MATERIËLE CULTUUR VAN DE GRIEKS-ROMEINSE WERELD College 3: 30 maart 2015

Een inleiding in de archeologie van Griekenland, Etrurië en Rome

Prof. dr. Ruurd Halbertsma (Rijksmuseum van Oudheden/Universiteit Leiden)

Martin van Heemskerck, The Good Samaritan, 1568 Frans Hals Museum, Haarlem

Hendrick van Cleve, The Cesi Palace and Garden in Rome, 1584 Narodni Gallery, Prague

Maarten van Heemskerck, Courtyard of the Villa Sassi, ca. 1532-6 Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin

Le cardinal Mazarin dans la galerie haute de son palais, Robert Nanteuil and Pieter Louis van Schuppen, 1659 Cabinet des Estampes, Paris

De Grand Tour: het ideale gap year voor de Young English Gentleman

British Gentlemen in Rome, Katharine Read (1723-1778) Yale Centre for British Art

Portrait of a Young Man, ca. 1760–65 Pompeo Girolamo Batoni (Italian, Roman, 1708–1787) Oil on canvas

Sir Charles Townley’s grand tour (1768-1774), bequest British Museum 1805.

Oudheden in de zuidelijke Nederlanden: Antwerpen, 17e eeuw Peter Paul Rubens, Self-portrait, 1623. National Gallery of

Australia

Peter Paul Rubens, The Bust of Seneca, ca. 1610. Metropolitan Museum

of Art, New York

ht

Rubenshuis Antwerp: the Rotunda with antiquities.

Peter Paul Rubens, The Four Philosophers, 1611-12. Palazzo

Pitti, Florence

Oudheden in de noordelijke Nederlanden: Amsterdam, 17e eeuw

Gerrit Berckheyde, De bocht van de Herengracht, (1671-72, Rijksmuseum Amsterdam)

•Gerard

Gerard Reynst, 1599-1658

Bartholomeus van der Helst, De overlieden van de Kloveniersdoelen, 1655 Amsterdam

Museum

Amsterdam, Keizersgracht 209 ‘De Hoop’

‘Signorum Veterum Icones’, Titel- pagina door Gerard de Lairesse (1670)

Gerard van Papenbroeck, 1673-1743

Huys te Papenburg, Velsen

- Collectie: handschriften, portretten, antieke sculpturen

- ‘Sedentaire school’: geen ‘grand tourisme’

- Calvinisme: ‘solum nomen Jehovae Domini manere in aeternum...’

Memor esto humanae fragilitatis, vanitatis ac inconstantiae, et omnia mundana mori, perire, labi, transferri, nihilque stabile ac diuturnum esse; solum vero verbum et nomen Jehovae Domini manere in aeternum. ‘Gedenk de menselijke broosheid, ijdelheid en veranderlijkheid, gedenk dat al het wereldse sterft, vergaat, vervalt en verandert, en dat er niets stabiel en permanent is. Gedenk dat alleen het woord van de Here Jehova tot in eeuwigheid zal bestaan.’ (David van Hoogstraten and Jan Lodewijk Schuer, Groot Algemeen Historisch, Geographisch, Genealogisch en Oordeelkundig Woordenboek, Amsterdam, 1725-1733. Citations from: I.Q. van Regteren Altena and P.J.J. van Thiel, De portretgalerij van de Universiteit van Amsterdam en haar stichter Gerard van Papenbroeck, 1673-1743, Amsterdam, 1964, pp. 29-30.)

Pieter Claesz, Vanitas Still Life with the Spinario, 1628. Rijksmuseum Amsterdam

Orangerie Hortus Botanicus Leiden, ca. 1740-1745

Legatum Papenbroekianum in de Orangerie van de Leidse Hortus Botanicus, ca. 1745. Tekening door J. van Werven. Regionaal Archief Leiden

Hieronymus van der Meij, Portret van Franciscus Oudendorp (1696-1761), 1741. Leiden University

Collections

Hoogleraar Geschiedenis en Retorica, Universiteit Leiden.

‘Oratio de veterum inscriptionum et monumentorum usu, legatoque Papenbroekiano, ejusdemque brevis descriptio. Lugduni Batavorum, apud Samuelem Luchtmans et Filium, Academiae Typographos, 1745, 1746.’

“Seu magis Imperatorum, diis aequiparatorum, […] ambitiosissimos titulos, et ad fastidium usque non raro cumulatos, per quos illis belli pacisque arbitris, illis orbis rectoribus et dominis adulati sint cives, socii et provinciales, admirari vel deridere velitis, non minus argumenti vobis subpeditabunt lapides, quam libri et numismata;”

“Alio potius nostra se convertat oratio, et quos, ad Ethnicorum superstitiones […] lapides, raptim, quantum pote, percurramus.” “Quantum itaque ad nefandas paganorum religiones et perversas de divinitate opiniones indagandes inserviant saxa, ecquis non sentit?”

“Magisne conspicere, risuque prosequi vanos gentium deos, semideos amatis?”

Caspar J.C. Reuvens 1793-1835 Studies Rechten en Klassieke Talen Verblijf in Parijs, 1811-1814 Hoogleraar Harderwijk 1815-1818 Hoogleraar Leiden 1818-1835

GRIEKSE CERAMIEK: GEOMETRISCH – ORIËNTALISEREND – ZWART- en ROODFIGURIG

Attisch geometrisch, ca. 900-700 BCE

Ca. 760-750 BCE

Corinthe, ca. 640-625 BCE

Corinthe, ca. 625-600 BCE

Proto-attisch, ca. 670 BCE

‘Achilleus’ ‘Van Patroklos de spelen’ ‘Sophilos heeft mij geschilderd’ Fragment van kratèr, ca. 580-570 BCE

‘Nyphai’ ‘Themis’ ‘Chiroon’ ‘Hebe’ ‘Dionysos’ ‘Leto’

Vuistregel: tot ca. 530 BCE Zwartfigurige techniek (Ajax en Achilles, door Exekias, ca 540 BCE)

Vuistregel: tussen 530 en 500 BCE experimenten roodfigurige techniek, ook ‘bilingue’ vazen – Andokides Painter, 525-520 BCE

Attisch aardewerk, 6e – 5e eeuw BCE Thema’s - Mythologie (merendeel)

- Dagelijks leven

- Symposium, wijngenot

Gebruik - Wijnservies

- (Votief-)geschenk

- Export-artikel (met name Etrurië)

Achilles verleent EHBO aan Patroclus.

MYTHOLOGIE

Hephaistos Thetis (de nieuwe wapens van Achilles)

Inname van Troje (Iliupersis), door de Kleophrades Painter

Triptolemus, Demeter, Persephone/ Korè, Hekate

Artemis en Actaeon…

Artemis, Apollo, Niobe en haar kinderen…

DAGELIJKS LEVEN, RONDOM DE POTTENBAKKERSWIJK KERAMEIKOS

Bij de smid: vuurwerkers onder elkaar…

Bij de smid: assemblage van standbeelden…

Op de markt: verse vis…

Op de markt: olie te koop… “Kynagèmi” Vergelijk: kynègos, ‘aanvoerder van honden’ = jager (wegjager?)

Op het land olijven plukken – in de stad douchen na de sport…

In het ‘gynaikeion’, het vrouwenvertrek

Het badhuis: meisjes onder elkaar…

School: poëzie, voordracht, en muziek…

Het gymnasion: de plek om te leren sporten, te vechten, de beste te zijn…

Panathenaeïsche amforen: eerste prijs voor de beste sportman… 80 – 120 amforen à 38 liter olijfolie

Hardlopen Pentathlon

Pankration

Paardenraces

Volwassenheid: oorlog…

Dood: rouw en begrafenis…

Het symposium: mannen onder elkaar…

Symposium: een vlotte aanvoer en nette bediening…

Het spel ‘Kottabos’ : wijn vliegt door de lucht…

Op weg naar huis: de ‘komos’ – All is well, that ends well…