het kansrijke groene middengebied tussen Eindhoven en Helmond

De inspirerende kracht van Dommelvallei

Strategische samenwerking.Op weg naar een visie.

2

Strategische samenwerking. Op weg naar een visie 2

Dommelvallei leeft 4

Karakteristi eke, sterke en gastvrije kernen met een eigen cultuur 6

Dommelvallei is de groene long, ‘het Central Park’ van Brainport 8

Kansen voor nieuwe zorgconcepten 10

Maak van de vrijeti jdseconomie een speerpunt 12

Dommelvalei houdt Brainport vitaal 14

Vervolg de ingeslagen weg van samenwerking 16

Dommelvallei daagt uit 18

Strategische samenwerking.Op weg naar een visie.

3

Dommelvallei. Het groene middengebied tussen Eindhoven en Helmond. Een gebied met vele kwaliteiten en even zoveel kansen en mogelijkheden. Het ontwikkelen van het gebied naar de toekomst vraagt om verbinding en om een kriti sche blik. Daarom zijn op uitnodiging van de gemeenten Geldrop-Mierlo, Nuenen en Son en Breugel ti entallen vertegenwoordigers van organisati es, het bedrijfsleven en inwoners in februari 2014 met elkaar in gesprek gegaan.

Themabijeenkomsten Ti jdens vier themabijeenkomsten is een stap gezet naar een visie op strategische samenwerking in het gebied, die uiteindelijk ook voor een belangrijk deel zal worden ingevuld door inwoners, organisati es en ondernemingen. Het resultaat van de bijeenkomsten is opgebracht door de deelnemers en vertegenwoordigt nadrukkelijk niet het standpunt van de colleges.Doel van deze stap is om de kracht van het gebied te inventariseren en om te kijken waar kansrijke verbindingen kunnen bestaan. Waar leidt samenwerking tot nog meer waarde en welke ambiti es horen daarbij? Mede op basis hiervan kan een toekomstgerichte visie op strategische samenwerking worden uitgewerkt. Het gaat in dit proces nadrukkelijk niet om de bestuurlijke organisati es, maar om het gebied Dommelvallei. Een prachti g groen en gevarieerd gebied dat we zien als het park van Brainport, als een groene long die geen gemeentegrenzen kent. Een gebied, zo bleek uit de bijeenkomsten, dat veel te bieden heeft, zeker als er nog meer vormen van samenwerking gevonden worden. We hopen dat dit verslag van de opbrengst van de bijeenkomsten u als lezer net zo enthousiast maakt om samen met alle betrokkenen de volgende stappen te zetten.

4

Dommelvalleileeft!

Een van de belangrijkste opbrengsten van de inspirerende bijeenkomsten is de betrokkenheid van de deelnemers. Dommelvallei leeft, zo is duidelijk gebleken. Of, zoals een van de deelnemers het namens de groep verwoordde: “We voelen ons vroedvrouw bij de geboorte van een kind dat we graag blijven steunen en volgen.”Zo’n uitspraak zegt veel over de verwachti ngen die er bestaan, ook al zitten we nog in een eerste fase. Ook was een groot aantal deelnemers positi ef verrast door de ambiti e die we delen met elkaar. We kunnen daarom zonder meer stellen dat er een vruchtbare voedingsbodem is. Het is onderandere aan de gemeenteraden om het enthousiasme te (h)erkennen en steunen, maar ook om te kijken hoe zij dit gaan oppakken. Er zijn vele suggesti es gedaan hoe dat kan en de raden worden dan ook gevraagd groen licht te geven aan een vervolgtraject. Zo kan de kracht van het gebied zorgvuldig ontwikkeld worden en ligt er voor Dommelvalleieen kansrijke toekomst in het verschiet. We zagen bijvoorbeeld dat al ti jdens de bijeenkomsten deelnemers zelf hun agenda’s trokken om afspraken te maken: de eerste verbindingen en vormen van samenwerking zijn al ontstaan!

AandachtsgebiedenVoor de bijeenkomsten zijn vertegenwoordigers uitgenodigdafkomsti g uit een viertal aandachtsgebieden: • Zorg en welzijn• Wonen en leven• Vrijeti jdseconomie • Economie en Brainport

Deze vertegenwoordigers uit alle delen van de samenleving zijn in rondetafelgesprekken of in een ‘world café-setti ng’ (kleinere groepen die steeds van samenstelling wisselen) ingegaan op de volgende vragen:

1. Wat zijn de belangrijkste vraagstukken in het gebied? 2. Wat verwacht u van de Dommelgemeenten in het perspecti ef van de regio met Eindhoven en Helmond?3. Wat nog meer op de agenda van Dommelvallei?4. Wat kunt u bijdragen?

Fascinerend en inspirerend Op de volgende pagina’s worden de belangrijkste resultaten van de bijeenkomsten samengevat. Dit betreft een fascinerende en inspirerende bundeling van meningen, gedachten, bespiegelingen en aanbevelingen. Het is uiteraard nog geen uitgewerkt plan: we zitten immers nog in een eerste fase. Het is wel een heel goede basis voor de ontwikkeling van de visie op strategische samenwerking in het gebied. Een basis die de identi teit van Dommelvalleiverkent en die richti ng geeft aan de meerwaarden en ambiti es.

Iedereen heeft meegedachtHet resultaat van de bijeenkomsten is, zoals eerder gesteld, opgebracht door deelnemers met uiteenlopende achtergronden. Denk aan bestuurders en managers uit het bedrijfsleven en van maatschappelijke instanti es. Maar ook betrokken inwoners, vrijwilligers en vertegenwoordigers van belangengroepen (senioren, milieu, cultuur, etc.) hebben hun bijdrage geleverd. Het resultaat is daarom verfrissend en heel divers. Van prakti sche inzichten tot overwegingen vanuit een breed maatschappelijk kader en van kriti sche noten tot bevlogen ideeën. In de hierna volgende samen-vatti ng zult u als lezer opmerken dat er zaken naar voren komen die niet strikt tot de aandachtsgebieden behoren. Dat was ook een vooropgezet doel: we willen immers ‘over de grenzen heenkijken’, verbindingen leggen en samenwer-king tussen uiteenlopende parti jen tot stand brengen. Daar schuilen per slot van rekening kansen en mogelijkheden die we anders niet zouden zien.

5

Karakteristi eke, sterke en gastvrije kernen met een eigen cultuur

6

Deelnemers aan de bijeenkomsten zien Dommelvallei als een gebied met grote potenti e. Als kernwaarden komen naar voren: groene long, het ‘Central Park’ van Brainport, karakteristi eke en sterke kernen met een eigen cultuur, natuurrijk en gastvrij. Het zijn ook de kernwaarden die de identi teit van Dommel-vallei binnen Brainport bepalen en die daarmee de waarde en functi e van Dommelvallei in Brainport schetsen. Die kernen zijn belangrijk: men heeft geen behoefte aan een overkoepelende nieuwe identi teit. Wel vinden deelnemers dat de kernwaarden van Dommelvallei versterkt moeten worden door een verbindend concept (lees: Dommelvallei). Wat verbindt de karakteristi eke kernen in Dommelvallei en hoe kan dat ‘in de markt gezet worden’? Daarvoor is het belangrijk om de juiste positi e in de regio in te nemen en in te vullen: aanvullend op en tegelijkerti jd onderdeel van Brainport (Eindhoven en Helmond). Niet concurrerend, maar juist versterkend.

Behoeften regioWe moeten kijken welke behoeften er in de regio leven, zodat we daar als Dommelvalleigemeenten op kunnen inspelen. Als voorbeelden worden genoemd de groeiende (economische) doelgroep ‘expats’ (taalbarrières!) en jonge gezinnen, die behoefte hebben aan woonruimte (in het groen, in dorpen) en een aantrekkelijke duurzame leefom-geving, aan ontspanningsmogelijkheden (vrijeti jdseconomie) etc. Natuurlijk hebben de Dommelvalleikernen zo hun eigen opgaven die verbonden zijn met de stedelijke opgaven van Eindhoven en Helmond. De kunst is om te ontdekken waar zij zich in kunnen onderscheiden. Dommelvallei is geen begrensd gebied, maar heeft juist als uitgangspunt het ‘over de grenzen denken en handelen’. Een prakti sche vertaling hiervan (en ook een punt van kriti ek) is, dat de grenzen van de gemeenten soms erg zichtbaar zijn. Denk aan fi etspaden die niet op elkaar aansluiten, aan verbindingen voor school-gaande kinderen richti ng de steden die niet alti jd opti maal

zijn. Een heel ander aandachtspunt was dat inwoners in de gemeenten heel verschillend betrokken worden in het maken van keuzes. Ook door dit beter te laten aansluiten, kan winst behaald worden.

Dommelvallei is groterDe deelnemers zien het gebied Dommelvallei - terecht - groter dan de gemeentegrenzen van Geldrop-Mierlo, Nuenen c.a. en Son en Breugel. Laarbeek en Heeze-Leende, maar ook het waterschap, zijn genoemd om in de strategische plannen te betrekken. De inbreng van Eindhoven en Helmond is ook zeer welkom en noodzakelijk. Daarbij bestaat het besef dat het wettelijke kader en de landelijke beleidsplannen sterke invloed hebben. Om dit alles in kaart te brengen, draagt een krachtenveldanalyse (wat zijn sterke en zwakke punten, wat zijn kansen, mogelijkheden en bedreigingen) bij aan de visie op een strategische samenwerking.

Kwaliteit van wonenGaat het over wonen dan ziet men te veel aandacht voor aantallen woningen, terwijl juist de kwaliteit van wonen, de woonvormen en het woonklimaat centraal moeten staan. Door verbinding van allerlei voorzieningen (meer dan zorg en welzijn) blijven de kernen vitaal en kan worden geanti cipeerd op krimp. Daarbij moet de blik zijn gericht op de lange termijn van zo’n 20 jaar. Sowieso is het scheppen van een aantrekkelijk woonmilieu (voor jong en oud, voor anderstalige expats, met speciale aandacht voor jonge gezinnen) van groot belang: Dommelvallei is als gebied van ongekende waarde als het gaat om de leefbaarheid van Brainport. Dit betreft wonen, maar ook sport, ontspanning en het groene karakter.

7

Son Breugel

Eindhoven

Helmond

LieshoutAarle-Rixtel

Nederwetten

Gerwen

Nuenen

Geldrop

Mierlo

Heeze

Leende

Dommel

Dommel

Beek en Donk

Sint-OedenrodeNijnsel

8

Dommelvalleiis de groene long, het ‘Central Park’van Brainport

Son Breugel

Eindhoven

Helmond

LieshoutAarle-Rixtel

Nederwetten

Gerwen

Nuenen

Geldrop

Mierlo

Heeze

Leende

Dommel

Dommel

Beek en Donk

Sint-OedenrodeNijnsel

9

Kansen voor nieuwe zorgconcepten

10

Net als overal in ons land verandert de maatschappij. Gezinnen worden kleiner, waardoor ook het aantal mantelzorgers afneemt. Datzelfde geldt voor het aantal vrijwilligers, waardoor bijvoorbeeld ook verenigingen onder druk komen te staan. Bovendien legt de centrale overheid steeds meer taken bij gemeenten, die hierdoor steeds vaker een beroep moeten doen op inwoners. Professionals wor-den in de toekomst alleen nog maar ingezet waar dat echt nodig is. Zij zullen moeten leren hoe zij op afstand blijven, zodat inwoners worden gesti muleerd om zelf problemen op te kunnen lossen. Om te voorkomen dat de zorg overbelast raakt, zullen problemen eerder aangepakt moeten worden, bijvoorbeeld door welzijnswerk.

Welzijn en zorg beter verbindenWelzijn en zorg zullen hoe dan ook beter aan elkaar verbonden moeten worden vanwege de druk op deze sector. Denk aan scheiding van wonen en zorg waardoor instellingen alleen sterk zorgbehoevende cliënten mogen opnemen. Hier liggen dus kansen voor zorgconcepten buiten instellingen, in de thuissituati e, en voor concepten die inwoners sti muleren om zelf acti ever te worden. Min of meer hetzelfde gaat op voor de regionale sociale werkvoorziening binnen Dommelvallei, die ook onder druk staat. Door samenwerking en verbinding kan tot oplossingen worden gekomen.

Slimme oplossingen in de slimste regioDommelvallei is feitelijk het hart van Brainport, één van de slimste regio’s van de wereld. Het is daarom niet vreemd dat de deelnemers kansen zien voor die innovati ekracht op de kleine schaal en in zorg en welzijn. Een andere meerwaarde van samenwerking binnen Dommelvallei zou volgens de deelnemers kunnen zijn dat gemeenten in het gebied zaken beter kunnen organiseren. Duidelijkheid en inzicht als het gaat om initi ati even van verschillende parti jen,oplossingen, vraagontwikkeling en goede voorbeelden en verbinding.

11

Maak van de vrijeti jdseconomie een speerpunt

12

In Dommelvallei vormt de maakindustrie een belangrijke economische factor. Die is aan grote veranderingen onder-hevig. Vanuit de kracht van het gebied en de behoefte in de Brainportregio vormt de ontwikkeling van de vrijeti jds-economie een speerpunt. Verbinding van het aanboden aanbiedende organisati es kan deze vrijeti jdseconomie versterken. De deelnemers aan de bijeenkomsten zien hiertoe kansrijke mogelijkheden. Centraal hierin staat het beter benutten van het ondernemerschap in het gebied om daarmee bijvoorbeeld de verblijfsduur van bezoekers te verlengen. De deelnemers brachten verschillende ideeën naar voren om dit te bereiken, zoals een krachti ge marketi ngvan Dommelvallei, het in kaart brengen van de talloze overnachti ngsmogelijkheden of het op elkaar afstemmen van het vrijeti jdsaanbod (arrangementen).

Kansrijke streeknetwerkenOok de opzet van een virtuele marktplaats was één van de ideeën die naar boven kwam. Eveneens is de program-mering van festi vals en culturele (vrijeti jds)acti viteiten genoemd. Dommelvallei ligt immers op een kruising van drie gebieden en streeknetwerken, wat op zich al kansen schept. Heel specifi ek is het idee geopperd om ‘pick up points’ op bedrijventerreinen te realiseren om ontwikkelingvan de nieuwe economie te sti muleren. Maar ook ziet men kansen in het beter afstemmen van de detailhandel op de verschillende functi es van het gebied: een aanbod dat bijvoorbeeld de vrijeti jdseconomie voedt.

Regionale verbindingenIn een groter regionaal verband is er ook winst te behalen. De sti chti ng Van Gogh programmeert samen met de provincie en andere aanbieders (Jeroen Bosch en Efteling) in het gebied. Hoe kan Dommelvallei hierin een rol spelen en die formules elkaar laten versterken in het concept van Dommelvallei?

Aandacht voor onze rijke natuurTot slot van dit gespreksonderwerp: het belang van de rijke fl ora van Dommelvallei, misschien wel één van de sterkste kernwaarden. De ontwikkeling van de vrijeti jdseconomie is belangrijk, maar mag natuurlijk die groene rijkdom niet aantasten. In de plannen moet hiervoor aandacht en dus een goede aanpak zijn. Ook de agrarische sector is zo’n aandachtsgebied dat vraagt om ontwikkeling wat uitstekend kan in het kader van vrijeti jdseconomie. Agrarische ondernemers willen en kunnen inspelen op de ontwikkelingen in de vrijeti jdsindustrie, bijvoorbeeld door hiervoor producten aan te bieden (denk aan de kampeerboerderij, zorgboerderij of het aanbieden van kijkacti viteiten op de boerderij).

13

14

Dommelvallei houdt Brainport vitaal

Deelnemers aan de bijeenkomsten zijn enthousiast over de stappen naar een visie op strategische samenwerking. Zo enthousiast dat zij benadrukken dat het belangrijk is om vervolgstappen te zetten. Zelf denken zij bijvoorbeeld aan een platform van contacten. Ook over het ambiti eniveau van de samenwerking zijn uitspraken gedaan: Zorg voor een hoog, op kwaliteit en vitaliteit gericht ambiti eniveau en stel je daar als samenwerkende gemeenten binnen Dommelvallei vooral niet te bescheiden op: Dommelvallei heeft immers veel te bieden voor haar inwoners en bezoekers in de Brainportregio. Betrek daarom ook de Sti chti ng Brainport in de uitdaging om een krachti ge invullingte vinden, zo is geopperd en kijk ook hoe de provincie daarin betrokken kan worden.

Internati onale aantrekkingskrachtSommige gesprekspartners gaan zelfs zo ver dat het acti ef ‘verkopen’ van het gebied op internati onale schaal mogelijk-heden biedt. Zij vergelijken Dommelvallei met de Veluwe: ook dat is een sterk gebied met soortgelijke kernwaarden. Wi e de Veluwe zegt, zegt groen, ontspanning, ruimte. Ook de naam Dommelvallei zou direct bepaalde kwaliteiten moeten oproepen. We voegen als Dommelvallei ook echt iets toe aan de Brainportregio. De grotere steden in Brain-port hebben belang bij zelfbewuste sterke Dommelvallei-kernen: sterker nog: we zijn van vitaal belang voor de leefbaarheid in Brainport.

BereikbaarheidDe ruit rond Eindhoven wordt gezien als erg belangrijk voor de ontwikkeling van het gebied. De oost-west verbindingen zijn nu dominant terwijl de noord-zuid verbindingen te weinig aandacht krijgen. Werk vanuit dat perspecti ef mee aan het realiseren van de ruit, zo is opgetekend ti jdens de bijeenkomsten. Daarbij moet beseft worden dat de ruit drukt op de natuurwaarde van het gebied.

Grenzenloos verbindenSamenwerking houdt niet op binnen de grenzen van de kernen binnen Dommelvallei. We moeten ruimte geven aan instellingen, bedrijven en inwoners, bijvoorbeeld door als Dommelvallei platforms te organiseren, overzicht en verbinding te bieden. Daardoor stel je kennis en inzicht beschikbaar of zorg je dat die beschikbaar komen. Geld is niet de belangrijkste kriti sche succesfactor, maar wel wordt de veelheid aan regels en procedures als punt van kriti ek genoemd. Deelnemers vinden dat Dommelvallei best als uitdaging mag hebben om vergunningverlening en dergelijke te versoepelen. Dat komt samenwerking en verbinding alleen maar ten goede.

Goede en structurele communicati e (richti ng inwoners: begrijpelijk) wordt genoemd als een factor die bijdraagt aan een succesvolle samenwerking binnen Dommelvallei en met de gemeenten, regio’s en organisati es daarbuiten. Een goede procesorganisati e is een andere.

15

Vervolg de ingeslagen weg van samenwerking

16

Ondanks het oriënterende karakter van de bijeenkomsten, kan een aantal conclusies en aanbevelingen gedaan worden. Bovenal is er een gevoel van ‘blijde verwachti ng’ ervaren. Deelnemers hebben zeer enthousiast hun bijdrage geleverd en zien dat verbinding in het gebied Dommelvallei kansrijk is. Nu, zo aan het begin van dit traject, is duidelijk dat ook wat hen betreft verdere ontwikkeling van Dommelvallei alle steun verdient en kan resulteren in een sterke regio. Een gebied dat in samenhang met omliggende stedelijke gebieden een krachti ge positi e inneemt. Een belangrijke aanbeveling is daarom de ingeslagen weg te vervolgen.

Samenvattend: eerste richti nggevende advies Een eerste richti nggevend advies vatten we als volgt samen: Zet in op een serieuze ambiti e voor het gehele gebied Dommelvallei in samenhang met Brainport en de buurge-meenten die daar onderdeel van zijn. Dat gebied heeft geen strak omlijnde grenzen, maar gaat zover als de ambiti es dit vragen. In dit verband zijn ook Laarbeek en Heeze-Leende en de waterschappen in beeld. Ambiti es mogen daarom zeker ook echt ambiti eus zijn. Voor een te bescheiden op-stelling is geen enkele reden. Het is wel van belang om die visie en de ambiti es in een concept te gieten. Hierdoor kan effecti ef en krachti g worden gewerkt aan de ontwikkeling van het gebied. Dat concept mag uitdagen en zelfs interna-ti onaal aanspreken op basis van de kracht en de kwaliteiten

van Dommelvallei. Die bestaande kwaliteiten liggen op het vlak van zorg en welzijn, wonen en leven, onderwijs, cultuur, natuur en milieu, landschap, economie en bedrijvig-heid (waaronder ook agrarische sector) en infrastructuur. ‘Leer elkaar kennen en leer van elkaar’ is als advies gehoord ti jdens de bijeenkomsten. Dit sluit volledig aan op het verbinden van parti jen en bevesti gt dat er synergie kan ontstaan.

RolverdelingVoor de betrokken gemeenten is het essenti eel de goederollen te pakken en vanuit het concept verschillende rollenelders te laten groeien. Een gedegen krachtenveldanalyseis daarbij een van de instrumenten om tot een doelgerichteaanpak te komen. Van de gemeenten wordt verwacht dat zij bereid zijn te investeren in dit proces.

17

Dommelvalleidaagt uit

Con

cept

, tek

st e

n re

alis

atie

: Goe

d W

erk

Com

mun

icat

ie

18

Duidelijk is dat de vorming van een strategische samenwerking een stevig draagvlak kent. Dommelvallei is kansrijk als het ‘Central Park’ van Brainport dat van vitaal belang is voor de leefbaarheid in de breedste zin van het woord. Dit betreft de toekomst van de kernen van Dommelvallei, maar zegt ook alles over de functi e van het gebied naar de toekomst: Dommelvallei kan een belangrijke rol spelen in de verdere ontwikkeling van onze Brainport regio door te voorzien in aantrekkelijke woon- en leefomgevingen, door een unieke natuur en de ontspannings-mogelijkheden die dit biedt, door de vrijeti jdseconomie enzovoort.

Inspirerend en enthousiastDoor dit conceptmati g ‘in de markt te zetten’, en intensief naar alle doelgroepen te communiceren, ontstaan onge-kende kansen en mogelijkheden. We kunnen dan ook niet anders concluderen dat deze eerste stap naar een visie op strategische samenwerking zeer inspirerend is. We hopen dat u als lezer dit enthousiasme samen met ons deelt. Want samen zijn we Dommelvallei!

Con

cept

, tek

st e

n re

alis

atie

: Goe

d W

erk

Com

mun

icat

ie

19