E-SIGARETTEN Giftig of gezond?...De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief...

3
78 Eos Eos 79 E-SIGARETTEN De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief voor verstokte rokers. Wereldwijd hebben miljoenen rokers de switch gemaakt. Maar zijn e-sigaretten echt zo veilig? Mariska van Sprundel Giftig of N og niet eens zo heel lang geleden stonden ze ge- woon in glaasjes op tafel voor de visite: sigaretten. Tot in de jaren 1980 waren alle bussen, treinen en trams voorzien van een asbak. Een presentator die rokend een te- levisieshow aan elkaar praatte was heel gewoon – ondenk- baar met de kennis die we nu hebben over de gevaren van roken. Toch rookte in 2013 nog een kwart van de Neder- landse bevolking ouder dan vijftien jaar, de grote meerder- heid van hen dagelijks. Voor België waren de cijfers verge- lijkbaar. Inmiddels is het in alle landen van de Europese Unie ver- boden een sigaret op te steken in openbare ruimtes. De walmen rook op kantoor en op het station zijn verleden tijd. De niet-rokers kunnen opgelucht ademhalen. Of niet helemaal? Op plaatsen met een rookverbod is het tegen- woordig goed mogelijk dat je plotseling tussen mistige pluimen damp belandt, uitgeblazen door gebruikers van elektronische sigaretten. ‘Dampen’, zoals het gebruik van een e-sigaret toepasselijk wordt genoemd, staat bekend als het gezonde alternatief voor roken. Experts in de gezondheidszorg zien niets lie- ver dan dat sigaretten een zachte dood sterven. Maar over de veiligheid en de effectiviteit van de e-sigaret verschillen de meningen. Het apparaatje is omstreden. Voorstanders vinden de elektronische sigaret vooral een grote kans om het aantal longdoden en longpatiënten terug te brengen. Critici maken zich zorgen over de stoffen in de damp en de langetermijneffecten van dampen. Binnen de EU ont- breekt duidelijke regelgeving. En dat op het moment dat de e-sigaret populairder is dan ooit. Made in China Tien jaar geleden kwam de e-sigaret op de markt. Sinds- dien is de verkoop wereldwijd hard gestegen. Inmiddels zijn er honderden versies beschikbaar in allerlei maten, kleuren en smaken. Ook in Nederland wint de e-sigaret aan populariteit: het dagelijks gebruik was in 2013 in ver- gelijking met 2012 verdrievoudigd van 1 naar 3 procent van de bevolking. In België slaat het ‘nieuwe roken’ min- der aan, daar gebruikt slechts 0,5 procent die sigaret da- gelijks. Amerikaanse analisten voorspellen dat de verkoop van e-sigaretten in de VS die van traditionele sigaretten tegen 2047 zelfs zal overstijgen. Het brein achter deze vernuftige, nieuwe technologie is de 58-jarige Chinese farmaceut Hon Lik. Zijn vader leed aan terminale longkanker en mocht tijdens de chemotherapie niet roken van zijn artsen. Hij had het er moeilijk mee. Als antwoord op de worstelingen van zijn vader bedacht Lik het concept van de elektronische sigaret: een apparaatje op batterijen dat nicotine afgeeft op vergelijkbare wijze als een gewone sigaret. Omdat er geen verbranding van tabak plaatsvindt, ontstaat er geen rook met teerdeeltjes die zich op de longen vastzetten. De roker komt dus snel aan zijn dosis nicotine zonder de schadelijke stoffen uit tabaksrook binnen te krijgen. Liks vader was de eerste die het prototy- pe e-sigaret van zijn zoon uitprobeerde. In een aangepast design kwamen de eerste e-sigaretten in 2003 op de Chi- nese markt en vanaf 2005 werden ze geëxporteerd naar andere landen. Puberbrein ‘Mensen roken voor de nicotine, maar sterven aan de teer’, schreef de Amerikaanse hoogleraar Michael Russell al in 1967 in British Medical Journal. Hij had gelijk, natuurlijk. Wereldwijd is tabak gigantisch belastend voor de volks- gezondheid. Naar schatting sterven er jaarlijks bijna zes miljoen mensen aan de gevolgen van tabaksrook. Wie rookt, loopt grote risico’s op hartaanvallen, beroertes en gezond?

Transcript of E-SIGARETTEN Giftig of gezond?...De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief...

Page 1: E-SIGARETTEN Giftig of gezond?...De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief voor verstokte rokers. Wereldwijd hebben miljoenen rokers de switch gemaakt. Maar

78 Eos Eos 79

E-SIGARETTEN

De elektronische sigaret staat te boek als een gezond

alternatief voor verstokte rokers. Wereldwijd hebben

miljoenen rokers de switch gemaakt. Maar zijn

e-sigaretten echt zo veilig? Mariska van Sprundel

Giftig of

N og niet eens zo heel lang geleden stonden ze ge-woon in glaasjes op tafel voor de visite: sigaretten.

Tot in de jaren 1980 waren alle bussen, treinen en trams voorzien van een asbak. Een presentator die rokend een te-levisieshow aan elkaar praatte was heel gewoon – ondenk-baar met de kennis die we nu hebben over de gevaren van roken. Toch rookte in 2013 nog een kwart van de Neder-landse bevolking ouder dan vijftien jaar, de grote meerder-heid van hen dagelijks. Voor België waren de cijfers verge-lijkbaar. Inmiddels is het in alle landen van de Europese Unie ver-boden een sigaret op te steken in openbare ruimtes. De walmen rook op kantoor en op het station zijn verleden tijd. De niet-rokers kunnen opgelucht ademhalen. Of niet helemaal? Op plaatsen met een rookverbod is het tegen-woordig goed mogelijk dat je plotseling tussen mistige pluimen damp belandt, uitgeblazen door gebruikers van elektronische sigaretten. ‘Dampen’, zoals het gebruik van een e-sigaret toepasselijk wordt genoemd, staat bekend als het gezonde alternatief voor roken. Experts in de gezondheidszorg zien niets lie-ver dan dat sigaretten een zachte dood sterven. Maar over de veiligheid en de effectiviteit van de e-sigaret verschillen de meningen. Het apparaatje is omstreden. Voorstanders vinden de elektronische sigaret vooral een grote kans om het aantal longdoden en longpatiënten terug te brengen. Critici maken zich zorgen over de stoffen in de damp en de langetermijneffecten van dampen. Binnen de EU ont-breekt duidelijke regelgeving. En dat op het moment dat de e-sigaret populairder is dan ooit.

Made in ChinaTien jaar geleden kwam de e-sigaret op de markt. Sinds-dien is de verkoop wereldwijd hard gestegen. Inmiddels

zijn er honderden versies beschikbaar in allerlei maten, kleuren en smaken. Ook in Nederland wint de e-sigaret aan populariteit: het dagelijks gebruik was in 2013 in ver-gelijking met 2012 verdrievoudigd van 1 naar 3 procent van de bevolking. In België slaat het ‘nieuwe roken’ min-der aan, daar gebruikt slechts 0,5 procent die sigaret da-gelijks. Amerikaanse analisten voorspellen dat de verkoop van e-sigaretten in de VS die van traditionele sigaretten tegen 2047 zelfs zal overstijgen. Het brein achter deze vernuftige, nieuwe technologie is de 58-jarige Chinese farmaceut Hon Lik. Zijn vader leed aan terminale longkanker en mocht tijdens de chemotherapie niet roken van zijn artsen. Hij had het er moeilijk mee. Als antwoord op de worstelingen van zijn vader bedacht Lik het concept van de elektronische sigaret: een apparaatje op batterijen dat nicotine afgeeft op vergelijkbare wijze als een gewone sigaret. Omdat er geen verbranding van tabak plaatsvindt, ontstaat er geen rook met teerdeeltjes die zich op de longen vastzetten. De roker komt dus snel aan zijn dosis nicotine zonder de schadelijke stoffen uit tabaksrook binnen te krijgen. Liks vader was de eerste die het prototy-pe e-sigaret van zijn zoon uitprobeerde. In een aangepast design kwamen de eerste e-sigaretten in 2003 op de Chi-nese markt en vanaf 2005 werden ze geëxporteerd naar andere landen.

Puberbrein‘Mensen roken voor de nicotine, maar sterven aan de teer’, schreef de Amerikaanse hoogleraar Michael Russell al in 1967 in British Medical Journal. Hij had gelijk, natuurlijk. Wereldwijd is tabak gigantisch belastend voor de volks-gezondheid. Naar schatting sterven er jaarlijks bijna zes miljoen mensen aan de gevolgen van tabaksrook. Wie rookt, loopt grote risico’s op hartaanvallen, beroertes en

78 Eos

gezond?

Page 2: E-SIGARETTEN Giftig of gezond?...De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief voor verstokte rokers. Wereldwijd hebben miljoenen rokers de switch gemaakt. Maar

80 Eos Eos 81

kanker. Het zijn de verbrandingsproducten, de teer, die de kankerverwekkende stoffen bevatten. Nicotine is wat dat betreft het onschuldige broertje van teer. ‘Nicotine lijkt cellen niet zelf te kunnen ‘veranderen’ in kankercellen’, zegt arts-epidemioloog Esther Croes, werkzaam bij het Trimbos-instituut in Utrecht, dat onder meer onderzoek doet naar verslaving. ‘Uit studies is bekend dat medicinale nicotine, zoals in pleisters en kauwgom, redelijk veilig is voor gebruik.’ Toch is nicotine niet bepaald een lieverdje te noemen. Het belonende effect van deze stof in de hersenen maakt het roken van tabak zo verslavend. Ervaren gebruikers kunnen genoeg nicotine uit de e-sigaret trekken om hun nicotineverslaving te onderhouden. Sommige weten-schappers vrezen voor het verslavende effect op jonge-ren. Een van hen is Wilson Compton, adjunct-directeur van het US National Institute on Drug Abuse (NIDA), die zijn zorgen uitte op de wetenschapsconferentie Eu-ropean Science Open Forum, dat deze zomer plaatsvond in Kopenhagen. ‘E-sigaretten worden in de VS steeds populairder onder tieners. Er bestaat bezorgdheid dat e-sigaretten werken als een een opstapje voor de jeugd om andere tabaksproducten te proberen’, zegt Compton. Deze theorie is onderzocht bij muizen. In 2011 publi-ceerden onderzoekers in het blad Science Translational Medicine een onderzoek waarin ze pubermuizen water gaven waarin nicotine was opgelost. Deze muizen ble-ken een groter risico te lopen om op latere leeftijd ver-slingerd te raken aan cocaïne, in vergelijking met hun broertjes en zusjes die geen nicotinewater dronken. Als puber nicotine nuttigen, houdt verband met verslaving aan andere stoffen als volwassene, luidde de conclusie.

Of dit principe in mensen ook precies zo werkt, is niet helemaal duidelijk. ‘Maar we weten dat de prefrontale cortex – het deel van de hersenen dat ons in staat stelt om situaties te beoordelen en gedegen beslissingen te maken – nog in ontwikkeling is tijdens de puberteit’, zegt Compton. Het nauwkeurige evenwicht in verbindingen dat er normaal gesproken is tussen hersengebieden die een rol spelen bij beloning, motivatie, leren, geheugen en remming wordt ernstig verstoord bij verslaving, legt hij uit. ‘De blootstelling van het brein aan welk type drugs dan ook kan zeker voor jongeren diepgaande en langdurige gevolgen hebben.’

AfzetmarktAanwijzingen dat e-sigaretten enorm aanslaan onder jon-geren zijn gelukkig schaars. ‘Op het moment zijn het voor-al zorgen en geen bewijzen dat jongeren op grotere schaal de e-sigaret gebruiken’, aldus Croes. ‘Jongeren experi-menteren wel met de e-sigaret, net zoals zij experimen-teren met tabaksproducten, maar slechts weinigen blijven het product gebruiken. Voor tabaksfabrikanten, die in toenemende mate de e-sigaretbedrijven opkopen, blijven jongeren echter een interessante groep. Het gevaar is aan-wezig dat zij deze groep aanboren als nieuwe afzetmarkt.’Wie dan wel de grootgebruikers zijn? Een studie van Griekse, Britse en Amerikaanse wetenschappers, onlangs gepubliceerd in het vakblad Tobacco Control, laat zien dat in de EU vooral mensen die willen stoppen met roken e-sigaretten gebruiken. Aan deze Eurobarometer-enquête deden in 2012 ruim 26.500 jongeren en volwassenen uit 28 Europese landen mee. 20 procent van de huidige ro-kers, 4,7 procent van de gestopte rokers en 1,2 procent

tabak ontbreken bij het gebruik van de e-sigaret. De zorg van het RIVM spitst zich toe op iets anders: de onzuiver-heden die in verschillende e-vloeistoffen zijn aangetroffen. Wanneer die bij verhitting vrijkomen, kunnen ze giftig of kankerverwekkend zijn voor de gebruiker.’ Omdat er geen ondergrens is voor deze stoffen, en niemand de langeter-mijneffecten kent van de unieke damp, is er terughou-dendheid over het gebruik.

Hulpmiddel voor verstokte rokersDe grootste claim luidt dat e-sigaretten hulpmiddelen zijn om rokers van hun slechte gewoonte af te helpen. Hoe zit het daarmee? Enthousiaste verhalen van gebruikers op internetfora suggereren dat het werkt. Maar op weten-schappelijk vlak is het nog twijfelachtig - al lijken som-mige studies wel positief. Een voorbeeld is het onderzoek

van hoogleraar gezondheidspsychologie Robert West, dat in mei dit jaar verscheen in het vakblad Addiction. Voor-standers halen deze studie sindsdien gretig aan om te bewijzen dat e-sigaretten effectief zijn. West en collega’s van University College London hielden een enquête onder bijna zesduizend Britse rokers die een poging tot stop-

van de mensen die nooit sigaretten aanraakten, gaf aan de elektronische versie wel eens aan hun mond te heb-ben gezet. Bij benadering komt dat neer op 29,3 miljoen mensen in de EU. Uit weer andere studies blijkt dat de meeste ‘dampers’ hoogopgeleide mannen zijn van dertig jaar of ouder die met hun sigaretten willen breken.

E-vloeistoffenOns straatbeeld wordt (nog) niet overspoeld door elektro-nische wolken damp. Toch heeft Nederland de kwaliteit en de veiligheid van de e-sigaret uitgebreid onder de loep genomen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) publiceerde eind 2013 een factsheet over de e-sigaret. Zijn analyse van het beschikbare onderzoek pakte vernietigend uit voor de e-sigaret, die volgens voor-standers een medische, innovatieve doorbraak is voor de volksgezondheid. Dat komt vooral omdat het RIVM naar de risico’s van de e-sigaret keek zonder die te vergelij-ken met conventionele sigaretten. Net zoals alle andere instanties gespecialiseerd in volksgezondheid erkent het RIVM dat ‘dampen’ een stuk minder gevaarlijk is dan het inhaleren van kankerverwekkende tabaksrook. Omdat e-sigaretten nicotine afgeven zonder de verbranding van tabak, is een e-sigaret het minder giftige alternatief voor mensen die niet kunnen stoppen met tabak.Toch bestaan over het gebruiken van e-sigaretten volgens hen veel misleidende of niet bewezen claims wat betreft de gezondheidseffecten. Een voorbeeld. Producenten van de e-vloeistoffen beweren dat de damp volledig veilig is om te inhaleren. Maar in verschillende tests zouden bekende kankerverwekkende stoffen, zoals diethyleenglycerol en nitrosamines, zijn aangetroffen in de damp. Weliswaar in heel lage concentraties. Croes legt de bevinding uit. ‘De giftige en kankerverwekkende verbrandingsproducten van

LED licht op wanneer de roker aan de sigaret trekt

BATTERIJ

MICROPROCESSORstuurt verwarming en licht

AMPULbevat nicotine opgelost in propyleenglycol

SENSOR detecteert wanneer de roker een trek neemt

VERWARMINGSELEMENT verdampt nicotine

▼ Een trekje aan het mondstuk

zet een schake-laar om die de

batterij aanzet. De batterij

activeert het verwarmingsele-ment, waardoor

de e-vloeistof verdampt.

Hoe werkt een elektronische sigaret? E-sigaretten bestaan uit drie onderdelen: een ampul met vloeistof, een verwar-mingselement en een batterij. In de am-pul zitten de oplosmiddelen propyleen-glycol en glycerol, waarin nicotine zit op-gelost. De concentratie nicotine varieert van laag (6 mg/ml) tot heel hoog (36 mg/ml). Daarnaast is er aroma aan de vloeistof toegevoegd om de damp van een smaakje te voorzien, zoals aardbei, menthol of cho-

colade. Van deze zogeheten e-vloeistoffen zijn synthetische varianten beschikbaar, met kunstmatige aroma’s en oplosmidde-len, en natuurlijke varianten met extract van tabaksbladeren. Een verwarmings-element is nodig om de vloeistof te ver-warmen en om te zetten naar damp. De batterij activeert het verwarmingselement zodra de gebruiker lucht naar binnen zuigt. E-sigaretten zijn in trek omdat ze

het werkelijke roken nabootsen: de han-deling is hetzelfde en het ziet er door de geïnhaleerde pluim damp uit als roken. In tegenstelling tot een gewone sigaret blijft de elektronische versie echter niet ‘roken’ tussen twee halen door; na elke hijs moet het verwarmingselement opnieuw geac-tiveerd worden om damp vrij te geven. Er zijn ook e-vloeistoffen zonder nicotine verkrijgbaar.

In de damp kunnen zich kankerverwekkende stoffen bevinden

Page 3: E-SIGARETTEN Giftig of gezond?...De elektronische sigaret staat te boek als een gezond alternatief voor verstokte rokers. Wereldwijd hebben miljoenen rokers de switch gemaakt. Maar

82 Eos

pen hadden ondernomen zonder professionele hulp. Wat bleek? Mensen die willen stoppen hebben zestig procent meer kans daarin te slagen als ze e-sigaretten gebruiken in plaats van alleen wilskracht of zelfs nicotineproduc-ten zoals pleisters en kauwgom. Van de deelnemers gaf twintig procent aan helemaal gestopt te zijn na gebruik van e-sigaretten. Een prachtig resultaat. Het lastige aan die resultaten is echter dat ze berusten op zelfrapportage van de deelnemers. Dat maakt de uitkomst niet helemaal betrouwbaar. Ook het medisch tijdschrift The Lancet publiceerde in 2013 een studie die de nicotinehoudende e-sigaret verge-leek met nicotinepleisters als hulpmiddel om te stoppen met roken. Deze studie was anders opgezet. Ook hier rap-porteerden de deelnemers zelf te zijn gestopt, of niet, maar hun claims werden geverifieerd met bloed- en ademtests. In een groep van ruim 700 volwassen rokers uit Nieuw-Zeeland leek de e-sigaret als beter hulpmiddel uit de bus te komen. Maar het verschil was te klein om te kunnen zeggen dat de e-sigaret beter werkt dan de pleister. Eigenlijk is het zonde. Jaarlijks overlijden in de EU 700.000 mensen aan de gevolgen van roken. In Nederland zijn dat er 19.000 per jaar. E-sigaretten hebben potentie

om miljoenen rokers te helpen. Toch zijn deze producten blijkbaar nog niet uitgebreid geëvalueerd in wetenschap-pelijke studies, waardoor er te weinig gegevens zijn om de veiligheid te garanderen. ‘De huidige producten hebben geen gedetailleerde kwaliteits- en productiegegevens, wat het gebruik in klinische studies tegenhoudt’, legt Comp-ton uit. Doordat de kwaliteit van de e-vloeistoffen nu niet wordt gecontroleerd, is er bijvoorbeeld risico op onzuiver-heden in de vloeistof. Ook blijkt uit onderzoek dat het per-centage nicotine in de damp varieert tussen verschillende merken en modellen e-sigaretten, al is het gehalte in de ampullen hetzelfde. Om die technische mankementen te verhelpen, moeten er eerst richtlijnen komen voor een ge-standaardiseerde e-sigaret.

ConsumentenproductLanden zoals Australië, Brazilië, Canada, Zwitserland en Denemarken nemen het zekere voor het onzekere door de e-sigaret te verbieden. Ook in België is de vrije ver-koop van nicotinehoudende e-sigaretten niet toegelaten. In Nederland valt het apparaatje op dit moment onder de Warenwet. Dat betekent dat iedereen het mag aanschaf-fen, al dan niet om te stoppen met roken. De Warenwet is bedoeld om de consument te beschermen, zowel rokers als niet-rokers. Daarom zou onderzoek naar de veiligheid van e-sigaretten niet mogen uitgaan van de vergelijking met de gewone sigaret, vindt Croes. ‘De discussie wordt vertroebeld omdat in de praktijk blijkt dat verreweg de meeste gebruikers rokers of ex-rokers zijn. Voor die groep is duidelijk dat gebruik van de e-sigaret minder schadelijk is, op voorwaarde dat zij stoppen met roken.’ De Europese Commissie werkt momenteel aan een voor-stel voor de regulering. Er is flink wat gehakketak over de vraag of elektronische sigaretten moeten vallen onder de Tabakswet, de Warenwet of de Geneesmiddelenwet. Croes: ‘Voordeel van de tabakswet is dat verkoop en ge-bruik onder dezelfde regels vallen als tabaksproducten, dus: niet dampen in openbare ruimtes en geen verkoop aan jongeren. Nadeel is dat dit product voor verstokte ro-kers minder schadelijk is dan tabak, maar dan wel onder hetzelfde strenge regime valt.’ Ook de Geneesmiddelenwet heeft voor en tegens. ‘Voordeel is dat de nicotinehoudende producten van hoge kwaliteit moeten zijn en dat alleen mensen met een tabaksverslaving ze kunnen kopen. Ten-zij er, zoals te verwachten, een grote illegale handel gaat ontstaan. Nadeel is dat de meeste producenten de lange weg tot registratie als geneesmiddel niet kunnen betalen en de verscheidenheid van producten afneemt.’ De Nederlandse staatssecretaris van volksgezondheid wil e-sigaretten strikter reguleren onder de Warenwet, met regels voor reclame, veiligheid, kwaliteit en etikettering. ‘De kwaliteit van de e-sigaretten die momenteel op de markt zijn, is niet genoeg gegarandeerd dat artsen ze actief kunnen adviseren’, zegt Croes, zelf arts. ‘Ik zou een roker die wil stoppen, aansporen eerst de bewezen effectieve middelen zoals pleisters te gebruiken’, besluit zij. ‘Maar als stoppen niet lukt ondanks pogingen met deze midde-len, zou ik de e-sigaret als optie niet afwijzen.’ ■

▲ E-sigaretten zijn te verkrijgen

in allerlei vormen en maten, als

wegwerpproduct en als navulbare

variant.

Rookmachines De oplosmiddelen in de e-vloeistof, propyleenglycol en glycerol, kunnen irrita-ties geven aan de luchtwegen. Maar ze zitten ook in de mist op het toneel en in discotheken. Als die mist veilig is bevonden, waarom doen we dan zo moei-lijk over de e-sigaret? Propyleenglycol en glycerol blijken relatief onschuldig bij gebruik in rookmachines. Voor mensen die beroepsmatig met deze machines werken, zijn wel grenzen vastgesteld voor blootstelling. ‘Gebruik van propy-leenglycol en glycerol in de e-sigaret geeft echter een andere blootstelling dan bij rookmachines: bij de e-sigaret komen deze stoffen meerdere keren per dag, dag in dag uit, diep in de longen’, zegt Esther Croes (Trimbos-instituut). ‘In vergelijking met rokers van gewone sigaretten, nemen e-sigaretgebruikers ook nog eens diepere, langere en langzamere trekjes’, vult Wilson Compton (US National Institute on Drug Abuse) aan. De gevolgen daarvan zijn ondui-delijk.