Discriminatie op de arbeidsmarkt

OIS (Onderzoek, Informatie en Statistiek), 6 december 2018

IntroductieWat is (arbeids)discriminatie?In Artikel 1 van de Grondwet staat: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezind- heid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.Discriminatie is het nadelig behandelen van personen omdat zij behoren tot een bepaalde groepering of tot een bepaalde groepering worden gerekend.1

Het is ingewikkeld om discriminatie te meten en goed in kaart te brengen. De definitie van discriminatie biedt weinig houvast in de dagelijkse praktijk: het is lastig om discriminatie als zodanig te herkennen, benoemen en aan te tonen.2

Discriminatie kan vele vormen aannemen, één daarvan is benadeling op de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij om discriminatie bij sollicitatie en discriminatie van werkenden (qua omgang op de werkvloer en qua salaris, contractverlening, doorstroommogelijkheden e.d.). Of er daad- werkelijk sprake is van (arbeids)discriminatie is vaak moeilijk vast te stellen. Soms zullen

mensen zich gediscrimineerd voelen terwijl daarvan objectief gezien geen sprake was. Het omgekeerde komt ook voor: dat mensen zeggen zich niet gediscrimineerd te voelen terwijl daar objectief gezien wel sprake van was.

Om wie gaat het?Ongeveer 475.000 Amsterdammers tussen de 15 en 74 jaar zijn werkzaam of actief op zoek naar werk voor minimaal 1 uur per week. Zij kunnen in hun dagelijks werk of in de zoektocht naar een baan te maken hebben met discriminatie op de arbeidsmarkt.3

Hieronder zetten we de cijfers op een rij die uit verschillende onderzoek naar voren komen. Er zijn niet altijd cijfers voor Amsterdam beschikbaar. In dat geval zijn, voor zover mogelijk, de landelijke cijfers gebruikt om schattingen voor Amsterdam te maken.

Achterstand op de arbeidsmarkt voor bepaalde groepen:

Amsterdamse jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond zijn ongeacht hun opleidingsniveau vaker werkloos dan jongeren met een Nederlandse achtergrond (resp. 10% en 5% in 2017). Tussen 50-plussers met die achtergronden is het verschil kleiner (resp. 8% en 5%).4

1 Zo stelt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) (Andriessen, Nievers, Faulk & Dagevos,2010).2 Zie: SCP. Discriminatie herkennen, benoemen en melden. Den Haag, 2017.3 Bron: CBS/bewerking OIS. Cijfers gaan over 2017. Zie: OIS. Amsterdam in Cijfers 2018, pag. 153.4 Bron: EBB CBS/REB OIS, bewerking Onderzoek Informatie en Statistiek (OIS). Zie: OIS. Jeugdwerkloosheid Amsterdam

over 2017. Factsheet maart 2018. En: OIS. Werkloosheid 50-plussers Amsterdam, 2017. Factsheet maart 2018.

Ruim driekwart van de Amsterdamse Mbo-uitstromers heeft na 7 jaar werk. Dat is minder vaak dan landelijk (76% versus 81%). Een groot deel van de Amsterdamse mbo-uitstromers heeft een niet-westerse migratieachtergrond en juist deze groep heeft minder vaak werk.5

Uit landelijk onderzoek blijkt dat Mbo-studenten met een migrantenachtergrond extra moeite moeten doen voor een stageplaats, zij doen er langer over en moeten vaker solliciteren, in vergelijking tot hun medestudenten van Nederlandse afkomst. Mogelijk is hierbij sprake van discriminatie.6

Oudere Amsterdammers werken minder vaak en zijn vaker werkzoekend dan jongere Amsterdammers. Ongeveer 6.200 Amsterdammers tussen de 50 en 64 jaar zijn werkzoekend (6,1% van de beroepsbevolking, 2017). Vooral ouderen met een laag opleidings- niveau, 60-plussers en ouderen met een migratieachtergrond zijn relatief vaak werkloos.7

Mensen met een lichamelijke beperking hebben minder vaak een betaalde baan voor 12 uur per week of meer dan Nederlanders gemiddeld (36% versus 67% in 2010), terwijl zij wel vaak zouden willen werken.8

Amsterdamse vrouwen doen het al jarenlang beter in het onderwijs dan mannen maar op de arbeidsmarkt is deze voorsprong (nog) niet zichtbaar; zij werken minder vaak (63% versus 71% van de 15 t/m 74 jarigen) en vaker parttime dan mannen (45% werkt 32 uur per week of meer, versus 69%).9 Ook nemen vrouwen minder vaak topposities in dan mannen, vooral in het bedrijfsleven.10

Discriminatie bij het zoeken naar werkErvaren discriminatie11:

Uit landelijk onderzoek van het SCP (2014) blijkt dat 15% van de werkzoekenden in Nederland zich de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd heeft gevoeld op de arbeidsmarkt. Nog eens 14% twijfelt of discriminatie een rol speelt in de afwijzing bij sollicitaties. Dat zou neerkomen op bijna 8.000 (mogelijk) gediscrimineerde werkzoekende Amsterdammers.

Het vaakst wordt discriminatie ervaren op grond van leeftijd, met name vanaf 45 jaar. Naast leeftijd speelt ook het hebben van een beperking en een andere afkomst dan de Nederlandse een rol in discriminatie bij toegang tot de arbeidsmarkt.

Van de Turks- en Marokkaans-Nederlandse werkzoekenden ervaart ruim een derde discriminatie bij het zoeken naar werk.

Ruim twee op de tien Nederlanders met een beperking ervaren discriminatie bij het zoeken naar werk.

Vrouwen ervaren vaker dan mannen discriminatie op grond van geslacht, vooral op de arbeidsmarkt.

Experimenten tonen discriminatie aan in Nederland:

De kans dat het CV van Nederlanders met een migrantenachtergrond van lagere of middelbare leeftijd door werkgevers wordt bekeken is twee keer kleiner dan die van andere even oude kandidaten. Daarnaast worden cv’s van oudere sollicitanten (v.a. 45 jaar) minder vaker bekeken dan die van jongere sollicitanten.12

5 Daarnaast hebben Amsterdamse mbo-uitstromers ook vaker een lagere vooropleiding en kiezen zij de minder/niet-technische opleidingsrichtingen waarvan de arbeidsperspectieven minder gunstig zijn. Bron: OIS. Cohort Onderzoek Arbeidsmarktpositie Amsterdamse Mbo Gediplomeerde Uitstromers uit Onderwijs. November 2018.

6 Bron: Kennisplatform Integratie en Samenleving / Verwey Jonker Instituut. Gelijke kansen op gelijke stages. Juni 2018.7 Bron: EBB CBS/REB OIS, bewerking OIS. Zie: OIS. Werkloosheid 50-plussers Amsterdam, 2017. Factsheet maart 2018.8 Zie in: SCP. Ervaren discriminatie in Nederland. Januari 2014. 9 Bron: EBBCBS, REB /bewerking OIS en CBS Statline. Zie: OIS. Monitor Vrouwenemancipatie 2017. Juni 2018.10 Zie: OIS. Monitor Vrouwenemancipatie 2017. Juni 2018.11 Bron: SCP. Ervaren discriminatie in Nederland. Januari 2014. 12 Bron: Panteia. Discriminatie en online werving en selectie. 2015.

Werkzoekenden met een niet-westerse achtergrond met een gelijkwaardige sollicitatiebrief worden minder vaak uitgenodigd op een sollicitatiegesprek dan andere sollicitanten (bijv. resp. 37% versus 44% in 2010).13

Etnische minderheden met een blanco strafblad ontvangen minder vaak een positieve reactie op hun sollicitatie dan sollicitanten van Nederlandse afkomst met een geweldsdelict op hun strafblad.14

Amsterdamse recruiters menen dat hoogopgeleide niet-westerse jongeren vaak opgroeien in laag-inkomensgezinnen en niet de benodigde werknemerskwaliteiten hebben ontwikkeld en daardoor minder geschikte werknemers zouden zijn. Volgens hen blijft de Nederlandse taal voor niet-westerse jongeren een struikelblok en door een gebrek aan nevenactiviteiten zouden zij niet de juiste sociale vaardigheden ontwikkelen die de recruiters zo belangrijk vinden.15

Uitzendbureaus: Werkzoekenden van Nederlandse herkomst die bij een uitzendbureau binnenliepen, hadden 46% kans om werk aangeboden te krijgen, werkzoekenden van niet-westerse herkomst die binnenkwamen met hetzelfde CV en dezelfde taalvaardigheid 28% kans. Niet-westerse mannen ondervonden meer discriminatie dan niet-westerse vrouwen (resp. 23% versus 33% werk aangeboden met hetzelfde CV).16

Acht van de tien Nederlandse intercedenten kregen in 2012 gemiddeld eens per week de vraag bepaalde uitzendkrachten uit te sluiten. De opdrachtgevers van uitzendbureaus discrimineerden het vaakst op leeftijd (85%), gevolgd door geslacht (67%) en daarna op etnische kenmerken (35%).17

Uitzendbureaus werken soms mee aan discriminerende wensen van opdrachtgevers. Radar deed zich begin 2018 voor als een bedrijf dat personeel zoekt en niet iemand met een Marokkaanse, Turkse of Surinaamse afkomst wilde. Bijna de helft (47%) van de telefonisch benaderde uitzendbureaus wilde daar best rekening mee houden. Iets meer dan een derde weigerde. De rest van de uitzendbureaus nam geen beslissing of legde de beslissing bij het bedrijf zelf.

13 Bron: SCP. Liever Mark dan Mohammed. 2010. Zie ook: SCP. Op afkomst afgewezen. Onderzoek naar discriminatie op de Haagse arbeidsmarkt. 2015.

14 Bron: Van den Berg, C. e.a. (2017). Veroordeeld tot (g)een baan: hoe delict- en persoonskenmerken arbeidskansen voor veroordeelden beïnvloeden. Tijdschrift voor Criminologie, 59 (1-2), 113-135.

15 Bron: Bluijs e.a.. Bachelorthesis bestuurs- en organisatiewetenschap. Beter in beeld: percepties over hoogopgeleide niet-Westerse jongeren. Vu, mei 2016.

16 Bron: SCP-publicatie 2012/28, Op achterstand. Discriminatie van niet-westerse migranten op de arbeidsmarkt. 17 Bron: Panteia. 1-meting discriminatie uitzendbranche. 2012.

Discriminatie op de werkvloer Eén op de tien werkenden in Nederland heeft de afgelopen 12 maanden discriminatie op de werkvloer ervaren. Omgerekend naar Amsterdam zou dat neerkomen op bijna 45.000 gediscrimineerde werkende Amsterdammers.

Het gaat daarbij om contacten met collega’s en klanten, maar ook discriminatie bij arbeidsvoorwaarden.

Leeftijd, geslacht en etnische herkomst zijn de belangrijkste discriminatiegronden die worden genoemd. Vooral niet-westerse migranten ervaren vaak discriminatie op de werkvloer; bijvoorbeeld een derde van de werkende Marokkaanse Nederlanders. Van werkende migranten uit Midden- en Oost-Europa heeft 15% discriminatie ondervonden, met name het minder betaald krijgen dan collega’s met hetzelfde werk.18

Landelijk heeft 45% van de vrouwen die de afgelopen vier jaar een kind kregen en hebben gesolliciteerd of gewerkt, discriminatie ervaren. Het gaat dan vaak om het niet verlengen van een tijdelijk contract (mede) vanwege zwangerschap en om een arbeidsverhouding op het laatste moment niet doorgaat of onder andere voorwaarden.

Vrouwen met een zelfde functie- en opleidingsniveau verdienen in het Nederlandse bedrijfsleven 7% minder dan mannen en bij de overheid 5%.19

Uit landelijk onderzoek onder transgender personen komt naar voren dat vier van de tien van hen discriminatie op de arbeidsmarkt ervaren.20

Meldingen arbeidsdiscriminatie Niet iedereen die zich gediscrimineerd voelt zal daar een melding van doen. In de periode 2016-2017 kwamen 311 meldingen over arbeidsmarktdiscriminatie binnen bij het Meldpunt Discriminatie in Amsterdam. De helft daarvan was op basis van afkomst/huidskleur, maar ook op basis van leeftijd en geslacht kwam vaak voor (resp. 17% en 15%). Vier van de tien van de meldingen over arbeidsmarktdiscriminatie gingen over werving en selectie (38%) en bijna drie van de tien over discriminatie op de werkvloer (26%). Bij klachten over discriminatie op basis van geslacht gaat het veelal om vrouwen met minder gunstige arbeidsvoorwaarden dan mannen, waaronder onder andere discriminatie op grond van zwangerschap valt.20

Stand van zaken bij de gemeente De gemeente streeft naar een werknemersbestand dat een goede afspiegeling vormt van de bevolking. De helft van de ruim 15 duizend werknemers is vrouw en 45% van de topfuncties wordt bekleed door een vrouw. Er werken relatief weinig jongeren bij de gemeente; 16% is jonger dan 35 jaar. Bij 384,34 fte is sprake van personen met een arbeidsbeperking.22 Of het werknemersbestand van de gemeente een afspiegeling vormt van de bevolking wat betreft migratieachtergrond is niet bekend omdat dit niet wordt geregistreerd.

18 Bron: SCP. Ervaren discriminatie in Nederland. Januari 2014.19 Bron: CBS 2016. Gelijk loon voor gelijk werk? Banen en lonen bij de overheid en bedrijfsleven, 2014.20 Bron: T. Glasner. Factsheet Transgender en Werk. Universiteit voor Humanistiek en TNN, Utrecht, 2017.21 Bron: MDRA. Jaarverslag Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam 2017. Maart 2018.22 Bron: Gemeente Amsterdam, directie P&O, cijfers per september 2018.