14 K&S - Juli/Augustus ‘15

sf uit Duiven levert systemen voor 'gas en water' en 'collec-tieve warmte'. Sinds kort is daar de pijler 'veiligheid in water' bij

gekomen, met een focus op het verhogen van het installatiegemak en verlagen van de tco. Björn Olthuis, legionellaexpert bij hsf, is het niet eens met het bagatelliseren van het probleem (zie kader). 'Legionella is een serieus probleem en om een opdracht-gever te helpen zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen, kun je als installateur ook bedrijfseconomische argumenten aanvoeren', betoogt hij. 'Een opdrachtgever moet kijken naar de tco en niet alleen naar wat het hem kost om de installatie te laten aanleggen. Want daarna moet deze tegen zo laag mogelijke kosten in goede staat kunnen worden gehouden. Om nog maar niet te spreken over de kosten als er cruciale fouten bij het leidingontwerp zijn gemaakt.'

Legionellahaard

Waar moet je als ontwerpend installateur op letten bij het ontwerp van een leiding-waterinstallatie? Volgens Olthuis begint het met het simpele principe dat je ervoor moet zorgen dat koud water koud blijft en warm water warm. En als tweede is het erg belangrijk een slim leidingwaterontwerp te bedenken. Legionella ontstaat in stil-staand water, in combinatie met een wa-tertemperatuur tussen de 25 en 50 ºC. Als je een gebouw hebt met douchesystemen en toiletgroepen, zoals dat bij duizenden sportverenigingen het geval is, dan zie je nog heel vaak dat vanaf de wateraan-voer eerst het douchesysteem wordt aangelegd en pas daarna de veel minder frequent gebruikte toiletgroepen. 'Zelfs als de douchegroepen periodiek worden

gespoeld, dan is het nog steeds zo dat er geen doorstroming is in de toiletgroepen. En dus kunnen de leidingen daar naartoe een potentiële legionellahaard vormen.'Waarom gaat zoiets simpels in de praktijk nog vaak mis? Volgens Olthuis omdat op drinkwaterveiligheid sneller wordt beknib-beld dan op de kantinebar. 'Er is toch altijd wel een vrijwilliger die ervoor kan zorgen dat álle tappunten regelmatig worden gespoeld. Maar als die vrijwilliger dan eens twee weken op vakantie is, schiet het erbij in. En binnen een vereniging gaat historie al gauw verlo-ren, omdat de samenstelling van vrijwil-ligersgroepen snel verandert. Ik vind dat een installateur zijn verantwoordelijkheid moet nemen en een oplossing moet aanbieden waarmee die vereniging de veiligheid voor haar leden kan garanderen en op langere termijn ook nog eens bespaart op onder-houds-, bestrijdings- en herstelkosten.'

Geautomatiseerde douchesystemen

Hoe voorkom je – ongeacht het gebruiks-patroon – het ontstaan van legionella? Olthuis pleit voor geautomatiseerde douchesystemen die het leven van een gebouwbeheerder een stuk eenvoudiger maken. 'Er zijn twee systemen: Cyclus-spoeling en thermische desinfectie. Bij een wekelijkse cyclusspoeling simuleer je in feite gebruik en dus beweging van water', legt Olthuis uit. Een besturings-kast van de doucheruimte registreert het gebruik van de douche en zorgt dat bin-nen een instelbare periode (bijvoorbeeld 72 uur) na het laatste werkelijke gebruik een automatische spoeling plaatsvindt. Bij een thermische desinfectie is het wet-telijk verplicht elke douchekop 20, 10 of 5 min. te spoelen met water van 60, 65 of 70 ºC. Cruciaal is dat het systeem een keer

Een legionellavrije installatie begint op de tekentafelLegionellabesmetting is te voorkomen door regelmatig te spoelen met mengwater of thermisch te desinfecteren. Als het uit de hand loopt kun je het leidingwater te lijf gaan met alternatieve technie-ken, zoals koper-zilverionisatie, uv-straling of toevoeging van che-mische middelen. Maar de belangrijkste schakel om legionellagroei in drinkwaterinstallaties te voorkomen is volgens Björn Olthuis van HSF de installateur, die zich moet realiseren dat een legionellavrije installatie op de tekentafel begint.

Tekst: Paul Smorenburg Fotografie: Bram Budel

H

KS07 14-18.indd 14 02-07-15 11:48

K&S - Juli/Augustus ‘15 15

Thema: Legionella

in de week die cyclus uitvoert. Thermische desinfectie is verplicht als de uittapleiding meer dan 1 liter mengwater bevat vanaf mengkraan tot elk individueel tappunt of als de gemiddelde temperatuur van de douche-ruimte bij niet dagelijks gebruik boven de 25 ºC is, zoals bij douchegelegenheden die grenzen aan het binnenzwembad. In de Conti-legionellabeheersystemen van hsf is er de keuze het systeem te koppelen aan een bewegingsmelder en/of het gbs, zodat de thermische desinfectie met heet water pas plaatsvindt als het alarm is inge-schakeld en er dus niemand in het gebouw aanwezig is die met de hete straal in aan-raking komt. Beide methodes zijn geschikt voor zowel prioritaire als niet-prioritaire installaties. Voor niet-prioritaire installaties is de eigenaar verantwoordelijk en heeft slechts een zorgplicht. Voor prioritaire instal-laties is er een meldplicht en is het noodza-kelijk een logboek bij te houden, ongeacht welke preventiemethode wordt toegepast.

Pulserend spoelen spaart water en energie

De kosten kunnen een drempel zijn voor gebouweigenaren om te kiezen voor een geavanceerd desinfectiesysteem, maar volgens Olthuis worden de meerkosten gecompenseerd door lagere onderhouds-kosten, waterkosten en energiekosten.

'hsf levert een 'energetisch' desinfectie-systeem. De douchebesturingsunit voert de thermische desinfectie automatisch uit op basis van het in de Tapserver ingestelde programma. De douches worden via een in de koudwaterleiding gemonteerde

driewegkogelkraan gespoeld met water van minimaal 60 °C. Temperatuurvoelers op elke uittapleiding meten de tempera-tuur bij zowel douchegebruik als thermi-sche desinfectie. Tijdens de thermische desinfectie loopt de driewegkogelkraan om; de kraan sluit de koudwatertoevoer naar het mengventiel en opent de bypass. Hierdoor stroomt het hete water over zowel de warmwaterpoort als over de koudwaterpoort van het mengventiel.'De temperatuurvoeler bij deze douchekop registreert de watertemperatuur. Zodra de ingestelde maximale temperatuur wordt

gehaald, sluit automatisch de watertoevoer. De watertemperatuur koelt geleidelijk af. Tijdens het afkoelen blijft de watertoevoer gesloten. Wordt de ingestelde minimale temperatuur bereikt, dan wordt de water-toevoer weer geopend. Dit herhaalt zich gedurende de wettelijke bepaalde tijdsduur. 'De desinfectie vindt dus pulserend plaats op basis van de gemeten temperaturen, waardoor je 65 procent op water en ener-gie bespaart. De installatie kan daardoor ook toe met een kleinere boilercapaciteit, wat ook weer kostenbesparend is.'

Verbeterpunten bij aanleg

Olthuis ziet in de installatiepraktijk zeker nog verbeterpunten die het risico op de groei van de legionellabacterie verder verlagen. 'Wat je in de praktijk nog vaak ziet is dat koud water wordt opgewarmd door een warmwaterleiding of cv-leiding die te dicht bij de koudwaterleiding is aangelegd. Of dat koudwaterleidingen boven plafonds lopen waar ook veel hitte afstralende lampen zijn geïnstalleerd. En bij vloerverwarming moeten de leidingen onder de vloer de kruipruimte in.'Wat ook nog regelmatig fout gaat volgens Olthuis is dat de koudwaterleiding wordt geïsoleerd. 'Dat moet je nou juist niet doen. Het koude water krijgt daardoor niet

begint op de tekentafel

'Zorg ervoor dat koud water koud blijft en warm water warm'

Digitale hulp bij legionellabeheer Eigenaren van prioritaire installaties zijn wettelijk verplicht om op basis van een legionellarisicoanalyse een beheers-plan op te stellen. Actal, het adviesorgaan van het Kabinet voor toetsing van regeldruk, heeft op verzoek van Recron, de Vereniging van Recreatieondernemers Nederland, onderzoek gedaan naar de regeldruk rond legionella. Ondernemers vin-den dat er veel te veel regels zijn rond legionella. Dat maakt naleving ingewikkeld en tijdrovend. Er zijn echter diverse digitale legionellabeheertools verkrijgbaar op de markt die de uitvoering van het plan vergemakkelijken:1. Online legionellalogboek van Lenting:

http://bit.ly/logboekapp. 2. T@apper van Kalsbeek: http://bit.ly/legionellaEntis. 3. LEON (Legionellabeheer Online) van Het Waterlaborato-

rium: http://bit.ly//legionellaMul. 4. De Entis van vSmart: zie http://bit.ly/legionellaEntis. 5. Digitaal vastgoedbeheer van Mulontwerpers & Adviseurs,

zie ook http://bit.ly/legionellaMul. 6. Monavisa van dwa, zie http://bit.ly/Monavisa.

KS07 14-18.indd 15 02-07-15 11:48

16 K&S - Juli/Augustus ‘15

Thema: Legionella

de kans af te koelen.' Een ander gevaar zijn zogeheten dode einden. 'Dan wordt er een aftakking gemaakt naar een wasbakje in een ruimte die niet of nauwelijks wordt gebruikt of naar een buitenkraan. Als aan die buitenkraan ook nog eens een tuinslang is aangesloten die in de zomer lekker ligt op te warmen, dan kan er veel zuurstof bij het stilstaande water komen en is de kans op de groei van de bacterie levensgroot.'

Doorstromend aansluiten

Het is volgens Olthuis een 'must' een in-stallatie te segmenteren met keerkleppen om te voorkomen dat mogelijk besmet water in weinig gebruikte leidingen terugstroomt naar andere delen van de installatie. 'Het ontstaan van legionella wordt daarmee echter nog niet voorko-men', zegt hij. 'Het beste is daarom om alle tappunten doorstromend aan te sluiten en te eindigen met een tappunt waarop een cyclusspoeling zit, zoals met ons douchesysteem.'Olthuis durft te stellen dat een slim ont-worpen drinkwaterinstallatie 20 procent duurder is om aan te leggen, maar op de lange termijn goedkoper. Overigens merkt hij dat steeds meer adviserende en instal-lerende partijen dit onderkennen. 'Steeds vaker zoeken partijen in de bouwkolom elkaar op. Ze trekken samen op bij het afgeven van een totaalprijs voor de klant. En steeds vaker, zeker bij zwembaden, zie je contracten waarbij de installateur of het consortium waar hij deel van uitmaakt, verantwoordelijk is voor een bepaalde afgesproken prestatie van een installatie over een langere periode van bijvoorbeeld vijftien jaar. Dan is het zéker interessant om naar de tco te kijken.'

Innovaties

Leveranciers van wateroplossingen zullen de komende jaren volgens Olthuis sterk

moeten inspelen op de trend van hun klanten (installatiebedrijven) de tco van een installatie te minimaliseren. 'Wij als fabrikanten worden uitgedaagd te komen met innovatieve oplossingen. Ik denk dat

de industrie sterk zal inzetten op prefa-bricage. Om de installatietijd te verkorten en de kans op fouten bij de montage te verkleinen, willen we de installateur zoveel mogelijk ontzorgen met prefab-leveringen. Op de bouw krijgt de installa-

teur een pallet met verschillende verdelers en materialen die hij alleen nog hoeft af te monteren. Zo willen we samen met de installateur de efficiëntieslag winnen.'Andere innovaties verwacht Olthuis op het gebied van software die zorgt voor de aansturing en monitoring van systemen. Er zijn volgens hem systemen die melden dat 'iets' niet goed is, maar de vraag verschuift naar systemen die gedetail-leerd aangeven wát er mis is en waar. Dus 'in kleedkamer 2, de derde douche'. Met Conti zijn wij daar heel ver mee, maar meer fabrikanten zullen de komende jaren op softwaregebied steeds weer met nieuwe oplossingen komen om de riscio's op het ontstaan van legionella te minimaliseren, maar vooral ook om dit op een zo efficiënt mogelijke manier te doen. Bijvoorbeeld door het bieden van een mogelijkheid meerdere locaties in het land op afstand te monitoren.'

Legionellaprobleem wordt niet overdrevenBjörn Olthuis van hsf vindt niet dat de gevaren van legionellabesmettingen worden overdreven. 'In Bovenkarspel vielen in 1999 tijdens de Westfriese Flora 32 doden door een bacterie in een bubbelbad '. En als je op elke bejaarde die in een verzor-gingshuis overlijdt aan een longontsteking autopsie gaat uitvoeren, dan zal blijken dat nog steeds mensen overlijden aan een legionellabesmetting. Het is dus zeker niet overdreven extra aandacht te geven aan de aanleg van een goede installatie om legionellabesmetting te voorkomen. Via Google Alert krijg ik nog dagelijks drie tot vijf meldingen die met legionellabesmetting te maken hebben. Aandacht voor legionellapreventiesystemen blijft daarom hard nodig. Ieder mens dat ziek wordt of overlijdt is er één te veel.'

'We willen samen met de installateur de efficiëntieslag winnen'

Prioritaire installatiesLegionellapreventie is altijd belangrijk. Maar in gebouwen met kwetsbare perso-nen is de kans op legionellose groter. De overheid stelt daarom wettelijke eisen aan prioritaire installaties. Gebouweigenaren zijn verantwoordelijk, beheerders voeren uit en drinkwaterbedrijven en de Inspectie Leefomgeving & Transport (ilt) contro-leert. Het bedrijf dat een risicoanalyse en een beheersplan van prioritaire installaties opstelt, moet brl 6010-gecertificeerd zijn. Als een controleur na het nemen en analyseren van watermonsters (door een geaccrediteerd bedrijf) een besmetting van meer dan 100 kolonievormende eenheden per liter (kve/l) vaststelt, moet het bedrijf maatregelen nemen.De prioritaire installaties zijn:• Ziekenhuizen, zorginstellingen of vergelijkbaar• Gebouwen met een logiesfunctie (hotels, pensions, groepsaccommodaties e.d.)• Opvangcentra voor asielzoekers• Gebouwen met een celfunctie• Badinrichtingen (zwembaden)• Kampeerterreinen• Jachthavens• Truckstops

KS07 14-18.indd 16 02-07-15 11:48