maart - april - mei - juni 2018 VIERMAANDELIJKS ARTSENMAGAZINE77

Dossier anemieEnkele onderliggende

pathologieën onder de loep

Dagziekenhuis bewegingsstoornissen

Een multidisciplinaire aanpak

Een decennium aan het roerMedisch directeur

dr. Dirk Maes blikt terug

Dossier anemie

02

EDITO FOCUS

INHOUD

07Dagziekenhuis bewegingsstoornissen

Een multidisciplinaire aanpak die de patiënt in zijn geheel bekijkt.

dr. DIRK MAESMedisch directeur

e lente is in het land en de paringsdans is gestart. Maar men wisselt af en toe van partner. Het vormen

van ziekenhuisnetwerken is momenteel brandend actueel en elk ziekenhuis is op zoek naar de geschikte partners. Pionnetjes worden verzet. Maar we mogen toch niet ver-geten om hier steeds het belang van de patiënt voorop te stellen. Netwerken moeten logisch in elkaar zitten en als artsen vind ik het onze taak om hiervoor op de barricades staan. Wat baat het de patiënt dat hij zich tientallen kilo-meters moet verplaatsen als hij dichter bij huis dezelfde zorg kan krijgen?

Na een decennium als hoofdgeneesheer blik ik graag even terug maar vind ik het vooral belangrijk om naar de toekomst te kijken. Waar we de komende jaren zeker op gaan focussen is de betrokkenheid van de patiënt bij zijn zorg. “Don’t talk about us without us.” We gaan de patiën-ten zelf aan het woord laten over kwaliteit en op een ge-structureerde manier meten hoe hij de kwaliteit van zorg heeft ervaren. Welk effect heeft de behandeling op hem (vermoeidheid, pijn …), hoe wordt hij bejegend (communi-catie, informatie …)? De patiënt zal meer en meer centraal staan en zelf de regie in handen nemen van zijn zorg. Een evolutie die we alleen maar kunnen toejuichen en die van ons allemaal aanpassing zal vragen.

DParingsdans

03

EN VERDER

04 Kort

06 Elautprijs voor studie van onze diensten urologie en microbiologie

18 Dr. Janssens wint Prijs Peter Donceel

19 Nieuwe artsen

20 CoZo-app

COLOFON Focus is het artsenmagazine van vzw AZ Sint-Lucas en

Volkskliniek: Campus Sint-Lucas, Groenebriel 1, 9000 Gent, Campus

Volkskliniek, Tichelrei 1, 9000 Gent, T 09 224 61 11, info@azstlucas.be,

www.azstlucas.be • Hoofdredactie Iny   Cleeren  • Redactie en eindredactie Nike Annys, Iny Cleeren, communicatie@azstlucas.be

• Verantwoordelijke uitgever dr.  Dirk Maes, Groenebriel  1,

9000 Gent • Foto’s  AZ Sint-Lucas, Johan Martens, Philip Vanoutrive,

Shutterstock • Vormgeving Femke Vlaeminck, Dienst Communicatie

AZ Sint-Lucas

10Dossier anemie

Focus vanuit de dienst hematologie, maag- darmziekten, gynaecologie en nierziekten

08Een decennium aan het roer

Dr. Dirk Maes blikt terug op 10 jaar als hoofdgeneesheer in AZ Sint-Lucas.

Op wieltjesOp onze kinderafdeling sjeest sinds kort een Mercedes door de gangen. Het elektrische autootje is een schenking van een patiënt. Patiëntjes die niet meer aan bed gekluisterd zijn, kunnen met de auto naar de consultatie of het onderzoek rijden. Het maakt de ziekenhuisbeleving alvast een pak luchtiger!

04

KORT

Nieuw: endocrinologie in Medisch Centrum Zelzate

De dienst radiotherapie nam in januari een nieu-we, high-end CT-simulator in gebruik. Door de bredere opening van 80 cm biedt deze 16-slice “big-bore” CT de mogelijkheid om patiënten in bestralingshouding te kunnen scannen met een betere beeldkwaliteit en lagere stralingsdo-sis aan de patiënt. Dit toestel is ook uitgerust met de optie om 4-dimensionale CT-scans te nemen waarbij tijdens het scannen de adem-haling van de patiënt wordt geregistreerd. Zo worden bewegende tumoren in bv. de longen of lever nauwkeurig gevisualiseerd doorheen de ademhalingscyclus van de patiënt en kunnen ze nauwkeuriger worden behandeld met een re-ductie van de dosis aan de gezonde weefsels.

Het toestel beschikt tenslotte over een arse-naal aan hulpmiddelen om de patiënten in een vlot reproduceerbare bestralingshouding te plaatsen met behulp van hoofd, knie- en voetsteunen, maskers en vacuümmatrassen. Deze nauwkeurige positionering van patiënten laat toe dat hoge-precisie stereotactische be-handelingen in een beperkt aantal fracties mo-gelijk zijn. Hiervoor beschikt de dienst radio- therapie al over een state-of-the-art lineaire versneller die deze geavanceerde technieken kan uitvoeren.

Sinds maart 2018 houdt de dienst endocrinologie consultaties in Zelzate. Dr. Marijn Carpentier is om de 14 dagen aanwezig op donderdagvoormid-dag, telkens op afspraak. Een afspraak maken kan via 09 224 53 11.

Op 6 februari (dag van de ziekenhuisapotheker) werd voor de eerste keer de Pfizer Innovation Award on Medication Logistic Management uitgereikt. Met deze prijs moedigt Pfizer innovatieve projecten aan voor logistieke processen in ziekenhuizen. Onze apotheek sleepte de allereerste award in de wacht met het project ‘Alive on Arrival’. Met het prijzengeld gaan ze onderzoeken of het transport van kwetsbare antilichamen via de buizenpost (voor gebruik in immunotherapie bij o.a. kankerbehandelingen) een invloed heeft op de stabiliteit van deze antilichamen. Een schoolvoorbeeld van een innovatief project dat een betere zorgverlening voor patiënten in ziekenhuizen vooropstelt.

Gloednieuwe CT-simulator

Op 15 mei wordt een infosessie voor onze oncologiepatiënten en hun naasten georganiseerd rond het thema ‘Als genezen niet meer kan: leven met kanker als chroni-sche ziekte’. Deze infosessie vindt plaats in Baudelozaal 2 (straat 31) van 14 uur tot 16 uur. Inschrijven is verplicht en kan via 09 224 63 00 of zorgsecretariaat@azstlucas.be.

Als genezen niet meer kan

Apotheek wint de eerste Pfizer Innovation Award

05

Dr. Nicolas Mpotos krijgt belangrijke functie bij Europese reanimatieraad

Inschrijven voor een consultatie? De kiosk helpt u verder

Coaching via app voor blaaskankerpatiënten

Dr. Nicolas Mpotos is eind vorig jaar op de algemene vergadering van de Europese Reanimatieraad verkozen tot Representative-elect of the NRC’s (National Resuscitation Councils), een belangrijke internationale func-tie. Hij zal het komende anderhalf jaar de huidige representative bijstaan en nadien gedurende twee jaar deel uitmaken van de ERC board of directors.

Voor een afspraak bij het lab, medische beeldvorming en nucleaire geneeskunde was het al een poosje niet meer nodig om bij de inschrijfbalie te passeren. De patiëntenklevers worden namelijk rechtstreeks aan de kiosk geprint. Ondertussen stappen ook de andere disciplines in dit systeem, zodat patiënten zich tegen de zomer voor alle specialismen via de kiosk kunnen aanmelden. Na het inlezen van de identiteitskaart en het verifiëren van de persoonlijke gegevens en de afspraak, worden identificatieklevers geprint en kan de patiënt zich meteen naar de consultatie begeven. De (dag)opnames verlopen nog steeds via de balie.

MSD Oncology reikt jaarlijks een Onco Award uit voor een project rond patient care in oncologie. In 2018 jaar kregen alle Belgische ziekenhuizen de kans om een project rond uro-oncologie in te dienen. Evelien Debruyne (begeleidingsverpleegkundige oncologisch begeleidingsteam) en Sarah Houtman (dienstverantwoordelijke zorg-programma oncologie) lanceerden het idee van een informatieve en coachende app voor patiënten met een blaascarcinoom. Met dit voorstel kon AZ Sint-Lucas de Onco Award in de wacht slepen. De prijs werd uitgereikt op het jaarlijkse congres van de Belgian Society for Medical Oncology (BSMO) in februari 2018. Het prijzengeld wordt gebruikt om de app verder te ontwikkelen.

06

UROLOGIE EN MICROBIOLOGIE

Elautprijs 2018 voor studie van diensten urologie en microbiologie

De laatste jaren wordt een stijgende trend gezien in het aantal infectieuze complicaties die zich voordoen na transrectale

prostaatbiopsie. Men vermoedt dat deze stijging te maken heeft met de toenemende resistentie van de normale (darm)flora

tegen fluoroquinolone (FQ) antibiotica. Voer voor een studie, vonden onze diensten urologie en microbiologie.

I

E. coli-bacterie

©Centers for Disease Control and Prevention

n december 2015 zette onze dienst urologie samen met het lab microbiologie een inter-

ventionele studie op. Het opzet was het opspo-ren van fluoroquinolone (FQ) resistente rectale bacteriën door middel van een rectale wisser vóór het uitvoeren een prostaatbiopsie. Wan-neer resistentie is gedetecteerd, wordt verder onderzocht of het aanpassen van het profylac-tisch antibioticum een invloed heeft op de com-plicaties na de ingreep. In december 2016 sloot de dienst urologie van het Jessa Ziekenhuis in Hasselt zich ook aan bij het project.

Het einddoel van de studie was om koorts of andere infecties na een prostaatbiopsie tegen te gaan. Een controlegroep van patiënten kreeg de standaardbehandeling: een bescherming tegen infecties d.m.v. ciprofloxacine 500 mg, ongeacht het resultaat van de rectale wisser. De patiënten in de andere groep, de interventiegroep, kregen hetzelfde antibioticum tenzij de rectale wisser resistentie aantoonde. Bij resistentie kregen de patiënten twee uur voor de biopsie fosfomycine 3g als bescherming. Fosfomycine is een antibi-

oticum dat vooral gekend is voor het bestrijden van een blaasontsteking bij de vrouw (onder de merknaam Monuril®). Onderzoek heeft echter aangetoond dat dit middel een hoge perorale beschikbaarheid heeft, een laag resistentiepro-fiel en bovendien therapeutische concentraties behaalt in het prostaatweefsel.

204 patiënten werden opgenomen in de stu-die: 102 patiënten in de controlegroep en 102 patiënten in de interventiegroep. De patiënten werden gescreend op infectieuze complicaties na 1 à 2 weken tijdens een patiëntencontact en na 30 dagen via een telefonisch contact. Eind-punten van deze studie waren mineure infectieu-ze complicaties zonder koorts (bijbalontsteking of blaasontsteking) en majeure complicaties met koorts (prostaatontsteking, nierontsteking, bloedvergiftiging). De tussentijdse resultaten van deze studie zijn veelbelovend. In de interventie-groep deden zich 6 complicaties voor (4 majeure, 2 mineure) t.o.v. 9 complicaties (5 majeure, 4 mi-neure) in de controlegroep (p=0.59). In de sub-groep met FQ–resistente bacteriën deed er zich

1 complicatie voor in de interventiegroep t.o.v. 5 complicaties in de controlegroep (p=0.09).

Deze studie toonde aan dat fosfomycine een doeltreffend profylacticum is bij patiënten met FQ-resistente darmbacteriën en het aantal com-plicaties bij deze patiëntenpopulatie numeriek vermindert. Om een veralgemeend significant verschil in complicaties vast te stellen tussen de interventie- en de controlegroep dient nog een groter aantal patiënten deel te nemen.

Dr. Jeroen Van Besien, die van 2014 tot 2016 werkzaam was als ASO urologie in AZ Sint-Lu-cas, ging de studie voorstellen en sleepte de Elautprijs 2018 in de wacht. Dit is een prestigi-euze Vlaamse prijs die wordt toegekend door de Belgische Vereniging voor Urologie aan een jonge uroloog in opleiding met de beste presentatie en verdediging van een toegepast wetenschappelijk onderzoek.

Dr. Luc Merckx (uroloog) Dr. Anne-Marie Van den Abeele

(microbioloog)

07

Hoeveel patiënten hebben jullie al behandeld?Dr. Chris van der Linden: “We zijn een van de grootste centra in België. Sinds de opening hebben we al meer dan 160 patiënten over de vloer gehad. We willen graag het aantal ligda-gen uitbreiden en zijn ook aan het kijken of we kunnen starten met klinische studies.”

Wat zijn de reacties van patiënten?Dr. Chris van der Linden: “Onze patiënten krijgen de kans om verschillende behandelingsopties te leren kennen maar vinden het ook fijn om erva-ringen uit te wisselen met de andere patiënten.”

NEUROLOGIE

Dagziekenhuis bewegings- stoornissen

Anderhalf jaar geleden startte AZ Sint-Lucas met

een dagziekenhuis voor patiënten met bewegings-

stoornissen. Dit gaat van patiënten met Parkinson,

essentiële tremor en dystonie tot meer zeldzame

bewegingsstoornissen. Dr. Chris van der Linden en

Parkinsonverpleegkundige Camelia Bogaert zijn de

drijvende krachten.

at maakt het dagziekenhuis zo bijzonder?

Dr. Chris van der Linden: “In onze dagkliniek be-kijken we de patiënt in zijn geheel. Dat betekent dat we niet alleen aandacht hebben voor zijn bewegingsstoornis maar ook andere zaken in kaart brengen: cognitieve problemen, een lo- gopedische evaluatie en de familiale en sociale situatie. De neuroloog bespreekt samen met de parkinsonverpleegkundige, logopediste, kinesitherapeute en de ergotherapeut welke de beste behandelingsmogelijkheden zijn. Dit multidisciplinair team heeft als doel een tradi-tionele ziekenhuisopname te vermijden of in te korten. Het team heeft ook contacten met the-rapeuten van buiten het ziekenhuis.”Camelia Bogaert: “Ook patiënten die een DBS-ingreep hebben gehad, ontvangen we routinematig een maand na de ingreep voor een consultatie in het dagziekenhuis. Op die manier kunnen we in een patiëntvriendelijke omgeving de DBS-stimulator bijstellen. Nieu-we patiënten worden vaak ook preoperatief in het dagziekenhuis geobserveerd zodat we een beter beeld hebben van hun pathologie.”

W

v.l.n.r.: Ergotherapeut Maarten Hosten, dr. Chris van der Linden en Parkinsonverpleegkundige Camelia Bogaert

Op 22 mei is een medische avond voor huis-artsen gepland met als onderwerp: Deep Brain Stimulation (DBS), behandeling voor bewegingsstoornissen. Voor meer info en in-schrijvingen kunt u terecht op onze website: www.azstlucas.be/activiteiten

InfoDienst neurologieParkinsonverpleegkundige Camelia BogaertT 09 224 65 37 (ma, di en vrij van 8u30 tot 16u30)E camelia.bogaert@azstlucas.be

Dr. Chris van der LindenT 09 224 65 28

Online aanmelden voor het dagziekenhuis is mogelijk via www.azstlucas.be/bewegen

08

aarom hebt u 10 jaar geleden de beslissing genomen om

hoofdgeneesheer te worden?Na de twee fusies wou men een zekere stabili-teit in het ziekenhuis en men had het idee dat ik als voorzitter van de medische raad een zekere vaste waarde was. Eigenlijk wist ik op voorhand niet echt waar ik aan begon. In het KB van 1987 staat beschreven wat de functies zijn van een hoofdgeneesheer. Daar staan zoveel verant-woordelijkheden in dat als je die allemaal heel letterlijk neemt je waarschijnlijk niet meer aan slapen toekomt. Je bent zowat voor alles ver-antwoordelijk. Waarom heb ik het toch gedaan? In mijn functie vind ik dat ik moet zorgen dat de patiënt de zorg krijgt waarop hij in onze con- treien en volgens de evolutie van de weten-schap op dat moment recht heeft. En naar artsen toe heb ik het gedaan omdat ik erin geloofde dat er meer multidisciplinair moest worden samengewerkt, enerzijds tussen art-sen maar anderzijds ook tussen artsen en an-dere zorgverleners. Ik ben ook altijd een groot pleitbezorger geweest voor solidariteit tussen de artsen.

Op welke verwezenlijkingen bent u het meest trots?We hebben hard gewerkt aan multidisciplinaire samenwerkingen in het ziekenhuis, er is de uit-bouw van een grote spoedopname en ons hart-en vaatcentrum is van de grond gekomen. Veel ziekenhuizen zijn jaloers op de werking van onze dienst intensieve zorgen met 24u op 24 een ge-kwalificeerd intensivist ter plaatse. De afgelopen

MEDISCHE DIRECTIE

W

Na 20 jaar praktijk als uroloog veranderde dr. Dirk Maes het geweer van

schouder en werd hij hoofdgeneesheer in AZ Sint-Lucas. Een decen-

nium later blikt hij terug op heel wat veranderingen in het ziekenhuis.

Dr. Dirk Maes 10 jaar hoofdgeneesheer

tien jaar zijn we ook een groot opleidingscen-trum geworden waarbij we geëvolueerd zijn van een tiental ASO’s naar momenteel 65 erkende plaatsen. In dat kader leveren we toch onze bij-drage aan de continuïteit van het opleiden van jonge mensen en dat geeft ook een uitdaging voor onze artsen omdat zij steeds getriggerd worden om de laatste nieuwe tendensen die er zijn bij te houden en mensen te begeleiden.

Maar ik ben toch vooral trots op het accredita-tietraject dat niet gemakkelijk was maar dat we als ziekenhuis met een mooi resultaat hebben afgerond. Het is een hobbelig parcours geweest waarbij we heel veel puzzelstukken uiteindelijk op een korte periode in elkaar hebben laten sa-menvallen. In de laatste fase zijn we er ook in ge-slaagd om de artsen actief te mobiliseren en zij hebben een zeer belangrijke impact gehad. Mijn ervaring in het zelf voeren van audits was een voordeel. Je gaat kijken bij de buren hoe zij de zaken aanpakken en proberen op orde te krijgen en daar leer je heel veel van. Het is overal anders maar mensen hebben overal moeite met veran-dering. Voor gans het luik accreditatie hebben wij met inzet van relatief weinig extra middelen een zeer mooi resultaat behaald dankzij de intrinsieke motivatie van iedereen in het ziekenhuis.

U hebt zelf al een 20-tal externe audits gedaan in andere ziekenhuizen en er zijn er nog een aantal gepland. Is kwali-teit een persoonlijk stokpaardje van u?Dat is inderdaad zo, al van voor ik hoofdgenees-heer was. Begin jaren ’90 werd ik als uroloog geconfronteerd met een aantal zeer ernstige

incidenten waarvan achteraf uit analyses bleek dat ze vermijdbaar waren. Waarom het zover gekomen was? Omdat we het te druk hadden en daardoor onvoldoende aandacht hadden voor een aantal punten. Toen heb ik beslist dat het zo niet verder kon en ben ik me meer gaan focussen op kwaliteit en veiligheid. Gezond-heidszorg wordt steeds complexer en er zijn meer mensen bij betrokken dus moeten er meer afspraken gemaakt worden en moet er meer gestandaardiseerd gewerkt worden.

“Gezondheidszorg wordt steeds complexer en dus moet je meer afspraken vastleggen en gestandaardiseerd werken.”

Dat is een beetje paradoxaal t.o.v. het standpunt van heel wat artsen die dit een beperking vinden van hun intellectuele vrijheid en hun autonomie. Dat wringt. Maar als je geen afspraken hebt rond wat je in het dossier noteert en hoe je een pa-tiënt overdraagt, dan loopt het fout. Het komt erop neer dat je je eigen werking in vraag durft stellen om te kijken of je wel goed bezig bent. Je moet ook complicaties durven bespreken en evolueren naar systemen van aanspreekcultuur.

Is er op 10 jaar tijd veel veranderd in het beroep van arts?Wat gelukkig veranderd is, is dat er veel meer aandacht is voor het luik HR bij artsen. Dat uit

09

zich bijvoorbeeld in het veel bewuster omgaan met de work-life balans. Er zijn artsen die 70 à 80 uur per week werken maar dat is een min-derheid geworden. De meesten kiezen bewust voor meer vrije tijd. Er is ook beduidend meer aandacht voor het aspect van second victim. Als er iets fout gaat, moet niet alleen de pati-ent optimaal begeleid worden maar is het ook belangrijk dat de arts ondersteund wordt. Een van mijn bekommernissen is de problematiek van burn-out waar artsen af en toe slachtoffer van worden. Weliswaar niet altijd puur werk-gerelateerd maar meestal multifactorieel. Er is meer openheid om individueel functioneren te bespreken en dat is een positieve evolutie.

Staan artsen onder druk?Er komen heel wat zaken op hen af. Patiënten worden steeds mondiger en daar moet je als

arts mee kunnen omgaan. Het verhaal van net-werken geeft heel wat druk omdat er schrik is voor wat de toekomst zal brengen. Dat remt de artsen in investeringen en bijkomende aanwer-vingen. Er is ook bezorgdheid omtrent de be-sparingen die de overheid zonder enige twijfel zal gaan doorvoeren in de gezondheidszorg.

Is netwerkvorming een goede zaak?Netwerken moeten logisch gevormd worden met steeds het belang van de patiënt centraal. Hiervoor moeten artsen op de barricades staan. Het heeft geen zin dat patiënten zich tiental-len kilometers moeten verplaatsen omdat het zogezegd sneller en beter zal zijn. Er zijn trou-wens momenteel geen objectieve criteria om te definiëren wat expertisecentra en wat referen-tiecentra zijn. Het doel is een zo goed mogelij-ke basiszorg aan te bieden voor gans de regio

waarbij goed moet afgestemd worden met de eerste lijn waar ook heel veel actoren werkzaam zijn. Die afstemming is ook cruciaal in het kader van steeds kortere verblijfduur en de tendens om mensen zo lang mogelijk thuis te houden. Daarbij kan de technologie ons helpen: thuis-monitoring, thuishospitalisatie…

Wat zou u nog willen verwezenlijken?De komende jaren zal het betrekken van de pa-tiënt bij zijn zorg cruciaal zijn waarbij hij de regie voor een stuk zelf in handen wil nemen. Dit moet er toe leiden dat we een kwaliteitsbeleid hebben met medische indicatoren waarmee we effec-tief kunnen aantonen dat de outcome voor een patiënt beter wordt, dat de patiënt deftig geïn-formeerd is en dat hij betrokken is bij zijn zorg. Cruciaal is opleiding van mensen, communica-tie onderling en communicatie met de patiënt. Verder wil ik het HR-beleid voor artsen verder ontwikkelen. Veel meer dan vroeger worden ze belast met allerlei regelgeving, registraties waar-door ze terecht regelmatig opmerken dat ze te weinig tijd hebben om echt bezig te zijn met hun patiënt. We moeten kijken in welke mate we hen daarin kunnen ondersteunen. Dat is een van mijn doelstellingen voor de volgende jaren.

Hebt u ooit spijt gehad van uw keuze om hoofdgeneesheer te worden?Een aantal zaken had ik anders ingeschat maar ik zou het zeker opnieuw doen. Weliswaar niet in een ander ziekenhuis. Ik heb altijd heel graag in AZ Sint-Lucas gewerkt, zelfs als beginnend arts heb ik me heel welkom gevoeld. Ik vond dat hier een heel aangename werksfeer was met collega’s en verpleegkundigen. We heb-ben weliswaar twee fusies gehad met heel wat veranderingen maar uiteindelijk is de sfeer goed gebleven en dat weerspiegelt zich in de bijzonder lage uitstroom van artsen. Het is een ziekenhuis met een lage drempel waar artsen heel wat inspraak hebben en waar ze toch met hun bekommernissen ergens terechtkunnen.

“De patiënt zal de regie voor zijn zorg een stuk zelf in handen willen nemen.”

dr. Dirk Maes

010

DOSSIER ANEMIE

Anemie, een vlag die een brede lading dekt…Anemie is een frequent voorkomend probleem in de dagelijkse praktijk en een groot aantal artsen wordt er regelmatig mee

geconfronteerd. Epidemiologische cijfers leren ons dat de incidentie in de huisartsenpraktijk ongeveer 9 per 1000 patiënten

per jaar bedraagt. In deze special ligt de focus op de uitwerking van anemieën. We nemen een aantal onderliggende patholo-

gieën onder de loep waarmee u als huisarts in de praktijk mogelijk wat vaker zal geconfronteerd worden. Bij deze Focus vindt

u als bijlage een overzicht van de morfologische classificatie.

olgens de Wereldgezondheidsorgani-satie spreekt men over anemie wan-

neer bij mannen het hemoglobine (Hb) onder de 13 g/dl en bij vrouwen onder de 12 g/dl ligt. Men dient steeds rekening te houden met het feit dat de normale Hb-distributie ook varieert naargelang de leeftijd en etniciteit en beïnvloed wordt door bepaalde fysiologische omstandig-heden, zoals bijvoorbeeld zwangerschap.

V Anemie is nooit een diagnose op zichzelf; de aanwezigheid van een bloedarmoede is een symptoom bij een enorme waaier aan aandoe-ningen, gaande van ijzergebreksanemie door overvloedige menses bij een jonge vrouw tot ernstige beenmergpathologie zoals bijvoor-beeld een acute leukemie. Het actief zoeken naar de onderliggende oorzaak is dan ook een absolute noodzaak.

De diagnostiek van anemie leent zich bij uit-stek voor een rationele aanpak. Uiteraard be-gint de hele opbouw van deze uitwerking met een grondige anamnese en een degelijk klinisch onderzoek, die al zeer richtinggevend kunnen zijn. De verdere oppuntstelling door middel van een bloedanalyse kan op twee manieren bena-derd worden:

De “kinetische” approach, gebaseerd op de absolute reticulocytenbepaling.• Regeneratieve of perifere anemie, waarbij

een verhoogde perifere afbraak of een verlies van rode bloedcellen leidt tot een verhoogde aanmaak van rode bloedcellen die vervroegd in de circulatie worden losgelaten, waardoor men een toename in het reticulocytenaantal detecteert, bijvoorbeeld bij hemolytische anemieën.

• Hypo/Aregeneratieve of centrale anemie is ei-genlijk een uiting van beenmergfalen, waarbij er sprake is van onvoldoende aanmaak of aan-maak van slecht functionerende rode bloed-

cellen waardoor er minder rode bloedcellen in de perifere circulatie terechtkomen en het aantal reticulocyten normaal of verlaagd is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij myelodysplas-tische syndromen en ziet men ook bij ernstige deficiënties.

De “morfologische” approach, waarbij de rode bloedcel indices, en dan vooral het Mean Cor-puscular Volume (MCV), een belangrijke rol spelen.• Microcytaire anemie: MCV < 80 – wijst op een

verminderde hemoglobinesynthese door bv. een tekort aan ijzer of door een congenitaal defect zoals bij hemoglobinopathieën.

• Normocytaire anemie: MCV 81-95.• Macrocytaire anemie: MCV > 95 – is het ge-

volg van een stoornis in de deling en rij-ping van rode voorlopercellen in het been-merg, bijvoorbeeld bij een vitamine B12- of foliumzuurtekort.

De morfologische indeling is makkelijker han-teerbaar in de praktijk, maar heeft helaas ook beperkingen. In feite begint vrijwel iedere ane-mie, door welke oorzaak ook, normocytair. Bo-vendien kan een anemie ook multifactorieel zijn waardoor mengbeelden kunnen ontstaan. De classificatie blijft ondanks de tekortkomingen een handige tool.

Blood 2004; 104:2263-68 Mayo Clin Proc. 2007; 82(8):958-966

Cappellini et al. Semin hematol 2015; 261-269

Hemoglobine tresholds to define anemia

Age or gender group

Hemoglobin treshold (g/dL)

Children (0,50 - 4,99 yr) 11.0

Children (5,00 - 11,99 yr) 11.5

Children (12,00 - 14,99 yr) 12.0

Non-pregnant women (>15 yr) 12.0

Pregnant women 11.0

Men (>15 yr) 13.0

011

DOSSIER ANEMIE: HEMATOLOGIE

Anemie, een vlag die een brede lading dekt…

Myelodysplastische syndromen, ook wel mye-lodysplasieën genoemd, zijn een groep van maligne beenmergaandoeningen die ontstaan door clonale afwijkingen in de hematopoëti-sche stamcel (de “oercel”of voorlopercel waar-uit alle andere bloedcellen worden afgeleid), waardoor de productie van bloedcellen ernstig verstoord wordt.

Bij myelodysplastische syndromen worden kwantitatief minder bloedcellen aangemaakt die bovendien van inferieure kwaliteit zijn, wat ervoor zorgt dat een belangrijk deel er-van al wordt vernietigd voor ze het beenmerg verlaten, leidend tot één van de belangrijkste kenmerken van deze ziekten, met name de cytopenie(ën). Een tweede belangrijk gegeven bij dit type pathologie is het verhoogd risico op ontwikkeling van een acute myeloïde leukemie wanneer de voorlopercellen in hun delingspro-ces ontsporen en een nog kwaadaardiger ka-rakter gaan vertonen.

Myelodysplastische syndromen (MDS)

met chemotherapie (vooral alkylerende midde-len) voor een solide tumor. Verworven gene-tische (veranderingen in de DNA-sequentie), maar ook epigenetische fenomenen (verande-ringen in de genexpressie) zijn betrokken bij het ontstaan en de progressie van MDS.

EpidemiologieMDS treffen vooral oudere personen, meer dan 50% van de patiënten is ouder dan 70 jaar. De jaarlijkse incidentie in België ligt rond de 4 per 100.000 (in de populatie > 70 jaar: 20 per 100.000).

DiagnostiekVaak stuit men bij toeval op een vermoedelijk MDS naar aanleiding van een routine bloed-controle. De meest voorkomende vaststelling is een macrocytaire anemie, in afwezigheid van een vitamine B12- of foliumzuurtekort met een reticulocytenaantal dat in de lage range ligt. Begeleidende cytopenieën (leukopenie en/of thrombopenie) kunnen het beeld vervolledigen maar zijn niet obligaat. De uiteindelijke diag-nose wordt gesteld door middel van een been-mergaspiraat (staalafname voor cytogenetica!) met botbiopsie.

PrognoseOm een inschatting te kunnen maken van de kans op overleving en het risico op het ontwik-kelen van een acute myeloïde leukemie, wordt een scoringssysteem gebruikt: IPSS (Interna-tional Prognostic Scoring System), gebaseerd op het percentage blasten in het beenmerg, de cytogenetische afwijkingen in de hematopoë-tische stamcel en het aantal getroffen cellijnen.

BehandelingLeeftijd, performance status en risicostratifica-tie (op basis van IPSS) zijn bepalend voor de beleidskeuze. Voor laagrisico en frêle patiën-ten is symptoomcontrole het belangrijkste doel van de therapie en wordt meestal geopteerd voor een supportieve aanpak met transfusies of groeifactoren (erythropoietine, G-CSF = granu-locyte-colony stimulating factor). De ultieme behandelingsgoal voor fitte hoog-risicopatiënten is uiteraard het verlengen van de overleving. In deze gevallen kiest men voor intensieve chemotherapie (zoals deze gebruikt voor de behandeling van een acute myeloïde leukemie) of epigenetische behandelingen met hypomethylerende agentia (Vidaza® - Daco-gen®). Allogene stamceltransplantatie met een gezonde HLA-identieke donor blijft voorlopig de enige curatieve optie.

Oorzaken De oorzaak van deze ziekten is meestal niet ge-kend. Men vermoedt dat het ouderdomsproces een rol zou kunnen spelen. MDS kunnen thera-pie-gerelateerd zijn, bijvoorbeeld na behandeling

MDS-WHO classificatie• Refractaire cytopenie met unilineage

dysplasie (RCUD)• Refractaire anemie met ringsidero-

blasten (RARS)• Refractaire cytopenie met multilineage

dysplasie (RCMD)• Refractaire anemie met excess aan

blasten (RAEB)• MDS met geïsoleerde deletie 5q

LOWINT-1INT-2 HIGH

YEARS

PER

CEN

TAG

E SU

RV

IVA

L

Estimated survival for MDS patiënts by IPSS category

012

DOSSIER ANEMIE: HEMATOLOGIE

Gezien de etnische diversiteit van onze patiën-tenpopulatie dienen we hemoglobinopathieën op te nemen in de differentiële diagnose van een microcytair bloedbeeld zonder meer (zon-der duidelijk ijzertekort).

Hemoglobinopathieën

SymptomenHet klinisch beeld varieert erg naargelang het genotype of de “mutatieload”. Dragers van deze aandoeningen vertonen meestal geen ziekteverschijnselen, hebben enkel een ver-laagd MCV of een discrete anemie. Sikkelcel-ziekte en thalassemia maior daarentegen gaan gepaard met belangrijke morbiditeit en een verminderde levensverwachting, in de eerste plaats door de ernstige chronische hemoly-tische anemie die kenmerkend is voor deze pathologieën en verantwoordelijk is voor een scala aan secundaire problemen en complica-ties, die een gespecialiseerde aanpak vereisen.

DiagnoseDe initiële analytische test die bij vermoeden van een hemoglobinopathie zal worden uit-gevoerd, is een Hb-elektroforese (hoewel dit onderzoek niet steeds even determinerend is, vooral wanneer er toch sprake is van een begeleidend ijzerdeficiet) of hoge druk vloei-stofchromatografie (High Performance Liquid Chromatography - HPLC). Uiteraard is molecu-laire diagnostiek steeds doorslaggevend.

In het bloeduitstrijkje kunnen vormafwij-kingen worden gedetecteerd. De klassieke hemolyse-parameters, zoals reticulocytose, LDH-stijging (door cellyse), verhoogd indirect bilirubine (door conversie van het hemoglobi-ne) en onderdrukt haptoglobine (door snelle klaring via de lever van het hemogobine-hap-toglobine complex) zullen door de band ge-nomen bij traitpatiënten (dragers) ontbreken en zijn meestal het teken van een ernstiger ziektebeeld.

Hemoglobinopathieën, die autosomaal reces-sief overerven en een zeer specifieke geogra-fische spreiding kennen (ze komen van oor-sprong voor in gebieden waar malaria vroeger endemisch was), berusten op afwijkingen in de hemoglobinesynthese. De primaire oorzaak van dit soort anemie is dus een stoornis in de aan-maak, die secundair afbraak - hemolyse - tot gevolg kan hebben.

Binnen de hemoglobinopathieën onderscheidt men:• structuurdefecten waarbij de aangemaakte

globineketens afwijken en er zogenaamde Hb-varianten ontstaan: sikkelcelanemie.

• expressiedefecten waarbij de betrokken glo-bineketen volledig ontbreekt of wel normaal gesynthetiseerd wordt, maar in duidelijk klei-nere aantallen: α- en β-thalassemie.

“Anemie is nooit een diagnose op zichzelf; de aanwezigheid van een bloedarmoede is een symptoom bij een enorme waaier

aan aandoeningen. Het actief zoeken naar de onderliggende oorzaak is dan

ook een absolute noodzaak.”

ScreeningScreeningsonderzoek naar hemoglobinopathie-en is aangewezen in de populatie at risk op basis van hun afkomst en gebeurt ideaal bij kinder-wens, in de preoperatieve setting (bij vermoe-den van sikkelcelanemie) en bij een onverklaar-de microcytose. Bij aangetoond dragerschap is nazicht geïndiceerd bij partner en familie. De test zit niet standaard vervat in de neonatale hielprikscreening, wat bijvoorbeeld wel het ge-val is in Nederland.

Boven: schietschijfcelOnder: sikkelcel

Dr. Eva Steel

013

Het uitvoeren van een eiwitelektroforese zou een essentieel onderdeel moeten zijn in de uitwerking van elke normocytaire anemie. Dit type bloedar-moede kan een uiting zijn van een onderliggend myeloom en is vaak (bij ongeveer 60% van de patiënten) de initiële bevinding bij presentatie.

Multipel myeloom

DiagnoseDe aanwezigheid van de beruchte extra fractie in het gammagebied, ook wel M-proteïne of paraproteïne genoemd, is een biochemische weerspiegeling van het clonale karakter van deze aandoening en één van de belangrijkste kenmerken van deze hematologische malig-niteit. Immuunfixatie zal de monoclonaliteit bevestigen en laat toe M-spike verder te iden-tificeren. Een aanvullende Freelite® assay ver-hoogt de sensitiviteit eens te meer en is zeer nuttig gebleken bij de diagnose van oligosecre-terende en lichte keten myelomen.

Anemie wordt beschouwd als één van de CRAB-criteria die definiërend zijn voor een flo-ried myeloom. De International Myeloma Wor-king Group (IMWG) reviseerde recent de diag-nostische richtlijnen voor symptomatische ziekte.

EpidemiologieHet myeloom is de tweede meest voorkomen-de hematologische maligniteit, met ongeveer 500 nieuwe patiënten per jaar in België. De gemiddelde leeftijd bij diagnose ligt rond de 65 jaar.

PrognoseDe prognose kan worden ingeschat door ge-bruik van het International Scoring System (ISS), gebaseerd op twee belangrijke parame-ters: het albumine en het beta-2-microglobu-line. Ook bij myelomen gaan cytogenetische afwijkingen steeds een prominentere rol spelen en worden deze geïntegreerd in prognostische modellen, die eigenlijk reeds een accuratere voorspellende waarde hebben dan het “oude” ISS dat dateert van 2005.

BehandelingEnkel symptomatische myelomen worden be-handeld. De therapie is het laatste decennium enorm geëvolueerd, weg van de klassieke che-motherapie en weg van de “one-size-fits-all” strategie. Dexamethasone blijft de hoeksteen

voor elke myeloombehandeling, de overige therapiepijlers zijn: immuunmodulatoren (tha-lidomide, Revlimid®, Imnovid®), proteasoomin-hibitoren (Velcade®, Kyprolis®, Ninlaro®), mo-noclonale antilichamen (Darzalex®, Empliciti®) en alkylerende middelen (Alkeran®- Endoxan®). Deze agentia kunnen op verschillende manie-ren onderling worden gecombineerd. Autologe stamceltransplantatie (met eigen stamcellen) na hoge dosis chemotherapie blijft de gouden standaard voor de jonge/fitte patiënt.

Dr. Eva Steel

Diagnostische criteria• CRAB-criteria:

C – hypercalcaemie: > 0,25 mmol/L hoger dan normaalwaarde of > 2,75 mmol/L

R – nierinsufficiëntie: klaring < 40 mL/min of serum creatinine > 2 mg/dL

A – anemie: hemoglobine > 2 g/dL onder normaalwaarde of < 10 g/dL

B – botletsels: 1 of meer osteolytische letsels op RX, CT of PET-CT (> 5 mm)

• >10% klonale plasmacellen in het beenmerg of een bioptisch bewezen plasmacytoom

• Of één of meer “Myeloma Defining Events” in afwezigheid van CRAB-criteria: - klonale plasmacellen in beenmerg > 60% - verstoorde vrije lichte keten verhouding > 100 (kappa) of < 0,01 (lambda) - meer dan 1 focaal botletsel op MRI met een afmeting ≥ 5 mm

Stadium Criteria Mediane overleving

ISS 1 Serum beta-2 microglobuline <3,5 mg/L 62 maand

Serum albumine >3,5 g/dL

ISS 2 Niet passend bij ISS 1 of ISS 3 44 maand

ISS 3 Serum beta-2-microglobuline > 5,5 mg/L 29 maand

InfoDienst hematologie Straat 51Dr. Marjan PetrickDr. Eva SteelT 09 224 66 20

International Scoring System (ISS)

014

Anemie van gastro- intestinale origineDe gastro-intestinale oorzaken van anemie situeren zich op twee belangrijke domeinen. Enerzijds een verlies van RBC op basis van (oc-cult) gastro-intestinaal bloedverlies. Anderzijds een verminderde opname van bouwstoffen voor de RBC zoals vitamine B12 (cobalamine), foliumzuur en ijzer.

Gastro-intestinaal bloedverliesOorzakenGastro-intestinaal bloedverlies kan zichtbaar zijn als hematemesis, RBPA of melena. Men spreekt van occult bloedverlies wanneer het macroscopisch niet zichtbaar is. De differen- tiaaldiagnose is groot. Tabel 1 toont een over-zicht van mogelijke oorzaken.

DiagnostiekBiochemisch zien we bij occult bloedverlies ge-woonlijk een microcytaire anemie met gedaald ferritine, serumijzer, ijzersaturatie en een ge-stegen transferrine. Naast een grondige anam-nese en klinisch onderzoek is vaak bijkomende diagnostiek nodig. Meestal gebeurt een gastro-duodenoscopie en/of ileocoloscopie. Indien

mogelijk worden oorzaken reeds tezelfdertijd aangepakt. Indien deze onderzoeken negatief uitvallen en andere niet gastro-intestinale oor-zaken van ferripiriviteit zijn uitgesloten, moet evaluatie van de dundarm worden voorgesteld. Dit kan door middel van enteroscopie. Hierbij wordt met behulp van een speciaal daarvoor ontwikkelde endoscoop de dundarm bekeken. Afhankelijk van de vermoedelijke bloedingsfo-cus kan dit via orale of anale weg gebeuren. Soms is het noodzakelijk beide te combineren.

Als alternatief is er de videocapsule. Dit is een camera ter grootte van een pil die door de patiënt wordt ingeslikt. Deze maakt beel-den van de gastro-intestinale tractus die na-dien kunnen worden geëvalueerd (figuur 1). Het grote voordeel hierbij is dat het om een niet-invasieve test gaat waarbij zowel het proximale gedeelte als het distale gedeelte van de dundarm in één keer worden bekeken. Een meta-analyse van 227 studies (22.840 pro-cedures) toonde aan dat dit tot een diagnose leidde bij 60% van de patiënten. Nadelen zijn de kostprijs (620 euro waarvan 155 euro ten laste van de patiënt) en het feit dat in tegen-stelling tot de enteroscopie geen bijkomende diagnostische of therapeutische handelingen kunnen worden gesteld. Contra-indicaties voor de videocapsule zijn stricturen of stenoses waarbij de pil kan geblokkeerd geraken.

DOSSIER ANEMIE: MAAG-DARMZIEKTEN

Inflammatoir/traumatisch Tumorale lesies Vasculaire oorzaken Infectieuze origine

• Reflux oesifagitis• Hiatale hernia met cameron

lesies• Gastritis• Ulcera in gastro-intestinale

tractus• Coeliakie• Divertikel van Meckel• Inflammatoir darmlijden• Mallory Weiss letsel

• Carcinomen• Bloedende poliepen

• Angiodysplasie (kan over de gehele GI tractus voorkomen)

• Varices• Hypertensieve gastropathie• Gastric antral vascular ectasia

(GAVE)• Hemorroiden

• Infectieuze gastro-enteritis• Parasitaire infecties• Ziekte van Whipple

Tabel 1: Meest frequente oorzaken van (occult) gastro-intestinaal bloedverlies:

Figuur 1: 2 duodenale ulcera met hematinebeslag (groene pijl)

Vitamine B12- en foliumzuurdeficiëntieEen tekort hiervan kan optreden door vermin-derde inname via de voeding of door stoornissen in de absorptie. Dit zien we bijvoorbeeld bij de ziekte van Crohn, na gastric bypass, coeliakie, parasieten, pancreasinsufficiëntie, medicatie…

SymptomenZowel bij vitamine B12- als foliumzuurdeficiën-tie zien we een macrocytose. Naast de specifie-ke klachten ten gevolge van de bloedarmoede kunnen ook neuropsychiatrische symptomen optreden. Bij vitamine B12-deficiëntie kan glossitis optreden. Orale ulcera worden eerder gezien bij een tekort aan foliumzuur.

Oorzaken en diagnostiek1,4% van alle anemieën is te wijten aan vitamine B12-tekort. Deze vitamine vinden we terug in dierlijke producten (vlees, melk, eieren). Er is in principe een grote lichaamsreserve, doch bij

015

InfoDienst maag-, darm- en leverziekten Straat 28 Dr. Ercan Cesmeli Dr. Frederik de Clerck Dr. Denis Marichal Dr. Walter Pauwels Prof. dr. Harald Peeters Dr. Sofie Rogge Dr. Beatrijs StrubbeDr. Johan Van OngevalT 09 224 64 80

veganisten dient men waakzaam te zijn en is substitutie nodig.

Foliumzuur vinden we voornamelijk in groene groenten en bepaalde vruchten. De lichaamsreserve is beperkter dan bij vitamine B12 waardoor deficiënties sneller kunnen optre-den. 0,5% van alle anemieën is hieraan te wijten. Beide tekorten kunnen worden opgespoord in het serum. Ze kunnen ook samen voorkomen.Bij een tekort aan vitamine B12 dient men steeds te denken aan een onderliggende per-nicieuze anemie. Dit is een auto-immuunaan-doening waarbij het intrinsic factor (IF)–vita-mine B12-complex niet gevormd wordt. IF is een glycoproteïne die door de pariëtale cellen van de maag wordt aangemaakt. Het is nood-zakelijk voor de opname van de vitamine in de darmwand. Aanvullende serologie met IF-Al en antipariëtaalcel Al wordt dan ook voorgesteld wanneer lage vitamine B12-waardes worden gedetecteerd. Gezien de link met atrofische gastritis worden er maagbiopten genomen. Ook bij langdurig gebruik van PPI’s of metfor-mine kan vitamine B12-deficiëntie optreden.

BehandelingEen vastgesteld tekort dient te worden behan-deld. Afhankelijk van de symptomen en onder-liggende oorzaak kan geopteerd worden voor een orale of een parenterale vorm. Aangezien bij vitamine B12-deficiëntie meestal een onderlig-gende absorptiestoornis aan de grondslag ligt, wordt hier vaak geopteerd voor de parenterale vorm. Hierbij wordt gestart met één IM-inspui-ting van 1 mg per week gedurende één maand. Nadien gevolgd door één inspuiting per maand. Indien de onderliggende oorzaak niet kan wor-den aangepakt, is levenslange therapie noodza-kelijk. Een foliumzuurdeficiëntie kan vaker per oraal worden gecorrigeerd. Een dosis van 1 tot 5 mg per dag wordt dan voorgesteld. Bij beide deficiënties is biochemische opvolging nodig om het effect van de therapie te beoordelen.

Dr. Denis Marichal

Dr. Denis Marichal

016

DOSSIER ANEMIE: GYNAECOLOGIE

van meer dan 150 punten spreekt men van HMB. HMB komt voor bij zowel adolescenten als bij vrouwen in de perimenopauze, kan acuut of chronisch zijn en treedt cyclisch of irregulair op.

OorzakenNa een grondige evaluatie van de hoeveelheid bloedverlies, tracht de arts in kaart te brengen of er een specifieke oorzaak van het bloed-verlies kan worden gevonden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de PALM-COEIN classifi-catie, vooropgesteld door de International Fe-deration of Gynecology and Obstetrics, welke een acroniem is voor 9 categorieën: polyp; ade-nomyosis; leiomyoma; malignancy and hyper-plasia; coagulopathy; ovulatory dysfunction; endometrial; iatrogenic en not yet classified.2

Iatrogene oorzaken van HMB zijn de aanwezig-heid van een koperspiraal in de uterus, gebruik van de progestogen only pill, het hormonale staafje of de 3-maandelijke Depotinjecties met medroxyprogesterone actetaat. Ook het gebruik van Tamoxifen bij de adjuvante behandeling van borstkanker kan een oorzaak zijn van HMB.

BehandelingTherapie is steeds oorzakelijk. Bij het ontbre-ken van een specifieke oorzaak van HMB bij een pre- of perimenopauzale patiënte kan een hormonale behandeling met de anticoncep-tiepil (dagelijkse inname, met of zonder stop-week) of het levonorgestrelbevattend spiraal, het bloedverlies significant reduceren. Bij acuut ruim bloedverlies kan men opteren voor toe-diening van Tranexaminezuur (Exacyl), een an-tifibrinolyticum. Het zorgt ervoor dat het fibri-nenet dat over en door de bloedklonter wordt gevlochten minder snel wordt afgebroken. Het geneesmiddel wordt per os ingenomen in een dosis van 1 tot 1,5 g drie- tot viermaal per dag.Indien conservatieve medicamenteuze the-rapie faalt, kan men kiezen voor een chirurgi-sche ingreep zoals een endometrium ablatio of hysterectomie.

Dr. Hannelore Van der Veken

Anemie door hevig menstrueel bloedverliesHevig menstrueel bloedverlies kan bij (a)symp-tomatische patiëntes aan de oorzaak liggen van ferriprieve anemie. Eens de specifieke aanleiding van het bloedverlies is gevonden, kan men over-gaan tot de behandeling.

Hevig menstrueel bloedverlies (HMB) of menor-ragie is een frequent voorkomende klacht (20 tot 30% van alle vrouwen)1 en het wordt gedefinieerd als een verlies van 80 ml bloed of meer, gedu-rende de menses. Typisch hoort men de patiënte spreken van doorlekken, ’s nachts moeten ver-schonen, verlies van grote stolsels, gebruik van dubbele bescherming, etc. Bruikbaar in de kli-nische praktijk is de pictorial blood assessment chart (PBAC). Dit is een voorgedrukte menstru-atie-scorekaart waarop de vrouw zelf de mate van doordrenking van elk verband of tampon noteert telkens zij deze verschoont. Bij een score

1. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. National menstrual heavy bleeding audit. Sec-ond Annual Report. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, London, UK: (2012).

2. Munro MG, Critchley HO, Broder MS, Fraser IS. FIGO Working Group on Menstrual Disorders FIGO classification system (PALM-COEIN) for causes of abnormal uterine bleeding in nongravid women of reproductive age. Int. J. Gynaecol. Obstet. 113(1), 3–13 (2011).

3. von Willebrand disease in women with menorrhagia: a systematic review. Shankar M, Lee CA, Sabin CA, Economides DL, Kadir RA BJOG. 2004 Jul; 111(7):734-40.

InfoDienst gynaecologie en verloskunde Straat 1 T 09 224 63 80

PALM-COEIN classificatiePolypAdenomyosisLeiomyomaMalignancy and hyperplasia Coagulopathy Ovulatory dysfunction Endometrial Iatrogenic Not yet classified

De PALM-groep omvat structurele afwijkingen die met (transvaginale) echografie of anatomo- pathologisch onderzoek kunnen worden be-vestigd, in tegenstelling tot de afwijkingen in de COEIN-groep. In deze laatste groep vinden we bijvoorbeeld de stollingsstoornissen terug. Wanneer een vrouw spreekt van snel optreden van blauwe plekken, lang bloeden van wondjes, etc. kan een dergelijke stollingsafwijking vermoed worden. De Ziekte van von Willebrand komt voor bij ongeveer 13% van de vrouwen met HMB.3 Ovu-latiestoornissen zoals bij PCOS (polycystic ovari-an syndrome) zijn een gekende oorzaak van HMB.

Dr. Hannelore Van der Veken

017

DOSSIER ANEMIE: NIERZIEKTEN

• Urinestaal: EW/creat op spot urinestaal (proteïnurie).

• Zo nodig andere onderzoeken, bv. feces occult bloed, gastroscopie, coloscopie bij ijzertekort.

SymptomenNaast het geven van zwakte en vermoeidheid, is ernstige anemie een belangrijke, onafhanke-lijke risicofactor voor de ontwikkeling en pro-gressie van linkerventrikelhypertrofie, hartfalen en mortaliteit.

Behandeling met EPO EPO betekende eind de jaren ‘80 een revolutie in de behandeling van renale anemie. De trans-fusienood daalde fors, net als de anemiegerela-teerde symptomen. De indicatie voor behande-ling is tegenwoordig symptomatische anemie. Doel is verbetering van de levenskwaliteit. Er is immers geen verbetering van de mortaliteit.

EPO wordt gegeven bij de meeste chronische nierpatiënten met een hemoglobine (Hb) <10 g/dl, in geval de transferrine saturatie >25% en het ferritine >200 ng/ml zijn. Aan patiënten met een transferrine saturatie ≤25 % en een ferritine ≤500 ng/mL, geven we meestal ijzer vooraleer EPO op te starten. Vaak geeft per oraal ijzer niet het beoogde resultaat en dient IV ijzer (bv. In-jectafer 1000 mg in 100 ml NaCl 0.9% over 15 minuten) te worden toegediend.

De behandeling dient echter te worden geïndividualiseerd.• Bij overwegen van EPO bij patiënten met een

actieve of recente maligniteit - vooral diege-nen waarbij genezing verwacht wordt - of bij patiënten met een CVA in het verleden, moet

rekening gehouden worden met een hoger risico op EPO-gerelateerde nevenwerkingen (o.a. stroke, hypertensie).

• Jonge, actieve nierpatiënten kunnen sympto-matische anemie ontwikkelen bij Hb-waarden > 10 g/dl. Bij hen kan EPO worden opgestart bij dergelijke hogere waarden na het afwegen van de potentiële voor- en nadelen.

De optimale target Hb-waarden bij nierpatiënten onder EPO is onduidelijk. De KDIGO-guidelines (2012) stellen streefwaarden tussen de 10 en 11,5 g/dl voor. Waarden hoger dan 13 g/dl dienen al-leszins te worden vermeden (gezien verhoogde cardiovasculaire morbiditeit en mortaliteit).

Aanvraag tot terugbetaling van EPO dient te gebeuren door een arts verbonden aan een er-kend dialysecentrum, door middel van een attest.

Dr. Simon van Hooland

Renale anemieDe nieren produceren erythropoiëtine (EPO), een hormoon dat de aanmaak van rode bloed-cellen stimuleert in het beenmerg. Wanneer de nierfunctie achteruit gaat, neemt de EPO-pro-ductie af en vermindert dus ook de aanmaak van rode bloedcellen. We spreken dan over een anemie van renale oorsprong.

DefinitieHb-waarde < 13 g/dl (mannen) en < 12 g/dl (vrou-wen) in combinatie met chronisch nierlijden (eGFR < 45 ml/min), zonder ijzertekort en waar-bij andere oorzaken van anemie zijn uitgesloten. Renale anemie is dus een uitsluitingsdiagnose.

In de regel is een renale anemie normochroom en normocytair met een verminderde reticulo-cytose. Voor het stellen van de diagnose is geen epo-dosage nodig, noch gebruikelijk.

Indien u als huisarts een anemie ziet bij een pa-tiënt met nierinsufficiëntie dienen de volgende zaken te worden opgespoord:• ijzertekort (gastro-intestinaal nazicht, menor-

ragie bij vrouwen)• vitamine B12- en foliumzuurdeficiëntie • beenmerginvasie, myeloom• schildklierproblemen (dikwijls macrocytair)• hyperparathyreoïdie

Welke onderzoeken• Bloedname: Hb met MCV, trombocyten, leu-

kocyten + formule, ijzerstatus, vitamine B12, foliumzuur, schildkliertesten, PTH, eiwitelek-troforese, CRP.

InfoDienst nierziekten Straat 69 Dr. Marc De Clippele Dr. Jan Donck Dr. Valerie Neirynck Dr. Simon van Hooland Dr. Anne WautersT 09 224 65 50

Dr. Simon van Hooland

018

REUMATOLOGIE

Dr. Xavier Janssens wint wetenschappelijke

Prijs Peter Donceel 2017De Wetenschappelijke Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde heeft aan prof. dr. Xavier Janssens de eerste

driejaarlijkse wetenschappelijke Prijs Peter Donceel 2017 toegekend voor de “Evaluatie van activiteitenbeper-

kingen bij personen met reumatoïde artritis in het kader van de bestaande wettelijke referentiekaders in België”.

e Prijs Peter Donceel werd in 2017 voor het eerst uitgereikt en heeft als doel-

stelling het wetenschappelijk onderzoek in de verzekeringsgeneeskunde in Vlaanderen te bevorderen en te ondersteunen. De prijs wordt ingesteld door de Wetenschappelijke Vereni-ging voor Verzekeringsgeneeskunde en wordt om de drie jaar uitgereikt aan de auteur(s) van een origineel wetenschappelijk werkstuk op het gebied van de verzekeringsgeneeskunde. De eerste Prijs Peter Donceel werd toegekend aan prof. Xavier Janssens die zijn praktijk als reuma-toloog in AZ Sint-Lucas combineert met werk als verzekeringsgeneeskundig expert voor de rechtbank in België. Hij schreef een proefschrift over de evaluatie van activiteitenbeperkingen bij personen met reumatoïde artritis in het ka-der van de bestaande wettelijke referentieka-ders in België.

D

InfoReumatologieStraat 26Dr. Christine AckermanProf. dr. Xavier JanssensDr. Hilde LuytenT 09 224 6640

ReumaverpleegkundigeRuth De MeesterT 09 224 50 12

Zie ook: Belgian Rheumatoid Arthritis Disability Assessment (BRADA) vragenlijst: nieuwe standaard voor de evaluatie van activiteitenbeperkingen bij personen met reumatoïde artritis in België. Janssens X, Decuman S, De Keyser F., T Geneesk Vol 73,1141-1148, 2017.

EVALUATIE VAN ACTIVITEITENBEPERKING BIJ REUMATOÏDE ARTRITIS

Reumatoïde artritis (RA) is de belangrijkste ziekte binnen de groep van chronische, au-to-immuungemedieerde reumatische aandoe-ningen. Op lange termijn kan het de mogelijk-heid tot het uitvoeren van activiteiten door de patiënt beperken en zijn deelname aan profes-sionele activiteiten bemoeilijken. Belgische pa-tiënten kunnen beroep doen op verschillende ondersteunende maatregelen die de zelfred-zaamheid, maatschappelijke participatie en financiële draagkracht bevorderen. Om de be-schikbare middelen op een rechtvaardige wijze te verdelen, was er echter nood aan een instru-ment om op een eenvoudige, betrouwbare en gevalideerde manier de gezondheidsschade en functioneringsproblemen van personen met RA te evalueren. De bestaande vragenlijst bleek immers te generisch en weinig ziektespecifiek.

Om die reden ontwikkelde prof. Janssens – in samenwerking met heel wat reumatologen - een nieuwe ziektespecifieke patiëntenvragen-lijst, genaamd “Belgian Rheumatoid Arthritis Disability Assessment” (BRADA). Deze omvat 36 items in 6 functionele domeinen: mobiliteit, voeding, persoonlijke hygiëne, huishouden, leven zonder toezicht en communicatie. Deze domeinen worden ook geëvalueerd in de be-staande medicosociale vragenlijst die in België

wettelijk wordt toegepast bij de toekenning van verschillende maatregelen. De BRADA biedt dus niet alleen een gestandaardiseerde evaluatie van de activiteitenbeperkingen waar-mee personen met RA geconfronteerd worden, maar houdt ook rekening met de medicolegale referentiekaders in België.

Prof. dr. Xavier Janssens

019

Dr. Anne de Haan, gynaecologie en verloskunde

Dr. Anne de Haan startte op 1 februari 2018 als arts-specialist in de gynaecologie en verloskunde. Ze volgde haar geneeskundestudie aan het VU medisch centrum te Amsterdam en deed nadien, gedurende vijf jaar, verloskundige ervaring op in Tanzania, Nederland en Ierland. Tijdens haar spe-cialisatie tot gynaecoloog was zij werkzaam in het Jan Yperman ziekenhuis te Ieper, AZ Sint-Jan te

Brugge, UZ Gent, AZ Klina te Brasschaat en AZ Sint-Lucas. Dr. Anne de Haan werkt in associatief verband met drs. Katrien De Ketelaere, Sandra Delanote, Inge Dierickx en Ruth Stadhouders. Zij houdt zich voornamelijk bezig met de algemene verloskunde en benigne gynaecologie. Zij heeft naast haar consultaties in AZ Sint-Lucas ook raad-pleging in de polikliniek te Aalter.

NIEUWE ARTSEN

Dr. Filip Triest, longziekten

Op 1 maart 2018 vervoegde dr. Filip Triest de dienst longziekten van ons ziekenhuis. Hij studeerde ge-neeskunde aan de KU Leuven. Tijdens de specialisa-tie longziekten in het Maastricht Universitair Medisch Centrum verdiepte hij zich in de integrale behandeling van obstructieve longziekten. Na deze specialisatie deed hij een fellowship bij de dienst allergie en kli-

nische immunologie van UZ Leuven, waar hij nu nog werkt als consulent. Dr. Triest zal een expertisecentrum voor allergie uit-bouwen, waar onder andere patiënten met een me-dicatie- of complexe voedingsallergie terecht kunnen en zich specifiek toeleggen op de behandeling van astma en infectieziekten.

Dr. Ines Chevolet, huidziekten

Dr. Ines Chevolet vervoegde op 1 januari 2018 het team van de dienst huidziekten. Ze studeer-de aan de Universiteit Gent en werd opgeleid tot dermatoloog in UZ Gent. Tijdens haar opleiding verrichtte ze aanvullend wetenschappelijk on-derzoek naar de rol van het immuunsysteem bij melanoompatiënten. Ze behaalde hiermee in 2015

haar doctoraat in de medische wetenschappen. Naast haar belangstelling voor immuunziekten en huidkanker, heeft ze een brede interesse in de medische dermatologie. Naast haar werk bij AZ Sint-Lucas consulteert zij ook in haar privépraktijk, waar ze nauw samenwerkt met gespecialiseerde dermatopathologen.

Nieuwe artsenin AZ Sint-Lucas

IN DE PRAKTIJK

De nieuwe app van het Collaboratief Zorgplatform (CoZo) biedt voor het eerst in België de mogelijkheid voor zorgver-strekkers en patiënten om via eHealth gedeelde medische gegevens ook mobiel te kunnen raadplegen. Patiënten krij-gen zo op een eenvoudige en gebruiksvriendelijke manier inzage in hun eigen medisch dossier, maar ook artsen en andere zorgverstrekkers hebben zo makkelijk toegang tot de dossiers van hun patiënten. Medische gegevens werden al gedeeld via de computer, maar we surfen alsmaar vaker mobiel, dus ontstond de nood aan een app.

Het spreekt voor zich dat de app streng beveiligd is. Na de installatie van de app doorloop je een laagdrempelige, maar veilige registratie- en authenticatieprocedure. Eens de regis-tratie is doorlopen, kun je makkelijk afspraken, onderzoeks-resultaten of medische beelden raadplegen. Het is ook mo-gelijk om registraties (bv. bloeddruk, gewicht, pijnscore) te doen in het kader van bepaalde zorgpaden. De patiënt heeft enkel toegang tot zijn eigen gegevens. De app kan gebruikt worden op de smartphone en tablet.

Thuis je medisch dossier opvragen? Gebruik de CoZo-app

De patiënt heeft naast medische beelden en Vitalink ook toegang tot andere onderdelen van zijn medisch dossier. Sinds 1/3/2018 komen ook alle gevalideerde documenten van AZ Sint-Lucas na 2 weken ter inzage van de patiënt.

De CoZo-app is beschikbaar via de Play Store voor Android en de App Store voor iPhone of iPad.