8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

1/6

Nienke Krook6 VWO

8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

2/6

Algemene vragen

Schrijver: Stefan ZweigTitel: SchachnovelleJaar van eerste publicatie: 1950Gelezen versie: Uitgeverij Meulenhoff Educatief, 1990

Titelverklaring: De titel Schachnovelle (schaaknovelle/schaakboek), slaat volgens mij

op het boek over schaken dat de hoofdpersoon Dr. B. tijdens het wachten op zijn verhoorvindt in de jas van een van zijn ondervragers. Hierdoor leert hij het spel van binnen enbuiten kennen en wordt hij heel goed in schaken, maar raakt hij ook geestelijk helemaalin de war.Maar de titel kan ook gewoon slaan op het feit dat het hele verhaal over schaken gaat enover mensen die met deze sport bezig zijn.

Personen:

De verteller/ de ikfiguur: Er wordt geen naam van de verteller genoemd. Ook een

karakterbeschrijving ontbreekt. Wat wel vertelt wordt, is dat hij zich samen met zijnvrouw op het schip bevindt. Hij kan redelijk schaak spelen en doet dat vooral in zijn vrijetijd. Hij is wel genteresseerd in de gedachtegang van mensen, en hij vraagt zich af wathet voor mensen zijn die de kunst van dit koninklijke spel (schaken) op hoog niveaubeheersen.

Mirko Czentovic: Czentovic heeft toen hij nog jong was zijn vader (een arme Zuid-Slavische Donauschipper) verloren. Een pastoor heeft de jongen in huis genomen enprobeerde hem alsnog te leren wat hij op school niet begreep, maar Mirko was hier nooitin genteresseerd. s Avonds speelde de pastoor en de wachtmeesters uit het dorp altijdeen partijtje schaak tegen elkaar, en toen de pastoor op een avond weg moest daagdede wachtmeester voor de grap Mirko uit om het spelletje af te maken. Tot zijn grote

verbazing, won Mirko de partij met gemak. Sindsdien werkte Mirko zich op tot een grootschaakmeester en verdiende een heleboel geld. Hij werd daardoor ook arrogant enafstandelijk. Hij vindt zichzelf fantastisch en kan niet tegen zijn verlies. Hij beschouwtamateurs als lager hij vindt zichzelf te goed voor hen en ze speelt alleen met ze voorgeld.

Dr. B.: Dr. B. is een Oostenrijkse emigrant. Hij is een man van rond de 45 jaar met eensmal gezicht en scherpe gezichtstrekken. Hij komt uit een welgesteld gezin. Dr. B. werkteop een rechtskantoor dat hij had overgenomen van zijn vader waarin hij kontakten hadmet onder andere kloosters en de keizerlijke familie. Hij vertelt zijn levensverhaal aan deikfiguur: Hij werd in 1938 gevangengenomen door de Gestapo en kreeg een specialebehandeling. Dit hield in dat hij werd opgesloten in een hotelkamer waar hijmaandenlang moest verblijven zonder contact te hebben met de buitenwereld en zonderbesef van tijd. Op een dag steelt hij een boek uit de jas van een van zijn ondervragers.Het blijkt een schaakboek, en Dr. B. leert zichzelf het spel aan. Hij kan op een gegevenmoment zelfs tegen zichzelf spelen. Hij krijgt hierdoor een zenuwinzinking en wordtgewoon gek van zichzelf. Op het schip wil hij nog 1 keer schaak spelen maar dit gaanniet goed en hij raakt weer in een psychose.

McConnor: McConnor is een rijke mijnbouwingenieur uit Schotland. Hij wordt beschrevenals een robuuste man met opvallend brede schouders, een haast vierkante onderkaak,sterke tanden en dieprode gelaatskleur. Hij is een van de weinigen die redelijk goedschaak kan spelen, maar hij kan ook heel slecht tegen zijn verlies. Hij betaalt een enormhoog bedrag om een partij tegen Czentovic te mogen spelen.

Plaats: Het verhaal speelt zich af op een passagiersschip dat vaart van New York naarBuenos Aires.

8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

3/6

Periode: Het verhaal speelt zich in de tijd vlak voor aanvang van de TweedeWereldoorlog af.

Tijd: Het verhaal begint rond middernacht in de haven van New York, de passagierskomen dan aan boord van het schip dat hen naar Buenos Aires zal brengen. Dan vertelt

een kennis van de ikpersoon het levensverhaal van Mirko Czentovic.Drie dagen later gaat de ikpersoon met zijn vrouw schaken in de rooksalon en ontmoetenze McConnor, die met Czentovic een afspraak maakt voor een schaakwedstrijd.De volgende dag om 3 uur spelen ze tegen Czentovic, en ontmoeten ze de geheimzinnigeDr. B. Na de wedstrijd ontmoet de ikpersoon Dr. B. op het promenadedek en vertelt Dr.B. in ongeveer twee uur tijd zijn levensverhaal.Weer de volgende dag om 3 uur speelt Dr. B. tegen Czentovic.De vertelde tijd van het hoofdverhaal (op het schip) is dus ongeveer 5 dagen.

Vertelling: Het verhaal wordt gezien vanuit de verteller. Er wordt alleen niets over hemvertelt. Het verhaal is in de 1e persoon enkelvoud geschreven.

Structuur: Het is een chronologisch verhaal dat wel af en toe terugspringt op hetverleden. Bijvoorbeeld over de jeugd en carrire van Mirko Czentovic en het verleden vanDr. B. (Dit wordt uit het perspectief van Dr. B. gezien, hij doet zijn verhaal bij deverteller van wie we de naam niet weten)

Het boek bestaat eigenlijk uit drie delen:1) De bootreis van New York naar Buenos Aires2) Het verhaal van Dr. B.3) Het schaakduel tussen Dr. B. en Mirko Czentovic

Inhoud:Een groot oceaanschip vertrekt vanuit New York naar Buenos Aires. Aan boord bevindt

zich de wereldkampioen schaken, Mirko Czentovic. Czentovic is een wat vreemd figuur.Als kind was hij te dom om nog maar het alfabet te onthouden, maar door toevalontdekte men, dat hij een schaakgenie was. Sindsdien speelt hij alleen nog maar voorgeld.Een rijke zakenman (McConnor) slaagt erin hem tegen betaling tot een partijtje schaakte verlokken. Natuurlijk verliest de zakenman, en het wordt duidelijk wat voor arroganteschaakmachine Czentovic is: Hij behandelt zijn tegenstander met minachting. Dezakenman, gesteund door vele belangstellenden, laat het niet op zich zitten en wilrevanche. Tijdens die wedstrijd lijkt Czentovic weer makkelijk te winnen, tot iemand vande omstanders de zakenman en zijn vrienden te hulp schiet. Czentovic moet na eenaantal zetten door de knien; het wordt remise. Wie is dat geheimzinnige andereschaaktalent aan boord? En waarom wil hij maar n keer tegen Czentovic spelen?De zakenman is natuurlijk erg enthousiast en hij wil dat de onbekende man alleen tegenCzentovic speelt. De ikfiguur, die net als de onbekende man, een Oostenrijker is, gaatnaar hem op zoekt en vraagt hem aan de partij mee te doen. De Oostenrijker, Dr. B.,vertelt hoe het kan dat hij de wereldkampioen heeft verslagen.Dr. B. beheerde in Oostenrijk de geldzaken voor belangrijke mensen. De dag voordatHitler Oostenrijk binnentrok heeft hij de belangrijkste papieren uit zijn huis weten tekrijgen. Achteraf bleek er al enige jaren een spion van de nationaal-socialisten bij hem tewerken. Dr. B. werd opgepakt door de Nazis en in een kale hotelkamer opgesloten. Hijwerd op de meest onverwachte momenten verhoord, in de hoop dat hij zou vertellenwaar al het geld van die belangrijke mensen (o.a. kloosters en leden van de keizerlijkefamilie) zich bevond. Het enige wat hij in die kamer had was een schaakboek, wat hijergens in een jas van een van zijn ondervragers had gevonden. Omdat hij de hele dagniets te doen had, leerde hij alle partijen in dat boek uit zijn hoofd. Om zichzelf nu bezig

te houden ging hij tegen zichzelf schaken. Hij kreeg hierdoor een zenuwinzinking en werdin een inrichting opgenomen en het land uitgezet, wat zijn redding geweest is. Zijn

8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

4/6

psychiater heeft hem geadviseerd het schaakspel niet meer te beoefenen, maar hij kande verleiding niet weerstaan en stemt toe, zolang het maar bij n partij blijft. Hijverslaat Czentovic, maar hij kan de verleiding toch niet weerstaan om nog een partij tespelen. Czentovic heeft intussen gemerkt dat Dr. B. zich ergert aan zijn trage spel engaat nog langzamer spelen om hem uit concentratie te brengen. Dit trage spel wordt Dr.B. teveel en hij krijgt een zenuwinzinking, wat tot gevolg heeft dat hij geen controle

meer heeft over zijn acties. De ikfiguur weet hem ervan te overtuigen dat het beter is omte stoppen. Dr. B. staat op en zal nooit meer een schaakstuk aanraken.

Vragen over het thema

Rol thema: (Arbeit)

Het boek is ingedeeld bij werk. In het boek is het werken het spelen van het spelschaak. Maar dat geldt niet voor iedereen. Elke persoon speelt het spel met andereredenen: Mirko Czentovic speelt het alleen maar omdat hij er veel geld mee kanverdienen en omdat hij niet veel anders kan. McConnor speelt het spel eigenlijk alleen alshij zich moet bewijzen; als hij tegenover andere mensen wil laten zien hoe goed hij welniet is. Hij gebruikt het feit dat hij schaak kan spelen dus als een soort statussymbool.

De verteller van het verhaal speelt het spel meer als ontspanning. Hij vindt het leuk omte doen, maar hij is ook nieuwsgierig naar wat andere mensen nou precies beweegt omhet spel te spelen. Als laatste is er Dr. B., die uit pure overlevingsdrang met schaken isbegonnen en het nu eigenlijk het liefst helemaal nooit meer speelt en van de psychiaterook niet meer mag.

Persoon in relatie met het thema:Als persoon heb ik gekozen voor Dr. B., omdat hij eigenlijk de enige persoon is die welheel goed is in spelen; maar het eigenlijk niet meer mag en ook niet meer wil doen. Alshij voor zijn beroep zou schaken, zou hij er heel veel geld mee kunnen verdienen, maardat wil en mag hij niet.Voor hem is schaak dus helemaal geen werk, het is voor hem de enige weg om uit de

geestelijke isolatie te komen waar hij door zijn opsluiting in gekomen is. Het leren van ditspel was voor hem de enige mogelijkheid om te overleven. Hij heeft schaken dus ooknooit geleerd met het doel om er zijn beroep van te maken, hij leerde het spel uit pureoverlevingsdrang.Hij gaat echter zo erg in het spel op, dat hij er gek van wordt. Hij moet wordenopgenomen in een inrichting met een heuse schaakvergiftiging.Als hij op het schip weer geconfronteerd wordt met het schaakspel, kan hij het toch nietlaten een laatste keer te spelen. Het is voor hem eigenlijk niet meer dan een test om tekijken of de waanzin, die hij bij de isolatie opgelopen had, volledig genezen is. Dr.B. is inzijn jeugd ook nooit geconfronteerd geweest met schaken als een beroep, iets wat bijMirko Czentovic natuurlijk wel heel erg het geval is. Als deze twee mannen dan ooktegenover elkaar komen te zitten, zie je de verschillen pas goed. Czentovic ziet het spelpuur als werk, voor weinig geld zal hij het dan ook nooit spelen. Misschien zou het beterzijn om hem als persoon in deze opgave te kiezen, maar ik heb juist Dr.B. gekozenomdat hij eigenlijk een hele nieuwe betekenis aan het woord werk gegeven heeft. Hijspeelde het spel tijdens zijn gevangenschap (Hij werkte er dus in feite mee) alleen om teoverleven. Je zou dus kunnen zeggen dat hij werkte om te overleven, terwijl MirkoCzentovic werkt (schaak speelt) om er alleen financieel beter van te worden. Werk is dusiets heel persoonlijks, wat iedereen om een andere reden doet.

Citaten:

Bladzijde 19:Wie? Sie haben ihm die zweihundertfnfzig Dollar bewilligt? rief ich ganz betroffen aus.Warum nicht? Cest son mtier. Wenn ich Zahnschmerzen htte und es wre zufllig ein

Zahnarzt an Bord, wrde ich auch nicht verlangen, da er mir den Zahn umsonst ziehensoll. Der Mann hat ganz recht, dicke Preise zu machen; in jedem Fach sind die wirklichen

8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

5/6

Konner auch die besten Geschftsleute. Und was mich betrifft: je klaren ein Geschft, umso besser.

Dit citaat laat zien dat McConnor het van Mirko heel normaal vindt dat hij geld vraagtvoor een potje schaak. Het is immer zijn beroepDit laat dus zien dat schaken niet alleen als vermaak, maar ook heel serieus als beroep

genomen kan worden.

Bladzijde 57:Noch eines! Wollen Sie den Herren gleich im voraus ausrichten, damit ich nachtrglichnicht unhflich erscheine: ich spiele nur eine einzige Partie sie soll nichts als derSchlustirch unter eine alte Rechnung sein- eine endgltige Erledigung und nicht ein

neuer Anfang Ich mchte nicht ein zweites Mal in dieses leidenschaftliche Spielfiebeergeraten, an das ich nur mitGrauen zurckdenken kann Jeder, der einer Manie verfallenwar, bleibt fr immer gefhrdet, und mit einer- wenn auch ausgeheilten-Schachvergiftung soll man besser keinem Schachbrett nahekommen Also Sieverstehen- nur diese eine Probepartie fr mich selbst und nicht mehr

In dit citaat zie je dus dat Dr. B. voor zichzelf nog wel een spelletje wil spelen, maar dathij wel bang is dat hij weer in een psyche raakt. Dit gebeurt dus uiteindelijk ook. Voorhem is dus schaken absoluut geen werk, maar meer een soort therapie die isomgeslagen in een soort fobie. Al die tijd (in gevangenschap) heeft hij gewerkt (schaakgespeeld) om te overleven, maar hij komt nu in aanraking met een hele andere vormvan dit beroep: hij speelt (werkt) nu niet meer om te overleven, maar het is nu eensoort test geworden om te kijken of hij het vak kan uitoefenen zonder er verdergeestelijk door geraakt te worden.

Persoonlijke beleving

Keuze en verwachtingen: Ik kende de schrijver niet, maar het boek leek me van

tevoren wel aardig. Ik kan zelf ook schaken, dus het leek me wel leuk om daar iets overte lezen. Ik had niet echt bepaalde verwachtingen toen ik aan het boek begon. Het waseen dun boekje, dus ik hoopte dat het een beetje vlot te lezen was. Dat bleek zeker hetgeval en ik ben blij dat ik het gelezen heb.

Leestijd: Ik heb over het lezen van het boekje ongeveer 3 uur gedaan en over hetmaken van het verslag ongeveer 2 uur.

Begrip: Ik vond het boekje gemakkelijk om te lezen. In het begin had ik wel nog deneiging om woorden te gaan opzoeken, maar ik kwam erachter dat ik er dan veel te langover zou doen. Daar ben ik dus mee opgehouden en ik heb alleen die woorden opgezochtdie volgens mij het begrijpen van de rest van het verhaal zouden vermoeilijken. Dat gingprima, ik heb niet veel meer opgezocht en ik begreep het verhaal toch uitstekend.

Schrijver: Ik zou van deze schrijver zeker nog wel iets willen lezen. Hij heeft een vlottemanier van schrijven, die me wel aanspreekt. Het verhaal zat goed in elkaar en hij konheel goed de gedachten en karakters van de hoofdpersonen laten zien, zelfs in een kortverhaal van maar 65 paginas.

Afloop: Ik vond de afloop van het boek goed geschreven. Hij eindigt het verhaal op eenzelfde manier als hij het verhaal begonnen was, de plotselinge verschijning van Dr. B.werd hier afgesloten met dezelfde geheimzinnige verdwijning van deze wonderlijke man.Ook de woorden van Mirko zijn goed gekozen, hij gaf nu eindelijk pas toe dat er ookandere mensen zijn die goed of zelfs beter zijn in schaken dan hemzelf. Dit heeft hij nooiteerder toe willen geven, hij vond zichzelf altijd de beste.

8/14/2019 DUITS - Stefan Zweig - Schachnovelle

6/6

Schrijfdoel: Ik denk niet dat Stefan Zweig met zijn boek alleen maar wil vermaken,maar dat hij er ook iets mee wil zeggen. Hij wil ten eerste laten zien wat schaak voormensen kan betekenen en wat er in die mensen omgaat als ze dat spel spelen. Hij laatzien dat schaak meer is dan alleen een leuk, ontspannend spelletje; maar dat sommigemensen het heel serieus nemen en hun leven eraan geven.Maar ik denk dat hij ook het nationaal-socialisme wil bekritiseren met zijn verhaal. Hij

schildert de methoden van de Gestapo af als niet-menselijk en laat zien wat een invloeddeze methoden voor invloed moet hebben gehad op de mensen die ze ondergingen.

Uiteindelijke mening: Ik heb het boek met plezier gelezen. De schrijver heeft eenfantastische spanningsbouw in zijn verhaal beschreven. Je wilde steeds weten wat ergebeurde en hoe het af ging lopen.De personen zijn goed uitgewerkt, en dan vooral Dr. B., die voor mij toch wel dehoofdpersoon van het verhaal was. Als zijn psychoses beschreven worden, kan je je heelgoed inleven in wat hij denkt en voelt.Het verhaal is niet al te ingewikkeld en het verhaal leest lekker door. Doordat er geenhoofdstukken waren, en doordat het maar een dun boekje was, wilde ik het verhaal hetliefst in een keer uitlezen.

Citaat:

Bladzijde 49-50:Es war eine Besessenheit, deren ich mich nicht erwehren konnte; von frh bis nachtsdachte ich an nichts als an Lafer und Bauern und Turm und Knig und a und b und cund Matt und Rochade, mit meinem ganzen Sein und Fhlen strie es mich in daskarierte Quadrat. Aus der Spielfreude war eine Spiellust geworden, aus der Spiellust einSpielzwang, eine Manie, eine frenetische Wut, die nicht nur meine wachen Stunden,sondern allmhlich auch meinen Schlaf durchdrang

In dit stukje zie je goed beschreven wat er precies met Dr. B. gebeurde als hij schaak

speelde toen hij nog gevangen zat. Het spel is voor hem een manie, een speeldrift die hijniet meer onder controle heeft.Dit vind ik een mooi stukje, op de manier waarop het beschreven is. Het stukje laat heelgoed zien wat hij denkt, je leest echt met zijn gedachten mee, het is heel realistisch. Jeziet zijn bezetenheid echt voor je, je zou er bijna bang van worden.