Editie 33, september 2015

uitgave over suiker, voeding en gezondheid

suiker in perspectief

PROF.DR. FRED BROUNS OVER VOEDINGSHYPES

GOEROES HEBBEN VRIJ SPEL

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

PROF.DR.IR. HANS VAN TRIJP OVER CONSUMENTENGEDRAG

Hoog Catharijne is een voedseltempel geworden

4

Voedingshypes en voedingsgoeroes Het merendeel van de Nederlanders trekt zich niet veel aan van voedingshypes en de beweringen van voedingsgoeroes. Voedselhypes zijn verwarrend, vindt 89% van de respondenten (n=1063) die voorjaar 2015 meededen aan een online onderzoek van het GfK-panel in opdracht van de NVVL (netwerk voor food experts). ‘Ik trek me er niets van aan’ zegt 82% en ‘voedseltrends zijn onzin’ aldus 71%.

Bekijk ook de eerder verschenen nummers

Blijf op de hoogte: RSS feeds abonneer

Volg ons: www.twitter.com/suikerenvoeding

2| InhoudsopgaveSuiker in perspectief, september 2015

Inhoudsopgave

Goeroes hebben vrij spelAls een nieuwe hype zich lijkt te ontwikkelen heeft prof.dr. Fred Brouns een duidelijk advies. ‘Eén ding is heel belangrijk: nuchter verstand. Want er zijn wat voeding betreft geen wonderen te verwachten.’ En zegt hij: ‘Als er iets ‘verrassends’ wordt gepresenteerd, neem dan een pas terug. Ga terug naar de bronnen en doe aan factchecking.’

10

7

Buig negatieve en onjuiste berichten om in iets positiefsGoos Eilander, eigenaar van Trendbox, bureau voor strategisch marktonderzoek, constateert dat de inhoudelijke voedingsboodschap die via social media de ronde doet of door voedingsgoeroes wordt verkondigd, vaak rammelt. Maar zegt hij: ‘Deze berichten kunnen juist de interesse voor gezonde voeding wekken. Ze zetten de deur op een kier. Aan de echte experts de taak om die deur op de juiste manier verder te openen.’

Inhoudsopgave |3Suiker in perspectief, september 2015

COLOFON

Suiker in perspectief is een uitgave van

Kenniscentrum suiker & voeding. Onze publica-

ties zijn gebaseerd op wetenschappelijk

onderzoek en staan onder toezicht van een

onafhankelijke redactieraad van deskundigen.

Ontwerp en realisatie:

Lexenzo, geeft vorm aan communicatie

Hoog Catharijne is een voedseltempel geworden‘Het idee van luisteren naar autoriteiten is een beetje uit de mode. Mensen laten hun gedrag inmiddels op een andere manier sturen’, zegt prof.dr.ir. Hans van Trijp. Voedingsgoeroes doen daar hun voordeel mee. ‘Als voedingswetenschappers zeggen ‘dit advies is op basis van onderzoek niet te onderbouwen’, dan vindt de consument dat het verhaal van de voedingsgoeroe eigenlijk even zwaar telt.’

NIEUWSFLITSEN- Nog geen ‘Spaanse peper of sambal hype’ - Stijging overgewicht - Het ‘goed of fout’-schema van zwart-witdenkers- Nieuwe Britse richtlijnen over inneming koolhydraten

13

20

18

16

Geen hype maar nieuwe realiteitSteven Jongeneel is oprichter van Social Embassy, waar hij samen met zijn team merken en organisaties ondersteunt bij online conversaties. Zijn advies aan de diëtist: ‘Kijk hoe je kunt inhaken op de kennis die consumenten op internet hebben opgedaan en stem daar je advies op af.’ En over de eigen activiteiten: ‘Doe je dingen gewoon heel goed, en zorg dat je online een beetje handig wordt.’

COLUMN: SYLVIA WITTEMANCulinair journalist en columnist voor de Volkskrant.

4| Voedingshypes en voedingsgoeroesSuiker in perspectief, september 2015

Het merendeel van de Nederlanders trekt zich niet veel aan

van voedingshypes en de beweringen van voedingsgoeroes.

Voedselhypes zijn verwarrend, vindt 89% van de

respondenten (n=1063) die voorjaar 2015 meededen aan

een online onderzoek van het GfK-panel in opdracht van de

NVVL (netwerk voor food experts). ‘Ik trek me er niets van

aan’ zegt 82% en ‘voedseltrends zijn onzin’ aldus 71%.

Voedingshypes en voedingsgoeroes

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

Voedingshypes en voedingsgoeroes |5Suiker in perspectief, september 2015

Een voedselhype of -trend, een voedingsgoeroe, ze richten zich plotseling op een specifiek voedings-middel, een voedingspatroon of wat een ‘dieet’ wordt genoemd. Sonja Bakker oogstte de afgelopen jaren veel succes, recent waren dat bijvoorbeeld ‘De Voedselzandloper’ (Kris Verburgh), ‘Superfoods’ (Jesse van der Velde en Annemieke de Kroon) en ‘Broodbuik’ (William Davis). Uit het GfK-onderzoek blijkt dat vrouwen beter op de hoogte zijn van de diverse trends dan mannen. Voedselzandloper, Superfoods en het Dr. Frankdieet zeggen mannen veel minder. Topper is de Schijf van Vijf: 93% van de vrouwen en 77% van de mannen kent dit voorlich-tingsmodel.

Onzin in de media

In de boeken, blogs, twitter, televisie- en radiopro-gramma’s en kranten waaruit een hype voortkomt,

worden allerlei onjuiste voedingsadviezen verkon-digd. De vraag is hoe er zoveel onzin in de media terecht komt. Voedingsonderzoek is doorgaans moeilijk te begrijpen en de nuances van uitkomsten interpreteren, maakt het nog veel moeilijker. Media en consument raken daardoor gemakkelijk in verwarring. Dan biedt een vlotte voedingsgoeroe met aansprekend geformuleerde oneliners houvast. Het risico dat mensen niet wetenschappelijk onderbouw-de en riskante adviezen opvolgen, kan (op termijn) leiden tot gezondheidsproblemen. Het is lastig om die boodschap over te brengen. Op basis van één enkele wetenschappelijke publicatie kan immers geen positief effect worden geclaimd. Gedegen adviezen komen voort uit meerdere grote en goed uitgevoerde voedingsonderzoeken. Niet voor niets dat het jaren en jaren duurt voor de nieuwe Richtlij-nen goede voeding verschijnen! Voedingskundigen die een heldere boodschap over hun vakgebied presenteren en voedingswetenschappers die hun

SUPERFOODS BIJVOORBEELD

Het eten van superfoods zou onze voorouders

gezond hebben gemaakt, beweren sommige

enthousiaste gebruikers. Aloë vera, chiazaad,

gojibessen, quinoa en tarwegras zijn daar

voorbeelden van. Diverse (super)markten en

winkels bieden ze inmiddels te koop aan.

Maar de meeste Nederlanders hebben nog

nooit superfoods gekocht, blijkt uit het GfK-

onderzoek. Superfoods zijn met name populair

in de drie grote steden (en randgemeenten).

Dat superfoods een hoog gehalte aan

antioxidanten zou hebben, spreekt veel mensen

aan. Superfoods is geen wettelijk vastgelegde

term. Dus ook knoflook, vette vis, sommige

noten en bijvoorbeeld chocolade worden wel

superfoods genoemd. Superfoods, de hype van

de eerste helft van 2015? Elke deskundige die

om commentaar wordt gevraagd geeft

hetzelfde antwoord: gezond eten is een

kwestie van een gevarieerde keuze uit diverse

producten. ‘Een overgrote meerderheid van de

Nederlanders gelooft nog steeds meer in de

Hollandse Pot dan in dure en exotische

superfoods’, aldus Elly Kaldenberg, vice-

voorzitter van de NVVL. ‘Doe maar gewoon

dan eet je gezond genoeg’, is in de meeste

Nederlandse huishoudens het leidend motto.

Daarom zijn de Schijf van Vijf en Sonja Bakker

ook zo populair. Zelfbenoemde goeroes die ons

schuldcomplexen aanpraten, moraliserende

vingers opsteken bij ‘gewoon’ eten of exotische

diëten aanprijzen, krijgen in ons land

nauwelijks voet aan de grond.’

eigen onderzoeksresultaten niet opblazen, dat zou een stap in de juiste richting zijn. De feiten zijn niet het einde van het debat maar juist het begin, zei prof.dr. Hedwig te Molder in haar oratie aan Wageningen University (lees ook het interview met haar in een eerdere ‘Suiker in Perspectief’.

Suikergoeroe Robert Lustig

Dit voorjaar (8 mei 2015) kwam de Amerikaanse prof.dr. Robert Lustig uitgebreid aan het woord in het programma ‘RTL Late night’. Lustig is een kinderarts, werkzaam bij de afdeling endocrinologie aan de Universiteit van California, die al jaren een oorlog tegen suiker voert. Sinds zijn YouTube-film-pje ‘Sugar: the bitter truth’ (5,8 miljoen views) is hij bekend als strijder tegen suiker. Er zijn inmiddels vele exemplaren van zijn boeken verkocht, het boek ‘Fat chance’ werd een New York Times bestseller. Vooral fructose is volgens de ‘suikergoeroe’ de boosdoener. Het zou giftig zijn, vergelijkbaar met alcohol en cocaïne. Het is bekend dat een hoge inname van suiker, zoals een teveel van iedere stof, negatieve gezondheidseffecten kan hebben. Het merendeel van de voedingswetenschappers vindt het verhaal van Lustig overdreven en omstre-den. Na de RTL-uitzending verscheen een uitgebrei-de tegenreactie in Elsevier. Prof.dr. David Katz, verbonden aan Yale University, noemt de bewering van Lustig dat suiker per definitie slecht is ‘boeren-bedrog’. Kenniscentrum suiker & voeding vroeg diverse Nederlandse wetenschappers naar hun visie op de beweringen van Lustig. Lees hier hun reactie.

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

6| Voedingshypes en voedingsgoeroesSuiker in perspectief, september 2015

Goos Eilander, eigenaar van Trendbox, bureau voor strategisch marktonderzoek, constateert dat de inhoudelijke voedingsboodschap die via social media de ronde doet of door voedingsgoeroes wordt verkondigd, vaak rammelt. Maar zegt hij: ‘Deze berichten kunnen juist de interesse voor gezonde voeding wekken. Ze zetten de deur op een kier. Aan de echte experts de taak om die deur op de juiste manier verder te openen.’

GOOS EILANDER

Buig negatieve en onjuiste berichten om in iets positiefs

Geen melk, geen gluten, geen brood... Uit de social media blijkt dat dergelijke negatieve berichten bij de consument aanslaan. Terwijl communicatiedes-kundigen zeggen dat een positieve boodschap beter werkt, dus geen verboden en geen belerende vinger. ‘De negatieve boodschap slaat niet echt aan, althans niet op lange termijn’, zegt Goos Eilander. ‘Een negatieve boodschap trekt echter veel sneller onze attentie. Hij komt weliswaar sneller bij de consument

Buig negatieve en onjuiste berichten om in iets positiefs |7Suiker in perspectief, september 2015

GEDRAG VERANDEREN IN DRIE FASEN

Om consumentengedrag te veranderen worden

er drie belangrijke fasen onderscheiden. Fase

één is het informeren van de consument

(kennis). Zo wordt geprobeerd om de houding/

attitude te veranderen (fase twee). Als de

houding voor bepaalde producten positief is,

komt de consument in actie (fase drie:

gedragsverandering). Er gaan vaak generaties

overheen voordat gedragsverandering blijvend

is. Maar soms gaat het in een kort moment. De

winkel in lopen en de informatie over een

nieuw product bekijken (kennis), vaststellen dat

het wat is (attitude) en vervolgens kopen

(gedrag).

binnen dan een positieve boodschap, maar uiteinde-lijk heeft een positief geformuleerde boodschap veel meer effect. En daar gaat het om. De berichten die via social media de ronde doen, brengen mensen vaak in verwarring, en dat heeft op mensen een verschil-lende uitwerking. De ene consument denkt ‘hé, dat is interessant, daar wil ik alles van weten’, en gaat uit op verder onderzoek. De belangstelling voor gezonde voeding is gewekt, positief dus! Een andere consu-ment daarentegen denkt ‘ze zeggen allemaal iets anders, ik bepaal zelf wel wat ik doe’. Op die laatste groep kunnen de verwarringzaaiende berichten dus wel een negatief effect hebben.’

De diëtist heeft autoriteit

Eilander vindt dat diëtisten gebruik moeten maken van deze ontwikkelingen in het overdragen van kennis. ‘Als diëtist heb je een bepaalde autoriteit, er wordt geloof gehecht aan wat jij zegt. Mensen horen via diverse kanalen positieve en negatieve informatie, daardoor gaan ze twijfelen en raken ze in verwarring. Maar ze staan op dat moment wel open voor informatie over gezonde voeding. Dit geeft de diëtist de kans om de juiste kennis over te dragen. Want veel kennis en informatie overdragen is belangrijk, het is de eerste stap naar gedragsverandering (zie kader op deze pagina). Laat zien dat jij de expert bent. Vul de kennis van de consument aan en corrigeer eventueel onjuiste kennis'. Benadruk de positieve aspecten van voeding, zegt Eilander. ‘Zo ben je een belangrijke schakel in het proces van gedragsverandering naar gezonde eetgewoonten’.

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

'Laat zien dat jij de expert bent. Vul de kennis van de consument aan en corrigeer eventueel onjuiste kennis.'

8|Buig negatieve en onjuiste berichten om in iets positiefsSuiker in perspectief, september 2015

KINDEREN ONDERVOED DOOR HYPES.

Enige tijd geleden was het volop in het nieuws:

kinderarts Sandra Schrama en diëtist Sonja van

den Ende uit het Juliana Kinderziekenhuis Den

Haag zagen in toenemende mate kinderen die

ondervoed zijn. Patiëntjes kwamen met

klachten als obstipatie (verstopping), extreme

vermoeidheid, duizeligheid en kouwelijkheid.

De kinderarts en diëtist maakten zich zorgen en

zochten de publiciteit. Zij zien de oorzaak van

de ondervoeding in de trend dat vooral

hoogopgeleide ouders 'te gezond' willen eten.

De ouders hebben overigens de beste

bedoelingen, maar laten zich leiden door

(foutieve) informatie die vooral op internet

verspreid wordt. Zij weten meestal niet dat een

voeding met superfoods en beperkingen in

bijvoorbeeld brood, melk of koolhydraten

schadelijke gevolgen voor hun kind kan

hebben. Hun advies? Gebruik de Schijf van Vijf

als basis.

Bron: HagaZiekenhuis, februari 2015

De deur verder openen

Eilander registreert dat mensen, van jong tot oud, zich aangesproken voelen door het begrip gezondheid. ‘Gezondheidswinst is naast duurzaamheid en nabijheid een enorme topic.’ Hij noemt als voorbeelden het gebruik van sportvoeding en de invloed van de geboorte van het eerste kind. ‘De afgelopen tien jaar is er een sterke verandering geweest in het sporten: steeds meer mensen gaan in plaats van teamsporten aan individuele sporten doen, bijvoorbeeld hardlopen. Dan ontdekken ze dat ze tegen de grenzen van hun eigen lichaam aanlopen en verdiepen zich in voeding.’ Sportvoeding is een enorme hype constateert Eilander. ‘Het valt mij op dat de consumptie van verse groente opmerkelijk stijgt bij de komst van het eerste kind. Niet zozeer doordat de baby groente gaat eten, maar de gezinsuitbreiding maakt veel ouders alerter op het belang van gezondheid, zodat zij zelf gezonder willen gaan leven. Op social media wordt ingehaakt op deze trends.’ Eilander tenslotte: ‘Dergelijke trends kunnen de interesse voor gezonde voeding wekken. Ze zetten de deur op een kier. Aan de echte experts de taak om die deur op de juiste manier verder te openen.’ Een uitdaging voor diëtisten om de boot niet te missen en ook in te spelen op al deze fasen, vindt hij. ‘Buig negatieve en onjuiste berichten die via de social media en voedingsgoeroes de ronde doen om in iets positiefs.’

Buig negatieve en onjuiste berichten om in iets positiefs |9Suiker in perspectief, september 2015

Als een nieuwe hype zich lijkt te ontwikkelen heeft prof.dr. Fred Brouns een duidelijk advies. ‘Eén ding is heel belangrijk: nuchter verstand. Want er zijn wat voeding betreft geen wonderen te verwachten.’ En zegt hij: ‘Als er iets ‘verrassends’ wordt gepresenteerd, neem dan een pas terug. Ga terug naar de bronnen en doe aan factchecking.’

PROF.DR. FRED BROUNS OVER VOEDINGSHYPES

Goeroes hebben vrij spel

‘De antitarwe- of antiglutenhype, dat vind ik de meest opvallende van de afgelopen twee jaar’, zegt prof.dr. Fred Brouns, hoogleraar Innovatie Gezonde Voeding (Maastricht University). ‘Dat is begonnen na het verschijnen van het boek ‘Wheat Belly’ van William Davis. Davis schrijft dat de Amerikanen dik geworden zijn van het eten van tarwebrood. Dat was ‘shocking news’. En voor veel Amerikanen goed nieuws, want het ontstaan van overgewicht lag niet aan hen maar aan de tarwe.’ Brouns vertelt dat het nieuws zich als een soort wervelwind over Amerika verspreidde. ‘Het ging als een lopend vuurtje rond,

10| Goeroes hebben vrij spelSuiker in perspectief, september 2015

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

via sociale media en heel veel talkshows. Maar zonder dat men deed aan factchecking.’ Er zijn vele miljoenen exemplaren van het boek verkocht, wereldwijd voor andere uitgevers aanleiding om zo snel mogelijk een vertaling uit te brengen. In Nederland is het gepubliceerd met als titel ‘Broodbuik’. ‘Hetzelfde succes hebben we gezien bij het Atkinsdieet en de aanpak van Montignac. Zoiets duurt een aantal jaren en dan is het over.’

Paragraven vol onzin

Waarom trekt zo’n boek meteen veel aandacht en het andere niet? ‘De consument die dit nieuws hoort denkt ‘dat kan toch niet waar zijn?’ Iedereen eet brood en dan dit bericht. En de auteur is een cardioloog, afgestudeerd aan Harvard University, voor mensen is dat een geloofwaardige afzender. Als insiders weten wij dat zo iemand vrijwel niets van voedingswetenschap en evidence based voedingsfeiten weet. In Amerika worden er (net als in Europa) in het zesjarige medische curriculum (2010) nog geen vierentwintig contacturen aan het onderwerp voeding besteed. Je pakt uit de weten-schap de argumentjes die bij je aanpak passen, krijgt zo veel aandacht en je bent in de ogen van de

consument geloofwaardig. Als je met een kritische blik zijn boek leest, dat ontdek je tal van paragraven vol onzin.’ Je moet het kaf van het koren zien te scheiden en dat heeft Davis niet gedaan, vindt Brouns. ‘Maar klakkeloos overnemen, ook van het boek van Davis en bijvoorbeeld van de Voedselzandloper (Kris Verburgh), dat zie je overal gebeuren. Via sociale media, radio, televisie krijgen boeken op die manier veel exposure. Een hype is geboren.’

Hand in eigen boezem

Ook in Nederland is veel belangstelling voor de antitarwe-, antiglutenhype. ‘Er worden in ons land veel opleidingen uit de grond gestampt: voedingsconsulent, gewichtsconsulent. Ze volgen 16-20 schriftelijke lessen, op een achtergrond die ‘niets’ hoeft te zijn, terwijl wordt gezegd dat ze voedingsadviezen kunnen geven. Dan zie je dat degenen die na zo’n opleiding een eigen bedrijfje starten in hun opinies, adviezen en blogs overnemen wat er op de sociale media te vinden is. Er zijn er inmiddels duizenden die zo werken. Dat heeft aandacht nodig want het zijn goedwillende mensen, maar hoe krijg je de juiste informatie bij hen?’

Goeroes hebben vrij spel |11Suiker in perspectief, september 2015

De consument die dit nieuws hoort denkt 'dat kan toch niet waar zijn?'.

12| Goeroes hebben vrij spelSuiker in perspectief, september 2015

Wetenschappelijke publicaties zijn voor hen meestal niet leesbaar en lastig te interpreteren, constateert Brouns. ‘Daar ligt een taak voor de kenniscentra. Goeroes hebben nu wel vrij spel. Ik vind dit een zorgwekkende ontwikkeling.’ Hij vindt dat voedingswetenschappers ook hand in eigen boezem moeten steken. ‘Bloggers hekelen dat sommige meningen van wetenschappers nu weer anders zijn dan enkele jaren geleden. Ja, in sommige gevallen is dat zo. Je hebt te maken met voortschrijdend inzicht. Uitkomsten van recent onderzoek plaatsen eerdere bevindingen in ander daglicht. Ik vind dat wetenschappers ook niet meteen met nieuwe onverwachte resultaten naar buiten zouden moeten treden als ‘shocking wereldnieuws’. Door de effecten van de sociale media kunnen complete bedrijven ten gronde worden gericht. Wees wat meer behoudend. Zeg niet ‘dit hebben wij als eerste gevonden, het zet de wereld op z’n kop’. Wacht op nieuw onderzoek dat de uitkomsten bevestigt.’

Bloggers en tekstschrijvers

Brouns vindt dat universiteiten en wetenschappers de bloggers en sociale media meer bij de hand zouden moeten nemen. ‘Ik heb ervaren dat het niet werkt om tegen een blogger te zeggen ‘dit klopt niet’. Dan wordt de discussie alleen maar ongenuanceerder en grimmiger. Als je zegt ‘kijk eens naar deze data’ maak je hem of haar deelgenoot van de discussie, iemand krijgt een rol toebedeeld.’ Brouns en z’n collega’s zoeken contact met onder andere de categorie bloggers en gewichtsconsulenten. ‘We pakken bijvoorbeeld tijdens een symposium dat we in december 2015 organiseren zeer controversiële onderwerpen bij de kop en laten zien wat daarover op onderzoeksgebied bekend is. We willen ook tekstschrijvers begeleiden bij het verwerken van de

uitkomsten van nieuwe studies.’ En in gesprek met diverse media ontdekte Brouns dat het zoeken naar experts ook niet de schoonheidsprijs verdient. ‘Ik heb van hen begrepen dat ze op internet gaan zoeken: wie schrijft veel over een onderwerp waar we aandacht aan willen besteden. Zo komen ze meestal terecht bij bloggers die zich profileren als deskundige maar dat in feite helemaal niet zijn. En wij zijn als deskundigen meestal niet actief in de sociale media en dus ook niet goed zichtbaar, daar moeten we wat aan doen.’

Nuchter verstand

Brouns heeft een duidelijke boodschap als de volgende hype zich lijkt te ontwikkelen. ‘Eén ding is heel belangrijk: nuchter verstand. Want er zijn wat voeding betreft geen wonderen te verwachten. De afgelopen honderden jaren zijn hele generaties gezond opgegroeid met tarwe en gluten. Dan kan het niet zo zijn dat binnen twee jaar plotseling een derde van de mensen daar overgevoelig voor zou zijn. We weten dat circa 1% van de bevolking een echte intolerantie voor gluten heeft die zich uit als coeliakie en nog eens maximaal 0,5% een glutenallergie. En als er iets als ‘verrassend’ wordt gepresenteerd, neem dan een pas terug, doe aan factchecking en kijk wat kenniscentra met goede experts daarvan zeggen.’

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

Hoog Catharijne is een voedseltempel geworden |13Suiker in perspectief, september 2015

Hoog Catharijne is een voedseltempel geworden

PROF.DR.IR. HANS VAN TRIJP OVER CONSUMENTENGEDRAG

‘Het idee van luisteren naar

autoriteiten is een beetje uit de

mode. Mensen laten hun gedrag

inmiddels op een andere manier

sturen’, zegt prof.dr.ir. Hans van

Trijp. Voedingsgoeroes doen daar

hun voordeel mee. ‘Als

voedingswetenschappers zeggen

‘dit advies is op basis van onderzoek

niet te onderbouwen, dan vindt de

consument dat het verhaal van de

voedingsgoeroe eigenlijk even

zwaar telt.’

‘Stabiele voedingspatronen zijn veel vluchtiger geworden’, antwoordt prof.dr.ir. Hans van Trijp, hoogleraar Marktkunde en Consumentengedrag (Wageningen University), op de vraag over het meest opvallende eet- en drinkgedrag van de huidige consument. ‘Mensen zoeken steeds iets nieuws, dat is de grote verandering.’ Een kwestie van vraag en aanbod zegt hij. ‘Een nieuwe hype verschijnt steeds sneller. Het is voor de consumenten iets tussen onzekerheid en hoop. Wat is gezonde voeding en wat niet, dat is ongelooflijk complex. Iedereen zegt gezond belangrijk te vinden maar de meeste consumenten willen er weinig voor doen en niets voor laten. Mensen zoeken naar gemakkelijke oplossingen. Ze onthouden de aantrekkelijke boodschap over één product en proberen daarmee bijvoorbeeld een probleem op te lossen als een broekriem die een inmiddels een gaatje verder moet!’

De hele dag feest

Van Trijp denkt dat het overgrote deel van de voedingsbeslissingen geïndiceerd wordt door de omgeving. ‘En dat is dan een heel brede omgeving. Er wordt overal voedsel aangeboden dat ons verleidt. Vroeger stonden de eetmomenten vast: drie hoofdmaaltijden per dag. Nu is het de hele dag feest, eten en drinken dat kun je 24 uur per dag doen. Vroeger ging jij naar het voedsel toe, nu komt het overal naar jou. Winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht is een voedseltempel geworden waar treinen tussendoor rijden. Je kunt gerechten en

14| Hoog Catharijne is een voedseltempel gewordenSuiker in perspectief, september 2015

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

24/7

voorbewerkte producten vrijwel onmiddellijk laten thuisbezorgen. Dat zijn grote veranderingen.’ Iemand heeft soms maar een klein duwtje nodig ― bijvoorbeeld van een voedingsgoeroe ― om aangezet te worden tot ander koopgedrag. ‘Kiezen voor alleen maar speltbrood, voor superfoods, stoppen met het drinken van melk? Als iemand in de media met veel overtuiging vertelt dat daarmee een gezondheidsprobleem verdwijnt, dan ligt daar de oplossing zo lijken ze te denken.’

Mensen kiezen graag zelf

Hypes lijken soms vooral een kwestie van de media te zijn. ‘Ik vind dat media wel kritischer zouden moet zijn. Voor hen is het aantal citaties belangrijk, dat hoort bij hun aanpak. Maar die leidt niet per se tot een genuanceerde boodschap.’ Naar aanleiding van de vraag door wie we ons het meest laten beïnvloe-den zegt hij: ‘Toch eigenlijk door ons zelf, maar dat willen we niet altijd weten. De meeste consumenten kiezen toch het aanbod waar ze zelf tegen aanlopen. We hebben het idee ‘je laat je door een ander vertel-len welke keuzes je moet maken’ inmiddels verlaten. Mensen kiezen graag zelf en willen dat bevestigd zien, met name in de sociale media en door de trends die in de publiciteit zijn. Consumenten ervaren dat als ergens deel van uitmaken.’ Van Trijp constateert dat dit voor een belangrijk deel te maken heeft met de veranderende generaties. ‘Het idee van luisteren naar autoriteiten is een beetje uit de mode. Mensen laten hun gedrag nu op een andere manier sturen.’

Hoog Catharijne is een voedseltempel geworden |15Suiker in perspectief, september 2015

Een hype met basisvoedingsmiddelen

Voedingsgoeroes doen daar hun voordeel mee. ‘Als voedingswetenschappers zeggen ‘dit advies is op basis van onderzoek niet te onderbouwen’, dan vindt de consument dat het verhaal van de voedingsgoeroe eigenlijk even zwaar telt. Voor hen is de mening van de voedingswetenschapper niet direct belangrijker.’ Daarmee wil Van Trijp niet zeggen dat het tegengeluid van de voedingswetenschappers er niet toe doet, maar dat het meer is bedoeld voor anderen. ‘NGO’s die zich bijvoorbeeld richten op het bevorderen van de gezondheid, willen dat nieuwe trends wetenschappelijk zijn onderbouwd. Zij laten de wetenschappelijke uitkomsten wel degelijk meewegen.’ De consument wordt geconfronteerd met een uitgebreid aanbod van voedsel maar krijgt ook – onder meer via de media – veel informatie aangeboden stelt Van Trijp vast. ‘Dat bemoeilijkt het maken van gezonde keuzes. Je zou eigenlijk willen dat het oude dogma ‘eet matig en gevarieerd’ weer wordt opgepakt. Terug naar de basisvoedingsmiddelen. Op hoofdlijnen weten we dat allemaal. Maar voeding is een complex probleem waarvoor de consument een eenvoudige oplossing zoekt. Extra lastig is dat basisvoedingsmiddelen als brood en melk onder vuur liggen. Proberen een hype met basisvoedingsmiddelen te ontketenen is denk ik de enige manier waarop we mensen kunnen interesseren voor gezond eten. Want er zijn geen superfoods.’

'Vroeger ging jij naar het voedsel toe, nu komt het overal naar jou.'

16|Geen hype maar nieuwe realiteitSuiker in perspectief, september 2015

Steven Jongeneel is oprichter van Social Embassy, waar hij samen met

zijn team merken en organisaties ondersteunt bij online conversaties.

Zijn advies aan de diëtist: ‘Kijk hoe je kunt inhaken op de kennis die

consumenten op internet hebben opgedaan en stem daar je advies op

af.’ En over de eigen activiteiten: ‘Doe je dingen gewoon heel goed,

en zorg dat je online een beetje handig wordt.’

Geen hype maar nieuwe realiteit

STEVEN JONGENEEL OVER SOCIALE MEDIA

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

EVEN OPFRISSEN ...

Community: de groep mensen die de

publicaties online volgt.

Influencer: invloedrijk persoon op

sociale media

Header: de kop, de aandachttrekker,

het deel dat vooraf gaat aan het bericht.

Snappy: vlot, trendy, flitsend.

‘Vroeger stond er een man in pak in de autoshowroom die aan de klanten informatie over de nieuwste snufjes van de auto’s gaf’, vertelt Jongeneel. ‘Nu hebben potentiële klanten die de showroom binnenkomen zich bijna altijd op internet voorbereid. Vaak weten ze zelfs beter dan de verkoper wat er te koop is en wat de concurrentie aanbiedt. Dat betekent zeker niet dat er geen plaats meer is voor autoverkopers, maar het beroep is gewoon veranderd. Ik waag me natuurlijk op glad ijs als ik een diëtist vergelijk met een autoverkoper, maar er zijn heel veel parallellen. Ook patiënten hebben zich vaak op internet al georiënteerd. Je zult als diëtist moeten accepteren dat mensen dat doen. Het consult verloopt daardoor anders dan ‘vroeger’, je zult moeten kijken hoe je op de (al dan niet juiste) kennis die ze op internet hebben opgedaan kunt inhaken en je advies daarop afstemmen. Het betekent zeker niet dat jouw bijdrage op deze manier minder waardevol is, maar je beroep is wel veranderd!’

Kwaliteit en online-handigheid

‘Voedingsinformatie wordt veelvuldig via sociale media gedeeld, de afzenders zijn meestal voedingsinhoudelijk niet hooggeschoold. Daardoor schort er vaak nogal wat aan de boodschappen. Ook voedingsgoeroes (Jongeneel gebruikt liever het woord ‘influencers’) gebruiken het internet gretig als platform. Waarom hebben zij zo’n succes? Wat kunnen we daarvan leren? Jongeneel antwoordt: ‘Mensen zijn tegenwoordig ontzettend hongerig naar 'snappy content', en daar grossieren die influencers in: pakkende one-liners, klare taal. Bij wetenschappers en zorgprofessionals wringt het

Geen hype maar nieuwe realiteit |17Suiker in perspectief, september 2015

daar juist meestal: als professional kun je vaak niet zo snel en kort door de bocht zijn als een niet-professional omdat je alle nuances wilt (en/of moet) weergeven. Het is daardoor moeilijker om te scoren bij een grote doelgroep. Geen reden om als professional online niet actief te zijn: sociale media zijn geen hype meer, maar de nieuwe realiteit. Je moet gewoon accepteren dat het er is, of je het nu leuk vindt of niet. Je kunt het zien als bedreiging, maar ook als een kans. Als je begrijpt hoe je sociale media kunt inzetten, dan kunnen jij en je beroepsgroep daarvan profiteren. Belangrijk is dat je zelf de regie houdt: goede inhoud (kennis) over een bepaald onderwerp is de basis, en goede kennis, die heb je natuurlijk als professional. Daarnaast heb je passie nodig, heel veel passie. Die heb je waarschijnlijk ook wel! Maar, nu komt het, belangrijk is dat je jezelf goed profileert en je kennis op een goede manier neerzet. Dat begint met een krachtige 'header', dat is echt een must.

‘Voedingsinformatie wordt veelvuldig via sociale media gedeeld, de afzenders zijn meestal voedingsinhoudelijk niet hooggeschoold.'

Gastcolumn

Kenniscentrum suiker & voeding

Sylvia Witteman, culinair journalist

en columnist voor de Volkskrant.

COLUMN

Als kind was ik, net als de meeste kinderen, dol op zoetigheid. Toch waren

er in de jaren zeventig nog weinig dikke kinderen: in elke klas zat er ongeveer één. (Dat-zelfde geldt nu zo’n beetje voor magere kinderen). Mijn moeder hield er een voor die tijd nogal ongebruikelijk standpunt op na: suiker is vergif. Wij, kinderen, kregen dus geen snoep. Niks. Alleen honing, daar had mijn moeder niets op tegen. In de yoghurt, in de thee, door de fruitsalade, op de boterham.Ik hield niet van honing, maar snoepen moest en zou ik, dus ik

Nog een tip: zorg dat er positieve berichten over je gepubliceerd worden. De meeste wetenschappers en zorgprofessionals zijn niet in deze manier van kennisoverdracht geschoold, maar er valt veel te leren, en je moet het ook gewoon durven en doen.’ Jongeneel vat samen: ‘Doe je dingen gewoon heel goed, en zorg dat je online een beetje handig wordt’.

Heftige reactie

Online worden vaak genadeloos negatieve reacties gegeven. Het is waarschijnlijk ook even slikken en wennen dat cliënten op een website zoals Zorgkaartnederland.nl de diëtist en andere zorgprofessionals kunnen beoordelen. Volgens de online-expert hoef je niet echt bang te zijn voor dergelijke kritiek en is het niet nodig om zo’n reactie te verwijderen (als dat al mogelijk is): ‘Er zijn altijd mensen die woedend zijn of wraak willen nemen op een merk of bedrijf (of in deze situatie op een persoon of praktijk). Er is heel veel onderzoek gedaan naar reviews over prestaties, en hieruit blijkt steeds weer dat een harde en onredelijke aanval veel minder impact heeft dan een meer genuanceerde reactie. Door de ongeloofwaardigheid hechten andere bezoekers vaak niet veel waarde aan een heftige reactie en bovendien heeft een 'community' ook een corrigerend vermogen. Je ziet vaak dat andere mensen het juist opnemen voor het merk of bedrijf dat er zo hard van langs kreeg.’

www.socialembassy.nlwww.zorgkaartnederland.nl

VOEDINGSHYPES EN VOEDINGSGOEROES

18|Geen hype maar nieuwe realiteitSuiker in perspectief, september 2015

at het toch, zoveel ik maar kon. Ook had ik een hekel aan sport en deed ik niets dan in een hoekje zitten lezen. Ik werd steeds dikker. Dikker dan al die andere kinderen, die wél candy-bars, koekjes en frisdank kregen. Ik werd dat éne dikke kind van de klas, en anti-pest-protocollen waren er nog niet. Nee, het was geen leuke jeugd. Inmiddels is de wereld vergeven van de dikkerds, en heeft de ‘weldenkende’ mensheid zich tegen suiker gekeerd. De helft van mijn vriendinnen is gestopt met suiker, ‘afgekickt’ noemen ze het zelf. Suiker, daar is iedereen het over eens, is giftig en versla-vender dan nicotine of zelfs cocaine. Nee, suiker zullen ze nooit meer eten. Honing, dat wel. Honing is heel wat anders. Honing, of anders palmsuiker, of rijstsiroop, of ahorn-, kokosbloesem-, of agavesiroop. Het is allemaal veel beter dan suiker, geloven ze. Iets

met een glykemische index, of iets met ‘natuurlijke mineralen’. ‘Weet je dat al die spullen voor 80 procent uit suiker bestaan?’ zeg ik wel eens fijntjes. Nee, maar dat is heel wat anders. Want dat is ‘natúúrlijke suiker’, en heel wat anders dan dikma-kende, ‘geraffineerde suiker’ uit een pak. ‘Maar suiker uit een pak is niet minder natuurlijk dan aga-vestroop’ leg ik dan uit. ‘Het één is ingedikt sap van de agave, het ander is ingedikt sap van suiker-biet. En het doet ook allebei hetzelfde: calorieën leveren met snel verteerbare koolhydraten. Wat is het verschil?’ Dan zeggen ze dat ik niet zo flauw moet doen. ‘Kijk nou naar al die dikke kinderen’ zeggen ze. ‘Dat was vroeger niet, dus dat komt door alle suiker.’ Nee, dat komt niet door de suiker. Kinderen speelden vroeger veel meer buiten, omdat er was geen internet was en alleen TV op

woensdagmiddag. Ook kon je niet op elke straathoek pizza, patat, burgers en milkshakes krijgen, thuis at je wat de pot schafte en dat was zelden lekker genoeg om je aan te overeten. Dat ‘ongezoete’ vruchtensap dat kinderen tegenwoordig met liters wegwerken kreeg je in mijn tijd alleen als je ziek was, of op een verjaardag. ‘Mijn kinderen drinken geen cola’ roepen de antisuikermoeders trots. Maar wel zoveel sinaasappelsap als ze willen, en dat bevat, hoe vers, vitaminerijk en ongezoet ook, evenveel suiker als die gewraakte cola. Suiker is geen magisch gif. Suiker is calorierijk, dat wel. Wie meer calorieën eet dan hij verbruikt zal dik worden. Dadels, druiven of bananen; of het nu in vruchtensap zit, of in honing, of in ahornsiroop; suiker is suiker, en teveel is teveel.

Column |19Suiker in perspectief, september 2015

‘Maar suiker uit een pak is niet minder natuurlijk dan agavestroop’ leg ik dan uit.

NIEUWSFLITSEN

Verse of gedroogde Spaanse peper, of misschien

sambal? Het zijn ingrediënten die gerechten een pittig

karakter geven. In China en Indonesië worden ze veel

gebruikt. Chinese onderzoekers hebben onder meer de

voedselconsumptiegegevens geanalyseerd van bijna

500.000 mensen (30-79 jaar). Respondenten met

kanker en hart- en vaatziekten werden uitgesloten.

Mensen werden gemiddeld iets meer dan 7 jaar lang

gevolgd en in de gevolgde periode overleden meer

dan 20.000 mensen. De onderzoekers stellen vast dat

mensen die zeker één keer per week een pittige

maaltijd gebruikten, 10% minder kans hadden om te

overlijden in dezelfde periode dan hun landgenoten

die minder dan één keer per week pittig aten. Bij drie

of meer keer pittig eten per week was de kans 14%

lager. De deelnemers aten vooral Spaanse pepers. Of

het de capsaïcine in de pepers zijn die zorgen voor een

gunstig effect is op basis van dit onderzoek niet te

zeggen. Het gaat om de uitkomst van een observatio-

nele studie, waarbij nooit oorzaak en gevolg kan

worden aangetoond. ‘Meer onderzoek is nodig om

vast te stellen of de pepers zelf een positief effect op

de gezondheid hebben, of dat het slechts een marker

is voor andere voedings- en leefstijlfactoren’, relati-

veert dr. Nita Forouhi van de University of Cambridge.

Bron: BMJ augustus 2015

Nog geen ‘Spaanse peper of sambal hype’

Het aantal mensen met (ernstig) overgewicht was in

2014 hoger dan in 2013. Dit blijkt uit de meest recente

(zelfgerapporteerde) cijfers van het Centraal Bureau

voor de Statistiek. In 2014 had 43,8% van alle

Nederlanders overgewicht (BMI ≥ 25), in 2013 was dit

41,6%. Ook het aantal mensen met obesitas steeg.

In 2013 had 10,1% van alle Nederlanders een BMI

van 30 of hoger, in 2014 was dit 12,1%. In de periode

2011-2013 leek het percentage mensen met

overgewicht juist te stabiliseren. Sinds de eerste

meting in 1981 is de stijging enorm, destijds had

‘slechts’ 27,4% van de mensen overgewicht, waarvan

4,4% ernstig overgewicht.

Bron: CBS, juli 2015

Stijging overgewicht

20| NieuwsflitsenSuiker in perspectief, september 2015

NIEUWSFLITSEN

Een zwart-witdenker vindt doorgaans dat er maar twee

mogelijkheden zijn: iets is goed of slecht; gemakkelijk

of vrijwel onmogelijk. Katerina Palascha is onderzoeker

bij Marketing and Consumer Behaviour (Wageningen

University). Ze ontdekte dat het zwart-witdenkers

minder goed lukt om op gewicht te blijven dan mensen

die flexibel denken. Consumenten (n=241) vulden in

het onderzoek van Palascha een vragenlijst in om zo na

te gaan in hoeverre ze rigide denkbeelden hadden. Ze

beoordeelde ook of de zwart-witdenkers dat toepassen

op voedsel en of hun gewicht in de laatste vijf jaar was

veranderd. Het bleek dat hoe meer consumenten

geneigd waren hun voedselinneming te onderdrukken,

des te vaker ze daarna zwaarder werden. De mate van

zwart-witdenken lijkt bepalend te zijn. Zwart-

witdenkers zien voedsel in termen van goed of fout,

van alles of niets. ‘Als het niet perfect gaat en ze de

controle verliezen, dan geven ze het op en gaan ze

teveel eten’, aldus Palascha. De flexibele denkers

hebben geen ‘goed of fout’-schema in hun hoofd. Hun

eetstijl is flexibel. Na een feestje met meer voedsel dan

gepland, pakken ze de volgende dag hun dieet weer

op. Dit zou kunnen verklaren waarom flexibele geesten

vaker op gewicht blijven, concludeert Palascha in het

tijdschrift Journal of Health Psychology.

Bron: WUR Resource, juli 2015

Het ‘goed of fout’-schema van zwart-witdenkers

Nieuwsflitsen |21Suiker in perspectief, september 2015

Het Britse Scientific Advisory Committee on Nutrition

(SACN) bracht 17 juli 2015 een nieuw adviesrapport uit

over koolhydraten en gezondheid. SACN adviseert de

Britse overheid op het gebied van voeding en het

effect daarvan op de gezondheid. SACN adviseert het

volgende:

- Op populatieniveau zou ongeveer de helft van de

dagelijkse energie-inneming uit koolhydraten

moeten komen;

- Op populatieniveau zou niet meer dan 5 procent

van de dagelijkse energie-inneming afkomstig

moeten zijn uit ‘vrije suikers’;

- De vezelinneming zou verhoogd moeten worden

door consumptie van meer fruit, groente en

volkorenproducten;

- De consumptie van suikerhoudende dranken zou

geminimaliseerd moeten worden.

Dit najaar verschijnen de nieuwe Richtlijnen goede

voeding van de Gezondheidsraad. Deze richtlijnen zijn

afgestemd op de Nederlandse situatie.

Bron: SACN, juli 2015

Nieuwe Britse richtlijnen over inneming koolhydraten

suiker in perspectiefis een uitgave van Kenniscentrum suiker & voeding

meer informatie: www.kenniscentrumsuiker.nl

suiker in perspectiefis een uitgave van Kenniscentrum suiker & voeding

meer informatie: www.kenniscentrumsuiker.nl