen hemel en

aarde. Na enkele minuten was zijn ziel bij de Heere, Die hem onuitsprekelijk lief had.

77

16. ROBERT GARNOCK, 10 oktober 1681

Robert Garnock, smid te Stirling, die de marteldood stierf

De vervolging van de trouwe Covenanters die de principes van Cargill en Cameron

trouw bleven kostte regelmatig nieuwe slachtoffers. Nog maar enkele maanden na de

kroning van James II werden 5 mannen terechtgesteld. Robert Garnock, Patrick

Forman, David Farrie, James Stuart en Alexander Russell.

Robert Garnock werd geboren in Stirling en gedoopt door James Guthrie. Al heel

jong bezocht Robert de bijeenkomsten van de vervolgde leraars, onder andere

dominee Law en dominee Hutcheson. Een preek van dominee Law te Shield Brae

gebruikte de Heere voor zijn ziel. Daarna volgde een zwervend leven.

Eens kwam hij in de gevangenis terecht, maar door een vriend van zijn vader.

M’Kenzie werd hij eruit bevrijd. Op zekere tijd viel hij een diepgaande innerlijke

beproevingen. Hij werd toen gewaar dat hij tot nog toe weinig wist van de

bevindelijke Godzaligheid. Door uitwendige verzoekingen werd hij totaal in het nauw

gebracht. Toen openbaarde de Heere Zich op 20 april 1677. Robert ondervond 3

wonderlijke dagen van de genadige tegenwoordigheid van de Heere in zijn ziel. Deze

liefdesuitlatingen waren groter dan hij ooit in 20 jaar ondervonden had. In augustus

1678 woonde hij een avondmaaldienst bij, bediend door dominee Kid en dominee

Richard Cameron, waar hij bijzonder vertroost werd.

Op 8 mei 1679 werd Robert gevangen genomen. De 19e mei werd hij in de algemene

gevangenis geworpen waar zowel misdadigers als Covenanters gevangen zaten. Hij

bleef daar tot de strijd in Bothwell op de 22e juni 1679. Op 13 juli werd hij met circa

100 andere gevangenen vervoerd van Stirling naar Edinburgh. Daar werden ze gedropt

op het Greyfriars kerkhof bij de andere Covenanters die bij Bothwell gevangen

genomen waren. Zij zaten daar in erbarmelijke omstandigheden. Op 25 oktober 1679

werd Robert gerechtelijk ondervraagd en naar de Tolbooth gevangenis gebracht. Door

een samenloop van omstandigheden waarin de Goddelijke Voorzienigheid voor hem

een zeer duidelijke leiding had, bleef hij met de andere 5 gevangen enkele jaren

vastzitten. Op 26 september 1681 schreef hij een moedige brief vol

geloofsvertrouwen.

Op 1 oktober werd Robert en 5 andere gevangenen gedagvaard voor het gerechtshof.

Daar verklaarden zij dat hij de koning niet wilde erkennen als wettig vorst, maar hem

beschouwde als een tiran vanwege zijn onderdrukken van Gods kinderen. Robert

verklaarde met de andere vijf gevangenen dat ze hun rechters niet als wettig erkenden,

gezien het martelaarschap van David Finlay, James Mitchell en James Lermond. Zij

wezen hun rechters op Jeremia 26 vers 14, 15. Doch nu, zie, ik ben in uw handen; doet

mij als het goed en als het recht is in uw ogen; maar weet voorzeker, dat gij, zo gij mij

doodt, gewisselijk onschuldig bloed zult brengen op u en op deze plaats en op haar

inwoners; want in der waarheid, de Heere heeft mij tot u gezonden om al deze

woorden voor uw oren te spreken.

Dit werd onderschreven te Edinburgh, 7 oktober 1681, door ROBERT GARNOCK,

D. FARRIE, J. STEWART, ALEX. RUSSELL, P. FORMAN, and C. LAPSLAY.

78

Robert was een vurig man en zeer openhartig. Generaal Dalziell, lid van de Raad van

Onderzoek, botste tegen hem aan. Robert noemde hem: een Moscovisch beest, die

gewoon is mensen te roosteren. De generaal sloegen hem met een degen tot het bloed

eruit spatte.

De jonge James Stuart werd door de advocaat Mackenzie bedreigd dat men zijn tong

eruit zou knijpen als hij niet wilde antwoorden. Allen werden ter dood veroordeeld

wegens ongehoorzaamheid aan de wet.

Lapsley werd gratie verleend. Om welke reden is onbekend.

Zij werden halverwege Edinburgh en Leith opgehangen op de Gallowlee, dat was een

zandheuvel waarop galgen geplaatst waren, voor de zwaarste misdadigers. Op deze

stille plaats had men minder last van nieuwsgierigen. Hun hoofden moest

tentoongesteld worden op de Pleasance Poort.

Formans rechterhand moest óók tentoongesteld worden, omdat er op zijn zakmes

stond: ‘Om de hals van een tiran af te snijden.’ Eens ruim in zijn en kruisheuvel

studenten van een en diensten en veracht worden.

Maandag 10 oktober 1681 beklommen de 5 mannen het schavot.

Hier volgt het laatste getuigenis van Garnock.

Mannen en broederen, daar ik mijn doodvonnis uit de hand van mensen heb

ontvangen, wegens mijn trouw aan de waarheid, en wegens mijn getuigen tegen de

roomse godsdienst, en tegen alles wat de gezonde leer tegenstaat, zo wens ik u te

verklaren, dat hoewel dit geslacht mij veroordeelt, ik nochtans sterf als een

Presbyteriaan.

Aanmerkende hoe plechtig Schotland zich verbonden had de waarheid te verdedigen

tegen al inbreuk die daarop gemaakt zou worden, hun leven en vrijheid daarvoor

inzettende, en hoe in ons land velen hun eden en verplichtingen hebben verbroken, en

wetende uit de Schrift, de droevige gevolgen van de bondsbreuk, en overwegende

welk een grote en snode zonde dit is in het oog van God, zo kan ik niet minder doen

dan mijn protest laten horen tegen de handelingen welke bedreven worden in strijd

met het Woord van God, en tegen onze bezworen verbonden. Om deze redenen ben ik

op deze dag in uw tegenwoordigheid, om mijn leven af te leggen.

Ik dank de Heere, dat hij iemand als mij wil vereren met een galg en een bloedig

lijkkleed, voor Zijn edele, eervolle en rechtvaardige zaak. O, hebt Hem lief, vrienden!

Hij is waard dat wij Hem liefhebben en alles voor Hem verlaten. Indien ik zovele

levens had, als haren op mijn hoofd, ik zou ze al tezamen te weinig rekenen om

martelaars te zijn voor de waarheid. Ik dank de Heere, ik lijd niet onwillig, noch door

bedwang, maar met een hartelijke blijdschap.

De Heere heeft grote moeite gedaan om mij tot dit grote werk op te leiden. Ik zegen

Zijn heilige Naam dat Hij mij ooit waardig rekende om zulk een eer te ontvangen. Zijn

liefde jegens mij heeft die tot vele anderen overtroffen.

Ik ben lange tijd opgesloten geweest in verschillende gevangenissen. Ik behoorde tot

hen, die geleden hebben sinds Bothwell. Ik was in gezelschap van de meesten van

hen, Maar ik ben ook in gezelschap geweest van vele misleidende mensen, die bij

Gods volk verkeerden, Maar de Heere heeft er mij voor bewaard, naar hun raad te

luisteren. Ere, ere zij toegebracht aan Zijn heilige en liefelijke Naam! Het is mij

dikwijls een wonder, dat ik gedaan heb wat ik deed, maar Hij is het Die het gedaan

79

heeft. Hij heeft al dingen wel gedaan, zowel in mij als voor mij. Heilig is Zijn Naam!

O, dat ik mijn heerlijke Koning Jezus kon verheffen, en al de wereld naar beneden

krijgen. Wilt u Christus liefhebben, vrienden, wat ontbreekt er aan Hem en aan Zijn

dienst? Ik kan u verzekeren, Hij is geen harde Meester om te dienen. Alles wat aan

Hem is, is gans begeerlijk. Hij is blank en rood, Hij draagt de banier boven

tienduizend.

Ik wil niet dat u denkt, dat ik lijd als een kwaaddoener, of als iemand die zich met een

anders doen bemoeit, of dat het is uit blinde ijver dat ik hier heden sta. Nee, het was

na ernstige overweging, en mijn besluit is genomen na veel zwarigheden en

verdrukking. Het was een grote droefheid voor mijn ziel, te zien dat mijns Meesters

waarheid zo werd verongelijkt en vertrapt, en misbruikt door een godtergend geslacht,

terwijl er niemand was, die voor Hem sprak. En nu vereert mijn Heere mij ten

hoogste; heerlijkheid zij toegebracht aan Zijn grote Naam. Hij heeft mij en mijn

vrienden vereerd met ijzers en met gevangenschap, welke zoet en verkwikkend voor

ons waren, en daarna vereerde Hij ons met ons verschijnen voor deze bloeddorstige

mannen, en met het ontvangen van ons vonnis.

Nu ben ik hier gekomen om mijn leven af te leggen, en daarna zal mijn hoofd

afgeslagen worden en op een poort gezet. Het is bekend hoe barbaars zij met mij

gehandeld hebben, en hoe heerlijk ik, arme zondaar, er doorheen ben geholpen.

Daarvoor zij Zijn liefelijke naam geprezen.

In waarheid, het was sinds lang de overeenkomst tussen Christus en mijn ziel, dat ik

door Zijn kracht voor Hem zou zijn, en doen zou wat Hij mij gebood, wat werk Hij

ook op mijn handen zou zetten. En Hij beloofde mij, dat Zijn genade mij genoeg zou

zijn, en dat Zijn kracht in mijn zwakheid zou worden volbracht en dat waar ik ook zou

gaan, Hij met mij zou gaan, door vuur en water, dat de vlam mij niet zou aansteken,

en de wateren mij niet zouden overstromen. O, neem Hem aan, vrienden! Want Hij

Die het beloofd heeft is getrouw, en Hij zal het doen.

Nu, als een stervend martelaar voor Christus, wil ik het op u laten, haast te maken, en

wees voorbereid op slagen, want zij zijn nabij. Meent niet dat zij niet zullen komen,

omdat zij uitgesteld worden. Nee, Hij zal komen, als een dief in de nacht, en Hij zal

velen van u overvallen, indien niet allen. Daarom, waakt en bidt, opdat gij niet in

verzoeking komt. U mag niet gerust zijn, maar u moet de waarschuwing tijdig

aannemen, eer Zijn toorn uitbreekt. Hij heeft lang gewacht op onze bekering, en het

schijnt dat Hij niet lang meer zal verdragen. Slaapt niet, gelijk anderen, maar staat op,

maakt haast. Doet aan de gehele wapenrusting Gods, opdat u staande kunt blijven.

Het is nu gevaarlijk, buiten de poorten Gods te zijn; het is niet goed aan de zijde van

de vijand gevonden te worden. Het zal gevaarlijk zijn als u in 's vijands kamp

aangetroffen wordt. Voor al het goud van Ofir, zou ik niet willen zijn in de plaats van

hen, die hun leven hebben gered door het werk en het volk van God tegen te staan. Ik

wens dat zij nu de waarschuwing nog aannemen. Zij zeggen dat zij niets hebben

gedaan, dan wat geoorloofd en recht was. Maar zij doen ongerechtigheid en met de

overspelige vrouw wissen zij hun mond af, en. zeggen: ik heb geen ongerechtigheid

gewrocht. Inderdaad, zij mogen mensen zo afschepen, Maar dat zal hun niet gelukken

bij God en hun eigen consciëntie. Ik weet niet hoe iemand die getrouw is, voor onze

vijanden zal verschijnen en ontslagen worden. Maar indien u tegen mij zegt: u erkent

hun gezag niet, en dat kost u het leven, zo zeg ik u, dat zij niets te mijnen laste konden

inbrengen, en toch kon ik niet vrij komen met een goede consciëntie. Heerlijkheid zij

Zijn grote Naam, die mij vereerd heeft, en die mij ooit een hoofd gaf om op een poort

80

gezet te worden, voor Zijn heerlijke naam en zaak.

Ik geef mijn getuigenis aan het heilige en dierbare Woord van God, aan de

Verbonden, de Geloofsbelijdenis, welke overeenstemt met de Heilige Schrift, en aan

al formulieren welke daarmee overeenstemmen. Ik geef mijn getuigenis aan alles wat

onze helden gedaan hebben, in de verdediging van het Evangelie, te Pentland,

Bothwell and Airmoss. Ik stem in met de Sanquhar verklaring, met de ban,

uitgesproken te Torwood, en met alles wat gedaan is tot verdediging van het

Evangelie, waar het ook plaats gehad heeft. Als een stervend getuige voor Christus,

waarschuw ik u voor Roomsen, indulgences (toegeeflijken) en andere vijanden van

het Evangelie. Ik waarschuw de vrienden van de zaak van Christus, zich voor hen te

hoeden, want indien het mogelijk ware zouden zij zelfs de uitverkorenen verleiden. Zij

zelf zullen nooit het koninkrijk der hemelen binnengaan, en zij willen anderen

verhinderen binnen te gaan. Wacht u voor hun mooie toespraken, want zij en de duivel

dachten mij te bewegen om die edele overeenkomst tussen mijn dierbare Heere Jezus

Christus en mijn ziel te verbreken. O, wat zijn de belijders in dit geslacht boos en

bitter tegen de liefelijke weg des Heeren, en tegen Zijn arme volk.

En nu, ik dring er weder bij u op aan, dat u mij niet zult brandmerken, alsof ik de hand

heb in mijn eigen dood. Ik kon mijn leven niet redden, tenzij ik al het bloed van des

Heeren volk op mij wilde nemen, en dat gezag als wettig had erkend, dat het leven van

mijn lieve broeders heeft weggenomen. Zij hebben gezegd dat wat zij hadden gedaan,

rechtvaardig en recht was. Inderdaad, zij zullen niemand zoeken van allen die maar

erkennen dat zij recht gedaan hebben. Nu ik heenga, wilde ik op uw hart binden, hoe

zwaar de toorn Gods zal komen over hen die dit erkennen. O, vrienden, ik wens dat ge

u er voor zult wachten, en dat u zult bedenken welk een gewichtige zaak het is, Gode

meer gehoorzaam te zijn dan de mensen.

Ik dank de Heere, ik zal in deze dag overstappen uit de tijd in de eeuwigheid, en ik

ben er niet meer door verontrust, dan of ik heden een aards huwelijk aanga. Ik dank de

Heere, ik heb veel vrede in mijn consciëntie over wat ik heb gedaan. O, ik beschouw

het als een zeer gewichtige zaak voor mij, om zo dicht bij de eeuwigheid te zijn, en

niet verontrust te wezen. Wezenlijk, de Heere is vriendelijk, en heeft mij opgeleid tot

deze dag, en nu kan ik Hem niet langer missen. Ik zal heden de volle maat der liefde

ontvangen. Want ik zal met Hem in het paradijs zijn, en een nieuw gezang zal in mijn

mond gegeven worden, het lied van Mozes en van het Lam. Ik zal zijn in het midden

van de algemene vergadering der eerstgeborenen, en zal genieten de dierbare

tegenwoordigheid van God, en van Zijn Zoon Jezus Christus, en van de geesten van

de volmaakt rechtvaardigen; ik ben ervan verzekerd.

Lieve vrienden, ik, als ene die de eeuwigheid intreedt, wil u aansporen grote ernst te

hebben in de godsvrucht en rusteloos te zijn totdat u helderheid hebt gekregen over uw

aandeel in Christus, want het is een gevaarlijke tijd, om in het donker televen. Ik wens

dat u zult overwegen welk een zware zonde het is, de Heere der heerlijkheid voor de

mensen te verloochenen. Er zijn in onze dagen vreemde dingen op deze aarde

voorgevallen. O, zie toe op uzelf. Ik wil u aanraden voor God te zijn, zo zal Hij voor u

zijn. Belijdt Hem en Hij zal u belijden. Verdraagt hardheid, als goede krijgsknechten,

wordt sterk in de krijg. Staat ten bloede toe tegen, want Gods zaak is er bij betrokken.

O, niemand van u weeklaagt achter God. Niemand van u heeft liefde tot Hem, en

niemand wil Zijn zijde kiezen tegen al Zijn vijanden. O, het is droevig u te zien met

zulke onbewogen harten, en met zo weinig smart, over het roven van de eer van de

Heere der heerlijkheid.

81

Ik verklaar u dat mijn lijden niets is, maar wanneer ik u aanzie, die belijders zijt, en

hoe onverschillig u zijt, dat doet mijn ziel bloeden, u te zien in zulk een gesteldheid,

terwijl de kerk in zulk een verdrukking is. O, dat er leraars opstonden, die de plicht

waartoe zij door de Heere geroepen worden, nakomen, in het prediken tegen al

soorten van zonden, tijdig en ontijdig, leraars die bestraffen, waarschuwen en

vermanen. Wat mij betreft, ik kan niet meegaan met hen, die dit niet doen.

Mijn Heere zal mij nu brengen tot gelijkvormigheid met Zichzelf, en Hij zal mij eren

gelijk mijn waardige leraar Mr. James Guthrie. Hoewel ik niets wist toen hij nog

leefde, heeft de Heere mij de eer gegeven om te protesteren tegen het pausdom, en

mijn getuigenis te bezegelen met mijn bloed. En de Heere heeft hem de eer gegeven te

protesteren tegen priesterheerschappij, en het te bezegelen met zijn bloed. De Heere

heeft mij tot dien einde tot op heden in de gevangenis gehouden. Guthrie's hoofd is

geplaatst op de ene poort van Edinburg en het mijne moet op een andere geplaatst

worden. Heerlijkheid, heerlijkheid zij des Heeren heilige en zoete Naam, voor wat Hij

voor mij gedaan heeft. O, zonder dagen af, en zegen Zijn heilige en nooit volprezen

Naam voor wat Hij voor mij gedaan heeft. O, vrienden! Zijn kruis is voor mij geheel

overgoten geweest met Zijn liefde, en het is nu zoeter dan ooit. O, wilt u overreed

worden het kruis van de koninklijke Jezus lief te hebben! O, neem Hem aan! Moet ik

u smeken om te komen en deze Zijn liefde te smaken? O, schoon lot, dat mij deze dag

wacht, naar een galg te gaan voor Christus en Zijn zaak! De gedachte hieraan verrukt

mijn hart en ziel, en doet mij verwonderd staan dat ik zo dicht genaderd ben tot die

eindeloze vreugde, dat paradijs, om te zijn tussen die bomen die zijn aan elke zijde van

die zuivere rivier, klaar als kristal, waar de boom is, voortbrengende twaalf vruchten,

en de bladeren des booms zijn tot genezing der heidenen. O, dat ik dit wonder op u

kon laten, met zoveel indruk als het nu maakt op mijn eigen ziel. Hoe weinigen van u

reizen naar dat land!

O, wees veel boven, en wees hier als vreemdelingen! Ik bedoel ten opzichte van

gelijkvormigheid aan deze wereld. Staat naar het leven dat onze Heere heeft bevolen

in Zijn Woord, en lijdt verdrukkingen met het volk Gods, liever dan de vermaken van

de zonde voor een tijd te hebben.

Nu, ik dank de Heere, dat ik niet verwacht de hemel te verdienen door mijn lijden,

waarvan velen mij verdenken. Nee, nee, ik weet de hemel is niet te verkrijgen, dan

door het dierbaar bloed van de Zoon van God.

U die zijt ware zoekers van God, en daarom wordt verstoten door een vijandige

wereld, wees naarstig en loopt snel. De tijd is kostbaar! O, maakt er gebruik van en

werkt voor God; strijdt voor de waarheid; staat voor God tegen al Zijn vijanden.

Vreest de wraak van mensen niet. Hebt elkander lief. Worstelt gemeenschappelijk met

God in uw samenkomsten. Belijdt elkander uw misdaden; bidt voor elkander;

onderwijst, bestraft en vermaant elkander in liefde. Verzuimt geen geboden plichten;

wees getrouw in de plaats waar u leeft, daar u er rekenschap van zult geven in de grote

dag.

Nu, daar mijn tijd om is, ik wens u allen vaarwel. Vaarwel, heilige en dierbare Bijbel,

waaruit ik vele malen verkwikt ben geworden. Ik wilde u er veel in aan het lezen

hebben, en bidt de Heere, dat u Zijn zegen eruit moogt ontvangen, en u er een recht

gebruik van moogt maken. O, maakt gebruik van uw Bijbels, mijn lieve vrienden,

zolang u ze bezit. Zoekt niet de raad van mensen. Volgt niemand verder dan dat hij

zich houdt aan Gods Woord.

Nu, vaarwel zoete smaad, die ik voor mijn liefelijke Heere Jezus draag. Eens was zij

82

mij niet tot vreugde, maar tot droefheid, Maar nu is zij mij dierbaar. Ik dank er de

Heere voor. Ik vergeef van harte al mensen, voor alles wat zij van mij gezegd hebben.

Ik bid dat het hun niet ten laste zal gelegd worden in de dag van rekenschap. Alles wat

zij gedaan hebben tegen God en Zijn zaak, dat laat ik aan God en aan hun eigen

consciëntie.

Vaarwel al christenbekenden en betrekkingen, vader en moeder, broeders en zusters.

Vaarwel aangename gevangenis voor mijn koninklijke Heere Jezus Christus. Het

einde is nu gekomen. Vaarwel al kruisen van allerlei soort, vaarwel ieder ding in de

tijd, lezen, bidden en geloven.

Welkom eeuwig leven, en de geesten van de volmaakt rechtvaardigen. Welkom

Vader, Zoon en Heilige Geest, in Uw handen beveel ik mijn geest.

James Renwick was als jonge student getuige van hun terechtstelling. Het maakte een

diepe indruk op hem. Volgens Patrick Walcker was het de eerste publiek daad van

Renwick om de lichamen te helpen begraven. Met enkele vrienden brachten ze de

lijken in de nacht naar de Westkerk. Hun hoofden haalden ze van de poort, maar

konden ze niet meer op dezelfde plaats begraven. Ze begroeven die in één kist op

Laurieston’s Yards met medewerking van de tuinman Alexander Tweedie. De

tuinman plantte een witte en een rode roos bij die plaats.

Op 17 oktober 1728 stuitte een andere tuinman op deze 5 schedels. Ze werden 2 dagen

later overgebracht in een kist die met een zwart kleed bedekt werd, naar Greyfraiers

kerkhof in Edinburgh. Daar werden ze neergelegd op de plaats waar hun lijken lagen,

vlak bij het martelarenmonument. Een zeer groot aantal mensen was hiervan getuige,

schrijft Patrick Walcker.

83

17. ROBERT GRAY, 19 mei 1682

Robert was een Engelsman uit Northumbrian. Hij werd bekeerd tot de kennis van de

enige God en Zaligmaker Jezus Christus, slechts 12 maanden voor zijn dood. Hij

schrijft vóór zijn dood: Het is een jaar geleden, de eerste week van mei, 1681, dat ik

persoonlijk met mijn naam ondertekende om des Heeren te zijn.

Tien maanden bracht hij in de gevangenis door in Canongate Tolbooth te Edinburgh.

Hij werd veroordeeld om opgehangen te worden op de Grass-Market te Edinburgh.

Verhoor door een Commissie uit de Raad, op 15 mei 1682.

Robert Gray werd geroepen om te verschijnen voor de kanselier en een Commissie uit

de Raad, waardoor hij werd ondervraagd. Hem werd gevraagd of hij John Anderson,

gevangene te Dumfries, kende.

Hij verklaarde dat hij hem niet kende, maar een brief aan hem geschreven had.

Deze brief werd hem getoond. Hij erkende dat hij die brief geschreven had, daar het

zijn eigen handschrift en ondertekening was.

Hem werd gevraagd of hij over de koning en de regering dacht, zoals in die brief werd

uitgedrukt.

Hij antwoordde bevestigend en erkende dat dit zijn oordeel was.

Daarop werd hem gevraagd of hij dacht dat de koning een tiran was.

Hij zeide, dat hij dat geschreven had, omdat hij van die mening was, en dat hij die

brief aan John Anderson had geschreven uit plichtsgevoel jegens zijn broeder.

Hier volgt een afschrift van de voornoemde brief, die de enige grond was van zijn

aanklacht.

Geliefde vriend.

Ik ontving de uwe, en ben zeer verkwikt iets te horen over een ieder die in deze dagen

zich bij de waarheid houdt, en over allen die geholpen worden te getuigen tegen het

ongelijk dat wordt aangedaan aan onze Heere en Meester. Dit getuigen is de voorname

zaak waartoe wij in deze tijd geroepen worden, waardoor God wordt verheerlijkt, en

hetwelk vrede over ons zal brengen.

In antwoord op de vraag of wij deze tiran in kerkelijke zaken moeten erkennen, hoop

ik dat het buiten al twijfel is, bij al geoefende christenen in Schotland, dat hij

geenszins mag erkend worden, niettegenstaande vleiers het wel doen, Maar zij zeilen

met iedere wind die er waait. Zij zijn gelijk Ezau, die zijn eerstgeboorterecht verkocht

voor een schotel moes, Het is mij zeer duidelijk, zoals de zaken nu staan, dat hij ook

niet erkend behoort te worden in burgerlijke zaken. En dat, in één woord, wegens zijn

verbreken van de burgerlijke wet, zijn pardonneren en vrijstellen van moordenaars,

zijn vermoorden van arme onschuldigen. Hij maakt van zijn wil een wet, en zet nie-

mand op openbare posten, dan hen die de toets hebben doorstaan, die zwarte proef, dat

zij het gehele werk van reformatie verwerpen. Deze weg kan en wil ik niet volgen,

laat staan mij aan hen te verbinden.

Ik zou in dit opzicht meer kunnen zeggen, indien de tijd het toeliet. Maar ik ben het

eens, met wat onze gestorven geloofshelden hebben gedaan, toen zij deze tiran

84

afgezworen en uit de kerk geworpen hebben. Dit mag voldoening geven aan hen die

menen dat zij hem niet mogen erkennen, daar hij en de zijnen des duivels werk hebben

verricht en het door hun handen, nu meer dan ooit, voortgang heeft.

Het is waar, indien wij in deze tijd met mensen raadplegen over de weg van

godzaligheid, zo is het geen wonder dat wij in duisternis verkeren. Maar, o, dat wij

daarvoor bewaard mogen worden, Maar dat wij de toevlucht mogen nemen tot het

heilig Woord van God.

Wacht u voor het uitzien naar een achterdeur, of voor het hinken op twee gedachten.

Er is in deze dagen een hinken omtrent de vraag of wij mogen samenwerken met een

afwijkende partij, rechtstreeks of langs een omweg.

Barscob en drie andere mannen, wier doodvonnis reeds was uitgesproken, zijn, zoals

mij bericht is, gezwicht, om hun leven te redden. Mijn ziel is bedroefd de

trouweloosheid te zien onder de gevangenen in de zaken van God, en hun zoeken van

zondige uitvluchten om het kruis van Christus te ontlopen.

O, lieve vriend, zoek vast te staan in de dag van beproeving. Ik zal niet meer

schrijven, maar ik beveel u in de hand van Hem, Die u in beproeving gebracht heeft,

en u er onbesmet door kan dragen.

Zijn laatste brief

Mannen en broederen. — Ik heb mijn doodvonnis ontvangen van mensen die mijn

leven onrechtvaardig nemen, alleen omdat ik vasthoud aan de belijdenis. Zij hebben

mij geen enkel feit kunnen bewijzen, dan alleen dat ik getrouw blijf aan de waarheid

van Jezus Christus, en dat ik getuig tegen hun zondige wetten en daden.

Nu, velen zullen mij veroordelen, en veroordelen mij, wegens mijn brief die ik

geschreven heb aan John Anderson, die ik erken als mijn broeder in Christus, en die

lijdt in de gevangenis te Duinfries, om dezelfde redenen als waarom ik gevangen ben.

Ik ben niet bekommerd over wat de tijddienaars zeggen, maar ik hoop dat niemand

van de naarstige, geoefende christenen in het land, die te doen hebben met het

ongelijk, hun Heere en Meester Jezus Christus aangedaan, mij zal veroordelen.

Ik had een roeping die brief te schrijven. Hij schreef mij en ik gaf hem een antwoord,

waarbij ik grote vrede heb, niettegenstaande het mij in beproeving heeft gebracht.

Maar mijn God heeft er mij een goedkeuring over gegeven. Laten dezulken als die mij

willen veroordelen, deze Schriftwoorden ter harte nemen: God is het Die

rechtvaardigt, wie is het die verdoemt? Ik dank de Heere dat ik ooit tot die eer

geroepen werd, te getuigen tegen het ongelijk dat mijn Heere en Meester aangedaan

is, in woord of geschrift.

O, wonder! wat ben ik, dat Hij ooit iemand als ik ben, heeft willen verkiezen, die een

van de snoodste zondaren geweest ben. Indien de wereld mij had gezien, zoals Hij mij

zag, zij zou mij niet gekozen hebben, neen, zij had niet in mijn gezelschap willen zijn.

Maar o, wonder! dat Zijn neerbuigende liefde mij heeft genomen, niet alleen om een

dienstknecht te zijn, maar om een van Zijn huisgenoten te zijn! Hij heeft tot mij

gezegd: Ik leef en u zult leven. Hij heeft mij uitverkoren, en niet ik Hem. „Zie, Ik heb

u gelouterd, Maar niet als zilver, Ik heb u gekeurd in de smeltkroes der ellende. Om.

Mijnentwille, om Mijnentwille zal ik het doen.” (Jes. 48 : 10.)

Nu, ik had Zijn belofte eer ik in de gevangenis kwam, dat Hij mij zou verheerlijken:

„Dewijl hij Mij zeer bemint,” spreekt God, „zo zal Ik hem uithelpen; Ik zal hem op

een hoogte stellen, want hij kent Mijn naam. Hij zal Mij aanroepen, en Ik zal hem

verhoren; in de benauwdheid zal Ik bij hem zijn, Ik zal er hem uittrekken en zal hem

verheerlijken.” (Ps. 91 : 14, 15.)

85

Nu, dit is de grond waarop ik heb gewandeld, en dit is de greep welke ik heb

verkregen, welke ik tot nu toe mocht houden. Ik heb het oog op de dag waarop ik met

mijn God in het Verbond trad, en Hem aannam op de voorwaarden van Zijn aanbod.

Het is een jaar geleden, de eerste week van mei, 1681, dat ik persoonlijk met mijn

naam ondertekende om des Heeren te zijn. Voor die tijd leefde ik los van God, wat

een reden voor mij is om met beschaamdheid des aangezichts over mijzelf verlegen te

zijn. Maar sinds ik bewaard ben voor hetgeen waaraan ik eertijds schuldig stond,

hoewel de aanvallen van satan niet hebben ontbroken, durfde ik niet terug te zien, en

mijn woord niet terug te nemen, maar begeerde te handelen en te strijden voor mijn

Heere en Meester Jezus Christus en voor Zijn rechten. Ik wilde Hem niet verlaten,

waarin Hij mij geholpen, en als een van de Zijnen erkend heeft.

O, lieve vrienden, u allen die strijdt voor de waarheid van Christus, zoekt een recht in

Hemzelf te verkrijgen, zo zult u niet anders kunnen of durven dan voor Hem te

strijden. Maar indien u in duisternis verkeert omtrent uw aandeel, zo kunt u nooit op

vaste grond wandelen, want dan zult u zijn als een mens die in de donkerheid wandelt,

die om een verblijfplaats zoekt, maar de weg niet weet. De zaak die velen in dit

geslacht van de been helpt, is, dat zij de weg van anderen volgen die ook zelf in de

duisternis verkeren. Zo zoeken zij de weg van mensen, en volgen het voorbeeld van

mensen, omdat zij ze aanzien voor godzalige mensen. En daarom volgen zij hen, en

nemen hun raad aan, en doen wat zij doen, menende dat zij zo doende veilig zijn.

Maar ik ben er zeker van, dat het niet de weg van God is in deze donkere dagen, het te

zoeken van blinde leidslieden, en niet van de ware Leidsman Jezus Christus, Die „als

een Vorst en Gebieder aan Zijn volk gegeven is”. Wij behoren ons door niemand te

laten leiden, noch raad te vragen van iemand dan van Hemzelf. Want de Geest van

God zegt: „Wee de kinderen die afvallen, spreekt de Heere, om een raadslag te maken

maar niet uit Mij, en om zich met een bedekking te bedekken, maar niet uit Mijn

Geest, om zonde tot zonde te doen. Die gaan om af te trekken in Egypte, en vragen

Mijn mond niet.” (Jes. 30 : 1.)

O, maar dit is juist de zaak die ik in deze dagen heb gezien, bijzonder sinds ik in de

gevangenis kwam. O, het verraad jegens God, dat bedreven wordt, hetwelk mijn enige

last en droefheid was, en mij deed verlangen om heen te gaan. Zij nemen raad van

mensen aan, en laten snode en onwaardige mensen voor hen pleiten in de zaken van

Christus, en durven zichzelf niet aan Hem toevertrouwen. Zo is het geen wonder dat

Hij hen verlaat, en dat zij door een zwarte poort verdwijnen. Ik neem de muren van de

Cannongate gevangenis, waarin ik bijna tien maanden gezeten heb, tot getuigen tegen

het ongelijk, mijn Heere en Meester, Jezus Christus, aangedaan. Verschillende

anderen werden daar ook gebracht, die een goed voornemen hadden, om te getuigen,

opdat hun consciëntie vrij zou zijn in de grote dag van rekenschap. Zij hadden nooit

reden om te klagen dat hun iets ontbrak, of te zeggen dat onze Heere een harde

Meester was. En toch hebben zij Hem onrecht aangedaan, en hebben op de meest

verraderlijke en sluwe wijze hun samengaan met hun advocaten, voor de ogen van de

wereld verborgen, en zeggen dat zij geen kwaad hebben gedaan, en menen vrede te

hebben. Maar mijn ziel beeft wanneer ik denk aan zo'n vrede; vrede te sluiten met de

vijanden van God en te zeggen dat zij er vrede bij hebben. Ik wil niet zeggen, dat zij

geen vrede hebben voor een tijd, wanneer zij uit de gevangenis gaan, omdat zij naar

huis gaan tot hun afgoden en Delila's, wat zij ook zijn, hetzij hun vrouw of hun

kinderen, of landen en genoegens. Maar ik wil dit zeggen, dat indien zij daarvoor het

werk van God hebben verlaten, zo zullen deze dingen hen vervloekt zijn, en een strik

voor hen worden, en dan zullen zij weten wat vrede zij hebben.

Laten zij die zich inlaten met meinedige mensen, denken aan de Schriftwoorden:

86

„Hun paden maken zij verkeerd voor zichzelf, al wie daarop gaat, die kent de vrede

niet.” (Jes. 59 : 8.)

Ik voel mij geroepen het zegel te zetten op de leer die gepredikt is door de getrouwe

Richard Cameron, die een middel in Gods hand is geweest, om mij tot het geloof te

brengen. Ik zegen de Heere dat ik hem ooit heb gezien en gehoord, of dat ik de eer had

in zijn gezelschap te zijn. Ik zegen de Heere dat ik ooit was in het gezelschap van de

waardige Mr. Donald Cargill. Ik geef van deze plaats getuigenis aan de getrouwe

waarschuwing, die deze twee geloofshelden hebben gegeven in Northumberland.

Ik geef mijn getuigenis tegen de belijders in Northumberland, „omdat zij niet

gekomen zijn tot de hulpe des Heeren, tot de hulpe des Heeren met de helden”. Toen

ikzelf hen gewaarschuwd heb, hebben sommigen van hen met mij gespot, waarom ik

een getuige tegen hen zal zijn in de grote dag van rekenschap.

Nu, mijn tijd hier is slechts kort, en ik denk dat het overbodig is meer te zeggen, daar

de getuigenissen van de getrouwe leraars zo weinig zijn geacht bij dit geslacht. Alleen

toorn en gerichten zullen iets kunnen uitwerken, - ofschoon, zo er een engel van de

hemel nederdaalde, zij zouden zich niet laten gezeggen. Mijn werk, zolang ik op aarde

ben, is te getuigen tegen de zonden van de tijd waarin wij leven, en tegen het ongelijk

dat mijn Heere en Meester is aangedaan. Ik kan niets anders zien dan toorn, oordelen,

droevige oordelen, die over dit land zullen komen. Maar mijn ogen zullen gesloten

zijn, en ik zal het niet zien, en het zal wèl zijn met mij. Daarom ben ik tevreden,

hartelijk tevreden, wetende dat ik mijn ziel als een buit zal uitdragen.

Ik heb nog slechts een enkel woord te zeggen tot het overblijfsel van des Heeren volk,

die mijn enigste vermaak waren in de wereld. Mijn ziel beeft, daar ik zie dat er velen

teruggevallen zijn, die eens hadden voorgenomen te strijden voor de waarheid van

onze Heere Jezus Christus. Wie ook afgevallen zijn, zoek ze op het rechte pad te

brengen, opdat zij mogen wederkeren. Laat het zoeken en bedoelen van uzelf, en

verdeeldheid uit uw midden weggedaan worden, en zoek de weg van God te houden.

Indien ge u ver houdt van de vijanden van de Kerk, en in de weg des Heeren wandelt,

zo kan ik u verzekeren dat ook u uw ziel als een buit zult hebben. Ofschoon u alles

wat u in de wereld hebt, zoudt verliezen, zo zullen al uw behoeften vervuld worden,

wanneer u Christus Zelf moogt bezitten.

Nu, ik moet eindigen, mijn werk is afgelopen. Ik heb de goede strijd gestreden, en

mijn loop geëindigd. De aanvallen en verzoekingen die ik van de duivel heb gehad

zijn hevig geweest, zowel door middel van leraars als belijders, Maar mijn God heeft

mij geholpen hen te weerstaan, waarvoor ik Zijn heilige naam zegen, en ik begeer

Hem te prijzen terwijl ik nog ben. O, laten al oprechte christenen in Schotland Hem

met mij prijzen, dat hij iemand als ik ben heeft gekozen, die een snood zondaar ben

geweest.

Ik ben op deze dag vrij van het bloed van al mensen in de wereld. Ik begeer een

iegelijk, het ongelijk mij aangedaan, te vergeven, en ik vraag vergiffenis voor mijzelf,

van mijn Vader Die in de hemel is. Maar voor hen, die onrechtvaardig mijn leven

nemen, alleen om mijn vasthouden aan de waarheid, wat mij aangaat, ik vergeef het

hen, maar mijn God zal het zoeken, met de rest van het bloed van mijn lieve

broederen, dat vergoten is op schavotten en in velden.

Nu, vaarwel al geschapen genoegens in de tijd; vaarwel zoete gezelschappen van des

Heeren volk, die mijn enig vermaak in de wereld waren. Vaarwel heilige, dierbare

Bijbel, alleen daarin vond ik troost in al mijn nood. Vaarwel al vrienden en mij

bekende christenen. Vaarwel moeder, broeder en al betrekkingen in de wereld;

vaarwel zon, maan en sterren.

87

Welkom schavot, voor mijn beminnelijke Heere Jezus Christus; welkom galg.

Welkom hemel; welkom onmiddellijke tegenwoordigheid van God en Zijn Zoon Jezus

Christus, Hij alleen heeft mij verlost door Zijn bloed. Welkom engelen en geesten der

volmaakt rechtvaardigen, wij zullen nooit weer scheiden.

Nu, Vader in Uw handen beveel ik mijn geest, want hij is de Uwe. Nu, kom Heere

Jezus Christus; kom haastelijk, en ontvang mij in de plaats der rust, die Gij voor mij

hebt bereid.

Zijn laatste woorden in het Raadhuis en op het schavot.

Deze waardige martelaar, komende uit de gevangenis, op weg naar de plaats van

executie, werd, gelijk gewoonte was, eerst gebracht naar het raadhuis, waar de Raad

verlangde, dat hij de stad zou verontschuldigen wegens zijn bloed.

Hij antwoordde hun, dat het oordeel de stad zou overvallen, om het onschuldig bloed

dat daarin vergoten was, en hij ried hen aan ervan verzekerd te zijn, daar het zonder

twijfel zou komen.

Zij zeiden hem, dat hij vrijheid had te bidden, indien hij wilde.

Hij zei, dat hij zich reeds aan God bevolen had.

Daarop zeiden zij, dat indien hij geen vrijmoedigheid had, er anderen aanwezig waren

die voor hem wilden bidden.

Maar hij, om zich heen ziende, zeide dat hij niemand zag, die hij het wilde opleggen,

maar dat hij een Voorspraak had bij de Vader.

Hij werd daarop vandaar gebracht naar de plaats van executie, waar hij de

vierentachtigste psalm zong, en het vijftiende hoofdstuk van het Evangelie van

Johannes las. Nadat hij gelezen had, zeide hij tot de menigte: u weet dat dit het Woord

van God is, en niet van mensen, en dat wij geen mens verder hebben te volgen dan

zover hij zich houdt aan het Woord van God. Indien het licht niet over Schotland

geschenen had, zo waren zij meer te verontschuldigen, maar nu hebben zij geen

voorwendsel voor hun zonde, en voor hun ongelijk, God aangedaan. Daarom zou

wegens versmaad licht, en wegens een versmaad evangelie, grote toom over hen

komen.

Daarop bad hij en ging de ladder op.

De schare overziende zeide hij: u voedt uw ogen met op mij te zien. Maar wat ziet u

aan mij? Dit is zeker, u ziet de toorn Gods niet op mij. Maar indien u wilde opzien

naar de hemel, dan zou u de wraak van een vertoornd God tegen uzelf zien. Ik ben uit

een ander land gekomen om dat verbond te aanvaarden dat u verbroken hebt. Ik

bezegel dat verbond het heerlijk werk van reformatie met mijn bloed.

Ere, ere, ere zij Zijnen naam, dat Hij mij ooit een leven gaf om het voor Hem neer te

leggen, en getuigenis te geven tegen Zijn vijanden, en tegen het onrecht aan mijn

Heere en Meester Jezus Christus aangedaan. De Heere richte tussen mij en u, die mijn

leven wegneemt, wie van ons in de rechte weg is geweest. Wees verzekerd dat er

wraak, droevige wraak, over deze stad hangt, om het onschuldig bloed dat hier

vergoten is. Maar wat u betreft, die het overblijfsel van des Heeren volk zijt, blijft

standvastig, en hoedt u van af te wijken ter rechter of ter linkerhand, en ik wil u

verzekeren, dat de Heere een Zoar voor u zal bereiden. Blijft trouw aan de waarheid,

en blijft trouw aan elkander, zo zult u nog heerlijke dagen in Schotland zien. Ik sterf in

het geloof, dat Hij in Zijn eigen weg tot het land zal wederkeren. Maar wee over hen

die Zijn vijanden, en vreemdelingen van Hem waren!

88

Terwijl hij bad, riepen sommigen, dat de beul hem moest afwerpen, en anderen riepen:

Spaar hem nog een weinig!!

Maar hij riep: Ik ben gereed!

Daarop wierp de beul hem af.

89

18. ROBERT POLLOCK, 23 januari 1683

Robert Pollock was schoenmaker in East Kilbride. In oktober 1683 werd hij in

Glasgow gevangen genomen en naar Edinburgh gebracht. Naar de gebruikelijke

gewoonte van die tijd werd hij door de Raad ondervraagd. Op 19 januari 1685

verscheen hij voor het Gerechtshof. De beschuldiging, die tegen hem werd ingebracht

was, dat hij voor de Raad de ‘Cocieties Declaration’ niet had erkend. Hij werd

schuldig bevonden en veroordeeld om te Gallowlee opgehangen te worden op

woensdag 23 januari. Gallowlee was de plaats aan de kant van de weg tussen

Edinburgh en Leith, waar de galgen blijvend waren opgesteld. Robert Pollock was de

laatste van vijftien personen, die hier werden opgehangen of onthoofd.

De laatste toespraak en het (gedeeltelijk) getuigenis van Robert Pollock, die 23 januari

1685 tussen acht en negen uur 's morgens werd gedood.

Geachte vrienden,

Daar ik ben veroordeeld om door mensenhand te sterven, dacht het mij goed dit korte

woord of getuigenis na te laten. Welnu, als ik iets kon zeggen tot lof van Christus, heb

ik net zoveel tot Zijn lof te zeggen als elke arme zondaar ooit te zeggen had. Want Hij

heeft voor mij meer gedaan dan men zich kan indenken, of de tong kan spreken, of de

hand kan schrijven. Want Hij heeft mij stellig beloofd: „Wanneer gij zult gaan door

het water, ik zal bij u zijn, en door de rivieren, zij zullen u niet overstromen; wanneer

gij door het vuur zult gaan, zult gij niet verbranden, en de vlam zal u niet aansteken.”

Op goede gronden kan ik zeggen, dat deze belofte mij is gegeven. En met de bruid in

Hooglied 2 vers 6 kan ik zeggen: „Zijn linkerhand zij onder mijn hoofd, en Zijn

rechterhand omhelze mij.” „Mijn liefste is mij een bundeltje mirre”, (Hooglied 1 : 13)

En nu kan ik er niet naar streven mijn leven te redden, en Hem te onteren en de

kwaaddoeners te rechtvaardigen. Want ik wens Hem te vrezen en te dienen, en ik wil

Hem belijden, Die in Zijn Woord heeft gezegd: „Een iegelijk dan, die Mijn belijden

zal voor de mensen, die zal Ik ook belijden voor Mijn Vader, Die in de hemelen is.”

En Hij heeft ook gezegd: „Niemand, die zijn hand aan de ploeg slaat en ziet naar

hetgeen achter is, is bekwaam tot het Koninkrijk Gods.” Ook heeft Hij gezegd: „Zo

iemand zich onttrekt, Mijn ziel heeft in hem geen behagen.” „Maar wie volharden zal

tot het einde, die zal zalig worden.”

Welnu, ik zeg, dood en leven, hemel en hel, ja Christus aan de ene kant, en de wereld

aan de andere kant, en Christus Die Zichzelf aan mij verklaart en me nodigt tot Hem

te komen, ik wil liever alles lijden wat Hem behaagt dan achter de massa aan te lopen;

en nu er zoveel over de waarheid getwist wordt, meen ik het lijden voor de waarheid,

dat Hij over mij beschikt heeft, niet te kunnen weigeren.

En nu ben ik hier deze dag gekomen om mijn leven af te leggen voor de hope Israëls,

waarvoor ik mij deze dag niet schaam, want ik wens Zijn heilige Naam te danken, dat

mijn ziel hem deze twaalf jaar en nog meer heeft liefgehad, en dat Hij mijn ziel vele

malen heeft verkwikt wanneer ik dacht om te lijden voor Hem. Nu zeg ik niet, dat ik

vrij van zonde ben, maar ik heb vrede met God door een gedode Middelaar, en Hij zal

mijn ziel net zo schoon maken, alsof ik nooit gezondigd had. Nu sta ik op het punt de

90

tijd te verlaten en de eeuwigheid binnen te gaan, waar ik zo vol van Hem zal zijn als

mijn ziel wenst. Nu neem ik afscheid van al vertroosting in de tijd, en laat niemand

zeggen dat dit niet mijn woorden zijn, want ze zijn zelfs mijn laatste woorden …

En nu heb ik dit te zeggen tot roem van Christus, dat Hij onvergelijkelijk is; Hij is

boven alles beminnelijk en in de grootste moeilijkheden is Hij zeer gepast. Zijn gelaat

heeft mij verkwikt, ja in de grootste moeilijkheden. Zijn gelaat verkwikt mij en

verheugt een vermoeide ziel. Niemand kan troosten gelijk Hij. „Zijn juk is zacht en

Zijn last is licht.” Ja, Hij is zo goed voor mij geweest, dat ik geen stap heb gedaan in

eigen kracht. Hij ontziet geen krachten; Hij geeft allen genoeg, die met Zijn werk

bezig zijn, want toen ik het erg moeilijk had, kreeg ik genoeg kracht van mijn lieve

Meester om het te dragen.

Nu is mijn raad aan allen, die oprecht voor Christus willen leven, gaat voort en ont-

trekt u niet, want u zult genoeg hebben om een vriendendienst te bewijzen, want Hij

aarzelt niet om alles aan Zijn knechten te besteden.

En nu smeek ik u allen, als een stervende man, vreest niet voor gevangenschap; vreest

niets; want als u op Hem mag vertrouwen, blijft er geen vrees over dat u het werk zelf

moet doen. Ik kan niets meer zeggen om uw liefde tot Hem aan te wakkeren; maar dit

alleen kan ik zeggen, dat Hij mij altijd overwinnend heeft gemaakt, sinds ik Zijn

gevangene werd.

En nu kan ik zeggen, dat ik de galg niet vrees voor Hem, en voor de verdediging van

Zijn zaak. En laat nu niemand zeggen, dat het droevig is dat ik moet sterven voor zulk

een zaak, want ik zeg u, dat ik nooit zo'n aanbod zou hebben gekregen om er mijn

leven voor te laten. En laat niemand het jammer vinden, dat ik word weggenomen uit

de weg van Gods toorn, want er zijn velen in Schotland, die niet zullen weten

waarheen ze moeten vluchten om Zijn toorn te ontkomen, die hen achtervolgt, ja zelfs

velen, die zich nu niet om deze dingen bekommeren. En daarom zeg ik, vlucht tot

Christus, allen die hun best doen om niet vertrapt te worden in Zijn toorn. En dezen,

die de toorn Gods willen ontgaan, hen raad ik aan om vrede te maken met de

Vredevorst; want vreselijk zullen de rampen zijn, die over dit land zullen komen. O,

bereidt u voor op het oordeel, want Hij zal komen en het bloed zoeken, dat in

Schotland is gestort, voordat dit getwist eindigt en de rampen komen. Het lijkt er veel

op, dat de vogelen des hemels de lichamen van de dode mannen en vrouwen zullen

eten, die niet begraven zijn.

En nu verklaar ik, dat het niet vanwege het lijden is, dat ik hoop zalig te worden, noch

door mijn eigen gerechtigheid, maar door de toegerekende gerechtigheid van Jezus

Christus, door Zijn verdiensten en voorspraak; want ik heb geen gerechtigheid van

mezelf, en ook kan ik niets verdienen door mijn lijden. Maar even zeker is het, dat Hij

gezegd heeft: „Wie Mij verloochend zal hebben voor de mensen, die zal Ik ook

verloochenen voor Mijn Vader. Die in de hemelen is, en voor de heilige engelen.”

En nu ben ik hier vandaag gebracht om mijn leven af te leggen voor de zaak van Jezus

Christus, en voor niets anders. En ik wens de Heere te danken, dat ik niet lijd als een

kwaaddoener, en niet sterf als een dwaas. En ik dank de Heere, dat Hij mij waardig

geacht heeft om voor Hem te lijden; want vele keren is mijn ziel verkwikt, wanneer ik

zag, dat ik zou lijden voor Hem.

Nu wil ik afscheid nemen van al dingen in de tijd. Vaarwel zoete Bijbel, lezen, zingen,

bidden en geloven. Vaarwel zon, maan en sterren en al geschapen vertroostingen in de

tijd. Welkom hemel en zaligheid. Welkom het ontelbaar gezelschap der engelen.

Welkom de geesten van de volmaakt rechtvaardigen. Welkom de lofprijzing zonder

eind, of de minste vermoeidheid. Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest. In Uw

handen beveel ik mijn geest.

91

Robert Pollock.

19. JOHN WILSON, 16 mei 1683

David, Mac Millan

John Wilson.

Wilson was een van de 7 gevangenen die voor de Rechtbank van de justitie gebracht

werden op 4 mei 1983. Hij was rechtsgeleerde. Hij gaf leiding tijdens het gevecht bij

Bothwell Bridge. Omdat hij vreesachtig was bemoedigde Peden hem met de

verwachting dat hij eens ‘fijne klederen zou dragen’. In juni 1682 verblijft Peden in

het huis van James Brown in Paddockholm. John Wilson die later de marteldood

stierf, was er ook bij. Peden sprak die avond over Amos 7 en herhaalde de woorden

van het negende vers tot drie keer toe: ‘En Ik zal tegen Jerobeams huis opstaan met

het zwaard.’ Hij legde de hand op de schouder van John en voorspelde dat de troon

van de Stuart zou vallen. Tijdens zijn preek zag hij niet alleen de val van de gehate

vorst, maar ook de zege van de martelaren. Hij zag hoe zij het paleis van de Koning

binnengingen en daar de grote Koning der koningen in Zijn heerlijkheid

aanschouwden. ‘Zij gaan het schavot af met volle zeilen en een frisse wind en nu

schitteren zij in heerlijkheid.’

Weer legde hij de hand op John en sprak: ‘Verblijd je in de Heere en wees

standvastig, John.’

Hij wist dat John Wilson spoedig dezelfde kroon zou ontvangen, als hij op de

Grassmarket in Edinburgh voor zijn Koning zou lijden. John vroeg Peden om nog te

blijven, maar deze sprak: ‘Ik eet geen brood meer in deze plaats.’ Hij ging met John

naar Kyle en sprak daar over de volgende woorden: ‘De ploegers hebben op mijn rug

geploegd; zij hebben hun voren lang getogen.’

Na deze preek trouwde Peden een echtpaar en sprak daarbij: ‘Vele ploegen hebben op

de rug van de kerk van Schotland geploegd; dat waren de heidenen, de antichrist, de

prelaten en nu deze vorst.’

Nog geen jaar later volhardde John Wilson in zijn overtuiging om de ‘Testacte van

1682’ niet te erkennen, terwijl anderen zwichtten.

Hij werd beschuldigd door Mac Kenzie dat hij zondigde tegen zijn vrouw en kinderen,

en martelaar werd vanwege verkeerde inzichten. In zijn toespraak heeft hij wel erkend

dat sommigen kunnen sterven voor eigen inzicht, maar in Schotland zijn er de laatste

22 jaar velen gestorven voor de Waarheid, bedaard en oprecht.

David Mac Millan streed eveneens te Bothwell Bridge en was daarna een

vluchteling. Hij werd door Claverhouse gevangen genomen in de kerk, ‘waar hij de

Schriften las.’ Ook hij weigerde de ‘Testacte’ te erkennen.

Zij werden opgehangen op de Grass-Market te Edinburg

Een brief waarin John Wilson vertelt, waarom hij geen uitstel van de uitvoering van

zijn doodvonnis durfde vragen.

Op 7 mei 1683 werd mij meegedeeld dat ik bij de Raad een smeekschrift mocht

indienen, om mijn doodvonnis nog niet uit te voeren.

92

Ik antwoordde dat ik er niet over dacht een smeekschrift in te dienen, en dat ik geen

redenen kon noemen, waarop ik zulk een verzoek zou doen, en waarop het ingewilligd

zou kunnen worden, zonder te verloochenen wat ik had beleden.

Mijn familie drong aan, dat ik een smeekschrift zou schrijven, opdat ik tijd zou

krijgen, mij nog eens te beraden ten aanzien van mijn antwoorden, welke ik had

gegeven toen ik voor de Raad stond.

Hierop antwoordde ik, dat zulke redenen, voor de wereld een oorzaak konden zijn te

menen, dat hoe vasthoudend wij ook waren aan onze beginselen, wij ze nochtans in

twijfel schenen te trekken. Daarbij voegde ik, dat zulke redenen tot de wereld zouden

zeggen, dat, hoewel ik anderen leerde voor deze beginselen te sterven, ik zelf voor de

dood terugdeinsde.

Ten tweede werd mij aangeraden om uitstel te verzoeken, daar ik in

verwarring was geraakt, sinds ik in de gevangenis was opgesloten.

Hierop antwoordde ik, dat ik het kruis van Christus niet durfde te smaden, daar iedere

stap daarin voor mij ontferming en waarheid was geweest, en dat ik voor God beleed,

dat mijn opstandige vlees nodig had zich aan het kruis te onderwerpen. Ik kon niet

overgaan tot het indienen van een smeekschrift, vrezende dat het een slecht

gezelschap voor mij zou zijn, nu ik zo dicht bij de dood was. Ik zeide, dat ik vast

geloofde dat alles mij ten goede zou meewerken, en daar ik dit kon zeggen, zou een

verzoek om uitstel ingaan tegen mijn consciëntie en tegen Gods goedheid, en een

smeekschrift zou mijn eigen gebed weerspreken. „Laat mij niet bezwijken, opdat de

vijanden zich niet verblijden.”

Ten derde drongen mijn betrekkingen erop aan, dat ik een verzoekschrift zou

indienen, opdat ik wat meer tijd mocht hebben mij tot de eeuwigheid voor te bereiden.

Daarop heb ik gezegd, dat ik zulks niet kon doen in geloof. Ik kon het niet doen, want

sinds ik in de gevangenis kwam had God mij doen geloven, dat Hij, Die een goed

werk in mij begonnen was, het ook zou voleindigen, en dat Hij wat mij betrof, het

volkomen zou maken, naar Zijn Woord. Ik zeide, dat hoe onbetekenend het mocht

schijnen te zijn in de ogen van de wereld, ik nochtans gevoelde dat het voor mij een

afwijken van de weg was, om het werk dat God begonnen was, te willen voleindigen

en volkomen te maken door zulke middelen. Daarbij kwam, dat indien zij het

weigerden, zij mochten smaden en zeggen, dat het geen bewijs was, dat ik vertrouwen

had tegen de dood, toen die nabij kwam. En, indien een uitstel werd toegestaan, zo

mochten zij zeggen dat ik hun schuldenaar was. Daarbij kwam, dat ik vreesde, dat

wanneer ik tot God zou komen om bewaring, Hij mij zou zenden tot de gebroken bak,

die ik uitgehouwen had. Ik wist, dat indien mijn consciëntie mij zou toelaten om

uitstel te vragen, de vijanden zouden denken dat ik niet oprecht was, door voor te

wenden dat ik tijd van voorbereiding tot de dood wenste.

Niettegenstaande deze zijn bezwaren tegen het indienen van een verzoekschrift,

hebben zijn betrekkingen hem tenslotte toch overreed om een verzoek om uitstel in te

dienen. De voornaamste reden hiertoe was dat zijn vrouw een kind verwachtte, en in

gevaar was van door zijn dood van droefheid te sterven. Dit was wezenlijk een

zwaarwichtige reden, zodat er voorzichtig nodig is om hierover te oordelen.

Daarbij kwam, dat de vijanden lasterden, dat hij zijn leven niet wilde zoeken te

behouden. Daarom zocht hij tijd om aan te tonen, dat de vijanden zijn leven zochten

en dat op een onrechtvaardige wijze. Hij wenste ook, in geval zijn vrouw iets

overkwam, in de verwachting van zijn dood, de vervolgers aan te tonen dat haar bloed

voor hun rekening kwam.

93

Wilson’s laatste toespraak

Nu ik geroepen word mijn leven af te leggen, verklaar ik, dat ik zulks met blijdschap

doe.

Ik wil u vertellen, hoe mijn eerste verplichtingen jegens God ontstonden, ongeveer

tien jaar geleden. In die tijd las ik een boek, getiteld: „Vervulling van de Schriften”.

Dit boek bevatte verschillende schriftuurlijke waarheden, en bewijzen dat reeds vele

daarvan vervuld waren. Dit gaf een geweldige schok aan mijn godloochenende

gedachten, die van nature in het hart van ieder mens zijn.

Het volgende boek dat ik las, was: „Preken over het gebed”, van Gray.

Het laatste was een boek van Guthrie, onder de titel: „Beproeving van ons deel aan

Christus.” (Vertaald als: „Des Christens groot Interest.”) Al deze werden mij door

God zo krachtdadig in mijn consciëntie verklaard, dat ik mij aan God verbond.

Ofschoon ik te dier tijd het geloof niet ontving in grote mate, evenwel had ik eerbied

voor al Zijn inzettingen. De Bijbel was een dierbaar boek voor mij. Gedurende bijna

een geheel jaar daarna gaf ik al mijn vrije tijd aan het bestuderen van de waarheid. Dit

was de aangenaamste tijd die ik ooit in mijn leven had, ja, het was een last voor mij tot

mijn tijdelijke bezigheden weer te keren. Ik bevond dat de waarheid mijn geest

versterkte. Hoewel ik van nature een angstig, bedeesd en afgunstig schepsel was, werd

ik door de dienst van God tot zulk een kalmte en rust gebracht, in kruis en druk, dat ik

dacht dat zo er geen hemel of hel was, evenwel de godsdienst een beloning op zichzelf

was.

Ik was zó ingenomen met de neerbuigende genade van Christus, dat Zijn Naam mij

zeer dierbaar was. Evenwel durfde ik geen besluit van verzekering of volharding te

maken, ja, ik werd gebracht tot twijfel over het werk zelf, wegens de hoedanigheid

van mijn bekering. Maar toen ik Guthrie's Beproeving van een zaligmakend aandeel in

Christus las, werd ik gevoelig gewaar, dat mijn werken uit de wet werd verslonden

door liefde. Ik bevond dat er geen meer uitnemend stuk in de wapenrusting van God

is, dan de helm der zaligheid, waarvan de satan met al zijn kracht een christen tracht af

te houden. Ik werd ook gewaar, dat naarmate kennis en genade aanwiesen, ook

hoogmoed toenam, waarmee ik wil zeggen, dat ik meende dat ik wel alleen kon

wandelen, met hetgeen ik had ontvangen. Maar ik werd met de waarheid, „zonder Mij

kunt gij niets doen”, op zware kosten bekend gemaakt.

Maar na deze liefelijke dagen, ja, ik mag zeggen meest liefelijke dagen, werd ik hoe

langer hoe meer ingewikkeld in tijdelijke zaken. Ik bevond dat het onmogelijk was,

druk in zaken te zijn, en tegelijk vurig van geest, maar dat het geestelijk leven dat ik

had ontvangen, afnam. Dit had tot gevolg, dat naarmate de liefde tot uitwendige

dingen toenam, de kracht en het leven dat ik had verkregen, afnam. Evenwel mag ik

zeggen, dat God mij toch bij de hand gehouden heeft. Hierom wil ik zeggen, dat ik

meen, dat een mens die Godzaligheid heeft lief gekregen, het verbond met God heeft

aangegaan, eerbied heeft gekregen voor al Zijn inzettingen, zonder uitzondering,

wanneer hij de kosten berekent, en ziet dat hij de kosten niet kan betalen. Maar

gelovende dat Christus, Die het werk begonnen heeft, het ook zal voleindigen; ik zeg

dat ik niet kan denken dat God ooit met dezulken zal breken, die zich zó aan God

verbonden hebben. Het is mijn troost geweest, wanneer ik mijn aandeel in Hem niet

meer kon zien, ik nochtans mocht zeggen: Gij zijt mijn God.

Hoor de woorden van een stervend man. Ik kan de goedertierenheid des Heeren niet

verzwijgen. Ik zie op mijzelf als het meest onwaardig voorwerp, waaraan ooit vrije

94

liefde is bewezen. Ik was omringd door vele zonden en was omhangen met een zeer

verdorven natuur. Maar Hij met Wie ik de koop sloot, maakt kromme dingen recht, en

ruwe plaatsen vlak.

Ik zeg tot allen die onder de roede komen: laten geen verschrikkingen van mensen,

noch verzoekingen van satan, ten opzichte van de eeuwigheid, in uw hart leven. Gaat

ermee tot God, erkennende uw onwaardigheid om Zijn bescherming en raad te

ontvangen, en u zult bevinden dat Hij getrouw is, en u niet zal laten verzocht worden

boven hetgeen gij vermoogt. Het is niet iets nieuws met schrik van buiten en vrees van

binnen aangevallen te worden. De apostel, een zeer geoefend christen, heeft het

ondervonden. Ik zie een christen als het meest lijdelijk schepsel in zijn eigen

zaligheid. Maar alles wat in u is moet naarstig en vaardig zijn, daar anders de

briesende leeuw spoedig de overhand zal krijgen. U moet weten dat zij die lijden,

ruime toegang tot de troon hebben. Maar ofschoon Zijn eigen volk in hun lijden het

aanklevend geloof niet missen, meent evenwel niet dat zij in een bed van rozen naar

de hemel gaan. U zult vuur in uw beproeving gewaar worden, ik bedoel een verlatend

God in uw bevatting. Wacht evenwel geduldig, en ten laatste zal Hij Zijn oor neigen,

en u zult uit bevinding mogen zeggen, dat er slechts een ogenblik is in Zijn toorn.

En nu, ik laat mijn lieve vrouw, kinderen en zusters, aan de Heere achter. Hij gaf mij

zulke lieve, verkwikkende betrekkingen, en ik verlang van al het volk van God, dat zij

vriendelijk voor hen zullen zijn. Ik dank de Heere, dat Hij mij bekwaam gemaakt heeft

ze aan Hem over te geven. Ofschoon de Heere een ieder van hen, zo liefelijk en

aangenaam voor mij heeft gemaakt, dat ik gedwongen ben geweest, mijn liefde tot hen

te bedwingen met de breidel van de godsdienst, zo dank ik evenwel de Heere, dat Hij

mij een hart heeft gegeven, om mijn kruis te blijven dragen onder afzien van allen die

mij zo dierbaar zijn. Ja, ik voel mij rustig, niettegenstaande de tranen en het wenen

van de mijnen.

Nu, ik laat aan al Gods volk achter, dat Zijn kruis licht is. Ofschoon ik gelegenheid

had uit de gevangenis te ontsnappen nadat mijn doodvonnis was uitgesproken, durfde

ik niet, daar ik het niet kon doen zonder verwijt in mijn consciëntie. Ik geef aan een

ieder die geroepen wordt tot het lijden, de raad, nooit het vertrouwend geloof los te

laten, want zij zullen het geloof tot verzekering ontvangen. Sinds ik in de gevangenis

kwam, zag ik en geloofde, dat Gods voornemen met mij, alleen liefde was. Ontledigd

zijnde van al beloften voor hen die onder het kruis zijn, en ontledigd zijnde van al

mijn eigen gerechtigheid, ben ik het met Hem eens geworden, en Hem in de plaats van

alles wat ik had losgelaten te aanvaarden, en in Hem gelovig te rusten, en tot Hem de

toevlucht te nemen, om mij te voorzien met genade die ik nodig had, en mij te geven

het geloof, hoewel ik het niet bevatten kan om Hem te zien gelijk Hij is, en Hem te

kennen gelijk ik van Hem gekend ben.

Ik ga sterven, terwijl ik aan al het volk Gods de plicht van eenheid aanbeveel. Zoekt

de vrede met hen die de Heere aanroepen uit een rein hart. “Indien wij in het licht

wandelen gelijk Hij in het licht is, zo hebben wij gemeenschap met elkander, en het

bloed van Jezus Christus Zijn Zoon, reinigt ons van al zonden.”

De woorden van deze martelaar eindigen niet met een bevelen van zijn ziel aan God,

Maar uit een onderschrift blijkt, dat niet alles volledig kon worden weergegeven.

95

20. ROBERT BAILLIE VAN JERVISWOODE, 24 februari 1684

Robert Baillie van Jerviswoode was een achterkleinzoon van de grote Hervormer John

Knox. Baillie had in zijn hart iets van de beste trekken uit het karakter van John Knox.

„Er zijn in Schotland mensen van waarlijk hoge geestelijke eigenschappen” zeide Dr.

John Owen; „daar is Mr. Baillie van Jerviswoode, een persoon van de grootste

bekwaamheden, waarmede ik ooit kennis maakte.” Bisschop Burnet noemde hem:

„Een man van grote verdiensten, maar van nog groter deugden”.

Robert Baillie was een Covenanter, waarom de weg, om enig openbaar ambt te

aanvaarden, voor hem was toegesloten. Toch was hij iemand die in de politiek goed

thuis was en geleidelijk werd hij de werkelijke leider van allen in Engeland, Schotland

en Holland, voor zover zij de beginselen der Covenanters aanhingen.

„Wat betreft mijn beginselen in betrekking tot de regering”, schrijft hij in een brief,

„zij zijn zodanig, dat ik er mij niet voor behoef te schamen, daar zij overeenstemmen

met Gods Woord, de belijdenis des geloofs, de regelen der staatkunde, rede en

menslievendheid”.

Hoewel Baillie zich weinig bemoeide met openbare zaken, had het Gouvernement te

veel spionnen om niet bekend te zijn met de grote invloed, die hij had in de

vergaderingen der Covenanters.

Toen het „Rye House Complot” faalde, werd hij gearresteerd als de vermeende vriend

van degenen, die deel hadden genomen in die onderneming. Het complot bestond in

een plan om koning Charles II en zijn broer de hertog van York te doden, 1683.

De hertog van York leidde het onderzoek in eigen persoon op de hem eigen,

onmenselijke manier. Baillie wist niets en kon daarom niets vertellen. Hiermede was

de koning niet tevreden en hij dreigde Baillie met pijniging. Hij werd teruggezonden

naar de gevangenis en zoo zwaar beladen met ketenen, dat zijn lichaamskracht ge-

broken werd.

De droevige toestand waarin Baillie verkeerde, ziende, bood de koning hem zijn

vrijheid aan, als hij bewijsmateriaal wilde leveren tegen Lord William Russel. Zelfs

indien Baillie dit had kunnen doen, zou het lokaas van de vrijheid hem niet hebben

kunnen bewegen, een vriend te bezwaren. De koning vleide en dreigde, doch Baillie

bleef stom. Daar zij in Engeland geen wetten hadden, waarop Baillie kon veroordeeld

worden, werd hij naar Schotland gezonden en beschuldigd van verraad.

Toen hij in Edinburg in de gevangenis gesloten was, in een zorgelijke staat van

gezondheid, werd aan zijn vrouw de toegang tot hem geweigerd. Zij bood zich aan,

om aan zijn zijde in ijzers geklonken te worden, ter voorkoming van iedere poging te

ontsnappen, doch het werd geweigerd.

Daar Baillie zeer snel inzonk, werd eindelijk zijn vrouw geroepen en men verzocht

haar, hem op te passen.

Hoewel zwak naar het lichaam, was zijn geest krachtig. Burnet zegt : „Hij was in

verdrukking en evenwel opgewekt. Zijn gedrag geleek op dat van de edelsten van de

oude Grieken en Romeinen of nog liever op dat der eerste christenen en vroegste

martelaren, in de beste dagen van de kerk”.

Er werden mensen gepijnigd om beschuldigingen tegen Baillie te verkrijgen.

Sommigen van zijn vrienden beschuldigden hem om hun eigen hoofd te redden.

96

Vertrouwelijke gesprekken die hij met sommigen van hen had gevoerd, werden voor

de rechtbank bezworen als in het openbaar gedane uitingen. Op deze wijze werd een

web geweven om hem te verstrikken.

Hij was zoo zwak, dat hij naar het gerechtshof werd gebracht in zijn kamerjapon. Zijn

schoonzuster, Lady Graden zat aan zijn zijde om hem te Ondersteunen. De aanklacht

werd ingediend en Sir George Mackenzie stelde al mogelijke pogingen in het werk om

het doodvonnis zeker te maken. Baillie werd drie keer voor het gerecht gedaagd: op 8,

18 en 22 december 1683.

Van zijn plaats opstaande, trachtte Baillie zich tot het hof te wenden.

„Mijnheer de Voorzitter, ik vraag vrijheid om een paar woorden te spreken, daar ik

niet in staat ben, veel te zeggen, wegens mijn grote zwakte.

„Mijnheer, de ziekte waarmee ik nu bezocht ben, zal naar menselijke berekening,

dodelijk blijken te zijn en ik kan niet vele dagen meer leven. Ik bemerk, dat u

voorgenomen hebt mij tot een slachtoffer te maken, zowel wat mijn leven als mijn

staat betreft en daar ik door u reeds van te voren ten dode opgeschreven was, spijt het

mij alleen, dat onder zulke omstandigheden, mijn verhoor aan het hof zoveel moeite

en tijd gekost heeft, dat het hier is gebleven tot na middernacht.”

„Ik heb slechts een woord tot u te zeggen, mijne heren”, zeide hij, terwijl hij zich tot

de jury wendde. „Ik twijfel er niet aan, of u zult handelen als mannen van eer, op de

getuigenissen die u gehoord hebt. Ik erken, dat de getuigenverklaringen enige harde

dingen tegen mij bevatten en ik begrijp, dat u hierop uw vonnis zult vellen, terwijl

niets van hetgeen ik kan zeggen van enige invloed zal zijn op uw beoordeling van

mijn zaak. Nochtans, opdat ik mijn geweten zuiver houde en opdat mijn nagedachtenis

en mijn geruïneerde familie niet meerdere onrechtvaardigheid onderga door de adem

van laster, ben ik gebonden om uwe aandacht hierop te vestigen, dat de meest

belangrijke getuigen tegen mij, vroeger mijn bondgenoten en correspondenten waren,

betrokken bij hetgeen waarbij ik betrokken was, opkomende voor dezelfde beginselen.

Het leven zal hun dierbaar zijn en het redden daarvan heeft zijn stempel gedrukt op de

verklaringen, die zij hier hebben afgelegd. Een van hen is zeker gezegend met een

zeer sterk geheugen, dat zich nooit vergist. Evenwel is door hem verklaard, dat er iets

gezegd is op een vergadering, terwijl ik zeker weet dat het niet gezegd is, tenminste

niet terwijl ik tegenwoordig was. Wat de overige getuigen betreft, ik vergeef hen met

mijn ganse hart.

Er is één ding dat mij buitengewoon smart, waardoor ik in de hoogste mate veron-

gelijkt ben dat is, dat mij ten laste gelegd wordt, deel te hebben genomen in een

complot, om de koning en de hertog van York het leven te benemen. En dat ik

daarvoor zulk een vurige ijver en geestdrift had, dat ik gehele nachten opzat, om een

verklaring op te stellen om deze schurkerij te bemantelen of te rechtvaardigen. Naar al

waarschijnlijkheid moet ik binnen een paar uren verschijnen voor de vierschaar van de

Grote Rechter. In tegenwoordigheid van Zijn Alwetendheid en voor u, mijne heren en

voor allen, die hier tegenwoordig zijn, verklaar ik plechtig. dat ik nooit heb

aangespoord tot zulk een daad of er ben ingewijd geweest, doch dat ik verfoei en

verafschuw al gedachten of beginselen, die zouden leiden tot het aantasten van het

leven en het bloed van Zijn Majesteit of van zijn koninklijke broeder of van wie dan

ook".

Er was nog slechts één zaak, die hij wenste te zeggen, vóór dat zijn krachten hem

verlieten. Hij wendde zich tot den Lord Advocaat en zeide tot hem:

„Dat u mij belast met zulke verfoeilijke dingen, vind ik zo vreemd, dat ik geen

97

woorden kan vinden, om mijn verbazing uit te drukken. Herinnert ge u, dat toen u mij

in de gevangenis bezocht, u mij hebt verteld, dat deze dingen mij ten laste gelegd

werden, maar dat u het niet geloofde? Hoe durft u dan een smet op mijn karakter te

werpen en dat met zulk een hevigheid in uw beschuldiging? Bent u in uw consciëntie

overtuigd, dat ik nu meer schuldig ben, dan toen ik met u sprak in de gevangenis, waar

u mij vrijwillig van schuld ontsloeg? Herinnert ge u dat gesprek?”

De Lord Advocaat schrok van deze woorden en antwoordde in ontsteltenis:

„Jerviswoode, ik erken wat u zegt; wat ik dáár zei, werd door mij gezegd als

particulier. Wat ik hier zeg, dat zeg ik op bijzondere last van de Raad. Hij kent mijn

orders,” wijzende op Sir William Paterson, de klerk.

„Wel mijn Lord”, zeide Baillie, met de uiterste afkeer en verachting, „als u er een

consciëntie op nahoudt voor uzelf en een andere voor de Raad, dan bid ik God, dat Hij

u dit vergeve”.

Waarschijnlijk sprak Baillie hier niet voor zich zelf. Hij wist, dat de volmacht was

getekend en het vonnis geveld, eer hij voor het hof verscheen. Baillie's doel was om

voor zijn betrekkingen te redden, wat nog gered kon worden.

Gedurende de weinige ogenblikken, die hij daar nog zat, deed de jury uitspraak en

Jerviswoode werd ter dood veroordeeld.

„Mijne heren, de tijd is kort, het vonnis is scherp; maar ik dank God, Die mij

bekwaam gemaakt heeft gemakkelijker te sterven als u bent om te leven.”

Baillie werd opgehangen de 21 december 1684 (21ste

december 1683) op het schavot

van Grass-Market in Edinburgh. Zijn hoofd werd gezet op de Nether-Bow poort. Zijn

lichaam werd gevierendeeld en gezonden naar Jedburg, Lanark, Ayr en Glasgow.

98

VIJF MARTELAREN, 19 maart 1684

John Main

Archibald Stewart, uit de parochie van Lesmahagow

John Richmond

James Johnston in North Cadder

James Winning

Vijf martelaren werden tegelijkertijd gedood op 19 maart 1684: John Main; Archibald

Stewart, uit de parochie van Lesmahagow; John Richmond,; James Johnston in North

Cadder; en James Winning, kleermaker in Glasgow. Van al vijf is weinig meer bekend

dan hun verhoor en martelaarschap.

De vijf werden op dezelfde dag (17 maart 1684) door een speciale commissie in

Glasgow verhoord. Hun beschuldiging was van het gewone soort. Ze werden

beschuldigd bij de strijd te Bothwell te zijn geweest en vluchtelingen te hebben

verborgen, of zich met hen onderhouden te hebben. Een groot aantal getuigen werd

aangevoerd en hun bewijsmateriaal, hoewel onwaarschijnlijk, werd erkend, naar de

wijze van die tijd.

Eén (vals) getuige werd gevraagd, of hij John Main onder de gewapende

opstandelingen had gezien. Hij antwoordde, dat hij hem uit het oosten had zien

komen, terwijl zij naar het westen gingen. De voorzitter, Windram, verklaarde dat dit

belangrijk bewijsmateriaal was. Hij gaf de secretaris opdracht te schrijven: „Hij zag,

dat John Main naar de opstandelingen ging, en hen gewapend verliet.”

Dit was bijna het tegengestelde van wat de getuige had gezegd.

Een ander vals getuige bevestigde, dat hij John Richmond te Airsmoss onder de

opstandelingen had gezien. De voorzitter vroeg hem, hoe ver hij van de gevangene

verwijderd was geweest. Ongeveer een halve mijl was het antwoord. Hoe

onwaarschijnlijk deze verklaring ook was, werd ze toch erkend en ze was in

werkelijkheid het enige bewijs dat ze hadden, dat hij te Airsmoss was geweest.

Richmond beklaagt er zich in zijn getuigenis over, dat vier personen, die tegen hem

getuigden, personen waren die, door hun vroegere belijdenis, hem eerder hadden

moeten verdedigen dan zijn dood te zoeken.

James Winning werd gevraagd, of hij iets tegen zijn getuigen had. Hij antwoordde,

dat hij niets tegen hen had, maar verklaarde plechtig, daar hij zich op de jongste dag

voor God had te verantwoorden, dat hij in zijn leven nooit wapens had gedragen, voor

of tegen enig mens. De voorzitter antwoordde honend, dat het voldoende was dat hij in

het gezelschap van de opstandelingen had verkeerd, al had hij slechts zijn naald bij

hem. (Hij was kleermaker).

Het verhoor schijnt de hele dag te hebben geduurd.

John Richmond schrijft, dat het 's avonds acht uur was, toen het vonnis werd

uitgesproken. Ze werden veroordeeld binnen twee dagen te sterven, op 19 maart 1684

om 2 uur 's middags en, tenminste in het geval van Richmond; onthoofd te worden.

99

Richmonds hoofd zou op de Tolbooth van Glasgow gezet werden.

In navolging van hun Heere en Meester stierven ze allen met woorden van vergeving

voor hun vervolgers op hun lippen, hoewel ze hen tevens verzekerden dat hun bloed

van hun handen geëist zou worden, als ze stierven zonder berouw over hetgeen ze

hadden gedaan tegen het beeld Gods in hen.

21. JOHN MAIN

John Main woonde in de parochie van West Monkland. November 1683 werd hij

gevangen genomen in de Gorbals van Glasgow, toen er met al macht werd gezocht

naar allen, die verdacht werden van vijandigheid jegens de Regering. Tijdens zijn

gevangenschap deed hij een poging om te ontvluchten, maar hij werd betrapt op het

ogenblik, dat hij er bijna in geslaagd was.

EEN GEDEELTE VAN JOHN MAIN'S (GESCHREVEN) GETUIGENIS.

„En nu neem ik afscheid van het arme overblijfsel van de Kerk van Schotland, en ik

laat hen over aan God, en in Zijn goede hand. Ik neem afscheid van vrienden en

bekenden. Ik neem afscheid van mijn moeder en beveel haar Gode. Die alleen haar

kan voorzien met de dingen nodig voor ziel en lichaam beide.

Ik neem afscheid van mijn twee zusters en beveel hen Gode, Die spoedig het gemis

van een broeder voor hen kan vergoeden.

Vaarwel bidden en geloven, lezen en overdenken. Ik neem afscheid van al tijdelijke

dingen, weldaden en kruisen. Welkom galgen voor het aandeel van mijn zoete Heere.

Welkom hemel en eeuwige heerlijkheid. Welkom de geesten van de volmaakt

rechtvaardigen. Welkom engelen. Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest, in Wiens

handen ik mijn geest beveel.”

22. ARCHIBALD STEWARD

Van Archibald Stewart is weinig meer bekend dan zijn naam en parochie en de brief

die hij achterliet. Geschreven vier dagen voor zijn dood. Hij was een landsman,

behorende tot de parochie van Lesmahagow en was 19 jaar.

Geliefde Vriend,

U en ik moeten voor een poosje afscheid van elkaar nemen; maar ik hoop, dat het niet

voor lange tijd zal zijn, want u weet, dat deze tijd op aarde maar een ogenblik duurt;

en wij zijn slechts gelijk een bloem, die opgroeit in de nacht, en in de morgen afgesne-

den, gelijk een schaduw die verdwijnt, en op aarde niet meer gezien wordt; gelijk de

wonderboom van Jona, die in één nacht opgroeide en in één nacht verdorde. Nu

moeten u en ik scheiden en afscheid nemen, u van mij en ik van u, even gewillig, en

met evenveel genoegen, tevredenheid en onderwerping aan de wil van onze

beminnelijke Heere; ik zeg, met net zoveel onderwerping aan de wil van onze God,

alsof we naar onze heerlijke en troostrijke ‘fellowshipmeetings’ gingen, waar onze

zielen vele keren verkwikt zijn door de frisse wind van de Geest van onze God, wat

100

werkelijk het leven van onze samenkomsten was. Want was het niet de liefde geweest,

die we aan de dag leggen voor God en Zijn weg, dan zou Hij de samenkomsten nooit

zo heerlijk voor ons gemaakt hebben. Zodat hoe langer we bij elkaar bleven en hoe

vaker we bijeen kwamen, de Heere Zich meer aan ons bekend maakte door ons

nieuwe bevestigingen te geven van Zijn liefde en tekens van Zijn goedheid.

Nu, geliefde vriend, ik ga naar het huis mijns Vaders om de vrucht te oogsten van al

deze slapeloze nachten, die u en ik samen hadden, wanneer niemand er iets van wist

dan wijzelf en onze hemelse Vader. En ik sterf in de hoop, dat wij zullen gaan tot uw

Vader en mijn Vader, naar uw God en mijn God (Joh. 20: 17), naar uw Verlosser en

mijn Verlosser, om de vrucht te oogsten van al deze samenkomsten, die we samen

bijwoonden. O, wat zal dat een vreugdevolle oogsttijd zijn! Ik ga nu de vrucht oogsten

van al mijn lezen, bidden, zingen, spreken en mediteren, en de vruchten van al mijn

moeite, inspanning en arbeid. In plaats van bitterheid zal ik zoetheid genieten; in

plaats van moeite, rust; in plaats van treurigheid en smart, vreugde en blijdschap:

„Want treuring en zuchting zullen wegvlieden.” Ik ga de vrucht oogsten van mijn

wonden en al de verwijten, waarmee men mij heeft overladen; ik ga de vrucht oogsten

van al mijn zuchten en kermen, vooral van degene, die in de gevangenis geslaakt heb.

Ik ga de vrucht oogsten van mijn kluisters, boeien en gevangenschap van mijn lieve

Heere en Meester, Jezus Christus. Ik ga de vrucht oogsten van mijn onrechtvaardige

beschuldiging en onrechtvaardig vonnis. O, de vruchten van deze genoemde dingen

zal een zware kroon der heerlijkheid zijn, die binnen zeer korte tijd mijn deel zal zijn

aan mijn Vaders troon, wanneer ik niet meer zal uitgaan en ingaan, hebbende de

Naam van mijn God geschreven op mijn voorhoofd, en het lied van Mozes en het Lam

in mijn mond gelegd om in al eeuwen eeuwigheid de lof te verkondigen!

Welnu, geliefde vriend, ik kan Hem nu niet genoeg prijzen voor de rijkdommen van

Zijn vrije genade, mij bewezen. O, ik kan Hem niet genoeg danken, dat Hij mij uit de

kuil des verderfs heeft opgehaald, en mijn ziel heeft verlost van de poorten der hel! O

mijn ziel en mijn hart, en al wat in mij is, love de Heere voor Zijn wonderbaarlijke

liefde jegens mij! En mijn ziel vraagt ook al de werken der schepping Hem te loven

voor wat Hij aan mijn ziel gedaan heeft. Want nu kan ik met David uit eigen

ondervinding zeggen: „Komt, hoort toe, o gij allen, die God vreest; en ik zal vertellen,

wat Hij aan mijn ziel gedaan heeft.” Eveneens kan ik met David zeggen: „De snoeren

zijn mij in liefelijke plaatsen gevallen, ja, een schone erfenis is mij geworden.” En

meer dan dat alles, Hij heeft tot mijn ziel gezegd, dat Hij niet meer met mij twisten zal

wegens mijn zonde. Want mijn God heeft tot mij gezegd: „Maar nu, alzo zegt de

HEERE, uw Schepper, Jakob en uw Formeerder, o Israël: Vreest niet, want Ik heb u

verlost, ik heb u bij uw naam geroepen, gij zijt Mijne. Wanneer gij zult gaan door het

water, Ik zal bij u zijn, en door de rivieren, zij zullen u niet overstromen; wanneer gij

door het vuur zult gaan, zult gij niet verbranden, en de vlam zal u niet aansteken.” En:

“Zoon, wees welgemoed, uw zonden zijn u vergeven.”

Nu is alles goed met mij. Ik ben nabij God gebracht door het bloed van Zijn Zoon

Jezus Christus; en ik heb niets meer te doen dan mijn leven, dat Hij mij gegeven heeft,

af te leggen en te gaan wonen bij mijn beminnenswaardige Heere en Meester Jezus

Christus, Die het leven en de zaligheid voor mij verwierf door de prijs van Zijn bloed

en lijden. Maar o, ik kan Hem niet genoeg verheerlijken en ik zal Hem nooit genoeg

kunnen loven en prijzen zolang mijn ziel leeft; en ik zal leven zolang als Hij leeft, en

dat leven is eindeloos.

Welnu, geliefde en liefhebbende vriend, ik kan je maar weinig raad geven wat uw

leven en bekering betref; toch zal ik u mijn laatste raad geven, als de Heere mij helpt.

101

Daar God Zich eens door u heeft doen aannemen op Zijn eigen voorwaarden en wijze,

houd Hem vast en wijs Hem op Zijn eigen beloften en vroegere goedertierenheid,

waarin Hij Zichzelf aan u geopenbaard heeft. En hoewel u dikwijls moet denken, dat

Hij u verlaten heeft, wanneer je terneer geslagen bent en onder de verlating verkeert,

houd dan toch bij Hem aan. Want al deze dingen werden u gegeven voor de

beproeving uws geloofs. Je weet uit eigen ervaring een weinig, dat we Gods

tegenwoordigheid niet kunnen besturen, wanneer we ze krijgen. Wij verheffen ons zo

gemakkelijk, dat Hij ons weer moet terneer drukken; want onze oude flessen kunnen

de nieuwe wijn des hemels niet bevatten; want zo lang als we op deze aarde leven,

verkeren we dikwijls onder een Egyptische duisternis.

Besteed veel tijd aan gebed en overdenking, want ik geloof dat die het leven van de

godsdienst zijn; en besteed tijd aan christelijke gesprekken, met wie je kiest, en aan

het verborgen gebed, zoals u en ik deden toen we samen waren. En als u niemand kunt

vinden, doe dan het uwe, en de Heere zal al uw verliezen vergoeden, want Hij heeft

zich verbonden al je nooddruft te vervullen. Welnu, verdubbel je ijver en bereid je

voor op de beproeving, want je zult er niet aan ontkomen als je volhardt tot het einde.

Ik zeg niet, dat de beproeving uw dood zal betekenen; maar ik ben ervan overtuigd,

dat je door vele moeilijkheden zult gaan, als de Heere je zal willen sparen om de

heerlijke dagen te zien, die in Schotland weer gezien zullen worden, en om de vrucht

ervan te oogsten. Dit zal een grote eer zijn, want het zal een gelukkig volk zijn, dat het

overblijfsel van de Kerk zal zijn.

Welnu, geliefde vriend, houd wat gij hebt, opdat niemand uw kroon neme, want die

ligt klaar aan het eind van uw loopbaan. Loop, stop nooit en zie niet achterom tot u de

prijs verkregen hebt. Ik heb het eerste begin van je een weinig gezien; maar ik geloof,

dat je mij spoedig zult volgen. We zullen elkaar weer zien en ontmoeten; en o, welk

een vreugdevolle ontmoeting zal het zijn! IJver om je leven te verloochenen, en sterf

elke dag, opdat de dood u niet overvalle.

Maar ik moet ophouden; mijn tijd is zo kort, dat ik hier niet alles kan zeggen, wat ik

heb te zeggen; maar wat je ontbreekt, Hij zal er in voorzien. Welnu, ik neem voor

korte tijd afscheid van je, hopende je weer te ontmoeten hierboven in het huis des

Vaders. Ik bid, dat Gods eeuwige zegen op u moge rusten. Vaarwel in de Heere.

Uw geliefde en liefhebbende vriend en broeder, die het wel meent met uw ziel.

Archibald Stewart.

23. JOHN RICHMOND

John Richmond kwam van een boerderij in Galston, ongeveer een mijl ten zuiden van

het dorp Darvel in Ayrshire. Hij werd in november 1683 in Glasgow gegrepen, op de

dag voorafgaande aan de gevangenneming van John Main. Hij wandelde op straat,

toen majoor John Balfour hem wilde vastpakken. Balfour wist niets van hem, maar

verklaarde dat, te oordelen naar de kleding, hij een van de vervolgden was. Er

ontstond een vechtpartij, waarbij Richmond probeerde te ontsnappen, wat hem niet

gelukte. Hij werd overmeesterd, en hoewel er geen beschuldiging tegen hem was,

behalve dan dat hij had getracht weg te komen, toen Balfour hem gevangen wilde

nemen, werd hij naar het arrestantenlokaal gebracht. Hier werd hij gebonden en

hoewel hij bloedde uit de wonden, opgelopen toen hij probeerde zijn vrijheid te

behouden, werd hij tot de volgende dag op de grond achtergelaten, toen hij naar de

gevangenis werd gebracht, waar hij ongeveer vijf maanden bleef tot zijn verhoor.

102

EEN GEDEELTE VAN HET GESCHREVEN GETUIGENIS VAN

JOHN RICHMOND.

„ … Vrees niet voor het kruis van Christus; want o, als u wist welk een liefde ik heb

gesmaakt sinds ik in de gevangenis kwam! Welk een mateloze liefde van mijn zoete

en beminnelijke Heere! U zou verlangen bij Hem te zijn, en u zou het als niets achten

om voor Hem door een zee van bloed te gaan.

Zie met welk een hemelse blijdschap en welgevallen die jongen, Archibald Stewart,

een jongen van 19 jaar, sprak over de gewelddadige dood: „Dit is de zoetste en

blijdste dag van mijn leven sinds mijn geboorte. Mijn ziel dankt de Heere, dat Hij mij

verkeer om voor Zijn heerlijke zaak te lijden; dat Hij mensen als mij liefhad, om een

getrouw getuigenis te geven voor Zijn betwiste waarheden; ik, die was geboren als een

erfgenaam der hel en van Gods toorn; maar nu heeft Hij mij verlost door Zijn dierbaar

bloed en lijden van de macht der zonde en van satan en heeft mij doen overwinnen

door het bloed van het onbevlekte Lam Gods.”

En daarna: ik sterf niet onder dwang; ik ben gewilliger om te sterven voor mijn lieve

Heere Jezus Christus en Zijn waarheden, dan ik ooit was om te leven. En mijn ziel

dankt de Heere, dat Hij het getuigenis van een mens als ik wilde aannemen. Wees niet

bevreesd voor de weg van Christus wegens het lijden. Als u wist wat ik van Zijn liefde

mocht smaken sinds ik werd vereerd met gevangenschap voor Hem, en met welke

zoete ingrediënten Hij mijn beker heeft gevuld, zou u niet bevreesd zijn om te lijden.

Hij heeft het hele kruis met liefde overdekt, en heeft alles zoet en aangenaam voor mij

gemaakt, en heeft al mijn moeite doen verdwijnen als de schaduwen in de morgen. O,

ik kan Zijn mateloze liefde voor mij niet uitdrukken, en ook kan ik Zijn goedheid niet

vermelden! O, ik kan maar weinig spreken tot lof van mijn lieve Heere en Zijn kruis!

…

„Welnu, ik zeg, het is voor de hope Israëls, dat ik lijd, en als een getuige van Jezus

Christus, voor Wie ik mij niet geschaamd heb. Maar Hem wil ik met hart en ziel

prijzen, en mijn ziel zal Hem in al eeuwigheid loven en prijzen, en ik vraag de hele

schepping Hem te prijzen. Want Hij heeft mij als een brandhout uit het vuur gerukt;

mij, die een erfgenaam was der hel en van de toorn Gods. En ik heb ook voor mijzelf

die erfenis bekrachtigd door mijn dadelijke zonden; maar nu heeft mijn zoete en

liefelijke Heere en Verlosser mij door Zijn bloed en lijden verlost van de duivel, de

wereld en het vlees, en heeft mij door Zijn Geest verzegeld, getuigende met mijn geest

en me door Zijn Woord versterkt. Dat Woord is de waarheid en het ware Woord van

God, dat Hij mij verlost heeft, en ik zal bekleed worden met Zijn gerechtigheid. Dat

kleed is zonder vlek en rein. Mijn ziel zal even rein zijn, alsof ik nooit gezondigd had.

Nu zal ik in het kort aangeven, als de Heere mij helpt, de principes die ik trouw blijf,

als een stervende getuige van Christus.

Ik bekrachtig het verbond van vrije genade, gemaakt tussen de Vader en de Zoon voor

de grondlegging der wereld, voor de verlossing van arme, verloren mensenkinderen;

ik zeg, voor degenen, die zijn uitverkoren, geroepen, geheiligd en gerechtvaardigd,

waarvoor mijn ziel de Heere dankt, dat ik ervan mocht horen spreken en van een

Verlosser. …

Nu geef ik mijn vrouw en kind over aan Hem, Die ze mij gaf; ik laat ze geheel los en

geef ze over aan mijn Heere en Meester, Die ons elkander boven de wolken weer kan

doen ontmoeten.

103

Nu neem ik afscheid van u en van al aardse gemak en ik ben tien duizend keer

gewilliger alles te verlaten, dan ik ooit was om het alles te genieten.

Nu, vaarwel al vrienden in Christus. Vaarwel al betrekkingen. Vaarwel dagen en

nachten. Vaarwel zon, maan en sterren. Vaarwel lijden. Vaarwel ketenen aan handen

en voeten. Vaarwel heilige en zoete Bijbel, die voor mij de reuk des levens was.

En welkom hemel en het eeuwig leven. Welkom het gezelschap en de zielen van de

volmaakt rechtvaardigen, door het bloed van het Lam. Welkom, welkom, en nooit

genoeg welkom mijn lieve Heere, mijn Vader, en mijn Verlosser, en de Heilige Geest,

in Wiens handen ik mijn geest beveel, want ze is de Uwe.”

24. JAMES JOHNSTON

Van James Johnston wordt alleen maar gezegd, dat hij behoorde tot de parochie van

Cadder. James zei onder andere dit:

„ … Hiervoor dank ik de Heere, want ik zou het kruis nooit geriskeerd hebben, vooral

vanwege de dood zelf, als Hij mij niet geholpen had. …”

25. JAMES WINNING

James Winning was kleermaker in Glasgow. Hij was lange tijd een toehoorder

geweest van de hulppredikers; maar (wegens geheime inlichtingen) werd hem bevolen

om in februari 1684 voor de Raad van schepenen te verschijnen. Hij werd

ondervraagd over Bothwell en over de dood van aartsbisschop Sharp. Zijn antwoorden

werden onvoldoende bevonden, en hij werd naar de gevangenis gestuurd.

UIT ZIJN GETUIGENIS:

„ … Ik dank de Heere voor Zijn goedheid jegens mij, ondanks mijn meegaandheid

met de vijanden. Hij heeft mij niet in die ellendige toestand gelaten, maar heeft mij

hier gebracht om te getuigen voor Zijn bestreden, bezwaarde en verwoeste zaak en

heerlijkheid. O, ik wens Hem er voor te danken en roep de hele schepping te hulp om

mij te helpen. O, die wonderbare kracht, rijkdom en goedheid des Heeren Lof en eer

zij Zijn dierbare en heerlijke naam, Die mij ontdekt heeft aan de behoefte van een

Verlosser, Die mij wil wassen van mijn zonden, en Die me zonder vlek en rimpel wil

stellen voor Zijn troon in de hemel!"

104

26. JOHN DICK, 5 maart 1684

De geboortedatum van John Dick ligt tussen circa 1656 en 1658, enkele jaren voordat

de vervolgingen onder koning Charles II in Schotland losbraken. John was een zoon

van David Dick een rechtskundige in Edinburgh. Al vroeg werd hij ingeschreven bij

de universiteit in zijn geboortestad, waar hij theologie studeerde. Wanneer het

zaligmakend werk van God een begin nam in zijn ziel is niet bekend. In 1673

vertoefde hij te Nesbit in Northemberland, waar Christus in zijn ziel geopenbaard

werd. De belangen van de Covenanters gingen hem al jong ter harte. Met dat volk wat

de Nationale Verbonden beleed en verdedigde wilde hij leven en sterven.

Op 1 juni 1679 vond er een schermutseling plaats te Drumclog, tussen de troepen van

de koning onder bevel van de brute Claverhouse, bevelhebber van Charles II, en een

handvol Covenanters onder leiding van de moedige David Hackston. Die veldslag

eindigde in een overwinning voor de Covenanters. John kon hier niet bij aanwezig

zijn. Maar zodra hem de goede afloop bekend werd, voegde hij zich met veel anderen

bij zijn broeders. 3 weken later op 22 juni 1679 vond een nieuwe bloedige veldslag

plaatste bij Bothwell Bridge. Hier leden de Covenanters en jammerlijke nederlaag.

Een groot aantal gewonden en doden vielen er. Velen werden gevangengenomen en

stierven na langdurige ontberingen en martelingen. John ontkwam ongedeerd. Vanaf

die tijd werd hij gezocht door Claverhouse. Daarom hield hij zich schuil in Edinburgh.

In de zomer van 1683 werd John verraden door een arme vrouw. Zij werd hiervoor

beloond door de regering, maar toen John een halfjaar later opgehangen werd, kreeg

ze wroeging en verloor haar verstand. Op 29 augustus 1683 werd John ondervraagd

door een comité van publieke zaken, die de magistraat van de stad had ingesteld. In

het debat dat hij daar voerde met een bisschop bleek dat John hem overtrof. Maar

getrouwe zijnde aan koning Jezus werd hij beschouwd als ontrouw aan koning Charles

II die zichzelf aanmatigende als een vorst in Gods kerk. Twee dagen later stond John

voor de Geheime Raad. Daar werd de hoofdzaak van het onderzoek wat het comité

gedaan had voorgelezen. John maakte eerst verschillende opmerkingen daarover,

daarna ondertekende hij het stuk als een bewijs dat zijn geloofs inzicht daarin juist

vermeld stond. Nu, zulke ‘misdaden’ vereisten dat hij voor het hof van justitie

gedaagd werd. Daar werd John beschuldigd van hoogverraad, 4 september. Zijn eigen

getekende belijdenis werd hem voorgelezen. Deze moedige verklaring leiding kort en

bondig tot zijn doodsvonnis. Ernstig benadrukte hij of er aan zijn belijdenis

toegevoegd mocht worden, dat het zijn overtuiging was: dat het bloed van de

presbyterianen hetwelk vanwege hun beginselen vergoten werd gedurende de jaren

van onderdrukking, moord was. Tevens vroeg hij, of het hem toegestaan werd zijn

eigen zaak te verdedigen, zonder hulp van een advocaat. Zijn rechters waren

onvermurwbaar en konden met deze vragen niet instemmen. Zij bevonden hem

schuldig aan hoogverraad en veroordeelden hem om opgehangen te worden op

Grassmarket, het schavot in Edinburgh, op 28 september.

John antwoordde: zulk een oordeel over mij, zonder dat ik mezelf mag verdedigen, is

een praktijk die zelfs onder de heidenen niet gehoord wordt.

De rechtszitting werd gesloten en op ruwe wijze werd hij naar de Tolbooth gevangenis

gesleept, naast de Sint-Gillis kerk, waar eens John Knoks had gepredikt.

105

Gelijktijdig met John werd nog een andere Covenanter veroordeeld voor dezelfde

reden, tot dezelfde doodstraf. Het was George Lapsley, een molenaar van Linlithgow.

Hij had ook gevochten bij Bothwell Bridge, raakte gewond, maar ontkwam. Sinds

1681 zat hij echter al gevangen.

Toen zij in de gevangenis kwamen zaten er reeds 23 anderen, waarschijnlijk allen

Covenanters. Die 25 man werden verdeeld over twee cellen, waarvan de een boven de

ander gebouwd was. Hoewel zij in een vunzige kerker moesten verkeren mochten

enkele vrienden hen af en toe bezoeken. Zij maakten een afspraak met hun vrienden

om te vluchten. Een van hen smokkelde een ijzerzaagje binnen. De mannen van de

laagste kamer zouden dan de ijzeren tralies doorzagen - de ramen hadden geen glas -

totdat ze erdoor konden kruipen. Ondertussen moesten de mannen van de bovenste

kamer een paar planken uit de vloer zien te lichten om zich zo in de laagste kamer te

laten zakken. De nacht waarop de vlucht moest plaatsvinden brak aan. Om ongeveer 9

uur zaagden ze zachtjes de eerste tralies door. Maar helaas, tot alle schrik viel het

ijzerzaagje en de tralie op de straat, nog voordat er iemand door konden kruipen. In

die straat stond een schildwacht en tegenover hun venster was het huis van de

garnizoenscommandant Lord Linlithgow. Gelukkig werd hun poging om te

ontsnappen niet ontdekt. De volgende morgen om 9 uur kwam een vriend uit de stad

hen bezoeken. Zij vertelden hem wat er gebeurd was en vroegen of hij direct

ongemerkt de tralie en het zaagje wilde opzoeken en op de eerst volgende geschikte

tijd bij hen wilde bezorgen. Deze list lukte en de mannen zetten de tralie weer in het

venster. Zodra de gelegenheid zich weer voordeed begon het karwei opnieuw. Toen

zij klaar waren werden enkele planken gelicht en één voor één daalden zij in de

laagste kamer. Daarna ontkwamen ze door het venster en verdwenen allen in de

duistere nacht. Dit vond plaats in de nacht van 15 op 16 september 1683. Allen

vonden ze een veilig onderdak, in of buiten de stad. Linsay ontkwam naar Londen.

Groot was de ontsteltenis bij de officieren, gevangenisbewaarders en de staatsraad.

Een uitgebreide speurtocht leverde niets op. Generaal Dalziell belegde een

oorlogsraad waarin al de kapiteins, luitenants, sergeants, korporaals en schildwachten

van die bewuste nacht werden ondervraagd. Niemand kon zeggen hoe zoiets toch

mogelijk was geweest. Het enige wat ze konden doen was de tralies repareren en de

lege cellen weer opnieuw vullen met andere gelovigen.

Zodra John Dick zijn vrijheid herkregen had begon hij weer te preken. Hij was dus

nog steeds student, maar met preekbevoegdheid. Ook schreef hij een boek wat na zijn

dood werd uitgegeven: Een getuigenis van de leer, dienst, orde en regering van de

kerk van Schotland; en het verbondswerk, de Reformatie in de drie koninkrijken. Het

bevatte niet alleen wat de titel aangeeft, maar ook blijken van de bevindelijke

Godsvrucht. Hij schrijft onder andere: laat er een hartversterkende aanmoediging zijn

om in de kracht van onze gezegende Meester zowel te strijden tegen iedere zonde,

zonder uitzondering, alsook ons met vermaak te verenigen met iedere plicht.

De vrijheid van John Dick duurde niet lang. Of hij opnieuw verraden werd, of dat hij

door de troepen van de koning opgemerkt werd, weten wij niet, maar wel dat tijd

aanbrak dat Christus Zijn arbeidsloon bij Zich wilde hebben. In de eerste dagen van

een maart 1684 werd John gevangengenomen en spoedig ondervraagd. Hij weigerde

om iets los te laten omtrent de grote ontsnapping en bleef vaststaan bij zijn vroegere

verklaringen. De 4e maart werd hij voor het Hof van justitie gedaagd en veroordeeld

om de volgende dag opgehangen te worden. Zo bleef er weinig tijd over om te

ontsnappen!

106

De laatste nacht schreef John brieven aan enkele vrienden en de laatste uren een brief

aan zijn vader.

Geliefde heer, (Engels: dear Sir)

Dit is een van de aangenaamste nachten geweest die ik in mijn leven heb gehad; ze

was gelijk aan de nacht die ik 11 jaar geleden had te Nesbit in Northumberland in

een gerste-kam (gerst opslagplaats) in de nacht van zaterdag op sabbatmorgen,

voorafgaand aan het laatste avondmaal waarin ik deelnam in de Ford-kerk. Toen

legde de Heere de grondsteen der genade krachtig in mijn hart door te geven dat ik

met mijn ganse ziel aan Hem verbonden werd, op Zijn eigen voorwaarden. Dat is,

Hem aan te nemen als mijn Koning, Priester en Profeet, ja om mijn Alles in allen te

zijn; mijn eigengerechtigheid te verloochenen, wat op zijn beste maar een

wegwerpelijk kleed is en op Zijn gerechtigheid alleen tot zaligheid te rusten. Om

alzo mezelf zonder enige uitzondering over te geven met ziel en lichaam, hart en

genegenheden en al mijn zielsvermogens en lichaamskrachten, om tot Zijn

beschikking te zijn, naar Zijn welbehagen, tot bevordering van Zijn eer en tot

opbouw van mijn ziel en de ziel van anderen. Maar, mijzelf bewust zijnde van

grote onbekwaamheid, onder beding dat de Fontein van vrije genade en liefde

mocht geopend worden voor mij, zolang en zo dikwijls als ik dezelfde nodig mocht

hebben. Tot deze overgave van mijn ganse ziel, zonder de minste grond van

wantrouwen of gemis aan oprechtheid - hetwelk mij wel in vroegere pogingen

ontbrak - hielp mijn gezegende Heere mij toen, of liever bewerkte dat in mij en

voltrok dat in die nacht en morgen eer ik uit die plaats kwam. Ik beoefende dat niet

minder dan 10 tot 12 keer en hoe meer ik het herhaalde hoe meer de wind des

Geestes zo verfrissend en versterkend blies, dat ik uit moest roepen: houd in Heere,

want de potscherf zou breken.

Nu ik hoop dat mijn beminde Heere thans gekomen is en dat de handen van

Zerubbabel die dit gegrondvest heeft nu bezig is om het ook te voleinden. En zeker,

Hij maakt het gebouw nu zeer vast, waarvoor mijn ziel Hem looft, begerende dat u

zich met mij verenigen wilt in dit noodzakelijke werk. Ik hoop dat de hoofdsteen

weldra voortgebracht zal worden, waarvoor lofzegging en gejuich zal toegebracht

worden aan Hem, Die op de troon zit en het Lam, tot een aller eeuwen eeuwigheid;

tot in de langdurende eeuwigheid.

Dit, met mijn ernstige gebeden terwijl ik nog in het lichaam ben, dat de Heere u

moge helpen om Zijn eer te bevorderen en het eeuwige welzijn van uw eigen ziel,

is het ganse legaat wat u kunt verwachten van hen, die beide is,

uw liefhebbende zoon en Christus’ gevangene,

John Dick

P.s. Ik hoop eer ik naar Huis ga, een andere aanblik van u te mogen ontvangen.

Laat niemand dit lezen totdat ik in mijn graf ben. De Heere gaf mij vrijmoedigheid

tot u, daarom smeekte ik u, wees oprecht om het Hem weder te geven. En hoe

ongedwongen er dit is, des te minder berouw zult u ervan hebben.

De dag is aangebroken waarop John zijn lichaam over zal geven in de dood, als een

Gode welbehaaglijk offer. Zijn jonge vriend, een zekere Erskine van Carnock

vergezelschap hem. Zo loopt hij in een zwart doodsgewaad vanaf de gevangenis naar

het schavot op de Grassmarket. De mensen verdringen zich rondom het schavot om

nog een woord op te vangen. Maar wat zo dikwijls gebeurt bij terechtstellingen: de

trommels van de soldaatmuzikanten overstemmen de klank van de spreker. John weet

107

dat. Daarom kijkt hij naar beneden en zoekt zijn vrienden. Erskine schrijft later: en ik

kreeg nog een glimlach van hem!

Tijdens het getrommel zingt hij de hele tweede Psalm.

En zal spreken: gij koningen wilt horen,

Vanwaar komt u deze raadslag zo erg?

Ik heb Mijn Koning gezalfd en verkoren

Over Sion, Mijnen heiligen berg.

Psalm 2 vers 3 volgens berijming van Datheen.

Daarna leest hij het negende hoofdstuk van Ezechiël waarin deze tekst voorkomt: “Ga

door, door het midden der stad, door het midden van Jeruzalem en tekenen een teken

op de voorhoofden der lieden die zuchten en uitroepen over al die gruwelen die in het

midden derzelve gedaan worden.”

Van zijn laatste woorden wordt het volgende verstaan:

Ik ben hier op deze dag gekomen en zou mijn lot niet willen veranderen met de groten

der aarde. Ik leg mijn leven gewillig en goedsmoed af voor Christus en Zijn zaak. Ik

vergeef van harte al mijn vijanden. Ik vergeef allen die mij veroordeelden en hen die

de voornaamste oorzaak waren van mijn gevangenen namen. En ik vergeef hem die

achter mij staat. (de beul)

Ik raadt u aan, gij die Gods volk zijt, om oprecht te zijn in de weg der Godzaligheid.

En gij die weinig of niets van de kracht daarvan kent, komt tot Hem en vertrouwt God

en Hij zal u niet verwerpen. Ik zeg: vertrouw op de Heere en Hij zal u ondersteunen of

versterken met welke benauwdheid of ellende dat u te maken krijgt.

En nu, ik weet, ja ik ben ten volle verzekerd, dat mijn dierbare Heere, de verhoogde en

verheerlijkte Heere Jezus Christus, mij veilig wil dragen door de donkere vallei en

schaduw des doods. Hij zal mijn ziel onmiddellijk ontvangen nadat ik van de ladder

afga in de eeuwige heerlijkheid, waar ik eeuwig bij Hem blijven zal.

Mij komt te binnen dat, toen Abraham gereed was om zijn zoon te offeren, Izak zei:

hier is het hout en het vuur, maar waar is het brandoffer?

Zijn jeugdige ogen richten zich naar de galg en vandaar naar de schare en een glans

van aanbidding komt op zijn gezicht en daarna op zichzelf wijzend, roept hij uit: wel,

geloofd zij de Heere, hier, hier is het brandoffer en een vrijwillige offerande. Adieu!

Vaarwel, alle vrienden!

Nu ik met moeite kan spreken vanwege de strop rond mijn nek: vaarwel alle vrienden

en volgelingen van Christus. Wederom zeg ik: vaarwel en adieu aardse

vergenoegingen.

Daarna geeft John een teken aan de beul. Deze komt naar voren en gelijk duwt John

de kap van zijn gezicht en roept: Vaarwel, alle vrienden in Christus. Heere, in Uw

handen beveel ik mijn ziel.

De beul duwt hem van de ladder. Daarna hangt hij met de strop om zijn hals, maar

met koorden van Goddelijke liefde om zijn ziel tussen hemel en aarde.

Nadat zijn lichaam daar geruime tijd gehangen heeft om ten volle van zijn dood

verzekerd te zijn, mogen vrienden het van de galg afnemen. Zij dragen hem in een kist

naar het graf, op een apart kerkhof waar alleen misdadigers en vreemdelingen

begraven worden. Zo ontvangt John Dick de ‘Morgenster’ in de morgen van zijn leven

om zich eeuwig in een getrouw Verbonds-God te verlustigen en te verheugen. Waar

108

zullen zijn beschuldigers zich dan bevinden?

27. JOHN PATON, 9 mei 1684

John Paton uit Meadowhead is ouderling geweest waar William Guthrie predikant

was. Hij heeft moedig gevochten bij Mullion Green en werd daarna vluchteling, totdat

hij gevangengenomen werd en naar Edinburgh vervoerd. Onderweg ontmoette hij zijn

oude kameraad van de Continental oorlog generaal Dalziell, die naar de Koning

schreef om zijn leven te sparen. Bisschop Paterson hield het pardon van de koning

achter. Paton kreeg nog uitstel van 23 tot 30 april 1684. Hij werd opgehangen op de

Grass-Market te Edinburg 9 mei. Zijn zwaar en zijn bijbel worden nog bewaard in een

museum te Lochgoin.

Laatste toespraak van kapitein John Paton

Lieve vrienden en toeschouwers!

Gij zijt hier gekomen, om op mij, een stervend man, te zien, Maar u moet niet

verwachten dat ik veel zal zeggen, want ik was nooit een groot redenaar, en ik heb

geen welsprekende tong, ofschoon ik zoveel mocht zeggen om God in Christus Jezus

aan te prijzen, als ooit een arme zondaar heeft kunnen doen. Ik ben zulk een groot

zondaar geweest, als er ooit geleefd heeft. Sterke verdorvenheden, sterke

begeerlijkheden, sterke driften en een sterk lichaam des doods hebben over mij

geheerst. Ja, ik was de voornaamste der zondaren. Met een terugblik op het verleden

moet ik erkennen dat ik mij schuldig heb gemaakt aan vele verzuimen, aan vormdienst

en geveinsdheid, zodat zelfs mijn plichten mijn last waren. Een heilig God had mij

daarom mogen verdelgen. Ofschoon de wereld mij op deze dag niet kan beschuldigen

van enige zware overtreding tegen de wetten van de staat, waarvoor ik de Heere

dankbaar ben, nochtans schaam ik mij over niet wel bestede tijd, en dit zou een

rechtvaardige reden zijn voor God om mij te verlaten.

Ik ben hier gekomen op het verlangen van sommigen die dorsten naar mijn bloed,

hoewel anderen er niet naar hebben verlangd. Ik dank de Heere, ik sta hier niet als een

dief of moordenaar, want ik ben vrij van het bloed van al mensen. Ik mag zeggen dat

ik bloedstorting haat.

En nu, ik ben een arme zondaar, en ik kon mij nooit iets anders waardig maken dan

toorn. Ik heb geen gerechtigheid van mijzelf. Alles is van Jezus Christus, en van Hem

alleen en ik heb door geloof in Hem, de hand gelegd op Zijn gerechtigheid en Zijn

lijden. Zij zijn de mijne door toerekening, want ik heb Hem aangenomen op Zijn eigen

voorwaarden, en heb mijzelf menigmaal aan Hem verbonden, om tot Zijn beschikking

te zijn, zowel in mijn particuliere leven als in het openbaar. Ik heb aan Hem

toevertrouwd om in de hemel te binden alles wat ik voor Hem heb getracht te doen op

aarde, en weg te doen al mijn gebreken en tekort, en mijn hart op Hem te doen

vertrouwen. Ik zoek ontferming over al mijn zonden, en ik vertrouw dat al mijn

zonden zullen worden bedekt door het bloed en het lijden van Jezus en door Zijn

gerechtigheid. Ik vertrouw dat Hij de arbeid Zijner ziel in mij zal zien, en dat des

Vaders welbehagen door Zijn hand gelukkiglijk zal voortgaan.

Ik dank de Heere, dat hij mij menigmaal geleid heeft tot het aanschouwen van enig

deel van Zijn macht in het evangelie, in kerken en velden, waar ik aanschouwd heb

Zijn hulp voor Zijn volk in hun benauwdheden. De Heere is met Zijn volk, daar zij

109

met Hem zijn. Wij mogen er ons zegel op zetten, dat er gemeenschap tussen God en

Zijn volk is. O, dat er een dag van Zijn almacht mocht komen om op te richten wat

vervallen is.

Nu, ik wens kort enkele woorden te richten tot drie soorten van mensen. Ik vrees

echter, dat indien iemand uit de dood opstond, hij niet zou worden gehoord door dit

geslacht dat verzot is op de afgoden en op de wereld.

Ten eerste wil ik hen aanspreken, die zich met opzet hebben gevoegd bij de

vervolgers, in al hun roverijen en in hun slepen van onschuldige zielen in gevangenis,

dood en verbanning. De Heere zal hen niet onschuldig houden. Zij kunnen in Judas

vers 11 en verder, lezen, wat de Geest van God aangaande hen heeft doen optekenen.

Ten tweede, wil ik hen waarschuwen die meer ingetogen en verstandig schijnen te

zijn, Maar door vreesachtigheid en angst meedoen aan de verderfelijke werken der

vijanden. Zij doen dit om rust te hebben en hun eigen zaken te kunnen behartigen.

Meent niet dat deze vijgenbladen u zullen bedekken. Het is gevaarlijk zich met de

heidenen te vermengen, en hun wegen te leren. O, vrienden, wees ijverig en bekeert u.

Zoekt berouw en vergiffenis door Christus; Hij kocht ze met Zijn bloed. Doet de

eerste werken, indien er ooit enig zaligmakend werk in uw ziel was, want Hij zal

haastig komen, en wie zal bestaan als Hij verschijnt? De edele genade van berouw

groeit niet in elk veld; velen konden ze niet verkrijgen, hoewel zij ze met tranen

zochten. O, werkt terwijl het dag is, want de nacht komt en dan kan het zeer donker

zijn.

Ten derde wil ik iets zeggen tot hen, die meer teer geleefd hebben. O, wie van ons kan

zeggen dat hij uit liefde tot Zijn eer, Hem alleen gevolgd is? Ik vrees, dat wij bij

zelfonderzoek, zullen bevinden dat het niet zo is, Maar dat wij veel te kort zijn

gekomen. Ik vrees dat wij Hem niet zullen vinden gelijk wij wilden, en dat Hij ons

niet zal vinden gelijk Hij wilde. O, wij moeten zeggen, dat van onze hoofdschedel af,

tot onze voetzool toe, geen plaats rein is. Niemand kan een steen op een ander werpen,

wij allen zijn wonden, striemen en etterbuilen. Wij moeten dit werk leggen op Hem,

Die de fontein is om onreine zielen te wassen, Die het gekrookte riet niet zal

verbreken en het rokende lemmet niet zal uitblussen. Geeft Hem veel te doen, want

wij hebben veel te doen voor Hem. O, dat er geen vrede in onze beenderen ware,

vanwege onze zonden. Het is des Vaders welbehagen dat Hij zaad zou zien, en het

welbehagen des Heeren zal door Zijn hand gelukkiglijk voortgaan. O, dat Hij wilde

geven dat een iegelijk van ons zijn afdwalingen mocht verstaan, en dat wij leerden

vragen naar de goede oude paden, welke in de beste tijden door de Kerk bewandeld

zijn. Dat wij door geloof verenigd mochten worden met onze Heere Jezus Christus en

Zijn gerechtigheid, door toerekening van Zijn verdiensten en lijden voor zondaren, en

dat Hij ons daar wilde houden. Er is geen veiligheid dan onder de schaduw Zijner

vleugelen.

Ik vermaan u, maak gebruik van uw tijd, want hij is kostelijk. u weet niet wanneer de

Meester komen zal, te middernacht of met het hanengekraai.

Lieve vrienden, het werk van de dag is groot, en vraagt meer dan gewone inspanning.

O, zijt dikwijls aan de troon, en geef Hem geen rust tot Hij uw zielsbelangen zeker

maakt. Zoekt om vrije genade, zo zal Hij komen met vrede. Zoekt al de genaden van

de Geest Gods, de genade van liefde, de genade van heilige vreze en van ootmoed. Er

is grote behoefte en noodzaak om de beloofde Geest en Zijn genaden te bezitten.

Nu, ik wil u groeten, lieve vrienden in de Heere Jezus Christus, hetzij gevangen of

verbannen, hetzij u van man of vrouw of kinderen beroofd zijt, hetzij u moet omdolen

110

en uitgeworpen zijt om de zaak van Christus en van het Evangelie. De zegen van het

lijden van Christus zij met u allen, Hij versterke, bevestige, ondersteune en fundere

ulieden. De zegeningen van Hem Die in de braambos woonde, welke brandde maar

niet verteerd werd, en mijn arme zegen, zij met u allen.

Wat mijn vervolgers betreft, ik vergeef hen allen, ophitsers, aanklagers, soldaten, de

geheime raad, rechters, gerechtsdienaars, in alles wat zij mij hebben aangedaan. Maar

wat zij hebben gedaan tegen het beeld Gods in mij, zonder hetwelk ik een

onbetekenend schepsel ben, het staat niet aan mij om dat te vergeven. Maar ik wens

dat zij vergiffenis zullen zoeken bij Hem, Die dat te geven heeft, en dat zij niet meer

goddeloosheid zullen bedrijven.

Ik laat mijn arme vrouw, die het met mij eens is, en zes kleine kinderen aan de

Almachtige Vader, Zoon en Heilige Geest, Die heeft beloofd een Vader te zijn voor de

wezen, een Man der weduwen en een Richter der verdukten. Wees Gij hen alles en in

allen, o Heere. Nu, de zegen van God en mijn arme zegen zij met hen. Heere, mijn

gebed is dat u hun Uw zaligheid wilt geven.

Vaarwel vrouw en kinderen; vaarwel al vrienden en betrekkingen; vaarwel al aardse

genoegens. Vaarwel liefelijke Bijbel, prediking, bidden, lezen, zingen en al andere

plichten.

Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest. Ik begeer U mijn ziel aan te bevelen met

weldoen. Heere, ontvang mijn geest.

111

28. ARTHUR TACKET, 1 augustus 1684

Arthur Tacket, kleermaker te Hamilton, werden samen met Patrick Walker, 18 jaar

oud, op 22 juli 1684 door de Geheime Raad ondervraagd. Zij hadden gevochten te

Bothwell Bridge en werden na die tijd vluchtelingen. Arthur werd opgepakt tijdens

een conventikel te Blackloch. In zijn verdediging zei hij, dat hij wapens droeg tot

zelfverdediging. Hij was een trouw volgeling van James Renwick.

Arthur werd veroordeeld om opgehangen te worden op de Grass-market te Edinburgh.

Patrick Walker werd beschuldigd van medeplichtigheid op de moord van Francis

Gordon, toen Patrick nog maar 16 jaar was. Hij werd veroordeeld om gemarteld te

worden. Doordat men medelijden had met zijn jeugd, werd dit niet uitgevoerd. Hij

werd van de ene gevangenis tot de andere gestuurd. Tenslotte werd hij gevonnist om

naar de plantages gezonden te worden. Maar hij kon tijdig ontvluchten.

Arthur’s laatste getuigenis

Veroordeeld zijnde, op de Grass-Market te sterven, en daar het als een plicht op mijn

consciëntie ligt een getuigenis achter te laten, zo betuig ik mijn verkleefdheid aan al in

deze dagen bestreden waarheden, die overeenstemmen met het beschreven Woord van

God.

Nu, ik verlang Zijn Naam te zegenen met mijn gehele hart en ziel, dat Hij ooit iemand

uitkoos als mij, zulk een arm, zwak, waardeloos, onbetekenend schepsel. En dat Hij

mij waardig achtte te lijden voor Zijn edele zaak, Zijn betwiste waarheid, Zijn Naam,

Zijn belangen en het verbond, die nu worden aangevallen en betwist door dit

godtergende, Christusonttronende, Godbestrijdende, overspelige en bloeddorstige

geslacht.

Dit kan ik zeggen, dat door Zijn genade, ik wel voldaan en hartelijk tevreden ben met

het lot, dat God in Zijn oneindige wijsheid geschikt geacht heeft, voor mij te

bestemmen. Door Zijn ontferming ben ik zonderling geholpen tot grote rust, kalmte en

helderheid van Geest te komen, in de zaak des Heeren. Ik heb ontvangen een heilige

onderwerping in wat Zijn wil nu jegens mij is, zodat indien iedere haar op mijn hoofd,

en elke droppel van mijn bloed een leven was, ik ze gewillig neer zou leggen voor

mijn beminnelijke Heere en Meester, Jezus Christus.

Sommigen zullen mogelijk zeggen, dat dit een onwaarheid is, en dat zij het niet

kunnen geloven.

Maar of zij het geloven of niet, het is de waarheid, want ik sterf niet uit dwang of

onwilligheid. Ik durf dit te zeggen, als voor het aangezicht Gods, mijn consciëntie

medegetuigende, dat ik duizendmaal meer gewillig ben, op deze dag te sterven voor

de edele zaak van mijn beminnelijke Heere en Meester, en voor Zijn bestreden

waarheden, dan ik ooit gewillig was te leven. En de waarheden van God, waartegen

zozeer wordt gestreden, zijn mij nu, bij de dood, dierbaarder en duidelijker geworden,

dan zij mij ooit waren in mijn leven. Het is mij, zoals David zegt: Al ging ik ook in een

dal der schaduw des doods, ik zou geen kwaad vrezen, want Gij zijt met mij; Uw stok

112

en Uw staf, die vertroosten mij. Hiervan ben ik door bevinding wezenlijk gevoelig

gemaakt, in alles wat ik ontmoet heb, dat het kruis van Christus overgoten is met

liefde. Hierdoor is het voor mij geworden als een bed van rozen. Alles wat ik eerst en

laatst heb ontmoet, is aangenaam en licht voor mij gemaakt, en er is niet de minste

moeite voor mij in geweest. Hij is voor mij een liefhebbende en vriendelijke Heere

geweest, en Hij is zo goed geweest als Zijn Woord. Dit kan ik zeggen om Hem aan te

bevelen, en om Zijn kruis aan te bevelen, dat Hij altijd het zwaarste eind van het kruis

Zelf gedragen heeft, zodat het mij niet in het minste zwaar lag.

O, lof, lof aan de rijkdommen van Zijn vrije genade, voor de weergaloze en

onuitsprekelijke liefde die ik heb ondervonden, sinds ik in de gevangenis werd

gebracht. Toen ik hard bejegend werd, en toen deze wrede en bloeddorstige tirannen

mij bedreigden met pijniging, schonk Hij mij meer van Zijn liefde en vriendelijkheid.

Ik ben hier wezenlijk gevoelig van gemaakt, dat toen ik hard behandeld werd, ik de

Heere moest danken, want Hij heeft de stem mijner smekingen gehoord. De Heere is

mijn Sterkte en mijn Schild; op Hem heeft mijn hart vertrouwd en ik ben geholpen.

Dies springt mijn hart op van vreugde. Ik ben zo wonderlijk geholpen en aangenomen

door de Heere, en dat op zulk een bijzondere wijze, dat Zijn tegenwoordigheid mijn

ziel deed zingen en verblijd zijn, in de grootste moeilijkheden en beproevingen,

waarmee ik ooit bezocht werd.

Dit is een liefelijke belofte en heerlijke bemoediging voor mij: ‘Vrees niet, want Ik

ben met u; wees niet verbaasd, want Ik ben uw God; Ik sterk u, ook help Ik u, ook

ondersteun Ik u met de rechterhand Mijner gerechtigheid. Zie, zij zullen beschaamd en

te schande worden, allen die tegen u ontstoken zijn; zij zullen worden als niets, en de

lieden die met u twisten, zullen vergaan; gij zult ze zoeken maar zult ze niet vinden;

de lieden die met u twisten zullen worden als niets, en de lieden die met u oorlogen,

als een nietig ding. Want Ik, de Heere uw God, grijp uw rechterhand aan, Die tot u

zegt: Vrees niet, Ik help u.’ Nu, deze woorden heeft Hij voor mij waar gemaakt, in

alles wat ik ontmoet heb. Want sinds ik in de gevangenis gebracht werd, heeft de

Heere mij zo geholpen, dat de vrees voor dood, hel en graf, en de vrees voor andere

dingen, volkomen van mij is weggenomen, zodat ik niet bevreesd ben mijn leven te

wagen aan een galg voor mijn beminnelijke Heere en Meester, voor Zijn rechtvaar-

dige zaak en voor Zijn betwiste waarheid. Nu, ik ben er wezenlijk van overtuigd, dat

de waarheden van God nooit zo werden betwist als tegenwoordig.

Ik ben er zeker van, dat de waarheden Gods allervurigst door Gods volk moeten

worden verdedigd, wanneer zij het meest bestreden worden.

Nu mag ik mijn berusting uitspreken in deze woorden: “Ik zal dan geduriglijk bij U

zijn; Gij hebt mijn rechterhand gevat; Gij zult mij leiden door Uw raad, en daarna zult

Gij mij in heerlijkheid opnemen. Wien heb ik nevens U in de hemel? Nevens U lust

mij ook niets op de aarde.” Dit durf ik zeggen als in Zijn tegenwoordigheid, mijn

consciëntie medegetuigende, dat er niets in de hemel noch op de aarde zo begeerlijk

voor mijn ziel is als de dierbare Christus. Want ik vertrouw en ben overtuigd dat dit

Zijn Woord tot mij is: “Maak u dan op en ga henen, want dit land zal de rust niet zijn,

omdat het verontreinigd is.” Paulus zegt: “Want wij weten dat zo ons aardse huis

dezes tabernakels gebroken wordt, wij een gebouw van God hebben, een huis niet met

handen gemaakt, maar eeuwig, in de hemelen.” En wederom: “Maar dit zeg ik,

broeders, dat vlees en bloed het koninkrijk Gods niet beërven kunnen, en de

verderfelijkheid beërft de onverderfelijkheid niet.” Ik kan door bevinding vrijmoedig

zeggen, dat door Jezus Christus, Die ik begeer aan te nemen als mijn Koning, Priester

en Profeet, en als mijn enige Heere en Wetgever, ik meer dan overwinnaar ben

113

gemaakt over dood, hel en graf en over al dingen in dit leven.

En nu, de voorname zaak waarop mensen mijn doodvonnis hebben uitgesproken, is,

dat ik in de wapenen ben geweest te Bothwell. Daar waren wij gewapend ter

verdediging van onszelf, van het gepredikte Evangelie en van het verbond met God,

waartoe het gehele land plechtig was bezworen en verbonden, met opgeheven handen

tot de allerhoogste God, en zo verplicht om pal te staan in de verdediging daarvan.

Hierom ben ik onrechtvaardig ter dood veroordeeld door mensen, voor welk vonnis ik

mij heden niet beschaamd gevoel, maar ik reken het mijn roem, mijn eer en voorrecht,

dat Hij grote cederbomen voorbij ging en mij nam, wat een oorzaak van bewondering

voor mij is. Maar het is zoals Hij in Zijn Woord heeft gezegd: “En dat gij in geen ding

verschrikt wordt van degenen die tegenstaan, hetwelk hun wel een bewijs is des

verderfs, maar u der zaligheid, en dat van God. Want u is uit genade gegeven in de

zaak van Christus, niet alleen in Hem te geloven, maar ook voor Hem te lijden.” Ik

begeer dan Zijn Naam te danken, met mijn gehele hart en ziel, dat Hij zulk een arm

schepsel als ik ben, waardig heeft geacht, mij genade te geven voor Hem te lijden.

Dit dient dan om u allen, waarde en dierbare christenvrienden, die de weg des Heeren

begeert te houden, te laten weten, dat in het doodvonnis, dat deze bloeddorstige

tirannen over mij streken, geen andere zaak wordt genoemd, dan dat ik gewapend was

te Bothwell Bridge. Hoewel mensen onder de toelating een beperkte macht hebben,

het doodvonnis over mij te vellen, om mijn natuurlijk leven weg te nemen, weet ik

toch, en ben er van overtuigd, dat er een Rechter boven is, Die een vonnis des levens

in de hemel op deze dag over mij heeft uitgesproken. Dit vonnis zal nooit herroepen of

herzien worden, wat mijn enige troost is. Hij heeft aan zovelen als in Hem geloven,

het eeuwige leven beloofd. Dit heeft Hij ook in Zijn Woord beloofd: “Hij zal Zijn

kudde weiden gelijk een herder, Hij zal de lammerkens in Zijn armen vergaderen en in

Zijn schoot dragen, de zogenden zal Hij zachtkens leiden.” Ik heb bevonden, dat de

Heere mijn God mij liefelijk en zachtkens heeft geleid door de grootste moeilijkheden

waarmede ik bezocht ben geweest, sinds Hij mij heeft gekozen voor Zijn Naam te

lijden.

O, indien u wist wat ik van Zijn liefde heb ondervonden, en hoe Hij mijn beker

gemengd heeft met verkwikkende bewijzen van Zijn weergaloze liefde, dan zou u niet

bevreesd zijn u te wagen aan het liefelijke kruis van Christus, hetwelk Hij zacht en

licht voor mij gemaakt heeft. (…)

Dit is de verkorte inhoud van de brief die deze martelaar schreef, nadat zijn

doodvonnis was uitgesproken.

114

29. THOMAS ROBERTSON, 9 december 1684

Thomas, Robertson, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

James, Graham, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

Thomas, Wood, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

George, Jackson, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

William, Keagow, Opgehangen, Dec. 9, 1684, Edinburgh,

Alexander, ?, (onleesbaar), Dec. 9, 1684,

Op 8 november 1684 kondigde James Renwick zijn Informative Declaration af. Het

resultaat van dit verweerschrift leidde ertoe dat de vervolging in het volgend jaar erger

werd dan tevoren. Zijn vijanden knarsetandden van woede en de Grote Raad

vaardigde een bevel uit om de opstellers aan te vallen.

Op 9 november werden 10 man opgepakt en door het Hof van justitie ondervraagd

naar medeplichtigheid in ‘die helse en barbaarse Declaratie”. Volgens sommige

schrijvers herriepen 6 man. Toch werden op 9 december 6 man opgehangen.

Het schijnt dat James Graham de 18e november gearresteerd werd. Hij voelde zich

gelukkig: ‘het is slechts weinig wat ik voor Hem kan doen.’

Deze Covenanters gevangen genomen en ingesloten te Newcastle. Robertson wist uit

de gevangenis te ontkomen en Edinburgh te bereiken, waar hij opnieuw werd

gearresteerd op 29 november 1684.

De laatste woorden van Thomas Robertson van Newcastle

Nu, lieve vrienden, mijn tijd is maar kort. O, welkom eindeloze eeuwigheid. Het is

reeds geruime tijd mijn voornaamste begeerte geweest, Gods heerlijkheid te zien. Dit

verlangde ik meer dan mijn eigen zielszaligheid.

En toch, toen ik mijn vonnis hoorde, had het een vreemde uitwerking op mij.

Ofschoon de dood soms mijn verlangen is geweest, om de Naam en de zaak van

Christus, werd sterven niet weinig afschrikwekkend voor mij, toen het zo nabij kwam.

Dit duurde ongeveer zes of zeven uren. De vrees overheerste mij soms zó, dat ik bang

was af te zullen vallen. Ik werd zozeer aangevallen, dat ik niets anders meer had, dan

mij vast te houden aan vroegere voornemens en besluiten. Maar uit een overweging

van Christus' getrouwheid, worstelde ik als een, die meer dan half verdronken was.

Ten laatste kreeg ik houvast, een klein houvast aan Hem, Die ik niet kon zien, en die

kleine greep die ik kreeg, door Zijn genade, mocht ik houden tot ik meer kreeg. Hij

heeft Zichzelf opnieuw aan mij geopenbaard, en Hij bleef bij mij, en vernieuwde het

contract met mij, zodat ik nu, door Zijn genade, besloten ben, Hem niet te laten gaan,

het koste wat het wil.

Nu, mijn vrienden, ik zeg dit niet om iemand die begonnen is Christus te volgen, de

moed te benemen. Ik zeg het als een waarschuwing. Ik zou gaarne zien dat arme

mensen zeker werk maken, en een vaste greep aan Hem krijgen. Want hoewel Hij

Zich schijnt te verbergen, en dat in een tijd wanneer zij denken dat zij in de grootste

nood zijn, zo zal Hij toch tot hen wederkeren op Zijn eigen bestemde tijd, en dan zal

115

hij groter weldaden meebrengen voor hen, die zo verzocht werden. O, Hij handelt zo

opdat onze harten Hem zullen liefhebben. Het is mijn grote kruis geweest, dat ik Hem

nooit veel liefhebben kon, en niet de rechte wijze van Hem te dienen kon vinden. O,

mijn ziel moet vast aan Hem verbonden zijn. O, Zijn kracht, Zijn kracht, is nodig om

eerlijk en zuiver door alles te worden heen gedragen, opdat ik geen tittel of jota van de

waarheden van Christus mag loslaten.

Voor zover ik bekwaam was enig onderscheid te maken, is het altijd mijn voorname

zorg geweest, om te weten wat zonde was, en wat plicht was. Nu, ik weet dat ik niet

buiten mijn plicht ben, in wat ik doe. Ik geloof dat het de plicht van al mensen is, om

nauwkeurig te onderzoeken wat zonde en plicht is. Want hoe zullen mensen de zonde

vermijden en de plicht waarnemen, zo zij geen duidelijk onderscheid tussen deze twee

zien? Nu, daarover wil ik niet meer zeggen, dan dat het volk veel werk behoort te

maken van het onderscheiden van deze twee.

Nu, ik houd vast aan het verbond der verlossing, tussen de Vader en de Zoon, van

voor de grondlegging der wereld, tot verlossing van arme schepselen, die Hij uit de

wereld heeft uitverkoren. O, hoe zal ik Hem naar waarde liefhebben! En nu nabij Hem

te zijn! zodat ik mag bevinden de weldaad van dat verbond, hetwelk Hem Zijn

dierbaar bloed kostte.

Ziende dat Hij mij roept een getuigenis te geven, moet ik zeggen, dat indien iedere

haar van mijn hoofd een mens was, het alles te weinig zou zijn om voor Hem af te

leggen. En dat uit liefde tot deze weergaloze Christus.

Ik houd vast en geef mijn getuigenis aan het Woord van God, de Schriften van het

Oude en Nieuwe Testament, naar welke ik geoordeeld moet worden. Indien wij een

andere weg kiezen, dan zullen wij ons zeker vergissen. Want de Geest van God

getuigt met onze geest, dat het Woord van God de enige regel is, waarnaar wij

behoren te wandelen.

Ik geef mijn getuigenis aan al getrouwe afgezanten, en geroepen dienaars van Jezus

Christus, en aan het Evangelie dat zij prediken. Ik geef mijn getuigenis aan Mr.

Donald Cargill, die waardige dienaar van Jezus Christus, die de standaard en de banier

van Jezus Christus hoog hield, toen de rest hem en des Heeren banier verliet. En aan

Mr. James Renwick, als een getrouwe en wettig geordende en geroepen dienaar van

Jezus Christus. Ik geef mijn getuigenis aan al getuigenissen van de getrouwe

martelaren en getuigen van Jezus Christus, die hun leven hebben afgelegd voor Zijn

Naam en zaak.

Ik getuig tegen de priesterheerschappij en tegen de hulppredikers, en tegen hun

verdorvenheid en valse leerstellingen. Ik erken mijn zonde en dwaasheid dat ik het

grootste gedeelte van mijn tijd heb gegeven in hen te horen, hoewel ik altijd van onder

hun gehoor kwam met meer hardheid des harten, dan ik had wanneer ik ging om hen

te horen. Maar ten laatste begon ik te overwegen dat in dit opzicht de zaken niet recht

met mij stonden. Ik hoorde daarop dat er in mijn woonplaats een volk leefde dat de

Presbyteriaanse leraars ging horen, maar daar ik hen niet kende, wist ik niet wat ik zou

doen om hen te leren kennen. Ik waagde het aan één van dat volk mijn geval te

vertellen, en hij nam mij mee naar de plaats waar ik een Presbyteriaanse leraar hoorde

preken. Dit liet een overtuiging na op mijn consciëntie over mijn vorig leven, en ik

zag dat ik buiten de weg des Heeren tot zaligheid en tot het eeuwige leven was. Na

deze tijd ging ik niet meer heen tot hen die optreden in rechtstreekse strijd met de weg

des Heeren, en met onze verbonden en het werk der reformatie. Bij trappen kreeg ik

duidelijk te zien, dat de leraars die het meest getrouw waren in het getuigen tegen de

116

besmettingen en gruwelen van de tijd, en tegen dit overspelig geslacht, alleen

dezulken waren aan wie de verborgenheden des Heeren waren geopenbaard, en die

een inzicht hadden ontvangen in wat wij de Heere verplicht zijn, zoals Mr. Donald

Cargill, en anderen die getrouw waren tot in de dood, en de zaak van Christus met hun

bloed bezegelden. O, toen ontving ik liefde en een verlangen een getuige voor Hem te

zijn, zowel tegen mijn eigen vroeger leven, als tegen de wegen van de valse leraars,

welke ik nu haat. Ik wenste verlof te ontvangen mijn leven voor Christus en Zijn

dierbare waarheden af te leggen.

En nu staat Hij mij toe, wat mijn hart verlangde, en ik bezegel met mijn bloed, dat dit

de weg van God en van Zijn waarheid is, waarvoor ik nu mijn leven afleg.

Daar mijn tijd voorbij is, zal ik niet meer zeggen. Ik geef mijn vrouw over aan het

goede geleide des Heeren, en ik beveel Hem en Zijn weg haar aan, opdat zij die zal

volgen. Nu, mijn liefde is tot haar, en aan al mijn dierbare vrienden in Newcastle.

Vaarwel, vaarwel in onze gezegende Heere Jezus.

Welkom Heere Jezus, voor Wien ik lijd, en wiens liefde ik verlang te bezitten.

Welkom hemel en heilige engelen, en de geesten van de volmaakt rechtvaardigen,

door het bloed van het Lam.

Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest, in Wiens handen ik mijn geest beveel.

117

30. ROBERT MILLAR, 23 januari 1685

Robert Millar, steenhouwer in Rutherglen, werd opgehangen op Gallowlee, Edinburg,

samen met Robert Pollock, schoenmaker in East Kilbride

Lieve vrienden, daar ik ter dood veroordeeld ben door mensen, wil ik een penninkje

achterlaten als een getuigenis. Ik wil u laten weten, waarom ik lijd. Het is, omdat ik

het tegenwoordige gezag, dat handelt in lijnrechte strijd met het woord van God, niet

wil erkennen. Het is ook omdat ik geen eed wilde afleggen tegen het stuk genoemd:

„De verontschuldigende Verklaring”. waardoor ik gezworen zou hebben een vijand te

zijn van het verbond en van het werk van Reformatie. Dat durfde ik niet doen, nee,

niet om mijn ziel.

Nu, ik belijd dat ik een groot zondaar tegen God geweest ben. Maar ik heb tegen

mensen nooit enige daad bedreven, der dood, banden of gevangenis waardig. Ere zij

Hem toegebracht, want Hij had mij niet nodig. Ik heb in zekere mate, Zijn hand van

Voorzienigheid opgemerkt, van mijn kindsheid af, en Hij heeft mij geleid tot op deze

dag.

Het is ongeveer vijftien jaren geleden, dat Hij mij wonderlijk tot Zich trok. Maar ik

heb hem menigmaal de rug toegekeerd, en hoewel ik mijn plicht volgde, met vele

gebreken, zo heeft Hij mij nochtans niet losgelaten, maar Hij heeft mij altijd aan

Zichzelf en aan Zijn vervolgde waarheden gebonden. Toen ik geschud werd door

sterke verzoekingen van satan, de wereld en mijn eigen goddeloze hart, toen heeft Hij

de strik gebroken, en ik ben ontkomen als een vogel uit de hand des vogelvangers. Hij

heeft op een wonderlijke wijze, mij al dingen doen medewerken ten goede.

O, hoe dikwijls ben ik afgeweken en heb ik Hem aangezet, om Zijn aangezicht voor

mij te verbergen, en mij te verlaten, en mij te kastijden met hardheid des harten! Maar

als ik op het punt stond weg te zinken, openbaarde Hij Zijn kracht, en haalde mij op

uit de grootste diepte. Hij heeft die woorden waar gemaakt: Want mijn vader en mijn

moeder hebben mij verlaten, maar de Heere zal mij aannemen. Nu moet ik uitroepen:

Ere, ere zij Hem, Die mij als een vuurbrand uit het vuur gerukt heeft. Hij heeft een

gevangenis en ijzers, liefelijk en licht voor mij gemaakt. O, welk een eer is het de

voetstappen te volgen die mijn liefhebbende Heere vóór mij deed! Hij is nu voor mij

geworden, als dragende de banier boven tienduizend en alles wat aan Hem is, is gans

begeerlijk. Ik kan nu uit bevinding zeggen: Mijn Liefste is mijn, en ik ben de Zijne.

Ik hang met mijn gehele hart het verbond van vrije genade aan, tussen de Vader en de

Zoon, dat heerlijke werk van verloslossing. Ik wens Hem aan te nemen in al Zijn

ambten, als Koning, Priester en Profeet. Ik bemin met mijn gehele hart het heilig en

gezegend Woord van God, waardoor mijn ziel menigmaal verkwikt is geworden. Ik

heb lief de samenkomsten van des Heeren volk, waar de neergehaalde banier van onze

Heere wordt hoog gehouden. Ik getuig mede en stem in met de leer van die waardige

man Donald Cargill, en van anderen die hun leven hebben gewaagd op de hoge

plaatsen der aarde, om de gevallen banier van onze Heere op te houden, toen de rest

118

haar schandelijk gelaten heeft in de handen der vijanden.

Ik stem van harte in, en geef mijn getuigenis aan de leer van die waardige man,

genaamd James Renwick, die dat grote werk voortzet, nu er zo weinigen zijn die er

voor uitkomen. Ik wens de Heere te danken, dat ik hem hoorde spreken. Ik betuig mijn

instemming met de kerkelijke ban, uitgesproken te Torwood, door Mr. Donald Cargill,

tegen die vijanden van God.

Ik protesteer tegen paperij en priesterheerschappij.

Ik laat mijn getuigenis achter tegen de tiran, die nu op de troon zit. Karel Stuart, die

niet alleen het verbond verbroken, maar het verbrand heeft, en die het hele werk van

Reformatie, waartoe hij bezworen en verplicht was, heeft omver geworpen. Ik laat

mijn getuigenis achter tegen de tiran, die nu op de troon zit, leven wegneemt, terwijl

zij geen feiten tegen mij kunnen inbrengen, der dood of der banden waardig. Zij

veroordelen mij alleen omdat ik geen valse eed wil doen en mijzelf geen openbare

vijand van God en Zijn waarheid wil verklaren te zijn, wat ik niet durfde te doen,

neen, niet voor mijn ziel. Ik getuig tegen het horen van de hulppredikers, waarvan in

Gods Woord gezegd wordt, dat zij wolven en beren zijn, die des Heeren kudde

verslinden. Ik getuig tegen al toegeeflijken, die de dienst des Heeren hebben

neergelegd op het bevel van mensen, die in rust zijn terwijl Sion in moeite is. Ik heb

nooit iemand als leraar kunnen erkennen die iemand anders dan Jezus Christus beleed

Hoofd der Kerk te zijn.

Lieve vrienden, wees naarstig in uw plicht, en maakt goed gebruik van uw Bijbel.

Staat naar heiligheid, en arbeidt om uw plicht ernstig te volbrengen, want er is een

zwarte wolk van oordelen gereed om tegen dit land uit te breken. Smeekt ernstig dat

Christus een overblijfsel wil sparen, en dat Hij niet dat oordeel wil uitvoeren, hetwelk

wij lezen in Ezech. 9: „Doodt ouden en jongen”, of wat wij verder lezen: „Mijn oog

zal niet verschonen, en Ik zal niet sparen.”

Verzuimt uw onderlinge samenkomsten niet, en gebruikt uw kracht tot het ophouden

van de neergevallen banier van onze Heere. Indien u wezenlijk in deze plichten

gevonden zult worden, zo zult u blijken hebben, leden te zijn van de strijdende Kerk,

en zo zult u zien de heerlijkheid van de tweede tempel, hetwelk een heerlijk gezicht

zal zijn. Of indien u volhardt, zo zult u afgelost worden, en leden worden van de

triomferende Kerk. Zo zult u in beide wegen geen verliezers maar winnaars zijn.

Nu, ik sterf als Presbyteriaan, hoewel ik een van de geringste en armste schepselen

ben, die Hem en Zijn weg ooit volgde. Maar o, lof, lof en eer zij Hem toegebracht, Die

gekozen heeft in zo'n weg met mij te handelen, opdat Hij mij de eer gaf voor Hem en

voor Zijn betwiste waarheid te lijden. En nu, ik ben ten volle overtuigd dat het Zijn

waarheid is, waarvoor ik lijd. Ik heb zowel Zijn Woord als Zijn Geest aan mijn zij, en

daarom zal ik niet teleurgesteld worden in mijn verwachting.

Ik wens al mensen hartelijk te vergeven, wat zij tegen mij hebben misdaan, Maar wat

zij hebben gedaan tegen het beeld Gods in mij, dat staat bij mij niet te vergeven, maar

dat laat ik aan de grote Rechter, om er op Zijn eigen tijd over te beslissen, wanneer Hij

zal opstaan en Sions twistzaak zal twisten. Ofschoon mensen Zijn werk verbrand

hebben, en gezworen hebben dat het niet weer zal verrijzen, zal nochtans Zijn woord

vervuld worden: Waakt op en juicht, gij die in het stof woont.

Ik moet het hierbij laten, want mijn tijd is maar kort. Maar ik heb nog een enkel woord

te zeggen tot het arme overblijfsel. Vreest niet het te wagen op het kruis van Christus,

want hoewel u in het begin er slechts de zwarte zijde van ziet, toch zal Hij verschijnen

119

wanneer u om Zijn waarheid op de proef gesteld zult worden. Hij zal uw Helper zijn

in tijd van moeite gelijk Hij heeft beloofd. Hoe scherper uw beproeving, hoe meer u

Zijn tegenwoordigheid zult gewaar worden, om Zijn kracht in uw zwakheid te

volbrengen. Hij geeft den moede kracht, en Hij vermenigvuldigt de sterkte dien die

geen krachten heeft.

Vreest niet te strijden voor de waarheid, maar arbeidt om vrij te zijn van uw eigen

belangen. Want ik moet u zeggen, dat Christus met uw afgoden niet in één huis wil

samen wonen. Maar indien u op goede gronden kunt zeggen, dat het zuivere liefde en

ijver voor Zijn eer is, waarvoor u lijdt, zo zeg ik, komt te voorschijn, want u zult het

volle loon niet missen. Ik kan u uit bevinding zeggen, dat Hij een Vorst is, Die Zijn

Woord houdt. O, zij die in de oven zijn, zijn niet te beklagen, indien de Zoon van God

met hen is. Ik mag nu ook met de Godzalige Rutherford zeggen: Hij heeft mij

menigmaal honderdvoud uitbetaald. O, wie zou Hem niet prijzen, Die een arme dwerg

tot hiertoe gedragen heeft, op de vleugelen van Zijn almacht.

Mijn tijd is kort, maar ik geef eer aan de grote Naam van mijn God. Mijn deel in Hem

is nu zeker gemaakt, en ik heb veel gehad van Zijn aangename tegenwoordigheid

sinds ik gevangene was voor Hem, en voor Zijn vervolgde waarheden, en ook dikwijls

vóór die tijd. Ik dank Zijn grote naam, Hij heeft Zijn werk volkomen in mij gemaakt,

en ik zal de volle genieting van Hem hebben door al eeuwigheid. Ik heb mijzelf

vrijwillig aan Hem gegeven, om tot Zijn beschikking te zijn, en ik heb hem

aangenomen om mijn Koning, Priester en Profeet te zijn. En nu meen ik met Job te

mogen zeggen: Ik weet, mijn Verlosser leeft, en Hij zal de laatste over het stof

opstaan. En als zij na mijn huid dit doorknaagd zullen hebben, zal ik uit mijn vlees

God aanschouwen; denwelke ik voor mij aanschouwen zal, en mijn ogen zien zullen,

en niet een vreemde; mijn nieren verlangen zeer in mijn schoot.

Nu, mijn lieve vrienden, ik moet u vaarwel zeggen, en u laten aan Hem Die beloofd

heeft een heiligdom te zullen zijn voor Zijn eigen volk, om in Zijn kracht te worden

bewaard tot de zaligheid. Vaarwel zon, maan en sterren; vaarwel al aangename

gezelschappen van des Heeren volk; vaarwel lezen, zingen en bidden; vaarwel heilige

en liefelijke Bijbel, waardoor mijn ziel menigmaal verkwikt is; vaarwel al geschapen

vertroostingen in de tijd.

Welkom liefelijk gezelschap van engelen, en van de zielen der volmaakt

rechtvaardigen, en het gezegend gezelschap der eerstgeborenen.

Welkom Vader, Zoon en Heilige Geest, in Wiens handen ik mijn geest beveel, want

hij is de uwe.

120

31. JOHN BELL, 21 februari 1685

John Bell was een jonge man van voorname afkomst. Zijn moeder was Marion Mac

Cullock. Zij had als tweede man Viscount Kenmure. Hij was geëerd en geliefd

vanwege zijn mildheid, zijn oprechtheid, en ook vanwege zijn godvrezendheid. En dat

blijft niet lang verborgen. Kort na de nederlaag bij Bothwell Bridge, juni 1679 begint

het. De paarden van de soldaten eten en vertrappen zijn weiden, zijn tuinen. Het huis

wordt afgebroken en verbrand. Met wat vrienden trekt hij de bergen in. Zonder enige

bezittingen.

Daar wordt hij tenslotte gevonden door Grierson, een man die vele moorden op zijn

geweten heeft, en die door Patrick Walker als volgt beschreven wordt: “Robert

Grierson, een groot vervolger, een groot vloeker, een groot hoereerder, een

godslasteraar, dronkaard, leugenaar en bedrieger, en die nog buiten de hel is!”

Grierson neemt de mannen gevangen, en dat terwijl hen onderdak beloofd was. Als de

mannen dat zeggen, lacht hij erom en beveelt dat ze onmiddellijk doodgeschoten

moeten worden.

John Bell verzoekt hem enige minuten te mogen bidden. Maar Grierson schreeuwt

hem toe: "Wat heb jij gedurende zoveel jaren hier in de heuvels gedaan? In geen

geval, je hebt meer dan genoeg gebeden".

John, Bell, Doodgeschoten, Feb. 21, 1685, Kirkconnell,

Als John dood is, jagen ze de anderen weg die hem begraven willen. Zijn dood

lichaam moet zo op het open veld blijven liggen.

121

32. JOHN BROWN van Priesthill, 1 mei 1685

John Brown woonde in Priesthill, in de parochie van Muirkirk en het district van Kyle

in Ayrshire. Zijn huis stond op de top van een heuvel, waar achter een uitgestrekte

heidevlakte lag. Het was gebouwd van steen en kalk, bedekt met heideplaggen. John

was een arm boertje, die bij zijn dood maar 20 schapen had en één koe. Maar John en

zijn vrouw Isabel Weir waren toch rijk. Zij dienden de Heere met hun gehele hart.

John was nog maar een jongen toen honderden predikanten de kerk verlieten in

1662/63. De droefheid die toen van veler gezichten was af te lezen, maakte op hem

een onuitwisbare indruk. John volgde de verdreven leraars in de velden en dalen van

zijn woonstreek. Hij leefde mee met de strijdbare helden van Rullion Green,

Drumclog en Bothwell, al vocht hij niet met hen mee. Met een aantal jongemannen

kwam hij 's zomers in een schaapskooi bijeen en gaf hij onderwijs vanuit Gods Woord

en de Belijdenis van Westminster. 's Winters zaten zij rondom een groot vuur van turf

en kolen naar de jonge Brown te luisteren.

Al vroeg was John weduwnaar geworden en bleef hij met een dochtertje achter.

Omstreeks 1680 hertrouwde hij met Isabel Weir, die hij in Sorn had leren kennen. Zij

had een opgeruimd karakter, wat de wat sombere John goed van pas kwam. Ook

waren zij eensgezind in hun opvattingen over de droeve vervallen staat van het Sion

Gods. Toen hij haar ten huwelijk vroeg, moest er eerst een zware last van hem af. Hij

vertelde haar van zijn voorgevoel dat hij eerdaags zijn getuigenis voor zijn Meester

met zijn eigen bloed moest bezegelen. Maar desondanks gaf Isabel hem haar jawoord.

Maar wie moest hun huwelijk inzegenen? Richard Cameron was niet meer en ook

Donald Cargill had zijn leven afgelegd in de strijd. Moesten zij naar de 'indulged'

predikanten gaan om hun huwelijk te bevestigen?

Uiteindelijk vonden zij een predikant bereid om de plechtigheid te leiden. Het was

Alexander Peden, de profeet van het Covenant, die in Kyle was om kinderen te dopen.

En in een 'glen' (een dal met glooiing) vlak bij Browns woning vond het huwelijk

plaats. Zij waren verbaasd zoveel belangstellenden te zien. Peden verwelkomde het

bruidspaar met de merkwaardige woorden: 'Dit zijn de getuigen van uw eden; zij allen

zijn vrienden, die met gevaar van hun leven zijn gekomen om Gods Woord te horen

en om Zijn ordinantie van het huwelijk bij te wonen.'

Toen de eenvoudige plechtigheid voorbij was, noemde hij de bruid bij haar naam en

sprak haar als volgt aan: 'Isabel, je hebt een goede man, maar je zult hem niet lang

hebben. Wees blij met zijn gezelschap en houdt het linnen bij de hand voor een

lijkkleed, want je zult het nodig hebben, als je er niet naar zoekt, want zijn einde zal

bloedig zijn.'

Het was geen gelukkig vooruitzicht dat hun trouwdag overschaduwde, maar toch

wisten zij dat de Heere hen voor elkaar bestemd had. En de korte tijd van hun

huwelijk was als een Elim in de woestijn van het leven. Zij bemoedigden elkaar in het

geloof en spoorden elkaar aan om met lijdzaamheid de verdrukking te doorstaan.

De vijfjarige Janet, want zo heette het meisje uit het eerste huwelijk van John, lichtte

122

de morgen na de trouwdag de klink van de deur van de provisiekamer op en zag haar

nieuwe moeder staan. Het kind bedekte het gezicht verlegen met haar arm en zei: 'Zij

zeggen dat u mijn moeder bent!'

'Wat denk je als ik je moeder zou zijn?' vroeg Isabel haar.

‘Niets, maar ik dacht, als u mijn moeder was, dat ik dan een beetje bij u mocht

komen.’

"Ik hoop dat ik je moeder zal zijn, mijn kind, en dat God mij hiervoor genade geeft en

dat jij voor mij en voor je vader een gemak mag zijn.'

En zo was het ook. Zij hielp haar vader en moeder, zo jong als zij was, en niets was

haar te veel. Vrede en geluk overschaduwden het gezin van John Brown.

Met hart en ziel waren John en Isabel verbonden aan het overblijfsel dat de banier van

het Verbond hoog hield. Ook James Renwick was een graag geziene gast in Priesthill.

Bij zijn eerste bezoek herkende Isabel hem niet. Toen haar man binnenkwam, zag hij

dat de vreemdeling leek op de jongeman die enkele jaren terug door de 'Societies' naar

Holland gezonden was om daar te gaan studeren. Nu was hij geordend en naar zijn

vaderland teruggekeerd. In plaats van een vaste woonplaats te hebben, werd hij hier,

evenals Peden, als een hert voortgejaagd. Het was hem een zegen van Boven om in

het Godvruchtige huisgezin van John Brown van Priesthill op verhaal te komen. Zij

spraken met elkaar over het lijden van de Kerk en over haar uiteindelijke overwinning.

Spoedig hierop publiceerde Renwick zijn Apologetica Declaration. (Een vertoog voor

zelfverdediging)

De vijand wist ook Priesthill te vinden. De 'society', die hier regelmatig samenkwam,

werd spoedig verstoord. John Wilson en John Smith van Lesmahagow werden door

kolonel Buchan neergeschoten. John Brown van Blackwood, die in dezelfde

parochie woonde, volgde in het begin van maart, toen kolonel Murray hem doodde.

John Brown van Priesthill werd genoodzaakt nu en dan uit te wijken. Hij doorstond de

scherpe koude toen hij in maart en april in Kyle en Lanarkshire verblijf hield. Op een

dag ontvluchtte hij de dragonders in een diep ravijn. Hij bracht hier de dag in gebed

door en stortte zijn ziel uit voor God met de woorden uit de Klaagliederen: 'Laat ons

onze wegen onderzoeken en doorzoeken, en laat ons wederkeren tot den Heere.'

Plotseling hoorde hij een liefelijk geluid, dat vanuit een gedeelte van een moswal

kwam. Het bleken enkele medebroeders te zijn die de Heere prezen met psalmgezang.

Het waren bekenden die ook gevlucht waren en zich in de kloof van een rots

schuilhielden. Zij verheugden zich in de God van hun heil en waren van harte gewillig

om voor Zijn Naam te lijden.

Niemand minder dan de gehate John Graham of Claverhouse zat hen op de hielen. Hij

gaf leiding aan een aantal garnizoenen, waarvan er één in Lesmahagow gelegerd was.

In april 1685 bracht hij met zijn soldaten in deze plaats een bezoek. Hij had gehoord

van de vroomheid van John Brown en was vastbesloten hem als prooi te gebruiken.

John was bij zijn gezin in Priesthill, toen Claverhouse om zes uur in de morgen op het

erf verscheen. Hoe dorstte hij naar het bloed van de weerloze schapen van Christus'

kudde. Hoe werd hij door de Satan aangepord om hen om te brengen! Zoals

gewoonlijk, was John die morgen vroeg opgestaan, om met zijn gezin de Heere aan te

roepen. Na de huisgodsdienst ging hij naar de heuvel om wat turf af te steken, toen

Claverhouse met drie troepen soldaten op hem af kwam rennen. Deze greep de

weerloze man en bracht hem naar zijn eigen huis. Zijn dochter Janet, die de soldaten

had zien aankomen, had inmiddels haar moeder gewaarschuwd.

'Waar ik voor gevreesd heb, is nu op mij gekomen. O, geef mij op dit uur genade', zo

123

riep Isabel uit. Zij nam de hand van Janet en ging naar buiten.

Wat had Claverhouse voor beschuldigingen tegen John Brown? Het waren altijd

dezelfde vragen die hij stelde: waarom de diensten van de 'curate' verzuimd werden en

waarom het gebed voor koning Jakobus werd nagelaten.

John antwoordde hem, dat hij alleen Christus, als Hoofd van Zijn Kerk erkende en dat

hij de hulppredikers niet kon horen omdat zij tegen de Goddelijke wetten in waren

aangesteld.

Hierop schreeuwde de bloedhond: 'Ga tot je gebeden, want je zult onmiddellijk

sterven.' Zelfs de ruwe soldaten hoorden dit vol verbazing aan. John knielde neer en

stortte zijn hart hardop uit voor zijn God. Zijn vrouw en kinderen stonden bij hem,

toen hij ook hen opdroeg aan de genadetroon en hij bad 'dat iedere verbondszegen op

haar en op de kinderen, geboren en nog niet geboren, mocht worden uitgestort, als op

één die door de invloed van de Heilige Geest verfrist wordt, wanneer Hij als de regen

op het nagras en als waterstromen op de aarde neerdaalt.'

Wie kon nog onbewogen dit gebed aanhoren? John was iemand die de zalving van de

Heilige Geest in rijke mate bezat. Zijn leven was een gedurige gemeenschap met de

God des hemels. Claverhouse kon zijn gebeden niet langer aanhoren. Met vloeken en

lasterlijke woorden probeerde hij de smeektaal van de geknielde te onderbreken.

John werd gedwongen om op te staan en wendde zich nu tot zijn vrouw: 'Isabel, dit is

de dag, waarvan ik je voordat wij met elkaar trouwden verteld heb. "Binnen enkele

minuten zal ik voor de hemelse rechtbank verschijnen, als een getuige voor de zaak

van de Verlosser, tegen de regeerder van Schotland. Ben je gewillig om afscheid van

mij te nemen?'

Vol ontroering antwoordde zij: 'Van harte gewillig.'

Zij gaf zich over aan Gods wil, al moest zij haar lieve man missen. John legde teer

zijn armen om haar heen en sprak: 'Dit is alles waarop ik gewacht heb. O dood, waar

is uw prikkel? Graf, waar is uw overwinning?'

Hij kuste haar, zijn eigen kleine jongen en tenslotte Janet, die hij nog toevoegde: 'Mijn

lieve kind, geef je hand aan God als je Gids en wees je moeder tot troost.'

Toen riep hij in vervoering uit: 'Gezegend zijt Gij, o Heilige Geest, dat U meer troost

tot mijn hart spreekt dan de stem van mijn onderdrukkers verschrikking in mijn

oren doet horen.'

Het geduld van Claverhouse raakte op. Hij wilde de stem van de martelaar voorgoed

het zwijgen opleggen. Nu gaf hij zes soldaten bevel om op Brown te schieten. Maar

zij bleven bewegingloos staan. Zij hadden het ontroerende gebed van hem gehoord en

het leek alsof zij geen kracht meer in hun armen hadden om hun geweren op de

biddende Brown te richten. Claverhouse nam hierop zijn eigen pistool en schoot

Brown dwars door zijn hoofd. Zo viel het ontzielde lichaam neer op de koude grond.

Met ontzetting zagen de soldaten deze gruweldaad aan. Maar Claverhouse keek

triomfantelijk. Hij wendde zich onbeschaamd tot Isabel, die bezig was om de delen

van het verbrijzelde hoofd van haar man bij elkaar te verzamelen. 'Wat denk je nu van

je man, vrouw?’

"Ik heb altijd goed van hem gedacht', zo antwoordde zij de bruut, 'en nu meer dan ooit

tevoren.' De moed van de vrouw vertoornde Claverhouse nog meer.

'Het zou rechtvaardig zijn als ik je naast hem zou leggen.'

Hierop keek zij hem recht in het gezicht: 'Als dat zou worden toegelaten, twijfel ik

niet of uw wreedheid zo ver zou gaan, maar hoe wilt u uw werk van vanmorgen

verantwoorden?' Met het meest onbewogen gezicht, antwoordde de moordenaar:

'Voor de mensen kan ik dat wel doen en voor God wil ik hem in mijn eigen handen

124

nemen.'

Hierop sprong hij op zijn paard en gaf het de sporen. Isabel bleef met de huilende

kinderen achter. Zij verbond het hoofd van haar lieve man met haar handdoek, legde

het lichaam af en bedekte het met een kleed. Toen ging zij op de grond zitten, trok

haar kinderen naar zich toe en huilde met hen mee over het smartelijke verlies van

haar John. Zij zat daar en huilde, … ze huilde … totdat ze niet meer kon.

Het was zes of zeven uur in de morgen, toen de zon nog maar net aan de kim

verschenen wis. Alexander Peden was tien of elf mijlen van Priesthill verwijderd toen

de gruweldaad plaatsvond. Tegen achten ging hij naar het huis van een vriend, lichtte

de klink van de deur op en ging de keuken binnen.

'Heere', zo sprak hij, 'wanneer zult U het bloed van Brown wreken? O, laat het bloed

van Brown dierbaar zijn in Uw ogen.'

De heer des huizes, John Muirhead, begreep eerst niet wat Peden bedoelde.

'Claverhouse is vanmorgen in Priesthill geweest', zo verklaarde Peden, 'en heeft John

Brown vermoord. Zijn lichaam ligt bij het eind van het huis en zijn arme vrouw zit

huilend erbij en er is niet één ziel die haar vertroost." Deze morgen zag ik na

zonsopgang een vreemd verschijnsel in het firmament dat op een helder schijnende

ster leek, die van de hemel op de aarde neerviel. En er is vandaag inderdaad een helder

lichtende ster neergevallen, de grootste christen met wie ik ooit gesproken heb.'

Mensen zijn moeilijke vertroosters, vooral in zulke omstandigheden. Toch waren er

vrienden, die Isabel en haar kinderen tot grote steun waren. De vrouw van David Steel

vertroostte haar met de woorden dat de Heere een Man is van de weduwen en een

Vader voor de wezen. De zegen van de God van Jakob was met haar. Hij verliet haar

niet in deze nood. Hij omringde haar met Zijn goedgunstigheid en vervulde haar ziel

met Zijn nabijheid. Zij wist dat haar man in de eeuwige tabernakelen was opgenomen.

De kroon van het martelaarschap was hem ten deel gevallen. Zijn lichaam werd

begraven op de plaats waar zijn ziel mocht opvaren in heerlijkheid. John Brown 'won

zijn diadeem', de prijs waarnaar hij in zijn leven had gejaagd. Hij legde zijn leven neer

als een getuigenis voor de Kroonrechten van Christus. 'Hier is de lijdzaamheid der

heiligen; hier zijn zij die de geboden Gods bewaren en het getuigenis van Jezus.'

125

33. ANDREW HISLOP, 11 mei 1685

Andrew Hislop was een jongen van 16 of 17 jaar, wiens moeder weduwe was. Hij

was een godzalig schaapsherder jongen.

Op een avond, als ze in huis zijn, komt daar een doodzieke vluchteling, een volgeling

van de gesneuvelde Ds. Cameron. Ze geven hem onderdak, maar al spoedig sterft de

man. Hij wordt begraven, en de beide mensen proberen het graf zo goed mogelijk te

verbergen. Tevergeefs, het wordt ontdekt. De soldaten komen, roven het huis leeg en

breken het af tot aan de grond. De vrouw en haar zoon worden weggejaagd.

Op hun tocht worden zij gevonden door Claverhouse, de aanvoerder van een troep

soldaten. Een man wiens enige doel het was de Covenanters te vervolgen en te doden.

Die onafgebroken naar hen op zoek is. En met hem is zijn vriend Sir Johnstone

Westerhall. Ze houden de jongen staande, en Westerhall laat hem gevangen nemen.

Hij wilt de jongen direct doodschieten. Maar Claverhouse raadt dit af. Johnstone hield

vol en beval drie dragonders hun geweren te laden. Hem wordt bevolen zijn muts voor

zijn ogen te doen. Maar de jongen weigert, en met de Bijbel in zijn hand zegt hij: "Ik

durf u wel in het gezicht te zien, want ik heb niets gedaan waarover ik beschaamd zou

moeten zijn. Maar hoe zult u kijken op die dag waarop u geoordeeld zult worden door

hetgeen in dit Boek geschreven is?"

Hij wordt 11 mei 1685 doodgeschoten, omdat hij gebeden had en sommige verzen van

Psalm 118 had gezongen.

Op dezelfde dag werden Margaret Lachlison en Margaret Wilson opgehangen

126

34. De Martelaren van Carsegellioch, mei, juni 1685

De martelaren van Carsegellioch waren slechts geringe mensen in de achting der

wereld. Van alles, wat de geschiedenis of overlevering van hen meedeelt, is dit bijna

het enige, dat toen zij terugkeerden van Galloway, waar zij James Renwick hadden

horen prediken, zij overvallen werden door een compagnie barbaarse Hooglanders, die

gehuurd waren om de heiligen des Allerhoogsten voortdurend te kwellen. Drie van

hen werden doodgeschoten en één ontkwam. De landlieden begroeven deze

martelaren, ter plaatse waar zij vielen. Na de revolutie 1689 werd er een eenvoudige

steen geplaatst met dit opschrift:

Hier liggen: Joseph Wilson. John Jameson. John Humphrey.

Die werden doodgeschoten door een afdeling Hooglanders, wegens hun trouw

aan het Woord van God en aan het Verbondswerk der Reformatie. 1685.

In 1827 werd een gebeeldhouwd Monument op dezelfde plaats opgericht.

Toen het fondament voor dit gedenkteken werd uitgegraven, werd een wonderlijke

ontdekking gedaan. De lichamen der drie martelaren kwamen voor de dag, liggende

zij aan zij, slechts een weinig beneden de oppervlakte, in hun kousen en reisdekens,

fris en niet vervallen en er uitziende alsof zij eerst gisteren begraven waren, zodat hun

gelaatstrekken, duidelijk konden worden onderscheiden.

De landbouwer op wiens grond het Monument stond, nam van een der lichamen een

handschoen en knipte van het hoofd van een ander een lange lok geel haar af.

Deze voorwerpen zijn, - naar wij geloven, - nog in het bezit van een der

afstammelingen van dien landbouwer. De bouwer van het monument nam ook een lok

van het gele haar van deze bloedgetuige, hetwelk ook nog in bewaring is.

De lichamen zijn ongetwijfeld voor verderving bewaard door de bederf werende

eigenschappen van het veenmos. Daarom is het niet minder verrassend, dat na een

tijdsverloop van 142 jaren, zij voor de dag kwamen, fris en niet vervallen, vertellende

aan de wereld op een indrukwekkende wijze, het onrecht, dat zij ondergingen en de

dood die zij stierven voor geweten, vrijheid en waarheid.

Carsegellioch-Heuvel waar deze martelaren vielen, staat ongeveer vier mijlen ten

zuidwesten van New Cumnock, in Ayrshire.

Volgens de martelarenlijst werden op dezelfde tijd gedood:

N. N. Doodgeschoten na een predicatie door J. Renwick, Galloway

David, Dun, Opgehangen na een predicatie door J. Renwick, Mei of Juni, 1685,

Cumnock,

Simon, Paterson, Opgehangen na een predicatie door J. Renwick, Mei of Juni,

1685, Cumnock,

Marion, Cameron en twee andere vrouwen na preek van J. Renwick, 1685

King Hewison schrijft dat volgens de traditie Margareth Dun ook doodgeschoten

werd. En tevens een boer uit Closs, Ochiltree.

127

Schijnbaar werden Dun en Paterson later opgepakt en opgehangen.

35. THOMAS STODDARD, 12 augustus 1685

Thomas Stodart,

Matthew Bryce,

James Wilkison

Gavin Russell.

Vier Covenanters werden op 6 augustus 1685 door het Gerechtshof in Edinburgh

veroordeeld om opgehangen te worden op de Grass-market te Edinburgh, vanwege

rebellie, omdat hij de autoriteit van de koning weigerde te erkennen en niet genegen

was de eed van rouw te zweren. Andere Covenanters werden verbannen.

Laatste toespraak van Thomas Stoddard

Mannen, broederen en vaders, hoort.

Geroepen zijnde, vaarwel te zeggen aan de wereld, zo laat ik u dit mijn stervend

getuigenis achter, naar het voorbeeld van de christenen vanouds. Ik geef mijn laatste

getuigenis, gelijk eens Stefanus deed, die veroordeeld werd op een beschuldiging, dat

hij lasterlijke woorden had gesproken tegen de heilige plaats en de wet. Ik ben

veroordeeld te sterven, omdat ik niet kan instemmen met de wetten, die gegeven

worden door hen die nu de macht in handen hebben. Zij konden geen getuigenis

bijbrengen dat ik tegen hun persoon gesproken heb, en zij hebben niet getracht te

bewijzen, dat hun vonnis over mij rechtvaardig is. Hiervan zal ik u nu rekenschap

geven.

Niettegenstaande een vonnis van verbanning over mij was uitgesproken, heeft

evenwel de jury het vonnis des doods over mij geveld. Zij hebben mij veroordeeld om

geen andere reden, dan omdat ik op hun vragen omtrent de regering en het gezag van

de koning, geen antwoord kon geven naar hun begeerte, en dat ik de Verdedigende

Verklaring niet durfde verloochenen.

De oorzaak van mijn lijden is derhalve, dat ik Christus' vijanden niet kon erkennen,

noch de macht die zij tegen Hem, aan zichzelf hebben getrokken, en omdat ik

Christus' vrienden en hun handelingen niet kon verzaken, zoals zij van mij eisten.

Daarom ben ik veroordeeld, ofschoon ik het gezag der overheid even goed erken, als

enig christen, dat wil zeggen een wettig gezag, overeenkomstig het Woord van God.

Maar ik wens onderworpen te zijn aan Zijn wil, Die mij hiertoe geroepen heeft, en ik

begeer hoge gedachten van Hem te hebben. Ik kan geen woorden vinden om Hem

juist te beschrijven, Maar in de woorden: Hij is de roos van Saron, een lelie der dalen,

vind ik iets om Zijn lof uit te spreken. Hij is de zoetste roos die ik ooit rook, en nooit

zoeter dan wanneer ik onder het kruis was, en voor Zijn rekening leed.

Nu, ik zal het niet te lang maken. Ik heb gezegd waarvoor ik lijd. Het is uit liefde tot

Christus, en door het geloof in Zijn ontferming, dat ik mij overgeef. Ik achtte het mijn

plicht vast te houden aan het Woord van God, en aan alles wat daarop gegrond is. Ik

wil lijden voor alles, wat op het Woord van God gegrond is, hebbende moed gekregen

128

uit Zijn gezegende belofte: “Maar nu, alzo zegt de Heere, uw Schepper, o Jacob! en

uw Formeerder, o Israël. Vrees niet, want Ik heb u verlost, Ik heb u bij uw naam

geroepen, gij zijt Mijne. Wanneer gij zult gaan door het water, Ik zal bij u zijn, en

door de rivieren, zij zullen u niet overstromen.”

Ik heb ook dit te zeggen, dat in mijn banden en gevangenis, Hij wondervol gezien

werd, in mij als de Zijne te erkennen, en mij te dragen door al beproevingen, waarmee

ik bezocht werd. Indien ik u alles zou vertellen, zo zou het te veel tijd nemen, en daar

mijn tijd zeer kort is, kan ik het niet doen. Maar ik gevoel behoefte iets te zeggen tot

aanprijzing van vrije genade, waardoor ik bekwaam gemaakt ben blijmoedig te lijden.

Het is een getrouw woord: Want indien wij met Hem gestorven zijn, zo zullen wij ook

met Hem leven; indien wij verdragen, wij zullen ook met Hem heersen. Dit is te allen

tijde waar, maar bijzonder nu.

Maar het volk van dit geslacht is grotelijks verward in zonden, omdat zij zo diep zijn

gewikkeld in het verbreken van het Verbond. Hoewel het Nationaal Verbond niet

wordt erkend door de wetten des lands, kan ik niet anders dan het erkennen. Ik erken

het voor allen, en ik erken dat ik er mijzelf toe verbonden heb, en dat ik er van harte

mee instem, met het arme, vervolgde overblijfsel, dat zozeer miskend wordt. Ik achtte

het mijn plicht te zijn, wat ik gedaan heb, en ik laat mijn getuigenis achter dat ik het

Verbond aanvaard heb, en dat ik mijzelf heb verbonden tot hetgeen meest

overeenkwam met het Woord van God.

Ik laat mijn getuigenis achter ten behoeve van hen, met wie ik het heb aanvaard, dat

kleine handvol dat verenigd is in onderlinge gemeenschap, en in gezelschappen, die

zeer verkwikkend voor mijn ziel zijn geweest. Ik heb veel vermaak in hun gezelschap

gehad, want ik beschouwde ze te behoren tot de Kerk van God.

Nu, ik neem mijn afscheid van al geschapen genoegens, en van al aardse dingen, die

een oorzaak en middel zijn geweest, dat velen in dit geslacht het kruis van Christus

ontlopen. Christus Zelf heeft Zich diep vernederd om de weg voor zondaars te banen

en om die recht en gemakkelijk te maken. De weg die ten hemel leidt is zeer recht, en

zeer gemakkelijk voor hen die geloven. Hij is een algemene Koning, en leeft en

regeert eeuwig. Allen die zich onderwerpen, en Hem gehoorzaam zijn, en in Zijn

voorwaarden toestemmen, zullen vrede hebben, en zullen Zijn tegenwoordigheid

genieten, hetwelk het voornaamste is van al dingen. Vrede met God is de oorzaak van

de blijdschap der gelovigen, en wekt hen op om met blijdschap te volgen Hem, Die is

de Weg, en de Waarheid en het Leven, en Wie te kennen het eeuwige leven is. Hij kan

en wil grote moed geven aan hen die deze Zijn weg liefhebben, welke weg uit

vijandschap wordt afgekeurd door velen van dit geslacht.

En nu, mijn lieve vrienden en allen die met mij lijden, en broederen in de Heere, de

raad des Heeren is wijs, in mij tot deze plaats te brengen. Ik zal niet meer zeggen, dan

alleen dat ik mijn hartelijk getuigenis toevoeg aan alles wat het volk van God ooit

deed in Zijn weg, en voor Zijn Naam, in het volgen van Zijn Evangelie. Ik voeg mijn

getuigenis toe aan al het bloed dat vergoten is voor het Evangelie, in velden en op

schavotten.

Vaarwel al dingen onder de hemel, vaarwel wereld, vlees en zonde. Vaarwel al

vrienden en bekenden en betrekkingen, en al broederen. Vaarwel moeder, broeders en

zusters. Vaarwel al mijn genoten voorrechten en vermakingen. Vaarwel al de zoete

gezelschappen, die op verschillende tijden zo verkwikkend voor mijn ziel geweest

zijn. Vaarwel vrienden in Christus. Vaarwel zon, maan en sterren.

Welkom hemel; welkom mijn God, en engelen en verheerlijkte geesten, en kom,

Heere Jezus.

129

36. 3 MARTELAREN, NOVEMBER 1685

Regelmatig werden mannen en vrouwen die de preken bijgewoond hadden in het veld,

achtervolgd en opgepakt.

Na een velddienst die James Renwick belegde, werden de onderstaande mannen

doodgeschoten in november 1685 te Fenwick:

John Fergushill,

George Woodburn,

Patrick Gemmel.

De 'Killing time'

'Hier is de lijdzaamheid der heiligen...' De smeltkroes van de beproeving ging ook aan

vrouwen niet voorbij. Marion Cameron, waarschijnlijk de zuster van Richard

Cameron werd doodgeschoten nadat ze een preek van Renwick beluisterd had.

Behalve de vrouwen, die hun leven opofferden door de dood van het martelaarschap,

waren er ook die met gevaar voor hun leven anderen hielpen. Zoals Grissell, de

dochter van Sir Patrick Hume, die door de vijand gezocht werd nadat hij uit de

gevangenis ontsnapt was. Zijn boezemvriend, Robert Baillie of Jerwiswood, zat in de

cel in Edinburgh. Hij liet zijn dochter hem een brief bezorgen en zij wist in de cel door

te dringen. Daar ontmoette zij George Baillie, de zoon van Jerwiswood, die later haar

man werd. Maar zij deed meer. Toen de troepen haar vader zochten, liet zij in een

grafkelder onder de kerk van Polwarth een verblijfplaats inrichten. En onder de

grafstenen vond Sir Patrick een schuilplaats. Grissell bracht hem 's nachts voedsel. In

1685 vluchtte zij met hem naar Utrecht waar zij enige tijd woonden en in contact

kwamen met de Prins van Oranje. Drie en een half jaar woonden zij in Holland totdat

de zon van verlossing in Schotland door het wolkendek heenbrak.

Meerdere voorbeelden van gelovige martelaressen zijn te vinden in een

digitale uitgave op deze site: Geloofsheldinnen in Schotland.

130

37. JOHN NISBET van Hardhill, 4 december 1685

Opgehangen op 4 december 1685:

Edward Marshall, Kaemuir,

John Nisbet werd geboren in 1627. Ongeveer in het jaar 1664 kreeg John Nisbet

moeite met de vijanden, omdat hij zijn kind had laten dopen door een van de

vervolgde leraars. De hulpprediker kondigde van de kansel zijn voornemen af, om

Nisbet op de volgende sabbat onder censuur te stellen. Maar God voorkwam dit, door

de plotselinge dood van de hulpprediker.

Toen het handvol van des Heeren volk het verbond vernieuwde te Lanark, en

gewapend te Pentland-Hills verscheen, verbond Nisbet zich met hen in het verbond.

Zij raakten daar slaags met de vijanden, en hij werd in het gevecht zwaar gewond,

zodat hij voor dood achtergelaten werd. Maar hij herstelde door Gods goedheid.

Waar hij gelegenheid had getuigde hij tegen de roomse godsdienst, tegen

toegeeflijkheid in het stuk van godsdienst en tegen andere gruwelen van zijn tijd.

In de slag bij Bothwell Bridge, deed hij goede dienst, daar hij niet alleen een ijverig

christen, maar ook een moedig soldaat was.

Na de strijd in Bothwell, 1679 werd hij vogelvrij verklaard. De vijanden roofden al

zijn goed, verbanden zijn vrouw en vier kleine kinderen van huis en hof en beloofden

een grote som geld aan degene die hem zou overleveren. Maar de Heere bewaarde

hem zolang Hij werk voor hem had. Door ontberingen stierf zijn vrouw, liggend op

wat stro in een schapenhok, december 1683. Zijn dochtertje stierf daarna. Toen John 8

dagen later bij de zijnen kwam was zijn vrouw al begraven en zijn dochtertje lag dood.

Hij kuste zijn kind. ‘Religie maakt ons niet zonder gevoel, maar geeft onderwerping

aan de wil des Heeren.’ Twee zoontjes hadden koorts. John zei: ‘Naakt ben ik in de

wereld gekomen en naakt zal ik daar uit gaan. De Heere maakt de doortocht

gemakkelijk.’ Hij droeg zijn kind naar het kerkhof, opende het graf van zijn vrouw en

legde het meisje op haar moeder. Hij zei: ‘Gezegend zij de Heere Die mij zó’n vrouw

gaf, en gezegend zij Hij Die haar weer genomen heeft.’

John was zeer nauw in het volgen van het Evangelie, predikte getrouw in de velden en

werd bewaard van ter linker- of ter rechterhand af te wijken van de waarheid.

In november 1685, nadat hij zich enkele weken verborgen had, werd zijn schuilplaats

ontdekt. Toen hij zich op een zaterdagavond afzonderde tot het gebed, kwam er

bericht dat kapitein Robert Nisbet op weg was met een afdeling van 40 dragonders,

om hem gevangen te nemen.

(Deze kapitein was zijn neef, die zich als soldaat bij het leger had gevoegd, en zich

had onderscheiden door een verwoed vervolgen van de schapen van Christus, waarom

hij tot kapitein was bevorderd. Het liep droevig met hem af. Na de Omwenteling 1689

was hij door armoede gedwongen om brood te bedelen. Hij kwam tenslotte door een

ongeluk om het leven.)

Toen het bericht van de nadering der vijanden John Nisbet bereikte, was hij in

gezelschap van Peter Gemmel, George Woodburn en John Fergushill, drie van zijn

131

getrouwe broeders. Tengevolge van zwakte van de oude John Fergushill, werden zij

verhinderd tijdig te vluchten, en werden op dezelfde dag gevat. John heeft het

volgende verhaal nagelaten van zijn gevangenneming en van zijn verhoor:

Toen de vijanden het huis waarin wij waren, naderden, zagen wij geen kans te

ontsnappen. John Fergushill ging naar het achterhuis, en de andere twee en ik volgden.

Eer wij goed en wel in het achterhuis waren, waren reeds enige vijanden

binnengekomen. Wij besloten met elkander, ons stil te houden en indien het de Heere

zou behagen ons verborgen te houden, zo zouden wij ze laten begaan. Maar dat wij,

indien zij ons vonden, zouden vechten voor ons leven. Na geruime tijd het hele huis

doorzocht te hebben, ontdekten zij ons ten laatste. Zoals wij afgesproken hadden,

verzetten wij ons en wij schoten drie vijanden neer. Zij losten ongeveer vijfentwintig

schoten op ons. Toen wij niets anders meer hadden om ons te verdedigen, vielen wij

hen aan met de kolven van onze geweren, tot twee geweren gebroken waren. Daarop

raakten wij, man tegen man, in gevecht met sommige van de vijanden. Toen zij

bemerkten dat zij de overhand niet konden verkrijgen, riepen zij tot elkander het huis

te verlaten, en het in brand te steken. Wij gingen achter hen aan, en ik ontving zes

wonden bij het verlaten van het huis.

Toen zij bemerkten wie ik was, riepen sommigen van hen, mij niet te doden, daar de

Raad een groot bedrag zou betalen voor mijn uitlevering. Zij hadden mijn drie

vrienden reeds doodgeschoten, en mij bonden zij de handen op mijn rug.

De commandant vroeg mij spottend: „Wat denkt je nu van jezelf?” Ik glimlachte, en

zei: ‘Ik denk zo goed van Christus en Zijn zaak als ooit tevoren, en dat ik volkomen

tevreden was met mijn lot. Maar dat ik bij mijn broederen een weinig ten achter was,

daar ik in de tijd was, en zij reeds in de eeuwigheid.’

Hij zwoer dat hij mijn leven had gespaard voor een erger vonnis tegen mij.

Op weg naar Kilmarnock liet de kapitein mij roepen, en hij en ik gingen voor de troep

uit, terwijl wij een ernstig gesprek hadden over verschillende zaken. Ik ontving

vrijheid hem te zeggen, wat ik voor zonde hield, en wat ik meende onze plicht te zijn.

Toen wij bij de gevangenis van Kilmarnock aankwamen, zorgde hij ervoor dat mijn

banden een weinig losser werden gemaakt, en hij vroeg of ik mijn wonden verbonden

wilde hebben. Op verlangen van sommige vrienden in de stad, liet hij stro en een paar

kleden brengen, opdat ik daarop zou liggen.

De volgende maandag, op de weg naar Ayr, raasde hij tegen mij, en zei dat ik het

bloed van de drie mannen die gedood waren, op mijn hoofd had, en dat ik de oorzaak

was van al ellende die over de streek was gekomen. Maar toen wij dicht bij de stad

kwamen, liet hij mij roepen en vroeg mij bescheiden, wat hij ten mijnen gunste tot de

rechters kon zeggen.

Ik antwoordde hem, dat indien de Heere mij wilde bewaren voor ontrouw aan de

waarheid, ik nu tot lijden geroepen was.

Wij kwamen in de gevangenis van Ayr aan, en ik werd door een wacht, voor Buchan

geleid.

Hij vroeg mij: bent u op die en die samenkomst geweest?

Ik antwoordde, dat ik dat mijn plicht achtte.

Vraag: Hoeveel gewapende mannen waren daar?

Antwoord: Ik ben daar heen gegaan om het evangelie te horen, en niet om de mannen

die daar waren, te tellen.

Vraag: Vanwaar kwamen zij?

132

Antwoord: Dit is meer dan ik u kan vertellen.

Vraag: Erkent u de koning?

Antwoord: Indien de koning de weg en het werk van God erkent, zo acht ik mij

verplicht hem te erkennen en voor hem te strijden, en wanneer hij de weg van God

verlaat, zo acht ik mij verplicht hem te verlaten.

Daar niemand dan hij en ik in het vertrek waren, hebben wij een langdurig gesprek

gehad en kon ik vrij rekenschap geven van mijn gevoelen. Het is wonderlijk, dat al de

tijd vanaf de laatste sabbat tot op dit ogenblik, ik zoveel vrede en rust in mijn gemoed

heb, als ooit tevoren. O, help mij de Heere te prijzen! want Hij alleen deed het.

Nu, mijn lieve vrienden en bekenden, houdt niet op voor mij te bidden terwijl ik nog

in het lichaam ben, want ik mag zeggen dat ik niets vrees dan dat ik door zwakheid de

waarheid onrecht zal aandoen. Mijn laatste raad is, dat u naarstiger zult zijn in het

waarnemen van uw christelijke plichten. Helaas! Dat ik niet ernstiger en ijveriger in

mijn leven ben geweest voor Zijn werk en zaak. Wees niet langer afgunstig jegens

elkaar, en laat zelfonderzoek meer door u beoefend worden. Dit zal door Zijn genade,

een middel zijn tot meerdere christelijke zielsoefening. Als u meer geloofsoefening

moogt hebben, zal dat door Zijn genade, u terughouden van ijdel gekibbel, dat geen

nut doet, maar de weg opent voor satan en zijn verzoekingen.

Toen ik in Edinburg aankwam, werd ik de eerste nacht in het wachtlokaal bewaard.

De volgende dag werd ik overgebracht naar het huis waar de Geheime Raad zat. Daar

waren aanwezig Drummond, officier van Justitie Linlithghow en Bisschop Paterson,

met nog anderen.

Zij begonnen met tot mij te zeggen, dat ik werd beschouwd als iemand, die goed op de

hoogte was van alles wat er plaats had onder die opstandige mensen. Daarom zouden

de heren van de Geheime Raad des konings het zeer op prijs stellen, dat ik mij vrij zou

uitspreken in hetgeen ik wist, daar dit zou mogen leiden tot vrede en rust voor het

volk.

Ik antwoordde, dat wanneer ik kwam tot bijzonderheden, ik niets zou spreken dan de

waarheid, omdat ik meer bevreesd was voor liegen dan voor sterven. Maar dat ik

hoopte dat zij zoveel christen zouden zijn, dat zij mij niet zouden vragen iets te

vertellen, waardoor mijn consciëntie bezwaard zou worden.

Hun eerste vraag was: Wat deed u in uw samenkomsten?

Ik zeide dat wij een gedeelte van een psalm zongen, een gedeelte uit de Schrift lazen

en baden.

Vraag: Waarom noemt u ze gemeenschappelijke bijeenkomsten?

Antwoord: Ik verwonder mij dat u zulke vragen stelt, want deze vergaderingen

werden reeds zo genoemd, toen onze kerk nog met gezag bekleed was.

Vraag: Waren er zulke samenkomsten in die tijd?

Antwoord: Zij werden gehouden in sommige plaatsen van het land.

Vraag: Wat bedoelt u met uw algemene samenkomsten, en wat doet u bij zo'n

gelegenheid? Terwijl ik er over nadacht wat ik zou antwoorden, vertelde één uit hen,

wat hij er over dacht, en naar mij kijkende zeide hij schimpende: Wanneer zij klaar

zijn, verdelen zij de collecte. Ik hield mij al die tijd stil.

Vraag: Waar houdt u deze samenkomsten?

Antwoord: In de meest woeste streken van het bergland.

Vraag: Erkent u het gezag van de koning? (James II 1685-1688)

Antwoord: Nee.

Vraag: Wat zijn uw redenen daarvoor? U erkent de Bijbel en uw eigen Belijdenis van

133

het Geloof.

Antwoord: Dat doe ik met geheel mijn hart.

Vraag: Waarom erkent u dan het gezag van de koning niet? Zij noemden verschillende

schriftuurplaatsen.

Antwoord: Er is een groot verschil. Hij is Rooms-katholiek, en ik heb beloofd tegen

de Roomse godsdienst te strijden.

Vraag: Wat hindert het u, dat hij Rooms is, daar hij u niet vraagt Rooms te worden, en

u niet verhindert naar uw eigen godsdienst te leven?

Antwoord: Het tegendeel blijkt wel, want wij hebben geen vrijheid de

evangelieprediking te horen, maar wij worden gevangen genomen, gedood en tot het

hardste lijden veroordeeld. U hebt de getrouwste leraars verbannen, en u hoort liever

zulken die meer leven als losbandigen dan als getrouwe leraars.

Op de 26ste november werd door de Raad bevolen, dat Nisbet voor de wereldlijke

Rechtbank moest verschijnen. Zo stond hij op de 30ste van dezelfde maand voor de

rechter. Zijn eigen belijdenis was de enige aanklacht tegen hem. Hij werd schuldig

verklaard, en de rechtbank veroordeelde hem, om op vrijdag 4 december op de Grass-

Market, tussen twee en vier ure, 's namiddags, met den koorde gestraft te worden, en

dat zijn land, goederen en gerei ten gunste des konings werden verbeurd verklaard.

Nisbet en Marshall werden opgeghangen op het schavot op 4 december 1685. Hij

verliet dit leven goedsmoeds en getroost, door de nabijheid des Heeren.

Een gedeelte van de toespraak van John Nisbet

Ik heb altijd gedacht dat voor Christus te leven en voor Christus te sterven een

genoegzaam getuigenis is, voor de waarheid. Maar nu ik een paar uren van de

eeuwigheid ben, wil ik, om al misverstand te voorkomen, en om mijn lieve vrienden te

voldoen, u laten weten waarvoor ik sterf, en waartegen ik getuig.

Wat mijzelf betreft, het heeft de Heere Jehovah behaagd, uit Zijn overvloedige

goedheid en oneindige ontferming, mij te overreden de Heere Jezus Christus te

omhelzen als mijn Koning, Priester en Profeet, zoals Hij wordt aangeboden in het

eeuwig Evangelie. Hij heeft mij, die een erfgenaam des toorns was, en een

samenknoopsel van zonde en verdorvenheid, overwonnen en mij gevangen genomen

tot Zijn gehoorzaamheid. Dit is de vrucht van verkiezende liefde, gelijk ze is

geopenbaard in het verbond van vrije genade, en uitgedrukt is in de Schriften, die Hij

door de kracht van Zijn Heilige Geest krachtdadig voor mij heeft gemaakt tot mijn

overtuiging, bekering, versterking en bekwaammaking om de Zijne te zijn, in wel en

wee, door goed gerucht en kwaad gerucht. Deze dingen zijn zoete hartsterkingen voor

mijn ziel, nu ik uit de tijd overstap in de eeuwigheid. (…)

Hier haalde deze getrouwe getuige vele bijbelteksten aan om te bewijzen dat zijn

verlossing en zijn verwachting van de zaligheid, vruchten waren van eeuwige liefde

Gods, van de offerande van Christus en van de levendmakende kracht des Heiligen

Geestes. Een van de laatste teksten, die hij aanhaalde was deze: “Want wij weten dat,

zo ons aardse huis dezes tabernakels gebroken wordt, wij een gebouw van God

hebben, een huis niet met handen gemaakt, maar eeuwig, in de hemelen."

Hij vervolgde: „Laat niemand mij kwalijk nemen dat ik zovele teksten aanhaal. De

Bijbel is van mijn jeugd af, voor mij geweest het levend woord van Zijn Goddelijke en

heilige lippen. Ten tijde toen ik riep: „Wat zal ik doen opdat ik zalig worde?” en toen

134

ik vroeg: „Hoe zal ik de weg des Heeren weten, opdat ik daarin mag wandelen?” Toen

was Zijn Woord: „een lamp voor mijn voet, en een licht op mijn pad.” Toen werd ik

bestuurd door Zijn Woord en Geest. „Jezus zeide tot hem: Ik ben de Weg, de

Waarheid en het Leven; niemand komt tot den Vader dan door Mij.”

Toen ik worstelde met zonde, satan en wereld, en met mijn eigen goddeloos en

bedrieglijk hart, de vijanden van mijn zaligheid, toen waren Zijn woorden steunsels en

pilaren voor mij. Hoewel ik vele wonden opliep, en dikwijls droevig verslagen werd,

toch kwam ik ten laatste als overwinnaar uit de strijd, door de hulp van Hem, Die de

algenoegzame God is voor allen die door genade Hem aangrijpen om hulp. Het is door

Hem, dat ik de goede strijd streed, dat ik mijn loop geëindigd heb, en dat ik het geloof

heb behouden, en dat mij voorts is weggelegd de kroon der rechtvaardigheid, welke

de Heere de rechtvaardige Rechter mij op deze dag geven zal.

Het is door Hem zoals Hij blinkt in Zijn Woord, dat ik weet dat al mijn menigvuldige

zonden en overtredingen vrij zijn vergeven, en dat ik door recht ben verlost. Nu is de

schuld en de veroordelende kracht der zonde, volkomen weggenomen door een

rechterlijke daad van Gods vrije en soevereine genade, door de verdiensten van de

Heere Jezus Christus, onderscheidenlijk toegepast, waarvan de Heilige Geest getuigt

met mijn geest. Er is geen ruimte voor mij overgebleven er enigszins aan te twijfelen

of ik door vrije genade door Hem gerechtvaardigd ben, en of ik met Hem verenigd ben

en in staat van genade verkeer. Ik twijfel niet of de kracht, heerschappij en het vuil der

zonde, zowel erf als dadelijke zonde onderworpen, afgenomen en weggewassen zijn

door de kracht van de Geest der heiligmaking. Ik ben opnieuw geschapen in Christus

Jezus, tot goede werken, en geheiligd zijnde in geest en ziel en lichaam, ben ik

gemaakt tot deelgenoot van de erve der heiligen in het licht, door Hem Die mij liefhad

en Zichzelf voor mij tot de dood heeft overgegeven, en mij verlost heeft door Zijn

rantsoen en kracht.

Nu, zijnde in zulk een gemeenschap met Hem, ben ik in grote moeite om verlost te

worden van de overblijfselen van een lichaam der zonde en des doods, om verlost te

worden van de wereld en alles wat er in is, ook van dit natuurlijk leven. Ik verlang om

met Hem vervuld te zijn, en met Hem te zijn in Zijn eeuwige erfenis, welke

onverderfelijk en onverwelkelijk is. Dit is een plaats die Hij heeft uitverkoren, voor

allen die Hij heeft geroepen, voor allen die Hij heeft gerechtvaardigd, voor allen die

Hij heeft geheiligd. O, daar te zijn, waar ik niet meer zal zondigen, waar ik niet meer

zal worden aangevochten, waar ik nooit meer zal voelen de onttrekking van de

tegenwoordigheid des Geestes en van het licht van Zijn heerlijk aangezicht, maar voor

eeuwig met Hem zal zijn, waar ik Hem zal zien gelijk Hij is, en Hem zal dienen

eeuwiglijk en altoos!

Mijn lieve vrienden in Christus, ik heb het altijd als mijn plicht beschouwd, samen te

gaan met des Heeren volk, in het getuigen tegen de zondige besluiten van de vijanden.

Wij zien nu duidelijk dat die besluiten op niets anders zijn uitgelopen dan dat er

oversten gemaakt zijn, om ons terug te brengen in Egypte, door de open deuren die

wijd gemaakt zijn om de roomse godsdienst binnen te laten, en om afgoderij te

bedrijven in ons land dat zich door verbondmaking aan de Heere verbonden had. Zij

verontreinigen het land, en tergen Hem om Zijn wraak uit te storten over het land en

zijn inwoners. Daarom is het de onbetwistbare en onafwijsbare plicht van allen, die

enige liefde tot God en tot Zijn Zoon Jezus Christus hebben, voor allen die de bloei

van Zijn koninkrijk en hun eigen zaligheid zoeken, en voor het volgende geslacht, om

te leven in een nauwe, standvastige en noodzakelijke afhankelijkheid van des Heeren

Jehova's algenoegzaamheid, opdat u tot Hem komt om raad, licht en besturing, om

135

kracht en bekwaamheid om voor Hem te getuigen. Dit zijt u verplicht voor zijn

bestreden waarheid, werk en belangen in deze landen, welke met opgeheven handen

tot God, de Kenner der harten, bezworen zijn. O, dat hierin allen getrouw mochten

zijn voor Hem Die zoveel heeft gedaan voor ons arme zondaren, toen wij daar lagen,

stervende en verrottende in onze bloedrode zonden; en Hij bij ons voorbijging in Zijn

liefde en levengevende kracht, zeggende tot ons: Leeft, leeft!

Het is uw plicht getrouw, volstandig en conscentieus te getuigen tegen alles wat de

vijanden hebben gedaan, of nog doen, om het heerlijk werk der reformatie omver te

werpen. Zij hebben Christus uit deze landen verbannen, door Hem te beroven van Zijn

kroonrechten, want Hij, en Hij alleen, is het Hoofd van Zijn eigen Kerk. Zij hebben de

verbonden verbrand, die de huwelijksband zijn tussen Hem en deze landen. Zij hebben

Zijn Evangelieleraars en leden vervolgd, die arbeiden om hun klederen rein te

bewaren, en hun handen vrij te houden van al verdorvenheid en toegeeflijkheid in

deze boze tijden. Hoewel vele leraars en belijders, hun rug naar Christus en Zijn kruis

toekeren, en u en uw getuigenis smaden, laten uw handen daardoor niet slap worden

en laat u niet de moed ontnemen voort te gaan in de kracht van de Heere, uw God.

Strijdt ernstig voor het geloof hetwelk eens de heiligen overgeleverd is, en getuigt van

de goede belijdenis voor Hem en Zijn zaak, tot de bloede toe tegenstaande, strijdende

tegen de zonde, en bezit uw zielen in lijdzaamheid.

Maar nu mijn werk in de tijd is afgedaan, ga ik tot Hem Die mij liefheeft en mij waste

van al mijn zonden. Ik ga tot Hem, Die mij waardig heeft geacht voor Zijn Naam te

lijden. O, dat ik vele levens voor Hem af kon leggen, en met veel bloed Zijn edele en

heerlijke zaak kon bezegelen. Hij is het, Die genadig Zich over mij heeft ontfermd, en

mij nu gegeven heeft de volle verzekerdheid, dat ik een lid ben van Zijn triomferende

Kerk, welke is het nieuw Jeruzalem, de stad des levenden Gods.

Ik betuig mijn instemming met het Evangelie, zoals het gepredikt is, door Christus'

getrouwe gezanten in Schotland, sinds de reformatie, en nu door die getrouwe dienaar

van Christus, James Renwick.

Mijn lieve vrienden, verdraagt elkaar en veroordeelt elkander niet. Hebt elkaar lief,

want dit is Zijn gebod. Onderhoudt het stichtelijke gezelschapsleven en laat de

onderlinge bijeenkomsten niet na. Mijn ziel is er dikwijls door verkwikt. Wees altijd

bereid rekenschap te geven van de hoop die in u is, zijt verloochend aan de wereld,

aan uzelf en aan uw natuurlijk leven. Mocht God in Zijn voorzienigheid u roepen uw

leven voor Hem af te leggen, doet het dan met blijdschap, en omhelst het kruis van uw

beminnelijke Heere Jezus met open armen, want Hij zal u niet op uw eigen kosten in

de strijd zenden.

Zijt niet verschrikt voor Zijn liefelijk, heilig en beminnenswaardig kruis, want

ofschoon ik sinds ik gevangen genomen ben, niet in staat ben geweest, mijn hoofd op

te lichten of neer te leggen, wegens de wonden die ik ontvangen heb, zodat ik ge-

holpen moest worden, toch was ik al mijn leven nooit beter gesteld. Hij heeft mij niets

ten laste gelegd, meer of minder sinds ik in de gevangenis gekomen ben. Integendeel,

Hij heeft zo wonderlijk op mij geschenen met uitlatingen van Zijn verlossende,

versterkende, helpende, ondersteunende, dragende, vergevende en verzoenende liefde,

genade en ontferming, dat mijn ziel verlangt verlost te worden van lichamelijke

zwakheden en van een aards lichaam, opdat ik mag vliegen naar Zijn koninklijk

paleis, de hemelse woning van mijn God. Want ik ben ervan verzekerd dat daar een

kroon op mijn hoofd zal worden gezet, en een palmtak in mijn hand, en een nieuw

gezang in mijn mond zal worden gegeven, het lied van Mozes en het, Lam, opdat ik

Hem zo mag danken, prijzen en verheerlijken en verhogen voor wat Hij heeft gedaan

136

aan mij en voor mij.

Ik zeg dan vaarwel aan allen die mij dierbaar zijn, die met mij lijden voor het

getuigenis van Jezus, die daarom zwerven in spelonken en holen der aarde. Vaarwel

mijn kinderen. Staat naar heiligheid in al uw wegen, en looft de Heere voor wat Hij

voor mij heeft gedaan, en zegt tegen al mijn christenvrienden Hem daarvoor groot te

maken. Vaarwel dierbare Bijbel, al mijn moeiten en strijd voor de waarheid.

Welkom, dood; welkom stad mijns Gods, waar ik Hem zal zien, en bekwaam zal zijn

Hem eeuwig te dienen, in volle vrijheid. Welkom, gezegend gezelschap van engelen

en van de geesten der volmaakt rechtvaardigen. Maar boven alles, welkom, welkom,

welkom, onze heerlijke en enige God, Vader, Zoon en Heilige Geest.

In Uw handen beveel ik mijn geest, want Gij zijt het waardig. Amen.

137

38. JAMES RENWICK, 17 februari 1688.

James Renwick, dienaar van het Evangelie, werd opgehangen op de Grass-Market in

Edinburgh.

Dit getuigenis schreef hij met eigen hand, één dag voor hij stierf. De inhoud heeft veel

overeenkomst met zijn laatste toespraak vanaf het schavot.

Mijn lieve vrienden in Christus.

Het heeft de Heere behaagd mij over te leveren in de handen van mensen, en ik acht

het gepast u deze groetenis te zenden, welke naar ik verwacht de laatste zal zijn.

(…)

Sinds ik in de gevangenis kwam, is de Heere wonderlijk goed voor mij geweest. Hij

heeft Zijn Woord gebruikt om mij licht, leven, blijdschap, moed en kracht te geven.

Ja, het Woord is met zoete geur van mirre op mij nedergedaald, door Zijn bijzondere

beloften, waarvan ik enkele zal noemen. „Nu weet ik dat u godvrezend zijt en uw

zoon, uw enige, Mij niet hebt onthouden," Gen. 22 : 12. Enz. enz.

(…)

Waakt en bidt, want Hij zal over dit land een droevige, ontstellende slag brengen, die

velen zal doen zeggen, dat zulken die een schavot voor Christus gekregen hebben, er

gemakkelijk doorheen geraakt zijn. Ziet niet te veel op het lijden in deze

tegenwoordige wereld, daar het niet te vergelijken is bij de heerlijkheid, die zal

geopenbaard worden.

Ik mag tot Zijn lof zeggen, dat ik Zijn kruis liefelijk en licht heb bevonden, want ik

heb vele blijde uren, en geen vreesachtige gedachte gehad, sinds ik in de gevangenis

kwam. Hij heeft mij gesterkt om over mensen heen te zien, en de dood (te trotseren,

en ik verlang nu naar het blijde uur van mijn ontbinding. Behalve u, is er niets in de

wereld dat ik niet gaarne verlaat. Maar ik ga naar een beter gezelschap, en daarom

moet ik afscheid nemen van u allen.

Vaarwel geliefden, die lijdt voor het Lam, en Het volgt. Vaarwel christelijke

boezemvrienden. Vaarwel christelijke moeder en zusters, die mij tot troost zijt

geweest. Vaarwel zoete gezelschappen en begeerlijke algemene bijeenkomsten.

Vaarwel u die voor Christus zwerven moet in de nacht, in koude en vermoeidheid.

Vaarwel lieve Bijbel en prediking van het Evangelie. Vaarwel zon, maan en sterren en

al aardse dingen. Vaarwel worstelingen met een lichaam der zonde en des doods.

Welkom schavot, voor de dierbare Christus. Welkom hemels Jeruzalem. Welkom

ontelbaar gezelschap van engelen. Welkom algemene vergadering en kerk der

eerstgeborenen. Welkom kroon der heerlijkheid, witte klederen, en gezang van Mozes

en het Lam. En bovenal, welkom, o, Gij gezegende Drieëenheid, en enige God!

O, eeuwige God! Ik beveel mijn ziel in Uw eeuwige rust.

Zie voor zijn levensbeschrijving: LEVEN EN BRIEVEN VAN JAMES RENWICK.

Daarin is een uitvoerige beschrijving van zijn laatste dagen en getuigenis.

Uitgave: Stichting de Gihonbron, Middelburg

138

39. DE STRIK ONTKOMEN

1. In een plaats nabij Sanquhar woonde een zekere Hair, bekend wegens zijn

Godzalig leven. De dragonders namen hem gevangen en waren van plan hem te

doden, maar zij besloten dat zij genoegen zouden hebben van zijn dood. Zij zetten

hem op een paard en reden naar een hoogte, liggende boven het dal Aylmer. De

helling is daar zeer steil, op sommige gedeelten bijna loodrecht. Het was het

voornemen van de soldaten om flair dood te schieten en zijn lichaam bij de steile

berghelling neer te laten rollen. Bij het beklimmen van de berg waren zijn voeten

losgeraakt. Plotseling liet de gevangene zich van het paard glijden en sprong in de

richting van de helling, waar hij met grote snelheid bij neer gleed, door struiken en

heide. De dragonders schoten op hem, maar hij werd niet geraakt. Tot grote verbazing

van de soldaten was Hair in staat te lopen, toen hij in het dal was terechtgekomen na

zulk een levensgevaarlijke tocht. Zoals velen voor en na hem stierf hij in vrede in zijn

bed.

2. Een ontsnapping van een andere soort was die van drie mannen, Dun, Paterson en

Richard. Zij en verscheiden anderen met hen, hadden zich verborgen in een

schuilplaats, toen zij door een compagnie dragonders werden ontdekt. De drie werden

gevangen genomen en werden door het bergland geleid naar de kwartieren der

dragonders. Op hun tocht werd de hemel zwart en de lucht duister. Een geweldige

bliksemschicht verlichtte de hemelen en de donder kraakte zoals men het alleen hoort

op een bergtop. De paarden begonnen te steigeren en achteruit te slaan. De ene

bliksemschicht volgde de andere op en de rollende donderslagen werden in herhaalde

echo's weergegeven. Een hevige hagelbui brak los en maakte de paarden

onhandelbaar. De aanvoerder van de troep vluchtte, zo snel hij kon, naar een naburige

boerenwoning, zonder om te zien naar zijn manschappen en de gevangenen. De

soldaten werden door een panische schrik bevangen en volgden zijn voorbeeld,

waardoor de gevangenen gelegenheid kregen te ontsnappen. De storm was voor hen

een boodschapper geweest van leven en zij dankten God uit de grond van hun hart

voor de tijdige uitkomst.

3. Vrijheid en leven werden echter dikwijls eerst na strijd verkregen. Dit was het geval

met Adam Clark van Glenim. Hij en ongeveer dertig anderen gebruikten een ontbijt

in een hut op de berghelling. Clark zag tot zijn verrassing een schaap voorbij de deur

snellen en was ontsteld toen hij er een hond achter aan zag komen. Hij begreep hieruit,

dat hun schuilplaats ontdekt was en hij waarschuwde zijn vrienden onmiddellijk voor

het gevaar dat hen dreigde. Zij verlieten de hut om zich tussen de heide en de varens te

verbergen.

„Neem in ieder geval Adam Clark gevangen”, luidde de order van de aanvoerder.

Clark werd door een dragonder aangegrepen, maar hij lichtte hem uit het zadel. Hij

snelde daarop zijnen broeder Andrew te hulp en door een handig gebruik van zijn

zwaard gelukte het hem de dragonder te ontwapenen. Hij liep snel naar de diepe geul,

die de Nithstroom had gemaakt en ontsnapte.

Op een andere tijd moest Adam Clark nogmaals vechten voor zijn leven. Hij was

gekomen in het huis van een vriend om daar een maaltijd te gebruiken. Toen hij

139

binnen was, werd het huis omsingeld.

„Jullie zijn allen mijn gevangenen”, riep de aanvoerder blij uit en zij haalden koorden

voor de dag om de handen van de gevangenen op de rug te binden.

Clark en zijn vriend waren geen mannen, die zich zonder slag of stoot overgaven. Zij

liepen samen naar de deur en trotseerden de dragonders. Vóórdat de leider orders kon

geven, hadden beiden zich door de soldaten heen geslagen en wisten te ontkomen.

4. Andrew Clark werd op zekere tijd aangehouden door Kolonel James Douglas en

hij werd er van beschuldigd enige dragonders gekwetst te hebben. De aanklacht was

ongegrond. Evenwel besloot de kolonel om Clark dood te laten schieten en hij deelde

hem mee, dat hij zich had voor te bereiden. Clark knielde neer op de heide en bad uit

de grond van zijn hart. Hij noemde ook de officier bij name en vroeg of God hem de

misslag die hij beging wilde vergeven.

Voor hij zijn gebed geëindigd had, verscheen zijn oude verzorgster en pleitte voor

hem bij de kolonel.

„Wacht eens even”, zei zij, „want u zou uzelf schuldig maken aan het vergieten van

het bloed van een onschuldig man. Andrew heeft niet gedaan, wat u hem ten laste legt.

Mijn man vocht aan de zijde van uw oom en om zijnentwil smeek ik u om het leven

van deze man, voor wie ik een moederlijke genegenheid heb”.

Na enige nadere verklaringen werd Clark's leven gespaard.

5. De verlossing in de Enterkin Pas veroorzaakte verslagenheid in Edinburgh maar

bracht vreugde in het midden van de Covenanters. James Harkness van Lockerben,

die hoorde dat een compagnie soldaten een aantal misdadigers en Covenanters naar

Edinburgh brachten, besloot een poging te wagen tot hun bevrijding. Hij koos daartoe

de Enterkin Pas, een nauwe vallei, waardoor een onstuimige stroom loopt, met hoge

heuvels aan beide zijden. Zij kozen hier een voordelige positie, waar zij zich verdekt

opstelden en vanwaar zij op de dragonders zouden schieten, als het nodig zou blijken.

De soldaten en gevangenen naderden en James Harkness liet zijn mannen vuur geven.

Een van de vrienden van Harkness loste een goed gemikt schot, waardoor Patrick

Mulligan, de aanvoerder van de troep werd gedood. De soldaten werden hierdoor in

verwarring gebracht en lieten de gevangenen vrij.

Het vernuft van Michael Smith van Quarrelwood, was het middel waardoor twee

Covenanters gered werden, die in zijn woning waren gekomen om voedsel en een

schuilplaats te zoeken. Terwijl zij bij het vuur zaten, kwam een troep dragonders

aandraven, op de deur aan.

„Ik vrees dat wij verloren zijn, Michael”.

„Niet zo haastig mijn vrienden. Het moet schijnen alsof u bier hebt gedronken en er

bij in slaap zijt gevallen”. Hij zette wat drank bij hen en zij legden het hoofd op de

handen.

„Hebt u ook Covenanters gezien ?” vroeg de aanvoerder.

„Ja, kom binnen, en zie twee waardige Covenanters, die ik hier heb. Zij zijn de moeite

waard”, zei hij lachende. Toen de dragonders de kamer binnen kwamen en de twee

mannen, naar zij meenden dronken en in slaap gevallen zagen, lachten zij ook

hartelijk om hetgeen zij opvatten als een grap van Smith.

Andrew Forsijth was thuisgekomen, om afscheid te nemen van zijn familie, daar hij

zich voorgenomen had naar het Zuiden te trekken om het gevaar te ontgaan. Hij was

in Godvruchtig gesprek met zijn gezin, toen een troep ruiters de deur naderde. Een of

140

twee traden binnen en terwijl zij de hand op Andrew legden, zeiden zij : „Ben jij de

veedrijver van Galloway?”

„Ik ben een herder, geen veedrijver”.

„In ieder geval, je bent de man die wij zoeken, dus ga mee”.

Zij zetten hem te paard en bonden zijn voeten onder het paard samen. Een soldaat nam

voor hem plaats. De afdeling vertrok toen langs de berghelling die vol poelen en

plassen was.

Geleidelijk begon het paard met de dubbele vracht achter te raken. Het was een

donkere, mistige nacht en zij moesten zeer behoedzaam voortgaan. Het paard

struikelde voortdurend en viel ten laatste. De soldaat rolde in het slijk en werd

bedwelmd, doch door de val raakten Andrew's voeten los. Hij liep onmiddellijk de

berg op en ontsnapte. De andere soldaten misten hun makker en keerden terug om

hem te helpen, maar van de gevangene was geen spoor te ontdekken.

Zo werd weer een leven gespaard, opdat God gedankt en Zijn Naam geprezen zou

worden.

141

40. TOELICHTINGEN

1. National Covenant = Nationaal Verbond, 28 Februari 1638.

Na een dienst in de Greyfriars Church (Grauwe Monnikenkerk) te Edinburg werd op

het kerkhof dier kerk het Nationaal Verbond plechtig bezworen. Een grote rol

perkament werd op een grafzerk uitgespreid en getekend door de bloem der natie en

het gewone volk, bezworen met een eed en door sommigen met hun bloed onderte-

kend. Het was een vernieuwen van het verbond van 1557. Ook Rutherford was

tegenwoordig. Men verbond zich om de ware godsdienst aan te kleven en die te

beschermen; te arbeiden om de zuiverheid en vrijheid van het Evangelie te herstellen;

belovende en zwerende ook, om in de belijdenis en gehoorzaamheid van den voor-

noemde godsdienst te blijven; al tegengestelde dwalingen en bedorvenheden te

weerstaan.

In geheel Schotland werden kort daarop handtekeningen verzameld, waarbij het

Verbond plechtig bezworen werd.

2. Solemn League and Covenant (= plechtig verbond), 1643.

Werd opgesteld om de verheffing van het Presbyterianisme te verzekeren, om de

eenheid van godsdienst in de drie koninkrijken te bevorderen, om de vrijheid van het

Parlement en de vrijheden van het volk te houden, om den koning te beschermen in

het handhaven van de Hervormde Godsdienst.

3. Verklaring van Lanark, van degenen, die om het Verbond in de wapenen zijn.

Maandag 26 november 1666. Tevens een verbondsvernieuwing. John Guthrie van

Farbolton preekte voor de infanterie en Gabriël Semple voor het paardenvolk.

Deze verklaring werd door de opgestane Presbyterianen in 1666 te Lanark afgelegd

alvorens de slag op Rullion Green bij Pentland geleverd werd. Zij behelsde een

verklaring van de wettigheid van een onzondige zelfverwering. Koning Karel II had

zich bij de kroning verbonden de natie te regeren volgens de geopenbaarde wil van

God in de Schriftuur; om de doelen van de Nationale en Plechtige Verbonden te

bevorderen, de Presbyteriaanse regering ten volle te bevestigen, enz.; op welke

gronden zijn onderdanen hem getrouwheid hebben gezworen. Niettegenstaande deze

beloften heeft Karel II dit verbond verbrand, en den mensen de verklaring van 1662

afgevorderd, de bisschoppelijke regering ingevoerd en zware boeten opgelegd.

4. Verklaring, welke afgelegd moest worden volgens de 5e Acte in 1662.

„Ik. N. N., verklare, dat ik het onwettig oordele voor de onderdanen, uit voorwendsel

van de Reformatie, om in Verbonden te treden, of om de wapenen op te nemen tegen

den koning; en dat al die vergaderingen onwettig en oproerig waren, en dat die Eeden

van het Natioriaa1 Verbond in 1638 in zichzelve onwettige eden zijn.”

Karel II liet bovengenoemde verklaring door de Presbyteranen afleggen. Geen

wonder, dat velen weigerden zulks te doen.

5. Verklaring en getuigenis Presbyteriaanse partij te Rutherglen in 1679.

Toen in 1679 het getal van de vervolgde partij aanmerkelijk vermeerderd was, deden

142

enkele vooraanstaande mannen het voorstel om een getuigenis uit te geven tegen de

boosheid en ongerechtigheid van die tijd. Na ernstige overwegingen en gebeden

besloot men om in het horen van het Evangelie te blijven volharden, niettegenstaande

de gevaren, waaraan zij blootgesteld waren; en om hun getuigenis aan de Waarheid en

tegen de zonden en afwijkingen van die tijd voor de wereld in het licht te geven. De

heer Hamilton trok met één van de predikanten en tachtig gewapende mannen de 29ste

Mei 1679 naar het klein stadje Rutherglen (twee mijlen ten Oosten van Glasgow waar

de Verklaring op de markt werd aangeplakt.

6. Verklaring van Sanquhar, 1680. (zie ook 4)

Op den 22ste

Juni 1680 legden Richard Cameron en enige anderen een verklaring af

van de ware Presbyteriaanse, anti-bisschoppelijke, anti-erastiaansche en vervolgde

partij in Schotland, waarin een getuigenis werd gegeven tegen het pausdom en de

bisschoppelijkheid, tegen de Erastiaansche opperhoofdigheid, aangematigd door Karel

II; tegen de meinedigheid en tirannie van de koning, dewelke zij door deze verklaring

verzaakten, al zijnde een vijand van de Heere Jezus en Zijn kroon en van de ware

Protestantse en Presbyteriaanse godsdienst; waarbij zij de oorlog verklaarden aan zulk

een tiran en usurpateur (=overweldiger); zij bevestigden de Verklaring van

Rutherglen, 1679. De koning werd verzaakt door deze Presbyterianen (ook

Cameronians genoemd), omdat hij al zijn verbintenissen verbroken had Kerk en Staat

had omgekeerd, de onderdanen van hun vrijheden en eigendommen, evenals van de

vrije uitoefening hunner godsdienst, beroofd had door zich een onafhankelijke,

tirannieke en willekeurige regering aan te matigen

7. Tweede Verklaring van Lanark, 12 Januari 1682.

Inhoudende verschillende wangedragingen van Karel I Tevens verbrandde men de

Test Acte en de wetten, welk de troonopvolging regelden. Test Acte werd

gepubliceerd door Renwick op verzoek van de Covenanters.

8. Apologetic Declaration (= Verdedigende Verklaring 28 Oktober 1684.

Onder leiding van James Renwick werd in 1684 een verdedigende Verklaring en een

vermanende Verdediging opgesteld van de ware Presbyterianen van de Kerk van

Schotland, inzonderheid tegen aanbrengers en verklikkers. Ze behelsde een

standvastige aankleving aan de Verbonden en verbintenissen en de oprechte

verklaringen, waarbij het gezag van Karel Stuart verzaakt werd en waarin hem en zijn

medeplichtigen den oorlog verklaard werd; uitgesproken werd die helse

grondstellingen te verfoeien en te haten, van een iegelijk te doden, die van hen in

oordeel en gevoelen verschilden. Maar aanbrengers en verklikkers, bloeddorstige

soldaten en geheime raden zouden gehouden worden voor vijanden Gods en als

zoodanig worden gestraft. Ze werden tot deze daden niet gedreven door wraakzucht,

doch uit oorzaak van zelfverweer. Nochtans bleven zij de overheid en het wettig gezag

erkennen.

9. Tweede Verklaring van Sanquhar, 28 Mei 1685.

Karel II stierf 6 Februari 1685, bediend van de paapse sacramenten. Geveinsdheid,

meinedigheid, goddeloosheid en ongebondenheid hebben zijn leven gekenmerkt.

De hertog van York werd nu, hoewel Rooms, tot koning uitgeroepen onder de naam

van Jacobus II. Hij heeft nooit de Schotse kroningseed, welke de wet vorderde,

afgelegd. Daarom legden Renwick en de zijnen den 28sten Mei 1685 een andere

Verklaring te Sanquhar af, waarin de vorige verklaringen bevestigd werden en de

143

verkiezing van Jacobus - zijnde een moordenaar, die het bloed der heiligen gestort

heef; tevens een afgodendienaar - gewraakt werd.

10. Karel II, uitgeroepen tot koning van Schotland in 1649, verklaarde in een

plechtige eed, „in tegenwoordigheid van God Almachtig, den Onderzoeker der harten,

zijn toestemming en goedkeuring van het Nationaal Verbond”.

In 1651 werd Karel II te Scone gekroond, waarbij de markies van Argyle de kroon op

zijn hoofd zette en Ds. Douglas een uitmuntende en gepaste predicatie hield, naar

aanleiding van 2 Kron. 11 : 12-17. Hierna knielde de koning neder en verklaarde

onder ede de Presbyteriaanse Regering in al zijn heerschappijen vast te stellen. Dit

was een plechtige handeling, en al de plechtigheden daarvan waren zóó doorvlochten

met de Verbonden, dat men erkennen moet, dat er nooit een koning en een volk onder

de zon geweest is, die nauwer aan God en aan elkander verbonden konden zijn, dan

deze waren.

Deze zelfde koning veranderde in 1654 van godsdienst, toen hij in Frankrijk kwam en

omhelsde het pausdom. In 1660 werd Karel II weer hersteld in zijn waardigheid als

koning in Engeland en Schotland, zonder enige voorwaarden. Zo ras was het

koningschap in Engeland niet hersteld, of Karel II heeft zich door den raad van kwade

raadslieden, en zijn eigen onkuise en ondeugende gesteldheid, niet alleen aan allerlei

wellustige vermaken overgegeven, maar werd ook een vervolger van diezelfde

personen, dewelke hem op den troon zijner voorzaten geplaatst hadden. In 1661 werd

in het Parlement een wet aangenomen, die al wetten, sinds 1630 aangenomen,

krachteloos maakte (Act Restoration cissory 1661); dus ook het Nationaal Verbond

(zie aant. 1) Karel I1 liet in 1661 den markies van Argyle en James Guthrie op het

schavot brengen. Guthrie had een boek geschreven, n.l. „de oorzaken van Gods toorn

over de natie”. Ook de bekende Samuël Rutherford werd gedagvaard, doch hij stierf in

1661.

11. Curates = hulppredikers.

In 1662 werd de prelacy = bisschoppelijk bestuur in de kerk (zie aant. 12), op gezag

van Karel I1 ingevoerd. Het Presbyterianisme werd afgeschaft. Vele predikanten

moesten hun gemeenten verlaten, o.a. Alexander Peden en John Welch (een kleinzoon

van John Knox). Tweehonderd kerken werden onmiddellijk gesloten. Het waren

ongeveer 400 leraars, die aldus uitgeworpen werden. Volgens K. Hewison 203;

Purves, over de 300. Mannen met aanmerkelijke genade en uitmuntende gaven,

Godvruchtig in levenswandel, arbeidzaam in en bemind door de gemeenten. De lege

plaatsen werden bezet door de „curates” (= hulppredikers); jongelingen uit de

Hooglanden, welke onwetend waren. Een leger van zulke mannen trok nu naar

Lowlands (in 't Zuiden en 't Westen), om de vacante plaatsen te bezetten. Deze

„curates” werden door de gemeenteleden slecht ontvangen en hadden geen hoorders in

de kerk. Een zeker schrijver zegt: „De nieuwe predikanten, welke in plaats van de

afgezette kwamen, waren „slechte halzen” en „verachte mensen” ; de slechtste

predikers, weetnieten tot schamens toe; velen waren openbare deugnieten; zij kwamen

hoofdzakelijk uit de noordelijke gedeelten van Schotland, waar men de bisschoppen

erkend had; doch zij waren de droesem en het uitvaagsel van het Noorden".

12. Bisschoppelijkheid.

„Het is een plant, die God nooit geplant heeft, en de ladder, langs welke de Antichrist

op zijn troon is geklommen.” (Douglas in zijn predicatie over 2 Cor. 4: 1, gehouden

op de Synode in Mei 1660).

144

Zij werd in 1661 weer door Karel II ingevoerd. James Sharp werd aartsbisschop. Een

zeker landman merkte op, dat de bisschoppen van Schotland de koningen van Israël

gelijk waren, daar niet één goed van was, maar allen Jerobeam, den zoon van Nebat,

nawandelden, die Israël zondigen deed.

De Synoden werden verboden; de classis werd verboden iemand in openstaande

parochiën te verordenen.

In 1662 nam het Parlement een wet aan tot herstelling van de bisschoppelijke regering

in de Presbyteriaanse kerken. Vele predikanten weigerden het gezag der bisschoppen

te erkennen. Zij werden gekweld, vervolgd, verbannen. Het prediken tegen de zonden

van de tijd werd als oproer beschouwd. Zoo werd o.a. Donald Cargill uit Glasgow

verbannen.

In 1663 werd een wet uitgevaardigd, inhoudende, dat al „ongelijkvormige” leraars, die

zich verstoutten op enige wijze hun bediening waar te nemen, als oproerige mensen

zouden worden gestraft; eveneens werd al onttrekking en niet waarneming van den

godsdienst in hun eigen parochiën als oproerig verklaard. Deze wet werd genoemd

„der Bisschoppen Sleepnet”, 1663. (Het trok de mensen naar de kerk, evenals een

sleepnet de vissen uit de zee trekt). Een nieuwe wet werd aangenomen, nl. de Schotse

Mijl Acte, waarbij het den predikanten, die uit hun gemeente waren verdreven,

verboden werd binnen 20 mijl van hun vroegere parochies te wonen. Het volk ging nu

deze predikanten horen in het open veld. In het jaar 1670 werden de conventikels (=

een soort hagepreken) evenwel verboden.

13. Sluip- of veldvergaderingen.

In 1670 werd een wet tegen deze sluipvergaderingen aangenomen, inhoudende: „dat

geen uitgeworpen leraar, die geen verlofbrief had van den Raad, noch vrijheid had van

den bisschop, zoude mogen prediken, de Schriftuur uitleggen, noch in enige

vergadering bidden, als alleen in zijn eigen huis, en voor die van zijn eigen huisgezin

en dat er niemand meer tegenwoordig mocht zijn.”

1684.

In dit jaar werd een bloedige wet aangenomen, waarbij den soldaten de macht

verleend werd in de velden allen te doden, die hun verstrikkende vragen niet wilden

beantwoorden. Begin ‘killing-time’.

1687.

In oktober van dit jaar werd er opnieuw na de derde toelating (zie aant. 23) een

afkondiging tegen de Veldvergadering gedaan.

14. Erastianerij = leer van Erastus, die dé kerk ondergeschikt wilde maken aan de

Staat.

15. Pentland Rising = opstand te Pentland, November 1666.

James Turner was een wrede vijand en vervolger der Presbyterianen. Zijn soldaten

plunderden de bevolking op een onbarmhartige wijze. In 1666 hadden vier soldaten

een ouden man mishandeld in Dalry. Enkele landslieden kwamen tussenbeide en

overrompelden de kleine bezetting, welke in dat plaatsje Dalry gelegen was. Deze

schermutseling was de aanleiding tot den opstand te Pentland. James Turner werd

gevangen genomen. Het landvolk kwam in opstand en generaal Dalziel werd

gezonden om den opstand te dempen. Kolonel Wallace plaatste zich aan het hoofd der

opgestane Presbyterianen, benevens enkele predikanten, o.a. Johan Welch, Johan

Guthrie en Gabriël Semple. Deze hernieuwden het Verbond te Lanark (zie aant. 3) en

stelden een Verklaring op, 1666. Bij Rullion Green, dicht bij de heuvels van Pentland,

145

werd het legertje der Presbyterianen verslagen op woensdag 28 November 1666.

16. Slag bij Drumclog en Bothwell, juni 1679.

In 1679 werd Graham van Claverhouse, nadat de Verklaring te Rutherglen (zie aant.

5) uitgegeven was, met een leger gezonden, om allen, die hij in de wapenen vond, te

doden. Hij overviel een veldgodsdienstoefening, doch werd verslagen bij Drumclog.

De hertog van Monmouth, 1649-1685, een buitenechtelijke zoon van Karel II, werd

nu met een leger naar Schotland gezonden, om de opstand te dempen. Velen van het

Westerse landvolk hadden zich bij de vervolgde Presbyterianen gevoegd, benevens tal

van edellieden en predikanten. Zij gaven een verklaring uit, waarbij zij zich

verklaarden tegen „het Pausdom, de bisschoppelijkheid, de Erastianerij, en alles, wat

daarvan afhangende is”. Deze laatste zinsnede bevatte een afkeuring van de

„toelating” (zie aant. 22), welke een vrucht was van de Erastianerij; en bracht veel

verdeeldheid in het leger der Presbyterianen, zodat er geen vastendag werd gehouden

alvorens de slag bij Bothwell, welke op handen was, geleverd werd. In 1679 werden

de Presbyterianen bij Bothwell-brug door den hertog van Monmouth verslagen. De

gevangenen werden vijf maanden op het kerkhof van Grayfriars te Edinburgh

opgesloten, gedurende welke tijd zij meestal in de open lucht verkeerden.

17. Schermutseling te Airsmoss, 1680.

40 mannen van de Presbyterianen, o.a. Richard Cameron, werden te Airsmoss door

den vijand overvallen; Cameron sneuvelde. Vóór de slag bad Cameron: „Heere,

neemt het rijpste en spaart het groenste”. Hier kwam dus de bekende leider Richard

Cameron aan zijn einde. Zijn hoofd en handen werden afgekapt en naar den Raad te

Edinburgh gebracht, waar ze aan de Nederboog-poort tentoongesteld werden.

18. Eden, welke de Presbyterianen afgevorderd werden.

a. Eed van opperhoofdigheid (oat of supremacy), inhoudende, dat de koning de

opperste regeerder is in al zaken, zowel kerkelijke als burgerlijke. Deze eed moest

afgelegd worden volgens een in 1661 door het Parlement aangenomen Acte van

Opperhoofdigheid.

b. Eed van trouw (oath of allegiance), bevattende trouwe gehoorzaamheid aan Karel

II; dezen erkennende voor de opperste Regeerder van het koninkrijk over al personen,

en in al gevallen. Deze eed sloot feitelijk de opperhoofdigheid in. Er werd dus een

onbepaalde getrouwheid aan een mens gezworen; een verzaking van de plechtige en

heilige verbonden.

Er zouden geen academische graden of bevorderingen verleend worden dan aan

degenen, die den eed van getrouwheid en opperhoofdigheid wilden afleggen.

c. In 1678 trokken de Hooglanders, een leger van soldaten, het Westen door en

vroegen iedere persoon onder ede af, of hij wapenen had, of hij ze verkocht of

weggegeven had, of hij ze verborgen had, waar die wapenen waren, enz. In 1679 b.v.

tastten deze wrede soldaten enige arme schaapherders aan, en deden hen zweren, of zij

geen gewapend volk binnen een maand tijds op en neer hadden zien zwerven.

d. Eed, vereist volgens de Test Acte in 1682 (oath of the test).

De Test Acte werd aangenomen in 1681 en trad 1 Januari 1682 in werking. Ieder

persoon, die een openbaar ambt bekleedde, moest een eed afleggen en zweren, dat hij

den waren Protestantse godsdienst beleed; dat hij den koning oppermachtig

146

beschouwde in burgerlijke en kerkelijke zaken. Maar des konings wettige zonen en

broederen werden uitdrukkelijk van deze Test uitgezonderd.

Deze eed was strijdig met de geloofsbelijdenis; het was een mengelmoes van het

pausdom, van de bisschoppelijkheid (zie aant. 12), van Erastianerij (zie aant. 14) en

van tegenstrijdigheid.

e. Eed van afzwering (oath of abjuration), 1684,

„Ik, N. N., betuig hiermede, dat ik afzweer en verzaak de Verdedigende Verklaring

van 1684 (zie aant. 8), benevens de snode auteurs van dezelve; ook zweer ik, dat ik de

auteurs en aanhangers van deze Verklaring niet zal bijstaan in het straffen, doden,

enz.” Zulk een eed moest ondertekend worden en gold als een vrije Reisbrief.

f. Eed, vereist volgens de „eerste toelating” in 1687 (zie aant. 23).

„Ik, N. N., erkenne, betuig en verklaar Jacobus II voor de wettige koning en houd het

voor onwettig om tegen hem in de wapenen te komen, maar zweer hem met al macht

te zullen bijstaan en beschermen”.

19. Verbintenissen, welke de Prestyterianen moesten aangaan.

a. Zij moesten een verbintenis onderschrijven, dat zij niets zouden doen tot benadeling

van zijns Majesteits persoon, familie of gezag.

b. Een andere verbintenis of „verbandschrift” was, dat men beloofde en verklaarde het

gebied des konings te verlaten; dus dat men in zijn ballingschap berustte.

c. Verband van Vrede, 1667.

„Ik verbind mij de gemene vrede te bewaren en ik ben gewillig, dat zulks in de boeken

van den Geheimen Raad worde aangeschreven”.

In een beroemd werk, n.l. „De losgelaten hinde” van A. Shields wordt aangaande deze

verbintenis opgemerkt:

1. dat zij een onderhandeling was met de vijanden Gods;

2. dat deze verbintenis niet in waarheid, recht en gerechtigheid kon aangegaan

worden, vanwege de bedrieglijkheid en dubbelzinnigheid van de woorden: want daar

zijn verscheidene soorten van vrede, die onze plicht zijn, en andere niet; wij kunnen

geen vrede belijden, die met de vrede Gods onbestaanbaar is, geen vrede, die het

Evangelie verhindert en strijdende tegen de waarheid;

3. dat deze vrede inhoudt een gehoorzamen aan de goddeloze wetten des lands en

strijdig met onze Verbonden.

d. Verbandschrift of verbintenis van 1674.

„Ik verbind mij, dat ik, mijn vrouw, mijn kinderen, enz. geen sluipvergaderingen

zullen houden of daarbij tegenwoordig zijn, hetzij in huizen of op het veld.

e. Verbandschrift 1678.

„Wij edellieden.... verbinden ons getrouwelijk; dat wij, onze vrouwen, kinderen,

dienstboden, hutbewoners, enz. op generlei wijze in enige sluipvergadering

tegenwoordig zullen zijn; en in geval iemand van hen mocht komen te overtreden, dat

wij dan dezelve zullen vangen en aan den rechter overleveren, opdat dezen dan beboet

of gevangen gezet mogen worden. Benevens verbinden wij ons geen schuldig

verklaarden en omzwervende predikanten te huisvesten”.

f. Verbandschrift 1679, hetwelk door de gevangenen van Bothwell onderschreven

moest worden. ,,Ik … gevangen genomen zijnde wegens in de laatste rebellie geweest

te hebben, … verbind mij dat ik na deze geen wapenen zal opvatten, zonder of tegen

zijn Majesteits gezag".

Hiermede erkende men dus, dat de opstand te Bothwell een rebellie was.

147

20. Boeten.

In 1662 werd er een wet aangenomen betreffende het opleggen van boeten, ten

voordele van des konings getrouwe onderdanen, die in de „laatste beroeringen” (=

Reformatie sinds 1638) geleden hadden. Deze boeten werden opgelegd aan personen,

welke geacht werden Presbyterianen te zijn.

In 1666 werden deze boeten met grote gestrengheid gevorderd. Krijgsvolk werd op de

been gebracht en dit leger werd onderhouden uit de verzamelde boeten.

21. Belastingen.

Soldaten werden „vrij” (= zonder vergoeding) ingekwartierd in een gemeente, b.v.

Irongray: of de aanvoerder kreeg volmacht om van de parochie zooveel geld te heffen,

als dagelijks 28 stuivers bedragen zou voor iedere ruiter, en 12 stuivers voor iedere

soldaat, zoolang zij daar zouden blijven, behalve de gewone betaling van de

officieren. Een van deze belastingen was b.v. de (cess = schatting).

In 1663 werd een wet aangenomen om een leger op de been te brengen van 20000

man voetvolk en 2000 ruiters om opstanden te dempen, of enige andere zaak te

verrichten, waarbij des konings gezag, macht of grootheid belang had.

Om dit te kunnen in stand houden, werden schattingen geheven, welker opbrengsten

dus aangewend werden om de ware belijders te onderdrukken; in het Westen en

Zuiden des lands kwamen de troepen opdagen, van welker optreden droevige

onderdrukkingen en afpersingen het gevolg waren.

In 1678 trok een leger, bestaande voornamelijk uit woeste, Presbyterianen vijandig

gezinde Hooglanders, naar het Westen. Deze Hooglanders stelden zich overal aan,

alsof zij in eens vijands land geweest waren.

In 1678 werd er door een onwettige vergadering een wet aangenomen, om een

schatting (= cess) te heffen, de z.g.n. „cess”, welker oogmerk was om een leger op de

been te houden tot uitroeiing van de sluipvergaderingen.

De aanhangers van de ware belijdenis, tot wie ook Renwick behoorde, weigerden deze

schatting te betalen. Zij erkenden, dat dé „tol en schatting” betaald moesten worden

aan personen, die van God gesteld zijn, maar dat men de schatting van tirannen tot

bevordering van hun goddeloze oogmerken tegen den Godsdienst en de Vrijheid

geenszins schuldig is. Zie de verdediging van Renwick zelf in zijn predicatie over

Hooglied 1 : 7 „Zou het, ten tijde van Nebukadnézar, wettig geoordeeld zijn

geworden, dat de Joden elk een kool vuurs hadden toegebracht, om de vlam van de

gloeiende oven te vermeerderen, tot vertering van de drie jongelingen, indien die tiran

zulks bevolen had?”

22. Acte van Indulgence = toegeefelijkheid.

a. Toelating van juli 1669.

Ze behelsde een verlof voor de in 1661 verdreven predikanten om hun plaatsen weer

te bezetten, omdat de kerken van hulppredikers (= curates) feitelijk verlaten waren.

Doch op zekere voorwaarden, n.l. hun vroegere plaatsen moesten vacant zijn en zij

zouden nieuwe parochies ontvangen, indien de predikanten den bisschop erkenden ;

anders mochten zij slechts de pastorie betrekken zonder de gewone vergoeding voor

hun ambt te ontvangen. Bovendien moesten zij zich onthouden te prediken tegen het

bisschoppelijk bestuur van de kerk.

Dit was dus het recht van den Staat erkennen om zich te mengen in geestelijke zaken.

42 predikanten aanvaardden deze indulgence (gunst, toelating), onder protest tegen de

koninklijke opperhoofdigheid (zie aant. 18a). Deze toelating behelsde derhalve het

148

Erastianisme (zie want. 14). Het gevolg van dezen maatregel was een strenger

optreden tegen de sluipvergaderingen. In 1669 werd deze wet aangescherpt met de

Assertorie act, die ’s konings hoogste gezag in kerk en staat regelde.

b. Toelating van September 1672.

80 predikanten hervatten nu hun werk, met grievende beperkingen. Zij mochten

slechts hun eigen parochianen dopen en trouwen en mochten de gemeente niet

verlaten dan met toestemming van den bisschop.

c. De derde toelating in 1679 stond huisgodsdienstoefeningen toe, behalve in

Edinburg, St. Andrews, Glasgow en Stirling. Deze „indulgence”, werd kort daarna

weer ingetrokken.

23. Tolerantie.

17 Februari 1687. Nieuwe indulgence; eerste toelating.

De koninklijke tolerantie of verdraagzaamheid werd door Jacobus II verleend, waarbij

aan de gematigde Presbyterianen toegestaan werd in particuliere huizen samen te

komen en aldaar zulke predikanten te horen, die gewillig waren deze „toelating” te

aanvaarden. Doch er mocht niets gezegd worden, hetwelk strijdig was met de welvaart

en rust der Regering. De veldvergaderingen waren nochtans verboden. Tevens werden

door dezelfde volstrekte macht al wetten vernietigd, die tegen de Roomse onderdanen

gemaakt werden. Een eed moest afgelegd worden, waarbij Jacobus II als de wettige

vorst erkend werd en men hem als zodanig moest beschermen.

31 Maart – 4 april 1687. Tweede toelating.

De eed behoefde niet afgelegd te worden; tevens werd vrijheid van consciëntie

verleend.

5 Juli 1687. Derde toelating.

De Protestantse godsdienst kon vrij uitgeoefend worden; al strafwetten wegens zich

niet onderwerpen aan den bij de wet bepaalden godsdienst werden afgeschaft (de

Roomsen waren nu ook vrij!): de onderdanen konden God op hun eigen wijze dienen,

maar er mocht niets geleerd worden, dat enigszins kon strekken om het hart des volks

van Jacobus II te vervreemden; de namen van de predikanten en de vergaderplaatsen

moesten opgegeven worden bij de plaatselijke overheid; de conventikels verboden.

Thomas Huge, Kiltearn, een predikant die veel geleden had in gevangenissen vanwege

de conventikels, kwam vrij. James Renwick verwierp deze ‘indulgence’.

In Oktober 1687 werd er dan ook opnieuw een afkondiging tegen de

sluipvergaderingen gedaan en eveneens tegen de predikanten, welke in de huizen

optraden en zich niet hielden aan de voorwaarden, vervat in de derde toelating.

Deze tolerantie werd ontworpen met politieke, spitsvondige en bedriegelijke

doeleinden. Declaratie Willem van Oranje oktober 1688.

(Volgens stadhouder Willem III werd ze niet verleend uit enige liefde tot de

Presbyterianen, doch uit liefde tot de Papisten en om de Presbyterianen onder elkander

te verdelen.) Hierbij matigde Jacobus II zich het recht aan van soevereine autoriteit en

absolute macht.

Renwick adviseerde 17-2-1688 deze vrijheid niet te aanvaarden en de predikanten niet

te steunen, welke deze toelating accepteerden, omdat zij de zonden des volks moesten

bedekken. De „Cameronians” (= aanhangers van Richard Cameron en James

Renwick) ontzegden Jacobus II het recht om hun te verhinderen of toe te staan het

Evangelie te prediken. Zij hadden hun lastbrief van Christus. Daarom bestendigden zij

de veldgodsdienstoefeningen.

Mochten velen deze tolerantie als een „weldaad” beschouwen, Renwick waarschuwt

hiertegen in zijn preken, o.a. Hooglied 5 : 16, Hooglied 4 : 16, benevens Jesaja 53 : 1.

149

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

Ontroerende toespraken van Schotse W. M. den Hertog

Geloofshelden, vertaald C. B. van Woerden Jr. Utrecht

Vertaling uit Cloud of witnesses

A. Doctor Leven en brieven van James Renwick, De vuurtoren

Samengesteld en verzameld door H. FLORIJN Urk, 1979

John Howie Schotse Geloofshelden, vertaald door Buurman en de

P. van Woerden, Akkrum Kler, Leiden, z.j.

Schotse Geloofshelden en Heldinnen, Romijn en van der

vertaald C. B. van Woerden Jr. Hof,

Gorinchem 1938

S. Kersten Het lijden van de kerk in de 17e eeuw De Banier

Utrecht 1947

L. J. van Valen Naftali, een losgelaten hinde Den Hertog BV

Vrije vertaling van:

A. Shields: A Hind let loose, Houten, 1992

J. H. Thomson A Cloud of Witnesses

Oorspronkelijk onbekend auteur

J. King Hewison The Covenants Glasgow, 1908

Jock Purves Fair Sunshine Banner of Truth

Trust, 1968

P. Walker Six Saints of the Covenant, 1901