Evenaar

STATENVERENIGDE

STATEN

NIEUW-SPANJE

PERU

NIEUW-GRANADANIEUW-GRANADA

Atlantische

Oceaan

Grote Oceaan

CumanáC 16 juli 1799

Angostura

HavanaavavavHHTrinidad mrt 18010

QuitoQuito

Acapulco

Mexicooo- stadooexico

i-juli 1804uui-jumei-juei-ju

WashingtonWaWWaWa

Alexander von Humboldts Amerikaanse expeditie 1799 tot 1804

dec 1800

mrt 1804

Tocht van 75 dagenover de Orinoco ende Rio Negro

BeklimmingChimborazo

Verblijf vaneen jaar in Nieuw-Spanje Met vrachtschip

Concepción naarPhiladephia

Terugreis naar Europa met het Franse fregatLa Favorite

1

2

3

4

5

6

Louisianaaankoop

1803

Een held voor onze tijdInterview Humboldt Andrea Wulf schreef een veelgeprezenbiografie over de ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt, diezich diep verbonden voelde met de natuur. „Wij hebben zijn kijk opde natuur nodig als we klimaatverandering willen aanpakken.”

Door�Lucas�Brouwers

Vijf jaar lang las Andrea Wulfde brieven van Alexandervon Humboldt (1769-1859),zijn reisverslagen en boe-ken. Ze reisde de avonturierachterna, overzag de gras-

vlakten van Llanos, voer over de Orinoco-rivier en beklom de Chimborazo-vulkaanin Ecuador (6.263 meter). En toen bekroopde schrijfster de angst. Wat nu als niemandover Humboldt wil lezen?

Wulfs vrees was onterecht. Haar biogra-fie over Humboldt werd door de New YorkTime s uitgeroepen tot een van de tien bes-te boeken van 2015. Het boek wordt inmeer dan twintig talen vertaald. De Neder-landse vertaling, De Uitvinder van de Na-t uur, is zojuist verschenen.

Het hele leven van Humboldt zit nu inWulfs hoofd. In de zonnige binnentuin vanhaar uitgever vertelt Wulf hoe Humboldtop ontdekkingsreis ging naar Zuid-Ameri-ka en terugkeerde als held. Hoe Humboldtonze kijk op de natuur veranderde. Hoezijn naam voortleeft in bergen, zeestro-men, baaien en een pinguïnsoort. En hoede wereld Humboldt uiteindelijk vergat.

Wulf heeft besloten dat het tijd is vooreen hernieuwde kennismaking. „Hu m -boldt is de voorvader van de natuurbewe-ging en een visionair. Het is schandalig dathij vergeten is, maar ik ga hem weer op zijnvoetstuk zetten. Daar hoort hij thuis.”

Waarom kent niemand Humboldt meer?„Er staat geen grote ontdekking op zijnnaam, hij is geen Darwin met een evolutie-theorie of Newton met een zwaarte-krachtswet. Humboldt komt met een we-reldbeeld, het idee van de natuur als een‘web van leven’, waarin alles met elkaarverbonden is. Na zijn reizen in Zuid-Ame-rika concludeert hij dat er over de hele we-reld klimaatzones zijn waar eenzelfde typeplanten groeien. Die ideeën zijn nu zo al-omtegenwoordig dat de man erachter ver-geten is geraakt.

„De andere reden is dat zijn idee, dat jemet verbeelding, emoties en gevoelens denatuur pas écht begrijpen kan, uit de modeis geraakt. In de negentiende eeuw was hetnog normaal om zo te denken, maar in detwintigste eeuw werd je erom uitgela-c h e n .”

Wat was Humboldt voor man?„Een veelweter met een buitengewoon ge-heugen. Hij was geen ontdekker, maar eenverbinder. Hij ving de ideeën op die rond-zweefden in zijn tijd en bracht ze bij el-k a a r.”

Humboldt werd geboren in Pruisen alszoon van aristocraten. Humboldts moederwas kil, zijn geliefde vader stierf toen hijnegen jaar oud was. Toen zijn moeder in1796 stierf, nam Humboldt niet de moeitehaar begrafenis bij te wonen. Hij voeldezich bevrijd en ging reizen. In 1799 komtzijn droom uit: de Spaanse koning geefthem toestemming de Spaanse koloniën inZuid-Amerika te bezoeken.

Waar kwam Humboldts reisdrift van-d a a n?„Die had hij al als kind. Humboldt trok zichvaak terug in de natuur. Hij dwaalde doorde bossen, terwijl zijn broer Wilhelm in deboeken zat. Wilhelm blijft altijd de verant-woordelijke oudere broer. Hij trouwt,krijgt kinderen, wordt ambassadeur en mi-nister van onderwijs. De Humboldt-Uni-

versität in Berlijn is naar hem vernoemd.En dan is er Alexander, die zich met zijngrote expeditie uit het Pruisische korsetweet te wurmen.”

In Zuid-Amerika trotseert hij het Andes-gebergte en het regenwoud. Waar haalteen aristocratische jongeman uit Europahet uithoudingsvermogen vandaan?„Het is verbazingwekkend. De Chimbora-zo gold destijds als hoogste berg ter werelden Humboldt wil hem per se bedwingen.Hij beschrijft hoe de rotsen de zolen vanzijn schoenen aan flarden scheuren. Hijloopt dus blootsvoets door de sneeuw! Hoehoudt hij zichzelf ’s nachts warm?

„Als kind was Humboldt juist een zieke-lijk jongetje. Maar vanaf het moment dathij in Zuid-Amerika arriveert is hij als her-boren. Als hij na vijf jaar in Europa terug-keert is hij gezonder, dikker en gelukkigerdan ooit tevoren. Ik denk dat hij zich ver-lost voelt van zijn verplichtingen in Prui-sen. Dat woog op tegen de ontberingen. Hijwas vrij, niemand kende hem, hij wasmeester van zijn eigen lot.”

Waarom was de Chimborazo zo belang-rijk voor Humboldt?„Op de Chimborazo komt alles samen. Hijbeschrijft de beklimming als een botani-sche reis van de evenaar naar de polen,van tropische planten in valleien tot hetlaatste beetje korstmos op de sneeuw-grens. Humboldt zag overeenkomsten metde korstmossen uit Lapland die hij had ge-zien in herbaria. Daar, dichtbij de top vande Chimborazo, sloeg hij een verbindingtussen continenten.”

Heb jij in Zuid-Amerika gezien wat Hum-boldt zag?„Zuid-Amerika is nu natuurlijk een stukdichter bevolkt dan in Humboldts tijd.Maar zodra je de Orinoco of de Andes be-reikt, zijn de landschappen nog hetzelfde.Behalve dat ik niet zelf 2.200 kilometerhoefde te peddelen.

„Zijn reizen maakten van Humboldt eenwereldster. Als hij terugkeert in Europa, ishij het middelpunt van diners en feestjes.Grote mannen als Goethe verslinden zijnboeken – en Darwin later ook. De Pruisi-sche koning benoemt hem tot kamerheeraan zijn hof. Humboldt accepteert die aan-stelling, maar blijft wel in Parijs wonen.”

Waarom was Humboldt zo geliefd?„Aan de ene kant werd Humboldt gevreesdom zijn scherpe tong, maar tegelijkertijdwas hij ontzettend charmant. Dat buitte hijook uit. Zijn faam stelde hem in staat in tij-den van oorlog en revolutie te overleven.”

Dat klinkt alsof hij ook vijanden heeft ge-m a a kt .„Oh jazeker. Napoleon moest niets vanhem hebben. In 1810 geeft Napoleon hemhet bevel om Frankrijk binnen 24 uur teverlaten. Humboldt slaagt er vervolgens inom zoveel wetenschappers op te tromme-len die het voor hem opnemen, dat Napo-leon zijn bevel weer intrekt.

„Ook de Spanjaarden waren niet geluk-kig met Humboldt. Zij gaven Humboldttoestemming om door hun Zuid-Ameri-kaanse koloniën te reizen. En wat doetHumboldt? Hij betaalt de Spaanse koningterug door hem publiekelijk te beschuldi-gen van onderdrukking en wanbestuur.”

Humboldt maakte één grote reis, naarZuid-Amerika. Waarom heeft hij nooitmeer gereisd?

CV

Andrea�Wulf,ko�s�m�o�p�o�l�i�e�tAndrea�Wulf(1972)�is�al�netz�o’n�wereldbur-ger als�Humboldtzelf.�Ze�werd�gebo-ren�in�New�Delhi(‘mijn�ouders�za-ten�bij�de�Deut-scher�Entwick-lungsdienst’),groeide�op�inDuitsland�enwoont�nu�in�Lon-den.

Ze�studeerdeo�n�t�we�r�p�g�e�s�c�h�i�e�-denis en�raakte�alsschrijfster�geïnte-resseerd�in�land-s�c�h�a�p�a�rc�h�i�t�e�c�t�u�u�ren�botanie.�„Hetmaakte�niet�uit�watik�daarover�las,overal�kwam�ik�denaam�Humboldttegen.”

Doorsnede�van�de�Chimborazo�(1807),�een�vulkaan�in�het�Ecuadoriaanse�deel�van�het�Andes-gebergte.�Op�de�hellingen�heeft�Humboldt�de�namen�van�de�planten�geschreven.

CanarischeeilandenCanarischeeilanden

La CoruñuñLa CoruñLaLaLa5 juni 17999juni 1799995 j5 ju5 j

uxrdederdedrdrdeBorrroror eauxuxeeaux18041 aug 1g 18041804g 1g 1804

NRC 180616 / RL

Alexander von Humboldt reist met het Spaanse schip Pizarro van La Coruña, via de Canarische Eilanden, naar Cumaná in Nieuw-Granada

„Humboldt wil na zijn reis door Amerika nogdolgraag naar de Himalaya, op het wanhopi-ge af. Daar zou hij zijn klimaattheorieën kun-nen bevestigen. Maar de Britten zouden welgek zijn geweest om Humboldt tot hun kolo-niën toe te laten, na wat hij Spanje had ge-flikt. Pas als hij zestig jaar oud is, realiseertHumboldt zich dat hij nooit meer naar Indiazal gaan. Vanaf dan steekt hij al zijn energiein het overtuigen van andere wetenschap-pers om naar de Himalaya af te reizen.

„Uiteindelijk wordt de Britse botanicus Jo-seph Dalton Hooker Humboldts voetsoldaatin India. Hooker krijgt voortdurend opdrach-ten van Humboldt om op bepaalde hoogtesplanten te verzamelen. Al die informatieverwerkt hij in Ko s m o s , een ambitieus enomvangrijk boekwerk waarin Humboldt decomplete natuur beschrijft, in wat hij zelf‘n at u u r p o r t re tte n’ n o e mt .”

Humboldts broer Wilhelm was belangrijkvoor hem. Hoe was de band tussen de tweebroe rs?„Wilhelm maakt zich zorgen over zijn jongebroer, over het geld dat Alexander uitgeeft.En hij heeft moeite met de intense vriend-schappen die Alexander sluit met mannen.Wilhelm staat niet toe dat Alexander en eenvriend in zijn huis overnachten. Toch bleefde band tussen de twee broers hecht.Alexander schrijft op een gegeven momentaan Wilhelm: ‘De enige reden dat ik naarBerlijn kom, is omdat ik van je hou en bij jemoet zijn.’”

Gingen Humboldts vriendschappen metmannen verder dan vriendschap?„Ik denk dat Humboldt homo was. Zekerzullen we dat nooit weten, maar het isvreemd dat er nooit een vrouw is opgestaandie claimde dat ze een affaire had met de be-roemdste wetenschapper van zijn tijd.

„Zelf schrijft Humboldt: ‘de grootste liefdein mijn leven zijn de wetenschappen en den at u u r.’ En dat is waar. Hij had niet kunnendoen wat hij heeft gedaan als hij een vrouwen zeven kinderen had gehad.”

Humboldt schilderde natuurlandschappenen was nauw bevriend schrijvers en kunste-naars. Waarom kon Humboldt het gat tus-sen wetenschap en kunst overbruggen?„Het onderscheid tussen kunst en weten-schap was in zijn tijd lang niet zo scherp alsnu. Humboldt moest als wetenschapper te-gelijkertijd ook kunstenaar zijn, zeker alsontdekkingsreiziger. Hij komt terug uit Zuid-Amerika met portfolio’s vol schetsen. Hetlandschap schilderen was voor hem even be-langrijk om de natuur te begrijpen als hetverzamelen van gegevens.”

Veel Duitsers hebben romantische ideeënover natuur en bossen. Is dat Humboldtse rfe nis?„Hmm, dat weet ik niet. Mijn Duitse uitgeverzoekt naarstig naar een goede vertaling voorweb of life. Daar bestaat in het Duits geenwoord voor. Terwijl de Duitse taal normaalzo precies is.”

Wij gebruiken daarom veel Duitse woordenin het Nederlands. Zoals heimwee.„Echt waar? En Fe rnweh, kennen jullie datook? Een van mijn favoriete Duitse woordenis Walde insamke it. Het woord stamt uit detijd van Humboldt, het beschrijft het gevoeldat je hebt als je in je eentje in het bos benten je verbonden voelt met de natuur.”

Dat is precies die Duits-romantische blikdie ik bedoel.„Ik denk dat we die kijk op de natuur nodighebben als we klimaatverandering willenaanpakken. Humboldt werd gedreven dooreen bewondering voor de natuur. We heb-ben weer een generatie nodig die deze be-wondering met hem deelt. We zullen nooitbeschermen waar we niet van houden. Poë-zie en kunst zijn net zo belangrijk om de na-tuur te beschermen als wetenschap. Hum-boldt is de held die we nu nodig hebben.”

Links:�Zicht�op�de�An-des�(1813),�door�Hum-boldt�(rechts)