educatieve map ‘Wit is altijd schoon’...overleden moeder, zoals in de voorstelling. Dit is wat...

Lesmap ‘WIT IS ALTIJD SCHOON’ HETGEVOLG

1

‘Wit is altijd schoon’

Allee, vooruit. Pakt die lakens van grotemoe dan maar als ge dat liever ziet. En als mijn grijs kleed daar beter bij past. Ik vind dat feitelijk zelf ook vele schoonder: wit. Gewoon wit. Dat past vele beter bij mijn kleed. Ge hebt er geen gedacht van waar dat die begrafenisondernemers tegenwoordig mee afkomen mee al dat purper en mee die synthetische rommel. Zegt straks maar tegen den Dest dat ik dat purper gedoe niet meer op mijn lijf wil hebben. Dat ‘m zijn lijkwade maar terug mee naar huis pakt want dat ik veel liever opgebaard lig in mijn eigen lakens. Ge had groot gelijk. Ik zie het nu zelf ook. Het is beter dat ge dat veranderd hebt. Van purper naar wit. Een opgewekte roman over rouw, afkomst en taal. Kan dat wel? Wie de roman Wit is altijd schoon van Leo Pleysier heeft gelezen, kent het antwoord. In een buitengewone heldere en lichtvoetige taal beschrijft Pleysier de complexe gevoelens van een zoon voor zijn overleden moeder, die hem heel lang bedolven heeft onder haar gepraat. Het levert een warm en liefdevol portret op van de moeder. ��Na het succes van U bent mijn moeder gaan Stefan Perceval en Sien Eggers opnieuw samen aan de slag met een beklijvende tekst over afscheid en ontdekken, over samen en alleen.

Tekst: Leo Pleysier

Bewerking en regie: Stefan Perceval Spel: Sien Eggers en Kwinten Van Heden

Scenografie: Jan Strobbe Licht: Marcel Visser

Kostuums: Anita Evenepoel


2

1. ‘Dood is iemand pas echt wanneer niemand hem nog kan horen’

Het toneelstuk ‘Wit is altijd schoon’ is een bewerking van het gelijknamige boek van Leo Pleysier. Het boek is op een bijzondere manier geschreven. Het is een lange dialoog, maar zonder de antwoorden. Zo ontstaat er één lange monoloog van de overleden moeder, zoals in de voorstelling. Dit is wat Leo Pleysier zelf zegt over ‘Wit is altijd schoon’: ‘Schijndood zolang ze praat’ “Achter ‘Wit is altijd schoon’ gaat een ander verhaal schuil. Jaren terug had ik geprobeerd de niet aflatende spraakwaterval van mijn moeder te stuiten. Ik had de knoppen als het ware dichtgedraaid. En dan gaat ze dood. Ik sta aan haar sterfbed en opeens overvalt haar woordenvloed me weer. Het lijkt alsof een soort lekkende taal uit al haar poriën opwelt. Blijkbaar ben ik die moedertaal onbewust toch blijven registreren, een beetje zoals dat bandopnemertje dat daar ligt. En als ik dan opnieuw beluister wat er opgenomen is, hoor ik geen inhoud meer, enkel ritmiek. Het is die muzikaliteit die de lijnen uitzet in ‘Wit is altijd schoon’. En dat ritme heb ik nauwgezet nagebootst in de structuur, de ordening van alinea’s.” “Natuurlijk is ‘Wit is altijd schoon’ meer dan dat. Het is eveneens een sluwe manier om de dood van mijn moeder uit te stellen. Je haalde daarnet dat citaat aan van Walter Van den Broeck: ‘Dood is iemand pas echt als niemand zich hem nog kan herinneren.’ Wat mij betreft zou dat veeleer zijn: wanneer niemand hem nog kan horen. Zolang ze praat, is ze schijndood. In de epiloog laat ik de akoestische echo’s uitsterven en evoceer ik enkel nog een visuele reminiscentie aan haar. Pas dan is ze echt dood.” “Ik heb haar laten spreken in wat ik noem: Kunstvlaams. Neen, dat heeft niets te maken met de naar mijn gevoel ietwat laatdunkende term verkavelingsvlaams die Geert Van Istendael hanteert. Het is omgangstaal, een soort gekuist, maar ook gekleurd Nederlands. Net als schilders de behoefte kunnen voelen hun eigen verf te mengen omdat de schakering die in de winkel voorhanden is, niet adequaat is, voel ik soms de aandrang mijn eigen taal te mengen. Het is geen Algemeen Nederlands, ook geen Vlaams en zeker geen dialect. Dat laatste is namelijk onleesbaar. Ik heb meer dan één taalregister op het orgeltje staan waarmee ik mijn literaire muziekjes componeer en die wil ik graag gebruiken.”

(uit de campuskrant van de KU Leuven, jaargang 12, nr. 04, 22 februari 2001: Leo Pleysier in UUR KULtUUR: ‘stemmen horen’

http://nieuws.kuleuven.be/node/3943 )


3

Zoals je hierboven hebt kunnen lezen, was het schrijven van dit boek voor Leo Pleysier een manier om zijn moeder te herdenken. Zelfs nog meer dan herdenken; het was een manier om haar nog wat langer bij hem te houden, zelfs al was ze nu dood. ‘Want’, zo zegt hij ‘dood is iemand pas echt wanneer niemand hem nog kan horen.’ 1a Schrijf zelf een tekst. Bedenk iemand die je wil herdenken. Dat kan iemand zijn die je echt verloren bent, maar als je dat niet wil, mag het natuurlijk ook iemand zijn die je ‘verzint’; het mogen nog levende mensen zijn of ook beroemde mensen die al dan niet overleden zijn. Schrijf nu alsof diegene na de dood tegen je praat, zoals de overleden moeder in ‘Wit is altijd schoon’. Bedenk hierbij:

- wat was jullie relatie? Familie of goede vrienden of nog iets anders? - Wat zou hij of zij nog willen vertellen nu hij of zij overleden is? - En waarom aan jou? - Wat vindt hij of zij ervan dat hij of zij overleden is?


4

2. Rouwen De vijf fases van rouwverwerking Iemand verliezen doet pijn. Voor je gevoel stopt de wereld, maar de rest van de wereld draait gewoon door. Mensen lachen, kinderen spelen, ze doen boodschappen alsof er niks aan de hand is. Niemand is hetzelfde. Rouwen doet iedereen op zijn eigen manier. Toch zijn er wel fases vast te stellen die (vrijwel) iedereen die rouwt, doorloopt. Deze fases zijn voor lang niet iedereen even intensief en ook de tijd die iemand doorbrengt in een van de fases, verschilt van persoon tot persoon. Vaststellen in welke rouwfase iemand (jijzelf?) zit, geeft dan ook geen indicatie voor de tijdsduur die het rouwproces nog zal innemen: de duur van verschillende fases van rouwverwerking varieert soms enorm. Deze vijf verschillende rouwfases zijn omschreven door psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Hoewel zij deze fases in een bepaalde volgorde omschrijft, hoeft deze volgorde niet strikt gevolgd te worden. Denk dus niet dat je abnormaal bent wanneer je merkt dat deze volgorde niet voor jou geldt. Rouw is te allen tijde een individueel proces! Ontkenning Dit is meestal de eerste fase van het rouwproces: ontkenning. Het is een algemeen afweermechanisme van ons brein. De waarheid is te erg om te bevatten, dus ontkennen we deze geheel of gedeeltelijk. Boosheid Rouwen is méér dan intens verdrietig zijn. Juist bij mensen die rouwen zie je vaak boosheid, boosheid op het lot, de artsen, God, de omgeving… Dit lijkt soms misschien wat vergezocht, maar in feite is het een gezond verdedigingsmechanisme. Het gevecht aangaan Veel mensen proberen om hun verlies te verwerken door het gevecht aan te gaan of door zichzelf doelen op te leggen. Het is in deze fase van rouwverwerking dat mensen marathons gaan lopen tegen bepaalde ziektes, een wereldreis maken of vanaf nu echt stoppen met roken. Depressie Wanneer nabestaanden gaandeweg tot de ontdekking komen dat ontkennen, boos worden en/of het gevecht aangaan niet helpen om het verlies te verwerken, volgt vaak de depressieve fase. Deze wordt grotendeels veroorzaakt door de machteloosheid die je als rouwende voelt: er is niets, maar dan ook niets, wat je er aan kunt veranderen. Aanvaarding Hoeveel verdriet en pijn je als nabestaande ook hebt, er komt een dag dat je gaat proberen om het verlies een plaats te geven. Dit betekent níet dat je iemand dan niet meer mist of dat je probeert om de overledene te vergeten. Het betekent wél dat je probeert om je leven in te richten zonder de geliefde om je heen.


5

2a Herdenk tekstje De zoon in het stuk spreekt ook. Niet zo veel, omdat zijn moeder maar blijft babbelen in zijn hoofd. Dit is wat hij zegt: “Ga maar. Ga maar. Wit, denk ik. Geef haar het zuiverste, meest smetteloze wit dat er te vinden is. Besprenkel haar met het helderste water, de fijnste reukwaren, de kostbaarste wierook opdat zij geuren mag als amandelbloesem in de witste boomgaarden van Portugal. Tooi haar met hagewinde, vogelmelk, boerenkers en zevenster. Geef haar al het wit dat opstuift tussen Nova Zembla en Alaska, dat schuimt op de golven die aanrollen op de kusten van Yokohama tot de baai van Lourenço Marques, Van Nomé tot Rio Grande. Al het wit van de witste woestijnsteden van Arabië en Afrika. Het wit dat pijn doet aan de ogen van Damascus tot Dakar. En nog is dat geen wit genoeg, denk ik. Nog is dat geen wit genoeg.” Schrijf nu een tekstje waarin je diegene herdenkt. Je kunt daar in schrijven wat je van diegene vond, waar hij/zij van hield en waar je hoopt dat hij/zij nu is of hoe hij of zij zich voelt. 2b spotten met respect Gelukt? Probeer er nu eentje voor de grap; schrijf een tekstje ter nagedachtenis van dezelfde persoon als daarnet, of iemand anders, maar nu, vriendelijk spottend. Probeer eens of je op een respectvolle manier ook kunt lachen met de eventuele gekke gewoontes en trekjes en rare hobby’s die iemand had.


6

3. Allerheiligen, Allerzielen en ‘De dag van de doden’ Allerheiligen is een christelijk feest dat op 1 november gevierd wordt. De feestdag viert de nagedachtenis aan alle heiligen en martelaren. De volgende dag, op 2 november, wordt Allerzielen gevierd. Met Allerzielen worden de overledenen herdacht en wordt een requiemmis opgedragen. De nabestaanden maak het graf schoon en zetten er bloemen en kaarsen op. Allerzielen is een dag om speciaal te bidden voor alle zielen die nog niet in de hemel zijn, maar in het vagevuur. Dat is een plek na de dood voor zielen die naar de hemel gaan, maar die eerst nog moeten boete doen voor zonden die wel al vergeven zijn. Je kan dit tijdens je leven doen, maar als dat niet genoeg is, dan boet men de rest van de schuld in het vagevuur uit. Men denkt dat deze feestdagen afkomstig zijn van een oorspronkelijk heidens (dat wil zeggen: niet-christelijk) feest: Samhain. Samhain is eigenlijk het Keltische nieuwjaarsfeest dat begint aan de vooravond van 31 oktober. Het was een feest van wedergeboorte; eerst de herdenking van de doden om daarna het nieuwe leven, dat na de winter zou komen, te vieren. Een feest voor de cyclus van het leven; dood en wedergeboorte. Zij geloven dat de sluier tussen de wereld van de levenden en de wereld van de doden dan het dunst is. Op deze dag wordt er door velen een maaltijd georganiseerd en worden er extra borden bijgezet voor de overledenen met diens lievelingsmaaltijd. Voor het raam worden kaarsen geplaatst zodat hun dierbaren de weg naar huis kunnen vinden. Dat doen ze ook in Mexico: ze noemen het ‘De Dag van de Doden’ (Día de Muertos). Zij vieren dit ook op 1 en 2 november. Het is een groot festival waar maanden van te voren naar toe wordt gewerkt. In de periode rond ‘de dag van de doden’ maakt men graven van dierbaren schoon en versiert ze uitbundig. Veel families bouwen bovendien altaren in hun huis. Men bezoekt de graven van dierbaren en offert er voedsel en drank. Ze geloven dat op 1 november de zielen van de overleden kinderen terug komen naar aarde en op 2 november de overleden zielen van de volwassenen. Ze waken heel de nacht bij de graven; met muziek en zang en veel gelach. Schedels zijn een veelvoorkomend symbool op deze dag en zijn beschilderd en versierd met felle kleuren en figuren: als respect voor en verering van de overledenen. Het is een feest van hoop; want zolang je iemand niet vergeet, is diegene nooit echt dood, toch? 3a Een andere manier van herdenken. De doodskop in Mexico is niet zo luguber als ze hier is. Daar is een mooi versierde doodskop een symbool van wedergeboorte en hoop. Daarom deze opdracht:

- Gebruik één van de doodskoppen op de volgende pagina. Je kunt ze inkleuren zo kleurrijk als je wilt. Je kunt ook de ‘lege’ doodskop helemaal zelf ontwerpen.

- Gebruik het stukje tekst dat je hebt geschreven bij opdracht 1 of bij opdracht 2 en ‘teken’ met de tekst de contouren van de doodskop (of een andere vorm: een bloem bijvoorbeeld). De zinnen die je schrijft,


7

worden de lijnen van de tekening. Je schrijft dus helemaal rond en op de kop, enz. .

- De doodskop kun je ook vullen met tekeningen van dingen waar degene die je wilt herdenken van hield (bijvoorbeeld een paard als diegene van paardrijden hield). (De doodskoppen om te kleuren of te gebruiken als voorbeeld, vindt u hieronder en op de volgende bladzijde)


8


9

4. Wachtruimte. Het stuk gaat over een moeder en haar zoon. De moeder is net overleden. Ze kijkt naar wat er na haar dood gebeurt tot aan de begrafenis. Ze spreekt tegen haar zoon alsof hij haar nog hoort. En ze vertelt. Veel. Ze zit, als het ware, in een ‘wachtruimte’; ze is overleden, maar nog niet ‘weg’. Jan Strobbe, de scenograaf, heeft het decor voor deze voorstelling ontworpen. Hij is op zoek gegaan naar een beeld voor deze tussenfase; deze ‘wachtruimte’. 4a Jouw hiernamaals Iedereen heeft zijn eigen idee of geloof over wat er na de dood is. Sommigen geloven dat er niks is, dat dood gewoon dood is. Anderen denken dan weer dat er wel 100 verschillende werelden na de dood komen en dat het leven hier op aarde maar een klein onderdeel is van het totale leven van een ziel. Hoe denk jij daarover? Wat geloof jij? Wat hoop je dat er na de dood is, los van wat je gelooft? Beschrijf jouw hiernamaals eens. Begin met de beschrijving van wat je gelooft dat er is (of niet is). Beschrijf dan wat je hoopt dat er zal zijn (of niet zal zijn). 4b Ontwerp je eigen wachtruimte Hoe zou zo’n wachtruimte, tussenfase tussen leven en dood, eruit zien? Waar ben je dan? Hoe zie je er dan uit? Zie je er uit zoals je was toen je overleed, of zoals je op je mooist of best was? En waar ga je naar toe? En hoe? Is er een deur? Of een tunnel? Of een trap? Naar beneden of boven? Kun je eens een tekening of een beschrijving maken van hoe volgens jou die wachtruimte eruit ziet? (weet dat niks daarbij fout is, het gaat over jouw idee.) 4c (Na de voorstelling) Het decor en het kostuum Als je de voorstelling hebt gezien, heb je ook het decor kunnen bekijken; een hellend vlak met een gat waar de zoon in zit. Verder hangt er een zwarte ‘koker’ die goud is vanbinnen. De moeder kijkt er soms wel eens in. Verder loopt de moeder met een lantaarn met zand rond. Ook uit haar kostuum komt zand gevallen. In een klasgesprek kunt u de betekenis van deze beelden samen onderzoeken. In het theater is niets fout; het gaat over wat iedereen daar zelf bij bedenkt. Dit is een oefening in verbeelding. Iedereen heeft zijn eigen associaties bij de beelden en die zijn altijd goed.

- wat is die koker? Waar gaat dat naartoe? Of komt er iets uit? Of gaat het nergens naartoe?

- Wat is dat hellend vlak? Waar is dat? Is dat wel ergens op de wereld? Of bestaat die plek eigenlijk niet echt?

- De zoon steekt door een gat in het hellend vlak. Is hij dan eigenlijk onder het vlak? Of er boven? En wat vertelt dat? Is zijn hoofd bijvoorbeeld ergens anders dan zijn lichaam? Wat zou dat betekenen?

- Zand. De moeder loopt met een lantaarn gevuld met zand. Na een tijdje is er een lichtje zichtbaar. Waar doet het wegstromen van zand je aandenken? Wat zou dat kunnen zeggen? Waarom stroomt er ook zand uit haar jurk?


10

Hier een beknopte uitleg van wat de scenograaf wil zeggen, of liever wil vragen, met zijn ontwerp. Gebruik het onderstaande niet als de perfecte antwoorden, mar misschien helpt het u om de verbeelding en de associaties van de leerlingen beter te begeleiden:

- De koker staat symbool voor zijn vraag wat er na de dood volgt. Het moet lijken alsof de koker een deel van de architectuur van het gebouw is; gemaakt door mensen. Onze angst voor de dood en ons geloof van wat er na de dood volgt, is namelijk door mensen gemaakt. Er gaat een dreiging vanuit omdat niemand weet waar het naar toe zal gaan.

- Het hellend vlak is zacht en mooi opgespannen. Als een matras, om iedereen zacht te ontvangen en waardig te laten sterven.

- De zoon steekt door een gat. Jan Strobbe heeft dit gebaseerd op de figuren van Hieronymus Bosch, een kunstschilder uit de 15e eeuw. Hij schilderde aardmannetjes en andere bovennatuurlijke wezens. Voor hem staat de zoon voor het aardse, de grond onder je voeten, het leven. Als een soort aardmannetje komt hij boven.

- De lantaarn met zand staat symbool voor de tijd. De tijd vloeit weg, het lichtje wordt zichtbaar. Het lichtje kan je de weg wijzen. Ook kan het je ziel symboliseren; dit laat Jan over aan je eigen fantasie. Het zand dat wegstroomt uit haar kostuum is wederom de tijd en daarmee ook het leven. Het stroomt weg.

- De lijnen die het zand achterlaten, zijn misschien wel de sporen die een mens in zijn leven trekt; niet zozeer op de grond, maar wel in de harten en hoofden van zijn geliefden.


11

5. Wat er niet wordt gezegd De moeder babbelt. Ze spreekt over haar begrafenis en hoe ze opgebaard ligt, maar ook over andere mensen, zoals de kapster, familieleden en haar vriendinnen. Ze spreekt veel over schijnbaar onbelangrijke dingen. Waar het echt over gaat, zegt ze niet altijd. Want; zegt ze ook maar één keer tegen haar zoon: ‘ik mis je’? Je zult het misschien wel herkennen; een gesprek over het weer omdat je niet zo goed weet wat je moet zeggen of omdat je iets anders liever niet zegt. 3a Het weerpraatje. Verdeel de klas in tweetallen (mogen ze zelf kiezen). Één van de twee zit ergens mee; iets verdrietigs of iets fijns, dat mag jezelf verzinnen. Je zit naast elkaar. De ander heeft wel door dat de éne ergens mee zit, maar zegt daar niets van. In plaats daarvan beginnen jullie een gesprekje over het weer; over dat er een strenge winter aan komt, maar dat het nu warm voor de tijd van het jaar is. En hopelijk dat dat zo blijft. Probeer het zo te spelen dat het toch wel duidelijk is dat er iets anders aan de hand is dan alleen een gesprekje over het weer. Dit oefent iedereen in tweetallen tegelijkertijd. Als iedereen het geoefend heeft, dan kun je de gesprekjes (of een paar) aan elkaar laten zien. Daarna kun je de rollen omdraaien.

3b Spreektaal. De schrijver heeft dit stuk heel specifiek geschreven. Het is geen verteller zoals in de boeken. Het is geschreven alsof je een telefoongesprek af luistert van iemand naast je op de bus. Waar zou ze het echt over willen hebben denk je? Schrijf eens iets op dat de moeder graag nog tegen de zoon zou willen zeggen, maar niet zegt.

Heeft u naar aanleiding van de voorstelling of de lesmap vragen of op- of aanmerkingen? Hebben de leerlingen zulke mooie teksten geschreven dat u ze met ons wilt delen?

Wij horen het graag! Laat het weten via [email protected]

educatieve map ‘Wit is altijd schoon’...overleden moeder, zoals in de voorstelling. Dit is wat...

Documents

Transcript of educatieve map ‘Wit is altijd schoon’...overleden moeder, zoals in de voorstelling. Dit is wat...