Duurzaamheid in Noordoost Fryslân Uitvoeringsplan

Mei inoar, mei betrouwen en kriich wurkje oan in duorsum Noardeast!

(vanuit volle overtuiging werken wij samen, met vertrouwen en lef aan een duurzaam Noordoost

Fryslân!)

Samenwerkende gemeenten in Noordoost Fryslân

September 2013

Document titel: Duurzaamheid in Noordoost Fryslân Soort document: Rapportage Projectnaam: Duurzaamheid in Noordoost Fryslân Projectnummer: 487 Opdrachtgever: ANNO-gemeenten, provinsje Fryslân, Wetterskip Fryslân Auteurs: KNN: E. Pijlman, C. Kamminga, Noordtij: D. Borjeson,

J. Jepma.

Agenda Netwerk Noordoost Vanuit de Agenda Netwerk Noordoost werken de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Tytsjerksteradiel en Kollumerland c.a. samen met de provincie aan concrete projecten die een bijdrage leveren aan een gezonde sociaal-economische toekomst voor Noordoost Fryslân. In 2030 is het goed wonen in de regio, zijn er voldoende banen en is de omgeving op orde.

Samenvatting

Als regio Noordoost Fryslân onderkennen we het belang van een volhoudbare toekomst

voor mens en leefomgeving; in onze regio en daarbuiten. We voelen ons daar

verantwoordelijk voor en als regio zetten we ons naar vermogen in om bij te dragen aan

deze omvangrijke opgave. We beschouwen de ontwikkeling richting deze volhoudbare

toekomst bovendien als een kans om onze regio sociaaleconomisch verder te

versterken.

We zien als gezamenlijke overheden (NOF-gemeenten, provinsje en Wetterskip) kansen

om in samenwerkend, regionaal verband krachtige stappen te zetten. Deze visie en het

uitvoeringsplan ondersteunen hierin en dragen bij aan het duurzame toekomstbeeld

voor onze regio:

Vanuit dit overkoepelende beeld concentreren we ons in de regio op vier kernthema’s:

1 Duurzame energie, 2 Duurzame mobiliteit, 3 Duurzaam ondernemen en 4 Duurzame

gebouwde omgeving. Binnen de thema’s hebben we doelen gesteld en in samenwerking

met onze omgeving bijbehorende projecten ontwikkeld. Zo maken we werk van onze

ambities en geven we concreet en aantoonbaar invulling aan onze visie.

Duurzaamheid realiseren en laten slagen is bij uitstek iets dat ons allen aangaat en waar

we samen aan bij moeten dragen. We ontwikkelen duurzaamheid daarom niet alleen,

maar met maatschappelijke partners, bedrijfsleven en burgers op basis van wederzijds

vertrouwen. Als overheden streven we er naar een betrouwbare partner te zijn. Een

partner met ‘lef’ die aansluit bij bestaande ontwikkelingen (bv. regionale kennisinzet van

afgestudeerden, grootschalige productie van zonne-energie en/of de ontwikkeling van

duurzaam recreatief varen), maar die ook haar eigen koers vaart. Op die manier zetten

we belangrijke stappen richting het duurzame toekomstbeeld 2030.

Kortom, we maken in Noordoost Fryslân samen, met vertrouwen en lef werk van onze

duurzame toekomst!

In 2030 is Noordoost Fryslân een regio die volhoudbaar voorziet in haar behoefte qua

energie, voedsel, producten, diensten, werkgelegenheid en recreatie. Daarbij vindt

nadrukkelijk samenwerking met andere regio’s plaats.

1

Inhoudsopgave

MISSY FERKLEARRING ......................................................................................................... 2

Uitvoeringsplan duurzaamheid in Noordoost Fryslân ........................................................ 4

Prioriteiten, verantwoordelijkheden en begroting ......................................................... 4

Rollen overheden ............................................................................................................ 6

Communicatie en marketing ........................................................................................... 7

Projecten ......................................................................................................................... 7

E1, Bermgras voor eiwitten en energie ......................................................................... 10

E2, Energie uit Hout ...................................................................................................... 11

E3, Lokale coöperaties Duurzame Energie .................................................................... 13

E4, PV in Bedrijf: ‘Maak geld met energie’ .................................................................... 15

E5, PV op gemeentelijk vastgoed, Fase II ...................................................................... 17

M1, Minder vervoersbewegingen in NOF ..................................................................... 19

M2, Elektrisch recreatievaren ....................................................................................... 21

O1, Duurzame Talenten ................................................................................................ 23

O2, Duurzaam ondernemen: ........................................................................................ 25

G1, Energiebesparingrenovatie particulier ................................................................... 27

G2, Opschaling Energieloketten ANNO ......................................................................... 29

G3, Duurzame zorgwoningbouw ................................................................................... 30

G4, Energie in maatschappelijk vastgoed ..................................................................... 32

2

MISSY FERKLEARRING Yn de regio Noardeast Fryslân wurkje wy oan in folhâldbere en fitale takomst. Foar

ússels en foar de wrâld om ús hinne. In regio dêr it noflik wenjen, wurkjen en

ûndernimmen is en dêr it fansels sprekt dat dit op in duorsume wize bart.

Om dit te berikken wolle we de kommende jierren ynsette op de sosjaal-ekonomyske

fersterking fan ús regio. Dêrby hieltyd dwaande om it lykwicht te sykjen tusken minske,

miljeu en ekonomy, en safolle mooglik gebrûk meitsjend fan ús kearnkwaliteiten.

Gearwurkje is hjirby de kaai. Allinne mei-inoar (partikulieren, bedriuwen, maatskiplike

organisaasjes, it ûnderwiis en lokale oerheden) kinne wy in flinke slach slaan. De

gearwurking sa’t dy sûnt 2010 ûntstien is yn dizze regio makket dat wy mei-inoar de

skouders derûnder sette kinne.

Duorsumens is fan ús allegearre en dat is wêr't dizze fisy foar stiet!

Mei-inoar litte wy sjen dat Noardeast Fryslân sels de leie yn hannen hat. Mei konkrete

projekten, nijsgjirrige gearwurkingsfoarmen en mei frisse enerzjy wurkje wy oan ús

duorsume takomst. In takomst fol mei kânsen en selsbetrouwen. Wy ha kriich, litte sjen

wa't wy binne en wat wy dogge en berikke sa mei-inoar ùs doel! Fanút folle oertsjûging

wurkje wy:

mei inoar, mei betrouwen en kriich oan in duorsum Noardeast!

(Vanuit volle overtuiging werken wij werken samen, met vertrouwen en lef aan een

duurzaam Noordoost Fryslân!)

3

Deze rapportage is onderdeel 3 van Duurzaamheid in Noordoost Fryslân:

Uitvoeringsplan

4

Uitvoeringsplan duurzaamheid in Noordoost Fryslân Het uitvoeringsplan is de concretisering van de visie. Hierin worden de projecten voor de

komende jaren, tot en met 2016, beschreven. Ook wordt een vooruitblik gegeven op

projecten die voor de opvolgende periode, dus na 2016, in beeld zijn.

Eerst gaan we kort in op organisatorische zaken als rolverdeling, verantwoordelijkheden,

monitoring, bijsturing, communicatie en planning.

Prioriteiten, verantwoordelijkheden en begroting

Prioriteren

Op basis van beschikbaar budget en mankracht worden niet alle thema’s en

onderwerpen gelijktijdig aangepakt. Daarom is prioriteren van belang. In het

projectenoverzicht worden de diverse projecten benoemd, met daaraan gekoppeld een

uitvoeringsplanning. Daarmee geven we aan op welke onderdelen we de komende

jaren, tot en met 2016, in gaan zetten. Desalniettemin sluiten wij nieuwe initiatieven

niet uit. Op basis van een evaluatie in 2016 bepalen we hoe en met welke thema’s we de

volgende periode aanvangen.

Verantwoordelijkheden & coördinatie

Om overzicht en integraliteit te behouden is coördinatie in de uitvoering gewenst. We

stellen per project een gemeente aan om de dagelijkse voortgang te bewaken. De

ambtelijke werkgroep, bestaande uit de beleidsmedewerkers duurzaamheid van de zes

gemeenten, de provinsje Fryslân en it Wetterskip en genoemd Duurzaam NOF, is

gezamenlijk verantwoordelijk voor de monitoring en rapporteert daarover periodiek aan

de themagroep Ruimte en Infrastructuur van ANNO. Op basis van deze terugkoppeling

vindt tussentijdse aansturing in de projecten plaats.

Begroting: ureninzet en (proces)budget

Per project is een urenbudget begroot. Dit zijn ambtelijk in te zetten uren vanuit de 6

gemeenten. De uren worden per project verdeeld onder de gemeenten, waarbij een

evenwichtige werkverdeling wordt nagestreefd. De begrote ureninzet heeft tot en met

2016 een totale omvang van 4530 uur. De uitvoering start in herfst van 2013 en kent

daarmee een doorlooptijd van ruim 3 jaar. Dat resulteert in zo’n 1500 uur/jaar, oftewel

1 fte (nagenoeg).

5

Het geraamde uitvoeringsbudget is €160.000,- tot en met 2016. Op basis van verdere

uitwerking van de diverse projecten zal dit budget verder worden aangeschept. Dit

budget is bestemd voor procesondersteuning. Procesondersteuning in de zin van

bijvoorbeeld facilitaire zaken en het inhuren van experts. Eventuele investeringen

maken hier geen deel van uit.

Begroting: financieel

Als uitgangspunt is genomen dat het geraamde uitvoeringsbudget door de betrokken

overheden ingezet zal moeten worden om de projecten procesmatig ten uitvoer te

brengen.

ANNO 1

Omdat het ambitieproject wordt uitgevoerd binnen de door ANNO gestelde kaders,

wordt hier nu ook vanuit die ANNO-kaders een iets gezegd over de mogelijkheden voor

financiering.

Een van de geprioriteerde projecten is het project Energie uit Hout. Binnen ANNO 1, het

uitvoeringsprogramma van ANNO wat loopt van 2012 tot en met 2015, wordt voor dit

project een provinciale ANNO-bijdrage van € 167.000 gevraagd. Het voorstel is, dat de

aan Noardlike Fryske Wâlden (NFW) deelnemende gemeenten elk €10.000 bijdragen,

evenals het Wetterskip. De rest van de financiering wordt gedragen door NFW, tezamen

met de deelnemende agrariërs. Vier van de zes ANNO-gemeenten nemen deel in NFW.

Dit project is het enige project dat binnen ANNO 1 valt. Concreet betekent dit, dat er

binnen ANNO 1 geen financiële middelen aan de andere geprioriteerde projecten van dit

Uitvoeringsplan toegekend kan worden, tenzij er sprake zou zijn van vrijval, waarbij over

de toekenning daarvan door de Stuurgroep en /of de raden en de Staten een besluit

genomen zou moeten worden. Een recente inventarisatie laat zien, dat de projecten

zoals die op de Meerjaren Planning (MJP) van ANNO 1 genoemd en beschreven staan

ook nog steeds binnen deze periode gestart, dan wel volledig uitgevoerd zullen zijn. De

verwachting is dan ook, dat er binnen ANNO 1 geen sprake zal zijn van vrijval. De MJP

laat zelfs een overcommittering zien. Binnen de huidige Agenda is het, mocht er sprake

zijn van vrijval, allereerst zorg om deze overcommittering op te lossen.

Conclusie: binnen ANNO 1 is voor de geprioriteerde projecten, met uitzondering van het

project Energie uit Hout, geen financiële ruimte.

6

ANNO 2

Een van de mogelijkheden om financiering te vinden voor het uitvoeringplan is het

opvoeren van geprioriteerde projecten in de MJP ANNO 2, die (financieel gezien) zou

kunnen gaan lopen vanaf 2016. Daarbij spelen de evaluatie van ANNO 1 (eind

2013/begin 2014) en de ontwikkeling van het provinciale beleid ten aanzien van

Streekagenda’s in de overige regio’s een belangrijke rol. Vanaf 2014 wordt meer

duidelijkheid verwacht over de te volgen koers voor een ANNO 2.

Provincie

Ervan uitgaande, dat er niet met (alle) projecten gewacht zal kunnen worden op een

ANNO 2, zal ook op basis van de huidige mogelijkheden nog gekeken moeten worden

naar financiering.

Met het vaststellen van het Uitvoeringsprogramma Duurzame Energie is de bijdrage

richting van de provincie duidelijk geworden. De provincie zet zich in om binnen de

mogelijkheden van dit Uitvoeringsprogramma in overleg met de gemeenten, en in

samenspraak over hun financiële mogelijkheden een bijdrage te doen op projectbasis

dan wel in het geheel van de projecten.

Wetterskip

Er wordt thans nog geïnventariseerd in welke projecten het Wetterskip in uren en /of

geld bij kan dragen.

Nationale regelingen

De bestaande nationale regelingen lijken, op basis van de nu beschikbare

projectgegevens, geen mogelijkheden voor subsidie te bieden.

Europese fondsen

Daar waar mogelijk, zullen initiatieven geïntegreerd moeten worden in de ontwikkeling

van de Europese fondsen vanaf 2014. Vanuit ANNO loopt hiervoor reeds een initiatief.

Rollen overheden De overheden leveren vanuit verschillende rollen een bijdrage aan de totstandkoming

van de gestelde doelen. Afhankelijk van de positie ten opzichte van de doelstelling

wordt deze rol bepaald. We onderscheiden hierbij 1 faciliteren, 2 stimuleren en 3

regisseren.

7

Faciliteren

Onder faciliteren verstaan we in Noordoost het voorzien in kennis (informeren) en het

creëren van (juridische) ruimte waar dat past en binnen onze mogelijkheden ligt. Het

initiatief rondom projecten ligt buiten het werkveld van de overheden.

Stimuleren

Deze rol is gericht op het actief mogelijk maken van gewenste duurzame

ontwikkelingen. Concreet denken we daarbij aan ondersteuning in de vorm van

businesscase-ontwikkeling en de inzet van fondsen, verstrekken van leningen en

subsidies.

Regisseren

Het gaat hier om actief projectleiderschap vanuit de betrokken overheden. De rol is

voornamelijk van toepassing bij projecten die direct binnen onze eigen invloed sfeer

liggen. Het betreft vooral de eigen organisatie.

In het projectenoverzicht op de volgende pagina is per project een indicatie opgenomen

voor de primaire rol die de ANNO-overheden hebben.

Communicatie en marketing Met ons streven naar duurzaamheid zetten we in op het verantwoord omgaan met onze

omgeving. We maken daarnaast gebruik van de kansen die een duurzame regio ons als

imagoversterking biedt. Ten ondersteuning van deze regiomarketing communiceren we

nadrukkelijk over doelen en resultaten, zowel binnen als buiten de regio.

De uitvoering van marketing en communicatie vormt onderdeel van de afzonderlijke

projecten. Daarbij wordt nadrukkelijk gebruik gemaakt van het

regiomarketinginstrument Dwaande. De projecttrekkers zijn primair verantwoordelijk

voor marketing en communicatie; de betrokken projectambtenaar ziet hier op toe en

ondersteunt waar noodzakelijk.

Projecten De keuze voor de benoemde projecten is gemaakt op basis van een aantal

uitgangspunten:

Ze dienen concreet invulling te geven aan onze visie,

Ze dienen haalbaar te zijn binnen de gestelde termijn,

De ANNO-overheden hebben toegevoegde waarde of zijn trekker in realisatie,

8

Aansprekende breed gedragen ideeën en initiatieven zoals tijdens de sessies

aangedragen hebben voorkeur (inclusief aandragende partijen). Dit neemt niet

weg dat de regio andere projectideeën en initiatiefnemers ook graag

ondersteunt, mits ze voldoen aan bovenstaande voorwaarden.

Het schema op de volgende pagina vormt een overzicht van de projecten,

onderverdeeld naar de vier kernthema’s en onderwerpen. Gekoppeld aan de projecten

is opgenomen: een projecttrekker, de rol voor de ANNO-overheden, een budgetraming

en tot slot is een uitvoeringsplanning.

De projecten komen afzonderlijk aan bod in de diverse projectsheets. Daarin volgt een

uitgebreidere omschrijving van de projectdoelen, werkzaamheden, partners, ANNO-

verantwoordelijke, doorlooptijden en budget. `

9

10

E1, Bermgras voor eiwitten en energie

Omschrijving Het vergisten van bermgras uit de ANNO gemeenten in een installatie

bij een temperatuur van 40◦C. Hierdoor ontstaat twee producten:

eiwitten en een reststroom dat verder geleid kan worden in de

reguliere vergisting ten behoeve van de productie van energie.

De vraag naar eiwitten zal toenemen als gevolg van het wegvallen van

het melkquotum. Om de extra melkproductie te realiseren is extra

veevoer nodig. Vanuit duurzaamheidperspectief heeft het niet de

voorkeur om in de toenemende behoefte aan veevoer te voorzien door

extra soja te produceren. Een vele malen duurzamer alternatief is om

hiertoe lokale/regionale potentiëlen in te zetten, zoals het bermgras.

Bermgras wordt nu veelal gecomposteerd. Als bermgras op deze

manier in een hoger segment komt is dat positief voor de sector en

voor de toeleverende gemeenten.

Projecteigenaar & -

partners

Kelstein Green Circle Farming, locatie

PTN (pomp en mix techniek en specialist in biogas)

Jelle Bijlsma Giekerk, Voor maaien/transport bermgras

Agrarisch Laboratorium Noord Nederland, Ferwert, grond- en

gewasonderzoek laboratorium

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Ferwerderadiel

Rol ANNO-

gemeenten

Toeleverancier bermgras, in eerste instantie als pilot. Gemeenten

moeten nagaan in hoeverre er al contractuele afspraken zijn met

eventuele afnemers en binnen welke termijnen. Ook het bepalen van

een standpunt/visie rondom het toekomstig verwerken van

biomassareststromen is van belang.

Werkzaamheden Opstellen projectplan door Kelstein Green Circle Farming

Nagaan bereidheid gemeenten om eventueel bermgras te gaan

leveren aan Kelstein (en onder welke voorwaarden)

Direct na zomer 2013 1e wagen gemaaide gras als voorproef

vergisten.

Product analyse, conservering

Berekeningen voor eiwitproduct in rantsoen melkvee

Grootschalige en duur test.

Start + doorlooptijd Najaar 2013, 1 ½ - 2 jaren

Ureninzet 80

Kosten De directe kosten voor de ANNO-gemeenten kunnen in 1ste instantie

beperkt blijven. Wellicht kan ondersteuning worden gegeven aan

Kelstein voor het uitwerken van een projectenplan.

11

E2, Energie uit Hout

Omschrijving De doelstelling van het project is het kostenefficiënt organiseren van

het landschapsbeheer in de Noardlike Fryske Wâlden waarbij:

De kwaliteit van het beheer continu wordt bevorderd

Eigenaren van groenelementen worden ontzorgt ten aanzien

van de organisatie en uitvoering van dit beheer

Er in eerste instantie een kostenbesparing op het

landschapsbeheer en mogelijk in de toekomst een plus

ontstaat, ten opzichte van de huidige situatie

Het gebied de NFW meer CO2 neutraal wordt door op minimaal

één locatie, een langjarig gebruik van de lokaal vrijkomende

biomassa

Beoogde projectresultaten

Een geïmplementeerde werkwijze voor het organiseren van

kostenefficiënt organiseren van kwalitatief hoogwaardig

onderhoud van het landschap in de Noardlike Fryske Wâlden.

Een gebiedsdekkende beheerplanning voor het

landschapsbeheer in de gemeenten Achtkarspelen,

Dantumadiel, Kollumerland, Smallingerland en

Tytsjerksteradiel.

Langjarige levering van de vrijkomende biomassa aan één of

meerdere streekinitiatieven voor het gebruik of de verwerking

van houtige biomassa. ‘Warmte in Burdaard’ is een geschikte

kandidaat.

Projecteigenaar & -partners

NFW

LTO Projecten, Landschapsbeheer Fryslân

Aanspreekpunt namens ANNO

Gemeente Dantumadiel

Rol ANNO-gemeenten Faciliterend Werkzaamheden Beschreven in projectplan ‘ENERGIE UIT HOUT FASE 2,

IMPLEMENTATIE EN UITROL’, onder andere:

Tijdens de uitvoering van het project zal ook beroep gedaan worden op

ambtelijke betrokkenheid (Gem. Wetterskip, Provinsje) rondom:

Duurzaamheid

Beheer en onderhoud openbaar groen

Landschap

Start + doorlooptijd Dit project is volop in ontwikkeling en kent een eigen fasering.

Heden - 2016

12

Ureninzet 50 uur/ jaar: 150 uren Kosten Totaal € 500.042,85 (zie projectplan voor onderbouwing). Deze kosten

zijn niet opgenomen binnen dit Uitvoeringsplan vanwege andere

fasering. Wel wordt inzichtelijk gemaakt welke

financieringsvraagstukken bij de provincie, de 4 NFW-gemeenten en het

Wetterskip uitstaan.

13

E3, Lokale coöperaties Duurzame Energie

Omschrijving Ontwikkeling van (één of meerdere) lokale energiecoöperaties met als

doel: het lokaal produceren van duurzame energie (planet) waarbij de

opbrengsten ook weer lokaal worden ingezet (profit). De inzet is om

optimaal gebruik te maken van de sterke sociale infrastructuur

(people).

Er zijn al enkele veelbelovende ontwikkelingen in gang zoals in

Groenkerk en Veenwouden. Deze koplopers worden verder in het zadel

geholpen en zullen ook een voorbeeld- en leerfunctie vervullen voor

andere initiatieven in de regio. Een actieve koppeling met project E4

wordt nagestreefd.

Projecteigenaar & -partners

FMF, Netwerk Duurzame dorpen

Provinsje Fryslân, Us Koöperaasje

ANNO-gemeenten

Aanspreekpunt namens ANNO

Gemeente Tytsjerksteradiel

Rol ANNO-gemeenten De gemeenten hebben een faciliterende rol door de initiatieven te

voorzien van informatie, procesondersteuning en (overheids)netwerk.

De initiatiefnemers zijn zelf primair verantwoordelijk voor het proces en

de financiële invulling van de beoogde ontwikkelingen.

Werkzaamheden Minimaal 1 van de 11 slimme dorpen in NOF (FMF, NDD).

Actief koppelingen leggen met het provinciaal revolverend

fonds

Creëren van functionele eenduidige ondersteuning richting

initiatiefnemers, in nauwe samenwerking met de overige

partners.

Afstemming/samenwerking met Energy Sustainable

Coummunities

Procesondersteuning: samen met de koplopers en partners

ontwikkelen van een draaiboek/stappenplan als onderlegger

voor nieuwe initiatieven.

Beheer regionaal beschikbaar budget (in opdracht pr. Fryslân)

Ondersteuning door middel van kennis op m.n. juridisch gebied

ten aanzien van organisatie- en exploitatiestructuur.

Ondersteuning in technische vraagstukken rondom aanleg en

beheer van duurzame energietechnologie.

Ondersteuning ten aanzien van welstandsinpassing en

vergunningverlening (advies en creëren van ruimte).

14

Start + doorlooptijd 2014 – 2016

Ureninzet 150 uren / jaar: 450. Het is wenselijk één vast regionaal aanspreekpunt

te hebben. Kosten p.m.

15

E4, PV in Bedrijf: ‘Maak geld met energie’

Omschrijving Doel: Ontwikkeling van grootschalige PV-installaties bij bedrijven zodat bedrijven verduurzamen, ook economisch! Waar mogelijk in combinatie met asbestverwijdering en gekoppeld aan lokale bewonerscoöperaties (project E3). De campagne 'Maak geld met energie' is een initiatief van Stichting Synnovem. Synnovem wil graag samenwerken met de gemeenten uit Noordoost Fryslân. De campagne is gebaseerd op drie pijlers: toekomst fossiele energie, verbeterde techniek en de fiscale voordelen.

De steeds korter wordende terugverdientijd voor duurzame investeringen is bij ondernemers is relatief onbekend. Door drie factoren zijn investeringen in duurzame energie relatief snel terug te verdienen, dit komt vooral door: 1. snel oplopende prijzen van fossiele energie; 2. verbeterde technieken en hogere opbrengsten nieuwe installaties; 3. grote fiscale voordelen (vaak onbekend terrein voor ondernemers). Tijdens de campagne voor ondernemers wordt er informatie gegeven over de combinatie van deze drie factoren en laat daarmee de financiële en fiscale voordelen zien van investeringen in duurzame energie. Via de campagne laten we zien dat het vooral ook zonder subsidie interessant is (subsidie kan, maar dan als: “nog meer slagroom op de taart”). De aanjaagcampagne is vooral gebaseerd op de drie onderdelen: fossiel, techniek en fiscaal. De combinatie van deze drie onderdelen is erg interessant. Als extra voordeel wordt nog toegevoegd dat als bedrijven investeren in duurzame energie, deze bedrijven aangemerkt kunnen worden als een soort “Triple A bedrijf”, een bedrijf met een hoge score op het gebied van MVO. Duurzaamheid wordt voor het bedrijf dan meteen een soort “visitekaartje”. Na de campagne heeft ondernemend Noordoost Fryslân een positief beeld van investeringen in duurzame energie. Er is als ondernemer geld te verdienen met investeringen in duurzame energie en de ervaring heeft inmiddels op andere plaatsen laten zien dat juist dat triggert. Het blijkt dat de terugverdientijd van investeringen in veel gevallen minder dan vijf jaar is, terwijl de technische levensduur van een installatie 30 jaar of meer is. Dan kun je er als ondernemer bijna niet meer omheen…

Projecteigenaar & -

partners

Agrarisch:

NFW & LTO Noord: zijn hiermee al actief!

16

MKB:

Stichting Synnovem (eigenaar van het project), i.s.m. ONOF

Ondersteuning: Provinsje Fryslân, ANNO-gemeenten

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Kollumerland c.a.

Rol ANNO-

gemeenten

Gemeenten faciliteren:

Inhoudelijke ondersteuning: juridisch, organisatorisch,

koppeling leggen met overheidsambities en –middelen

Ondersteuning ten aanzien van welstandsinpassing en

vergunningverlening (en het waar nodig creëren van ruimte

hierin)

Werkzaamheden Voorlichtingscampagne MKB (Synnovem mogelijk i.s.m. ONOF en NFW)

Aan lokale ondernemers laten zien dat investeringen in duurzame

energie leiden tot financiële en fiscale voordelen. De campagne is

gericht op fossiele energie, verbeterde techniek en fiscale voordelen.

Asbest-voor-zon-regeling

Voorlichting Funs Skjinne Fryske Enerzjy (Pr. Fryslân)

Aanvalsplan MKB Pr. Fryslân is in ontwikkeling. Samenwerking en

aansluiting zoeken. Dit geldt ook voor de campagne die reeds wordt

door NWF in de agrarische sector. Aansluiting bij/opschaling van

richting MKB is wenselijk.

Faciliteren overig:

Aanbestedingsondersteuning, primair gericht op regionale

installateurs

Lokale netwerken: slimme combinaties zoeken tussen vraag en

aanbod: wie betaalt hoge stroomprijs en wil/kan afnemen?

Koppelingen leggen tussen lokale energiecoöperaties aan

grootschalige productie (sterke link met project E2).

Waar mogelijk integreren met project O2

Start + doorlooptijd 2014 – 16

Ureninzet 150 / jaar: 450 uur.

Kosten € 20.000,- procesgeld: zaalhuur, organisatie, ondersteuning

uitvoerende partijen, etc.

17

E5, PV op gemeentelijk vastgoed, Fase II

Doelstelling(en) Duurzame energieopwekking op het gemeentelijk vastgoed zoals

gemeentehuizen, wijkgebouwen en milieudiensten is het doel. Op

termijn uitgebreid naar Wetterskip: rwzi’s en uitvoeringsdiensten

waar mogelijk.

We laten als overheden hiermee zien dat we zelf actief invulling geven

aan onze doelen. Daarbij leren we van onze bevindingen die we ook

weer kunnen doorgeven aan de regio.

Er is reeds een start gemaakt met de ontwikkeling en de eerste

panelen produceren nu al duurzame energie. Dit is vooral

laaghangend fruit. In deze tweede fase gaan we op zoek naar nieuwe

plaatsingsmogelijkheden op eigen vastgoed. Dit zal extra inspanning

vergen omdat de business cases lastiger worden (maar niet

onmogelijk!). We laten als overheden daarmee ook zien dat het ons

menens is.

Projecteigenaar & -

partners

ANNO-overheden

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Tytsjerksteradiel

Rol ANNO-gemeenten De gemeenten zijn regisseur in dit project: ze initiëren, investeren en

communiceren en informeren over de resultaten naar de omgeving.

Ze zullen in nauwe samenwerking met eigen

vastgoed(beheers)diensten om tafel gaan ter inventarisatie van

mogelijkheden en afstemming van werkzaamheden passend bij

bijvoorbeeld onderhoudstermijnen en strategische

bezettingsprognoses.

Werkzaamheden Fase 1 is reeds succesvol in gang voor diverse gemeentehuizen en

gymzalen

Fase 2 Volgende stappen worden gevat in een te ontwikkelen

stappenplan:

Technisch potentieel in beeld: locatiescans bij alle gemeenten

en Wetterskip: technisch en passend in onderhoudscycli.

Economisch: uitbreiding en verdieping van business

cases(fiscale mogelijkheden, lease- en

investeringsmogelijkheden e.d.)

Organisatie: structuren romdom eigenaar-gebruiker-dilemma

benutten van fiscale mogelijkheden.

18

Start + doorlooptijd Is reeds gestart. Project loopt tot en met 2016.

Ureninzet 200 / jaar: 600

Kosten Raming proceskosten: € 20.000,-

Investeringskosten: afhankelijk van (aantal) geschikte locaties

Rendement: t.v.t. 8 jaar (afhankelijk van grootte aansluiting)

19

M1, Minder vervoersbewegingen in NOF

Omschrijving project In Noordoost Fryslân zijn veel mensen afhankelijk van aanvullend

vervoer om zich te verplaatsen. Juist omdat het hier gaat om een

plattelandsgebied is het van belang dat het vervoer in deze regio goed

is geregeld.

Het idee is om het vervoer efficiënter te organiseren zodat het aantal

vervoersbewegingen teruggedrongen wordt. Er moet voorkomen

worden dat busjes en/of taxi’s onderbezet door het gebied rijden. Er

lijkt vooral winst te halen in het school- en zorgvervoer.

Door het beter organiseren van de verkeersstromen van school- en

zorgvervoer wordt het mogelijk de verkeersbewegingen terug te

dringen en zo bij te dragen aan het terugdringen van de CO2- en NOx-

uitstoot.

Het maakt inwoners minder afhankelijk van de vaste tijden en biedt

bewoners in de meeste gevallen de mogelijkheid om snel(ler) op de

plaats van bestemming te komen.

Gezien de relatie met het Anno-project A8 “Nieuwe OV-

arrangementen Noordoost” en de relatie met het regulier openbaar

vervoer, wordt dit project verder opgenomen binnen de Anno

projecten A3 en A8, met een koppeling naar Duurzaam NOF.

Projecteigenaar & -

partners

Eigenaar Provinsje (project A8)

Partners: Vervoersbedrijven uit Fryslân, in de regio en daar buiten,

zorginstellingen en scholen.

Provincie Fryslân: project Digitale Duim

Aanspreekpunt

namens ANNO

Provinsje, raakvlakken met thema duurzaamheid (ANNO-overheden)

Rol ANNO-gemeenten Participatie in het project door vooral te stimuleren en faciliteren

Werkzaamheden Aantrekken van partners om te participeren in het project.

Aanhaken bij het project ‘Digitale Duim’ van de pr. Fryslân

Ontwikkeling van een app (digitale duim) voor klanten.

Opschalen van de pilot zoals die momenteel in Tytsjerksteradiel

loopt bij Kwadrantgroep (Berchhiem)

Startdatum +

doorlooptijd

Z.s.m. in 2014 met een looptijd van een jaar

Planja(a)r(en) 2014-2015

20

Ureninzet 50

Kosten p.m.

21

M2, Elektrisch recreatievaren

Omschrijving Het verder stimuleren van elektrisch aangedreven recreatievaart, in

aansluiting op de Visie Waterrecreatie NOF.

Door gebieden in onze ecologische hoofdstructuur exclusief

beschikbaar te maken voor elektrisch aangedreven vaart creëren we

een nieuwe en schone beleving van deze waardevolle gebieden. Dit

worden de zogenaamde E-only-vaarroutes. Als onderdel van dit project

versterken we binnen en rondom deze gebieden de

oplaadinfrastructuur. Waar mogelijk maken we daarbij gebruik van de

bestaande infrastructuur die het Wetterskip al beschikbaar heeft langs

de waterroutes. Het uiteindelijke doel is een regionaal dekkende

laadinfrastructuur te realiseren.

Daarnaast laten we actief zien wat er zoal mogelijk is met elektrisch

varen, daarmee voortbouwend op de elektrische sloepen, zoals

recentelijk in Burdaard/Âldtsjerk te bewonderen zijn.

Om de duurzame beleving compleet te maken worden combinaties

gemaakt duurzame energieproductie (bijvoorbeeld een pv-veld bij een

oplaadpunt) en wordt duurzame recreatie en horeca rondom E-routes

gestimuleerd zich aan deze ontwikkeling te verbinden. Bijvoorbeeld

door de aanleg van oplaadpunten en verhuur van elektrische boten.

Projecteigenaar & -

partners

ANNO-overheden, samen met de waterrecreatiesector en duurzame

horecaondernemers langs de routes

Wetterskip Fryslân faciliteert waar mogelijk op basis van bestaande

infrastructuur (denk aan sluizen, gemalen, pompen, verlichting e.d.)

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Ferwerderadiel

Rol ANNO-

gemeenten

De gemeenten hebben gezamenlijk met de Provinsje een stimulerende

rol: door middel van voorzien in fysieke infrastructuur, het aanwijzen

van gebieden exclusief voor e-varen en door

communicatie/informatie/enthousiasmering rondom elektrisch varen.

Werkzaamheden E-laad-locatieonderzoek en verdere ontwikkeling om tot

dekkende infrastructuur te komen

Exclusieve e-vaargebieden aanwijzen: Buitenveld is eerste pilot.

Mate van noodzakelijke handhaving daarin ook beoordelen.

Samenwerking met exploitanten/beheerders/horeca versterken

Marketing duurzame waterrecreatie in Noordoost, d.m.v.

22

Dwaande

Start + doorlooptijd 2014 – 2016 + evaluatie.

Ureninzet 200 / jaar: 600 uren

Kosten € 10.000,- procesgeld

23

O1, Duurzame Talenten

Omschrijving Ook in NO Fryslân vinden jongeren na hun HBO of WO opleiding niet

altijd direct een (betaalde) baan. In principe gaat het daarbij om hoger

opgeleid talent en capaciteit dat momenteel niet benut wordt. Het

projectidee Duurzame Talenten is erop gericht om dit talent ten goede

te laten komen aan de duurzame doorontwikkeling van NO Fryslân. En

gelijktijdig de jongeren zelf praktische werkervaring te laten opdoen.

Concreet betekent het dat er aan de ene kant een pool gevormd wordt

met hoger opgeleide, talentvolle jongeren die tijdelijk zonder werk

zitten en aan de andere kant een pool tot stand komt met

bedrijven(mk) en ook overheden waar concrete vragen op het gebied

van duurzaamheid leven. Daarbij kan het gaan om diverse types vragen,

bijvoorbeeld:

Technische vragen op het gebied van bijvoorbeeld

energiebesparing en/of duurzame energie zoals PV

Economische vragen zoals het berekenen van economische

haalbaarheid van duurzaamheidmaatregelen. Of op het terrein

van marketing & PR

De meerwaarde van het idee is dat door deze pools te koppelen er een

win-win-win situatie ontstaat voor zowel de jongeren, de bedrijven als

de regio

Projecteigenaar & -

partners

WerkNOF is trekker (voortkomend uit Kabel Noord). Dit project

is een inhoudelijke aanvulling op het lopende initiatief.

Innovatiehuis Lauwersdelta, als netwerkondersteuner voor de

verdere koppeling van vraag en aanbod (dhr. H. Evers)

ANNO-gemeenten

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Dongeradeel. Zorgt ook voor afstemming met de ANNO-

themagroep Sociaal.

Rol ANNO-

gemeenten

Er moet een situatie gecreëerd worden, inclusief bijbehorende

randvoorwaarden, waarin jongeren met behoud van uitkering of tegen

vervangende vergoeding kortstondig duurzaamheidprojecten op

velerlei gebied kunnen uitvoeren. WerkNOF heeft hiertoe reeds een

structuur beschikbaar. Deze is waarschijnlijk goed bruikbaar.

Een koppeling leggen met Energy Challenge om daar voorliggende

24

vraagstukken te kunnen beantwoorden.

Werkzaamheden Planuitwerking specifiek voor Duurzaamheid als extra inhoudelijke

pijler binnen WerkNOF

Vaststellen financieringsbehoefte en dekking

Vaststellen randvoorwaarden vanuit de lokale overheden

Inrichten pool met hoger opgeleide, talentvolle jongeren die tijdelijk

zonder werk zitten

Werven van duurzaamheidsvragen bij MKB bedrijven in NO Fryslân

Bemiddelen tussen jongeren en MKB bedrijven

Start + doorlooptijd 2de helft 2013 voorbereidende werkzaamheden (zoals identificatie

vraag en aanbod)

2014 actieve uitvoering

Doorlooptijd: een periode van 3½ jaar; dus tot en met 2016

Ureninzet 100

Kosten € 40.000,-

25

O2, Duurzaam ondernemen:

van koplopers naar mainstream Omschrijving Een Koplopersproject is bedoeld om (MK)-bedrijven in staat te stellen

om meer duurzaam en maatschappelijk verantwoord te ondernemen.

In meerdere gemeenten in Noordoost Fryslân zijn Koploperprojecten

gehouden en/of worden ze opgestart (Tyts. Acht. Dong. Dant),

ondersteund vanuit A7Westergo.

Binnen dit project O2 schalen we de koploperactiviteiten op naar

regionale schaal en activeren we een brede doelgroep bedrijven (de

mainstream). We maken nadrukkelijk gebruik van de opgedane ervaring

in de lopende koploperprojecten. Met deze opschaling streven we naar

omvangrijke resultaten in de regio voor alle drie de P’s van

duurzaamheid; Planet, People en Profit. Daarmee versterken we de

sociaaleconomische positie van de individuele bedrijven en van de regio

terwijl we de milieu-impact verlagen.

Projecteigenaar & -

partners

Ondernemersfederatie NO Fryslân (ONOF) is trekker

met ondersteuning van partijen als DGMR en Twinstone.

ANNO-gemeenten en provinsje faciliteren

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Achtkarspelen

Rol ANNO-

gemeenten

De ANNO gemeenten ondersteunen de uitrol van de opschaling. Dit

betekent dat ze faciliteren in organisatie, locaties, proces e.d.

Werkzaamheden Afstemming met Ondernemersfederatie NO Fryslân

Ontwikkelen draaiboek met aanpak en doelstellingen in termen van

aantal te bereiken bedrijven, thema’s en resultaten

Doorontwikkeling informerende website(s)

Organiseren informatie- en netwerkbijeenkomsten, algemeen MVO

en themaspecifiek bv. energiescans, vermarkting duurzame

producten e.d.

Start + doorlooptijd 2014 voorbereidend op basis van Koploperprojecten van gemeenten

26

2015 -2016 Actieve uitvoering van regionale aanpak

Ureninzet 100 / jaar: 300 uren totaal

Kosten p.m.

Individuele gemeenten vragen voor 1 oktober 2013 financiering aan bij

A7/Westergo.

27

G1, Energiebesparingrenovatie particulier

Omschrijving Potentieel kansrijke woningen herontwikkelen en daarmee zowel

energetisch als financieel toekomstbesteding maken. Dat betekent dat

de woningen gezond en comfortabel worden en gelijktijdig geen

energielasten meer hebben. De waarde van het vastgoed wordt

daarmee voor tientallen jaren gewaarborgd. De doelstelling is om 50

woningen te renoveren: comfort & energiezuinig!

Ook gaan we op pilotschaal nog een stap verder: in NOF renoveren we

1 woning tot Energieneutraalwoning (als onderdeel van het provinciale

project waarin 3 pilots worden ontwikkeld). Daarmee lopen we vooruit

op de periode na 2016, waarin we grootschaliger aan de slag gaan met

energieneutraalrenovatie is samenwerking de Provinsje.

Projecteigenaar & -

partners

Particuliere koplopers, Bouwconsortia

Provinsje Fryslân & ANNO-gemeenten

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Dongeradeel

Rol ANNO-

gemeenten

Provinsje heeft middelen behscikbaar (Fonds & subsidie, zo’n €

2.400.000,- voor NOF, op basis van 12 mlj. voor heel Fryslân),

gemeenten coördineren dit voor deze regio. Bovendien

enthousiasmeren ze rondom de Duurzaamheidslening provinsje Fryslân

richting de ANNO-regio.

Daarbij wordt nadrukkelijk een koppeling gelegd met het project

Opschaling Energieloketten (G2).

Het waar mogelijk betrekken en stimuleren van de regionale

bouwkolom is een speerpunt voor de gemeenten.

Werkzaamheden Potentieelinventarisatie bij particulieren

Ondersteuning planontwikkeling en ontwerp

Aanbestedingsondersteuning

Monitoring & Communicatie

(1 / 3) Friese pilots energieneutraalrenovatie in NOF

Vervolg indien succesvol: na 2016 intensivering naar energieneutraal en

opschaling.

Prognose opschaling naar serie 2: 150 woningen, ’16 – ‘18

28

Prognose opschaling naar serie 3: 15000 woningen, ’19 – ‘30

Start + doorlooptijd 2014, Doorlooptijd: 3 jaren

Ureninzet 150 /jaar: 450 uren

Kosten € 10.000,- proceskosten

29

G2, Opschaling Energieloketten ANNO

Omschrijving Om met name particuliere woningeigenaren te ondersteunen bij het

energetisch verduurzamen van hun woning schalen we de succesvolle

Energie(k)loketten van Tytsjerksteradiel en Dantumadiel op naar

regionale schaal. De bestaande loketten kunnen daartoe uitbreiden en

mogelijk kunnen ook enkele nieuwe loketten in grotere plaatsen

efficiënt worden ingericht. Vanuit de Energieloketten vindt tevens

ondersteuning richting Energiebesparingsrenovatie Particulieren

(project G1) plaats.

Projecteigenaar & -

partners

ANNO-gemeenten

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Dantumadiel

Rol ANNO-

gemeenten

Opschaling en voortzetting naar de regio de bestaande energieloketten.

Werkzaamheden Betrekken / enthousiasmeren geschikte gebouwgebruikers

Ondersteuning: juridisch, vergunningverlening, advies

(financieel, technisch)

Mogelijkheden laten zien, bijvoorbeeld met rondtrekkende

informatiebus.

Monitoring effectiviteit en bereik

Communicatie / PR op basis van Dwaande

Start + doorlooptijd 2014 om opschaling te realiseren

Looptijd Energieloketten tot en met 2016. Daarna evaluatie en

eventueel voortzetting, afhankelijk van behaalde resultaten.

Ureninzet 200/ jaar: 600 uur

Kosten € 30.000,-

30

G3, Duurzame zorgwoningbouw

Projectomschrijving De ontwikkeling van een cluster van goed bereikbare (laagdrempelig

qua financiering. Het is niet de bedoeling dat dit project slechts

bereikbaar is voor de ‘elite’) duurzame levensloopbestendige woningen

(appartementen en vrijstaande woningen) specifiek gericht op ouderen,

in de nabijheid van voorzieningen, in een landelijke omgeving en

ondersteund met zorg. Het cluster is economisch rendabel en

zelfvoorzienend.

Bijkomend voordeel van dit project is dat de kosten die uiteindelijk

worden bespaard op bijvoorbeeld de energierekening worden gebruikt

voor het gezamenlijk inkopen van mantelzorg. Op die manier wordt het

mogelijk om het zorgniveau in de regio hoog te houden en hoeven

mensen niet alsnog te vertrekken naar bijvoorbeeld een bejaardenhuis.

Dit draagt even bij aan het geven van een positieve boost voor de lokale

economie (lokaal bedrijfsleven gaat bouwen en mantelzorg wordt

ingehuurd) en demografische ontwikkeling (meer mensen blijven in het

gebied wonen).

Door het ontwikkelen ontstaat een win-win situatie. Mensen kunnen

langer zelfstandig blijven wonen. Het gebied trekt niet leeg en het

draagt bij aan de werkgelegenheid in Fryslân en in NOF specifiek.

Projecteigenaar & -

partners

Eigenaar: Stichting Synnovem

Partners: banken, verzekeringen, pensioenfondsen, zorgorganisaties en

particuliere investeerders.

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Achtkarspelen

Afstemming met ANNO-themagroep Sociaal

Rol ANNO-

gemeenten

Stimuleren en faciliteren bij de uitwerking van het concept. Maar

wellicht ook bij het faciliteren van bijeenkomsten voor ouderen om in

het project te participeren.

Werkzaamheden Zoektocht naar mogelijke investeerders in de regio, maar ook naar

zorginstellingen die willen participeren om de gewenste zorg aan te

kunnen bieden.

Verdere uitwerking van het concept duurzaam bouwen in

combinatie met recreatie en toerisme en zorg.

Start + doorlooptijd Tweede kwartaal 2013 voor de ontwikkeling van een eerste cluster van

woningen.

31

Ureninzet 100

Kosten p.m.

32

G4, Energie in maatschappelijk vastgoed

Omschrijving Dit project betreft de energetische aanpak van maatschappelijk

vastgoed: sportaccommodaties, dorpshuizen, scholen

Maatschappelijk vastgoed energetisch verduurzamen leidt tot

kostenbesparing en emissiereductie. Bovendien heeft dit een brede

zichtbaarheid en dient het daarmee een educatief doel.

Vaak zijn eigenaar en gebruiker niet een en dezelfde en dus heeft de

investeerder weinig belang bij energiebesparing. Binnen dit project

gaan we aan de slag met nieuwe (financiering)modellen om

innovatieve oplossingen genereren. Een mogelijkheid is de

ontwikkeling van een Energyservicecompany (ESCo). Deze kan

voorzien in de levering van duurzame elektriciteit en warmte,

bijvoorbeeld d.m.v. lease van installaties (denk aan houtkachels,

zonnepanelen, warmtepompen e.d.) waardoor de hoge

investeringslasten en het onderhoud extern wordt gebracht.

Projecteigenaar & -

partners

Sportverenigingen (VV Kollum heeft primeur),

Dorpsbelangen/huizen, scholen

Provinsje Fryslân + ANNO-gemeenten

Overig: geïnteresseerde (regionale) marktpartijen worden

uitgenodigd: een ESCo-marktpartij, Sportstroom, installateurs

e.d.

Aanspreekpunt

namens ANNO

Gemeente Kollumerland

Rol ANNO-

gemeenten

Informerend en faciliterend:

Betrekken / activeren gebruikers geschikte gebouwen

Ondersteuning: juridisch, vergunningverlening, advies

(financieel, technisch)

Stroomlijnen en bij elkaar brengen van de verschillende

initiatieven en doelgroepen binnen regio, zodat opgedane

kennis ook weer binnen de regio benut wordt.

Monitoring voortgang

Communicatie / PR (Dwaande)

Werkzaamheden ESCo-ontwikkeling in pilotproject VV Kollum, samen met

provinsje

Commerciële opschaling ESCo is samenwerking met regionaal

bedrijfsleven en provinsje.

Uitbreiding richting scholen i.s.m. project ‘Energy Challenges’

van de Energy Valley Topclub

Inzet van het revolverende Fûns Skjinne Fryske Enerzjy

Start + doorlooptijd 2014 VV Kollum als pilot en voorbeeld.

33

2015 - 2016 Opschaling NOF: sportaccommodaties,

dorpshuizen, scholen

Ureninzet 200 uur/jaar: 600 uren

Kosten € 30.000,- proceskosten