Een positieve klas

Ellen Reehorst 2013 Frantzen, Reehorst & van Rossum www.sociaalvaardig.nl e.reehorst@sociaalvaardig.nl

Gewenst gedrag krijg

je door op gewenst

gedrag te focussen.

Wat zou je krijgen

als je focust op

ongewenst gedrag …?

Alles wat aandacht

krijgt, groeit.

Een Positieve Klas www.sociaalvaardig.nl 2

Een Positieve Klas: meer dan geluk of pech Soms lijkt het functioneren van een mentorklas een kwestie van geluk of pech: je boft met een leuke klas of worstelt met een moeizame groep. Gelukkig is het functioneren van een groep geen natuurverschijnsel; als mentor kun je er positief op sturen. Het programma Een Positieve Klas biedt je daarvoor de pedagogische tools en een serie levendige lessen. Een Positieve Klas bestaat uit lessenseries van 20 lessen voor leerjaar 1 en leerjaar 2 (VO); de lessenserie voor leerjaar 3 is in ontwikkeling. De lessen zijn gebaseerd op methodieken die hun waarde bewezen hebben: groepsdynamica, gedragsleer, bemoediging en oplossingsgericht werken. Ze vormen een concrete uitwerking van een van de pijlers onder Positive Behaviour Support: positief gedrag moet je onderwijzen en onderhouden. Zo helpt de mentor leerlingen om een klas te worden waarin je interesse toont voor elkaar en voor de les, elkaar helpt en samen sociaal vaardiger wordt. Met positieve effecten: klassen worden rustiger; leerlingen helpen elkaar om zich positief op te stellen; leerlingen lossen problemen met elkaar en met docenten zelf op; pesten neemt af en de relatie tussen klas en mentor verbetert.

Uitgangspunten

Een Positieve Klas is gebaseerd op de volgende goed onderbouwde uitgangspunten: → Positieve groepsvorming voorkomt narigheid

Door het proces van groepsvorming goed te begeleiden, vooral in de eerste weken, zet je een positieve sfeer en werkhouding neer. Het kost even wat energie en tijd, maar scheelt veel extra werk en narigheid. Voorkomen is in dit geval veel makkelijker en leuker dan genezen. Onderbouwing: literatuur over positieve groepsvorming.

→ Interventies op groepsniveau zijn effectiever dan interventies gericht op individuen Pubers zijn bij uitstek gericht op leeftijdgenoten; hun puberhersenen zijn hier sterk op gefocust. Erbij horen en gewaardeerd worden door de groep is voor hen van levensbelang; buiten de groep vallen activeert bij hen dezelfde hersengebieden als fysieke pijn. Als de groep positief functioneert, zullen de groepsleden zich hieraan aanpassen. Onderbouwing: literatuur over sociale puberbrein.

→ Positieve bekrachtiging is effectiever dan corrigeren Veel onderzoeken uit de gedragsleer leren dat gedrag wordt bepaald door de gevolgen die het heeft. Als gedrag positieve gevolgen heeft, zullen mensen het graag vaker laten zien. Uit recent hersenonderzoek blijkt dat mensen sterker reageren op positieve bekrachtiging dan op correcties. Voor pubers geldt dit extra sterk. Positieve bekrachtiging zorgt met minder inspanning voor meer resultaat. Onderbouwing: literatuur over PBS, gedragstherapie.

→ Klassen willen werken zonder gedoe

Vraag een lastige klas wat ze graag anders zouden willen en de antwoorden zijn bijna altijd hetzelfde: minder ruzie, meer rust. Als een groep slecht functioneert, hebben de leerlingen zelf daar het meeste last van. Zij zitten de hele dag in de herrie, voelen zich onveilig en kunnen niet lekker werken. Zij zijn dan ook gemotiveerd om het probleem aan te pakken, ook al lijkt dat misschien niet zo. Bovendien zijn hun eigen oplossingen veel effectiever dan de beste interventies van een docent. Onderbouwing: literatuur over oplossingsgericht werken.

Een Positieve Klas www.sociaalvaardig.nl 3

Als docent kies je zorgvuldig de meest effectieve aanpak. Vuistregel: houd je focus zo lang mogelijk op de groep en zo lang mogelijk positief. Als je dit consequent doet, zal de beloning groot zijn: je zult nauwelijks meer hoeven te corrigeren. Je relatie met de klas verbetert en je kunt ontspannen lesgeven. In schema: Preventief eerst sturen op positieve groepsvorming leiding nemen, activiteiten passend bij fasen van groepsvorming ↓ dan sturen op positief groepsgedrag positieve bekrachtiging van hele groep

let op: ernstige grensoverschrijdingen direct aanpakken met individuele correctie relatie herstellen met 1 – 4 regel doorgaan met sturen op positief groepsgedrag

↓

Problemen eerst bijsturen op positief groepsgedrag

vlaggenlijn, klassenraad ↓ dan pas bijsturen van individuele leerlingen

concreet taalgebruik, kleine correcties, openbare feedback

Fasen in groepsvorming Begeleiding maakt het verschil Stanford (1977) ontwikkelde een effectieve methode om klassen te helpen om goed functionerende groepen te worden. Hij baseerde zich op de groepsdynamica en liet zien dat je als docent veel positieve invloed kunt hebben op het resultaat van groepsvorming. Met gerichte begeleiding maak je de kans op een positieve, goed functionerende groep een stuk groter. Dat is niet alleen voor alle partijen heel plezierig, het is ook een voorwaarde om in en met een groep te kunnen werken. Met goede begeleiding zorg je er ook voor, dat een groep dezelfde fasen in een andere volgorde doorloopt. De fase van normeren, waarin de groepsgewoonten vastgelegd en geaccepteerd worden, haal je ermee naar voren. Hierdoor verloopt de fase van presenteren, waarin de pikorde wordt bepaald, veel milder en met een positiever resultaat.

Fasen in een niet begeleide groep samengevat

Stanford 1980 groep met begeleiding

Basis van Een positieve klas

Oriënteren

Oriëntatie

Oriënteren

Een Positieve Klas www.sociaalvaardig.nl 4

Presenteren

Regels vastleggen

Normeren

Normeren

Conflicten oplossen

Presenteren

Presteren

Productiviteit

Presteren

Afsluiten

Slotfase

Afsluiten

Een positieve klas is gebaseerd op het werk van Stanford; de namen van de fasen sluiten aan bij de namen die gebruikt worden in het Handboek Positieve Groepsvorming (zie literatuur).

Vlaggenlijn Als een klas niet goed functioneert, is het tijd om bij te sturen. De vlaggenlijn (of een variant daarop) is een snelle, effectieve oplossingsgerichte interventie. Je geeft de klas hiermee verantwoordelijkheid voor het probleem en voor de oplossing. Vaak liggen de oorzaken van negatief groepsgedrag in de groep zelf. Toch is het altijd verstandig om ook even de hand in eigen boezem te steken. Zijn er vanuit de school zaken te verbeteren, zodat de kans op positief groepsgedrag groter wordt? Kijk dus ook even of de basisvoorwaarden voor goed functionerende groepen in orde zijn:

- docenten geven duidelijk leiding - rooster en lessen zijn goed gestructureerd - leerlingen worden gezien en gewaardeerd - docenten zijn goede rolmodellen - de lessen zijn boeiend, afwisselend, actief, uitdagend

Bijsturen van groepsgedrag wordt zo geen dweilen met de kraan open. Materiaal - waslijn met nummers 1 – 10 (bijvoorbeeld met omgevouwen etiketten) - wasknijpers - knijper voor elke leerling • Introductie Vertel dat je het heel belangrijk vindt dat iedereen zich goed voelt in de klas en dat er goed gewerkt wordt. En dat je heel benieuwd bent hoe de leerlingen daar zelf over denken.

Een Positieve Klas www.sociaalvaardig.nl 5

• Werkwijze Elke leerling krijgt een eigen knijper en zet hier de naam op. In het lokaal of aan het bord hangt de vlaggenlijn: een lange waslijn met daaraan op regelmatige afstanden de cijfers 1 – 10. 10 = de sfeer in de klas is goed, je voelt je fijn, je kunt goed werken, jullie helpen elkaar 0 = je hebt het helemaal niet naar je zin, je kunt helemaal niet werken in de klas Het is geen rapportcijfer. Elke plek is goed, als hij maar past bij het eigen gevoel over de klas. • Knijpers ophangen

Hoe vind jij dat het gaat in de klas? Hoe zou je dat scoren op de lijn van 1 – 10? Elke plek is goed!

Geef dan een startsein en laat de knijpers ophangen. Je hebt zo snel overzicht. Vanzelfsprekend is het een volkomen subjectieve score: het gaat erom hoe de leerlingen zelf de klas ervaren. Een 4 van de ene leerling kan dus iets heel anders betekenen dan een 4 van de ander. Maar: door dit af en toe te herhalen kun je wel de voortgang zien. Leg dit de leerlingen ook goed uit! • Wat gaat er al goed? Laat elke leerling even in stilte nadenken over de volgende vraag:

Wat zit er al in deze score? Wat gaat er wel al goed in de klas zodat deze score lukt? Laat dan leerlingen kort vertellen. Noteer op het bord. • Doel stellen Sommige dingen gaan goed in onze klas. Sommige dingen kunnen beter.

Wat zouden we graag anders willen in onze klas? (noteer op bord) Zouden we 1 klein onderdeel hiervan kunnen kiezen om mee te beginnen?

• Uitzonderingen verkennen

Wanneer gaat dit ene wel goed? Waar merk je dat dan aan? Wat doen jullie dan precies? Hoe is dat dan voor jullie?

• Kleine stap vooruit

Stel dat we dit ene punt verbeterd hebben. Wat verandert er dan in onze klas? Wat doen jullie dan anders? Wat doe jij dan anders? Wat hebben jullie daar zelf aan? Hoe merken de leraren dat aan jullie? Hoe kunnen jullie elkaar hierbij helpen?

• Positieve verwachtingen, positieve bekrachtiging Spreek een positieve verwachting uit en bouw ups en downs vast in:

Ik heb er alle vertrouwen in dat het jullie gaat lukken om dit punt te verbeteren. De ene dag zal het vast beter lukken dan de andere, dat hoort erbij, maar alles bij elkaar zal het vast beter gaan. Volgende week doen we weer de vlaggenlijn.

Een Positieve Klas www.sociaalvaardig.nl 6

Geef een welgemeend compliment aan de hele klas, op een punt waarin ontwikkeling nodig is, bijvoorbeeld zo:

Het is me opgevallen dat … jullie goed naar elkaar hebben geluisterd jullie veel goede ideeën hebben verteld om de sfeer te verbeteren jullie elkaar echt willen helpen

Daar wil ik jullie voor bedanken. Maak een foto van de vlaggenlijn. Laat leerlingen hun knijper van de lijn halen en bij jou inleveren. • Nawerk Wat zijn de uitersten? Welke leerlingen waren dat? Noteer de namen van leerlingen, die je extra in de gaten wilt houden. Wat is ongeveer het gemiddelde? Noteer dit. • Varianten Noteer een lijn van 1 tot 10 op het bord; laat leerlingen post-its plakken. Leg op tafels 10 papieren neer met daarop de nummers 1 tot 10; laat leerlingen post-its plakken. Plak met schilders tape een lijn op de grond; laat leerlingen positie kiezen. • Volgende lessen Herhaal de vlaggenlijn; geef gerichte positieve bekrachtiging! Blijf consequent focussen op wat al wel goed gaat. Kies samen een nieuw doel en verken het op dezelfde manier. Noteer de scores voor jezelf en het gemiddelde op een zichtbare plaats. Als de sfeer verbeterd is en de scores van de leerlingen dicht bij elkaar liggen, kun je overgaan naar een snellere werkwijze: vraag de klas naar de score en bespreek deze kort.