1

Het (omvangrijker) basisdocument (mét voetnoten en illustraties) vind u op http://home.planet.nl/~schef564/schoor

Een religieuze weldoener Inhoud 0 Inleiding 3 1 Udenhoutse familie van Iersel

- De afkomst van Willem - Naamgeving van kinderen

2 Grootouderlijk huis 4 - Getrouwde oom Antonius - Drie heerooms en tante zuster - Moeder van Willem en familie - Vader van Willem – de burgemeester - Dienstboden van de burgemeester

3 Tijd van het Rijke Roomse leven 9 - Udenhout rond 1865 - Heel- en vroedmeester - Technische ontwikkelingen - Katholieke emancipatie - Rooms katholieke vorming - Rooms katholieke instellingen - Rooms katholieke missie - Udenhoutse katholieke organisaties - Gebouwen van R.K. organisaties - Rooms katholieke opvoeding - Aartsbroederschap van de H. Familie - Udenhoutse missieactie - S.V.D. Missionarissen - Jan van Doormaal - Udenhoutse Missienaaikring

4 Opleiding en ontspanning 23 - Jeugdjaren - Nationale militie - Jacht- en fietssport - Paardensport - Autosport

5 Historie van de Kleine Strijdhoef 28 - Leengoed de Strijdhoeven - Onderwijzerswoning - Burgemeesterswoning en geboortehuis - Sociale contacten - tuinmannen

6 Vermogensverwerving en beheer 35 - Verdeling en behoud van bezit - Verwerving van bezit - Udenhoutse grondexploitatie en houtverwerking - Familiebedrijf in Udenhout

2

- Geldleningen - Familie van Iersel-von Weijhrother - Weldaden van Willem

7 Religieuze leven van Willem 46

- Familiecultuur - Retraites en andere geestelijke oefeningen - Studiebeurzen - Persoonlijke devotie - Bidden met bidsnoeren en kerkboeken - Heilig Hartverering - Bedevaart

8 Kloosterstichting en schenkingen 54 - Grond voor een klooster - Kapucijnenklooster - Missiehuis St. Lambertus - Pauselijke onderscheiding - Openingstoespraak van Willem - Vervuld verlangen - Uitgenodigd bezoek - Verjaardag in het klooster - Missiesport - Het naderende einde

9 Voorgenomen uiterste wil van Willem 1911 (1921) 63 - Holografisch testament - Voor zichzelf - Voor anderen - Voor armen en behoeftigen - Voor het onderwijs - Voor de missie - Voor mijn personeel - Voor neven en nichten

10 Laatste wil en verlangen van Willem 1924 70 - Executeur testamentair - Overlijden en begrafenis - Religieuze weldoener

11 Afwikkeling van de nalatenschap 74 - De rechtszaak - Verkoop inboedel - Missiehuis St. Lambertus - Bouw Huize Vincentius

12 Tijdslijn van Willem 76 13 Epiloog 77 14 Bijlagen 77

- Stamboomoverzicht in negen generaties - Stamboom van Iersel - Stamboom van Iersel-Heiliger - Het geslacht van Oorschot - Stamboom Sprangers - Kwartierstaat van Willem

15 Literatuur 90

3

Inleiding

Willem van Iersel schonk tijdens zijn leven al veel aan goede doelen en met name aan de missie. Na zijn overlijden vermaakte hij het grootste deel van zijn vermogen aan de kerk, de missie en de armen. Hoe komt een welgestelde Udenhouter er toe om dit te doen? Welke omstandigheden en invloeden maakten dit mogelijk? Sommigen zullen zeggen die man is betoverd door de liefde voor de missie en de armen, want anders doe je zoiets niet om je familie zo te onterven. We zullen trachten 150 jaar na zijn geboorte, in deze publicatie enige verheldering van de vragen te verkrijgen uit zijn achtergrond, zijn levenswijze en omstandigheden waardoor begrip voor de gekozen doelen kon ontstaan. Het was de tijd van veranderende politieke verhoudingen na de franse revolutie en een tijd van katholieke emancipatie. Voor de verzameling van gegevens en foto’s is veel steun ontvangen van de familieleden Pieter-Jan van Iersel uit Tilburg en Lieneke Naeff-van Iersel uit ’s Hertogenbosch. Ook Kees van den Bersselaar van Heemkundecentrum ’t Schoor was daarin een steunpilaar. Daarnaast moeten worden vermeld het Regionaal Archief in Tilburg en het Rijksarchief in ’s Hertogenbosch. 1 Udenhoutse familie van Iersel Afkomst van Willem De familie van Iersel vanaf de 15e eeuw in Udenhout op ’t Winkel in den Biezenmortel, is een Brabantse familie met aanzien en omvangrijk door de geboorten van grote gezinnen. Ze zaten in de schepenbank van Oisterwijk waar Udenhout toen onder viel. Door Harrie van Iersel is daarvan een inventarisatie gemaakt met verschillende takken o.a. de Helvoirtse, de Waalwijkse, de Loon op Zandse, de Udenhoutse en de Lovense tak. Ze stammen allen af van Jan van Eersel ook wel Jan Stijnen genoemd. Wellicht dat zijn voorvader afkomstig was uit het Brabantse Eersel, een van de acht Zaligheden rond Eindhoven. Eersel was in 17e en 18e eeuw een plaats met veel kooplieden en tabakshandelaren. De moeder van mijn vrouw Maria van Erp is van de Helvoirtse tak. De Willem van Iersel die we hier willen volgen is van de Udenhoutse tak. Hij gaat vaak naar zijn familie in Waalwijk en omgeving, waar de broer van zijn vader en zijn neven en nichten wonen. Van beroep was hij heerboer en noemde zichzelf liever grondeigenaar en rentenier. Willem was ongehuwd en in het dorp bekend als “Mijnheer Willem” ofwel Rooie Willem vanwege zijn rossig haar. Hij was de enige zoon van de burgemeester en bij zijn familie bekend als “Gouden Willem” vanwege zijn geërfde vermogens. Zijn vader was in hetzelfde jaar van zijn geboorte Januari 1865, benoemd tot burgemeester. Willem overleed 30 maart 1924 ondanks de hulp van dokter Josephus Ludovicus Lobach, op 58 jarige leeftijd thuis in Udenhout. Hij wordt op zijn verzoek 3 april 1924 begraven op de begraafplaats bij het missiehuis St. Lambertus in Helvoirt, waarvoor hij veel had bijgedragen. Uit het huwelijk van Willem van Iersel-Goossens, de grootouders, worden 9 kinderen geboren, waarvan de oudste de naam Antonius krijgt. Het vijfde kind Josephus is de vader van onze religieuze weldoener.

4

Slechts twee van de negen uit dit gezin, Josephus en Anthonius, vormen zelf een gezin. Drie worden pastoor in Eindhoven, Wamel en Diessen. Een wordt religieuze in Oisterwijk en Oirschot. Die blijven dus ongehuwd. Twee sterven in de wieg en een overlijdt op 23 jarige leeftijd. De stam van Josephus eindigt met de ongehuwde zoon Willem. Alleen Antonius zet het geslacht voort. In een bijlage is een stamboomoverzicht in 9 generaties opgenomen. Naamgeving van kinderen De naam Willem is een echte familienaam met de betekenis van ‘wilskrachtige beschermer’. Deze naam is dan ook door vele keizers, koningen en vorsten gedragen. Ook ons koningshuis is de naam Willem en Wilhelmina niet vreemd en maakt deel uit van het Nederlandse volkslied. In het geboortejaar van onze Willem overleed de grootvorstin Anna Polowna, de vrouw van koning Willem II. Er wordt niet gesproken over de gouden Wilhelmina maar ze kreeg bij haar inhuldiging wel een gouden koets als geschenk. Ook in de familie van Iersel was Willem een bekende naam van de voorouders.. Ook de naam Antonius was in deze omgeving een bekende naam en regelmatig vertrokken Udenhoutse pelgrims per bus en per fiets naar Waalwijk. In Waalwijk was een devotiekerk van de H. Antonius en jaarlijks werden St. Antoniusfeesten gevierd met processie en een plechtige hulde aan het H. Hart en een Lof met predicatie. Zo werd in 1912 in Udenhout, door kapelaan van Riel, een R.K. Houtbewerkersvereniging “St. Antonius” opgericht. 2 Grootouderlijk huis Willem senior koopt op 20 juli 1830 het pand naast het gemeentehuis in de Slimstraat, een rietgedekte boerderij en vlaamse schuur met achterliggende grond en visvijver, uit de nalatenschap van Van den Bosch-Vermeer voor f 7250,- en verhuist van Winkelsestraat 4 in de Biezenmortel. Willem senior zet er in 1852 een nieuw huis neer en zal daar tot 1868 blijven wonen. Hij sterft in 1873 en het huis komt in handen van zijn zoon Josephus. Die woont dan al in de Kleine Strijdhoef. Daarna wordt het in 1877 verhuurd aan de ‘oude’ dokter H.J. Lobach (1838-1907) en die blijft er wonen tot zijn dood. In 1901 wordt het door het overlijden van zijn vader Josephus eigendom van de jonge Willem. In 1908 betrekt A.J.M. (Arie, Henri of Harrie) van Iersel-von Weijhrother uit Waalwijk en later Dongen het pand nadat het door zijn neef “mijnheer Willem” aan hem geschonken was??? In een deel ervan vestigt hij een agentschap van de R.K. Credietvereniging “De Hanzebank”. In 1912 verbouwt Henri het huis tot twee woningen en verdwijnt de rieten kap. Zelf bewoont hij nr. 6 en nr. 4 wordt verhuurd. Van 1926 tot 1929 is notaris van den Acker een van de bewoners van nummer 4 en later de familie van Iersel-von Weijhrother zelf tot 1940. Dan koopt Pieter van Dam in 1929 het hele huis en gaat op nr.4 wonen en begint op nr. 6 een bakkerij. Na het vertrek van de familie van Iersel-von Weijhrother is de verbinding van het huis met de familie van Iersel verbroken. De naastliggende woning op nr. 8, waar nu Kuipers in zit wordt gekocht door Andries van de Bosch de koperslager. Na zijn overlijden verhuist deze familie naar Oss en worden dan kunstsmid en juwelier. Getrouwde oom Antonius De oudste broer van zijn vader is de enige die trouwde en kinderen kreeg en deze tak van de familie voortzet. Antonius, geb. Udenhout 12 mei 1827. Gaat juni 1859 naar Waalwijk als leerlooier, huwde Waalwijk 8 juni 1859 met Elisabeth Helena Johanna van Nuenen, geb. Hilvarenbeek 14 febr. 1831, dochter van Arnoldus Wilhelmus van Nuenen en Cornelia Johanna Theodorus Klock. Antonius overl. Waalwijk 27 april 1906 en Elisabeth Waalwijk 2 febr. 1910. Hij was lid van het R.K. kerkbestuur, erelid en weldoener van de Vincentiusvereniging en van de Elisabethvereniging.

5

Uit dit huwelijk worden zes kinderen geboren. Vier van de zes echtparen stichten een gezin met kinderen, een wordt priester en een overlijdt als 20 jarige en dus ongehuwd. Er komen veel kinderen om deze tak voort te zetten. Willem heeft veel contact met deze familie. Neef Arnoldus (Noud) gaat in Raamsdonk wonen en is met zijn 14 kinderen een belangrijk contact. Dochter Antonia (Net) huwt met Piet Sprangers die hij later als executeur testamentair benoemd. Drie heerooms en tante zuster De drie broers van de burgemeester Josephus in leven worden uiteindelijk allen pastoor. Toen de bijgaande foto gemaakt werd was hun zus die ingetreden was bij de Franciscanessen pas overleden n.l. in 1893. In een bijlage is de stamboom van de familie van Iersel opgenomen.

Moeder van Willem en familie Door het huwelijk van vader Josephus (Sjef) met Maria van Oorschot uit Eindhoven ontstaat na negen generaties opnieuw een verbinding met de Udenhoutse familie Heijliger van Iersel. Petrus van Oorschot, koopman in tabak in Eindhoven, huwde Eindhoven 11 juli 1756 Johanna de Leuw of Leeuw. Ze krijgen 8 kinderen, waarvan de oudste zoon Cornelis van Oorschot huwt met Johanna van Baar en die krijgen 5 kinderen. De jongste Antonius van Oorschot, ook een fabrikant van tabak en snuif, huwt met de Udenhoutse Maria Heijliger van Iersel. Een broer van Antonius is wethouder in Eindhoven en lid van de provinciale staten en een andere broer is pastoor in Gestel en Blaarthem. Antonius van Oorschot en Maria van Iersel krijgen 10 kinderen. Antonius bezat onroerend goed in Eindhoven, Tongelre, St. Oedenrode en Schijndel. Een dochter Henriëtta van Oorschot trouwt met Reinier Claarenbeek, de burgemeester van Ravenstein. Dochter Elisabeth huwt met de advocaat en kantonrechter Daniël van den Acker die administrateur wordt van zijn zwager Josephus van Iersel, de burgemeester van Udenhout. Die is getrouwd met dochter Maria van Oorschot. (Zie bijlage met stamboom van Iersel-Heijliger en Van Oorschot). Vader van Willem - de burgemeester Maria Francisca Johanna van Oorschot, geb. Eindhoven 9 aug. 1830, huwde Udenhout 19 juli 1864 met Josephus van Iersel, geb. Udenhout 7 okt. 1831, burgemeester van Udenhout. Josephus van Iersel was op 19 januari 1865 benoemd als de zesde burgemeester van Udenhout en volgde Andries Kuijpers op en werd in november 1900 als burgemeester opgevolgd door Henricus van Heeswijk. Andries Kuijpers woonde als schoolmeester en latere burgemeester in het huis de “Kleine Strijdhoef” dat later door Josephus van Iersel werd gekocht. De burgemeester verhuist dan korte tijd na zijn aftreden naar “Huize Overdonk” , het R.K. Sanatorium voor mannelijke zenuwlijders en verpleeghuis voor mannen, met prachtige tuinen in de Heuvelstraat (de voormalige Garenspinnerij) te Dongen. Ze hebben een eigen rijtuig voor het ziekenvervoer. Hij wordt verzorgd door broeder Isidorus Maria (Willem de Vries) van de Congregatie van O.L.Vrouw van Lourdes, ook wel de Broeders van Dongen genoemd.

Hij overlijdt in dat jaar 1901 in Udenhout.

Op zijn graf is vermeld ‘Zijn gedachtenis zal niet vergaan en de gemeente zal zijn lof verkondigen. Hij ruste in vrede’. Op het graf van zijn vrouw Maria van Oorschot, overl. Udenhout 5 aug. 1875, is vermeld ‘Bij allen stond zij in de hoogste achting omdat zij zeer Godvreezend was. Zij ruste in vrede’.

6

Een zoon van Cornelis van Iersel en Wilhelmina Bakkers, Jacobus, is tot zijn overlijden in 1895 pastoor in Dongen. Hij wordt omschreven als “Een werkzaam en liefdadig man; toegankelijk voor een ieder, was voor de armen een vader, een trooster voor de lijdenden, een leraar en vraagbaak voor zowel de jeugd als voor de ontwikkelden, kortom een vriend voor allen. Zijn onbegrensde liefdadigheid, stil schuilgaande onder de mantel van bescheidenheid, paarde zich aan een energiek geduld en bracht zaken tot stand”. Nieuwe Tilburgsche Courant 24 oktober 1895.

Dienstboden van de burgemeester De burgemeester had inwonende dienstboden. Zijn eerste dienstbode is Cornelia van der Schoot, geb. Udenhout 10 maart 1820 en op 24 januari 1856 getrouwd in Udenhout met de 46 jarige weduwnaar Adriaan van Wagenberg, die gehuwd was geweest met de Udenhoutse Adriana Brekelmans (geb.1807). De familie Johannes Brekelmans bewoonde vroeger tot 1912 de boerderij, waar daarna Cornelis van Balkom woonde. Daarna treedt Maria Brekelmans (geb.1815) in zijn dienst, de jongere zus van Adriana Brekelmans, dochter van Jan Janse Brekelmans en Hendrina Heijliger Verhoeven. Zij is waarschijnlijk de vervangster van de overleden moeder in huis tijdens de jeugd van Willem. Vervolgens treedt Johanna de Bruijn, geb. Diessen 1856 in dienst, die vanwege haar huwelijk in november 1900 met Tilburgse koetsier Jan Baptist Stakenburg in oktober 1900 naar Hilvarenbeek vertrekt.

In het laatste levensjaar is Maria Timmermans zijn dienstbode.

3 Tijd van het Rijke Roomse leven

Udenhout rond 1865 Udenhout is nog een dorp van landbouwers met bosbouw en aanverwante ambachtelijke beroepen voor houtverwerking, houtzagers en kuipers, smederijen, koperslagers, klompenmakers, zadelmakers, metselaars, rietdekkers, timmermannen, stoelenmakers, en bakkers, leerlooiers en schoenmakers, kleermakers, caféhouders, een enkele winkelier en koopman en veel dienstboden, dienstknechten en dagloners. Daarnaast is er de elite van burgemeester, pastoor, notaris, de heel- en vroedmeester en een veldwachter.. Het omvat ca. telt 2000 inwoners, iets meer mannen dan vrouwen. De bosbouw concentreert zich op eiken- en canadabomen voor constructiedoeleinden voor sluis- en brugwerken, molen-, kuip- en timmerhout en voor klompen. In de Groenstraat staan nog tot 1912 iepenbomen langs de weg en in de Schoorstraat tot 1927. Er is nog geen bus- of treinverbinding en er zijn weinig verharde wegen; er is geen telefoon, klooster, katholieke school of boerenleenbank of boerenbond. Er is wel een nieuwe Katholieke kerk, een gemeentehuis en een openbare school en een Liefdesgesticht Felix voor de hulpbehoevende ouderen, in de oude pastorie die pas in 1929 wordt afgebroken.. Het dorp heeft een duidelijke woonkern rond het gemeentehuis, waarbij in een straal van 100 m alle dagelijkse voorzieningen aanwezig zijn: de burgemeester, de veldwachter, de kerk met pastorie, de school, de begraafplaats, de dokter, de notaris, het café, de kruidenier, de bakker, de smid, de koperslager en de horlogemaker.. In 1854 is de grote brand geweest in de Kreitemolenstraat waarbij alle woningen aan de rechterzijde vanaf het kruispunt tot aan huize Felix afbranden. Burgemeester Kuipers wordt in 1865 opgevolgd door Josephus van Iersel en Paulus Borsten is de hoofdonderwijzer van de openbare school. Een van de eerste daden van de nieuwe burgemeester is de afbraak in 1866 van de protestantse kapel. Heel- en vroedmeester De heel- en vroedmeester in dienst van de gemeente is medicine doctor Petrus Joannes (Pieter Jan) Willems (1798-1876). Hij werd in 1818 door het gemeentebestuur benoemd als heel- en vroedmeester voor f 200,- per jaar voor het behandelen van arme patiënten. Hij is de vroedmeester van Willem bij zijn geboorte. De gemeente plaatst in november 1868 een

7

advertentie voor een nieuwe genees- heel- en verloskundige voor de armenpraktijk voor een jaarwedde van f 200,- met ingang van 1 januari 1869. Petrus Johannes overlijdt in 1876. Hij had zijn praktijk in de Slimstraat nu nr. 25, naast het fraterhuis. Hij werd naast de Lambertuskerk begraven en zijn graf werd geruimd. Het grafmonument kwam terecht in een particuliere tuin in de Groenstraat. Zijn opvolger is Henricus Josephus Lobach in 1883. In het pand Slimstraat nr.6 begint, nu bakkerij Besselink. Hij was jarenlang voorzitter van de fanfare “Moed en Volharding”. De dokter was toen nog 24 uur per dag en 7 dagen in de week beschikbaar. Ook op zon- en feestdagen. Technische ontwikkelingen Het is ook de tijd van de opkomst van de technische ontwikkelingen. In de jeugd van zoon Willem, rijdt de trein in 1881 voor het eerst langs Udenhout. In 1906 komt er een Rijks telefoonkantoor. Willem bezit al in 1915 een telefoonaansluiting evenals dokter J.L Lobach, notaris J.M.H.Vroemen, het idiotengesticht (zo werd dat genoemd) Huize Assisië en de Steenfabriek. In 1912 wordt in het Gesticht van Liefdadigheid Huize Felix, het vernieuwde gasthuis met de Zusters van Liefde uit Tilburg en de meisjesschool geopend. Philips begon in 1891 met zijn gloeilampenfabriek, maar pas in 1922, bijna op het einde van zijn leven, komt de eerste elektrische aansluiting in Udenhout in het gemeentehuis, in de kerk 1923, in het fraterhuis en de jongensschool 1925 en ook in zijn huis. Willem had een overeenkomst met het gemeentelijk elektriciteitsbedrijf voor 4 lichtpunten. In totaal waren er slechts 16 gebouwaansluitingen. De kapucijnen kregen pas in 1927 elektriciteit in huis. Katholieke emancipatie Iedereen is een product van zijn geschiedenis, zijn geboorte, zijn familie, de plaats, de opleiding en ontwikkelingen in de maatschappij. Om het resultaat van zijn leven en zijn testament te kunnen begrijpen zullen we deze facetten moeten verhelderen. De 19e eeuw is een tijd van overgang naar permanente veranderingen in maatschappelijk en politieke verhoudingen. Er ontstaat versnelling van transport van goederen, personen en berichten. Het industrieel proletariaat komt op met revolutionaire theorieën, armoede met drankmisbruik en geweld, klassenstrijd en kiesrecht. De verhoudingen worden onpersoonlijker en de bevolking groeit. De wetenschap en de techniek komen in een stroomversnelling. De expansie leidt tot grootheidswaan met kolonisatie en oorlogen. Paus Pius IX keurt in 1864 (Willem werd in 1865 geboren) met een encycliek Quanta Cura (Met hoeveel zorg) over de fouten van de periode waarvan de verschillende moderne ontwikkelingen af werden afgekeurd zoals de vrijheid van meningsuiting, het primaat van de staat over de kerk en worden ‘dwalingen’ zoals het socialisme en het liberalisme veroordeeld. De katholieken waren wettelijk wel vrij na de Franse Revolutie en Nederland was zelfstandig maar in de praktijk moesten zij zich nog een plaats veroveren door emancipatie en verzet. Het is een opleving van de onderdrukten. In 1853 is er het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie met aartsbisschop Joannes Zwijsen (1794-1877) toestemming van de overheid voor het stichten van nieuwe orden voor onderwijs, ziekenverpleging en armenzorg. Dagblad ‘De Tijd’, De Maasbode, De Gelderlander en Het Centrum mobiliseren de katholieke elite. De katholieken moeten zich richten naar de Paus en Maria. Ook wordt in Tilburg in het geboortejaar van Willem van Iersel de Tilburgsche Courant opgericht. Bij familie van Iersel worden de advertenties voor verkoop van bomen geplaatst in de Tilburgsche Courant en de overlijdensadvertenties in De Tijd. Tussen 1866 en 1870 waren meer dan 3000 Nederlandse mannen in dienst van het leger van Pauselijke zouaven. KDC Nijmegen De Katholieke Illustratie uitgegeven in Den Bosch komt vanaf 1868 in vele gezinnen. Paus Leo XIII publiceert dan zijn encycliek Rerum Novarum (Van de nieuwe dingen). De Stille Omgang in Amsterdam is er sinds 1881. Priester politicus Schaepman, een neef van de

8

aartsbisschop Schaepman wilde de katholieken tot een politieke macht verheffen. De theoloog en priester pater franciscaan Henri Poels (1868-1948) in Limburg en wereldheer Alphons Ariëns in Enschede waren actief in de organisatie van de katholieke arbeiders. In Brabant was pater Gerlachus van den Elsen (1853-1925) van de Norbertijnen in Heeswijk bezig met de ondersteuning van de katholieke boeren. Het kerkelijk gezag staat in hoog aanzien en daar wil men uitdrukking aan geven. In 1887 wordt een Pausfeest gehouden en in 1903 wordt aan Paus Leo XIII een gouden Tiara, een hoofddeksel met drie kronen, aangeboden. Er worden allerlei acties gevoerd voor geld en postzegels, voor de bevrijding uit slavernij en vrijkoop van kinderen. In 1863 was de slavernij in Nederland bij wet afgeschaft. Om arme personen aan brood te helpen wordt in 1906 Het Liefdewerk “Oud Papier” opgericht.

Rooms katholieke vorming Brabant had te maken met een dubbele emancipatie en verzet. Niet alleen uit de kerkelijke achterstelling maar ook uit de politieke achterstelling met het minderwaardigheidsgevoel als gevolg van de generaliteitssituatie. De onderdrukking van Brabant heeft het volk geleerd: berusting, taaie vasthoudendheid, vertrouwen in het geloof en voorzichtigheid tegenover vreemdelingen. Eerder een mens van intuïtie dan een wetenschapsmens. Dr. P.C. de Brouwer peilt naar het mysterie van de Brabantse ziel en hij vindt er “iets groots en iets schoons” met als eigenschappen: gemoedelijkheid, gastvrijheid, eenvoud, godsdienstigheid, trouw e.d. en daarnaast luchthartigheid, meegaandheid en argeloosheid Belangrijker dan dit Rijke Roomsche Leven is de druk die de pastoor uitoefende op zijn parochianen. Dansen was uit den boze. Hij heeft meermalen geprobeerd de kermis te stoppen. Niet alleen gebouwen zijn nodig, maar ook de Katholieke geest van eenheid en kracht door veelheid en allereerst door de eenheid en kracht van mannen, want mannen en vrouwen wil men in Brabant gescheiden houden, zelfs in de kerk. Zowel in verenigingen en bij film en toneelvoorstellingen. Ook geen vrouwen in de café’s. Het sexe verschil wordt als een groot gevaar gezien. De pastoor trok vanaf het altaar vaak van leer over dingen die hem niet bevielen. Hij had het dan over duinlopers, leemputzwemmers (tegen minimale klederdracht) en vroegrijpe vroegrotte deugnieten. Hij leidde een jongelingenvereniging met de naam “Voor eer en deugd”. Daar komt een leuze vandaag, die hij tot in den treure heeft herhaald. Waarschijnlijk geen uitspraak dan deze die hij zo vaak heeft verkondigd: De reinheid der jeugd strooit rozen van vreugd, Wekt mannen van kracht, wien d’erekroon wacht. Alle katholieke verenigingen en organisaties hebben een geestelijk adviseur. Er worden vanuit de kerk allerlei handelingen, devoties, organisaties, broederschappen, tijdschriften, brochures, prentjes en activiteiten ontwikkeld om de geesten te oefenen in Godsvrucht, nederigheid, gehoorzaamheid en zelfdiscipline. Ook dan is er discussie over relatie tussen geloof en wetenschap. En er verschijnen er regelmatig waarschuwende advertenties en brochures. De Katholiekendagen en de Katholieke Illustratie hebben als doel, het volk op nuttige en aangename wijze te verpozen en een schat van kennis aan te brengen.

Ondanks alle ellende blijft er hoop want het ware leven is niet hier en nu, maar in het hiernamaals. Rooms katholieke instellingen De emancipatie van de katholieken en de verspreiding van het katholieke geloof vroegen om een kerkelijke revolutie. Vanaf de eerste helft van de 19 eeuw kwamen er vele priester-, broeder- en zustercongregaties voor leniging van maatschappelijke noden door prediking,

9

bezinning, onderwijs, zieken- en armenzorg en missie. De verzorging en onderwijs lopen voorop, daarna volgen de missiecongregaties. Dochters van Maria en Joseph, Zusters van de Choorstraat in 1820. Zusters van de Sociëteit van Jezus, Maria Joseph (J.M.J.) in 1822. Congregatie van de Religieuze Penitenten-Recollectinen van de Onbevlekte Ontvangenis te Roosendaal in 1832. Zusters van Liefde van O.L.Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, zusters van Tilburg in 1832. Redemptoristen, Paters van de Goddelijke Verlosser (CSSR) in 1836. Liefdezusters van de H.Carolus Borromeus, zusters onder de bogen in 1837 Broeders van O.L.Vrouw van Lourdes of Broeders van Dongen in Nederland in 1844. De Franciscanessen van de Onbevlekte Ontvangenis der Heilige Moeder Gods in 1844. Fraters van O.L.Vrouw, Moeder van Barmhartigheid in Tilburg in 1844 Broeders van Huijbergen in 1854 Zusters van de Goede Herder in Nederland in 1860. Missionarissen van het Goddelijk Woord (S.V.D.) in Nederland sind 1875 Missionarissen van het H. Hart van Jezus (M.S.C.) in Nederland in 1880. Witte Paters, Sociëteit der Missionarissen van Afrika in Nederland sinds 1889 Missionarissen van Mill Hill (bij Londen) in Nederland sinds 1890. Missionarissen van de H. Familie in 1895. Missionarissen van Scheut (van Scheutveld bij Brussel), van het Onbevlekt Hart van Maria in Nederland sinds 1899. Congregatie van het H Sacrament, paters van Brakkenstein, Sacramentijnen in Nederland 1902. Cisterciënzers in Nederland in 1904. J.P.A. van Vugt en C.P. Voorvelt OFM, Kloosters op Schrift. Uitg. KDC. Nijmegen 1992.

Rooms katholieke missie De drang om de verworven vrijheid en overtuiging over te dragen aan het zuiden, het oosten en het westen is groot. Door het Nuijensfonds, een stichting ter bevordering van de beoefening van geschiedenis als wetenschap onder katholieken, wordt een prijsvraag uitgeschreven voor een verhandeling over het opleven van de missiegeest onder de katholieken in Nederland en de daaruit gevolgde steun in gebed, personen, organisaties, geld, enz. aan de missie gewijd. Het Bijbelwoord “Gaat en onderwijst alle volken, hen dopende in de naam van de Vader, de Zoon en de H. Geest”, ging opnieuw leven. De missionarissen als de soldaten van Christus ziet men in Afrika en China de wildernissen binnendringen, slechts gewapend met het kruis en het Goddelijk Woord van het Godsvertrouwen als schild. Ze worden uitgezonden naar de ongelovige en heidense landen. Missiehuizen worden gesticht voor de opleiding van missionarissen om naar vermogen mee te werken aan de uitbreiding van het rijk Gods op aarde. De stichter van de Missionarissen van het Goddelijk Woord, Societas Verbi Divini S.V.D. , rector Arnold Janssen, (1837-1909) zag het tere plantje van het missiehuis in 1875 opschieten in de grond, vruchtbaar gemaakt door Christelijke liefdadigheid. De Missieorde van de S.V.D. speelt een grote rol in het leven van Willem. De orde komt in 1875 vanuit Duitsland naar Steijl (gem.Tegelen). In 1911 wordt het tweede missiehuis St. Willibrordus in Uden geopend in het land van Ravenstein. En in 1916 het derde missiehuis St. Franciscus Xaverius in Teteringen. En in 1921 het vierde missiehuis St. Lambertus in Helvoirt. Het kostgeld is dan f 180,- per jaar en een studiebeurs vereist een kapitaal van f 5000,-. In Noordoost-Brabant had uiteindelijk elk dorp en iedere stad zijn eigen klooster(s). In de topjaren van het Rijke Roomse leven (1910-1950) verzorgden kloosterlingen het onderwijs, de zielzorg en de bejaardenzorg in Liefdehuizen of Liefdesgestichten voor de katholieke bevolking. Het waren veelal ondernemende pastoors die het voortouw namen,contacten legden en geschikte huisvesting zochten. Bemiddelde parochianen zorgden voor financiële steun of stelden een huis beschikbaar.

10

De paters van de S.V.D. met missies in China en Nederlands-Indië gaven vanuit het missiehuis St. Michael in Steijl ook jaarlijks vanaf 1879 een St. Michaels Almanak uit. Die was gevuld met vrome verhalen, b.v. over een onvoorzichtig woord, de engel van het gezin, de schrandere landbouwer en de suikeroom. Maar ook met praktische informatie over o.a. aflaten: volle aflaten meer dan eens in het jaar te verdienen en enige gemakkelijk te verdienen onvolkomen aflaten. De rijkste bronnen van aflaten waren: de H. Kruisweg, het blauwe scapulier, de Broederschap van de H. Rozenkrans, de Maria-Troost-Broederschap en de schietgebeden. Ook is er informatie over jaarmarkten, retraites voor mannen, de activiteiten van de orde en oproep tot ondersteuning. Verder zijn er aanbiedingen voor gebeden- en oefeningenboekjes met opbrengst voor de missie. In 1922 is er een Missiecongres. Udenhoutse katholieke organisaties In de kerk te Udenhout bestaan ten tijde van het pastoraat van pastoor Verschuure, dat is de periode van burgemeester van Iersel, de volgende broederschappen als oefenplaatsen: (Over de Unentse Parochie, Uitg. ’t Schoor 2006)

1. De geestelijke broederschap ter uitroeiing der godslasteringen, verwenschingen en onkuische

gesprekken, aldaar opgericht 15 oktober 1837. 2. De broederschap van het allerheiligste hart van Jesus, opgericht 16 december 1841. 3. De broederschap van den allerheiligste rozenkrans, hersteld en opnieuw opgericht den 16 december

1841. 4. De broederschap of genootschap tot voortplanting van het heilig geloof, onder de bescherming van den

H.Franciscus Xaverius, opgericht den 27 januari 1842. 5. De statieën van den H.Kruisweg, wettiglijk opgericht den 9 september 1844. 6. De broederschap van de Gedurige Aanbidding, opgericht den 26 november 1844. 7. Ook is er voor handen een register tot het inschrijven van namen in het broederschap onder den titel

van Onze Lieve Vrouwe van Bijstand te Munich in Beijeren. 8. Ook in Udenhout onder bepaalde voorwaarden ingelijfd in het Onze Lieve Vrouwe broederschap der

jaarlijksche bedevaart van Tilburg naar Kevelaer en Handel. Die voorwaarden, in augustus 1850 door den bisschop van Gerra goedgekeurd, bestaan hierin, dat Udenhout jaarlijks aan Tilburg omtrent vijfentwintig gulden, zoolang de omstandigheden het toelaten, zal bijdragen, ter bestrijding der kosten op de bedevaart, en overigens geheel op zichzelve staat onder het toezicht van den Eerw. Heer Pastoor.

In 1877 keurde monseigneur Zwijsen het goed om in Udenhout een broederschap op te richten van “Het apostolaat des gebeds”, ter bevordering van het bidden. Er verschijnen boeken, boekjes en gebeden om dit werk te ondersteunen. Willem is dan 12 jaar. Het Franse blad van deze organisatie wijdt bij zijn overlijden, een groot artikel aan Willem. Hij heeft dus ongetwijfeld daar door geld en gebed aan bijgedragen. In 1889 wordt de Paulusvereniging tegen alcoholmisbruik opgericht, die ook dansmuziek en dansen verbiedt. In 1903 komt er een een katechismuskapel. Later wordt er een vergaderruimte aangebouwd die Pauluszaal wordt genoemd. In 1905 komt er een R.K. Kiesvereniging voor de Tweede-Kamer en een voor de Provinciale Staten en een St. Jozef congregatie voor jongens. In 1906 wordt een O.L.Vrouwe Broederschap opgericht. In 1907 komt er een R.K. middenstandsorganisatie ‘De Hanze’. In 1909 richt de pastoor een meisjespatronaat op voor het leren naaien, koken en het geven van godsdienstonderricht. In 1910 wordt de Aartsbroederschap van de H. Familie in Udenhout opgericht. Willem schenkt hen in 1911een vaandel en wordt erelid. In 1912 wordt de klompenmakersknechtsvereniging St Jacob vervangen door de Houtbewerkersknechtsvereniging St. Antonius. (Pastoor) In 1913 komt er een sociaal bewogen vereniging het R.K. Platteland voor de belangenbehartiging van de mindergegoede plattelanders. In 1914 wordt er een R.K. Geitenfokvereniging opgericht en komt er een R.K. Vereniging van veehouders i.v.m. de Kunstmatige Inseminatie die onvruchtbaarheid bij runderen bestreed. Voor nagenoeg alle

11

Udenhoutse verenigingen was de godsdienstoefening één der middelen voor het bereiken van het gestelde doel. In bidden zag men voldoende heil. In 1916 komt er een R.K. vereniging St. Jan tot bevordering van de tuinbouw in het bijzonder de fruitteelt. Hierdoor wordt de religieuze opvoeding gestimuleerd, door het deelnemen in godsdienstonderricht, bidden, aanbidding, overweging van lijden en missieactie en bedevaart. In de kerk in Udenhout, die in 1841 wordt ingezegend, zijn er oefenplaatsen voor een voorbeeldig leven in overgave. Er is een communiebank om op te knielen, een Maria-altaar met de kerkgang voor de bevallen vrouw, een Mariakapel, een doopkapel, heiligenbeelden, een uitbundig hoofdaltaar met de relikwieën en de aankleding voor de dagelijkse H. Missen, een preekstoel voor de wekelijkse preken, kruiswegstaties en biechtstoelen, een orgel om de liederen te ondersteunen vooral in de kersttijd en Marialiederen door het volk en de gregoriaanse zangen met een mannenkoor. Rond de kerk zijn de graven om te gedenken. Op de gemetselde pilaren voor het kerkhof stond de tekst ‘Memento mori’, gedenk te sterven. Regelmatig zijn er processies in en buiten de kerk, missiedagen en missiebedelpreken. Missiedagen waren er door Redemptoristen ( 1890), door kapucijnen (1896 en 1901), door Dominicanen (1904) en door Redemptoristen (1909). Een priester, een zuster of missionaris in de familie is een eer. Udenhout brengt verscheidene missiebisschoppen voort zoals Monseigneur Willem de Bever, missionaris in Amerika. Zijn moeder is Anna van Iersel, dochter van Cornelis van Iersel en Cornelia Berkelmans.

Gebouwen van R.K. organisaties De Liefdezusters van Tilburg komen al in 1862 naar Udenhout en nemen hun intrek in de oude pastorie in de Kreitenmolenstraat met een voorziening voor hulpbehoevende bejaarden. Naast de kerk zijn er de voor jongens en meisjes gescheiden scholen waar het leren van de catechismus voorop staat. De fraters van Tilburg komen in 1901 naar Udenhout. De broeders van Huize Padua in Boekel vestigen zich in 1916. Verder worden opgericht Huize Felix een gasthuis voor de hulpbehoevende ouderen in 1864, de Trappistenabdij O.L. Vrouw van Koningshoeve 1891 in Berkel-Enschot, de R.K. Boerenbond in 1902 en de Boerenleenbank in 1906, Huize Assisië voor de opvang van maximaal 293 zwakzinnigen (tegenwoordig geestelijke gehandicapten) in 1903, voor de R.K. Armen van Udenhout komt de Vincentius vereniging in 1910. Tenslotte wordt er in 1919 een klooster voor de theologische opleiding van kapucijnen gebouwd. In 1924 komt er een busverbinding met Tilburg en ’s Hertogenbosch, die de vestiging van Huize Vincentius voor zwakbegaafde meisjes in 1925 mogelijk maakt. Rooms katholieke opvoeding In de gezinnen worden ook gebed en geloofsdaden gestimuleerd. Als het kan iedere dag naar de H. Mis. Verder het ochtendgebed, het middaggebed (het Angelus) en het avondgebed, het bidden voor en na de maaltijd, het regelmatig bidden van de rozenkrans met overweging van de Mariageheimen. Aan de wand hangen kruisbeelden, heiligenbeelden, wijwatervaatjes en palmtakjes, religieuze schilderijen en kaarsen voor de thuiscommunie en H. Oliesel. Er wordt door vrouwen handwerk verricht voor het maken van scapuliers, Agnus Dei’s, kleedjes borduren met teksten of religieuze versiering. Ieder heeft een kerkboek met bidprentjes en een rozenkrans. Sommigen dragen ook medailles op hun onderkleding of aan een ketting. Er waren zegenformulieren en zegeningen van mens, huis en vee om zich te beschermen tegen allerlei gevaren. In de vastentijd wordt enige onthouding verwacht en voor de H. Communie niet drinken. Er is een abonnement op een katholieke krant en katholieke tijdschriften. Verder zijn er bedevaarten naar diverse plaatsen, vooral voor de H. Maria en er zijn retraites vooral voor mannen. De Mariaverering ontwikkelt zich tot grote hoogten in de kerken,

12

bedevaartplaatsen, verschijningen, liederen en beelden thuis. De buurt is betrokken bij de begrafenis met waken, rondzeggen en vervoer van de kist. In 1864 komt er ook een Mariacongregatie voor meisjes naast de Josephcongregatie voor de jongens en de H.Familiecongregatie voor boven de 21 jaar. In 1920 maakt de pastoor zich zorgen over ‘Udenhout als dorp van de goede God’ door een bedenkelijke geest die van elders is overgewaaid. Jongeren willen niet meer alleen bij de R.K. congregaties maar men wilde uitstapjes maken, kermissen aflopen, clubs vormen b.v. duiven- en voetbalclubs met herbergbezoek en toneeluitvoering en zich aansluiten bij bestaande gemengde verenigingen voor muziek, dans en toneel. Enkele jaren later doet hij een oproep tegen de bron van zedenbederf in Udenhout en hij signaleert duinlopers waarbij beide sexen ternauwernood gekleed zijn en leemputzwemmers waarbij soms naakt wordt gezwommen en een bordje ‘Baden voor vrouwen verboden’ in het water werd gevonden. Aartsbroederschap van de H. Familie Op 23 oktober 1910 wordt de eerste vergadering gehouden tot oprichting van een Udenhoutse afdeling van de Aartsbroederschap van de Heilige Familie. Een godsdienstige vereniging voor mannen boven de 21 die in 1844 werd gesticht door de legerkapitein Belletable (1813-1855) uit Venlo. Onder leiding van kapelaan-directeur Jos de Raad werden circa 420 aspirant leden ingeschreven, verdeeld in 18 secties (buurtschappen) en werden hiervoor prefecten (ambtelijk leider) en onderprefecten aangesteld. Op 26 december na de geboorte van het kerstkind,volgde de oprichting en de eerste plechtige opdracht tot verering en navolging van het Heilig Huisgezin van Nazareth. Allen ontvingen een diploma en medaille en verplichten zich tot het naleven van het voorbeeld van de Heilige Familie. Om de andere week was er op zondagmiddag in de kerk na het Lof een godsdienstige bijeenkomst met samenzang en predicatie. Een abonnement op het Familieblad was vanzelfsprekend en het dragen van een draagspeld algemeen gebruikelijk. Jaarlijks ontving ieder lid een plaatje met daarop een patroonheilige als steun en toeverlaat. Ook werden er vele retraites georganiseerd in “Loyola” in Vught. Ook Willem was lid en werd in 1911 na het schenken van een vaandel ere-lid. In 1935 waren er nog 508 Udenhoutse mannen lid. Na een bloeiend bestaan van vele jaren neem vanaf 1950 het aantal leden snel af en wordt in 1957 het laatste bestuur ingeschreven na een bestaan van bijna 50 jaar. Udenhoutse missieactie Ook de Udenhoutse pastoor van Eijl hecht veel waarde aan de missie. Periodiek waren er meerdaagse algemene bezinningsdagen, missiedagen genoemd, met donderpreken, huisbezoeken en collecten. Het tweede eeuwfeest van de parochie wil hij vieren als een missieactie. In de Nieuwjaarspreek in 1922, ten tijde van de bouw van het klooster in Helvoirt, werd door pastoor van Eijl voorgesteld, dit tweede eeuwfeest der parochie enkel godsdienstig te vieren als een missieactie, te weten: 1. door een tiendaagsche H.Missie, een meerdaagse algemene bezinningsperiode, in den loop des jaars te houden; 2. door een Missie-tentoonstelling; 3. door de voorbereiding tot oprichting van het Beeld van het H.Hart op een openbare plaats, door ons aan te wijzen; 4. door de stichting eener Missie-beurs tot opleiding en, zoo mogelijk, onderhoud van een Udenhoutsche missionaris. De deelnemende missiecongregaties waren: Tilburg, Esch, Sparrendaal, Steijl en de kapucijnen (Borneo, Sumatra), die aparte en volgens de pastoor hoogst merkwaardige "stands" innamen. Deze missie-congregaties worden ook in het testament van Willem genoemd.

13

In de Pauluszaal werden voortdurend lichtbeelden vertoond met de nodige explicatie door de Missionarissen, steeds afzonderlijk voor mannen, vrouwen en kinderen. Het Missiedrama "het Doopsel van Tomi" werd onder grote bijval tot driemaal opgevoerd. Tijdens de Pinksterdagen werd in Udenhout, Berkel en Enschot onder alle gestelde H.H. Missen door de missionarissen gepredikt, voor welke de Pastoor open tafel hield en naar vermogen logies verschafte. Alles ging naar wens, en aan de Missie-Congregaties kon als zuivere opbrengst (d.i. na aftrek van onkosten) f 3000,- worden ter hand gesteld. De S.V.D. missieorde speelde daarna een blijvende rol. Januari 1924, lezing met lichtbeelden door Pater Wortel (van Steil) over de missiën van Nieuw-Guinea, Flores, Timor. S.V.D missionarissen Pater Adolf Burger deed in Juli 1932 zijn eerste Plechtige H. Mis als pater van de S.V.D.. Hij was een Weens pleegkind van pastoor van Eijl en verbleef in de vakanties bij de kinderen van de landbouwer Johannes van Rooij en Cornelia de Bever. Zij is een zus van haar broer missionaris monseigneur Wilhelmus de Bever. Zij hebben drie kinderen. Hij gaat naar Uden om te studeren voor priester-missionaris. Adolf was bestemd voor de Nederlandsche Missie der Kleine Soenda-eilanden. De schaalcollecte voor Flores bracht f.165,- op. Hij wordt in 1929 priester gewijd en ging naar de missie van Flores. Vanwege zijn gezondheid kwam hij in 1938 terug. Hij overleed in de Tweede Wereldoorlog na een oproep voor de Duitse Krijgsdienst aan het Oostfront op 31 juli 1943. Hij werd begraven in Stalino in het Oosten van Oekraïne.

Het is bekend dat hij voor drie jongemannen de priesterstudie financierde met een studiebeurs. Dat waren Joannes Cornelius Antonius van Doormaal, geboren Tilburg 24 juli 1911, Rudolf Hermanus Wolfs, geboren Peperga bij Wolvega in Friesland 1898 en Arnold Joannes Perdon, geboren Utrecht 1902. Ze studeerden alle drie in Uden. Jan van Doormaal

De vader van Jan van Doormaal was koetsier, huisknecht en tuinman van de familie Houben aan de Koningshoeven in Tilburg. Jan was de oudste van de drie kinderen. Ze kwamen in 1919 in Udenhout wonen in de Slimstraat. Tegelijk met de Capucijn Bertus van de Ven en Josef Vermeer werden ze door pastoor van Eijl overhoord over de Grote Catechismus Hij ging als 12 jarige in 1923 naar het S.V.D. Missiehuis in Uden en werd in 1935 priester gewijd. In Udenhout deed hij zijn eerste H. Mis. Daarna studeerde hij in Wageningen tropische landbouw. Jan werd landbouwkundig ingenieur in 1941 en promoveerde in 1945 en werd pater Dr. Ir. J.C. van Doormaal S.V.D.. Hij richtte ‘Agromisa’op (Instituut ter advisering van missionarissen bij landbouwprojecten van de bevolking). Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij betrokken bij de voedselvoorziening van de congregatie en het verzet in Oost- Nederland. Daarvoor werd hij door de SD opgepakt en via Scheveningen naar Sachsenhausen vervoerd. Hij werd in 1946 uitgezonden naar de missie in Flores in Indonesië voor de landbouwontwikkeling en was actief in Jakarta. In 1972 werd hij getroffen door een hersenbloeding en keerde naar Nederland terug. Hij overleed december 1996, 85 jaar oud. Er zijn nog drie andere S.V.D. missionarissen bekend. Pater Harry van Balkom (1923-1993) zoon van Frans van Balkom en Cornelia de Bakker, werd in 1949 priester gewijd. Hij was de eerste Biezenmortelse priester en werd uitgezonden naar het eiland Flores in Indonesië en kwam in 1985 terug. Daarna was hij nog enkele jaren pastoor in een Belgisch en in een Duits dorp. Broeder Conradus (Koen) van Balkom (1914- ) zoon van Jan van Balkom en Johanna van Hal, verbond zich in 1933 met de S.V.D. en was jaren lang werkzaam op de boerderij in

14

Teteringen. Na zes jaar chef-kok in het Belgische Overijse ging hij rustig tuinwerk doen in Heide Kalmthout. Als 80 jarige ging hij via Deurne naar Teteringen. Pater Jos van Gorp (1924-2003) werd in 1950 priester gewijd en vertrok als missionaris naar Congo. Na twintig jaar verhuisde hij naar het Duitse Schaag waar hij in 2003 overleed. Udenhoutse missienaaikring In Udenhout is een Missienaaikring opgericht in 1916, die regelmatig een verkooptentoonstelling houdt. Ze maken kinderkleding, gewaden voor de priester en de misdienaar en kant- en borduurwerk voor het altaar. Als je in een dergelijk klimaat van een gesloten katholieke zuil opgroeit, met angst als basis voor gezag en een starre orde, dan heeft dat grote gevolgen voor je mensvisie en je doen en laten. Dat kan zich uiten in de accumulatie van goederen en/of geld of door meer aandacht voor de liefde voor God en opofferingsgezindheid voor de naaste dichtbij en verder weg. Willem ontwikkelde zich tot een zeer vroom en toegewijd mens en dus een voorbeeldig katholiek van zijn tijd die met zijn geld en bezit de katholieke zaak wilde dienen.

4 Opleiding en Ontspanning

Jeugdjaren Willem wordt in 1865geboren in de Schoorstraat B1, de Kleine Strijdhoef, en gedoopt in de St. Lambertuskerk. De doopgetuigen zijn de grootouders Willem van Iersel, naar wie hij wordt vernoemd en Adriana Goossens. Udenhout is in die periode een landbouwdorp van ca. 2000 inwoners. De heel- en vroedmeester is dan Petrus Johannes Willems. Willem gaat als hij 6 jaar is naar de openbare lagere school in Udenhout tegenover zijn geboortehuis, met in totaal 12 tot 24 leerlingen. De hoofdonderwijzer is Paulus Borsten. Op deze school was ook een avondschool waar hij regelmatig naar toegaat. Als hij 9 jaar is overlijdt zijn moeder. Paulus Borsten beheert ook een kostschooltje van enkele leerlingen en is een zeer betrokken katholiek. Om het Vaticaanse Concilie te ondersteunen schenkt hij en zijn kostleerlingen in 1870 twintig gulden aan een landelijke actie, uit liefde voor Zijne Heiligheid. In april 1876, hij is dan 11 jaar gaat hij naar een kostschooltje in Heusden. Dit is een bijzondere school van een hoofdonderwijzer Melchior Cornelis van der Ven, geboren Loon op Zand 18 januari 1848 en in Nijmegen opgeleidt. Zijn moeder was een Verster. Hij heeft een Duitse vrouw uit Kleef en in 1876 twee kinderen. Hij woont in wijk Z op nr. 42. De school heeft een hulponderwijzer en een dienstbode in huis. Ze heeft maar enkele jaren bestaan van 1873 tot oktober 1878. In december 1877 overleed een dochter van de hoofdonderwijzer van 7 maanden oud. Op deze school zitten meer kinderen uit de betere stand o.a. Henricus Mutsaerts uit Tilburg, Hoefnagels en Florijn uit Rotterdam en twee kinderen Van der Burg uit Schiedam. De Udenhoutse schoolmeester Jan van der Burg kwam ook uit Schiedam. Het laatste jaar zijn er negen leerlingen. In september 1878 wordt Willem uitgeschreven naar Katwijk ZH nabij Leiden. Als Willem 13 jaar is, gaat hij in augustus 1878 naar het katholieke jongensinternaat van de Jezuïeten in Katwijk in het voorbereidingsjaar van de afdeling Handel en Boekhouden. Het is een voorloper van de latere HBS. In augustus 1884 vertrekt hij weer met de grote vakantie. Hij blijft er dus 6 jaar, maar maakt van de 6 jarige opleiding slechts vier klassen af. Hij moet twee klassen na het voorbereidingsjaar overdoen en maakt de laatste twee klassen niet mee.

15

Zijn gedrag en ijver geven alle reden toe tevredenheid maar de vorderingen zijn matig. Hij is geen sterke leerling en is te weinig gewend aan studeren. Na het derde jaar is zijn declamatie goed, talen en koophandel gemiddeld en de rest, stijl en geschiedenis, matig tot slecht. Hij is ook geen kei in godsdienst. In zijn zesde verblijfsjaar blijken zijn vorderingen redelijk, d.w.z. talen Frans, Duits en Engels middenmoot, stijl slecht en declamatie en koophandel goed. Dit internaat, opgericht in 1831, werd in 1842 overgenomen door de Jezuïeten, de gezellen van Jezus, in de strijd om geloof en gerechtigheid. Het doel van het internaat was om jongens op te voeden met verantwoordelijkheid, sociaal gevoel en vaardigheid om zelfstandig en initiatiefrijk op te treden en als voorbeeld te dienen voor onbesproken katholiek gedrag. En te getuigen van de katholieke leer door het juiste gebruik van rijkdom, status en macht. Het accent lag aanvankelijk op gehoorzame dienst, maar werd later geleidelijk verbreed met een kritische distantie tegenover het instituut, die conflicten niet uitsluit. De verblijfkosten zijn f 400.- per jaar en bijkomende kosten. Dat was toen een jaarinkomen van een arbeidersgezin. Er is veel discipline en toezicht in studiezaal, eetzaal en recreatiezaal Nationale Militie Bij de Nationale Militie staat hij in 1884 ingeschreven als student met de woonplaats Katwijk ZH. De overige vermelde beroepen in dat jaar in Udenhout waren landbouwer, schoenmaker en arbeider. Volgens de lotingregisters van de Nationale Militie werd Willem in maart 1885 vrijgesteld van dienstplicht vanwege het feit dat hij de enige zoon was. Andere voorname Udenhoutse families hadden een verzekering afgesloten voor het kunnen oproepen van een plaatsvervanger. Hij is echter wel betrokken bij de dienstplichtigen. In de oorlog van 1914-18 is er in Udenhout een tijdelijk militair opvanghuis. Hij schenkt een legaat aan de R.K. militaire verenigingen waar Udenhoutse jongeren worden opgevangen. In de Nieuwe Tilburgsche Courant verschijnen artikelen met een oproep aan ouders en voogden van de miliciens om hun kinderen op het moment van vertrek op het hart te drukken om, bij hun in dienst treden, lid te worden van de R.K. Militairen-Vereniging, in hun garnizoensplaats; daar kunnen zij dan ’s avonds onder gezellig verkeer bijeenkomen, zonder gevaar voor hun deugd. In de periode 1914-1918 zijn er een groot aantal militairen ingekwartierd in Udenhout. Het waren mensen met andere zeden en gewoonten, een ander geloof en andere ideeën. Voeg daarbij de verveling voor de militairen om hun dagen door te komen, dan ontstaan er allerlei problemen. Jacht- en fietssport Als hij 18 jaar is in 1884, gaat hij zijn vader helpen met het beheer en de administratie van het landgoed met het huispersoneel en het beheer van de gronden en landerijen. De administrateur van zijn vader was D.H. van de Acker, advocaat en kantonrechter in Eindhoven, getrouwd met de zus van zijn moeder. In zijn vele vrije tijd gaat hij jagen op hazen, konijnen, patrijzen en ander wild en heeft daarvoor een jachthond en een fraaie hondenkooi. Zijn vader Josephus van Iersel, heeft in augustus 1866 het jachtrecht van Udenhout en een gedeelte van Berkel voor 15 jaar gehuurd van Theophile Francois Lemire. In 1905 wordt de jacht voor drie jaar verpacht door notaris Vroemen. Willem heeft door de jachtrechten in de Duinen, een ernstig meningsverschil met de familie Lemire van kasteel De Strijdhoef. Jagen was niet alleen een sport maar soms ook een maatschappelijk belang. Zo werden in 1911 vanwege aangerichte schade aan veldgewassen 3 varkensdassen geschoten door rijksveldwachters In 1923 komt er een Jachtwet en wordt de jachtvergunning een gemeenterecht.

16

Willem was een rustig mens, die zich niet opdrong. Was altijd als heer gekleed. Als heerboer droeg hij een vestzakhorloge en een polshorloge. Hij had dienstboden in huis en kostbaar Japans en Chinees porselein en regelmatig gasten. Hij hield ook van muziek, had een piano in huis en had contacten met de fanfare Moed en Volharding, die hij in 1906 een kiosk in het centrum bezorgde. Deze is na de oorlog ‘40-45 afgebroken. Hij was een man van de klok en had vele pendules in huis en vele spiegels om zijn aanzien te controleren. Hij geniet van het leven met zijn familie. Hij maakt regelmatig wandelingen in Udenhout en fietstochten langs de Rijn met zijn neef Arnoldus (Noud) of met zijn ongetrouwde vriend Jan van Honzewijk, nadat de fiets met luchtband in 1882 was uitgevonden. Ook toen was doorzitten een bekend fenomeen. In de 19 eeuw werd een fiets aanvankelijk een vélocipède genoemd en was eind 19e eeuw een rijwielbelastingplaatje noodzakelijk. Paardensport Het leven van Willem wordt gekenmerkt door godsdienstigheid, en milddadigheid, maar ook door een vrij luxe leven met paardenmaneges, koetshuis en vele vakanties naar het buitenland. Na de dood van zijn vader in 1901 laat Willem, hij is dan 36 jaar en enige zoon en erfgenaam van een groot vermogen, in 1902 zijn huis flink verbouwen. Er wordt een kluis ingebouwd en er komt o.a. een paardenstalling want hij was een goed ruiter. Een koetshuis was er al. Hij had bij zijn huis een open manege en een gesloten manege en een watertoren. Willem stond elke morgen vroeg op om daarna bij regenachtig weer in zijn manege rijden. Ook gaat hij met zijn paard op familiebezoek in Waalwijk en Raamsdonk. Later schaft hij een koets aan en een arreslee. Willem reed voor dat hij zijn auto had, vaak te paard door de duinen naar Waalwijk, naar het landgoed Plantloon. Zijn dienstknecht Marinus van den Bersselaar kreeg soms vooraf de opdracht om bij het invallen van de duisternis bij het begin van de duinen op een duintop, een houtvuur te ontsteken om na het vertrek bij zijn neef een oriëntatiepunt te hebben. Ook omgekeerd kwam de familie uit Raamsdonk en Waalwijk bij goed weer soms op bezoek bij Willem met paard en rijtuig. Autosport In 1911 koopt Willem een auto van het Duitse merk Adler bij de firma Nefkens in Amersfoort. Hij laat zijn jachthobby en paardenhobby achter zich en maakt in dat jaar zijn holografisch testament, want het risico voor ongevallen neemt toe. Uit Amersfoort brengt hij tevens een chauffeur en monteur mee, de heer Simon Zwanenburg. Hij bouwt voor hem een dienstwoning tegenover zijn huis, in de Schoorstraat naast het gemeentehuis. Met de auto bezoekt hij zijn familie in Waalwijk en omgeving, zijn pachters, missiehuizen in Uden, Esch, Steijl, Teteringen en Helvoirt en retraitehuizen in Steijl en Vught. Het was waarschijnlijk de tweede auto in Udenhout. Dokter Lobach kocht er een in hetzelfde jaar maar kreeg een lager kentekennummer en reed aanvankelijk zelf. In 1912 koopt hij nog twee auto’s. Uiteindelijk had hij een tweezitter, een vierzitter en een zespersoons auto.

Hij ging ook vaak naar Noordwijk aan Zee, waar hij logeerde in hotel “Huis ter Duin”. Dat is vlak bij Katwijk waar hij op school had gezeten. Vele wegen, vooral de binnenwegen zijn echter in die tijd in de wintertijd slecht berijdbaar. Willem nam tussen 1907 en 1911 plaats in een comité voor het houden van koekverlotingen tijdens de kermis. En in1914 plaats in een steuncomité van het Rode Kruis voor de vluchtelingen uit België. Duitsland was België binnengevallen. Deze hield een collecte en voorzag in maaltijden. In 1917 werd het comité opgeheven en er werd een glazen plaat met inscriptie geplaatst in de vestibule van het Raadhuis. (pastoor)

17

Hij laat zich ook regelmatig fotograferen. Hij had waarschijnlijk zelf een fototoestel, gezien de foto’s onderweg. 5 Historie van de Kleine Strijdhoef Leengoed de Strijdhoeven Het huis heeft in de koopakten de naam de “Kleine Strijdhoef”, als onderdeel van een groter gebied, het leengoed van de Hertog van Brabant. Dit leengoed de “Strijdhoeven” bestaat uit vier stukken land en beemden eventueel voorzien van een boerderij en later verdeeld in twee stukken land, genoemd de Grote Strijdhoeve en de Kleine Strijdhoeve. Het gebied ligt deels in wat “De Brand” heet, een laag gelegen gebied met veel groen en er moest dus midden in Brabant, een voortdurende strijd geleverd worden met het water. Bij de leengoederen in Udenhout hoorden ook veel bossen. Naast de landbouw hielden de boeren zich bezig met de bosbouw o.a. met eikenbossen. Het grootste gedeelte van de grond met goede vette klei,was in particulier bezit. De Grote Strijdhoeve bestond uit de Heerdenshoeve en de Riddershoeve (genoemd naar familie de Ridder) en de Kleine Strijdhoeve uit de Scerpenbroecshoeve en de Loyaertshoeve. Het gebouw de “Grote Strijdhoef” is rond 1760 opnieuw gebouwd door en voor beroepsmilitair Willem Jacob Frederik von Dopff in het Koninklijke Nederlandse leger, nadat hij deze via de erfenis van zijn vrouw Seijna van Borssele uit Zaltbommel in bezit had gekregen. Het was bestemd voor verblijf van zijn familie en hun recreatie met een eigen jachtgebied. In 1770 kocht hij van Pieter van Heeswijk de “Kleine Strijdhoef” De eigenaren van de Strijdhoef bezaten sinds 1809 tevens de jachtrechten over Udenhout en Berkel, gekocht van de eigenaar van het Haarense kasteel Nemelaar. Met een rentmeesterswoning voor het beheer en exploitatie van het landgoed met bomen en een bouwmanshuis voor de paarden en de koetsen en de tuinman om de moestuin en vruchtbomen te onderhouden.

Onderwijzerswoning Gebouwd in 1760-1761 is de eerste poging tot verkoop van de Kleine Strijdhoeve is in 1825, om de lasten van de Grote Strijdhoef te drukken, incl. de jachtrechten samen met 29 andere kopen land. Het is dan eigendom van Johan Carel Frederik van Franckenberg en Proschlitz gehuwd met Maria Suzanna Johanna Baronnesse von Dopff. Een jaar later in 1826 wordt de “Kleine Strijdhoef”, een bouwmanswoning met schuur, stallingen en aangrenzende percelen weiland en teulland, definitief verkocht, aan de schoolonderwijzer Christiaan Kuijpers voor f 4925,-. Deze was getrouwd met Maria van den Bosch, dochter van de leerlooier Andries Cornelis van den Bosch en Maria Adriaan Vermeer. De voorpoting voor het huis is dan al verkocht. Over het Kerkpad, de latere Lemierkensdreef, mag geen uitweg worden gemaakt. Dit kerkpad moet wel worden onderhouden en de brug over de Leij of waterlozing op de grensscheiding moet de bestaande houten brug worden afgebroken. De zoon van Christiaan Kuijpers, Andries, secretaris van de gemeente, werd in 1852 de vijfde burgemeester van Udenhout en bleef ook secretaris. Hij volgde Antonie Robben op. Christiaan Kuijpers, afkomstig uit Nijmegen, kreeg met Maria van den Bosch 5 kinderen waarvan twee zonen bleven leven Andries (1813) en Gerard (1816). Na het overlijden van de ouders erfde Andries Kuijpers het herenhuis de “Kleine Strijdhoef’ met tuin en boomgaard en zijn broer Gerard een groot gedeelte van de nabijgelegen gronden. Om de kosten te drukken verhuurde hij kamers aan enkele ongehuwde mannen en werd er een kuipersbedrijf uitgeoefend. Uiteindelijk verkocht hij het huis in 1859 aan zijn broer Gerard, koopman winkelier en ouwelbakker (hostiebakker). Deze was ondertussen in 1854 ook benoemd tot

18

burgemeester in Hilvarenbeek en bleef dat tot zijn overlijden in 1875. Gerard verkoopt de “Kleine Strijdhoef” na 5 jaar eigendom in 1864 aan Josephus van Iersel. Andries Kuijpers treedt af als burgemeester en vertrekt naar Tilburg. Josephus woont Slimstraat A2 (nu 4 en 6) en verhuist in 1864 naar het herenhuis de “ Kleine Strijdhoeve” op B1 in de Schoorstraat. Een huis met een welwaterpomp.

Burgemeesterswoning en geboortehuis De vader van Willem, Josephus, trouwt in 1864 en wordt in 1865 tot burgemeester aangesteld en Andries Kuijpers blijft nog secretaris. Een van zijn eerste daden is de afbraak van de bouwvallige protestantse kapel in 1866. Het dorp bestaat dan uit ca. 2000 inwoners van landbouwers, ambachtslieden, eliteberoepen en arbeiders. In dat jaar wordt in de “Kleine Strijdhoef” Willem van Iersel geboren. Hij is de enige die in dit huis is geboren. Zijn geboortehuis staat in het centrum van het dorp, op de hoek van de Schoorstraat en de Groenstraat, pal tegenover het gemeentehuis. Er is geen architect van bekend. Het huis is naar buiten gericht door een aaneenschakeling van grote ramen aan de voorzijde en de rechter gevel. Op de zolder van het huis is nu heemcentrum ‘t Schoor gevestigd. Het gebouw staat onder Monumentenzorg van het Rijk en valt onder het beschermd dorpsgezicht.

Als zijn vader Josephus in 1901 overlijdt erft Willem als enige zoon het eenvoudige landhuis en laat het in 1902 flink verbouwen met nieuwe buitenmuren, een mansardedak met leien en decoratieve versiering, jaloezieluiken, een uitgebouwde serre, een paardenstal en een kluis. Het huis bevat dan tevens een gang met links een kantoor, een zaal met piano, een keuken, een slaapkamer en rechts een voorkamer met veel antiek, “de Blauwe kamer”, waar hoogbezoek werd ontvangen. De gang eindigt in de serre of tuinkamer waar Willem veelvuldig zat. Boven was een logeerkamer, een meidenkamer en een zolder. Beneden bevond zich een kelder. In het woonhuis was ook een paardenstal ingebouwd waar soms 2 of 3 paarden stonden. Naast het woonhuis stond het verbouwde koetshuis. In de grote siertuin bevinden zich oude en grote bijzondere bomen zoals een cedrus atlantica ook atlasceder genoemd, een tamme kastanje, een treurbeuk, beukenbomen en populieren, een vijver met een opgebouwde rotspartij met ingebouwde fontein waarin verschillende soorten sproeiers. Verder waren er nog fonteinen verspreid in de tuin, een bloemenserre en tuinbeelden. In 1903 laat hij een bruin gecarbolinieerd lattenhek met 2,5 cm tussenruimte om zijn tuin langs de Groenstraat plaatsen, dat ieder jaar opnieuw in de carbolineum wordt gezet. De jeugd liep daarvóór regelmatig de tuin in op zoek naar beukennootjes. Naast de siertuin langs de Schoorstraat een boomgaard met een gesloten manege, waar als het slecht weer was de paarden werden afgereden. Rechts daarvan was een koestal en de moestuin met een serre voor de groenten. Achter de boomgaard ligt een wei- of hooiland met een watertoren.en een open manege. De watertoren die in 1875 werd aangelegd, was 22 meter hoog met op een derde hoogte een reservoir en boven op de top een molenwiek die voor het oppompen van het water moest zorgen. Doch het bleek al spoedig dat waterverbruik veel hoger was dan gewenst door te weinig wind. Om toch nooit zonder water te zitten werd in 1906 onder de toren een motorhuisje met een benzinemotor gebouwd, die bij onvoldoende water ingeschakeld kon worden. Het water dat werd opgepompt was zeer sterk ijzerhoudend en kon daarom alleen voor de tuin en de fonteinen worden gebruikt. Langs de Groenstraat ligt de tuinmanswoning met de moestuin, waar tuinbaas Marinus van den Bersselaar woonde met 5 kinderen en de moestuin. Een andere tuinman was de V.S. Lemaire die na het overlijden van Willem een plattegrond van het woonhuis met grondgebied maakte.

Willem hield wel van een grap. Hij liet een fles oude klare inmetselen boven de ingebouwde brandkast. Bij de afbraak daarvan na zijn overlijden werd deze gevonden.

19

Langs de Schoorstraat, over de gehele lengte van het grondbezit van Willem was een laan met aan weerszijde eikenbomen, het kerkepad van de kasteelbewoners, dat later in de volksmond de “Lemierkesdreef” werd genoemd. Deze “dreef” was onder geen enkel beding van de familie Lemire te koop, hoezeer Willem ook zijn best deed. Een grote geldbuidel was niet voldoende. Het klikte niet tussen de ambtelijke landmetersfamilie en de handelsman van Iersel. Om de familie Lemire te pesten heeft hij toen tegen de poort van de dreef, op eigen terrein, een bokkenstal geplaatst om zijn ongenoegen over de bokkige houding te laten merken. Er bestaat ook een andere versie, die juist Charles Lemire een bokkestal laat neerzetten op zijn dreef vlak bij het huis van de burgemeester. Willem had twee dienstboden, namelijk Ant Bruurs als keukenmeid met een grote kap op haar hoofd en Pietje Smulders als bellenmeid met een klein rond mutsje op haar hoofd. Ze waren intern gehuisvest en hadden een slaapkamer op de zolder. Beide dames hebben hem op zijn ziekbed verpleegd. Trien Somers was de werkster. Tuinbaas Marinus van den Bersselaar was tevens schoenenpoetser en pedicure. Ook werd hij ingeschakeld als tafelbediende bij grote diners en was hij de koetsier die iedere morgen om zes uur aanwezig moest zijn om de paarde eten te geven en te poetsen. De tuinbaas had ook een huistelefoon ten dienste van Mijnheer Willem om hem direct op te kunnen roepen. Sociale contacten Willem hield van het goede leven zodat er goed gegeten en gedronken werd. Hij was een wijnkenner en had een behoorlijke voorraad in zijn kelder. Dat had tot gevolg dat hij in omvang toenam. Om dat zoveel mogelijk tegen te gaan, maakte hij direct na het eten een stevige wandeling door de tuin van een half uur en deed daarna een tukje van een uur. Vervolgens was het tijd voor een paardenrit en zijn contacten met bezoek of zijn personeel. Hij hoorde als zoon van de burgemeester, met zijn contacten en met zijn vermogen tot de elite van het dorp. Afgezien van zijn dienstboden en vrouwelijke familieleden had hij geen contacten met vrouwen. Aanvankelijk had hij hij regelmatige contacten met Elisabeth von Weijhrother die getrouwd was met zijn neef Arie en in het ouderlijk huis woonde. Omdat ze allebei enigszins dominant waren ontstonden er conflicten. Hij had weinig contacten in het dorp. Hij zocht zijn contacten vooral in de familie en de geestelijke stand, missiebisschoppen, priesters van missieorden vooral van de S.V.D. waar hij op retraite ging in Steijl en van de Jezuïeten waar hij goede herinneringen had van zijn opleiding. De wereldheren van de kerk kende hij al door zijn ooms en de lokale parochie. Hij wandelde iedere dag, was een aimabel persoon en kon goed met mensen overweg. Hij had goed contact met zijn pachtboeren en zette er nooit een op straat. ’s Avonds ging hij rond 9 uur naar bed. Tevoren dronk hij een goed glas wijn.

6 Vermogensverwerving en beheer

Verdeling en behoud van bezit Vermogens komen bij overlijden en erfenissen aan het licht door de noodzaak van verdeling van roerende en onroerende zaken volgens de wettelijke regels en testamenten bij de notaris. Grond is het vermogensbestanddeel bij uitstek. Een lage bevolkingsdichtheid leidt tot grootgrondbezit. Dit neemt af bij toename van de bevolking door vererving, verdeling en schenking, behalve bij kerkelijke organisaties en overheden. Verkoop van grond buiten de familie gold als verkwisting. En eigenlijk is dat nog zo. Ruzies komen ook in de beste families voor. De ongehuwde priesters in de familie benoemden andere familieleden tot enige erfgenaam. Het vermogen of erfgoed wordt omgezet in onverdeelde boedels via notariële akten of tegenwoordig in aandelen die alleen binnen de familie mogen worden verhandeld. De opbrengst van de grond en het onroerend goed, het vruchtgebruik, wordt dan naar

20

aandeelbezit verdeeld of bewaard voor de nieuwe generatie. Ook werd met geld gewerkt door leningen, obligaties en hypotheken. Behalve door bezit van onroerende goederen werd het familieaanzien ook bepaald en mogelijk versterkt door huwelijkse verbindingen en bestuurlijke functies zoals burgemeester, gemeenteontvanger, gemeenteraadslid, wethouder, kerkbestuurder, voorzitter van verenigingen en priester of kloosterling. Zo zijn er verbindingen tussen de families Sprangers en Goossens, Sprangers en Honsewijk, Sprangers en de Bont, Sprangers en van Iersel en van Iersel en Goossens en van Iersel en Holtus. Sprangers en van Honsewijk staan bekend als een bestuurderselite. Van Iersel is bekend als een zaken- en handelselite met grondbezit. Ook in Udenhout ontstaan dwarsverbindingen tussen welgestelde families zoals tussen van Iersel, Vermeer, Van den Bosch en Kuipers zoals in het generatieschema met huwelijksverbindingen is weergegeven.

Generatieschema met huwelijksverbindingen tussen van Iersel en Vermeer, van den Bosch en Kuipers De keuze voor het verdelen van het bezit is een kwestie van gewoonte, traditie en emotie. De emotie wordt bepaald door de mate van familiale en maatschappelijke verbondenheid of betrokkenheid met de verschillende belangengroepen, het gezin, de familie, het personeel en de maatschappij. De betrokkenheid op de maatschappij, het grotere geheel en de visie op de

21

verantwoordelijkheid voor goede doelen of de werken van barmhartigheid dichtbij en verder weg, om de wereld te verbeteren naar eigen keuze en verbindingen te scheppen. Tevens kunnen de gevoelens van waardering en dankbaarheid, grote invloed hebben op de keuze van de verdeling als antwoord op de eerste vraag in de bijbel ‘Mens waar ben je?’. Ook verschillende kloosters en parochiekerken zijn welvarend geworden door schenkingen en legaten van weldoeners. Er werd door deze instellingen ook veel ontwikkelingswerk gedaan in de vorm van de bouw van dijken en wegen, grondontginning en akkerbouw, werkvoorziening, armenzorg, ziekenzorg en zielzorg. Deze inzet voor de gemeenschap schept verbondenheid. Ze zagen zichzelf volgens bijbelse begrippen als rentmeester en beheerder waarover rekenschap gegeven moet worden. Ze zagen zichzelf niet als eigenaar. De praktijk van verantwoording afleggen week daar wel eens vanaf. De gift is dan een uiting van waardering voor de ontvangen diensten of angst voor onheil na het overlijden, waar nog niemand uit ervaring over kan spreken. Ook in deze tijd worden door vermogende zakenlieden aanzienlijke bedragen geïnvesteerd in goede doelen organisaties. Josephus heeft veel schuldpapieren, waardoor toen minder belasting betaald hoefde te worden.

Verwerving van zijn bezit Willem verwierf zijn bezittingen uit erfenissen, koop en verkoop van goederen en beheer daar van. Zijn vermogen was verkregen door vererving zowel van zijn vaders als van zijn moeders kant. Willem erft in 1901 als enige zoon, van zijn vader f 68.340.- en f 45.600.- van zijn moeder. Deze erfenis bestaat uit 11 grote pachthoeven, huizen,stallen, erven, tuinen, boomgaarden, bouw- en weilanden, heidegrond, bosgronden met bomen en schaarhout. Tesamen groot ca. 90 hectaren. Een gedeelte daarvan ligt in Bokhoven, Haaren, Oisterwijk en Helvoirt. Verder bezit hij effecten en rentegevende schuldvorderingen, vergoedingen voor vruchtgebruik, dat alles in volledig eigendom of in gedeelde eigendom. Uit het schuldenoverzicht van de burgemeester blijkt hij geld te beheren van Gerardus Robben en Petronella IJzerenbrandt tegen 3% en van enkele familieleden, zijn broers en een zwager. Hij deed zaken met J.P. Janse slager, Antoon Robben winkelier voor geleverde koloniale waren, J.C. van de Voort voor geleverd hout, Piet van de Plas voor timmerwerk, Vercammen voor metselwerk, Dr. Lobach voor medische behandeling en medicijnen, Antoon Bergmans Tilburg voor drukwerk en Lathouwers in ’s Hertogenbosch voor reparaties aan voertuigen. De vrouw van notaris Vroemen was een Lathouwers uit Vught. Antonius Teurlings was de enige in Udenhout aan wie hij een hypotheek had verstrekt tegen 4%. De roerende goederen omvatten een paard, koeien, rijtuigen, goud, zilver en diamanten, antieke zaken, meubels en huisraad en lijfstoebehoren en lijfssieraden, totaal geschat op f 6080,-.

De waarde van geld is afhankelijk van het inkomensniveau en de gebruikelijke kosten. Enkele indicaties rond 1900 zijn: Een hulponderwijzer verdiende f 600,- tot 700,- per jaar. De tuinbaas van Willem verdiende f 7.- per week, dat is f 364,- per jaar Zijn huishuur was f 80,- per jaar. Zijn landhuur van 33 are was f 28,- per jaar. Een herenhuis aan de Bossche weg huurde men voor f 30.- tot f 70,- per maand. Een pond koffie kostte f 0,45 bij Albert Heijn. Een tarwemik van 1 kilo f 0,24 Boter f 1,68 per kg

Udenhoutse grondexploitatie en houtverwerking

22

Udenhout heeft een vruchtbare bodem van klei of leem, waar van oorsprong een zeer groot en dicht bos was en de zandvloed heeft gestuit. Aan het eind van het woud voor de zandvlakte ontstond Endehout. Daar ontstond een dorp met een kapel dat later Udenhout werd genoemd. Het was een dorp met veel opgaand bos, kreupelhout, beemden en waterpartijen afgewisseld met wilde bosanemonen. Bossen en landbouw gingen heel goed samen. Daardoor kwam het grootste gedeelte van de grond in particulier bezit. De aanwezigheid van leem bracht ook de opkomst van steenfabrieken, boomkwekerijen en wegen met boombeplanting. Historische sprokkelingen, Gerard van Leijborgh. Nieuwe Tilburgsche Courant 31-1-1928 Over het gebied der Tilburgen, F.W.Smulders, Kleine Meijerij 1966

Er stonden in Udenhout vooral eiken en populieren bomen. Eikenhout als bouwmateriaal voor woningen, boerderijen, schuren en diverse soorten karren en meubels is tamelijk waardevast. Kanadasche populieren is gewild voor klompen. Dit leidde ertoe dat de houthandel en houtverwerkende bedrijven goed vertegenwoordigd waren. Bedrijven zoals een boomrooierij, een boomzagerij, wagenmakers, stoelenmakers, timmermannen, klompenmakers en kuipers. Ook leerlooierijen zijn verwant aan het hout. De schors van eikenbomen werd fijngemalen en gebruikt voor het looien van leer en dat leidde weer tot het beroep van schoenmaker.

Familiebedrijf in Udenhout Een belangrijke of hoofdverdienste van de welgestelde inwoners en met name de familie van Iersel is gebaseerd op de exploitatie van hout en onroerend goed zoals weilanden. Daarnaast het verstrekken van leningen. Als landbouwer en heerboer bestond de opbrengst van gebouwen en grond uit verpachting, verhuur en verkoop van hout- en grasprodukten. Vanaf 1865 werden bijna jaarlijks rond de jaarwisseling, via de Udenhoutse notarissen A.J. van den Bosch, A.J.van den Heuvel, J.Verkuijlen en Vroemen, openbare verkopingen gedaan van vooral eikenbomen en schaarhout, soms vergezeld van geblekte eikenboomen, masten sparren, kloofmast, berkenbomen, kanadabomen of klaterbomen, esschen, wilgen, mutsaards, hop- en bonenstaken. Een enkele keer werden eiken rabouwtakken, eiken snoeiling, schabben, klippels, uitgegraven knuisten en brandhout verkocht. In de zomer werden tientallen percelen weiland in een openbare veiling door de notaris verpacht voor beweiding of hooigras (voor- en nagras tot half september), met 10 % opgeld. Betaling 6 maanden later en bij nalaten daarvan 5% rente te betalen over de huurschuld. Huurders zijn o.a. Cornelis van Laarhoven, Cornelis Nouwens, Jan Johannes van Rijswijk, Geert Brekelmans, Adriaan van Wagenberg, Adriaan van Riel, Adriaan de Laat, Peter van de Weijer, Andries Verschuren, Johannes Brekelmans, Antonius Brekelmans, Josephus van Weert en Willem de Bakker, allen uit Udenhout. De verkoop werd aanvankelijk ter plaatse gedaan maar vanaf 1880 geschiedt de verkoop in de Udenhoutse herbergen zoals van F.H. van Uden, A. Kuijlaars, W. Witlox, Jan Smits, C. Maas, P. Mutsaers, Fr. de Weijer, Fr. van Rooij, J.C. Sweens, Adr. Van Rooij, Corn. Vercammen, Corn. Witlox en Wed. H. van der Meijden. Het meeste aanbod was afkomstig van Udenhoutse grond o.a. van de Moffenhoef, achter de Vossenhoeve, de Saaikensvelden, de Spekvelden, de Prinsenvelden, het Gommelen, het Eindeke, de Vierbeemd, het Hooghout, de Mortel, de Brandsche steeg, de Asschotsche steeg, de Heusdensche baan en Van den Oeversbosch. Andere plaatsen waren Tilburg, Oisterwijk, Helvoirt en Haaren. Een periodiek optredend verschijnsel was het ontstaan van bosbranden o.a. in 1906, 1914 en 1929, door wegwerpen van een lucifer en kwaadwilligheid. Een deel van de inkomsten kwam van het verpachten van boerderijen waarvan de pacht bestond uit een geldbedrag en het leveren van boerderij producten zoals fruit, vlees of eieren. Enkele boerderijen uit het onroerend goed zijn:

23

*De verbouwde boerderij aan de Groenstraat 92 toen bewoond door P. Bergmans *Bouwhoeve in de Mortel, bewoond door A. van Wagenberg in huur voor f 625,- per jaar. Oisterwijkse Historische Brochurereeks, Deel 4, p. 27

*Boerderij Schoorstraat bewoond door P.Boers *Bouwhoeve op ’t Winkel (Winkelsestraat 4), bewoond door Wilhelm Brekelmans *Boerderij Molenhoefstraat bewoond door P.van Balkom De burgemeesterswoning in de Slimstraat was al in het begin van 1900 verkocht aan Burgemeester van Heeswijk. Begin 1900 waren de pachters van bouwland en enkele weilanden: Mart. Bertens, A. Bouwens, J. Ebben, Corn. Danklof, L. Danklof, W. van Esch, P. Hobbelen, J. Kolsteren, Bart Jansen, Ant. Kuijpers, J. Martens, P. Meermans, C. Schapendonk, J. Verschuren, J. Weijtmans, Corn. Witlox en de eerw. Zusters.

Geldleningen Waar banken ontbreken waarin men zich herkent en vertrouwen heeft, treden de welgestelden van het dorp op als lokale bank. Ze ontvingen ook geld van lokale geldbezitters en leenden het tegen een hogere rente uit aan middenstanders en boeren. Het beleggen in aandelen en obligaties werd belangrijker. Ook de burgemeester Josephus en zoon Willem van Iersel zijn een intermediair voor geldleningen. De boeren beginnen zelf vanaf 1899 een coöperatie, de Coöperatieve Boerenleenbank voor de boerenstand. Met steun van het Bisdom wordt in 1907 voor middenstanders de R.K. Credietvereniging “De Hanzebank” opgericht, voor de geld- en effectenhandel in de provincie Noord-Brabant met het hoofdkantoor in ’s Hertogenbosch. De neef van Willem, Arie, Harrie of Henri van Iersel genoemd, wordt in 1907, kantoorhouder van deze Credietvereniging `De Hanzebank in het ouderlijk huis in de Slimstraat. Willem laat zich in 1908 als lid van de Boerenleenbank inschrijven. De latere koper van het huis Pieter van Dam en ook voorzitter van het bakkersgilde, zit in het bestuur van de Udenhoutse afdeling van de Hanzebank. Pieter van Dam richt met anderen in 1917 de Coöperatieve vereniging Hanzebakkerij op met de naam “Door Eendracht Sterk” (D.E.S.) te Udenhout. Familie van Iersel-von Weijhrother. Er was vriendschap van Willem met Henri van Iersel en zijn zeer katholieke kerkelijk betrokken vrouw, wat Willem zeer aansprak als vrijgezel. Dat leidde aanvankelijk tot verhuizing van Henri van Iersel naar Udenhout en vele conversaties. Daarom wordt hier aandacht besteedt aan de achtergrond van Elisabeth van Iersel-von Weijhrother. De familieleden van Franz Joseph von Weijhrother waren zeer katholieken textielhandelaren uit Wenen, die ca. 1860 op de vlucht waren voor de Pruisen. Ze vluchten eerst naar München en later verder naar Delft. Ze vestigen zich in 1861 in Leeuwarden. Hij huwt daar in 1863 met Hedwiges Joosten en ontving in 1876 het Nederlanderschap. Samen met de familie Joosten beginnen ze een NV Elektrisch Confectieatelier. Er werden 6 kinderen geboren, drie jongens Eduard, Koos en Jan die na een jaar overlijdt en drie meisjes Lisette, Regien en Agnes. De drie meisjes gaan alle drie naar een katholiek internaat in Dongen, de jongens naar een katholieke kostschool in Roermond. Lisette von Weijhrother geboren in Leeuwarden 12 januari 1866 en wonend in Leeuwarden, kreeg begin 1900 een relatie met Adrianus (Arie en roepnaam Henri) van Iersel uit Waalwijk mogelijk door de handel in leer, haar verblijf op het internaat in Dongen, waardoor verbondenheid met het Brabantse ontstond en een vriendschap met de vriendin van broer Jan. Ze schreven elkaar vanwege de grote afstand vele brieven, soms dagelijks. Ze verhuisd in augustus 1903 naar Waalwijk. Ze is 42 jaar als ze trouwt. Ze wonen ca.3 jaar in het bijgebouw van het Patriciershuis van de Van Iersels in Waalwijk. Henri was zeer goed bevriend met zijn neef Willem in Udenhout. Als het huis in de Udenhoutse Slimstraat, het huis van de

24

grootvader van Willem, vrij komt van verhuur nodigt Willem zijn neef Arie uit om daar in te trekken. In 1906 komen ze naar Udenhout en ze krijgen twee kinderen Willem (Waalwijk 1905) en Eduard (Waalwijk 1908). In 1908 laat Willem dit huis verbouwen, zodat een aparte salon ontstaat en een huiskamer met een waranda. Willem, de rentenier, wordt bij de doop peter van Eduard. Willem was vrijgezel en liep in het begin de deur plat. De relatie tussen Willem en neef Arie was aanvankelijk heel goed maar werd geleidelijk problematisch. Na enkele jaren ontstond ruzie tussen de rentenier Willem en Lisette door de botsing van karakters. Voor ome Willem aanleiding om ze uit de erfdeling te schrappen. Lisette wilde liever rust dan geld. Lisette von Weijhrother was ook zeer religieus en alles wat de kerk betrof was zeer belangrijk. Daarin zat ze op dezelfde golflengte als Willem. Maar ze vond geld minder belangrijk dan liefde. Ze had een goede relatie met hun twee dienstboden Antje en Gerda Peijnenburg uit Helvoirt. Ze waren ook betrokken bij de mobilisatie, bij de opvang van kinderen en van Belgische vluchtelingen. De commandant was bij hen ingekwartierd en stro voor de paarden lag in hun schuur. De commandant benoemde hem tot hulpcommandant. Er waren voorstellingen van Nederlandse artiesten die daar muziek maakten en onderdak vonden. Voor de kinderen Willem en Eduard was dat spannend. Lisette was sociaal zeer actief. Ze werd in 1916 door de pastoor gevraagd voor het Liefdewerk ‘Bezoek der kraamvrouwen en zuigelingen’ die goede werken en steun in natura verschaft waar het nodig blijkt. Ze motiveerde haar bezoek als een speciale opdracht van de pastoor, die de geldelijke middelen verschaft. Hij noemde haar Mevrouw Henri van Iersel. In 1919 wordt ze door de pastoor aangesteld als correspondente voor het ‘Liefdewerk tot Bescherming van Dienstmeisjes’. In 1921 wordt in Udenhout een R.K. Vrouwenbond opgericht met als voorlopige voorzitter Mevrouw Henri van Iersel. Ze was vice-voorzitter van de R.K. Vrouwenbond en later president en al vanaf ca. 1920 lid. In 1922 organiseert ze in samenwerking met Dr. Lobach, een moedercursus van zes vrijdagavonden. Dit leidde tot de oprichting van een consultatiebureau in de Pauluszaal voor zuigelingen en kinderen tot 1 jaar. In 1923 wordt in samenwerking met de zusters een cursus naaien en verstellen gegeven. Lisette was betrokken bij de oprichting van het Wit-Gele Kruis in 1924. Op 16 maart 1905 richten burgemeester en pastoor samen een kiesvereniging voor de Tweede Kamer op, als onderafdeling van Waalwijk, met 86 leden. Lisette was in 1929 secretaresse van de R.K. Kiesvereniging in Udenhout. (Haar grootvader Eduard zat in 1879 in het bestuur van de R.K. Kiesvereniging in Leeuwarden). Er werden speciale retraites voor de R.K. Vrouwenbond georganiseerd in het retraitehuis Cenakel in Tilburg. In 1933 waren er ontwikkelingen in het bestuur waarbij de nieuwe secretaresse mej. Sweens zich naar de mening van mijnheer pastoor zeer verdienstelijk maakte. In Januari 1934 trad ze af met een dankwoord van mejuffrouw Mina Sweens. Ze wordt opgevolgd door mevr. Lemire. Mejuffrouw Jacomina Johanna Maria Sweens uit Udenhout was vanaf 1933 secretaresse van het bestuur van de R.K. Vrouwenbond en van de Jeugdcommissie voor de oprichting van plaatselijke commissies van de Katholieke Jonge Vrouwen KJV en Katholieke Jonge Meisjes KJM. In 1936 werd Mina Sweens lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant namens de R.K. Staatspartij, waarvan ze in de afdeling Udenhout secretaresse-penningmeesteresse was. De verhouding tussen Lisette en Mina was blijkbaar niet optimaal en er ontstond jaloezie. Ook pastoor van Eijl stond aan de kant van de eigen bevolking en was geen voorstander van vreemde invloeden. Ome Willem voelde zich gesterkt in zijn gelijk.

25

Henri was een vooraanstaand inwoner en werd daarom ook uitgenodigd door het gemeentebestuur om zitting te nemen in een ere-comité om de plechtige installatie van Burgemeester A.M. de Klerk meer luister bij te zetten. Hij zat ook in 1936 in het feestcomité voor het huwelijksfeest van prinses Juliana. Hij was correspondent van credietvereniging ‘De Hanzebank’ in ´s Hertogenbosch, een onderdeel van de R.K. Vereniging van de handeldrijvende en industriële middenstand, opgericht in 1908, die in 1923 failliet gaat door een bankrun. Na het faillisement van ‘De Hanzebank’ in 1923 werd hij in 1924 correspondent van de Geldersche Credietvereniging. Ook de Udenhoutse firma P.L.J. Rats, fabrikant van Chemische producten gaat in 1923 failliet. Henri had veel geld geïnvesteerd in Russische aandelen, ook voor anderen o.a. veel Friesche boeren waarvoor hij het beheer voerde. Door de opkomst van de communisten werden deze aandelen waardeloos en ging veel vermogen verloren.

Hun zoon Wilhelmus Theodorus Maria van Iersel (Wim), geboren Waalwijk 30 maart 1905, huisarts, huwde 7 november 1940 Maria Godefrida Johanna Verdijk (Puck) geboren ´s Hertogenbosch 25 januari 1909. Wilhelmus overleden Nijmegen 25 maart 1987. Maria overleden Nijmegen 4 aug. 1990. Zij krijgen 7 kinderen, 2 zonen en 5 dochters. (Een ervan is Lieneke Naeff, geboren van Iersel). Hun tweede zoon Eduard Wilhelmus Maria, geb. Waalwijk 5 mei 1908, trouwde 21 november 1939 met P.H.J. Philly van Nieuwkuyk. Hij overlijdt ’s Hertogenbosch 6 maart 1975. Ze kregen 3 dochters. Als de vader van Lisette in Leeuwarden overlijdt komt haar moeder een half jaar later in 1916 bij Harrie en Lisette inwonen. Ze overlijdt twee jaar later in Udenhout in 1918 in Huize Felix. Weldaden van Willem Willem ondersteunt met zijn vermogen veelvuldig de in zijn ogen goede initiatieven en noden. Vooral voor de kerk en missie. Na het overlijden van zijn vader in 1901 schenkt hij aan de Kerk in Udenhout f 1000,-. De fraterschool krijgt f 500,- en de Zusterschool ook f 500,-. Voor de fanfare Moed en Volharding schenkt hij in 1905 een muziekkiosk op de plaats van de oude kapel, naast het gemeentehuis en tegenover zijn huis, om die soms weg te lokken van hun gastheer in het kasteel. De houten kiosk op de plaats van de vroegere kapel werd gebouwd door de aannemer P. van de Plas.

Willem wordt erelid van de H. Familie en schenkt haar in mei 1911 een vaandel, vervaardigd door de kunstschilder en paramentenhandelaar Adrianus Johannes van de Wiel in Breda, opgericht in 1905. Het vaandel is aan de voorzijde zwart van kleur met een medaillon in kleur van de H. Familie en de tekst: ‘H. Familie onze toevlucht’. De achterzijde die groen van kleur is met enkele bloemversieringen draagt de tekst: ‘H. Familie onze steun gedurende het leven’. Gerardus van Iersel, geboren Udenhout 1829 was in 1867 gehuwd met Maria van de Wiel uit Oisterwijk. In 1909 schenkt hij f 2500,- aan het Udenhoutse Gasthuis, dat een half jaar later door de gezondheidscommissie voor de leefomstandigheden wordt afgekeurd. In 1912 krijgt het Liefde Gesticht f 2500,- aangeboden. Tijdens de mobilisatie van 1914-1918 werd er in de manege van Willem paardrijden geoefend.

Elk najaar als het fruit rijp was werden twee grote wijnmanden met de beste appelen naar de pastoor gebracht. Pastoor van Eijl zei dan altijd: ‘Tinus wat zijn dat mooie appelen en zeg maar tegen Mijnheer dat ik hem zal komen bedanken’. Willem zei: ‘Willen we een wedden dat hij niet komt bedanken?’ Toon wedde met Willem om een gulden, want wat de pastoor zei

26

was aan geen twijfel onderhevig. Een jaar later zei Willem: ‘Ik hou zaterdag een gulden van je loon (f 7,-) af , want de pastoor is niet geweest. Volgens een in memoriam van een S.V.D pater was hij voor zijn pachters een gemoedelijke joviale gastheer, altijd hun belangen indachtig en lief en leed met hen delend. In economisch opzicht de beste grondheer die men zich kan indenken. Een Franciscanes van het Apostolaat van het Gebed schrijft in haar ‘in memoriam’; Hij placht in vertrouwen te zeggen: “Ik voel me verplicht het goede te doen omdat God mij de middelen heeft gegeven”. En niet alleen gaf hij kwistig zijn geld aan diegenen die voor een edele zaak hun hand kwamen ophouden, maar met welk een fijngevoeligheid wist hij de noden te voorzien en hun zorgen te lenigen. Hoeveel keer, op zijn eenzame wandelingen, heeft men hem niet heimelijk een arme woning zien binnengaan. En de giften die hij er neerlegde zijn slechts bekend aan diegenen die deze ontvingen. Hoe vaak ook - heeft hij niet zijn dienstbodes- bladen met etenswaren die goed verborgen waren, in de avondschemering naar families waar hij ellende vermoedde gestuurd. Toen tuinbaas van den Bersselaar eens ernstig ziek was, waarschijnlijk tijdens de spaanse griep in 1918 zorgde Willem ervoor dat broeder Isidorus uit Huize Overdonk in Dongen acht nachten en nog dagdelen kwam om op hem te passen. Hij herstelde dankzij de goede zorgen. Er was geen sociale voorziening van de overheid, wel bestond er de armenzorg van de kerk, zoals de Vincentius vereniging. Daardoor werd er regelmatig een beroep gedaan op de beter gesitueerden en de kerk.

Soms gaat achteraf het geweten spreken en wil men de keizer geven wat hem toekomt. Willem schenkt meerdere studiebeurzen van f 5000,- voor priesterstudenten. In het jaar voor zijn overlijden stuurt hij nog een gift van f 1000,- aan het Wilhelmusfonds voor de arme Kerken in het Bisdom ’s Hertogenbosch. 7 Religieuze leven van Willem van Iersel

Familiecultuur Willem kwam uit een zeer welgesteld en religieus burgemeestersgezin en een zeer religieuze familie met veel Rooms Katholieke priesters. Dat leidt niet tot veel nageslacht maar wel tot een historische erfenis van een religieuze mentaliteit. De kerk is voor hen de plaats van de verborgen God met mensen die het beleid van God over het mensenbestaan willen dienen en uitdragen als een Missio Dei. Hij had een thuisgevoel bij de religieuze elite van priesters en kloosterlingen. Er werd naar hem opgezien als “meneer Willem”. Wilhelmus van Iersel (1800), de grootvader van Willem, was kerkmeester van 1842 tot 1858 In 1853, bij het herstel van de Kerkelijke Hiërarchie, is Joseph van Iersel, de vader van Willem, 22 jaar en wordt later de burgemeester. Hij en zijn broers en zussen gaan mee in de opbouw en het herstel van de katholieke zuil. Dat doen ze door priester en zuster te worden en het doen van schenkingen o.a. voor het oprichten van liefdadigheidsinstellingen. Joseph schenkt in 1861 en 1864 totaal f 13.400,- voor de bouw van huize Felix voor de verpleging en verzorging van ouden van dagen. Dat wordt in 1864 geopend voor de verpleging en in 1869 aangevuld met een meisjesschool. In 1887 schenkt hij een gebrandschilderd raam voor de Lambertuskerk en is weldoener voor de oprichting van een jongensschool met f 1.600,- . Andere leden van de familie van Iersel, zoals van de Loon op Zandse tak, waar zijn moeder van afstamt, deden ook schenkingen aan de kerk. Weduwe Heijliger van Iersel-van Abeelen f 200,- voor de preekstoel, Joseph Heijliger van Iersel f 225,- voor twee beelden voor de zijaltaren, Arnolda Heijliger van Iersel f 3480,- voor het hoogaltaar. Aan twee priesterzonen Johannes en Arnoldus in Den Dungen en in Waspik werd door hun moeder een preekstoel geschonken.

27

Volgensde Memorie van successie gaf zoon Joseph Heijliger van Iersel ook veel leningen aan mensen in de regio en wel 135 stuks met een totale waarde van f 87.795,-. De emanciperende katholieken die zo lang zijn onderdrukt zijn overtuigd van het eigen gelijk en zijn strijdvaardig. Het heilig vuur van de R.K. God en R.K. kerk moet zegevieren. De regels zijn er voor alle gebieden en ze zijn duidelijk, ook in Udenhout. Er is een nieuwe Waterstaatskerk met pastoor Cuijpers en later pastoor van Eijl die 19 jaar professor is geweest aan het seminarie in St.Michielgestel. Ook is er een landelijke organisatie van kerken en bisschoppen zoals bisschop A. Godschalk (1819-1892) en W. van de Ven (1834-1919). De kerk werd het hart van de gemeenschap. Willem had een sterke interactie tussen de kerkwereld met devoties en klerikalen en een zeer beperkte interactie met het Udenhoutse verenigingsleven. Hij werd gewaardeerd om zijn joviale en aangename karakter en zijn simpele en gemakkelijke omgang. Hij was altijd de gangmaker van het feest, en hield van vreugde en een goed gesprek. Willem was de enige zoon in de welgestelde familie van Joseph en Maria d.w.z. van de burgemeester Joseph van Iersel en Maria van Oorschot uit Eindhoven. Hij was gewoon elke dag ter communie te gaan. Hij was geïnteresseerd in heiligenlevens en de geschiedenis vooral van de kerk en schaft daarvoor de 5 boeken van L.H.C. Schutjes aan ‘Geschiedenis van het bisdom ’s Hertogenbosch’. Schutjes was R.K. priester en pastoor van Orthen in 1870 en geschiedschrijver. Deze boeken vermaakt hij bij zijn overlijden aan ‘zijn’ klooster. In deze boeken worden vele parochies en kerkvoogden o.a. bisschoppen, pastoors en kapelaans genoemd. Bij de beschrijving van gasthuizen, kloosters, wees- en geefhuizen worden vaak de stichters die geld gaven genoemd. Aparte aandacht is er voor beurzenstichtingen en er is een hoofdstuk over seminaries en de bezorgdheid der kerk om de priesters in onschuld te bewaren en met degelijke kennis uit te rusten.

Hij was een goede gastheer en ontving zijn gasten met een exquise tafel en goede wijnen. Hij dronk graag een borrel of een glas wijn met zijn vrienden van de jacht en de elite van het dorp. Hij had ook een goede verstandhouding met zijn pachters en huurders. Buiten deze gelegenheden leefde hij privé het meest eenvoudige leven dat men zich kan voorstellen. Het enige genoegen dat hij zich gunde was het gebruik van tabak, dat algemeen gangbaar was. Willem was een liefhebber van de pijp en had die ook altijd bij zich. Van zijn moeder, de dochter van een tabaksfabrikant, had hij de gewoonte geërfd om de rook van een sigaar en een pijp te waarderen.

Hij omschreef zijn eigen ontwikkeling tussen stabiliteit en dynamiek als zijn hobbies, aanvankelijk in de wildjacht en paardrijden, daarna autorijden en tenslotte de missionaire ontwikkeling omdat hij toen pas het geven had geleerd. Deze Willem bleef ongehuwd maar hij was uiteindelijk gehuwd met de kerk en haar ontwikkeling voor de verspreiding van het geloof. Door de religieuze opvoeding en betrokkenheid en voeding door retraites werd hij geraakt door de noden in de wereld en wilde met zijn vermogen daar iets voor doen. Hij ontving ook regelmatig gasten zoals Mgr. Pompen, de magister van het Lambertusklooster en pater Constantinus kapucijn uit Langeweg. Zijn huis werd een aantrekkingspunt voor allerlei mensen met goede doelen die hun hand kwamen ophouden. Retraites en andere geestelijke oefeningen Hij koesterde een grote belangstelling voor de retraites. Hij ging regelmatig op retraite, aanvankelijk naar Steijl en later naar Vught. Bij een retraite houdt men zich enige dagen uitsluitend bezig met zijn eeuwige belangen; men is aan het gewoel van de wereld onttrokken; men leert de toestand van het geweten beter kennen en de waarde van de tijd in betrekking tot

28

de eeuwigheid waarderen. Versterkt in het geloof, met een kalm en gerust geweten en gewapend tegen vele gevaren die het zielenheil bedreigen, sluit men de heilrijke dagen. Willem raakt door de opleiding bij de Jezuïeten en de jaarlijkse retraites onder de indruk van de missiegeest van de paters van het Goddelijk Woord. Hij treedt steeds meer in dienst van de realisering van het Woord van God en schoonheid.

Hij deed ieder jaar zijn retraite aanvankelijk alleen in Steijl en later in het retraitehuis Loyola in Vught. Hij maakte indruk op zijn mede-retraitanten door de godsvrucht en nauwgezetheid waarmee hij alle geestelijke oefeningen meemaakte. Doch hiermee was hij niet tevreden, wilde ook na de opening van Huize Loyola, dat zijn pachters en personeel van deze zegenrijke instelling gebruik zouden maken en wel op zijn kosten. Uitgenodigd werden zijn mannelijk personeel en hun jongens boven de 16 jaar. Alle boeren van zijn huurbedrijven met hun zoons en knechten of inwonende ongetrouwde ooms. Men ging er graag elk jaar naar toe, want het eten was er beter dan thuis en men hoefde drie dagen niet te werken. Hij zelf ontbrak er natuurlijk ook niet. En zo zag men hem dan aan het hoofd van zijn pachters en personeel in het retraitehuis van de Jezuïeten in Vught, om daar samen hun godsdienstig leven te vernieuwen; een schitterend voorbeeld van eigen godsvrucht maar ook een van echt christelijk gemeenschapsgevoel en apostolische ijver voor het geestelijk welzijn en de eeuwige belangen van zijn medemensen. Op de laatste dag kwam de kapelaan uit Udenhout de retraitanten afhalen en werd er een foto gemaakt waar allen opstonden. Hij wilde niet beheerst worden door zijn bezittingen. Hij wilde de toegang tot de hemel verzekeren, door de moeilijke weg van het loslaten te gaan om de naaste lief te hebben als jezelf (Mt. 22,39 en Lc.10,27). En naar het evangelie van Mattheus (19,21) over de rijke jongeman ‘Als je volmaakt wilt zijn, ga dan, verkoop alles wat je bezit en geef het aan de armen; dan zul je een schat in de hemel bezitten’. Liefde wil zich verbinden. In 1912 is er een Eucharistisch Congres in Wenen, het onzinkbare schip De Titanic vergaat en komt pater Cramer S.J. in Udenhout preken voor een bijdrage aan het te bouwen retraitehuis in Vught. Een jaar later komt pater Cramer nog een keer preken voor de introductie van retraite-penning. Pater Cramer is de pionier van het retraitewerk in Nederland en stichter van Huize Loyola in Vught in 1913.

29

Retraitegroep Huize Loyola in Vught 1920. Willem zit vooraan naast de retraiteleider pater P.v.d.Hoven. Geheel rechts kap. A.J.Verhagen.

Wie herkent zijn familie? De namenlijst van 62 inwoners Udenhout met hun leeftijd in 1920; W. de Bakker 33, Lamb. van Balkom 21, P. van Balkom 27, P. van Balkom 19, Ant. Beerens 19, Jo Bergmans 19, P. Bergmans 62, J. van Berkel 17, M. van den Bersselaar 51, M.J. Bertens 58, W. Bertens 19, Jo van den Boer 74, Jos Brekelmans 30, P. Brekelmans 24, P. Brekelmans 33, Adr. Broeders 63, L. Danklof 46, W. van Gorkum 54, J. van Gorp 37, J. van Groenendaal 27, M. van Groenendaal 23, W. van Iersel 54, Alph. Jansen 62, C. de Jong 30, H. de Jong 70, P. de Jong 26, H. Kroot 35, Ant. Kuipers 18, Joh. van de Laak 19, W. van Laarhoven 65, Jostinus van Lamoen 67, Adr. van de Loo 19, J. Martens 22, G. Mattijsen 17, G. van de Meijden 20, P. Oerlemans 52, J. van den Oetelaar 18, G. Pijnenburg 19, Jac. Pijnenburg 26, J. Pijnenburg 63, A. van de Plas 27, Jan van de Plas-Heijmans 54, F. van Roessel 28, J. Schapendonk 21, P. Jos. Schapendonk 31, C. Schoonus 50, Engelbert Schoonus 55, J. F. Simons 22, Petrus van Strijdhoven 47, Adr. Swaans 52, Joh. Swaans 19, P. Snoeren 21, Jac. Teurlings 49, A. Verhoeven 50, A. Verkammen 68, G. Vermeer 32, H.J. Vermeer 19, C.H.M. Veroude 26, W. van de Voort 27, Fr. van de Weijer 64, G.A. Weijers 81, Jo Witlox 26 en kapelaan A.J. Verhagen en pater P. van den Hoven S.J. Uit Enschot aanwezig F. van Antwerpen 25, C. van Gool 55 en H. van de Pas 51. Uit Haaren aanwezig Chr. Pijnenburg 31. Aanwezig personeel van Willem zijn M.van den Bersselaar en W. van Gorkum. Aanwezige huurders o.a. P. Brekelmans 24, zoon van W. Brekelmans en Hendrika de Werdt, P. van Balkom en P. Bergmans Studiebeurzen De hoofdfactor in zijn godsdienstig leven en streven was zijn belangstelling, zijn liefde en zijn ijver voor het missiewerk. Dat nam toe met de leeftijd. Het werk van de missie had hij voor het eerst leren kennen in het missiehuis in Steijl bij Venlo, waar ieder jaar retraites werden gehouden. Pater Arnold Jansen uit Goch (1837-1909), stichter van de missionarissen in Steijl in 1875, zaaide bij hem een zaadkorreltje van de apostolische geest dat bij hem groeide en in de loop der jaren een boom werd en die zulke rijke vruchten voor de missie zou voortbrengen. Dat zaadkorreltje was het begin van het Johannes evangelie ‘In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God’. Hij stichtte talrijke studiebeurzen voor de opleiding van missionarissen. (Kroniek H. de Beer SVD)

30

Persoonlijke devotie De bron waaruit de menslievendheid en weldadigheid voortkwam, was Willems innige, diep in zijn godsdienstige overtuiging gewortelde godsvrucht. Voor alles toonde hij zich een vereerder van het H. Hart. De eerste vrijdag van de maand was voor hem een dag van devotie. Hij liet zich dan door zijn chauffeur naar het missiehuis van de witte paters ‘St. Charles’ in Esch, van de Sociëteit Afrikaanse Missies (S.M.A.) brengen waar op die dag in de kapel van de Witte Paters van kardinaal Lavigerie, het H. Sacrament uitgesteld stond. Van jongs af was hij gewend aan het veelvuldig ontvangen der H.H. Sacramenten, waaronder de dagelijkse H. Communie. Adrianus van Iersel geboren Esch 12 maart 1837, gehuwd met Lucia de Werd verkoopt in november 1894 heidegrond aan de Witte paters voor de vestiging van een klooster voor de Witte Zusters in Esch. De Kleine Meijerij jrg. 46-nr.3-1995 Wat in zijn godsdienstig leven de aandacht trok, was zijn ongewone gebedsijver. Het hele jaar door was hij vroeg uit de veren. Zelfs op de kortste en koudste winterdagen stond hij steeds vóór vijf uur op. Als hij zich gewassen en geschoren had knielde hij neer op zijn bidstoel in de slaapkamer voor zijn ochtendgebed tot hij het Angelusklokje hoorde. Ofschoon de eerste H. Mis pas om half zeven begon, was hij al om zes uur in de kerk om zich op de H. Communie voor te bereiden. Hij ging na de Mis naar huis om een kop koffie te nemen en ging dan weer terug naar de Mis van half acht. Na zijn thuiskomst en het ontbijt begaf hij zich naar zijn ‘kantoor’ waar men hem vaak weer in gebed kon aantreffen. Voor elke dag in de week had hij een dagorde gemaakt en daarin bepaald welke voornemens hij ten uitvoer wilde brengen en voor welke intenties hij zich had voorgenomen om te bidden. Willem ging elke dag bij de pastoor biechten. Een zoon van tuinman van den Bersselaar, die misdienaar was, werd weleens ingeschakeld om te zorgen dat Willem als eerste aan de beurt was. De misdienaar zorgde er dan voor om voordat de koster uit huis ging, hij aan de deur stond van de sacristie. Ze gingen dan samen de kerk in en als de mensen binnen kwamen zat hij op zijn post die hij aan Willem over droeg. Allen waarmee hij een bijzondere relatie onderhield werden met name genoemd. Als hij uitging liep hij eerst nog even de hal in om voor het Mariabeeld met de zilveren kandelaars een paar Weesgegroetjes te bidden. Ook het einde van de dag was weer op een bijzondere wijze aan het gebed gewijd. Temidden van zijn dienstpersoneel bad hij zelf het rozenhoedje voor. Gedurende de oorlog 1914-1918 en tijden andere nare tijdsomstandigheden zoals de Belgische opstand door de Duitse inval, en de moord op de Tsarenfamilie in Rusland in 1918, werd het rozenhoedje tot een rij van gebeden met verschillende intenties uitgebreid, zodat de medebidders vaak dachten dat er helemaal geen einde aan zou komen.

Bidden met bidsnoeren en met kerkboeken Bij het bidden van de rozenkrans of het rozenhoedje, dat is een derde rozenkrans, wordt gebruik gemaakt van een bidsnoer met 50 (5x10) eivormige of kogelvormige kralen voor de Weesgegroeten en 5 kralen voor de Onze vaders. Ze zijn gemaakt van zilver, barnsteen, palmhout of glas. Deze zijn onderling verbonden door een zijden of linnen draad of een draad van zilver of koper. De eindversiering bestaat uit een kruisje met of zonder crucifix. Soms worden er nog penningen van een bedevaaart of medailles met Maria of het H. Hart aangehangen. Het bidsnoer wordt vaak gezien als een sieraad. Ieder Onze Vader wordt vergeleken met een grote roos en ieder Wees gegroet van de engel, met een kleine roos. Zo vormt het bidden daarvan een krans van rozen. Bij de plechtige Communie in 1914 van de zoon van zijn tuinman, Antoon van den Bersselaar gaf hij een rooms missaal in leer met goud op snee en een persoonlijke aantekening.

31

Het bidden was voor hem een behoefte en hij steunde het Apostolaat van het Gebed, dat hem na zijn dood memoreerde in hun tijdschrift. In het bijzonder bad hij veel voor het werk der Missiën. Tijdens de Bokseropstand in 1900 worden missionarissen en Christenen vermoord. In zijn gebedenboek vond men na zijn dood zelfgemaakte gebeden voor de Missiën van Flores, Java. Oeganda en Mongolië. In een dagorde zoals aanbevolen door de Jezuïten vermelde hij zijn intenties en goede voornemens. Daarin stond o.a. zijn geestelijke wilsbeschikking: “Ik wil mij moeite geven mijn eigenliefde en mijn tong te bedwingen. Ik wil mij geweld aandoen alle menselijk opzicht te verachten. Ik wil alle wederwaardigheden van het leven geduldig verdragen, tot uitboeting van mijn zonden. Ik wil leren mijn eigen weldaden te verzwijgen. Ik wil vóór mijn overlijden nog veel goed doen voor Onze Lieve Heer, maar zonder eigenliefde en zoveel mogelijk in stilte. Ik wil veel bidden voor orde, vrede en liefde onder alle mensen op de hele wereld”. Hij zal ongetwijfeld in 1900 ook gebeden hebben voor Marietje Kessels die in een kerk in Tilburg vermoord werd gevonden en veel aandacht kreeg..

Heilig Hartverering De verering van het H. Hart van Jezus werd met plaatsingen van H. Hartbeelden in de huisgezinnen, in kerken, in fabrieken en in de openbare ruimten gestimuleerd. Pastoor van Eijl voerde in in juli 1904 de H. Hartdevotie in op de eerste vrijdag vn de maand. Het H. Hartbeeld in de kerk wordt versierd met 4 levende of kunstboeketten en kaarsen. En men kan ’s morgens vanaf zes uur biechten. Ook in de openbare ruimte verschenen grote H. Hart beelden met plechtige inwijdingen of intronisaties. In 1920 werd in Tilburg ook een H. Hartbeeld op de Heuvel geplaatst. In 1920 had in de fabriek van de firma A. en N. Mutsaerts in Tilburg een plechtige intronisatie van het H. Hart plaats gehad, nadat het hele personeel een H. Mis had gevolgd in de parochiekerk. Met speciale gebeden, gezang en toespraak voor de inhuldiging en toewijding aan het H. Hart. Ook in vele huiskamers werden H. Hartbeelden geplaatst. In Huize Assisië ofwel Prisma is in 2012 nog het H. Hartbeeld in de tuin gerestaureerd. In de gebeden en boeken lag het accent op de tekortkomingen van de mens en de noodzaak van eerherstel.

Via allerlei media en acties werd de verering van en toewijding aan het H. Hart gestimuleerd.

Bedevaart Ieder jaar ging hij alleen of in gezelschap ter bedevaart naar een aan de H. Maagd toegewijd heiligdom. Hij vond het dan een eer om als misdienaar te helpen. Bezoek kon gebracht worden aan Lourdes of aan naburige Mariaplaatsen zoals ’s Hertogenbosch, de Zoete lieve Moeder, Handel, de toevlucht in elke Nood, Aarle-Rixtel, de Zetel der Wijsheid, Oirschot, de Troosteres der Bedrukten, Oisterwijk de Vreugderijke O.L.V. ter Linde, Meerveldhoven, O.L.V. ter Eik, Elshout, de Wonderbare Moeder, Uden, Lelie onder de Doornen, Ommel bij Asten, de Toevlucht in elke Nood, Scherpenheuvel, Kevelaar, Roermond, Meersel-Dreef, Tilburg de Hasseltse kapel en Molenschot. Hij ging per trein, auto of de fiets. In al die plaatsen is een wonderbeeld aanwezig waar over verhalen van redding en troost de ronde doen. Ter plaatse worden processies gehouden met vaandels en lofliederen gezongen. Ook worden er veel kaarsen opgestoken voor goede intenties en worden er schenkingen gedaan voor versiering, exvoto’s of onderhoud.

Hij was een tijdgenoot van Peerke Donders (1809-1887) en Frater Andreas (1841-1917) en Monseigneur Willem de Bever (1830-1919) allen met Udenhoutse wortels. De moeder van Willem de Bever is Anna van Iersel (1798-1868), dochter van Cornelis van Iersel en Cornelia Berkelmans. Hij was ook een tijdgenoot van de Rooms Katholieke architect P.J.H. Cuijpers (1827-1921), van Jan Toorop religieuze kunstschilder o.a. van een triptiek “Het Woord is

32

vlees geworden” en van de schilder en fotograaf G.H. Breitner (1857-1923) met aandacht voor de arme kant van het dagelijkse leven, zoals ook Theo van Gogh (1853-1890).

8 Kloosterstichting en schenkingen

Grond voor een klooster Willem had een ideaal om zelf een klooster te stichten. Hij deed alle moeite om op zijn grond van 25 hectare met een hoeve in Het Laar in Helvoirt een klooster te realiseren. De vurige wens was ontstaan door zijn vele contacten met de missiecongregatie van de S.V.D., Missionarissen van het Goddelijk Woord in Steijl en Uden, door de gehouden missies in Udenhout en zijn retraites in Steijl. Het was ook in de geschiedenis van kloosterstichtingen niet vreemd en vele waren hem daarin voorgegaan. Het Groot Laar is een buurtgemeenschap met ontgonnen loofhoutbos, vroeger gemeentegrond en hoogveen geweest. Het ligt in de gemeente Helvoirt nabij het Udenhoutse Klein Laar met de Hooghoutseweg. Het veengebied sluit aan bij de Brand in Udenhout. Hij deed in 1916 een aanbod aan de Pater-generaal Blum van de S.V.D. in Steijl. Dat werd aanvankelijk afgewezen. Kapucijnenklooster Toen deed hij in 1919 een voorstel aan pater Constantinus van het klein seminarie in Langeweg van de kapucijnen. Deze had Willem eens opgezocht, op zoek naar een geschikt terrein voor een studiehuis voor theologie en filosofie. Hij werd huisvriend en vertrouwensman. Maar de kapucijnen konden het aanbod op die plaats, na overleg met het Bisdom, moeilijk aannemen om tevens als parochiekerk voor de Biezenmortel te kunnen dienen. Constantinus vroeg naar gronden in den Biezenmortel, maar die had Willem niet en ruilen met de grond in Helvoirt wilde hij niet, want dan was het niet ‘zijn’ grond. Hij probeerde nog een voorstel samen met de Udenhoutse kapelaan Mooren en de directeur van de steenfabriek Udenhout de heer C.B. Mols om het klooster op zijn grond bij Quatre- Bras te krijgen maar dit voorstel mislukte. Burgemeester van Heeswijk kwam in aktie om door een bedeltocht door de Biezenmortel met schenking, ruil en verkoop een aaneengesloten stuk grond te verkrijgen en het lukte. In juli 1919 konden de kapucijnen aan Willem melden dat het bisdom toestemming had gegeven voor de vestiging van het kapucijnenklooster met een openbare kerkfunctie. Willem schreef terug “Ik zal trachten met Gods hulp dit kruis te dragen. Uw aanbod om morgen een H. Mis voor mij te lezen zal daartoe een krachtige aanstoot geven. Bij deze mijn hartelijke dank. Om U echter een bewijs te leveren dat deze geschiedenis onze vriendschappelijke verhouding geen schade gedaan heeft, heb ik besloten binnenkort in het kapucijnenklooster Langeweg een studiebeurs te stichten van f 5000.-. De bouwgrond was verkregen door geldschenkingen van de boerenbevolking en medewerking van de grondeigenaren voor de grondtransacties. De eerste steen van het kapucijnenklooster kon in 1920 worden gelegd door de burgemeester Henricus van Heeswijk. Daarbij was ook Willem van Iersel aanwezig. Hij was indirect de stimulator voor de komst van het Kapucijnenklooster. De ingebruikname volgde in 1921.

Missiehuis St. Lambertus Toch was Willem wat teleurgesteld en ging nu vaker naar Uden. Hij stelde de grond in het Laarsch Broek opnieuw beschikbaar aan de S.V.D. In 1920 werd er van het aanbod gebruik gemaakt en met het graven van de fundamenten en de betonfundering. Hij koopt in dat jaar op 9 april nog grond bij voor aansluiting op de openbare weg van de erfgenamen van C. Piggen. En met Kerstmis werd door Willem verlof gevraagd voor het planten van vier rijen beuken naar de hoofdingang. Tevens gaf hij de wens te kennen, dat hij na zijn dood op het kerkhof van het missiehuis begraven wilde worden. Als architecten werden ingeschakeld Joh. H.

33

Martens Jr & C. Kramer uit Oosterhout. De deuren ramen en vensters werden vanuit Steijn gemaakt en geleverd. Op 21 augustus 1921 werd de H. Mis voor het eerst gevierd aan een noodaltaar. Het noviciaat begon in September. In 1922 werd nog grond bijgekocht van het kerkbestuur van de Katholieke Kerk St. Nicolaas in Helvoirt met pastoor Henricus Maria van Onzenoort, voor het bos achter het klooster. Kadastraal D 2523 en dit werd rechtstreeks door de overste van het Missiehuis gekocht.

Ook bisschop A.F. Diepen, voorheen rector van de bisschoppelijke kweekschool voor onderwijzers, was met stichting van het missiehuis zeer ingenomen. Maar er werden wel voorwaarden gesteld om de parochiebelangen te beschermen. Het is geen openbare kapel en er is dan ook geen doopvont. Mensen uit de buurt mogen niet deelnemen aan de kerkelijke diensten. De paters mogen geen geld of goederen in natura inzamelen en geen bezoeken afleggen, die niet door beleefdheid of huishoudelijke belangen worden gevraagd. Tevens zullen de paters streven naar een goede verstandhouding met de seculiere geestelijkheid en zich streng onthouden aan inmenging in de parochiële zaken. Een enkele keer waren er problemen over het niet naleven van het contract. Willem schreef na deze goedkeuring “Wie van ons zal nu het blijdste zijn; de paters van Steijl of ik? Deze vraag is zeer moeilijk te beantwoorden. Enfin we zullen het maar aan O.L. Heer laten blijken door zijn zegen op het werk te blijven afsmeken”. Voor de naamgeving deed hij aanvankelijk zelf het voorstel van Petrus Claver, een missiepater. Petrus Claver was een Spaanse jezuïet die in Columbia onder slaven werkte. Hij werd in 1888 heilig verklaard door Paus Leo XIII en in 1896 uitgeroepen tot patroon van de missie “onder de zwarten”. In overleg met Willem werd St. Lambertus die ook de patroon van de kerk van Udenhout was, als patroon voor het missiehuis gekozen. De S.V.D. vond de naam van een missiepater van een andere orde minder geslaagd. Het klooster werd gebouwd door de Udenhoutse aannemer Adrianus Brekelmans volgens een ontwerp van het architectenbureau Joh.A. Martens jr. en C Kramer uit Oosterhout. Voorlopig werd afgezien van de bouw van een afzonderlijke kapel begroot op f 25.000,- á f 30.000,-. Deze werd pas in 1930 ingewijd. Wel biedt hij aan om 4 rijen beuken te plaatsen vanaf het missiehuis naar de straat te Helvoirt. Die zijn in 1921 geplaatst. Het klooster voor ’t noviciaat en filosofie werd geopend onder leiding van de rector pater Fr. Ariaens. Na een bezoek aan het Liefdegesticht Huize Felix te Udenhout samen met de rector van het nieuwe missiehuis, bood hij nog een schilderij aan van het H. Hart, vervaardigd door zuster Alacoque. Tevens deed hij het verzoek om na zijn dood op het kloosterkerkhof begraven te worden. Vervolgens schenkt hij nog aan het klooster:

- Misgewaden voor de kapel f 300,-. - Beelden van het H. Hart, Maria, St. Joseph en St. Aloysius. - Een beeld van St. Lambertus bij de ingang. - Een luidklok uit Aarle-Rixtel. - Een harmonium f 100,-. - Zijn aandeel van het fruit van een boerderij in Haaren. - Een hotelinboedel met een groot fornuis. - Brood en koek voor de dag van de opening van bakker Van de Ven uit Udenhout. - Op een verkoping kocht hij, uit de nalatenschap van burgemeester van Heeswijk

zitbanken en een strandstoel voor f 100,-. Tevens verzorgde hij voor de fraters een hokje voor de eekhoorns.

- Op 24 november 1922 sprak Mgr. Floris over zijn Flores-missie. Willem schonk hem een prachtig groen kazuifel.

Pauselijke onderscheiding in 1921

34

Voor al zijn missieactiviteiten en milddadige ondersteuning, werd hij op verzoek van Wilhelmus Kardinaal van Rossum (1854-1932) en het Hollandse Vicariaat van Guyana op 31 juli 1920 door paus Benedictus XV benoemd tot Ridder in de orde van de H. Gregorius de Grote. Met de reden dat hij heel ijverig de belangen van de opkomende missies behartigd heeft en vooral de missionarissen en de zusters van het genoemde Vicariaat milddadig ondersteund heeft. Deze onderscheiding aan de geliefde zoon bestaat uit een blauwe medaillon met aan de voorzijde in goud de afbeelding van de Heilig verklaarde paus Gregorius op een rood geëmailleerd gouden achthoekig kruis, met gouden ballen op de acht punten. Het geheel hangt aan een rood zijden lint met brede gele biezen en wordt traditioneel links gedragen. Het wordt verleent voor ‘onwankelbare trouw’ aan hen die opmerkelijke verdiensten hebben geleverd voor geloof, kerk of maatschappij in kerkelijk verband. Ander bekende Nederlanders in de Orde zijn de architect Pièrre Cuypers, Frits Philips en de dichter Gabriël Smit. Voor het mogen aannemen van vreemde eretekens is toestemming van de regering nodig vanuit de veronderstelling dat men in vreemde dienst treedt. Die werd hem bij koninklijk besluit van 10 maart 1921 verleend. In Udenhout zijn meerdere lagere pauselijke onderscheidingen uitgereikt. Mgr. Willem de Bever was ‘Geheim Kamerheer van de Paus’ in 1903 en burgemeester H.W.A van Heeswijk kreeg het gouden erekruis ‘Pro Ecclesia et Pontifice’ in 1913. In 1869 was er al een onderscheiding voor de metselaar Adr. Merkx, geboren Udenhout 1837, hij kreeg het kruis ‘Fidei et Virtuti’ (medaille voor de verdediging van Rome). Waarschijnlijk was hij een pauselijke zouaaf geweest. In dat zelfde jaar werd de zouaaf Jan de Bree, geboren Udenhout 27 januari 1840, zoon van de dagloner Jan de Bree en Hendrica van Broekhoven, gewond in de slag bij Mentana met de troepen van Garibaldi. Weekblad van Tilburg 27-2-1869 en 16-11-1867

De enig andere zouaaf uit Udenhout was Johannes van Wees, geboren Udenhout 22 september 1839, zoon van de horlogemaker Thoon van Wees en Petronella Witlox. Openingstoespraak van Willem Op 21 augustus 1921 werd in de voorlopige kapel de eerste H. Mis gelezen. Na afloop daarvan sprak Willem bij het ontbijt: “Zeereerwaarde pater-rector, eerwaarde fraters, broeders, en novicen. Nadat hedenochtend Onze Lieve Heer in zijn H. Sacrament u allen heeft verwelkomd en bezit heeft genomen van zijn nieuwe missiehuis en we hem tevens gebeden hebben om hulp en zegeningvoor deze nieuwe stichting, kan ik niet nalaten, ja voel ik mij gedwongen u een ‘hartelijk welkom’ toe te roepen. De ogenblikken die de goede God mij heden heeft laten beleven, wees er allen verzekerd van, zijn een der gelukkigste van heel mijn leven. Gods leiding kenmerkt zich in alles; maar toch zijn er wegen waarlangs Hij mij, met zichtbare hand geleid heeft en daarom zijn deze ogenblikken voor mij nu zo verblijdend omdat ik hierin het grote werk van Gods Voorzienigheid kan zien, waartoe ik, nietig mens, als middel in Gods hand werd uitverkoren. Aan Hem, aan wie alle eer toekomt, daarom mijn nederige diepgevoelde hulde en dank. En een tweede reden van ongekende blijdschap vind ik in het feit, dat in dit huis de grondslagen worden gelegd voor ware missie-actie en heldhaftige missiegeest, omdat een noviciaatshuis met recht de naam mag dragen van een kweekschool voor deugden, die de religieuzen van een congregatie sieren. En nog temeer verheugt het mij op dit moment omdat het hier de congregatie betreft van de grote pater Arnold Janssen (werd in 2003 heilig verklaard), wiens deugden mij altijd hebben aangetrokken. Hier zal het de kweekschool zijn van die echte en nederige klooster- en missiegeest en daarom maakt het mijn arbeid in deze zo uitermate verheugend. Hierom en om nog véél meer redenen, is deze dag één van de gelukkigste geworden van heel mijn leven. En als ik aanschouw welk een zoet loon de goede God mij daarvoor nu reeds schenkt, dan kan ik hem daarvoor niet genoeg danken en prijzen en voel ik mij gesterkt om

35

blijmoedig de weg Zijner Voorzienigheid te blijven volgen. Gods Voorzienigheid, zoals ik u reeds zei, leidde mij zichtbaar in deze missie-actie. Moge Gods zegen rijkelijk blijven neerdalen over hen die onder dit dak zullen wonen om het Goddelijk missievuur in grote mate te ontvangen. Moge dit licht wonderbaarlijk schijnen om ons allen blijvend te ontvlammen voor het H. Apostolaat van de Missie. Mogen de arme heidenen, door het ‘Goddelijk Woord’ van zijn missionarissen worden geleid tot Hem die is het ‘Licht der Wereld’. Laten wij Hem vurig blijven aanbidden, door de voorspraak van O.L. Vrouw, de H. Joseph en St. Lambertus, dat er in dit huis vele en vurige missionarissen gevormd mogen worden, die hun ‘Goddelijk Woord ‘ aan de heidenen zullen prediken. Dan zal er zonder twijfel ook Gods beste zegen op blijven rusten”. Hij voelt zich zo één met deze gemeenschap, dat hij ook de eerste frater-novicen toe wil spreken. Ze werden twee dagen na de opening opgewacht door de paters Rudolf en van Es samen met de heer van Iersel. Ook tot hen richtte Willem het woord: “Na afgelopen Zondag de eerwaarde pater Rudolf en de broeders verwelkomd te hebben, dien ik toch ook, u mijn welkomstgroet aan te bieden. Ja, ik durf wel te zeggen, wie zou daar overigens aan twijfelen, dat ik innig verheugd ben over uw komst. Vanaf het moment dat het bepaald was dat u zich hier zou vestigen heb ik God dagelijks gebeden en vooral laten bidden, om zegen, hulp en bijstand voor deze stichting. Dat het hier een kweekschool van deugden van deugden mag zijn, vooral voor de nederige klooster- en missiegeest (het zogenaamde cachet van de paters van het Goddelijk Woord). Geloof me dit is mijn vurigste wens”. Vervolgens herhaalde hij zijn woorden van Zondag. Daarna vervolgde hij: “Nog wilde ik een afzonderlijk woord van dank en hoge waardering zeggen aan de eerwaarde pater-rector Ariaens (uw magister), die met zoveel zorg en onvermoeide arbeid aan de tot stand koming van dit missiehuis heeft gearbeid en daarvoor zonder twijfel heel wat slapeloze nachten heeft doorgebracht. Want het is geen kleinigheid om een en ander te beredderen, om alles goed te doen marcheren in een nieuw huis. Moge het deze pater gegeven zijn tal van missionarissen naar de missie te zien vertrekken, die daar zijn wijze lessen in praktijk gaan brengen. Wat ongetwijfeld ook zijn vurigste hartewens zal zijn. Nog even wil ik mijn dank betuigen aan de broeders, die voor de bouw en op de akker zo druk en ijverig hun werk hebben verricht. Werkelijk ik heb dikwijls bij mijzelf gedacht en gezegd dat ze echte missiebroeders waren en dat ze hard gewerkt hebben, daarvan zijn allen overtuigd die hen hebben zien werken. Moge hen allen, zo God het wil, binnen afzienbare tijd het geluk te beurt vallen, ook hun krachten in de heidense missievelden te kunnen geven. Want zonder twijfel is ook dat hun vurigste wens”. Vervuld verlangen Alles bijeen had St. Lambertus in Helvoirt een goede start en voor Willem van Iersel was dat een bevestiging dat zijn gebed was verhoord, het grote geluk dat hem te beurt viel. En dat hij juist heden de Voorzienigheid moest danken. Vijf jaar geleden had hij thuis de intronisatie van het H. Hart plechtig gevierd en deze zaak aan Jezus H. Hart aanbevolen. Hij had namelijk steeds de innige wens gekoesterd dat het familie-erfgoed op het Laar, eens tot de stichting van een missiehuis zou leiden en dit vooral omdat de familie van Iersel, de vroegere eigenaars van dit goed, bijzondere weldoeners van de missie waren en de vlaamse pater Pieter Jan De Smet S.J. (1801-1873), de grote apostel van de indianen, ondersteund hadden. Als gedachtenis werden de mooie foto’s die R.P. de Smet uit dankbaarheid aan deze familie zond steeds zorgvuldig bewaard. Maar ze zijn nu verdwenen. Uitgenodigd bezoek In september 1922 was de professie van de fraters. Ruim 30 familieleden waren op bezoek samen met de pastoor van Helvoirt en Willem van Iersel. Willem bleef de hele dag. Omdat er

36

nog flink getimmerd werd gingen de gasten na tafel in het aangrenzende eikenbos van de kerkhoeve wandelen. Toen Willem hen daar allen zag vatte hij het plan op om het bos voor het missiehuis aan te kopen. Het bleek eigendom bij het kerkbestuur van Helvoirt uit een legaat van de heer Van Bosset, hoofd van de school, met de intentie voor een te stichten klooster. Het eikenbos was omstreeks 1860 aangeplant door de heer Van Bosset en de Helvoirtse kapelaan Van Rijckevorsel. De ouders en twee tantes van R. Wolfs (waarvan hij de priesterstudie financierde) logeerde twee dagen bij hem. Tevens nodigde hij de Witte Paters uit voor een bezoek en haalde ze op. Ze bezochten het missiehuis en het land, dronken een kop thee en gingen mee naar zijn huis in Udenhout. Op 4 November brachten familieleden van Willem (Elisabeth Maria Huberta Theresia Sprangers, Tante Bet uit Dussen en de dames Sprangers uit Raamsdonkveer) een bezoek. Als geschenk hadden ze een dwaal of altaarkleed vervaardigd met de spreuk: “De Meester is daar en roept U” en een witte stool voor het Lof op feestdagen. Op 9 november werd mgr. Verstraelen S.V.D., in oktober tot missiebisschop gewijd, door Willem uit Oisterwijk opgehaald voor een bezoek. Hij werd in de kapel ontvangen en deed de volgende morgen de H. Mis voor de communiteit. Er was een feestavond met gedichten en zang. Verjaardag in het klooster Op 25 November 1922 vierde hij zijn 57e verjaardag in het missiehuis St. Lambertus. Hij woonde om 7 uur de eerste H. Mis bij en communiceerde. Na de H. Mis begaf de gehele communiteit zich naar de feestelijk versierde eetzaal, waar het nieuwe beeld van St. Lambertus tussen het groen en de bloemen prijkte, voor een feestelijk ontbijt. Mijnheer van Iersel had voor de feestzaal gezorgd. Door de fraters werden enkele liedjes gezongen. Pater R.P. Hendricks sprak een kort woord, waarin hij deed uitkomen dat de orde aan de heer van Iersel het ontstaan van het missiehuis te danken had en daardoor inderdaad een ‘missionaris’ was zoals er weinig gevonden worden en daarom met het volste recht het loon van een missionaris verdiende. Frater Bouwmans hield ook een speech waarin hij de heer van Iersel bedankte als ‘vader van St. Lambertus’. Willem antwoordde met een speech waarin hij Helvoirt een pleisterplaats noemde, waar hij dikwijls even afstapte om nieuwe benzine te tanken voor zijn motor op reis naar de hemel en om zich te stichten aan de fraters en broeders, wat hem steun en verlichting bracht en hem het leven veraangenaamde. Willem vroeg daarop aan de pater-magister een vrije dag voor het hele huis en beloofde zijn piano te laten brengen om dergelijke feesten wat meer luister bij te zetten. Dit vond natuurlijk algemene bijval. Voor de avond was de piano aanwezig. De missiesport Hij was door zijn daden werkelijk een weldoener voor de missies. Zijn eigen ontwikkeling zag hij als volgt: Hij was begonnen bij de jachtsport, overgestapt naar de paardensport daarna naar de automobielsport met verre reizen en tenslotte naar de missiesport voor verre landen. Want zei hij: “alle andere sporten begonnen me op den duur tegen te staan. De missiesport bevalt me hoe langer hoe beter en daar blijf ik bij. Ik betreur het dat ik niet eerder met de missiesport ben begonnen. Wat ik thans doe, had ik tien jaar eerder kunnen doen maar ik had de gave van geven nog niet”. Deze gave van geven, die hij in zo hoge mate bezat, beschouwde hij als een buitengewone genade, waarvoor hij God uit de grond van zijn hart dankbetuigde. Hij gaf meerdere beurzen weg en menig tot het religieuze leven geroepen jong meisje was door hem van een bruidschat voorzien. En voor zover de afstand het hem toeliet, ging hij hen ook bezoeken, nauwgezet informerend naar een studie en hun gezondheid.

37

Het naderende einde In de winterperiode 1922-1923 leed Willem aan rheumatiek. Hij ging in die periode dagelijks met de fiets naar de vroegmis. Tevens ging hij overdag ook nog meerdere malen naar het ‘Laar’. Als zijn twee huishoudsters hun bezorgdheid toonden, antwoordde hij steeds: “Ik ben te gelukkig, niemand mag het horen en mensen zouden me uitlachen. Het missiehuis is me meer waard dan al mijn geld”. Tegen de lente overviel hem een toestand van slapeloosheid. Als de paters hem herhaaldelijk de raad gaven een specialist te bezoeken wilde hij daar niets van weten. Als hij bij hen op bezoek was bleef hij tamelijk opgeruimd en voor alles dezelfde belangstelling tonen. In de lente liet hij nog door zijn tuinier een laan van linden plaatsen en naar het bos toe een laan van Amerikaanse eiken. In de vakantie periode werd door de tuinman van de Willem van Iersel in het bos gewerkt om het dode hout te kappen en de bomen te snoeien en alles op te ruimen. Mei 1923 bracht monseigneur Diepen na de toediening van het H. Vormsel een bezoek aan het missiehuis met de kapel. Hij werd met de auto van Willem opgehaald en weer naar Haaren teruggebracht. Eind mei was de sacramentsprocessie tot halverwege de grote laan van het eikenbos waar een rustaltaar was geplaatst en waar de zegen met het Allerheiligste werd gegeven. Willem nam aan de processie deel en was zeer voldaan en onder de indruk. Reeds lang zagen de paters met zorg de achteruitgang van zijn gezondheid, welke vooral merkbaar was aan zijn versuffing en de grote moeite die hij had met spreken. De geneesheren hadden een hersenenbloeding geconstateerd. Op 18 juni werd hij bediend. Buiten verwachting herstelde Willem na enkele weken, zodat hij 4 september weer een bezoek aan St. Lambertus mocht brengen. Hij voelde zich zeer gelukkig weer zoveel nieuwe bewoners van zijn huis te mogen begroeten. Gedurende de vakantie was ook een “Grot van Lourdes” in het bos aangelegd en Willem had een Mariabeeld besteld. De inzegening van de grot was op 13 augustus. Vanaf die datum ging Willem na zijn ochtendbezoek aan de kapel, bij de grot zijn rozenhoedje bidden. Op 8 september, het feest van Maria Geboorte legden 16 fraters hun eerste H. Geloften af. Bij de feesttafel merkte een van de sprekers op, dat de heer Van Iersel ‘novicenmeester’ was voor het stoffelijke en de pater-rector voor het geestelijke! Op 16 september was er een missielezing in woord en beeld waarbij ook Willem van Iersel aanwezig was. Hij gaf aan de spreker een mooie fooi voor zijn wetenschappelijk werk. Tevens bestelde hij voor de bibliotheek de ‘Anthropos’ een tijdschrift voor volkerenkunde opgericht in 1906 door P.W. Schmidt en alle boeken welke door hem waren uitgegeven. Op 23 september was hij voor het laatst in de Hoogmis. Daarna werd zijn toestand minder. Op zijn 58e verjaardag op 25 november 1923 kon hij niet komen, maar hij schonk de bewoners van St. Lambertus een vrije dag. In Juli was het H. Hart beeld aangekomen en dat werd na een plechtige intronisatie van het H. Hartmonument op 25 september voor het graf van de “Weldoener van de Missies” geplaatst. Hij had zelf een bronzen H. Hart beeld in zijn kantoor. Hij vereerde Zuster Margaretha Maria Alacoque, die uitverkoren was om de godsvrucht tot het H. Hart, die bron van genade, te verspreiden. 9 Voorgenomen uiterste wil van Willem in 1911 (1921) Holografisch testament De verdeling van geld en goed is vooral bij vermogende vrijgezellen en pastoors opgebouwd uit veel H. Missen voor de zielenrust van zichzelf en bloedverwanten door inschrijving in het zielboek voor het houden van jaargetijden gedurende vele jaren, een mooie uitvaart en

38

grafmonument en legaten naar instellingen en huispersoneel en het aanwijzen van een executeur testamentair. Men tracht een goed mens te zijn. Het schenken van grond en bezit buiten de familie om, naar goede doelen, was voor Willem eenvoudiger doordat hij niet getrouwd was, geen broers of zusters had en geen kinderen had. Willem had een religieuze en sociale instelling. Hij stelde zijn holografisch – zelfgeschreven - testament op in 1911 toen hij 46 jaar was en 13 jaar voor zijn dood in 1924, gebaseerd op zijn toenmalig door hemzelf geschat vermogen van f 240.000.- en excl. zijn eigen huis met aanliggende gronden. Het onderstaande testament is de eerste versie en geeft een indruk van de denkwijze en voornemens van Willem op dat moment. Deze versie is verschillende keren aangepast. De correcties zijn tussen haakjes en als toevoeging aangegeven. Het gaat erom hoe Willem in eerste instantie tegen de kerk en de wereld aankeek. Eerst noemde hij zijn persoonlijke kerkelijke wensen en daarna zijn sociale wensen. Hij was een mens van zijn tijd waarin de kerk in het dorp een zeer grote plaats vervulde. Die door een stroom van religie activerende elementen werd gevoed. De dagelijkse heilige missen, de sacramenten, de Mariaverering, de processies, het rozenkransgebed, de goede week activiteiten, de kerst en pinksterviering, de tijdschriften, de vele prentjes en de aflaten handel waarbij men genade kon kopen. De angst voor het hiernamaals door de bedreiging van de zonden met vagevuur en hel, zat er goed in en ook het belang van de kerkelijke bemiddelaars als vertegenwoordigers van God op aarde. Men zoekt dan naar meer zekerheid. Het verdienen van aflaten en het laten lezen van Missen was een middel om de angst voor het lijden na de dood te verminderen. Willem spreekt daarom over het laven (het dorst lessen, troosten en nieuwe moed krijgen) van de ziel, vooral vlak na de dood. En als het kan dat lang volhouden tot 100 jaar en zelfs ten eeuwige dagen, want je weet maar nooit. Hij vreest blijkbaar de hitte van het vagevuur en mogelijk de hel. Laven is ook een woord uit de bijbel als een werk van barmhartigheid ‘de dorstigen laven’. Het wordt ook gebruikt in de leerlooierij. De huiden worden gelaafd in de laafkuip. Het dient om de huid te laten zwellen, opdat zij open komt staan om straks de looistof goed te kunnen opnemen. In het testament zijn de volgende wensen vermeld: Reg. Archief Tilburg, Not. Vroemen akte 30 nov. 1911.

Voor zichzelf 1 Een plechtige uitvaartdienst met drie Heeren (in mijn parochiekerk in Udenhout) met

aansluitend zeven plechtig gelezen heilige missen en zeven plechtig gezongen heilige missen. Tevens het eerste jaar maandelijks een plechtig gezongen mis en daarna 15 (25) jaar lang maandelijks een plechtig gelezen mis. Totaal f 2400,- + (f 600,-). Met het uitdrukkelijk verlangen begraven te worden te Helvoirt, in een doodskist met zinken binnenkist, op het terrein door mij aan de paters van Steijl verkocht en waarvan de opbrengst aan hen is geschonken. Voor onderhoud van het graf aan het Missiehuis f 1000,-.

2 Tot lafenis van mijn ziel 1000 Heilige Missen voor f 1,50 (f 2,50) per H.Mis. Door de pastoor van Udenhout, de heer van Eijl (1902-1939) te verdelen binnen één jaar na mijn overlijden. Totaal f 1.500,-.

3 Tot lafenis van mijn ziel 1000 Heilige Missen voor f 1,50 (f 2,50) per H.Mis. Door de pastoor van Udenhout te verdelen tenzij er onder mijn familie een of meer priesters zijn, die krijgen dan het recht van verdeling. Ze moeten binnen drie jaar gelezen zijn. Totaal f 1.500,-.

4 De bisschop van ’s Bosch krijgt de beschikking over zijn woonhuis met tuinen, boomgaard, moestuin, kwekerij en watertoren en landbouwgronden tot aan de Lange Gracht van het kasteel, het geheel bestaande uit 17 kadastrale secties. Het is bestemd voor een Instelling of Congregatie, liefst toegewijd aan O.L.Vrouw. In deze Instelling of Congregatie moeten ten eeuwigen dagen jaarlijks zes Heilige Missen worden

39

gelezen, tot lafenis van mijn ziel en die van mijn ouders. Deze missen dienen te beginnen in het jaar na mijn overlijden, ook als de Instelling of Congregatie nog niet gevestigd is. Zo’n fundatie voor kerkdiensten wordt volgens de kerkelijke regels na twintig jaar opgeheven en wordt ze toegevoegd aan het vermogen van de kerk.

Kadastrale nrs sectie B 1985; 1739; 1715; 1714; 1861; 1683; 1682; 1984; 551; 550;549; 548; 547; 546; 545; 544; 1611. Totaal 1-4 f 7000,- en huis met grond later van huize Vincentius. Voor anderen

5 Gedurende 100 jaar jaargetijden voor hemzelf en zijn ouders. De jaargetijden gedurende 50 jaar voor zijn genoemde nog levende ooms en tantes van vaders en moeders kant. 1 De Weledele Heer Antonius van Iersel en zijn huisvrouw. 2 De Zeereerwaarde Heer Johannes van Iersel. 3 De Weleerwaarde Heer Wilhelmus van Iersel. 4 De Weleerwaarde Heer Adrianus Hubertus van Iersel. 5 De Eerwaarde zuster Anna Maria van Iersel. 6 Mejuffrouw Maria Philomena van Iersel. 7 Mejuffrouw Arnolda Petronella Maria van Oorschot. 8 Den Heer Josephus van Oorschot. 9 De Eerwaarde zuster Johanna Margaretha van Oorschot. 10 Den Heer Tossanus van Oorschot. 11 Mevrouw Elisabeth Johanna Maria van den Acker. De jaargetijden voor 25 jaar voor de volgende familieleden. 12 Den Heer Wilhelmus van Iersel 13 Mejuffrouw Adriana van Iersel 14 Den Heer Antonie van Oorschot 15 Mejuffrouw Maria van Oorschot

De namen van al deze personen moeten voor de aangegeven tijd worden geplaatst in het zielboek (het boek met de overledenen) van de Rooms Katholieke kerk van Udenhout. Te betalen aan de pastoor f 10.500,-.

6 Tot lafenis van de zielen van mijn dierbare ouders 1000 Heilige Missen voor f 1,50 (f 2,50). Door de pastoor van Udenhout te verdelen. Ze moeten binnen één jaar na mijn overlijden gelezen zijn. Totaal f 1.500,-.

7 Een legaat aan de Eerwaarde Broeders van Onze Lieve Vrouw van Lourdes, Huize Overdonk te Dongen, met de verplichting gedurende 25 jaar een H.Mis te laten lezen voor de zielerust van de eerwaarde broeder Isidorus Maria na zijn overlijden, die mijn vader zaliger zo geduldig en liefderijk heeft verpleegd. Te betalen f 1.000.- (f 500,-).

8 Een legaat aan de ‘Vereniging tot bevordering der verering van het Allerheiligste Sacrament en tot versiering van de behoeftige kerken’ te Tilburg. Bij overlijden uit te keren f 5000.-.

9 Een legaat aan de Maria-congregatie voor versiering van het Mariabeeld op het Maria-altaar f 1.000.-.

10 Een legaat aan de pastoor van Udenhout voor het onverhoopt ruimen van graven van mijn familie, om te zorgen voor het herbegraven binnen het kerkgebouw. Te betalen f 10.000.-. Totaal 5-10 f 28.500.-

40

Onder pastoor Cuijpers is in 1860 een vermelding in het zielboek, een vorm van inkomenvorming. Bij inschrijving voor het jaargetijde moest per ziel f 0,60 worden betaald en per aanvullend jaar f 0,30. Een arbeider verdiende toen ca. f 10,- per week, met een huishuur van f 1,00 per week.

Zijn sociale wensen worden duidelijk door het vermaken van legaten. Hij heeft zowel oog voor de minderbedeelden, de armen, de zieken en de gebrekkigen, de naaste medewerkers, de naaste familie, als voor het belang van ontwikkeling door Missie, onderwijs door basisscholen, kweekscholen, seminaries en universiteit. Voor armen en behoeftigen

1 De interest van het legaat jaarlijks door de pastoor en zijn kapelaans te verdelen onder de Rooms Katholieke armen. Bij overlijden uit te keren f 10.000,-.

2 De interest van het legaat, uit te keren door de Zusterschool en de Fraterschool, moet jaarlijks gebruikt worden vooral voor de arme behoeftige kinderen, alsook aan andere kinderen ter aanmoediging, met Sinterklaas of een andere geschikte tijd, voor het uit delen van boven- en onderkleren, dekens enzovoorts. Bij overlijden uit te keren f 8000,-.

3 Een legaat voor arme Udenhoutse mensen voor brood, mik, spek e.d. uit te delen binnen drie maande na mijn overlijden te beginnen op de dag van de begrafenis f 300,-. 4 Alle boven- en onderkleding, bedden en beddengoederen en alle textiele goederen

gaan naar de arme mensen van Udenhout. Te verdelen door de Zusters en Fraters in overleg met de geestelijkheid.

5 De overige inboedel gaat naar de Vincentius vereniging in Udenhout die in 1910 is opgericht. De inboedel bestaat uit meubels, porcelein, huisraad, schilderijen, goud, zilver en edelgesteente, wijnen, alsmede paarden, rijtuigen, tuigen, automobielen, tuin- en landbouwgereedschappen, e.d.

6 De boerderij bewoond door Cornelis van Balkom en de burgermanswoningen ernaast gaan ook naar de Vincentius Vereniging, samen met 25 kadastrale secties akkers, weilanden en bospercelen met bomen en schaarhout, onder Udenhout en Berkel. Onder Udenhout F nrs 301; 351; 388; 1519; 390; 1522; 1521; 1520; 393; 394; 786; 1523; 395; 784; 781; 783; 782; 780; 1374; 798. Onder Berkel B nrs 1425; 50; 1458; 63; 64.

7 Een legaat aan de R.K. Militaire verenigingen in Bergen op Zoom, Breda, Geertruidenberg, Gorinchem, ’s Bosch en Nijmegen, plaatsen waar de Udenhoutse jongens meestal in garnizoen gaan. De beslissing bij de pastoor van Udenhout. Bij overlijden uit te keren f 6000,-. Tijdens de oorlog 14-18 was er een tijdelijk militair tehuis in Udenhout. De Tijd 21-10-1915

8 Een legaat aan het Liefdesgesticht te Udenhout voor het levenslange levensonderhoud en het eventueel opnemen van de twee doofstomme meisjes van de klompenmaker Petrus de Bont. Deze verplichting vervalt bij huwelijk of overlijden van de meisjes en komt de hoofdsom aan het Liefdesgesticht. Het legaat bedraagt f 6.000,-.

Adriana (1884) en Anna (1888) zijn dochters van Petrus de Bont, geboren Berkel 19 dec. 1853, klompenmaker te Udenhout, gehuwd met Johanna van de Meer en broer van zijn schoonzus uit Raamsdonk - Waalwijk. Petrus krijgt 7 kinderen. Twee sterven onder de 2 jaar. Twee blijven ongehuwd en een huwt als hij 45 jaar is. De twee doofstomme meisjes die ook ongehuwd blijven, gaan als ze 7 jaar zijn naar het doofstommeninstituut in St. Michielsgestel waar ze ruim 10 jaar verblijven. Adriana overlijdt in 1922. Na het overlijden van Willem gaat Anna naar het Liefdesgesticht huize Felix, ze wordt 62 jaar en overlijdt in 1950. Ze wonen naast de pomp in de

41

Groenstraat tegenover bakkerij Haen-Boom en de koetsier en tuinman Marinus van den Bersselaar.

Totaal 1-8 f 30.300,- excl. huizen, grond en inboedel. Voor het onderwijs

1 Een legaat aan het Doofstommen-Instituut te St. Michielsgestel f 1000.- . 2 Een legaat aan de Bisschoppelijke R.K. Kweekschool voor onderwijzers te ’s Bosch

f 5000,-. 3 Een legaat aan de Bisschop van ’s Bosch voor de stichting van een Katholieke

Universiteit f 10.000,-. In November 1921 werd een parochieel Comité opgericht tot stichting van een R.K. Universiteit en tot ophaling van gelden. In 1922 omgevormd tot Comité der St. Radboudstichting. Leden: het Kerkbestuur en de leden van "Vincentius". (Pastoor)

4 Een legaat aan de bisschop van ’s Bosch voor de beide Bisschoppelijke Seminaries van f 10.000,-.

5 Een legaat aan het Dagblad ‘de Maasbode’ te Rotterdam van f 10.000,- (vervalt). Via zijn familie in Waalwijk bij de Maas zal die belangstelling voor de Maasbode, een toonaangevend Katholiek Dagblad, zijn ontstaan. De hoofdredacteur van de Maasbode Jan Witlox (1886-1955) kwam uit Waalwijk. Hij was de zoon van Henri Witlox en van Maria Antonia Bressers afkomstig uit Dongen. Zijn zoon ook een Henri Witlox heeft ook op het Jezuïteninternaat in Katwijk aan de Rijn gezeten van 1922 tot 1929. Jan werd een welvarend zakenman, leerlooier, suikerfabrikant en kassier en. Hij was actief in de strijd tot oprichting van de Katholieke Universiteit. Er is ongetwijfeld contact geweest met de familie van Iersel. In 1923 tracht een gewezen correspondent van de Maasbode in Udenhout, via de grondeigenaars, te komen tot een bouwvereniging in Udenhout. Maar pastoor van Eijl verzette zich en de man verdween weer. (Pastoor) Liever geen vreemde invloeden. www. thuisinbrabant.nl

Totaal 1-5 f 26.000,-

Voor de missie 1 Een legaat aan het ‘Missiehuis te Steijl’ - Limburg van het Gezelschap van het

Goddelijk Woord f 10.000,- (f 5.000,-) +(f 50.000,-). Hij heeft tijdens zijn leven en bij testamentair beschikking niet minder dan f 220.000,- aan de missiën geschonken. (H. de Beer S.V.D.).

2 Een legaat aan het ‘Missiehuis St. Franciscus Xaverius’ – Sparrendaal Helvoirt f 10.000,- (f 5.000,-).

3 Een legaat aan de ‘Congregatie der Zusters van den Goeden Herder’ aan de Bredaseweg Tilburg f 2.200,- (f 2.000,-).

4 Een legaat aan de Vereniging der Paters Missionarissen van de Heilige Harten te Tilburg f 10.000,-.

5 Een legaat aan de Eerwaarde Paters Redemptoristen te ’s Hertogenbosch f 500,- (f 5.000,- voor hun missie in Suriname). Peerke Donders.

6 Een legaat aan de Eerwaarde Zusters Franciscanessen in Vught en in Oisterwijk waar mijn tante vroeger religieuze is geweest. Te betalen aan ieder klooster f 500,-, totaal f 1000,-.

7 Een legaat aan de Paters Kapucijnen voor hun missie in Borneo f 5.000,-. 8 Een legaat aan de Afrikaanse Missie van de Zeer Eerwaarde Kardinaal Lavigerie

f 10.000,- (f 5.000,-). 9 Een legaat aan het Missiehuis in Roosendaal (Het eerste Nederlandse Missiehuis van

de paters van Mill Hill) f 10.000,- (f 5.000,-).

42

(Toegevoegd): 10 Een legaat aan het Retraitehuis der zusters te Uden en het Moederhuis in Steijl

f 5.000,-. 11 Een legaat aan de Petrus Claverbond, (een missiebond voor Nederlands Indië)

gevestigd bij de Paters Jezuïten Den Haag f 5.000,-. 12 Een legaat aan “De bekering van Nederland” van Pater Jezuïet Dr. Jac van Ginneken

f 5.000,-. Pater van Ginneken, geboren 1877, was de oprichter van de lekenorde Vrouwen van Bethanië, de Kruisvaarders van St. Jan en de Graalbeweging in 1921 van een groep jonge katholieke vrouwen die zich wilden inzetten voor de bekering van Nederland.

Dr. J.van Ginneken

Totaal van 1-12 is f 108.000,- In 1921 wordt een deel van het interieur gelegateerd aan het Missiehuis St. Lambertus. -Alle familieportretten die in de zaal hangen met lijsten. -Het portret der familie-groep met lijst in de tuinkamer. -Twee portretten mijner ouders met lijst in mijn kantoor. -Het ivoren kruisbeeld met lijst boven de deur in de zaal. -Het kruisbeeld met lijst in de voorkamer. -Alle kruisbeelden en verdere Heiligenbeelden en religieuze platen met lijsten. -Het Mariabeeld in de zaal met bloemen en vaasjes en piëdestal. -Het geborduurde Maria-beeld Troosteres der bedrukten met lijst op de logeerkamer. -Het bronzen H. Hartbeeld met piëdestal in mijn kantoor. -Twee grote schilderijen met lijsten in de zaal. -Een antieke klok staande in de gang. -Het kwartier-klokje (Westminster-slag) in de tuinkamer. -De pendule met voetstuk en stolp in mijn kantoor. -De Bechstein piano met pianostoeltje in de zaal. -Het antieke kabinet op zolder. -Alle ledikanten met toebehoren. -Alle kachels met toebehoren. -De lessenaar in mijn kantoor. -Alle tafels en stoelen. -Alle tuingereedschappen, tuinbanken en tuinstoelen en strandstoel. -Alle losse tuinplanten, bloempotten en potjes -Barometers en thermometers. -Vier boeken “Levens der Heiligen” door Hugnes. Heiligen als model van leven. -Vier boeken van “Schutjes” Geschiedenis van het Bisdom ’s Bosch.

Voor mijn personeel Een legaat aan mijn personeel indien zij bij mijn overlijden

nog in mijn dienst zijn. * mijn dienstbode Anna Catharina Bruurs (Ant), geboren Loon op Zand 22 mei 1863 f 5.000,- (+ f 100,- voor elk dienstjaar).

43

* mijn dienstbode Petronella Smolders (Pietje), geboren Tilburg 12 september 1873 f 5.000,- (+ f 100,- voor elk dienstjaar). * mijn, tijdens het leven van mijn vader, gewezen dienstbode Johanna de Bruin, Diessen 11 oktober 1856, huwde november 1900, na het aftreden van de burgemeester, met Jan Baptist Stakenburg uit Alphen en Riel geboren 1851. In zijn testament is vermeld: De effecten zijn bij mij in bewaring gegeven door o.a. Johanna de Bruin (zijn gewezen dienstbode) gehuwd met Jan Baptist Stakenburg te Tilburg. Hij verklaart uitdrukkelijk dat deze effecten het volle eigendom zijn van de bewaargevers.

Uit te betalen f 500,- (vervalt). * mijn dienstknecht en koetsier, Marinus van den Bersselaar f 2.000,- (vervalt). Geboren Sint Oedenrode 1870, gehuwd in Udenhout 1901 met Cornelia Vermolen. Heeft blijkbaar een conflict gehad met Willem en is uit zijn testament geschrapt. Het

vermoeden bestaat dat Willem hem als koetsier gevraagd had om een autorijbewijs te halen maar Marinus weigerde omdat hij meer met dieren had dan met de techniek van een auto. Info Kees van den Bersselaar

(Toegevoegd) *Mijn dienstknecht en tuinman, Victor Johannes Baptisma Lemeire, geboren Erondegem België, gehuwd Udenhout 1922 met Clasina de Bresser uit Vught f 1000,-. Ze krijgen 5 kinderen. *Mijn chauffeur vanaf 1912 Simon Zwanenburg, gehuwd met Wilhelmina Dommisse, die 12 jaar zijn chauffeur was f 1000,-. Hij verliet het pand in de Schoorstraat na het overlijden van Willem en vestigde zich in de Groenstraat. Het pand is later bewoond door de dames Liebregts. Hij vertrok 30 sept. 1925 met twee kinderen naar Houten. *Mijn arbeider Wilhelmus van Gorkum, geboren Udenhout 1878, huwde Loon op Zand mei 1910 met Johanna van Noije f 500,-. Ging na het overlijden van Willem naar fabrikant Van Delft uit Tilburg met landgoed de Kom. *Mijn arbeider Lambertus (Bart) Vriens Udenhout (Eindeke) geboren 1881 was tuinhulp, huwde april 1923 met Maria van Asten Udenhout geboren 1899 f 500,-. Ze kregen 3 kinderen, waarvan twee doodgeboren.

Totaal f 13.000,-

Hij verwacht wel enige weerstand bij de uitvoering van zijn testament en neemt zijn personeel in bescherming tegen mogelijke vragen, verwijten en claims. Niemand van mijn dienstpersoneel, noch ziekenoppassers hebben de minste rekenschap te geven van enig geld of iets anders, hetwelk tijdens mijn ziekte vóór mijn overlijden mocht zijn verwijderd. Dus deze kunnen en moeten stipt mijne minste bevelen ten uitvoer brengen zonder gevaar, daarover na mijn dood aan uitvoerders van dit testament of aan wie ook rekenschap te moeten geven.

Voor neven en nichten: • Hubertus Martinus Johannes van Oorschot te Hilversum f 30.000,- (f 10.000,-).

(zoon van Antonius van Iersel-Schellekens) • Antonia Jacoba Maria van Oorschot te Utrecht f 15.000,- (vervalt). (dochter van

Antonius van Iersel-Schellekens) • Reinier Henricus Arnoldus Bernardus van Claarenbeek te St. Mariaburg bij

Antwerpen f 8.000,-. (zoon van Reinier van Claarenbeek-van Oorschot) • Kinderen van Adriaan van Honsewijk-Sprangers, burgemeester van Dussen

f 2.000,-. (vrouw is dochter van Johannes Sprangers-Goossens) en vijf kinderen. • Kinderen van Henri Sprangers-van Laarhoven, looier te Raamsdonkveer f 6.000,-

(10.000,-).(zoon van Johannes Sprangers-Goossens)

44

• Arnoldus Wilhelmus Joseph van Iersel, bierbrouwer te Raamsdonk en echtgenote Maria de Bont f 20.000,-. (zoon van Antonius van Iersel-van Nuenen en vader van de uiteindelijke executeur testamentair)

Totaal f 50.000.- Voor het dan nog resterende wordt benoemd de volgende familieleden (kinderen van

zijn oom Antonius) of hun wettige kinderen: • Adrianus Joseph Maria van Iersel-von Weijhrother te Udenhout, zonder beroep. • Arnoldus Wilhelmus Joseph van Iersel-de Bont, gehuwd Raamsdonk 3 augustus

1886, bierbrouwer te Raamsdonk,. • Johannes Henricus Josephus van Iersel-Holtus te Waalwijk, gehuwd Helmond 11

mei 1897, lederfabrikant. • Antonius Johannes Joseph Maria van Iersel-Timmermans, gehuwd Waalwijk 8

augustus 1899 te Waalwijk, graanhandelaar. • Wilhelmus Adrianus Joseph van Iersel te Heel bij Roermond, R.K. priester.

Volgorde van vermindering of verval. Indien het vermogen niet toereikend is dan vervalt dit laatste legaat. Is er nog een tekort dan verminderen de legaten van Claarenbeek, van Honsewijk en Sprangers. (Van Oorschot wordt ontzien). Mocht dit niet voldoende zijn dan verminderen de legaten aan de Missiecongregaties. Het is mijn uitdrukkelijke wens dat de fundaties voor de zielenmissen onverkort worden uitgevoerd. *Tot executeur testamentair wordt benoemd de residerende Notaris in Udenhout. Vergoeding f 2.000,-. Het was voor welgestelden en pastoors niet bijzonder, om legaten te doen aan de kerk voor hun zielerust. Deze zielerust werd verkregen door legaten van onroerend goed en geld uit verkoop van goederen. Met de opbrengst werden diensten gevraagd van het lezen van al dan niet gezongen missen soms voor enkele jaren, soms voor 100 jaren, voor onderhoud van de kerk, voor giften aan de armen en hulpbehoevenden en de missie. Zoals blijkt uit de testamenten van pastoor Felix Cuijpers en onderwijzer Paulus Borsten. Not. J.v.d.Heuvel 1878 nr. 99

Samenvatting Persoonlijke zielerust f 7.000,- en huis en grond voor Vincentius Persoonlijke en familie zielerust f 28.500,- Armen en behoeftigen f 30.300,- en huizen grond en inboedel Onderwijsvoorzieningen f 26.000,- Missie f 108.000,- Eigen personeel f 14.000,- Familie f 50.000,- _________ Totaal f 263.800.- en huizen en grond en inboedel 10 Laatste wil en verlangen van Willem in 1924 Excecuteur testamentair In een akte van 1 dec.1920 wordt een herzien holografisch testament bij notaris Vroemen afgegeven. In een aanvulling van het holografisch testament werd op 1 dec. 1921 afgegeven.

45

Zie de bedragen tussen haakjes en de toevoegingen. Er gaat steeds meer naar het Missiehuis St. Lambertus. In een aanvullende akte van 6 sept. 1923 benoemd hij tot uitvoerder van zijn nalatenschap Petrus Ignatius Josephus Maria Sprangers, koopman te Raamsdonkveer, gemeente Raamsdonk, in plaats van de notaris in Udenhout. Overlijden en begrafenis Medio September 1923 werd Willem ziek. Het nieuwe jaar 1924 bracht geen verbetering in zijn lichamelijke toestand. Begin maart raakte hij gedeeltelijk verlamd. Op 30 maart overleed Willem van Iersel in zijn eigen huis. Op 2 april gingen de paters en de broeders naar het sterfhuis te Udenhout om een bezoek aan zijn sterfelijk overschot te brengen en een rozenhoedje voor de overledene te bidden. Op 3 april was er in het missiehuis een hoogmis voor de zielerust van de overledene om 10 uur was de uitvaart in de parochiekerk van Udenhout. Verschillende congregaties waren aanwezig. Na afloop ging de stoet naar zijn kloosterstichting St. Lambertus in Helvoirt. In processie werd het stoffelijk overschot afgehaald. Na enige woorden van pater-magister trok de stoet processiegewijs naar het kloosterkerkhof, waar het lijk in de grafkelder werd bijgezet. Na de begrafenis werd er door de bezoekers in de eetzaal geluncht. (Kroniek H. de Beer SVD)

Religieuze weldoener In de maandelijkse uitgave van het Apostolaat van het Gebed, augustus 1924, in de Franse taal “Messager du Coeur de Jésus” stond een uitgebreid artikel onder de Titel “Vriend van het hart van Jezus: De goede rijke man Willem van Iersel”. Geheel katholiek Nederland betreurt op dit moment de vroegtijdige dood van Willem van Iersel, die afstamde van een door en door christelijke familie. Marie Geneviève, franciscanes, De goede rijke man. Uitg. Messager de Coeur de Jésus 1924

Maria Geneviève is een ordegenoot van de tante Anna Maria van Iersel een zus van zijn vader (Mère Marguéri, algemeen overste van de franciscanessen, in Oirschot overleden).

1925 Is voor de missiecongregatie een jubileumjaar, vanwege het oprichtingsjaar 1875. In de krant wordt de naam van Willem niet vergeten en verschijnt het bericht “Door toevallige omstandigheden kwamen de Paters in nadere relatie tot de alombekende missievriend, den Heer Willem van Iersel, die als oud retraitant van Steijl steeds een bijzondere hoogachting voor pater Arn. Janssen, die in 1909 overleed, en zijn werk gekoesterd had”. Mensen regelden in die tijd zelf de doodskist en doodshemden, waar ook voor werd geadverteerd. t 4-3-1911

De executeur testamentair Petrus Sprangers en zijn chauffeur Simon Zwanenburg geven op 31 maart 1924 samen het overlijden van Willem aan bij de gemeente. De pastoor noemt Willem bij zijn overlijden een weldoener der missiën, der armen en der kerk. Er wordt een bidprentje met foto uitgereikt bij zijn begrafenis met daarop zijn onderscheidingen, gebeden voor zijn goede werken en het verzoek de missie te steunen. De familieleden reden in rijtuigen naar Helvoirt. Hij werd begraven overeenkomstig zijn wens bij ´zijn´ klooster. Later na de opheffing van het klooster, werd zijn stoffelijk overschot in 1988 opgegraven en overgebracht naar het S.V.D. missiehuis in Teteringen. Het grafmonument met kruis van de Weldoener der Missiën bleef achter in Helvoirt en werd als wegkruis geplaatst achter een hekwerk in de schapenwei aan de weg Udenhout-Helvoirt en ’s avonds verlicht. Mogelijk vervaardigd door de kunstenaar Albert Verschuuren uit Oosterhout, die in 1933 het stenen wegkruis maakte langs de weg van Helvoirt en Udenhout in de nabijheid van de Capucijnenstraat. Tekst: “Den weled. Geb. Heer Willem Ant.Arn.Jos. van Iersel. Ridder der Orden Gregor. Weldoener der Missie. Geb. Udenhout 25 nov. 1865 Gest. Aldaar 30 mrt 1924”.

46

Ook in de krant wordt er in een artikel aandacht besteed aan zijn heengaan. 11 De afwikkeling van de nalatenschap

De rechtszaak Wegens enige aanvechtbare uitdrukkingen bij sommige legaten, zal de familie zich wenden tot Rome en misschien tot de Burgerlijke Rechtbank, aldus pastoor van Eijl. Mgr. Diepen vraagt om de mening van de pastoor over het legaat aan Vincentius, dat door de opponerende erfgenamen als niet redelijk wordt genoemd en het legaat aan de scholen voor behoeftige kinderen, dat men als onbehoorlijk kwalificeerd. Er ontstonden na zijn overlijden problemen met de familie, d.w.z. de ooms en tantes en hun kinderen omdat die weinig of niets van het vermogen van Willem terugzagen. Terwijl zijn neef Antoon met zijn graanhandel, door de oorlogsperiode 14-18, financieel aan de grond zat. Zijn woning en de gronden worden bij legaat vermaakt aan een stichting, door de bisschop aan te wijzen. Dat wordt Huize Vincentius, Internaat voor zwakzinnige meisjes onder leiding van de zusters J.M.J.. De familie begrijpt niet dat Mgr. Diepen het legaat heeft aanvaard. Men is er van overtuigd dat Willem door de bisschop of zijn vertegenwoordigers gehersenspoeld is. Een familie-relatie, advokaat/procureur Charles Witlox, werd ingeschakeld en deze spande een geding aan. De rechtsgrond was een geestelijke stoornis in zijn werkelijke wil, op het moment dat zijn uiterste wil werd opgemaakt. En dat door de erflater geen rechtspersoon als erfgenaam was aangewezen. Deze formele fout geeft aanleiding tot een slepende rechtbankprocedure met enkele teleurgestelde erfgenamen. Uiteindelijk wordt het legaat toch rechtsgeldig verklaard. De bouw van Huize Vincentius te Udenhout, Frans van Iersel. De Kleine Meijerij jrg. 47 (1996), nummer 1 Gespreksnotisies van Frans van Iersel.

Volgens de pastoor is van het legaat van f 8000,- ten behoeve van de behoeftige schoolkinderen slechts f 4200,- overgebleven na gedwongen uitkering aan familieleden. Memoriaal van de parochie St. Lambertus

De tuinman Lemeire wordt in dienst genomen bij Huize Vincentius na sollicitatie bij de bisschop. Lemeire ondertekend met ‘Van Uwe Doorluchtige Hoogwaardigheid de nederige dienaar V.J. Lemeire, tuinman te Udenhout’.

Verkoop inboedel Zijn inboedel wordt door een legaat toegewezen aan de Vincentius Vereniging voor ondersteuning aan de armen van Udenhout. De resterende inboedel wordt door Notaris van Spaendonk in maart 1925 in twee dagen geveild voor de Vincentius vereniging. De inboedel op de eerste dag bestond, volgens de aankondiging, voor een groot deel uit kostbaar Japans en Chinees porselein in famille verte en famille rose, oud Delfts porselein, 2 antieke porseleinkasten, oude Engelse prenten, een staande klok met speelwerk, antieke en andere zilveren voorwerpen en wijn. Het porselein is waarschijnlijk afkomstig van de familie van Oorschot die regelmatig naar de tabaksbeurs in Amsterdam gingen. Op de tweede dag werd de deftige inboedel geveild. Er waren 205 kopen en 41 kopen wijn. De wijn werd per koop verkocht voor f 20,- tot f 102,-. De totale opbrengst was f 21.158,-. Voor de kijkdag moest f 0,50 worden betaald voor de armen. Dat is de prijs van twee broden van 1 kg. Op de verkoopdag zijn gereserveerde plaatsen te koop voor f 1,00 per persoon ook voor de armen. Van de verkochte voorwerpen zijn hierbij enkele voorbeelden, de staande klok wordt niet vermeld.

- 15 kopen van borden van f 49,- tot f 456.-. - 12 kopen kopjes en/of schoteltjes van f 17,- tot f 85.- - 2 poppen f 91.-

47

- 2 vijfstellen voor f 302,- en f 900,- - een servies f 600,- - tafelbel f 20,- - vaasjes f 215,- - porseleinen koeien f 400,- - 2 glazenkasten voor f 205,- en f 705,- - tabaksdoos f 210,- - aschbakjes f 70,- - doofpot f 20,- - vuurplaat f 31,- - 3 waterstoven van f 8,50 tot f 15,- - blaker f 16,- - 2 secretaires voor f 37,- en f 80,- - inktstel f 50,- - 5 pendules van f 35,- tot f 115,- - 3 lampen van f 6,70 tot f 46,50 (waarschijnlijk elektrische) - 5 spiegels f 19,- tot f 77,- - mangel f 36,- - weckstel f 33,50 - karpet f 20,- en tapijten f 180,- - koffiekan f 28,50 - 2 gereedschap voor f 35,- en 153,60 - geweer f 17,- - 3 koffers van f 12,- tot f 89,- - citybag f 23,50 en valies f 18,50 - paardentuig f 141,- - 2 auto’s voor f 610,- en f 720,- - 2 rijwielen f 99,- - brandkast f 100,

Toen de ingebouwde brandkast in 1925 werd weggebroken ontdekte men, weggewerkt in de ruimte boven de brandkast een verzegelde fles. Deze was vergezeld van een brief met de tekst: “Deze kluis is gemetseld door de Gebroeders Vercammen in het jaar 1902. Hierbij een flesje Schnaps voor de slopers daar dit bouwwerk zeer stevig is geworden”. Deze brief was ondertekend door Willem van Iersel. Missiehuis Lambertus Het missiehuis aan de Udenhoutseweg C 21 werd in 1955 door de S.V.D. Missionarissen van het Goddelijk Woord verlaten en werd het een verpleegtehuis van de Broeders van Johannes de Deo. In 1988 werd het pand verkocht aan de Emanuelgemeenschap van de charismatische beweging, aangekocht met het geld de ‘Stichting Getuigenis van Gods Liefde’ opgericht door de hedendaagse weldoener Piet Derksen. Bouw Huize Vincentius Op dit terrein, kadastraal 17 secties met B nummers, is later, via het legaat aan de bisschop van ’s Hertogenbosch, tussen 1926 en 1929 Huize Vincentius als onderwijsinstituut gebouwd, onder leiding van de Zusters van de Choorstraat – Dochters van Maria en Joseph - voor 300 achterlijke meisjes. In augustus 1925 wordt het Internaat voor zwakzinnige meisjes officieel geopend in het woonhuis van Willem. In 1930 wordt het hoofdgebouw ingezegend door Mgr. Diepen. In 1934 werd de nieuwe kapel ingezegend door vicaris generaal Hendrikx en in gebruik genomen. Zijn woonhuis wordt woonhuis voor de zusters met een huiskapel. De waarde is niet geschat. Later werd het de woning van de rector van Huize Vincentius. Bij de

48

oprichting van de heemkundekring “t Schoor werd de bovenverdieping van het huis beschikbaar gesteld en is daar nog steeds gehuisvest. 12 De tijdslijn van Willem van Iersel 1865 Geboorte in Udenhout 1871 De eerste trein langs Udenhout 1871 Gaat naar de openbare school van Paulus Borsten 1875 Overlijden van zijn moeder 1875 De S.V.D. vestigt zich in Steijl (Tegelen) 1876 Naar kostschooltje in Heusden 1878 Naar jongensinternaat van Jezuïeten in Katwijk 1884 Gaat in het familiebedrijf werken als rentenier 1901 Overlijden van zijn vader 1901 Benoeming burgemeester van Heeswijk 1901 Fraters komen naar Udenhout 1902 Grote verbouwing van zijn huis 1903 Vestiging van Broeders van Boekel Huize Assisi 1906 Oprichting van Boerenleenbank 1906 Schenking van muziekkiosk aan de fanfare 1908 Willem wordt lid van de Boerenleenbank 1910 Stichting Missiehuis S.V.D. in Uden 1911 Wordt erelid van de H. Familie en schenkt hun een vaandel 1911 Koopt auto met chauffeur 1912 Maakt holografisch testament 1912 Oprichting meisjesschool Huize Felix 1914 Begin eerste wereldoorlog, Willem in steuncomité voor vluchtelingen 1915 Eerste telefoonaansluitingen 1916 Missiehuis S.V.D. in Teteringen opgericht 1920 Pauselijke onderscheiding 1920 Opening missiehuis S.V.D. St. Lambertus in Helvoirt 1920 Opening kapucijnenklooster in Udenhout 1920 Herziening holografisch testament 1921 Burgemeester van Heeswijk overlijdt 1921 Elektriciteit in Udenhout 1922 Laatste herziening van testament 1923 Eerste busverbinding ’s Hertogenbosch-Udenhout 1924 Overlijden van Willem in Udenhout en begraven in Helvoirt 13 Epiloog Ongehuwd gebleven en religieus Willem en zijn ouders en grootouders leefden in de onrustige 19e eeuw, met veel oorlogen en armoede in Europa en waarbij godsdienst dezelfde aandacht kreeg als nu de sport. Na de Franse revolutie en de Belgische opstand trad een periode in van Katholieke emancipatie. Het hele leven was doordrenkt met religieuze berichten, activiteiten en contacten. Willem kreeg in de strijd om geloof en gerechtigheid een opleiding bij de Jezuïeten en werd een zeer vroom en toegewijd mens voor gelijkgezinde en religieusbetrokken mensen. Deze familie Van Iersel is een religieuze familie met veel priesters en zakelijkheid van vaderskant en veel zakelijkheid aan moederskant. Vier broers van zijn vader waren priester en drie broers van zijn oma aan moederskant waren ook priester. De broer van zijn vader, Antonius, die trouwde, had ook een priesterzoon. Willem was enig kind, verloor zijn moeder

49

op 9 jarige leeftijd en ging al vroeg naar jongenskostscholen in Heusden en naar de Jezuïeten in Katwijk. Zijn leefomgeving bestond vooral uit alleenstaande religieus succesvolle mannen, die hoog in aanzien stonden. Willem was zelf zeer religieus. Dat woord is afkomstig van het latijnse re-ligare dat terugdragen betekent. Hij droeg zijn persoonlijk familievermogen dat hij had ontvangen terug naar de gemeenschap. Daarbij speelde ook een rol dat door de kerk werd veel angst voor sexualiteit en zonden verspreid door dreiging met duivel en hel en scheiding van geslachten in de kerk, in scholen en in verenigingen. Hij had in zijn leefomgeving ook weinig contact met vrouwen. Dat alles heeft er wellicht toe geleidt dat hij ongehuwd is gebleven. Zijn leven wordt gekenmerkt door godsdienstigheid en milddadigheid, maar ook een vrij luxe leven met grote wijnkelder, paardenstallen en koetshuis, vele buitenlandse vakanties, luxe auto’s en een persoonlijke chauffeur, twee diensboden en tuinmannen.

14 Bijlagen 14.1 Stamboomoverzicht in negen generaties I Aert Adriaan van Iersel, ged. Oisterwijk 9 april 1666, huwde 1694 Cornelia Jacob van de Voort, ged. Haaren 28 juni 1667. Hij huwde opnieuw in 1703 met Jacomijn Walraven Pijnenburg, ged. Haaren 27 aug. 1676. Uit dit tweede huwelijk zijn 5 kinderen bekend, waarvan de vierde Nicolaas heette.

II Nicolaas Aert van Iersel, ged. Udenhout 21 mei 1707, huwde met Adriana Cornelis Vos, geb. Giersbergen, ged. Drunen 20 juli 1710. Uit dit huwelijk kwamen 9 kinderen waarvan de tweede Willem heette III Wilhelmus Nicolaas van Iersel, ged. Udenhout 13 juni 1739, huwde Udenhout 1 mei 1768 met Maria Wilhelmina Verhoeven en hertrouwde met Adriana van Broeckhoven, Uit dit eerste huwelijk ontstonden drie kinderen waarvan de oudste Wilhelmus heette.

IV Wilhelmus Wilhelmus van Iersel, ged. Udenhout 13 juli 1769, was landbouwer en huwde Udenhout met Johanna Maria Antonius van Iersel, ze is 33 jaar als ze in het kraambed sterft, samen met haar zoon Antonius. Wilhelmus overl. Udenhout 21 jan. 1847 Uit dit huwelijk ontstonden twee kinderen waarvan de oudste Willem heette. Hij zat in 1817 in een gemeentelijke commissie om samen met de adjunct-maire Willem Pijnenburg en raadslid Lambert Verhoeven de brandweermaterialen te inspecteren en het brandweerreglement te herzien. Kleine Meijerij 1978, p.37. V De grootouders van Willem Willem Willem, geb. Udenhout 19 mei 1800, tijdens de Franse Revolutie, grootgrondbezitter en landbouwer, huwde met Adriana Hendrik Goossens,uit Kaatsheuvel ged. 12 jan. 1801 en overl. Udenhout 1867. Willem overleeft zijn vrouw 6 jaren. Hij woonde aanvankelijk in de Biezenmortel-Het Winkel en verhuist 1830 naar het centrum van Udenhout. Op haar graf is in 1867 vermeld ‘Daar zij met hart en ziel verenigd zijn in het leven, zijn zij bij de dood van

50

elkander niet gescheiden’. Op zijn graf is in 1873 vermeld ‘Zijn nagedachtenis zal niet vergaan en zijn naam zal steeds in aandenken blijven’. Hij bezat gronden in Udenhout, Waalwijk, Besoijen, Meeuwen, Terheijden, Raamsdonk, Drunen, Bokhoven, Helvoirt, Haaren, en Oosterhout. Zie MvS. Hij was kerkmeester en vele jaren wethouder. En hij was gildebroeder bij ’t gilde St. Joris.

Grafzerken van Van Iersel-Goossens Adv. Overlijden 1873

Willem Willem behoorde tot de hoogst aangeslagenen in de directe belastingen in de Provincie Noord Brabant. In 1864 stond hij op nr.100 en vijf jaar later op nr. 78. Zijn inkomsten namen dus toe. Staatscourant 28-4-1869 (Prov. Noord-Brabantsche en ’s Hertogenbossche courant van dinsdag 1 december 1863-nr 96)

51

VI De ouders van Willem Josephus van Iersel, geb. Udenhout 7 okt. 1831, burgemeester van Udenhout, huwde Udenhout 19 juli 1864 met Maria Francisca Johanna van Oorschot, geb. Eindhoven 9 aug. 1830, dochter van Anthonius Franciscus Cornelis van Oorschot en Maria Heiliger van Iersel. Josephus overl. Udenhout 9 nov. 1901. Twee jaar na haar schoonvader overleed Maria Francisca Joanna op 45 jarige leeftijd in Udenhout 5 aug. 1875, tijdig voorzien van de H.H. Sacramenten der Stervenden. Uit dit huwelijk:

1 Willem Antoni Arnoldus Josephus van Iersel, geboren en gedoopt Udenhout 25 nov. 1865. Zijn doopouders waren zijn grootouders Willem van Iersel en Adriana Goossens, zoals niet ongebruikelijk was.

52

14.2 Stamboom van Iersel I Nicolaas Aart van Iersel, ged. Udenhout (gem. Oisterwijk) 1707, zoon van Aart Adriaan van Iersel en Jacomijn Walraven, huwde Drunen 29 jan. 1737 met Adriana Cornelis Vos, ged. Giersbergen (gem.Drunen) 20 juli 1710, dochter van Cornelis Willem Vos en Catharina Adriaan Brock. Nicolaas is begraven Udenhout 24 mei 1787 en Adriana is begraven Udenhout 7 okt. 1796. Uit dit huwelijk:

1 Aart ook genaamd Arnoldus, ged. Udenhout 13 jan. 1738 en begr. Udenhout 30 april 1739.

2 Wilhelmus, ged. Udenhout 13 juni 1739. Volg II 3 Jan, geb. Udenhout 4 dec. 1740, huwde met Maria Petrusdr Verhoeven. 4 Maria, ged. Udenhout 20 okt. 1742, huwde 21 april 1771 met Adriaan Peterszn

Vermeer. 5 Aert, ged. Udenhout 1 dec. 1744 6 Maria Catharina, ged. Udenhout 27 okt. 1746, huwde 30 april 1780 met Cornelis

Peterzn Vermeer. 7 Johanna Maria, ged. Udenhout 6 juni 1748, huwde Oisterwijk en begr. Udenhout 27

april 1831 8 Wouter Claes ook genaamd Walterus, ged. Udenhout 24 maart 1750 en overl.

Udenhout 27 april 1831. 9 Anna Maria, ged. Udenhout 15 maart 1752, huwde Udenhout (gem. Oisterwijk) 30

april 1780 Johannes Willemszn Verhoeven. 10 Aldegondis, huwde met Cornelis Suijs uit Boxtel

II Wilhelmus Nicolaas van Iersel, ged. Udenhout 13 juni 1739, zoon van de Udenhoutse Nicolaas Aart van Iersel en Adriana Cornelis Vos uit Giersbergen, huwde Udenhout 1 mei 1768 met Maria Wilhelmina Verhoeven, ged. Udenhout 6 nov. 1748, dochter van Willem Jan Verhoeven en Maria Adrianus Piggen. Wilhelmus begr. Udenhout 7 april 1794, 55 jaar. Maria overl. Udenhout 13 mei 1776, 27 jaar. Hij hertrouwt Udenhout 2 mei 1779 met Adriana van Broeckhoven, ged. Udenhout 24 febr. 1740, dochter van Joannes van Broeckhoven en Anna Maria Arnoldus van Iersel. Uit dit eerste huwelijk:

1 Wilhelmus Wilhelmus, ged. Udenhout 13 juli 1769. Volg III. 2 Adriana Willem, ged. Udenhout 28 febr. 1771 en begr. Udenhout 29 april 1771. 3 Cornelia Willem, ged. Udenhout 28 okt. 1772, huwde Udenhout 30 juni 1799 Joannes

Cornelis Burgmans. Cornelia overl. Udenhout 26 maart 1849. Joannes overl. Udenhout 13 maart 1854.

III Wilhelmus Wilhelmus van Iersel, ged. Udenhout 13 juli 1769, landbouwer, huwde Udenhout 12 mei 1799 met Johanna Maria Antonius van Iersel, ged. Udenhout 6 juni 1768, dochter van Antonius Hendrik van Iersel en Catharina Laurens van Rijswijck. Wilhelmus overl. Udenhout 21 jan. 1847. Johanna werd begraven Udenhout 10 febr. 1802, ze is dan 33 jaar en in het kraambed gestorven, samen met haar zoon Antonius. Hij zat in 1817 in een gemeentelijke commissie om samen met de adjunct-maire Willem Pijnenburg en raadslid Lambert Verhoeven de brandweermaterialen te inspecteren en het brandweerreglement te herzien. Kleine Meijerij 1978, p.37.

Uit dit huwelijk:

53

1 Willem Willem, ged. Udenhout 19 mei 1800. Volg IV. 2 Antonius Wilhelmus, ged. Udenhout 8 febr. 1802 en begr. Udenhout 10 febr. 1802.

IV Willem Willem, geb. Udenhout 19 mei 1800, grootgrondbezitter en landbouwer, huwde Loon op Zand 3 mei 1826 met Adriana Hendrik Goossens, ged. Kaatsheuvel 12 jan. 1801, dochter van Hendrik Jan Goossens en Anna Margaretha Vermeer. Adriana overl. Udenhout 10 april 1867. Willem overl. Udenhout 4 aug. 1873, voorzien van de H.H. Sacramenten der Stervenden, 73 jaar oud. (MvS). Op zijn graf is vermeld ‘Zijn nagedachtenis zal niet vergaan en zijn naam zal steeds in aandenken blijven’. Op haar graf is vermeld ‘Daar zij zijn met hart en ziel verenigd in het leven, zijn zij bij de dood van elkander niet gescheiden’. Hij bezat gronden in Udenhout, Waalwijk, Besoijen, Meeuwen, Terheijden, Raamsdonk, Drunen, Bokhoven, Uit dit huwelijk:

1 Antonius, geb. Udenhout 12 mei 1827. Gaat juni 1859 naar Waalwijk. Leerlooier in Waalwijk, huwde Waalwijk 8 juni 1859 met Elisabeth Helena Johanna van Nuenen, geb. Hilvarenbeek 14 febr. 1831, dochter van Arnoldus Wilhelmus van Nuenen en Cornelia Johanna Theodorus Klock. Antonius overl. Waalwijk 27 april 1906 en Elisabeth Waalwijk 2 febr. 1910.

2 Anna Maria, geb. Udenhout 6 juli 1828, religieuze met de naam Mère Margaretha gaat juli 1856 naar Oisterwijk wordt later lid van het Algemeen bestuur van zusters Franciscanessen in Oirschot en overl. Oirschot 18 dec. 1893.

3 Joannes, geb. Udenhout 26 aug. 1829, kapelaan in Nuland in 1857. Wordt in 1866 RK deken en pastoor te Eindhoven en overl. Eindhoven 20 mei 1902.

4 Joseph. geb. Udenhout 21 okt. 1830 en overl. 9 nov. 1830, 0 jaar. 5 Josephus, (Sjef) geb. 7 okt. Udenhout 1831, burgemeester van Udenhout, huwde

Udenhout 19 juli 1864 met de 34 jarige Maria Francisca Johanna van Oorschot, geb. Eindhoven 9 aug. 1830, dochter van Antonius Franciscus van Oorschot en Maria van Iersel. Joseph overl. Udenhout 9 nov. 1901, 70 jaar. (Brengt weer verbinding met de Loon op Zandse tak van Heijliger van Iersel)

6 Wilhelmus, geb. Udenhout 13 aug. 1833, kapelaan in Oisterwijk in 1860, pastoor te Wamel in 1879 en overl. Wamel 18 maart 1903.

7 Anna Catharina, geb. Udenhout 9 aug. 1839 en overl. Udenhout 28 aug. 1839, 0 jaar. 8 Adrianus Hubertus, geb. Udenhout 26 dec. 1841, kapelaan Den Dungen in 1869

pastoor te Diessen in 1887 en overleden Diessen 20 dec. 1900. 9 Anna Maria Philomena, geb. Udenhout 22 jan. 1844 en overl. Udenhout 13 april 1867,

23 jaar. Haar moeder overleed in het kraambed op 10 april 1867. Slechts twee van de negen uit dit gezin vormen zelf een gezin. Vier worden religieus en blijven dus ongehuwd. Twee sterven in de wieg en een overlijdt op 23 jarige leeftijd. De stam van Josephus eindigt met de ongehuwde zoon Willem. Alleen Antonius zet het geslacht voort. Hij overlijdt als laatste. Van de mannen worden soms portretten gemaakt, de vrouwen zijn niet te vinden.

IV-1 Nageslacht van Antonius van Iersel Antonius (Antoine), geb. Udenhout 12 mei 1827. Gaat juni 1859 naar Waalwijk. Leerlooier in Waalwijk, huwde Waalwijk 8 juni 1859 met Elisabeth Helena Johanna (Betje) van Nuenen, geb. Hilvarenbeek 14 febr. 1831, dochter van Arnoldus Wilhelmus van Nuenen en Cornelia Johanna Theodorus Klock. Antonius overl. Waalwijk 27 april 1906 en Elisabeth Waalwijk 2 febr. 1910. Hij was lid van het R.K. kerkbestuur, erelid en weldoener van de Vincentiusvereniging en van de Elisabethvereniging. Behoorde tot de hoogst-aangeslagen belastingbetalers in Waalwijk.

54

Uit dit huwelijk: 1 Wilhelmus Adrianus Josephus (Willem), geb. Waalwijk 16 sept. 1860, pastoor te Acht

en overl. Heel 1 sept. 1926 2 Arnoldus Wilhelmus Josephus (Noud), geb. Waalwijk 23 juli 1862, landbouwer,

huwde Raamsdonk 3 aug. 1886 met Maria Catharina de Bont, geb. Raamsdonk 28 maart 1862, dochter van Adrianus Joannes de Bont en Antonia van Steenhoven. Maria werd bierbrouwer na overlijden van haar ouders. Arnoldus overl. Raamsdonk 1 nov. 1919. Maria overl. Raamsdonk 3 aug. 1943. Ze krijgen 14 kinderen en worden in de erfgenamen van Willem genoemd als grote erfgenaam. Adrianus (Ad, burgemeester), Elisabeth (Betsy), Antonius (jong overleden), Antonius (verongelukt), Cornelis (Nelis), Antonia (jong overleden), Antonia (Net), Cornelia (jong overleden), Cornelia (Cor), Wilhelmus (jong overleden), Johannes (Jan), Maria (Mies), Petrus (Piet, keel- neus- en oorarts) en Antonius (Sjef, notaris). Dochter Antonia Adriana Cornelia Maria (Net), geb. Raamsdonk 3 febr. 1894, huwde met Petrus Ignatius Josephus Maria Sprangers, de executeur testamentair van Willem van Iersel.

3 Johannes Henricus Josephus (Jan), geb. Waalwijk 13 sept. 1864, leerlooier en lederfabrikant, huwde Helmond 11 mei 1897 met Maria Theodora Josephina Holtus, geb. Helmond 6 dec. 1869, dochter van Rutgerus Johannes Holtus en Joanna Westerman. Johannes overl. Waalwijk 19 sept.1949. Maria overl. Waalwijk 24 juli 1921. Ze krijgen 6 kinderen.

4 Cornelius Johannes Josephus, geb. Waalwijk 27 okt. 1866, gaat naar de Ruwenberg en daarna naar het seminarie in St. Michielsgestel. Hij overl. Waalwijk 8 mei 1886.

5 Adrianus Josephus Maria (Arie, Harrie of Henri), geb. Waalwijk 15 mei 1868, gaat naar kostschool De Ruwenberg en daarna naar het seminarie, correspondent van de Ned. Handelsmaatschappij of ‘De Hanzebank” huwde, Leeuwarden 12 aug. 1903 met Elisabeth Agnes (Lisette) von Weijhrother, geb. Leeuwarden 12 jan.1866, dochter van Franz Joseph von Weijhrother, een textielhandelaar en Hidwiges Helena Joosten. Gaat in 1908 vanuit Dongen in de Slimstraat A2 wonen, later na een verbouwing tot twee woningen nr. 4 en 6. Adrianus overl. Udenhout 5 dec. 1942. Elisabeth overl. Udenhout 2 febr. 1952 op 86 jarige leeftijd. Haar moeder overlijdt ook in Udenhout op 6 maart 1918, 81 jaar oud.

Ze krijgen 2 kinderen, Willem en Eduard. 6 Antonius Johannes Joseph Maria (Antoine of Antoon)), geb. Waalwijk 7 juni 1871,

graanhandelaar, huwde Waalwijk 8 aug. 1899 met Petronella Maria Johanna (Pietje) Timmermans, geb. Waalwijk 5 juni 1878, dochter van Judocus Timmermans (levensverzekeraar, firmant van de Noord- Brabantsche Maatschappij tot Verzekering op het Leven te Waalwijk) en Ludovica Clara Philippina Maertens. Antonius overl. Bilthoven16 mei 1945. Petronella overl. Beek-Ubbergen 12 juli 1957. Ze krijgen 5 kinderen.

Vier van de zes echtparen stichten een gezin met kinderen en slechts twee worden priester en blijven ongehuwd. Er komen veel kinderen om deze tak voort te zetten. IV-5 Josephus van Iersel, geb. Udenhout 7 okt. 1831, burgemeester van Udenhout, huwde Udenhout 19 juli 1864 met Maria Francisca Johanna van Oorschot, geb. Eindhoven 9 aug. 1830, dochter van Anthonius Franciscus Cornelis van Oorschot en Maria Heiliger van Iersel. Josephus overl. Udenhout 9 nov. 1901. Twee jaar na haar schoonvader overleed Maria

55

Francisca Joanna op 45 jarige leeftijd in Udenhout 5 aug. 1875, tijdig voorzien van de H.H. Sacramenten der Stervenden. Zie Memorie van Successie. V Uit dit huwelijk wordt één zoon geboren, die in dit boek centraal staat:

1 Willem Antoni Arnoldus Josephus van Iersel, geb. Udenhout 25 nov. 1865. Als beroep heerboer en zag Willem zichzelf als grondeigenaar en rentenier. Tijdens zijn leven was hij bekend als‘Meneer Willem’ en werd na zijn overlijden Udenhout 30 maart 1924 ‘Gouden Willem’ genoemd. Zijn vader was in hetzelfde jaar van zijn geboorte Januari 1865, benoemd tot burgemeester. De heel- en vroedmeester bij zijn geboorte, in dienst van de gemeente voor de armen, was medicine doctor Petrus Joannes (Pieter Jan) Willems. Hij overleed ondanks de hulp van dokter Josephus Ludovicus Lobach, op 58 jarige leeftijd thuis in Udenhout 30 maart 1924 en werd 3 april 1924 begraven op de begraafplaats bij het missiehuis St. Lambertus in Helvoirt, waarvoor hij veel had bijgedragen.

14.3 Stamboom Van Iersel-Heijliger Van Iersel Heijliger Adriaan Adriaan van Iersel huwde 1731 met Maria Helgerus van Grevenbroeck Uit dit huwelijk:

1 Maria, ged. 15 jan. 1732 2 Adriana, ged. 7 jan. 1733 3 Helgera, ged. 16 april 1734 4 Adriana, ged. 15 okt. 1736, huwde met Nicolaas Huijbert van Broekhoven. Nicolaas

hertrouwt met Elisabeth Bernard Hosemans. 5 Arnoldus, ged. 2 jan. 1739, pastoor te Zevenbergen. Voogd over Adriaan van

Broekhoven. 6 Cornelia, ged. 16 jan. 1741 7 Judoca, ged. 14 april 1743 8 Heijliger, ged. 7 juli 1745, huwde 1786 met Johanna Maria Joost van Abeelen. 9 Wilhelma, ged. 2 okt. 1746 10 Antonius, ged. 28 april 1748 11 Maria, ged. 22 febr. 1750 12 Francisca, ged. 10 mei 1751, R.K. priester. ???

Maria Heijliger van Iersel (Vrouw van van Oorschot) Heijliger of Tossanus Adriaan van Iersel, doopnaam Helgerus van Iersel, Udenhout 7 juli 1745. Hij is de zoon van Adriaan Adriaan van Iersel en Maria Helgerus van Grevenbroeck, ze kregen 12 kinderen, doopgetuige o.a Helgeri Brock. Hij huwde Udenhout (als Heijliger Adriaan) op 29 jan. 1786 , de 22 jaar jongere Johanna Maria Joost (Judoci) van Abeelen*, ged. Helvoirt 19 maart 1767, dochter van Joost (Judoci) Jan Cornelis van Abeelen en Petronella Gijsbert Peter van Reijswijck. Hij heeft een zus die Helgera heet, geb. Udenhout 16 april 1734. Heijliger overl. Udenhout 2 maart 1837, 91 jaar. Johanna overl. Udenhout 22 okt. 1842, 75 jaar. Uit dit huwelijk: De vader noemt zich dan Tossanus Adriaan

1 Adrianus, ged. Udenhout 22 jan. 1787 en ongehuwd overl. Udenhout 1 april 1835, 47 jaar.

56

2 Arnolda Petronella*, ged. 9 okt. 1789 en ongehuwd overl. Udenhout 12 april 1864, 74 jaar.

3 Josephus*, ged. Udenhout 8 dec. 1792 en ongehuwd overl. Udenhout 20 okt. 1864, 71 jaar. (In 1844 de 2e rijkste).

4 Johannes, ged. Udenhout 21 sept. 1794, leraar wijsbegeerte aan het seminarie Herlaar in Sint-Michielsgestel in 1818, pastoor in Den Dungen in 1826, zijn voorganger was pastoor P.A. van Baer en na 30 jaar overl. Den Dungen 7 nov. 1856, 62 jaar. Hij was zeer vermogend en deed omvangrijke schenkingen aan de Dungense kerk inclusief de pastoorstuin. Hij werd opgevolgd door Henricus van Beurden ook uit Udenhout, geb. 2 mei 1811, zoon van de schoenmaker Ferdinandus van Beurden en Petronella Hamers. (Het Griensvenneke Jrg.. 30.1 febr. 2005- Harrie Maas, Jrg.. 31.2- 2006 en Jrg.32.2 juni 2007- Henk van Gestel )

5 Maria, ged. Udenhout 7 juli 1798, huwde Udenhout 10 juni 1819 met Anthonius Franciscus Cornelis van Oorschot, ged. Eindhoven 6 aug. 1795, zoon van Cornelis van Oorschot en Johanna Margaretha van Baar, tabaksfabrikant en koopman. Maria overl. Eindhoven 18 sept. 1857, 59 jaar. Anthonius overl. Eindhoven 15 juli 1867.

6 Franciscus, ged. Udenhout 28 juni 1800, kapelaan in Den Dungen, overl. Den Dungen 26 febr. 1849, 48 jaar.

7 Arnoldus, ged. Udenhout 16 mei 1805, kapelaan in Waspik in 1834 en pastoor te Waspik in 1843, overl. Waspik 20 juni 1881, 76 jaar. Hij is inrichter van de nieuwe kerk en oprichter van het Liefdegesticht. Hij is actief voor de missie en parochieretraites (Jubileumboekje 150 jaar Bartholomeusparochie van Waspik (1841-1991)

Adriaan Adriaan van Iersel huwde 1731 met Maria Helgerus van Grevenbroeck Uit dit huwelijk worden 12 kinderen geboren. Arnoldus is pastoor in Zevenbergen en zoon Heijliger of Tossanus van Iersel huwt met de 22 jaar jongere Johanna van Abeelen. Ook de jongste wordt priester.??? Heijliger van Iersel krijgt 6 kinderen. Arnolda en Josephus worden in het graf van hun moeder Johanna van Abeelen in Udenhout begraven. Johannes, wordt in 1818 leraar wijsbegeerte aan het seminarie Herlaar in Sint-Michielsgestel in 1818, pastoor in Den Dungen in 1826, zijn voorganger was pastoor P.A. van Baer en na 30 jaar overl. Den Dungen 7 nov. 1856, 62 jaar. Johannes was zeer vermogend en deed omvangrijke schenkingen aan de Dungense kerk inclusief de pastoorstuin. Hij werd opgevolgd door Henricus van Beurden ook uit Udenhout, geb. 2 mei 1811, zoon van de schoenmaker Ferdinandus van Beurden en Petronella Hamers. Het Griensvenneke Jrg.. 30.1 febr. 2005- Harrie Maas, Jrg.. 31.2- 2006 en Jrg.32.2 juni 2007- Henk van Gestel.

Dochter Maria van Iersel huwde met de tabaksfabrikant en koopman Anthonius van Oorschot. Zoon Franciscus wordt kapelaan in Den Dungen en de jongste wordt in 1843 pastoor in Waspik. Hij is inrichter van de nieuwe kerk en oprichter van het Liefdegesticht. Hij is actief voor de missie en parochieretraites Jubileumboekje 150 jaar Bartholomeusparochie van Waspik (1841-1991

14.4 Het geslacht van Oorschot (Vrouw van Josephus van Iersel)

I Cornelis Janssen van Oirschot (Donk) huwde ca. 1713 Catharina Ariaens van Gennip (Stratum) II

57

Petrus van Oorschot, ged. Eindhoven ….koopman in tabak, huwde Eindhoven 11 juli 1756 Johanna de Leuw of Leeuw. Petrus overl. na 1772. Johanna werd begraven Eindhoven 10 april 1772. Uit dit huwelijk:

1 Catharina, ged. Eindhoven 26 april 1757, huwde met Adriaan van Lierop en overl. Eindhoven 18 jan. 1827. Adriaan overl. Eindhoven 11 aug. 1822. Kregen 2 kinderen.

2 Johanna (Jeanette), ged. Eindhoven 5 febr. 1759, huwde Francis Smits, geb. Eindhoven 1 juli 1758 en overl. Eindhoven 28 juni 1829.

3 Cornelis, ged. Eindhoven 1(17) dec. 1760, huwde Eindhoven 27 juli 1788 Johanna Margaretha van Baar, ged. Eindhoven 5 nov. 1752. Cornelis overl. Eindhoven 3 mei 1826. Margaretha overl. Eindhoven 17 nov. 1814.

4 Maria, ged. Eindhoven 29 nov. 1762. 5 Getrudis, ged. Eindhoven16 jan. 1765. 6 Joannes, ged. Eindhoven 24 mei 1767(4 mei 1766), winkelier en rentenier, huwde

Anna Maria van Rijsingen of Reisingen, geb. Eindhoven 1 mei 1766. Johannes overl. Eindhoven 23 maart 1834. Ze kregen 2 kinderen.

7 Arnoldus, ged. Eindhoven23 sept. 1769. 8 Petrus Wilhelmus, ged. Eindhoven 31 maart 1772, rentenier, ongehuwd en overl.

Eindhoven 23 jan. 1832. III Cornelis van Oorschot, ged. Eindhoven 1 dec. 1760, rentenier, huwde Eindhoven 27 juli 1788 met Johanna Margaretha van Baar, ged. 5 nov. 1752. Cornelis overl. Eindhoven 3 mei 1826. Johanna overl. Eindhoven 17 nov. 1814. MvS. Uit dit huwelijk:

1 Petrus Johannes, ged. Eindhoven 14 april 1789, hoedenmaker fabrikant. Huwde met Henriëtta Christina Leijer. Petrus overl. Eindhoven 5 sept. 1852. Uit dit huwelijk: 1 Hendrikus Bartholomeus Johannes, geb. Eindhoven 30 aug. 1816. 2 Johanna Elisabeth Barbara, geb. Eindhoven 29 dec. 1820, huwde Weert 18 aug.

1858 met Godfried Anton Lorx, advokaat. 3 Hendrikus Petrus, geb. Eindhoven 30 juli 1825 (erkent bij huwelijk 24-8-1843) 4 Alexander, ged. Eindhoven 11 nov. 1830 (erkent) 5 Antonius Cornelis, ged. Eindhoven 30 juni 1844.

2 Hendrikus Bartholomeus, ged. Eindhoven 24 aug. 1790. Pastoor in Gestel en Blaarthem. Overl. Gestel 7 febr. 1857

3 Johannes Antonius, ged. Eindhoven 10 sept. 1792, koopman en wethouder in Eindhoven, huwde Eindhoven 22 mei 1813 met Elisabeth Maria Janssen, geb. Eindhoven 22 sept. 1786, dochter van Antonius Janssen en Johanna Marcella van Hooff . Johannes overl. ’s Gravenhage 1840. Elisabeth overl. na 1857. Uit dit huwelijk: 1 Ferdinandus Cornelius Antonius, van 5 weken oud overl. 21 april 1814. 2 Cornelius Antonius Johannes, geb. Eindhoven 29 maart 1815. 3 Hendrika Johanna Marcella, geb. Eindhoven 8 juli 1816. 4 Ferdinandus Hendrikus Bartholomeus, geb. Eindhoven 3 jan. 1819 en overl.

Eindhoven 8 maart 1897. 5 Victor Emanuel, geb. Eindhoven 15 mei 1823 en overl. Eindhoven 26 juni 1823. 6 Victor Emanuel Jacobus, geb. Eindhoven 28 dec. 1824 en overl. Eindhoven 24

okt. 1828. 4 Antonius Franciscus Cornelius, ged. Eindhoven 18 mei 1794. 5 Antonius Franciscus Cornelius, ged. Eindhoven 6 aug. 1795, huwde met Maria

Heijliger van Iersel.

58

IV Antonius Franciscus Cornelius van Oorschot, ged. Eindhoven 6 aug. 1795, fabrikant in tabak en snuif en koopman, huwde Udenhout 10 juni 1819 met Maria Heijliger van Iersel, ged. Udenhout 7 juli 1798. Antonius overl. Eindhoven 15 juli 1867. Maria overl. Eindhoven 18 sept. 1857. Hij bezat onroerend goed in Eindhoven, Tongelre, St. Oedenrode en Schijndel. Uit dit huwelijk:

1 Johanna Margaretha Maria, geb. Eindhoven 29 maart 1820, overl. Eindhoven 9 okt. 1825.

2 Henriëtta Margaritha Johanna Maria, geb. Eindhoven 10 okt. 1821, huwde Eindhoven 9 sept. 1844 Reinier Aloysius Arnoldus Bernardus van Claarenbeek, zoon van Reinier Aloysius van Claarenbeek en Maria Johanna Roeloffsen, burgemeester van Ravenstein en lid van de provinciale staten van Noord Brabant. Reinier overl. Ravenstein 17 april 1896. Henriëtta overl. Ravenstein 8 nov. 1882. 5k

3 Arnolda Petronella Maria, geb. Eindhoven 13 juli 1823, zonder beroep. Ongehuwd overl. Eindhoven 5 jan. 1892.

4 Johanna Margareta, geb. Eindhoven 4 nov. 1825. Religieuze Franciscanes in Vught? 5 Elisabeth Johanna Maria, geb. Eindhoven 29 maart 1829, huwde Eindhoven 24 sept.

1860 Daniël Hubertus van den Acker, geb. Eindhoven 10 april 1833, advocaat en kantonrechter te Eindhoven. Geen k. Elisabeth overl. … 10 juni 1887. Daniël overl. …

6 Maria Francisca Johanna, geb. Eindhoven 9 aug. 1830, huwde Udenhout 19 juli 1864 met Josephus van Iersel, geb. Udenhout 7 okt. 1831, burgemeester van Udenhout

7 Antonius Franciscus Arnoldus, geb. Eindhoven 28 april 1833, fabrikant, huwde Stratum 5 juni 1862 met Jacoba Antonetta Schellekens, geb. Steenbergen 12 maart 1838, dochter van Martien Schellekens en Adriana Maria Cornelia Baaten. Antonius overl. Stratum 12 okt. 1866. Uit dit huwelijk: 1 Antonia Jacoba Maria 2 Hubertus Martinus Johannes

8 Josephus Johannes Franciscus Arnoldus, geb. Eindhoven 22 juli 1836, brouwer in Middelbeers.

9 Johannes Tosanus Antonius, geb. Eindhoven 10 jan. 1838 en overl. Eindhoven 1 jan. 1839.

10 Tosanus Johannes Antonius Franciscus, geb. Eindhoven 10 jan. 1841, fabrikant. 14.5 Stamboom Sprangers Petrus Josephus Sprangers huwde Johanna Catharina van Son. Uit dit huwelijk:

1 Cornelis Martinus, ged. Dussen 30 juli 1811 2 Henricus Martinus, ged. Dussen 15 mei 1813 en overl. Dussen 12 febr. 1826 3 Maria Elisabeth, ged. Dussen 3 nov. 1814 4 Joannes Josephus, ged. Dussen 20 nov. 1815 5 Joannes Henricus, ged. Dussen 21 juni 1817, huwde met Anna Maria Goossens.

59

6 Cornelis Theodorus, ged. Dussen 20 juni 1818 7 Catharina Laurentia, ged. Dussen 10 aug. 1819

II Johannes Hendrikus Sprangers, geb. Dussen 20 juni 1817, huwde Hoogeloon, Hapert en Casteren 11 sept. 1846 met Anna Maria Goossens, geb. Loon op Zand 27 okt. 1815, dochter van Hendrikus Goossens en Anna Margaretha Vermeer. Uit dit huwelijk:

1 Anna Margaretha Huberta, geb. Dussen 1851, huwde Dussen 29 sept 1877 met Adriaan Hendrik van Honsewijk, geb. Dussen 1839, zoon van Theodorus van Honsewijk en Margaretha van Dinter, burgemeester in Dussen. Adriaan overl. Dussen 19 sept. 1926 en Anna overl. Dussen 24 aug. 1930. Uit dit huwelijk:

1 Margaretha Cunera Anna Maria van Honsewijk, geb. Dussen 4 dec. 1878, huwde Dussen 27 juli 1909 met Christiaan Joseph Maria Bierwagen, geb. Dongen 1871, zoon van Johannes Bierwagen en Maria Anna Oomen, leerlooier. Hij kreeg de kerkelijke onderscheiding Ridder in de orde van de H. Gregorius. Margaretha overl. 30 jan. 1951. Ze kregen geen kinderen.

2 Johannes Theodorus Ignatius Hubertus van Honsewijk, geb. Dussen 24 jan. 1881 en overl. 1967. Hij bleef ongehuwd, een levensgenieter en was bevriend met Willem van Iersel.

3 Elisabeth Maria Johanna van Honsewijk, geb. 1893 en overl. Dussen 19 maart 1893.

2 Hendrikus Adrianus Hubertus, geb. Dussen 1854, huwde Raamsdonk 14 sept. 1887 met Dymphna Maria Valentina van Laarhoven, geb. Raamsdonk 1856, dochter van Pieter van Laarhoven en Adriana Petronella van Ommeren.

3 Petrus Josephus Hubertus, geb. Dussen 15 mei 1856 en overl. Dussen 24 dec. 1861 4 Adriana Maria Huberta, geb. Dussen 14 aug. 1857

III Hendrikus Adrianus Hubertus Sprangers, geb. Dussen 6 dec. 1853, leerlooier, huwde Raamsdonk 14 sept. 1887 met Dymphna Maria Valentina van Laarhoven, geb. Raamsdonk 7 febr. 1856, dochter van Pieter van Laarhoven en Adriana Petronella van Ommeren. Hendrikus overl. Raamsdonk 1 jan. 1921. Uit dit huwelijk:

1 Anna Maria Adriana Petronella, geb. Raamsdonk 28 juli 1888 en overl. 13 juli 1954. 2 Adriana Petronella Johanna Maria, geb. Raamsdonk 19 juli 1890, huwde Raamsdonk 9

juli 1918 met Johannes Walterus Franciscus Maria de Klijn. 3 Joannes Petrus Cornelis Maria, geb. Raamsdonk 18 jan. 1892, huwde 7 juli 1915. 4 Petrus Ignatius Josephus Maria (Piet), geb. Raamsdonk 21 juli 1893, ging sept. 1905

naar St. Michielsgestel, huwde 23 aug. 1924 met Antonia Adriana Cornelia (Annette) van Iersel. Koopman. Petrus overl. Ginneken en Bavel 3 nov. 1937. Executeur Testamentair van Willem van Iersel. Familie van zijn oma Sprangers-Goossens van moeders kant. Uit dit huwelijk: 1 Antonius Arnoldus Cornelis Johannes, geb…. en ongehuwd overl. Ginneken en

Bavel 11 nov. 1932. 5 Elisabeth Huberta Theresia, geb. Raamsdonk 15 okt. 1894. 6 Maria Cornelia Josephina Antonia, geb. Raamsdonk 9 dec. 1895.

Ton Lensvelt, Van Honsewijk, Familiegeschiedenis van een bestuurdersgeslacht in Dussen, 1465-2011

60

14.6 Kwartierstaat Willem van Iersel

61

15 Literatuur Adresboek Udenhout 1920, Kees van den Bersselaar W.A. Fasel en P.J.M. Wuisman, Udenhout 1974