Drukriolering, een kijkje bij de buren - pwve.nl · aangesloten op riolering of IBA om aan...

Verkenning

Drukriolering, een kijkje

bij de buren Samenwerking in de afvalwaterketen in het

buitengebied

Aanleg drukriolering

Verkenning van optimalisatiemogelijkheden door samenwerking bij beheer, onderhoud

en vervanging van drukriolering

Broks-Messelaar Consultancy B.V., Postbus 20032, 7302 HA Apeldoorn, K.v.K. 08091133, BTW-nr NL8127.73.688.B01,

tel: 06 5495 1415 / 1416, internet: www.broks-messelaar.nl, e-mail: [email protected]

Verkenning

Drukriolering, een kijkje bij de

buren

Samenwerking in de afvalwaterketen in het

buitengebied

document: 12.143/1

versie: 1

datum: 5 oktober 2012

projectnummer: Wve009.2

opdrachtgever: Gemeente Barneveld, Gemeente Ede, Gemeente Scherpenzeel,

Gemeente Woudenberg en Waterschap Vallei en Veluwe

werkgroep: Sander Siebel (Gemeente Ede)

Evert van Peursem (Gemeente Ede)

Theo Heimensen (Gemeente Barneveld)

Bert Kuijpers (Gemeente Barneveld)

Trilok Pradhan (Gemeente Scherpenzeel)

Ruud van de Velde (Gemeente Woudenberg)

Hedzer Gietema (Waterschap Vallei en Veluwe)

auteur: Marlies Dekkers

bijdrage: Kees Broks

advies/begeleiding:

Verkenning van optimalisatiemogelijkheden door samenwerking bij beheer, onderhoud

en vervanging van drukriolering

blad 2 Verkenning 12.143/1, 5 oktober 2012

Samenvatting De gemeenten Barneveld, Ede, Scherpenzeel en Woudenberg hebben samen met

Waterschap Vallei en Veluwe de optimalisatiemogelijkheden verkend van beheer,

onderhoud en vervanging van drukriolering. Daarbij zijn de lokale kenmerken van de

vier gemeenten geïnventariseerd, geanalyseerd en met elkaar vergeleken. Bij de

verkenning zijn kennis en ervaring met elkaar gedeeld.

De vijf partijen hebben naar aanleiding van de verkenning geconcludeerd, dat

samenwerking geen winstkansen oplevert voor drukriolering, anders dan de kennis en

ervaringen die gedeeld zijn tijdens de verkenning, met name op het gebied van H2S-

vorming en foutieve hemelwateraansluitingen. Dat betekent dat er minder bespaard

wordt dan dat in het “Verkenning samenwerking WVE-WSV met gemeenten”[1]is

geschat.

De grote overeenkomst in de onderhoudskosten per pompunit per jaar bij Barneveld en

Ede en het lage aantal storingen bij alle vier gemeenten geeft geen aanleiding voor

samenwerking op het gebied van onderhoud van pompunits. Samenwerken op het

gebied van vervanging van pompunits wordt niet gezien als een reële mogelijkheid,

omdat dit te veel gemeente-specifiek is. De medewerkers van de vier gemeenten zijn

positief over de verworven inzichten maar zien geen van allen aanleiding om te gaan

samenwerking, anders dan het delen van kennis en ervaring wanneer daar in de

toekomst behoefte aan is.

.

Verkenning 12.143/1, 5 oktober 2012 blad 3

Inhoud 1 Inleiding 4

1.1 Aanleiding 4

1.2 Doel 5

1.3 Leeswijzer 5

2 Inventarisatie en analyse 6

2.1 Pompunits 6

2.1.1 Onderhoud en kosten 7

2.1.2 Vervanging(skosten) 8

2.2 Drukleidingen 9

2.2.1 Onderhoud en kosten 9

2.2.2 Vervanging 9

2.3 Problemen bij drukriolering 10

2.3.1 Hemelwater 10

2.3.2 Discrepantie afvalwater 10

2.3.3 H2S 11

2.3.4 Heveling (luchtinsluiting) 11

2.4 Samenvattend 12

3 Optimalisatiekansen 13

3.1 Pompunits 13

3.1.1 Gezamenlijk aanbesteden onderhoud 13

3.1.2 Meer preventief onderhoud 14

3.2 Drukleidingen 14

3.3 Problemen bij drukriolering 14

3.3.1 Gezamenlijk handhaven hemelwateraansluitingen 14

4 Conclusie 16

Literatuur 18

Bijlagen

Bijlage A – Inventarisatie 21

Bijlage B – Leeftijdsopbouw pompunits 25

Bijlage C – Bestek pompunits 26


1 Inleiding Vanuit een groeiend milieubesef is in de jaren 80 in veel buitengebieden

drukriolering aangelegd. Dat werd in die periode gesubsidieerd via de zogenaamde

verfijningsregeling. In de jaren’90 was er sprake van een tweede piek in de aanleg

van drukriolering vanwege rijkssubsidie. Midden jaren ’00 moest er worden

aangesloten op riolering of IBA om aan wettelijke verplichtingen te voldoen.

Gemeenten hebben als taak afvalwater in te zamelen en te transporteren en ervoor

te zorgen dat de voorzieningen die daarvoor nodig zijn goed blijven functioneren.

Daarvoor moeten voorzieningen als drukriolering periodiek onderhouden worden en

zo nodig vervangen. De eerste vervangingen van mechanische en elektrische

onderdelen van de drukriolering hebben inmiddels plaatsgevonden. De verwachte

technische levensduur van het drukrioleringssysteem is circa 30 jaar. Daardoor is

nog weinig ervaring met de vervanging van bouwkundige objecten. Het waterschap

is verantwoordelijk voor de verwerking van het afvalwater op de RWZI.

Gemeenten Barneveld, Ede, Scherpenzeel, Woudenberg en Waterschap Vallei en

Veluwe hebben de kansen voor optimalisatie van beheer, onderhoud en vervanging

door samenwerking verkend. Hierbij is bijvoorbeeld gekeken of samenwerking met

dezelfde kosten meer kwaliteit en/of een minder kwetsbaar systeem oplevert, of dat

met minder kosten dezelfde kwaliteit geleverd kan worden. De resultaten van deze

verkenning staan in deze rapportage.

1.1 Aanleiding

Op 23 juni 2011 is in het bestuurlijke Platform Water Vallei en Eem onder andere

besloten dat de samenwerkingspilot Barneveld-Ede1 verder uitgewerkt moet worden.

Uit een globale verdiepingsslag als voortzetting van de “Verkenning samenwerking

WVE-WSV met gemeenten”[1] zijn twaalf samenwerkingsprojecten geselecteerd die

kunnen leiden tot kosten besparen, kwaliteit verbeteren en/of kwetsbaarheid

verminderen. Van deze twaalf projecten is bepaald dat de volgende drie het beste op

het niveau van de Gemeenten Barneveld en Ede kunnen worden uitgewerkt:

1. Beheer, onderhoud en vervanging drukriolering;

2. Reiniging en inspectie van riolen, reinigen van kolken en straatvegen;

3. Slibverwerking.

1 Pilot Barneveld-Ede: het onderzoeken van de reële mogelijkheden om watertaken effectiever en doelmatiger uit te

voeren door samenwerking tussen gemeenten en het toekomstige waterschap Vallei en Veluwe.


Gelijktijdig zou in Woudenberg en Scherpenzeel ook een onderzoek naar

optimalisatie van de drukriolering door samenwerking plaatsvinden. Daarom zijn

beide onderzoeken samengevoegd.

In deze rapportage staan de resultaten van het onderzoek naar optimalisatiekansen

voor het goed laten functioneren van de drukriolering.

1.2 Doel

Het doel van deze verkenning is het in beeld brengen van de optimalisatiekansen bij

samenwerking in beheer, onderhoud en vervanging van drukriolering en het

uitwisselen van kennis en ervaringen over (problemen bij) drukriolering.

1.3 Leeswijzer

Naast deze inleiding bevat dit rapport de volgende hoofdstukken:

Hoofdstuk 2 – “Inventarisatie”. In dit hoofdstuk is inzicht gegeven in de

geïnventariseerde gegevens en de analyse van deze gegevens.

Hoofdstuk 3 – “Optimalisatiekansen”. In hoofdstuk 3 staan de optimalisatiekansen

voor drukriolering.

Hoofdstuk 4 – “Conclusie”.

Achtergrondinformatie en technische gegevens zijn zoveel mogelijk in de bijlagen

geplaatst. Deze vindt u achter in het rapport.

Markeringen in de tekst

In dit rapport is gebruik gemaakt van de volgende markeringen:

literatuur [nummer] Nummers tussen vierkante haken verwijzen naar documenten in de

literatuurlijst op blad 18.

xxx 1) Nummers met een rond haakje verwijzen naar voetteksten

onderaan de bladzijde.

Daar waar in dit rapport alleen de naam Barneveld, Ede, Scherpenzeel of

Woudenberg staat wordt in alle situaties de gemeente bedoeld.


2 Inventarisatie en analyse Bij de inventarisatie van de lokale situaties zijn de beschikbare gegevens van de

drukriolering geanalyseerd. Daarnaast zijn de kennis en ervaring over (problemen

bij) drukriolering uitgewisseld. Dit resultaten van de analyse en de uitgewisselde

kennis en ervaring staan in dit hoofdstuk.

Gedetailleerde gegevens over beheer, onderhoud en vervanging van drukriolering

staan in bijlage A. In dit hoofdstuk wordt verwezen naar de rij-nummers van de

inventarisatielijst in de bijlage middels het rijnummer tussen haakjes.

2.1 Pompunits

Het aantal pompunits per gemeente varieert van 110 in Scherpenzeel tot 2035 in

Ede (1a). Alle gemeenten hebben moedergemalen en dochtergemalen (1b, 1c)

waarvan een deel bestaat uit tussengemalen en dubbele pompunits (1d, 1e). Ede

heeft 95 pip’s2 (1f). Scherpenzeel en Woudenberg hebben alleen Flygt pompen,

Barneveld en Ede hebben pompen van diverse merken (1h, 1j). Alle gemeenten

hebben zowel versnijdende als open kanaal pompen. In de onderstaande figuur

staan de aanlegjaren van de pompunits.

2 Pip staat voor pomp in put: het is een luchtpersrioolsysteem waarbij door middel van lucht afvalwater in de

drukleiding wordt gepompt. Hiermee wordt H2S aanslag voorkomen.

Figuur 1 Aanlegjaren pompunits drukrioleringssysteem


Voor de vervangingstermijnen van de pompunits is onderscheid gemaakt naar

mechanisch, elektrotechnisch en bouwkundig.

Analyse

De configuratie van de vier gemeenten is vergelijkbaar. Opvallend is het aantal

pip’s in Ede: 95 (1f).

Allen hebben twee type pompen: open kanaal en versnijdende. Barneveld en

Ede hebben een grote diversiteit aan pompleveranciers; er is geen standaard

leverancier. Scherpenzeel en Woudenberg werken met één leverancier (Flygt),

maar geven aan dat dit geen randvoorwaarde is. Het hebben van één type pomp

is gemakkelijk voor het onderhoud.

Uit de leeftijdsopbouw blijkt dat drukleidingen vanaf begin jaren ‘80 te zijn

aangelegd. Er zijn drie pieken zichtbaar: begin jaren ’80, begin jaren ’90 en

midden ‘00. Begin jaren ’80 is de start geweest om het buitengebied aan te

sluiten op de riolering. In die tijd was er een verfijningsuitkering van het Rijk voor

elke aangesloten woning op de riolering. Begin jaren ’90 moest er worden

aangesloten en was er ook rijkssubsidie beschikbaar. Sinds midden jaren ’00

moeten alle ongerioleerde percelen worden voorzien van riolering of een IBA om

aan wettelijke verplichtingen te kunnen voldoen.

2.1.1 Onderhoud en kosten

In alle gemeenten vindt preventief onderhoud plaats. In Scherpenzeel en

Woudenberg standaard 1 keer per jaar, in Barneveld gemiddeld 0,8 keer per jaar en

in Ede 1 tot 2 keer per jaar (3a,b). In Barneveld en Ede is dit afhankelijk van de

functie (3a,b): belangrijke gemalen worden vaker onderhouden. Barneveld doet het

onderhoud zelf (9a en b), in de andere gemeenten wordt het onderhoud uitbesteed.

Het aantal storing bedraagt 78 in Scherpenzeel, 90 in Woudenberg, 735 in

Barneveld en 478 in Ede (exclusief storingen door regen) (5a). Deze aantallen zijn in

Scherpenzeel en Woudenberg gebaseerd op 2011 en in Barneveld en Ede op een

gemiddelde van de jaren 2010 en 2011. In Ede is een storing gedefinieerd als het

aantal uitrukken. Indien er voor een storing drie keer moet worden langsgegaan, telt

het Edese systeem dit als 3 storingen. Bij de andere gemeente telt iedere storing als

één. In Scherpenzeel en Woudenberg komen de volgende typen stortingen voor:

vervuiling niveauregeling, BKK3, aardlek e.d (5a). In Barneveld en Ede komen naast

deze typen storingen ook andere typen storingen.

Bij storingen/calamiteiten voert de gemeente Barneveld alle werkzaamheden zelf uit.

De andere gemeenten hebben dit uitbesteed. Elke gemeente heeft een andere bron

van reserveonderdelen:

Barneveld: op werf en leverancier uit Veenendaal;

Ede: externen;

Scherpenzeel: voorraad bij externen;

Woudenberg: pompen bij gemeente, rest bij aannemer.

Het aantal storingen door foutieve hemelwateraansluitingen op de drukriolering is in

Barneveld ongeveer 744. Ede heeft ongeveer 584 storingen (5a).

3 Met storingen BKK wordt bedoeld dat de BalKeerKlep vast zit, waardoor water uit de persleiding na

het uitslaan van de pomp terugloopt de put in.


De onderhoudskosten staan in onderstaande tabel weergegeven.

Tabel 1 – Onderhoud, kosten en meer

De zwarte getallen komen uit de inventarisatie, de blauwe getallen zijn berekend.

Analyse

De kosten van het onderhoud (preventief en correctief) per pompunit varieert van

€ 122 in Scherpenzeel tot € 170 in Woudenberg. Woudenberg heeft relatief de

hoogste kosten aan correctief onderhoud en relatief de laagste kosten aan

preventief onderhoud. De totale onderhoudskosten per pompunit zijn in

Woudenberg het hoogst. De verschillen tussen Barneveld en Ede zijn klein (€ 10

per unit per jaar).

Het gemiddelde aantal storingen per pompunit varieert van 0,35 in Woudenberg

tot 0,73 in Ede. Ede heeft mogelijk het grootste aantal storingen omdat dit het

aantal uitrukken betreft. Ondanks dat Woudenberg de minste storing per unit

heeft, maakt zij de meeste kosten voor correctief onderhoud.

2.1.2 Vervanging(skosten)

In onderstaande tabel staan de gegevens over de vervangingen (zie ook 7ft/m 7h).

De termijnen voor vervanging zijn vergelijkbaar. De vervangingstermijn voor

mechanisch en elektrotechnisch is bij alle gemeenten 15 jaar. Voor de bouwkundige

vervanging is een verschil. Barneveld en Ede houden 50 jaar aan, Scherpenzeel en

Woudenberg 60 jaar. Tot voor kort was dit in Scherpenzeel en Woudenberg 45 jaar.

In de praktijk variëren de vervangingskosten. Bij Scherpenzeel en Woudenberg vindt

vervanging plaats voor ongeveer € 3.500,00 per pompunit in Barneveld voor

€ 4.471,00 en in Ede € 2.342,00. Vervanging van pompunits wordt uitbesteed.

Barneveld doet kleine renovaties zelf.

Tabel 2 – Vervangingskosten voor GRP-periode en werkelijk besteed

Analyse

De vervangingskosten verschillen op hoofdlijnen significant. Onduidelijk is of de

kosten vergelijkbaar zijn. Hiervoor is een nadere analyse op besteksniveau

uitgevoerd (zie bijlage C). Uit deze analyse blijkt dat ook met meer gedetailleerde

gegevens de getallen zeer moeilijk zijn te vergelijken. Ede geeft aan dat bij de

uitbesteding in 2009 zowel de vervanging als het onderhoud gelijktijdig is

uitbesteed. De gezamenlijke beleving is dat vervanging bij allen plaatsvindt tegen

zeer lage kostprijzen.

Barneveld Ede Scherpenzeel Woudenberg

Pompunits [aantal] 1.441 2.035 110 256

Onderhoudsfrequentie pompunits [aantal/jr] 0,8 1 1 1

Preventief en correctief [€/jr] 232.300 311.085 13.462 43.500

Preventief [€/jr] niet beschikbaar 112.006 6.994 8.500

Correctief [€/jr] niet beschikbaar 199.079 6.468 35.000

Preventief en correctief [€]/unit/jaar 161 153 122 170

Preventief [€]/unit/jaar - 55 64 33

Correctief [€]/unit/jaar - 98 59 137

Wie zelf extern extern extern

Storingen gemalen (excl. hwa-storingen) [aantal]735 1478 78 90

Gemiddelde storing per unit [aantal] 0,51 0,73 0,71 0,35

Barneveld Ede Scherpenzeel Woudenberg

Pompunits [aantal] 1.441 2.035 110 256

vervangingstermijn mechanisch [jaar] 15 15 15 15

vervangingstermijn electrotechnisch [jaar] 15 15 15 15

vervangingstermijn bouwkundig [jaar] 50 50 60 60

gemiddeld [€/unit] obv praktijk [€/unit] 4.471 2.342 3.500 3.500


Alle gemeenten hanteren dezelfde vervangingstermijn voor mechanische en

elektrotechnische onderdelen. Er zijn gelijktijdige pieken in de aanleg en met

gelijke vervangingstermijnen zullen er ook gelijktijdige pieken in de vervangingen

zijn. Voor het bouwkundige deel hanteren Scherpenzeel en Woudenberg een

afschrijvingstermijn van 60 jaar en Barneveld en Ede van 50 jaar. De

daadwerkelijke termijn van vervanging hangt onder andere af van de aard van

het afvalwater dat wordt geloosd. Bijvoorbeeld bij lozing van melkspoelwater, zal

er een snellere aantasting van de betonput optreden dan bij lozing van

huishoudelijk afval water (er van uitgaande dat de meeste pompunit van beton

zijn). De aard van het afvalwater is een bepalende factor voor de levensduur.

In de periode 2009 – 2013 staan er bij de gemeenten diverse vervangingen voor

mechanische en elektrotechnische onderdelen van de pompunits gepland.

2.2 Drukleidingen

De lengte van de drukleidingen varieert van 12 km tot en met 420 km (2a). Ede

bovendien 6 km luchtpersleiding. Woudenberg heeft geen bovenstroomse

vrijvervalleiding, Scherpenzeel 1 km, Barneveld 30 km (exclusief huis-pomp

leidingen) en Ede ongeveer 115 km (2c). Het aantal lozingspunten op stedelijk

gebied varieert van 7 tot 49 (2d). Het materiaal van de persleiding is in alle

gemeenten zowel PVC als PE (polyethyleen) (2e).

2.2.1 Onderhoud en kosten

Er vindt met name correctief onderhoud plaats bij drukleidingen. Ede doet ook

preventief onderhoud door pigging.4 De storingen variëren van 8 in Woudenberg en

Scherpenzeel tot 36 en 177 per jaar in respectievelijk Barneveld en Ede (6a). Zie

voor storingen ook paragraaf “2.3 Problemen bij drukriolering”. Het type storingen is

vergelijkbaar: het merendeel is verstoppingen en een enkele keer een storing door

graafschade. De totale jaarlijkse kosten die hiermee gemoeid zijn variëren van

€ 6.106 in Scherpenzeel en € 9.500 in Woudenberg tot € 39.210 in Barneveld tot

€ 34.743 in Ede (8a). In Ede worden daarnaast kosten gemaakt voor preventief

onderhoud.

Tabel 3 – Onderhoud drukleidingen

Analyse

Het onderhoud per km drukleiding is voor Ede het minst, € 83 per km en voor

Scherpenzeel het meest, € 509 per km. Het gemiddelde aantal storingen per km

drukleiding is voor Scherpenzeel het meest (0,67) en Barneveld het minst (0,12).

2.2.2 Vervanging

Scherpenzeel en Woudenberg hanteren een vervangingstermijn van 1 keer per 60

jaar; tot voor kort was dit 1 keer per 45 jaar. Barneveld houdt een termijn aan van 50

4 Een pig, ook wel ‘mole' (mol) genaamd, is een grote spons waarmee leidingen worden

schoongemaakt.

Gemiddelde

Drukrioolleiding Onderhoud Onderhoud Wie Storing storing per km

drukleidingen per km drukleiding drukleidingendrukleiding

[km] [€/jaar] [€/jaar] [aantal]

Barneveld 298 39.210 132 extern 36 0,12

Ede 420 34.753 83 extern 177 0,42

Scherpenzeel 12 6.106 509 extern 8 0,67

Woudenberg 60 9.500 158 extern 9 0,15


jaar en Ede voor pc-buizen 45 jaar en pe-buizen 60 jaar. Omdat de drukleiding sinds

jaren ’80 is aangelegd en veel in de begin jaren van ‘00 is er nog geen sprake van

vervanging. Hierover kan weinig kennisdeling plaatsvinden.

2.3 Problemen bij drukriolering

Bij drukriolering komt een aantal problemen voor zoals foutieve

hemelwateraansluitingen, discrepantie tussen verwachte en ontvangen aanvoer op

de RWZI, H2S vorming en heveling. Hieronder staan de problemen toegelicht die in

de gemeenten Barneveld, Ede, Scherpenzeel en/of Woudenberg worden ervaren (5c

en 5d).

2.3.1 Hemelwater

Hemelwater aansluiten op drukriool verstoort het functioneren hiervan. Pompen

blijven draaien en verstoren andere pompen. Scherpenzeel ervaart geen problemen

met hemelwater op de drukriolering. Woudenberg wel maar heeft dit probleem

opgelost5. In Barneveld hebben ongeveer 10% van de percelen hun hemelwater

aangesloten op de drukriolering. Dit percentage is gebaseerd op twee recente

onderzoeken naar hemelwateraansluitingen op drukriolering. Een onderzoek betrof

58 percelen en een onderzoek 67 percelen. In Ede is dit ongeveer 20%, gebaseerd

op ervaringen met roken. Echter ook met roken worden niet alle foutieve

aansluitingen ontdekt omdat een deel via een waterslot loost. De verwachting is dat

het percentage foutieve aansluitingen zeker hoger dan 30% is. Bij (hevige) neerslag

neemt in alle vier gemeenten het aantal storingen sterk toe. Deze storingen worden

wel gesignaleerd, maar er wordt niet op gereageerd.

Foutieve hemelwateraansluitingen worden in alle vier gemeenten opgespoord met

behulp van:

Rookproeven;

Ultrasoon geluid (aandachtspunt bij deze methode is dat alle lozingspunten

bekend moeten zijn, wat in de praktijk vaak niet het geval is);

Gekleurde vloeistof.

2.3.2 Discrepantie afvalwater

In samenwerking tussen het waterschap en de gemeente Barneveld vindt in 2011-

2012 onderzoek plaats naar de oorzaak van de discrepantie tussen de theoretische

(berekende) hoeveelheid afvalwater in de drukrioleringsgebieden en de (gemeten)

hoeveelheid afvalwater die in de praktijk via de drukriolering naar de RWZI wordt

afgevoerd. Hierbij wordt gekeken naar de correctheid van de heffingenboekhouding,

de correctheid van de metingen en naar mogelijke grote of kleine vervuilende

lozingsbronnen.

Met een verhoogde afvoer van afvalwater zijn hogere energiekosten en hogere

kosten als gevolg van slijtage van onderdelen van de drukriolering gemoeid. .De

hogere vervuilingsgraad zorgt vooral op het lozingspunt of in het tussengemaal voor

extra onderhoud of snellere vervanging van de installatie. Bovendien leid een

verhoogde en meer vervuild afvoer van afvalwater tot hogere kosten van zuivering

op de RWZI, mogelijk hoger dan de daarvoor bepaalde inkomsten uit heffingen.

5 Woudenberg kan handhaving eenvoudig uitvoeren omdat een groot deel van de woningen een eigen

pompunit heeft; foutieve aansluitingen zijn direct te koppelen aan het perceel.


Zuiveringskosten worden daardoor niet eerlijk verdeeld wordt over de lozers en

betaalt de vervuiler niet voor wat hij loost. ( gewone huishoudelijke lozers betalen

dus mee aan lozers die extra vervuild water lozen, maar daarvoor niet worden

aangeslagen).

Bovenstaande geldt niet specifiek voor de gemeente Barneveld. Bij alle gemeenten

met drukriolering in het buitengebied, zullen discrepanties aan de orde zijn. Door de

samenwerking tussen Barneveld en het waterschap is er een plan van aanpak

ontwikkeld. Dit zal in de praktijk worden getest door Barneveld.

2.3.3 H2S

Alle gemeenten hebben last van H2S-vorming (waterstofsulfide) in drukriolering. H2S-

vorming geeft de bekende rotte eierenlucht. De volgende voorbeelden zijn gegeven

voor het oplossen van deze problematiek:

Preventief:

Pip’s/luchtinblaas: een kleine compressor in de besturingskasten blaast een keer

in de zoveel tijd lucht in. Er vindt luchtinjectie/luchtinblaas plaats (zie

www.iesystems.nl). Met luchtinblaas moet je oppassen voor heveling.

Randvoorwaarde is dat ontluchting plaats kan vinden. Het gebied is echter

continu in beweging waardoor steeds weer nieuwe locaties met H2S ontstaan.

Correctief:

Natte kelders vervangen door droge kelders. Barneveld past dit systeem toe.

Ontvangend vrijvervalriool relinen of put bekleden of put niet in de weg leggen

zodat deze makkelijker vervangen kan worden.

Met water doorspoelen zodat verblijftijd korter wordt. Nadeel hiervan is dat je

pomp veel meer draaiuren maakt en er ‘dun’ afvalwater naar de RWZI wordt

afgevoerd.

Conclusie is dat als de H2S-problematiek niet wordt aanpakt, elke circa 5 jaar

rioolputten vervangen moeten worden. Deze laatste situatie is niet wenselijk, omdat

H2S een giftig gas is dat voor risicovolle situatie leidt voor medewerkers/externen die

onderhoud/metingen verrichten.

Analyse

Voor deze problemen is het delen van kennis van belang om te analyseren waar

mogelijkheden zijn om de problemen aan te pakken. Er ontstaan ideeën hoe de

problemen aan te pakken of hoe de problemen gezamenlijk aan te pakken.

2.3.4 Heveling (luchtinsluiting)

Barneveld heeft problemen met heveling (luchtopsluiting) in drukriolering. Heveling

leidt tot verstoppingen. Heveling kan voortkomen uit de (foutieve) wijze van aanleg

van drukleidingen. Het komt meestal voor bij gestuurde boringen die steeds dieper

worden aangelegd om kruisingen met andere kabels te voorkomen. Juist die grotere

diepte leidt tot heveling. Barneveld heeft ongeveer 5 gestuurde boringen; Ede 250

en Scherpenzeel en Woudenberg onbekend. Ede heeft beperkt last van heveling

ondanks de aanwezigheid van gestuurde boringen. Mogelijke oorzaak is de lengte

aan leiding die stroomafwaarts van de gestuurde boring ligt; deze kortere

leidinglengte heft het hevelingsprobleem op.

http://www.iesystems.n/


Ook bij oude strengen met inbreidingen komt heveling voor. In een bestaande

systeem waar pompen op elkaar zijn ingesteld vindt ontregeling plaats door

inbreidingen. Hierdoor ontstaat heveling.

Omdat de bron/oorzaak van heveling niet duidelijk is, is een structurele oplossingen

nog niet gevonden.

Analyse

Voor deze problemen is het delen van kennis van belang om te analyseren waar

mogelijkheden zijn om de problemen aan te pakken. Er ontstaan ideeën hoe de

problemen aan te pakken of hoe de problemen gezamenlijk aan te pakken.

2.4 Samenvattend

Pompunits

Er bestaat nauwelijks verschil in de kosten tussen gemeente Barneveld en Ede

per pompunit per jaar voor preventief en correctief onderhoud. Woudenberg is

aanzienlijk duurder uit en Scherpenzeel goedkoper.

Woudenberg heeft de minste storing per unit heeft en maakt de meeste kosten

voor correctief onderhoud.

Mogelijk kan door samenwerking op het gebied van aanbesteden van het beheer

en onderhoud van de pompunits financieel voordeel worden behaald.

Het kennis delen over bestekken voor vervanging van pompunits leidt tot een

bevestiging van de noodzaak tot een eigen aanpak per organisatie. Er is sprake

van veel maatwerk per organisatie.

Interessant is te discussiëren over “hoe een bestek op de markt te zetten”.

Drukleidingen

Het onderhoud kost bij kleine gemeenten relatief veel meer dan bij grotere

gemeenten maar de omvang van de absolute kosten is zeer beperkt.

Problemen

Gebieden met veel drukriolering ervaren diverse problemen. Enerzijds betreft het

problemen met opsporen van foutieve aansluitingen van hemelwater en opsporen

van bronnen die discrepantie veroorzaken. Anderzijds zijn het problemen als H2S

vorming en heving/luchtinsluit waarvoor oplossingen moeten worden gevonden.

Barneveld en Ede hebben last van hemelwater op de drukriolering. Mogelijk dat

er een kans is om gezamenlijk op te trekken in handhaving hiervan.

In Barneveld is een pilot discrepantie. Mogelijk dat uitkomsten van deze pilot

breder kan worden toegepast.

Alle gemeenten hebben problemen met H2S. Kennisdelen over het probleem en

mogelijke oplossingen is interessant en leidt tot een overzicht van wijzen van

omgaan met het probleem.

Met name gemeente Barneveld heeft problemen met heveling. De oorzaak van

de heveling is niet bekend, de oplossing is ook niet eenduidig.


3 Optimalisatiekansen Op basis van de uitgevoerde verkenning is een indruk ontstaan van kansen voor

optimalisatie van drukriolering. Hierbij is gekeken naar optimalisatiekansen door het

gezamenlijk uitvoeren van activiteiten door gemeente(n) en/of waterschap en naar

mogelijkheden voor optimalisatie binnen de eigen organisatie. Dit laatste is

eveneens het resultaat van samenwerking, namelijk het toepassen van de

uitgewisselde kennis over drukriolering.

De kansen voor optimalisatie staan hieronder beschreven. Per onderscheiden thema

is aangegeven voor een gemeente, voor gemeenten of voor gemeente(n) en

waterschap welke optimalisatiekans er bestaat voor het betreffende thema. Voor de

optimalisatiekans is, indien aanwezig, het risico aangegeven. Ook is aangegeven in

hoeverre de optimalisatiekans bijdraagt aan een van de drie k’s: kosten besparen,

kwaliteit verbeteren, kwetsbaarheid verminderen.

3.1 Pompunits

3.1.1 Gezamenlijk aanbesteden onderhoud

Alle vier de gemeenten hebben te maken met correctief onderhoud en soms met

preventief onderhoud. Mogelijk kunnen deze onderhoudswerkzaamheden

gezamenlijk worden uitbesteed.

Risico - beperkt

Lokale kennis van de drukriolering kan verloren gaan als het onderhoud wordt

uitbesteed aan een nieuwe partij

Kans

Kosten blijven naar verwachting gelijk

De specialisten geven aan dat werken voor zeer lage prijzen worden aanbesteed

en gezamenlijk aanbesteden naar verwachting geen significant voordeel.

oplevert.

Kwaliteit blijft gelijk (zie risico);

Het voordeel van samenwerking ten aanzien van kwaliteit is beperkt omdat het

uitbesteden bij de drie gemeenten die uitbesteden goed bevalt. Hieruit volgt dat

er geen financieel of kwalitatief voordeel is voor uitbesteden van werkzaamheden

of werkzaamheden zelf doen.

Kwetsbaarheid blijft gelijk. De werkzaamheden voor Ede, Scherpenzeel en

Woudenberg zijn uitbesteed. Ook bij het opstellen van bestekken wordt kennis

ingehuurd. Barneveld doet onderhoud in eigen beheer.


Actie

Geen.

3.1.2 Meer preventief onderhoud

Mogelijk dat meer inzetten op preventief onderhoud kostenvoordeel op kan leveren.

Op basis van dit verkennend onderzoek is het niet mogelijk deze conclusie te

trekken. Kanttekening voor een eventueel verdiepend onderzoek naar mogelijk inzet

op preventief onderhoud zijn:

Ongeveer 10 jaar geleden is er een werksessie bij een pompleverancier geweest

met diverse gemeenten uit het land). In deze werksessie is aangegeven, dat er

rekening zou moeten worden gehouden met 1 storing per jaar per pompunit. Op

basis van deze referentie kan worden gesteld dat alle vier gemeenten hier

ruimschoots onder blijven en het dus goed doen ten opzichte van het (landelijk?)

gemiddelde;

Dilemma is dat gemeenten met preventief onderhoud problemen/overlast kunnen

voorkomen, maar dat anderzijds te vroeg of te veel preventief onderhoud kan

leiden tot onnodige kosten;

Preventief onderhoud is geen garantie voor geen storingen.

Actie

geen

Advies

Analyseer de storingenlijst op veel voorkomende (en beïnvloedbare) storingen.

Mogelijke dat bepaalde storingen ook kunnen worden geclusterd. Mogelijke dat

preventief onderhoud (per cluster) kostenvoordeel oplevert versus correctief

onderhoud voor deze storing.

3.2 Drukleidingen

De kosten voor onderhoud van de drukleidingen in de kleine gemeenten is per

pompunit significant hoger dan bij de grote gemeenten. Echter bedragen bij de

kleine gemeenten voor onderhoud zijn dusdanig klein dat samenwerking op dit

gebied en de daarvoor benodigde afstemming in absolute zin mogelijk meer kost

dan het onderhoud zelf. Hier zijn dan ook geen kansen voor optimalisatie door

samenwerking.

3.3 Problemen bij drukriolering

3.3.1 Gezamenlijk handhaven hemelwateraansluitingen

Aanpak van foutieve hemelwateraansluitingen is een langlopend en continu proces.

Voorbeeld van een werkwijze:

1. Aanwijzing voor verdenking

2. Verdenking bevestigen door 1e keer roken

3. Aanschrijven met een termijn voor afkoppelen hemelwater op drukriolering

4. Herinnering sturen

5. Situatie vaststellen met 2e keer roken

6. Handhaven

7. Aanschrijven met dwangsom


8. 3e keer roken

Juridisch is het een complex traject. Voor de aanpak van foutieve

hemelwateraansluitingen op de drukriolering is constant aandacht en capaciteit

nodig. Mogelijk is dit een onderwerp om gezamenlijk aan te pakken: een fulltime

“handhaver hemelwater op drukriolering” voor diverse gemeenten samen. Voordeel

hiervan is dat de expertise toeneemt. Echter de juridische situatie per gemeente is

erg verschillend. De uren moeten toch gemaakt worden en expertise bij externen is

ook van tijdelijke waarde. De meerwaarde wordt onvoldoende groot geacht om hier

op in te gaan zetten.

Kans

Geen.

Actie

geen

Advies

Regulier voorlichten blijft belangrijk. Bijvoorbeeld 1 keer per 5 jaar een brochure

in de brievenbus, brochure beschikbaar stellen via het waterloket, jaarlijks een

artikel in de lokale krant, brochure gericht verspreiden bij wederkerende

storingen.

Toezichthouders informeren over belang niet aansluiten van hemelwater

Handhaven is een langdurig, arbeidsintensief project dat regulier moet worden

toegepast om al voorbeeld te dienen voor anderen ook.


4 Conclusie Gemeenten Barneveld en Ede, Scherpenzeel en Woudenberg en Waterschap Vallei

en Veluwe hebben samen de optimalisatiemogelijkheden verkend in het beheren,

onderhouden en vervangen van drukriolering.

De conclusie is dat het gezamenlijke overleg nuttig is geweest, dat Gemeente

Barneveld, Ede, Scherpenzeel en Woudenberg en het waterschap Vallei en Veluwe

geen kans voor een optimalisatie zien op het gebied van drukriolering, en dat er dus

minder bespaard wordt door samenwerking dan dat in het “Verkenning

samenwerking WVE-WSV met gemeenten”[1]is ingeschat.

De grote overeenkomst in de kosten per unit per jaar voor onderhoud (bij Barneveld

en Ede) en het lage aantal storingen ten opzichte van een bekend gemiddelde leidt

tot de conclusie dat er geen aanleiding is voor samenwerking op het gebied van

onderhoud. Samenwerken op het gebied van vervanging van pompunits is geen

optie omdat dit te veel gemeente specifiek is. Medewerkers zijn enthousiast over het

gecreëerde inzicht maar geen van allen ziet aanleiding om te gaan samenwerking

anderszins dan kennis delen op moment dat daar in de toekomst behoefte aan is.

Aan de slag

Op een aantal gebieden kan nader onderzoek inzicht geven in mogelijke andere

optimalisatiekansen of dragen acties mogelijk bij aan beter onderhoud en beheer

van drukriolering per gemeente:

Analyseer de storingenlijst op veel voorkomende (en beïnvloedbare) storingen.

Mogelijke dat bepaalde storingen ook kunnen worden geclusterd. Mogelijke dat

preventief onderhoud (per cluster) kostenvoordeel oplevert versus correctief

onderhoud voor deze storing.

Regulier voorlichten blijft belangrijk. Bijvoorbeeld 1 keer per 5 jaar een brochure

in de brievenbus, brochure beschikbaar via het waterloket, jaarlijks een artikel in

de lokale krant, brochure gericht verspreiden bij wederkerende storingen.

Toezichthouders informeren over belang niet aansluiten van hemelwater

Handhaven is een langdurig, arbeidsintensief project dat regulier moet worden

toegepast om als voorbeeld te dienen voor anderen.

De financiële feiten

De directe winst is in de verkenning6 geschat tot € 10.000 per jaar, voortkomend uit

harmonisatie installaties en gezamenlijk aanbesteden. De indirecte winst is ook tot

€ 10.000 per jaar geschat, voortkomend uit efficiënter beheer en onderhoud en

6 Verkenning samenwerking WVE-WSV met gemeenten


voorraadbeheer. Uit deze optimalisatiewinst komt geen zichtbare kostenbesparing

voort. Hieruit blijkt dat de te verwachten besparingen lager zijn dan tot nu toe was

ingeschat.

Ook voor anderen

De uitkomsten van deze optimalisatiestudie zijn bruikbaar voor alle organisaties in

de afvalwaterketen. De belangrijkste aandachtspunten zijn:

Het bestek voor vervanging van mechanisch en elektrotechnische onderdelen

van pompunits zijn zeer gemeente specifiek;

Drukriolering is een onderwerp waar veel problemen spelen die niet eenvoudig

zijn op te lossen. De problemen betreffen: Hemelwater op drukriolering, H2S,

heveling/luchtinsluiting en discrepanties.

Het delen van kennis is interessant en is een goede reflectie op de eigen

werkwijze maar hoeft niet per definitie tot verandering van werkwijzen te leiden.

Het kan ook bevestigend zijn dat verschillende werkwijzen tot een zelfde goed en

efficiënt resultaat leiden.


Literatuur [1] Gemeenten Barneveld, Ede en waterschap Vallei en Eem en Veluwe, Verkenning

samenwerking WVE-WSV met gemeenten, Broks-Messelaar Consultancy,

2011.

Verkenning 12.143/1, 5 oktober 2012 Bijlagen, blad 19

Bijlagen Bijlage A – Inventarisatie 21

Bijlage B – Leeftijdsopbouw pompunits 25

Bijlage C –Bestek pompunits 26


Bijlage A – Inventarisatie

Bijlagen, blad 22 Verkenning 12.143/1, 5 oktober 2012

Kwaliteit

5 Kwaliteit bij gemalen

5a Aantal en type storingen tekst

gemiddeld 1479 storingen waarvan 744 door regen

(ca. 50%)

gemiddeld (over 2010/2011) 1479

storingen uitgesplitst naar typen:

bijzonderheid 4 st, electrisch 143 st,

heveling 52, mechanisch 85, door

regen 744 (ca. 50%), telemetrie 46,

door vervuiling 407

gemiddeld 2062

storingen waarvan 584

door regen (ca. 30%)

2 jarig gemiddelde (2010-2011) 4124

storingen. Dit is het aantal uitrukken, soms

wordt voor 1 storing meerdere keren uitgerukt .

Uitgesplitst naar type storing: pomp+stijgleiding

(261), niveauregeling (533), electrische

installatie (647), signalering (293), persleiding

(354), PIP (468), vrij verval (89), geen storing

(363, regenval?), thermisch (327), overige

(806, regenval?). Som der delen groter dan

totaal doordat soms meerdere storingen per unit

worden toegewezen. Geen storing en overige

zijn ongeveer 30%, veroorzaakt door

hemelwater?

2011: circa 78 storingen,

vervuiling niveauregeling, BKK,

aardlek, etc.

2011: circa 90 storingen, vervuiling

niveauregeling, BKK, aardlek, etc.

BKK: BalKeerKlep zit

vast zat, waardoor water

uit de persleiding na het

uitslaan van de pomp

terugloopt de put in.

Resultaat is veel starts en

veel draaiuren van de

pomp. Oplossing kan zijn:

- Reinigen van de BKK

(circa € 100) of

- BKK vervangen (circa €

800).

5b Kwaliteit pompunits tekst over

toestand

737 pompunits gerenoveerd in periode 2010-

2011. Deze units zijn goed. Overige pompunits

dateren uit 2004-2007 en kunnen als voldoende

worden beschouwd.

1984: 24 units,

renovatie 2012

gepland, 1996: 35

units, renovatie

2013 gepland, 2004:

48 units, 2008: 1

unit.

1985: 25 units, renovatie

2012 gepland, 1996: 56

units, 2000: 33 units,

2002: 7 units, 2004: 38

units, 2009: 18 units

gerenoveerd, 2011: 31

units gerenoveerd

5c Beschrijving eventuele problemen met hwa tekstvoorlopig inzicht op basis van 1 onderzoek 10%

HWA aansl. Op drukriool

40% 40% van objecten aangesloten? Dit zorgt voor

overbelasting van het stelsel en slijtage van

pompen

Geen problemen bekent2011 adressen gecontroleerd met rook. Geen

andere problemen nu bekend.

5d Beschrijving eventuele problemen met H2S tekststank, weg vreten van (beton en stalen) putranden

alle lozingspunten aantasting op alle lozingspuntenaantasting lozingspunt (3 stuks)

aantasting lozingspunt (3 stuks) 1 voorzien van

luchtinblaassysteem (IE systems)

5e Welke acties worden ondernomen voor voorkomen/

tegengaan van H2S en hwa

tekst

Natte kelders vervangen voor droge kelders boosters.

Ontvangende vrijverval riolen zijn voorzien van een

lining of vervangen door PVC.

-

Opsporing hemelwateraansluitingen op

drukriolering dmv rookacties of ultrasone

methode; Plaatsing van PIP's of pompen met

luchtinblaas.

Onderzoek door IE systems uit

laten voeren verder geen acties

op ondernomen, put

tussengemaal is bekleed tegen

h2s

IE systems H2S, HWA bij problemen,

controleren en eigenaar af laten koppelen.

6 Kwaliteit bij druk leidingen

6a Aantal + type verstopping tekst

36

gemiddeld 36 storingen in persleiding.

Uitgesplitst naar typen: 32 verstopingen,

4 kapot

177

vuilprop, luchtinsluiting, graafschade2011: 8 verstoppingen

persleiding

2011: 8 verstoppingen persleiding, 1

graafschade


Kwetsbaarheid

9 Onderhoud gemalen - wie doet

9a Onderhoud preventief intern/ extern intern extern extern (de Nooij) extern (Dusseldorp)

9b Onderhoud storing/ reparaties – curatief intern/ extern intern extern extern (de Nooij) extern (Dusseldorp)

9c Renovatie/ vervanging intern/ extern kleine renovatie zelf grote renovatie extern extern extern (aanbesteding) extern (aanbesteding)

9d Hoe is dit geregeld: snelheid reserveonderdelen e.d. op de werf/

leverancier/buu

rgemeenten

voorraad op de werf /leverancier (in Veenendaal) extern

reserve pompen en onderdelen

op voorraad bij de nooij (kast

BBL).

reserve pompen op voorraad bij gemeente (kast

BBL), overige onderdelen bij aannemer.

9e Totale tijdsbesteding drukriolering intern fte

0,6 1,2

niet geregistreerd, schatting: 3

uur per week. Coördinatie

onderhoud en storingen,

facturatie etc.

niet geregistreerd, schatting: 2 uur per week.

Coördinatie onderhoud en storingen, facturatie

etc.

10 Persleidingen

10a Aantal gestuurde boringen [aantal]

5

we weten dat het er meer zijn, echter dit

zijn nog niet als zodaning in het

beheersysteem als strengtype

aangegeven

250

dit is een schatting!

? ?

10b Overlast door heveling [ja/nee]ja

ca. 10 locatiesnee

10% niet bekend. (Bij twijfel word

pompunit aangepast)niet bekend.

10c Overlast door luchtinsluiting [ja/nee] 0 geen zie opmerkings ballon ja 10% nog niet bekend

Overig

11a Zijn er contracten [ja/nee]ja, 2

onderhoud aantal gemalen door Nijkerkja ja ja

11a1 · Waarvoor (onderhoud, storingen) tekstvoor de reiniging van de tussengemalen

1. onderhoud van aantal gemalen door

gemeente Nijkerk, 2. reinigingscontract-

preventief en correctief onderhoud Onderhoud en storingen met de

NooijOnderhoud en storingen met Dusseldorp

11a2 · Looptijd [jaar] 1 doorlopend 3 mogelijkheid tot 3 maal verlenging van 1 jaar jaarlijks verlengd jaarlijks verlengd

11a3 · Contractkosten [€]

5000 + 2385

5000 voor reinigen gemalen en 2385 voor

onderhoud door Nijkerk van een aantal

gemalen. -

algemene kosten bedragen ongeveer €

30.000,00

onderhoud: € 6.994,00 excl.

BTW, correctief onderhoud op

nacalculatie (2011: storingen

drukrioolunit's € 6.468,33,

storingen drukleidingen €

6.106,05; totaal € 12.574,38 )

onderhoud: € 8.500 excl. BTW, correctief

onderhoud op nacalculatie (2011: € 40.000)

11a4 · Voorwaarden tekstall-in prijs per reinigingsbeurt, excl stortkosten

onderhoud+energie+storingenbestek

werkbeschrijving uit 2011, bij

jaarlijkse verlengingwerkbeschrijving uit 2005

11a5 · Welke activiteiten worden uitgevoerd tekst reinigen pompput en appendages - preventief en correctief onderhoud preventief en reinigen pomput


Bijlage B – Leeftijdsopbouw

pompunits


Bijlage C – Bestek pompunits

Omschrijving der werkzaamheden Ede Barneveld Woudenberg

2009 peiljaar 2009 peiljaar 2010 peiljaar opmerking

Eenheid Aantal Prijs per Eenheid Aantal Prijs per Eenheid Aantal Prijs per

eenheid eenheid eenheid

[€] [€] [€]

Levering in opslag

1 pompen met openwaaier , type a. stk. 130 478,00 stk. nvt

2 versnijdende pomp,type b. stk. 125 541,00 stk. 74Fabrikaat ITT Flygt, type MP 3068.170

W210 2,4 kW

3 versnijdende pomp,type c. stk. 15 541,00 stk. nvt

4 compleet leidingwerk in putten, inclusief voetbocht en geleidestangen stk. 270 345,51 stk. 74 stk. 36691,01

leveren en monteren leidingwerk tot buiten

de put, incl. afsluiter buiten de put

plaatsen

5 PBK-buitenkasten stk. 270 138,45 stk. 43 518,83 stk.

6 PBK-binnenkast, compleet gemonteerd stk. 270 289,92 stk. 63 516,71 stk.

7

leveren compleet ingerichte HVK met hoofdverdeelinrichting conform

punt 5.01.1 en 5.05.2 excl buitenkast

stk.

69 328,47 stk. stk.

8 leveren HVK buitenkast stk. 69 653,35 stk. 28 1.025,35 stk.

Montage

9 montage leidingwerk, pompen en besturingskasten,type a stk 130 588,63 stk. stk.

10 montage leidingwerk, pompen en besturingskasten, Type b + c stk 140 594,93 stk. zit in rij 1-4 stk.

11 vervangen hoofdverdeelkasten stk 69 163,67 stk. stk.

12 aanbrengen extra aarde-electroden, incl. materiaal m1 500 8,25 stk. 30 19,65 stk.

13 leveren en aanbrengen schakelkast type Dochter stk. 361.029,07

besturingskast gevoed vanaf een CVK of

pompverdeel unit. (alleen binnenwerk,

buitenkast hergebruiken)

14 leveren en plaatsen schakelkast pompverdeel stk. 61.597,63

besturingskast incl. energieaansluiting

(alleen binnenwerk, buitenkast

hergebruiken)

15 leveren en aanbrengen schakelkast CVK stk. 4 1.430,90losse CVK kast (alleen binnen werk,

buitenkast hergebruiken)

16 aansluiten op hoofdpost stk. 1 927,03

Leveren en vervangen complete koppelkasten

17 leveren en vervangen complete koppelkasten stk. 5 436,10

Telemetrie

18 inrichten/montage telemetrie master stk. 30 1.583,43 stk.

19 inrichten/montage telemetrie slave stk. 43 595,19 stk.

1.324,44

stk. 21 571,06

hierin zit levering

pomp+beugel

pomp+leidingwerk+ketting

+voetbocht+RVS

balkeerklep+driewegkoppe

ling+RVS afsluiter in put

incl. slopen oud leidingwerk

dit is een prijs voor

buitenkast, incl plaatsen

en montage en inregelen

installatie

dit is een prijs voor

buitenkast, incl plaatsen

en montage en inregelen

installatie

Drukriolering, een kijkje bij de buren - pwve.nl · aangesloten op riolering of IBA om aan...

Documents

Transcript of Drukriolering, een kijkje bij de buren - pwve.nl · aangesloten op riolering of IBA om aan...