DIMENSION 28 - NL

DIME

NSIO

N Afgiftekantoor 1099 Brussel X - P602602 - Driemaandelijks tijdschrift - Verantwoordelijke uitgever: Filip Cossement - Bld. des Canadiens 118 - B-7711 Dottignies

JAA

RG

AN

G 7

AP

R-M

EI-

JUN

201

3 -

N28

VA

KTI

JDSC

HR

IFT

VO

OR

AR

CH

ITE

CTE

N &

CO

NSU

LTA

NC

Y

architect@home Luc DeLeuze - Art & BuiLD • TECHNIEK Werken met een prestAtieBestek • ARCHITECTUUR uit De As herrezen: het verhAAL vAn De vitrA cAmpus • DOSSIERS vijf piLoot- projecten voor zorg krijgen vorm • Het epB-laBoratorium • SpECIAlIST A/H wOORD De stAge in 20 vrAgen en AntWoorDen

Art

& B

uild

- U

nive

rsite

itsre

stau

rant

Sar

t-Ti

lman

in L

uik

- ©

fot

o: B

RIS

ON

More than a rock. It’s a natural choice.De unieke combinatie van thermische, isolerende en accumulerende eigenschappen maakt ROCKWOOL producten tot uiterst duurzame bouwmaterialen. Kou en hitte worden effectief uit een gebouw geweerd, waardoor een laag energieverbruik wordt gerealiseerd. ROCKWOOL producten dragen substantieel bij aan CO2-reductie en hebben een positieve ‘carbon footprint’. ROCKWOOL rotswol is 100% recycleerbaar en kan worden herwerkt tot hoogwaardige nieuwe producten.

www.rockwool.be

Dimension_230x297_adv_Rockwool 15-04-13 09:05 Pagina 3

VOORWOORD

DIME

NSIO

N

Een assist doet scoren

Het voetbalseizoen is voorbij, maar het belang van assists blijft overeind voor een elftal dat wil scoren. Over wat er allemaal niet goed loopt op het veld, kunnen we zo een boompje opzetten. Maar als we ons nu eens zouden concentreren op wat er beter kan? Vijf ideeën voor onze beleidsmakers betreffende onze eigen sector.

1. Laat opdrachtgevers die investeren in onze economie niet extra betalen op het ereloon van hun architect. Momenteel bedraagt het btw-tarief op ons ereloon 21%, ook bij renovaties waar een bouwheer onder de 6%-regel valt. In het zwaar onder de crisis kreunende Nederland is dat tarief op het ereloon tijdelijk omlaag gehaald naar 6% voor woningrenovaties. Waarom kan dat hier niet, en dan bij voorkeur blijvend? Een prangende vraag, gezien de maatschappelijke rol die de architect in België vervult en die veel verder gaat dan in Nederland of in tal van andere Europese landen.2. Voorzie in bijkomende zuurstof voor opdrachtgevers die gaan voor een up-to-date patrimonium. Slopen en heropbouwen is momenteel mogelijk tegen 6% btw, maar uitsluitend in 32 stadsgebieden. Is dat nog actueel? In 2009 werd de maatregel in het kader van de crisisbestrijding uitgebreid tot het volledige grondgebied van het land. Met succes. Waarom dit niet op blijvende basis herinvoeren en zo een stimulans geven om het verouderde patrimonium te hernieuwen? Meer dan een derde van het Belgische woningenbestand dateert van voor 1946. Een deel daarvan kan beter wor-den gesloopt, wat ruimte – een kostbaar goed! – voor heropbouw oplevert.3. Geef opdrachtgevers die investeren in energiezuinigheid een steun in de rug, zodat de gap tussen nieuwbouw en renovatie verkleint. Tegenover de bijna-energie- neutrale-gebouwen van 2021 staat een verouderd gebouwenpark waar nog veel ener-getische winsten te rapen zijn. Quick wins, want met een beperkte investering valt een aanzienlijke reductie van de CO2-uitstoot te realiseren. Maar dan moeten opdracht-gevers daartoe wel worden gestimuleerd. Vandaag gebeurt het tegenovergestelde en worden de premies en fiscale voordelen afgebouwd.4. Investeren in de eigen woning is goed voor individu en samenleving, want het houdt mensen uit de armoe. U kent het gezegde: een eigen huis is de beste pensioen-voorziening. De verwerving van een eigen woning ondersteunen is dus zinvol. De nakende regionalisering van de huidige woonbonus is het moment bij uitstek om dit instrument te verfijnen. Fiscale stimulansen zijn niet bedoeld om mensen die over de nodige middelen beschikken extra centen toe te stoppen, maar om kandidaat-(ver)bouwers over de streep te halen die anders die stap niet zouden zetten. Die idee moet in de nieuwe regeling worden verwerkt.5. Een woonbeleid met visie kan het vorige punt alleen maar versterken. Fiscale steunmaatregelen voor de bouw of renovatie van woningen hebben meer impact als ze niet op zichzelf staan, maar passen binnen een bredere visie. Wat doen de regio’s zodra ze die bevoegdheden kunnen combineren met de onroerende voorheffing en met de registratierechten? Tijd voor een out-of-the-box-denkoefening …

U ziet, er zijn nog heel wat doelpunten te scoren. Wij gaan graag mee in de aanval.

Architect Danny Windmolders Nationaal voorzitter NAV

HELPDESK 04

ARCHITECT@HOME

Luc Deleuze - Art & Build 06

TECHNIEK

Werken met een prestatiebestek 16

DOSSIERS

Het verhaal van de Vitra Campus 28De reconversie van leegstaande kantoorgebouwen 40Vijf pilootprojecten voor zorg krijgen vorm 58 Het EPB-laboratorium:simuleren van E60 naar E40 tot E20 62

REPORTAGES

Duco: Lamellen geven tijdloos zwart gebouw speels karakter 14Soprema: Duurzame TPO-dakafdichting met staande naad-profielen 24Limeparts: Speels en herkenbaar karakter voor Gents kinderziekenhuis 26SpanoGroup: Bâtiment B 34 HOLCIM: Ecoffice 38 Deceuninck: Speels ritme van ramen geeft dynamiek aan ziekenhuis 46 Eternit: Patiowoning met schuin profiel in Steenokkerzeel 48ISOVEr: Meubelmaker bouwt eigen nulenergiewoning 56 riello: Energie-efficiënte renovatie van sociale appartementen 60VELUX: meer daglicht en comfort, lager energieverbruik 66Techno Specials: MultiMedia Connect 68

SPECIALIST A/H WOORD 36 & 50

ACTUA 70

MEDIA & BEURS 74 & 77

NEWS 82

More than a rock. It’s a natural choice.De unieke combinatie van thermische, isolerende en accumulerende eigenschappen maakt ROCKWOOL producten tot uiterst duurzame bouwmaterialen. Kou en hitte worden effectief uit een gebouw geweerd, waardoor een laag energieverbruik wordt gerealiseerd. ROCKWOOL producten dragen substantieel bij aan CO2-reductie en hebben een positieve ‘carbon footprint’. ROCKWOOL rotswol is 100% recycleerbaar en kan worden herwerkt tot hoogwaardige nieuwe producten.

www.rockwool.be

Dimension_230x297_adv_Rockwool 15-04-13 09:05 Pagina 3

DIM

EN

SIO

N

04

HElpDESK

PeriodiciteitDriemaandelijks

redactiePhilip Declercq Staf Bellens & Colette DemilFCOmedia - [email protected] - T 056 77 13 10

reclame - adviesFCOmedia - Katja WijffelsBoulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies0473 86 59 70 - F 056 77 13 [email protected]

[email protected]

Verantwoordelijk uitgeverFCOmedia - Filip Cossement Boulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies

In samenwerking metDirecteur Bart Verstraete - T 02 212 26 99

Dimension wordt ook verstuurdnaar interieurarchitecten - AINB

Version française sur simple demande

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar

gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op

welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs

aansprakelijk. Voor de inhoud van de advertenties zijn enkel de

adverteerders aansprakelijk. De uitgever erkent geen enkele ver-

plichting tot opname van aangeboden advertenties.

DIME

NSIO

N

de associatie van interieurarchitectenassociation des architectes d’intérieur

association des architectes d’intérieur

de associatie van interieurarchitecten

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

01 Bij een overheidsopdracht is er een contract voor twee locaties. Nu is een locatie klaar voor oplevering, de andere in principe niet. Kunnen we overgaan tot een (deel)oplevering?

De oplevering houdt de vaststelling van de voltooiing van de opdracht in. Wanneer de opdracht bestaat uit twee locaties en er is slechts één locatie klaar en de andere nog niet, dan kan bezwaarlijk tot oplevering worden overgegaan.

Wél kan toepassing gemaakt worden van artikel 40 AAV:Art. 40. Door de voorlopige oplevering beschikt de aanbeste-dende overheid over heel het door de aannemer uitgevoerde werk. Vóór de voorlopige oplevering mag de aanbestedende overheid wanneer zij dit wenselijk acht, over de verschillende delen van het werk beschikken naargelang ze klaar komen, op voorwaarde dat er een plaatsbeschrijving wordt van op-gemaakt. De volledige of gedeeltelijke inbezitneming van het werk door de aanbestedende overheid kan niet gelden als voorlopige oplevering. Zodra de aanbestedende overheid het werk geheel of gedeeltelijk in bezit heeft genomen, is de aannemer niet meer gehouden de aan het gebruik te wijten beschadigingen te herstellen.

Joris Wouters, GSJ advocaten

02 Wanneer er geen expliciete afspraak bestaat tussen het architectenbureau/de zaakvoerder en de zelfstandige medewerker zouden de auteursrechten (voorontwerp/details/…) toekomen aan die medewerker. Dit zou ook het geval zijn als het een project van het architectenbureau/de zaakvoerder is. Klopt dit?

De vraagsteller is inderdaad correct. De auteurswet voorziet dat elk auteursrecht in principe ontstaat bij een natuurlijke persoon, niet bij een rechtspersoon (een vennootschap of vereniging). In het kader van een samenwerking betekent dit dat de auteursrechten ontstaan bij de natuurlijke persoon die het werk gecreëerd heeft. De opdrachtgevende vennootschap kan pas eigenaar van deze rechten worden indien die rechten contractueel worden overgedragen. Ten aanzien van natuur-lijke personen (werknemers, zelfstandige medewerkers) moet die overdracht vastgelegd zijn in een schriftelijk document. Dat kan een afzonderlijk document zijn maar net zo goed een bepaling in de arbeids- of zelfstandige samenwerkingsover- »

VA

KTI

JDSC

HR

IFT

VO

OR

AR

CH

ITE

CTE

N &

CO

NSU

LTA

NC

Y

DIM

EN

SIO

N

05

HELPDESK

» eenkomst. Voor werknemers kan de regeling zelfs vervat zit-ten in het arbeidsreglement. Aan de opmaak van die clausule besteedt u trouwens best de nodige aandacht. Een andere regel uit het auteursrecht is immers dat alle onduidelijke be-dingen geïnterpreteerd worden in het voordeel van de auteur, te weten in die zin waarin deze zo weinig mogelijk rechten afstaat. Dat dit ver kan gaan, mag geïllustreerd worden door de vaststelling dat in auteurscontracten de term “overdracht” niet altijd “verkoop” betekent, maar evengoed “licentie” kan betekenen. In dat geval zijn de rechten niet volledig ver-vreemd en kunnen ze mogelijk teruggenomen worden. Op het voorgaande is nog wel één uitzondering. Als auteur wordt vermoed te zijn: diegene die met zijn naam of het letter- woord waarmee hij herkenbaar is op het werk voorkomt. De rechtspraak aanvaardt dat ook rechtspersonen van dit vermoeden gebruik kunnen maken en zo “auteur” kunnen worden. Het blijft echter een lapmiddel omdat altijd het tegenbewijs van dit vermoeden geleverd kan worden. Een contrac-tuele regeling dringt zich dus op.

Geert Philipsen, GSJ advocaten

03 Een Tijdelijke Vereniging (THV) neemt deel aan een aanbesteding. Moeten zij geen bewijs van hun overeenkomst toevoegen? Anders kan om het even wie inschrijven en met de gezamenlijke erkenningen en kwaliteiten voldoen aan het gevraagde.

De reglementering inzake overheidsopdrachten lijkt geen verplichting op te leggen om de overeenkomst inzake een tij-delijke handelsvennootschap (THV) bij de inschrijving te voe-gen. Het is echter niet verboden om het THV-contract toch bij de offerte te voegen.De vrees van de architect dat men zomaar zou kunnen be-weren dat men een THV heeft opgericht om zo te kunnen inschrijven, wordt m.i. grotendeels opgevangen door artikel 93 van het KB van 8 januari 1996. Dat bepaalt dat alle le-den van de THV de offerte moeten ondertekenen. Zij moeten zich hoofdelijk verbinden. Zij moeten ook diegenen onder hen aanduiden die de THV zullen vertegenwoordigen ten aanzien van de aanbestedende overheid. Elk lid van de THV (en elk lid moet de offerte ondertekenen) is ten aanzien van de aanbe-stedende overheid gehouden de opdracht uit te voeren. Een aanbestedende overheid moet een offerte van een THV als substantieel onregelmatig verwerpen indien deze slechts

door één lid van de THV werd ondertekend en niet de nodige volmacht of andere akte waaruit de vertegenwoordigings-bevoegdheid zou blijken, was gevoegd bij de offerte (zie ook rvS 9 februari 2012, nr. 217.937, rvS 23 februari 2012, nr. 218.181).Enkel een lid van de THV moet beschikken over de bij het be-stek vereiste erkenning of moet de bewijzen leveren om voor de erkenning in aanmerking te komen. Dit kunnen we stellen op basis van artikel 11 van de Wet 20 maart 1991 houdende regeling van de erkenning van aannemers van werken. Gelet op de verplichting om zich allen te verbinden, lijkt dit niet echt tot problemen te moeten leiden.

Joris Wouters, GSJ advocaten

04 Wat is de juridische context van een ‘consortium’. Is dit een vorm van samenwerking zoals bv. een maatschap?

Een consortium is vennootschapsrechtelijk (artikel 10 W. Venn.) gedefinieerd als volgt: Er is een ‘consortium’ wanneer een vennootschap enerzijds, en één of meer andere vennootschap-pen naar Belgisch of naar buitenlands recht anderzijds, die geen dochtervennootschappen zijn van elkaar, noch dochtervennootschappen van één en dezelfde vennootschap, onder centrale leiding staan.Deze vennootschappen worden onweerlegbaar vermoed on-der centrale leiding te staan:1° wanneer de centrale leiding van deze vennootschappen voortvloeit uit tussen deze vennootschappen gesloten over-eenkomsten of uit statutaire bepalingen, of2° wanneer hun bestuursorganen voor het merendeel be-staan uit dezelfde personen.

Behoudens tegenbewijs worden vennootschappen vermoed onder centrale leiding te staan wanneer de meerderheid van hun aandelen worden gehouden door dezelfde personen.

Isabel Dillen, SBB Accountants & Adviseurs

De NAV helpdesk heeft als doel eerstelijnsvragen van zijn leden op te lossen binnen een redelijke termijn van enkele dagen. NAV doet in dit kader beroep op een netwerk van adviseurs en speci-alisten: architecten, UNIZO/FVIB, SBB Accountants & Adviseurs en het advocatenkantoor Goossens-Sebreghts-Jacqmain en het adviesbureau VEKMO. NAV en de beantwoorders zijn niet verant-woordelijk voor de inhoud en interpretatie van de antwoorden.

DIM

EN

SIO

N

06

@HOME

© A

rt&

Bui

ld

Luc Deleuze - Art & Build“Als een architect zijn eigen belangen niet kan behartigen, hoe kan hij dat dan doen voor anderen?”

Hij is partner in het internationaal opererende G30-bureau Art & Build. Hij geeft les aan de faculteit architectuur van de ULB. Hij trok met Alain Hubert naar Antarctica. Hij was tot voor kort voorzitter van de FAB. Nochtans is zijn naam niet Leonardo, maar Luc. Luc Deleuze, om precies te zijn. DIMENSION liet zich meeslepen in de overweldigende woordenvloed van de Franstalige Brusselaar die perfect Nederlands spreekt. Die een deel van zijn hart aan Antwerpen heeft verpand. Die de mond vol heeft over samenwerking. Die geld verdienen niet verwerpelijk vindt, maar wel argwanend kijkt naar de manier waarop en naar de bestemming van dat geld achteraf.

DIM

EN

SIO

N

07

@HOME

bak. Na zes maanden examens schoten er van de 250 kandi-daten nog 19 over, onder wie ik. Maar als allerlaatste moest ik mij tevreden stellen met een job op de onderhoudsdienst, terwijl ik droomde van een missie naar het buitenland. Ik heb dat aanbod afgewezen met de pertinente leugen dat ik de voorbije maanden een klantenbestand had opgebouwd.”Op zoek naar inkomsten vervoegde Luc Deleuze een coöpera-tieve die – hört de Orde mit? – haar klanten begeleidde van concept tot en met uitvoering. “Alle beslissingen moesten eenparig worden genomen. Welke boormachine kopen we? Na uren discussiëren en vier bakken pils waren we er nog niet uit. Zo heb ik geleerd dat je, hoe lang je haren en hoe Zweeds je klompen ook zijn, een hiërarchie nodig hebt met mensen die bepaalde verantwoordelijkheden op zich nemen.”

Over Luc Schuiten en Françis MetzgerTijd om werk te maken van de stage. Luc Deleuze wist Luc Schuiten te overtuigen om zijn stagemeester te worden en bleef vier jaar op diens bureau in Overijse. “Hij heeft mij aan-gestoken met zijn passie, maar toch moest ik terug naar de stad, want daar situeerden zich de echte problemen en uitda-gingen.” Vervolgens associeerde hij zich met Françis Metzger. Na een periode van zwarte sneeuw groeide hun bureau uit tot

Over Brusselaars en AntwerpenaarsLuc Deleuze werd in 1953 geboren in Etterbeek. Op vierjarige leeftijd verkaste hij voor vijf jaar naar Antwerpen in het spoor van zijn vader, een ingenieur bij Petrofina. “Hoewel je toen in Antwerpen nog in het Frans school kon lopen, hebben mijn ouders mij en mijn broer naar een Nederlandstalig instituut gestuurd. Een revolutionaire stap voor de Franstalige bour-geoisie, waar ik hen dankbaar voor ben. Antwerpen zal ook altijd een aparte plaats in mijn leven bekleden.”Op uitdrukkelijke wens van zijn vader trok hij jaren later naar de toen nog tweetalige Alma Mater in Leuven om een inge-nieursdiploma te behalen. Het eerste jaar verkende hij alles behalve de aula’s. Het enige examen waar hij na een wed-denschap aan deelnam, leverde hem 2 op 60 op. Het kon de jongeman met de lange haren niet deren, want hij had al lang uitgemaakt dat hij architect zou worden. “Ik wou tekenen. Achteraf bekeken past het vak mij als gegoten omdat alles draait rond het drieluik concept, samenwerking en realisatie. Ik ben een teamspeler par excellence.”Voor die architectenopleiding schreef hij zich in aan de Aca-démie in Brussel. “Een sublieme keuze, want ik belandde in het deel van Brussel waar alles gebeurde, omringd door het getik van de beeldhouwers en de terpentijngeur van de schil-ders.”

Over crisistijden en aannemer spelenToen de jonge Deleuze in 1979 de Académie verliet, belandde hij met twee voeten middenin een turbulente economische crisis. “Het is misschien de visie d’un vieux con, maar wie vandaag gewaagt van een crisis, weet niet waarover hij het heeft. Er was werkelijk niets te doen. Ik heb mij dan maar ingeschreven voor een overheidsexamen, mede omdat vrien-den mij wat provoceerden met mijn diploma uit een sjieken- »

“Ik ben een stadsmens pur sang die actie, licht en musea rond zich nodig heeft. Vooral havensteden trekken mij aan. De traagzaamheid van een bootreis maakt mij lyrisch, net zoals de voorbij zoevende landschappen in een trein.”

In Gennevilliers ontwikkelde Art & Build mee het masterplan voor het bedrijventerrein. Door de inplanting van de gebouwen ontstaat er een modulair

patroon, met een sterke visuele harmonie dankzij het netwerk van lege en bebouwde ruimtes.

DIM

EN

SIO

N

08

@HOME

een twaalftal medewerkers, met als specialisatie erfgoed. “Te klein voor een professionele organisatie. Ik wou mij niet lan-ger bezighouden met de betaling van de huur en de lonen en de aankoop van wc-papier en fotokopiepapier. Het gedeelte erfgoed was ook te groot. Françis en ik vonden allebei dat onder patrimoine en péril ook het erfgoed van morgen res-sorteert dat vandaag niet wordt gebouwd, maar het aandeel aan hedendaagse opdrachten bleef te klein. Toen we de res-tauratie van de kerk van Laken toevertrouwd kregen, ben ik eruit gestapt.”De scheiding was paradoxaal genoeg aartsmoeilijk én poep-simpel. “Dankzij Françis’ gevoel voor humor hebben wij in ruim 15 jaar geen enkel conflict gekend. De lopende dossiers waren snel verdeeld, maar wat met de aandelen van de nv? Na veel vijven en zessen stelde Françis, een eminente kok, voor dat hij zou koken, ik voor de wijn zou zorgen en we die avond tot de finish zouden gaan. Toen we om 4 uur ’s ochtends nog geen vergelijk hadden, heb ik de knoop door-gehakt: Françis, geef me een symbolische euro en alles is ge-regeld. Hij dacht dat het een joke was, aarzelde even, diepte een euro op uit zijn zak en legde die op tafel, in de veron-derstelling dat ik in lachen zou uitbarsten. Ik heb de euro genomen, heb hem het beste gewenst en ben buiten gegaan als een vrij man.”

Over de meerwaarde van de architectWe schrijven 2001. Art & Build, waarmee Deleuze en Metzger net een project achter de rug hadden, stelde Deleuze voor om hun bureau te vervoegen. Dat zinde hem wel, zeker toen hij hoorde dat het niet als projectleider maar als partner was. “De elf vennoten nemen alle beslissingen gezamenlijk. Er is één belangrijke spelregel: je mag nooit neen zeggen. Als ie-mand iets voorstelt, moet je argumenteren waarom je het an-ders ziet. Daardoor worden ideeën sterker en beland je nooit in een meerderheid/minderheid scenario.”Opmerkelijk is dat het internationale Art & Build niet actief is in Vlaanderen. “Nochtans zou ik dolgraag eens een project in Antwerpen doen. Het mag iets kleins zijn, een frietkot zeg maar. Maar Franstaligen komen niet aan de bak in Vlaande- »

Binnenkort gaan wellicht de werken van start voor ‘Just Under The

Sky’, een shoppingcentrum op de site van de vroegere Godinfabriek,

ten noorden van Brussel. Het project moet de aanzet geven tot de

ontwikkeling van een nieuwe wijk aan het water en tot een herople-

ving van de verpauperde buurt.

Op de universiteitscampus Sart-Tilman in Luik realiseerde Art & Build in samen-

werking met het Bureau d’Architecture Malherbe een nieuw universiteitsrestau-

rant. Duurzaamheid en energiezuinigheid stonden centraal in het ontwerp.

In Montpellier zette Art & Build de stedenbouwkundige krijtlijnen uit voor de

ecowijk ‘Pierres Vives’ en voor de ontsluiting en ontwikkeling van het aangren-

zende gebied. Naast ecologische aandachtspunten zoals biodiversiteit, energie-

efficiëntie, biologische behandeling van afvalwater en de nabijheid van openbaar

vervoer krijgen ook functionaliteiten zoals wonen, werken, sport, cultuur en

geschiedenis er een prominente plaats. Kantoren, winkels, ontspanningscentra,

pleinen, promenades en een gevarieerd aanbod van ruim 700 woningen moeten

de mix aan functies vorm geven. Een blikvanger in de buurt is alvast de ‘Pierres

Vives’ mediatheek, een architecturaal icoon van Zaha Hadid.

© Q

uick

It©

Qui

ckIt

© B

RIS

ON

wow!wood on walls by cras schaafwerk voor gevelconcepten

gevels in houtuit eigen productie - ook met afwerking

planchettes - sidings - shingles - lattengevels - voorgemonteerde panelenVraag naar de nieuwe brochure in één van de 12 Cras vestigingen. Alle info op cras.be

WOW_Dimension_mei2013.indd 1 4/15/2013 5:35:47 PM

DIM

EN

SIO

N

10

@HOME

ren en Vlamingen niet in Wallonië. Die kerktorenmentaliteit speelt de architect parten, net zoals het gebrek aan respect voor zijn meerwaarde. In Belgische businessplannen wordt het ereloon van de architect dikwijls als een minwaarde voor de marge opgenomen. In Frankrijk ligt dat helemaal anders. Voor een wedstrijd naar aanleiding van de bouw van een nieuw ziekenhuis van 180 miljoen euro in Toulouse, kre-gen de vier geselecteerde ploegen elk 500 000 euro. In ruil moesten ze zich engageren voor een becijferde totaaloplos-sing met inbreng van alle experts: architecten, ingenieurs, programmateurs, economisten et cetera. Voor een ziekenhuis van eenzelfde budget was er in België in totaal 125 000 euro beschikbaar voor acht deelnemende teams. Hoe kun je dan hetzelfde antwoord krijgen? Nochtans wordt de kloof tussen programma en budget alleen maar groter als je in de begin-fase beknibbelt op de centen. 180 miljoen euro dijen dan al snel uit tot 250 miljoen. Bij discussies over ons ereloon zeg ik altijd: mijn onderneming moet op het einde van de maand alle medewerkers en kosten betalen. Ik overtuig gemakkelijk mijn gesprekspartner met de boodschap: Als ik er niet eens in slaag mijn eigen belangen en kunnen te verdedigen, waarom zou u dan uw belangen aan mij toevertrouwen? Architecten moeten dat argument wat vaker gebruiken.”

Over zijn reis naar AntarcticaIntussen geeft hij ook les aan de faculteit Architectuur van de ULB, de samenvoeging van Horta en La Cambre. “Ik geef mijn studenten mee dat ze zich altijd zelf een oordeel moeten vor-men. Neem nu duurzaamheid. Binnen Art & Build is dat een belangrijk expertiseterrein, maar het mag geen godsdienst worden. Je moet er altijd op toezien dat het goed gefundeerd blijft. Vandaar dat ik mijn studenten opdrachten geef als ti-tel ‘Eco-quartier = bullshit?’. Met een vraagteken, want daar gaat mijn pedagogie altijd mee gepaard. Ik hou niet van luid-ruchtige uitroeptekens en van mensen die de waarheid in

pacht hebben. De studenten van vandaag zijn de architecten van 2050 die dan met nieuwe oplossingen moeten komen. Daarom moet het onderwijs hen vandaag de ruimte geven om aan onderzoek te doen, nu dat nog mogelijk is zonder conse-quenties voor het publieke domein of voor de portemonnee van de opdrachtgever. Alleen via wat ik het protocol des er-reurs noem, kun je het kennisveld bijspijkeren of, liever nog, verruimen.”Een boeiende verkenning inzake duurzaamheid is +H³, een

Uitgangspunt van het project + H ³ is het onderzoek naar innovatieve,

betaalbare en ecologisch verantwoorde woonoplossingen die aanslui-

ten bij het Cradle-to-Cradle paradigma. Een mogelijk alternatief zijn

geprefabriceerde houten constructies die gestapeld worden tot een

flexibel gebouw met recycleerbare elementen.

© A

rt&

Bui

ld

Ecoquartier ‘Waterwalk’, een vrijblijvende denkoefening voor de stad Brus-

sel, is uitgewerkt als een masterplan met ecologische woningen, scholen,

een crèche, een cultuurcentrum, kantoren, stadsindustrie en een verkeers-

vrije kanaalzone voor wandelaars.

DIM

EN

SIO

N

11

@HOME

modulair en betaalbaar woningbouwconcept dat Art & Build ontwikkelde in samenwerking met het Franse Dumez Vinci. Het gaat om modules in C2C-gecertificeerd hout die op een termijn van 30 jaar meer energie produceren dan ze tijdens de productie, bouw en gebruiksfase hebben opgeslorpt. Het concept is geschikt voor nieuwe gebouwen en voor uitbreidin-gen op bestaande constructies, bijvoorbeeld leegstaande kan-toorgebouwen. “Aanvankelijk dachten we aan een concept in karton, maar dat hield geen stand. Het heeft me wel een reis naar Antarctica opgeleverd. Voor Alain Hubert, een goede vriend, had ik een uitbreiding van zijn woning getekend in ruil voor een voordracht voor onze belangrijkste klanten. Hij was heel tevreden over die ingreep en belde mij op 24 decem-ber 2004 om het resultaat te komen bekijken. Terwijl we een koffie dronken, zei hij: ik zou je iets willen voorstellen, maar het is heel speciaal en waarschijnlijk ga je neen zeggen. Bleek dat hij mij wou vragen om het concept en de inplanting van zijn Antarcticabasis te begeleiden. Ik ben met hem naar An-tarctica geweest, waar ik bij -18°C in een eenpersoonstentje heb geslapen met de dichtstbijzijnde buur op 600 kilometer. Uniek! Bedoeling was de basis in karton te bouwen, wat per-fect kon gezien de lage luchtvochtigheid daar. Jammer genoeg is van dat laatste niets in huis gekomen, maar ik ben toch maar op Antarctica geweest. Dat zijn de mooie geschenken van het leven.”

Over geld verdienen en geschenken gevenEn belangeloze geschenken zijn belangrijk, weet Luc Deleuze. Neem nu de Waterwalk. Een van de connecties in het adres-

Art & Build mocht op de vastgoedbeurs Mipim in Cannes al ettelijke

awards mee naar huis nemen. Het prestigieuze administratieve

gebouw van de Raad van Europa in Straatsburg werd bekroond met

een Mipim Award 2008

Voor het terrein van de Université Libre de Bruxelles ontwikkelde Art & Build

een re-urbanisatieproject met een mix van woningen en kantoren. Die zullen

tevens voor een continue activiteit op de universitaire campus zorgen.

In Andenne staat Art & Build in voor de vernieuwing van het stadscentrum en de

realisatie van de ecowijk ‘Promenade des Tilleuls’.

© B

RIS

ON

© A

rt&

Bui

ld

“Geld verdienen is niet goed of niet slecht. Hoe je het verdient en wat je ermee doet, dat is belangrijk.”

© A

rt&

Bui

ld

»

DIM

EN

SIO

N

12

@HOME

senboekje van Luc Deleuze is de groep Mestdagh, gekend van de supermarkten en van het shoppingcomplex Just Under The Sky (JUST). “Carl Mestdagh vroeg ons om hem te helpen bij de voorbereiding van dat project. Die vraag is uitgegroeid tot een dossier dat momenteel klaar staat voor uitvoering. Ik heb Carl overtuigd om binnen het budget van JUST een be-drag vrij te maken voor een onderzoek van de grotere omge-ving. Je zit daar in een geheel van 30 hectare met de vroeg-markt die vroeg of laat elders zal worden ondergebracht. Wat doe je dan met zo’n terrein? Vrijblijvend hebben wij de Waterwalk aangeboden aan de stad Brussel, een masterplan met ecologische woningen, scholen, een crèche, een cultuur-centrum, kantoren en stadsindustrie. De auto’s hebben we achter de spoorweg geschoven, zodat de dijk naast het kanaal vrij kwam voor wandelaars. De industrie fungeert als buffer tegen de spoorweg en wordt ontsloten met de trein, de auto en het water via havenkranen die over rails de verbinding naar het kanaal leggen. De verwarmingsleidingen voor JUST,

die de warmte van de huisvuilverbrandingsoven in Neder-Over-Heembeek naar het shoppingcentrum brengen, zijn al afgestemd op een dergelijke uitbreiding. Een mooi voorstel, toch? Zonder iets te claimen, want als de stad morgen een projectvraag uitschrijft, staan we net als iedereen blanco aan de startlijn.”Intussen beweegt hij zich volop in de wereld van het grote geld. Hoe kijkt hij daar tegenaan? “Geld verdienen is niet goed of niet slecht. Wat telt, is hoe je dat geld verdient en wat je ermee doet. Alles draait om publieke verantwoordelijkheid en financiële legitimiteit. Als je die samenbrengt, ga je voor-uit. In het ideale scenario kom je dan tot publieke legitimiteit en financiële verantwoordelijkheid.”

www.artbuild.euRedactie: Colette Demil & Staf Bellens

In het universitair ziekenhuis in Toulouse werd in de centrale kern

van het complex een aantal medische diensten ondergebracht,

waaronder een spoed- en reanimatieafdeling. De nieuwe toegangs- en

inkomzone van het gebouw versterkt de identiteit van het gebou-

wencomplex, fungeert als verbindingselement en vergemakkelijkt de

circulatie van bezoekers die het openbaar vervoer gebruiken.

© Q

uick

It

De nieuwe hoofdzetel van de groep Chèque Déjeuner in het Franse Gennevilliers

werd bekroond met de Mipim Award 2011. Het energiezuinige complex, goed

voor 30 000 m², is opgebouwd uit een reeks volumes op palen, gegroepeerd rond

een atrium van 6 bouwlagen. De constructie op palen en de waterpartijen rond

het gebouw vormen een beschermende barrière in het overstromingsgevoelige

gebied.

© B

RIS

ON

Art & Build werd in 1989 opgericht door Pierre Lallemand, Philippe Van Halteren, Isidore Zielonka en Marc Thill, van wie de laatste drie nog altijd aan boord zijn. Vandaag telt het bureau 11 vennoten en circa 100 medewerkers, verspreid over vestigingen in Parijs, Toulouse, Straatsburg en Brussel. “Elke vestiging staat onder supervisie van een vennoot. Het gros van het werk, zeker het ontwerpen, gebeurt in Brussel.” Art & Build realiseert een aanzienlijk deel van zijn omzet in het buitenland, vooral dan in Frankrijk. “Waar we geen vestiging hebben, gaan we een alliantie aan met plaat-selijke bureaus die het culturele sap kennen en de juiste connecties hebben en instaan voor de verwezenlijking. Omgekeerd werken wij in Brussel geregeld samen met internationale architecten, waarbij wij dan de verwe-zenlijking op ons nemen.” De belangrijkste expertise-terreinen zijn gezondheid en laboratoria (36% van de omzet in 2012), kantoren (26%), residentieel (16%) en retail (14%).

Duurzaam bouwen, een globaal conceptDe mens leeft in een wereld van voortdurende veranderingen, die op hun beurt beïnvloed worden door zijn eigen gedragingen. Hij woont in huizen of appartementen,... werkt in kantoren en fabrieken,... maakt gebruik van de infrastructuur voor zijn ontspanning en verplaatst zich zodanig dat zijn impact op het milieu zo beperkt mogelijk blijft. Duurzaam bouwen houdt rekening met de mens in deze algemene context en al deze parameters.

Zo wordt de constructie van gebouwen bekeken in functie van :

• ligging om verplaatsingen te beperken

• orientatie van het huis om natuurlijke energiebronnen te benutten

• compactheid, want hoe compacter een gebouw hoe minder energie het verbruikt

• integratie in zijn natuurlijke en bebouwde omgeving

• materiaalkeuze met de klemtoon op lokale beschikbaarheid, recycleerbaarheid, en minimaal energieverbruik bij de fabricatie

• energie- en waterconsumptie tot een minimum beperken en gebruik maken van hernieuwbare energiebronnen.

• interieurcomfort

De kwaliteiten van beton voor duurzaam bouwenWeerstaat aan de tand des tijds

Beton - robuust en onverweerbaar - beschermt uw patrimonium en garandeert zijn overdracht op uw nakomelingen.

Natuurlijk en gezond

Beton wordt lokaal geproduceerd op basis van natuurlijke materialen zoals kalksteen, zand en water, die in onze gewesten in overvloed aanwezig zijn. De productie van beton vereist bovendien erg weinig energie (grijze energie).

Vernieuwend en esthetisch

Beton biedt heel wat creatieve mogelijkheden voor gedurfde, opvallende architectuur, zowel binnen (meubilair, vloeren van gepolijst beton, plafonds in zichtbeton), als voor buiten-toepassingen (uitgewassen beton, printbeton,...). Beton maakt bovendien de perfecte integratie van het gebouw in zijn omgeving mogelijk. Beton is 100% recycleerbaar en kan geproduceerd worden met alternatieve en/of gerecycleerde materialen.

Economisch tijdens bouw én gebruik

Vergeleken met andere bouwmaterialen is beton erg kostvriendelijk bij aankoop. En dankzij zijn sterke thermische inertie is het uitermate geschikt voor lage-energie- en passiefgebouwen. Bovendien heeft beton erg weinig onderhoud nodig.

Biedt thermisch comfort en weergaloze akoestiek

De indrukwekkende massa van beton zorgt voor koelte in de zomer. ‘s Winters neemt beton warmte op en geeft die langzaam terug wanneer het gebouw afkoelt. Op deze manier regelt het op natuurlijke wijze de binnentemperatuur en bezorgt de woning een aangenaam levenscomfort.

Beton, betrouwbare pijler voor duurzaam bouwen

Vraag een volledige documentatie op www.holcim.be

HOL_00_0016_Annonce_Negociants_230 x 297.indd 1 11/04/13 14:10

DIM

EN

SIO

N

14

REPORTAGE

Het eisenpakket van XLBoom resulteerde in een concreet programma voor logistiek met onder meer een in- en uitvoer-zone, kantoren, een personeelsruimte en een showroom. Dit geheel werd ingeplant op een ruim bemeten bedrijfsterrein in Wijnegem, een hoekperceel met een oost en zuidwest oriën-tatie, en resulteerde in een gebouw met 3 gevels en 1 wacht-gevel. Door de schakeling van de hoge loods met de laadkaai, de kantoren op 2 niveaus en de showroom op de verdieping ontstaat een volumespel.

Streepjescode rekening houdend met de designactiviteit van het bedrijf wou BOfA-architects uit Sint-Genesius-rode een referentiegebouw realiseren. Er werd geopteerd voor een architecturaal sterk ogend, tijdloos zwart gebouw. Een nieuwe gevelbeplating, oor-spronkelijk bedoeld als horizontale dakbeplating werd bij dit project voor de eerste maal verticaal geplaatst. Dit resulteert in een zeer diepe rainure en een lichtspel op de zwarte gevel. Voor de kantoren werd er gekozen voor een volledig glazen gevel. Deze is voorzien van een voorzetwand met lamellen van Duco, gespecialiseerd in natuurlijke ventilatie- en zonwering-systemen. Ook deze werden verticaal en onder variabele hoek geplaatst, en doen denken aan een streepjescode.

Functionele eyecatcher De ellipsvormige lamellen werden in verschillende maatvoe-ringen (150-200-300) verticaal voor de gevel gemonteerd en vormen op die manier een visuele eyecatcher. De toepassing

van deze DucoSun Ellips architecturale zonwering zorgt niet enkel voor een esthetische meerwaarde. In hedendaagse architectuur worden steeds vaker volledige gevels in glas opgetrokken. Dat kan er echter ook voor zorgen dat de bin-nentemperatuur tijdens de warme zomermaanden hoog kan oplopen. Door deze buitenzonwering toe te passen krijgen de zonnestralen de kans niet om rechtstreeks de binnenruim-te op te warmen. De opwarming van het gebouw wordt op een natuurlijke en energiezuinige manier tegengegaan en de koellast tot 30% verlaagd. DucoSun Ellips architecturale zonwering is verkrijgbaar met vaste of elektrisch verstelbare lamellen die ter plaatse in de draagconstructie - horizontaal of verticaal – worden gemonteerd. Een groot aantal hellings-hoeken is mogelijk, waardoor het systeem de ruimte optimaal kan beschaduwen, ongeacht de glasoppervlakte of waar de zon vandaan komt. De ellipsvormige lamellen zorgen voor een maximum aan diffuus daglicht.

Zwart gebouw, witte meubels Het gebouw van XLBoom bestaat uit een loft-kantoor en func-tionele kantoren met strakke witte - met het zwarte gebouw contrasterende - meubels. De werkplekken worden verlicht door middel van architecturale ledarmaturen die zowel de werkplek als het gebouw van buitenaf accentueren. Dit hoog-waardig geïsoleerd gebouw, met maximale natuurlijke lichtin-val, is voorzien van een ventilatiesysteem met nachtkoeling. www.duco.eu

DUCO Lamellen geven tijdloos zwart gebouw speels karakter

In het kader van haar groeiactiviteiten opteerde XLBoom, een bedrijf dat eigentijdse woonaccessoires ontwikkelt en produceert, voor een architecturaal sterk ogend, tijdloos zwart gebouw, naar een ontwerp van het architectenbureau BOfA-architects. Ellipsvormige lamellen van Duco Ventilation & Sun Control, in verschillende maatvoeringen verticaal voor de gevel gemonteerd, zorgen voor een speels effect.

TECHNIEK

DUCO Lamellen geven tijdloos zwart gebouw speels karakter

EXPERTISEEXPERTISEEXPERTISEEXPERTISE VAKWERK BEGINT MET SAMENWERKEN.

Hoe groot of klein uw

schilderproject ook is, bij Sikkens

staat u er nooit alleen voor. Als

professionele partners brengen

wij uw expertise, onze produc-

ten en services bij elkaar. Of

het nu gaat om de keuze tussen

zijdeglans of hoogglans. Of

om kleuradvies of technische

ondersteuning. Samen werken

we aan ideeën en oplossin-

gen. Want een project tot een

perfect einde brengen, begint

met samenwerken. Kijk voor onze

services en al onze producten op

www.sikkens.be

lastenboek_expertise_NL_230x297.indd 1 27/03/13 09:48

DIM

EN

SIO

N

16

TECHNIEK

Werken met een prestatiebestek Het traditionele beschrijvende of uitvoeringsbestek legt vast met welke materialen en bouwtechnieken een gebouw moet worden opgetrokken. Maar het prestatiebestek geeft alleen de prestatie-eisen weer, zeg maar de kwantificeerbare kenmerken en kwaliteiten waaraan de levering moet voldoen. Die eisen kan de aannemer op een vrije manier vertalen in technische oplossingen. Zo krijgt hij ruimte om innovatieve producten en technieken te gebruiken.

Prestatiebestekken zijn in België nog grotendeels onontgon-nen terrein. Dat heeft onder andere te maken met de wet en regelgeving die leidt tot een sterke scheiding tussen ontwerp en uitvoering. Ook de markt wakkert het gebruik van pres-tatiebestekken niet meteen aan, gezien het beperkte aantal grote bedrijven, het gebrek aan vaste samenwerkingsverban-den en de opdrachtgevers die amper vertrouwd zijn met het fenomeen.Architecten staan over het algemeen eerder weifelend tegen-over het prestatiebestek, maar beseffen dat de groeiende im-pact van PPS-projecten en formules als DB(FM) de stap naar prestatiebestekken induceren. DIMENSION sprak met twee architectenbureaus over hun ervaring met prestatiebestek-ken en hun visie of vragen.

Voor de gemeente De Pinte en Artes Projects tekende de vereniging

van studiebureaus ‘ABSCIS - PROVOOST - INGENIUM - ASSET’ voor

de studie en herinrichting van het kasteelpark Viteux. Het PPS-

project, toegewezen via een Open Oproep, omvat onder andere de

bouw van 28 nieuwe appartementen voor levenslang wonen, de

renovatie en herbestemming van het kasteel en bijgebouw, de

renovatie en heraanleg van het park en de publieke ruimte en

de bouw van een ondergrondse parkeergarage.

Andere vragenElke aanpak is natuurlijk anders, maar meester Christophe Lenders (GSJ advocaten) ziet in het algemeen vooral mogelijke problemen met de Orde. Naast de volledige opdracht legt het reglement van beroepsplichten bij-voorbeeld ook het opmaken van meetstaten op. Prestatie-bestekken zijn daarmee strijdig. Bovendien suggereert een recente uitspraak van het Hof van Cassatie dat dit reglement de facto deel uitmaakt van de wet.Ook voor de opdrachtgever kunnen prestatiebestekken volgens meester Lenders moeilijkheden creëren. Weet die opdrachtgever exact wat hij wil? Wordt dat voldoende expliciet opgenomen in het prestatiebestek? Voldoet de omschrijving van de prestaties om tot de gewenste functi-onele eisen en kwaliteit te komen? Kan de opdrachtgever de samenwerking beëindigen als het fout loopt? Onder welke voorwaarden?

DIM

EN

SIO

N

17

TECHNIEK

Prestatiebestekken roepen veel vragen op, vindt ingenieur-architect Pieter De Smet van ABSCIS Architecten. Zelf is hij er niet meteen een pleitbezorger van, maar ABSCIS is er wel intens mee bezig. “Ofwel doe je mee en streef je naar crea-tieve opdrachten, ofwel zet je jezelf buiten de markt. Want die laatste evolueert onvermijdelijk in de richting van DBFM-opdrachten, PPS-projecten en prestatiebestekken. Dus kun je beter uitzoeken hoe je daar in de praktijk het best mee om-springt.” Wij vatten zijn visie samen in vijf vragen.

1. Heeft het prestatiebestek wel een meerwaarde?“De basis van een prestatiebestek is eigenlijk een oplijsting van normen. De vraag rijst wat de praktische waarde daar-van is. Ook bij een klassieke aanbesteding moet de architect voldoen aan die normen, maar dan geeft hij wel meteen een oplossing aan. Bij een prestatiebestek moet de aannemer - meestal op korte termijn – zelf een oplossing zoeken. De kans dat die niet optimaal is, is reëel gezien de tijdsdruk. Geregeld vraagt de aannemer dan ook aan een ontwerpbureau of zij beschikken over een technisch concept en een meetstaat. Het verschil met een klassieke aanbesteding wordt zo uitgegomd, behalve dat de architect niet voor de opdrachtgever maar voor de aannemer werkt en dus met diens randvoorwaarden – bijvoorbeeld uitsluitend nog budget – rekening moet hou-den. Het risico op een spreidstand tussen het oorspronkelijke architecturale concept en het technische concept wordt hier-door bijzonder groot. Dikwijls is de tijdsdruk ook heel groot, wat ten koste van de kwaliteit kan gaan. Kun je dan niet beter wat meer tijd in een geïntegreerd concept stoppen, de juiste randvoorwaarden stellen en voor het globale concept prijzen vragen die je veel gemakkelijker kunt vergelijken?”“Afhankelijk van de opdrachtgever en de opdracht kan een prestatiebestek natuurlijk zinvol zijn en de kwaliteit ten goede komen. Een mogelijk voordeel is dat een prestatiebestek de markt aanzet tot innovatie. Voor het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent hebben wij bijvoorbeeld het deelaspect schrijnwerk en beglazing in een prestatiebestek gestopt. De eisen inzake veiligheid - statische druk, uitbraak, doorboring - en bouwfysische performanties - brand, akoestiek, energe-tische randvoorwaarden en andere - waren zo streng dat de markt op het moment van dossieropmaak nog geen antwoord had. Daarom hebben we ons beperkt tot een beschrijving van de gewenste prestaties en de proeven, aangevuld met een esthetisch eisenpakket, en het aan de aannemer overgelaten om een oplossing te zoeken. Hij kan daarvoor gemakkelijker een samenwerking aangaan met een fabrikant dan wij. Hij kan de fabrikant immers garanderen dat die daadwerkelijk zal kun-nen leveren. Om de kostprijs van de ontwikkeling haalbaar te maken, moet het om een voldoende grote opdracht gaan of om een oplossing met een grote potentiële afzetmarkt.

Belangrijk is ook dat je met een enkele aannemer werkt als je een prestatiebestek opmaakt. Anders bestaat de kans dat de ene zich verschuilt achter de andere.”

2. Wordt het globale ontwerp niet verwaarloosd ten voordele van andere parameters?“Uitgaande van het programma van eisen en van de context bouw je in samenwerking met alle specialisten een geïnte-greerde visie op. Daarin vormen het architecturale en tech-nische concept één geheel. Bij een klassieke aanbesteding schrijf je al die parameters concreet uit. Je geeft bijvoorbeeld aan hoe de ruwbouwaansluitingen moeten gebeuren om te beantwoorden aan de epb-regelgeving.

Het architecturaal detail geeft hier antwoord op een archi-tecturaal en een technisch vraagstuk. Bij een prestatiebestek daarentegen wordt het technische luik gedeeltelijk losgekop-peld van de architecturale opdracht. De theorie wil dat de aannemer zo zijn technisch concept kan optimaliseren en via zijn contacten in de markt tot de meest interessante invul-ling kan komen. Maar je riskeert wel dat de aannemer meer rekening houdt met het budget of de planning dan met het architecturaal concept. Hij kan bijvoorbeeld materialen of technieken gebruiken die net voldoen aan de gevraagde pres-

CASE 1: ABSCIS Architecten

Via een architectuurwedstrijd in het kader van een PPS kreeg ABSCIS

Architecten het ontwerp van een duurzaam stadsplein met een onder-

grondse parking en een passief multifunctioneel gebouw in Mortsel

toevertrouwd. Het project wordt gerealiseerd volgens een DBFM-formule

door Van Roey-Dexia voor het Autonoom Gemeentebedrijf Mortsel.

Pieter De Smet: “Prestatiebestekken stellen de kerntaak van de architect ter discussie”

»

DIM

EN

SIO

N

18

TECHNIEK

taties en hem een grotere winstmarge opleveren. Of hij kan gaan voor andere, soms zelfs duurdere materialen omdat die sneller kunnen worden geleverd.”“Ook het architecturaal concept kan verloren gaan in een prestatiebestek. Waar je als ontwerper een massieve gevel in verlijmde zwarte baksteen in gedachten hebt, krijg je in ex-tremis misschien witte gevelplaten. Dat kun je opvangen door bijvoorbeeld alles wat zichtbaar is concreet te beschrijven of op zijn minst een aantal esthetische randvoorwaarden te stel-len. Maar op zeker ogenblik rijst de vraag wat dan nog de zin van het prestatiebestek is.”

3. Hoe gaan we om met onze aansprakelijkheid?“Als architect beland je geregeld in een grijze zone wat je aansprakelijkheid betreft. Hoe beoordeel je in het kader van een openbare aanbesteding de inschrijvingen van verschil-lende aannemers? Die hebben de vrijheidsgraad immers elk op hun manier geïnterpreteerd. Als je niet weet hoe de pre-cieze invulling verder zal verlopen en als de beschikbare tijd en technische informatie beperkt zijn, kunnen wij hoogstens een inschatting maken.”“Tijdens de uitvoeringsfase worden wij dan weer gecon-fronteerd met een compleet nieuw concept dat we moeten bestuderen en evalueren op basis van een minimaal aantal gegevens en binnen een korte tijdsspanne. Wij moeten frag-menten beoordelen zonder het hele plaatje te zien. In feite zouden we ons in de onmogelijkheid moeten verklaren om dat te doen. Maar dat kan niet gezien onze wettelijke verant-woordelijkheid en onze tienjarige aansprakelijkheid. Hier ligt nog werk voor de Orde en de beroepsverenigingen. We kun-nen alleen trachten de risico’s zo goed mogelijk in te schatten en afwachten hoe men de komende tien jaar juridisch met

deze materie zal omgaan. Hetzelfde geldt overigens voor de aannemer en de opdrachtgever. Die nemen natuurlijk ook de nodige risico’s.”

4. Beseft de bouwheer de gevolgen van werken met een prestatiebestek?“De bouwheer is er zich niet altijd van bewust dat hij de ar-chitect een deel van de opdracht uit handen neemt. Boven-dien wenst de bouwheer grotendeels dezelfde garanties in-zake kwaliteit en budget als bij een klassieke aanbesteding. Terwijl een bureau dat over de gepaste instrumenten beschikt bij een klassieke aanbesteding het budget in elke fase kan opvolgen, kun je bij een prestatiebestek geen exacte begro-ting maken omdat alle keuzes nog niet vastliggen en er geen meetstaat is.”

5. Waarom spelen we onze unique selling proposition niet beter uit?“Opdrachtgevers grijpen soms naar een prestatiebestek omdat ze meer vertrouwen hebben in de knowhow van de aannemer dan van de architect, en omdat ze denken zo het budget beter te beheersen. Ik ben ervan overtuigd dat dit niet zo is. Concipiëren, onze core business, is een stiel apart. Noodzakelijk is wel dat je de nodige kennis opbouwt en op de hoogte bent van de laatste normeringen en ontwikkelingen. Dat kan perfect in een groot bureau waarbinnen je de tijd uittrekt om een team van specialisten te vormen. Daarom mo-gen we nooit stoppen bij alleen maar het creatieve ontwerp en de rest uit handen geven, bijvoorbeeld via een prestatiebestek. Het behoort tot de kern van onze opdracht om het to-tale bouwproces te bewaken. Daarbij streven we maximaal de conceptuele en esthetische kwaliteit zowel als de technische en functionele kwaliteit na, binnen het gestelde programma van eisen en het beschikbare budget. Van zodra wij een deel-aspect uit handen moeten geven, komt bovendien onze aan-sprakelijkheid in het gedrang. Prestatiebestekken, net als de laatste ontwikkelingen inzake DBFM en PPS, stellen de kern-taak van de architect ter discussie. Deze systemen zijn veeleer ontstaan vanuit een budgettaire bezorgdheid dan vanuit het oogpunt van kwaliteitsbewaking. Het extreem moeilijke even-

wicht tussen kwaliteit en budget is enkel te vinden in een doordacht geïntegreerd globaal concept. Dit ontwikkelen vraagt een filosofische benadering die je best niet zomaar aan de markt overlaat.”

Ingenieur-architect Pieter De Smet (ABSCIS Architecten)

Via een architectuurwedstrijd kreeg de tijdelijke handelsvereniging

‘Algemene Bouw MAES / VAN ROEY - ABSCIS - TECHNUM’ het ontwerp

en de bouw toevertrouwd van het jeugdhostel ‘De Ploate’ in Oostende.

Het PPS-project wordt gerealiseerd volgens een DBF-formule in

opdracht van Toerisme Vlaanderen.

»

HO

ME

OF

OXY

GEN

We inspire at www.duco.eu [email protected] - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 66 - fax +32 58 33 00 67

Het ideale huwelijk, geïllustreerd door het

boeiende samenspel van houten lamellen in

een aluminium schuifpaneel. De lamellen

worden onzichtbaar bevestigd binnen het

DucoSlide LuxFrame kader. De panelen

kunnen zowel helemaal voor het raam als

volledig uit het zicht geschoven worden.

DucoSlide WoodHout en aluminium in een boeiend samenspel

GRUNDFOS SOLOLIFT2en sanitair wordt overal mogelijk…

http://moderncomfort.grundfos.com

sololift2 end-user ad 230x142 NL.indd 1 13/01/2012 12:06:05

DIM

EN

SIO

N

20

TECHNIEK

rDBM Architecten & Adviseurs (CONIX Architects en rDBM Architecten & Adviseurs hebben ondertussen bekendgemaakt dat ze de krachten bundelen onder de naam CONIX rDBM, nvdr), een bureau met vestigingen in Antwerpen, rotterdam en Terneuzen, heeft voor grootschalige en/of complexe pro-jecten een aanpak ontwikkeld die ze risicomijdend bouwen hebben gedoopt. Daarin bekleedt het prestatiebestek een belangrijke plaats. Het bureau start met een onderzoeksfase die resulteert in een kwaliteitsplan. Dat plan omvat de ge-wenste prestaties, eventuele randvoorwaarden, het budget en de uitvoeringstermijn. Het fungeert als juridisch kader voor de aanbesteding en het contract met de uitvoerders. In een volgende fase schuiven alle benodigde partners mee aan de tafel om samen een geïntegreerd concept te maken. De oplos-singen die hierbij uit de bus komen, worden vastgelegd in een functioneel bestek. Daarna kan de uitvoering van start gaan.

1. De onderzoeksfaseArchitect Frederik Jacobs, vennoot van rDBM: “Door te fo-cussen op prestaties, vermijd je de val van vooringenomen standpunten en oplossingen en kom je tot creatieve oplos-singen. Zeker wat de technische aspecten van een project betreft. Je gaat ook bewuster om met kwaliteit. De opdracht-gever krijgt via indringende vragen meer inzicht in details, wat het hem gemakkelijker maakt om zijn middelen in te zet-ten waar hij dat echt wil. Daardoor komt de kwaliteit meer in evenwicht met de vraag.”De aanpak vergt wel een zekere schaal en complexiteit, ge-zien de energie die de onderzoeksfase en de kwaliteitsplan-nen opslorpen. “De onderzoeksfase is arbeidsintensief. Alleen al het budget begroten zonder specifieke oplossingen te ken-nen, doe je niet snel even. In Nederland werken we daarvoor samen met gespecialiseerde bouwkostenbureaus.”Even essentieel is de kwaliteit van de kwaliteitsplannen. “Het prestatiebestek moet sluitend zijn om risico’s te vermijden. In onze kwaliteitsplannen vertrekken wij vanuit het gewenste aantal lokalen en nuttige vierkante meter. We beschrijven welke prestaties de klant nodig heeft en welke de randvoor-waarden zijn, bekeken vanuit verschillende dimensies. Voor de elektriciteit heb je bijvoorbeeld de prestaties voor een bepaalde ruimte, maar evengoed voor de afzonderlijke ele-menten en voor de clustering met andere zaken. Wij maken daarvoor gebruik van een databasesysteem. Dat willen wij op termijn uitbreiden met een grafische component, zodat je dan een getekend model kunt controleren. Als de opdrachtgever

om een of andere reden zweert bij een bepaalde oplossing of die net niet wil, nemen we die wens op als randvoorwaarde. Zo bepalen wij gradueel de vrijheid die de uitvoerder heeft om de gewenste prestaties in te vullen. Wat het beeld betreft, omvat het kwaliteitsplan alleen een structuurontwerp. Dat geeft een richting van ontwerp aan die gedeeltelijk wordt be-paald door stedenbouwkundige voorschriften of in Nederland door de welstandscommissie.”

2. De aanbestedingOp basis van het kwaliteitsplan wordt aanbesteed. “Meestal maken wij een preselectie van aannemers. Daarbij houden wij rekening met hun knowhow en met de partners die ze aanbrengen. Dat aannemers beschikken over eigen inge-nieurs stabiliteit kan bijvoorbeeld een voordeel zijn. Samen

CASE 2: RDBM Architecten & Adviseurs

Frederik Jacobs: “Door te focussen op prestaties kom je tot creatieve oplossingen”

Het sport- en gemeenschapscentrum Haestinghe in Tholen omvat een

sportzaal voor clubs en gemeenschapsonderwijs, een jeugdruimte, een

muziekzaal, een grote zaal met keuken en ondersteunende lokalen

zoals lesruimte, foyer, EHBO en docentenruimte. Op basis van een kwa-

liteitsplan van RDBM Architecten & Adviseurs werden in bouwteam het

voorontwerp en definitief ontwerp uitgewerkt.

Voor Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en Stichting Woonzorg West

Zeeuws-Vlaanderen realiseerde RDBM Architecten & Adviseurs in

Breskens volgens de formule risicomijdend bouwen een nieuw woon-

zorgcentrum met zorgboulevard.

DIM

EN

SIO

N

21

TECHNIEK

kunnen ze immers gemakkelijker op zoek gaan naar de eco-nomisch meest interessante oplossing. De architect noch de klant heeft er baat bij dat er te veel beton of staal in een project zit, integendeel. De kost die daar wegvalt, kan elders worden gebruikt ter optimalisatie. En de superviserende in-genieur stabiliteit kijkt er wel op toe dat de veiligheidsmarges worden gerespecteerd.”“Om de concurrentie te laten spelen, laten wij de aannemers de vrijheid om onder het vastgelegde budget te bieden, eventueel met een ondergrens, of om andere zaken naar voor te schui-ven zoals de uitvoeringstermijn. Soms werken wij ook met opties voor prestatie-eisen die volgens ons niet in evenwicht zijn met het budget, maar waarvoor bepaalde aannemers misschien toch een creatieve oplossing in petto hebben. Zo kregen we voor een school in Nederland een CO2-gestuurde HVAC-installatie voor nagenoeg de prijs van een gewone in-stallatie. Om de inschrijvingen vergelijkbaar te houden, blij-ven die opties wel beperkt. Op voorhand leggen we met de op-drachtgever vast waaraan hoeveel punten worden toegekend bij de aanbesteding: prijs, tijd, opties, andere elementen.”

3. Het bouwteamAls volgende stap wordt het conceptteam samengesteld dat het integrale ontwerp maakt, tot en met het uitvoeringsplan. “Het is een verrijking om samen een gebouw in elkaar te en-gineeren, en elkaars knowhow niet tegen elkaar te gebruiken zoals het op klassieke werven jammer genoeg nog te dikwijls realiteit is, zeker als het om een openbare aanbesteding gaat. Net doordat niets vastligt, creëer je kansen. Voor een project in Nederland kwam de aannemer aandraven met aangespan-nen vloerplaten die een heel grote overspanning mogelijk maakten. Hij had daarin net veel studie gestoken in het kader van een ander project. Zo kom je tot vooruitstrevende tech-

nieken die je via een traditioneel bestek hoogstwaarschijnlijk niet vindt. In Nederland leggen wij ook nooit vast of we kiezen voor een staalconstructie, prefab of gietbeton, omdat precies op dat terrein de specialisatie van een aannemer een groot verschil kan uitmaken inzake tijdswinst.”“Als alle keuzes zijn gemaakt, leggen we dat vast in een func-tioneel bestek dat deel uitmaakt van het contract. Daarmee beschikken wij als architect meteen over een instrument om de controle op de uitvoering te doen. Omdat alle oplossingen gezamenlijk zijn onderschreven, zijn ze beter afdwingbaar en rijzen er op de werf veel minder discussies.”

4. De ervaringrDBM Architecten & Adviseurs heeft al een tiental projecten in Nederland uitgevoerd volgens het concept risicomijdend bouwen. Momenteel bereidt het bureau een project in Tienen voor. Daarin combineren ze sociale huisvesting met een woon-zorgcentrum. Het wordt meteen een pilootproject voor de VMSW. Die wil ervaring opdoen met de aanpak via prestatiebestekken. “Tot nu toe werkten wij meestal met één aannemer, wat de beste oplossing is. Soms drong de opdracht-gever aan op specifieke uitvoerders voor een bepaald onder-deel. Dat is niet altijd even gemakkelijk, maar het lukt wel. Een ander punt dat soms wat moeilijk ligt, is dat niet alle ingenieurs even happig zijn op een controlerende opdracht. Als we toch alles moeten narekenen, kunnen we even goed de volledige opdracht uitvoeren, is dan de reactie. Maar op het ingenieursbureau waar ik mijn stage heb gedaan, heb ik ondervonden dat het wel degelijk mogelijk is. De voorwaarde

Voor de Nederlandse gemeente Tholen bouwde RDBM Architecten &

Adviseurs volgens de formule risicomijdend bouwen een brede school

met twee basisscholen, een bibliotheekfiliaal, een kinderdagverblijf en

buitenschoolse opvang.

»

DIM

EN

SIO

N

22

TECHNIEK

Architect Frederik Jacobs (CONIx RDBM)

is dat je gebruik maakt van een goede methodiek. Onze aan-pak vergt ook een andere instelling van de partners. Zij moe-ten communicatief zijn en over voldoende zelfvertrouwen be-schikken. Minstens even belangrijk is de persoonlijke chemie. Met bepaalde mensen lukt het gewoon niet.”Wettelijk en deontologisch levert de aanpak geen vragen of bezwaren op, argumenteert Frederik Jacobs. “Wij hebben als architect een volledige opdracht en blijven conceptueel verantwoordelijk, althans in België. In Nederland ligt dat an-ders. Daar is de architect niet verantwoordelijk voor de ma-nier waarop de materialen onderling worden verwerkt, maar gaat de aannemer een resultaatsverbintenis aan. De klassieke driehoek aannemer – architect - opdrachtgever blijft overeind, wat wij trouwens als argument uitspelen bij onze klanten. Ook de verzekering verloopt als gebruikelijk, vermits onze aan-sprakelijkheid dezelfde blijft. Wel raden wij onze klant aan om een ABr met dekking van conceptuele fouten te nemen, zodat het bij eventuele problemen halfweg aan de verzeke-ringsmaatschappijen is om het dispuut te beslechten en de werf gewoon door kan lopen.”

5. De investeringDe aanpak betekent voor rDBM en fikse investering. “Wij hebben pas onze algemene voorwaarden laten omzetten naar Belgisch recht. Een hele klus, want in Nederland heb je bijvoorbeeld voor elk element een bepaalde garantie. Dat

is hier amper of niet gekend. We investeren ook in mensen, want de diverse stappen vergen elk een aparte specialisatie. Voor de onder-zoeksfase moet je geen ontwerp- talenten inschakelen. Die worden gegarandeerd ongelukkig.

Wij hebben in ons team architecten en ingenieurs die eerder ervaringen opdeden in andere sectoren, of andere spelers uit de bouwsector. Dat geeft een verbreding aan competenties en knowhow die goed van pas komt bij innovatieve formules.”“Onze knowhow stellen we ook ter beschikking als adviseurs. Eigenlijk is het hele verhaal zo van start gegaan. Een tiental jaar geleden hebben we het toenmalige Alcatel als adviseur begeleid bij het opstellen van hun dossier met prestatie-eisen voor een nieuw hoofdkantoor. Met dat dossier zijn ze naar ontwikkelaars gestapt. De opdracht werd toevertrouwd aan robelco en Jaspers-Eyers & Partners. Zelf hebben wij het interieur gedaan, opnieuw op basis van een prestatiebestek. Momenteel voeren we een soortgelijke opdracht uit voor het nieuwe hoofdkantoor van Barco in Kortrijk. Wij staan in voor de opmaak van het kwaliteitsplan,voor het interieur en de space planning. Dergelijke opdrachten worden door de ven-noten hier nauw opgevolgd omdat ze heel betrokken mede-werkers vergen.”

Redactie: Staf Bellens

Voor de Geestelijke Gezondheidszorg Westelijk Noord-Brabant

realiseerde RDBM Architecten & Adviseurs in Halsteren volgens de

formule risicomijdend bouwen een nieuw psychiatrisch verpleeghuis

en verzorgingshuis.

Bereik lagereU-waardes• Uitstekende thermische prestaties

• Perfect aansluitend tand & groef systeem aan de 4 zijden

• Prefab hoekpanelen voor nog betere detaillering

• Stevig en vormvast

• Specifi eke producten per toepassing

Hoog rendement PIR isolatie voor muur, dak en vloer

023

www.xtratherm.beMore than insulation.

®

Xtratherm_Ad_230x142_Dimension_NL.indd 1 11/01/13 09:26

Bereik lagereU-waardes• Uitstekende thermische prestaties

• Perfect aansluitend tand & groef systeem aan de 4 zijden

• Prefab hoekpanelen voor nog betere detaillering

• Stevig en vormvast

• Specifi eke producten per toepassing

Hoog rendement PIR isolatie voor muur, dak en vloer

023

www.xtratherm.beMore than insulation.

®

Xtratherm_Ad_230x142_Dimension_NL.indd 1 11/01/13 09:26

DIM

EN

SIO

N

24

REPORTAGE

In de loop van 2012 werd het architectenbureau A2D archi-tects uit Tervuren gecontacteerd door de sociale huisvestings-maatschappij ‘Elk zijn Huis’ uit Leefdaal met de vraag een dossier op te starten voor de dakrenovatie van 3 woonblok-ken. Meer specifiek diende de bestaande zinken dakbekleding vervangen te worden door een duurzame variant. In de loop der jaren hadden er zich immers in de bestaande dakafwer-king lekken voorgedaan met waterinfiltratie tot gevolg.

Atypische dakvormArchitecten Bruno Delva en Cindy De Lange van A2D archi-tects: “Specifieke randvoorwaarde voor deze werf was dat de bewoonbaarheid van de bouwblokken gegarandeerd moest blijven, en dit gedurende de volledige werf. De nieuwe dak-bedekking diende op een snelle en efficiënte manier geplaatst te kunnen worden, zonder al te veel hinder te veroorzaken voor de bewoners. De woonblokken hebben bovendien een atypische dakvorm waardoor het snel plaatsen van de dakbe-dekking niet vanzelfsprekend was. Bedoeling was de nieuwe dakbedekking zowel in kleuren-palet als in algemeen uitzicht zo dicht mogelijk bij de be-staande situatie te laten aanleunen. Om het uitzicht van de geplooide zinken profielen zo goed mogelijk te benaderen, werden staande naadprofielen verkleefd boven de dakfolie. Op de overgangen met de gevelmuren werden prefab dak-randprofielen geplaatst. Deze werden op de werf opgemeten en vooraf bij de fabrikant geplooid, zodat een vlotte plaatsing mogelijk was. Ook andere varianten in kunststof membranen

werden in overweging genomen, maar er werd voor Soprema geopteerd omwille van een betere verwerkbaarheid.”

Betere detailafwerkingVoor dit project met hellende daken - waarvan de totale op-pervlakte ca. 662 m² bedraagt - werd er meer bepaald geko-zen voor Flagon TPO EP/Pr-F van 1,5 mm dikte (polyester gewapend en met polyester-cachering) in de donkere antra-zink-kleur en met gebruik van staande naad-profielen. Eric Deckers van Soprema: “Flagon TPO had de voorkeur op an-dere membranen omwille van de betere detailafwerking op de werf van dakvensters, dakranden en dakaansluitingen. Dit werd mogelijk gemaakt door middel van speciaal op maat ge-maakte staalfolieplaten in dezelfde kleur als de Flagon TPO. De afdichting werd gelijmd op de ondergrond bestaande uit geschuurde OSB-platen met een dikte van 22 mm. Het dak-dekkersbedrijf Zolderse Dakprojecten uit Lummen was ver-antwoordelijk voor de plaatsing.”

Flagon TPO bestaat uit thermoplastische polyolefines en wordt vervaardigd uit polypropyleen copolymeren. Het bevat geen weekmakers, heeft een hoge weerstand tegen veroude-ring, blijft soepel bij lage temperaturen, en heeft een hoge mechanische weerstand. Het betreft een milieuvriendelijk product waarvoor Soprema beschikt over een technische goedkeuring en een clear water certificate.

www.soprema.be

Voor de dakrenovatie van 3 woonblokken in het sociale huisvestingsproject ‘Hofakker’ in Leefdaal opteerde A2D architects voor de duurzame dakafdichting Flagon TPO van FLAG/ Soprema.

SopremaDuurzame TPO-dakafdichting met staande naad-profielen

Wij geloven dat perfecte toegangsoplossingen gebaseerd zijn op een constante vooruitgang. Daarom streven wij naar permanente innovatieop elk niveau om de visie van onze klanten te realiseren.

DORMA. THE ACCESS. www.dorma.be

VAN EEN RUIME KEUZE NAAR EEN COMPLEET GAMMA

Een stap dichter naar barrièrevrije toegangsoplossingen.

DORMA_NL_2013.indd 1 12/04/2013 14:34:41

De échte expert in sectionale garagepoorten

L-DOOR GROUPDenderstraat 29B-1770 LiedekerkeT 0032 (0)53 64 44 00F 0032 (0)53 66 94 [email protected]

Arc

hite

cten

De

Bruy

n

Vraag de nieuwe productcatalogus aan op [email protected]

AD44DI01_230x142mm_mei_NL.indd 1 4/10/2013 12:14:47 PM

DIM

EN

SIO

N

26

REPORTAGE

Het project Prinses Elizabeth Kinderziekenhuis van het UZ Gent werd na een Europese aanbesteding toegewezen aan de Tijdelijke Handelsvereniging de Jong Gortemaker Algra (ontwerp), Ar-TE (van ontwerp naar uitvoering) en STABO (stabiliteit en technieken), partners die samen reeds tal van bouwprojecten in de gezondheidszorg ontwierpen. Andere opmerkelijke referenties van deze THV zijn onder meer het uitbreidingsproject in het Leuvense UZ Gasthuisberg en het nieuwe Maaseikse Ziekenhuis ‘Maas en Kempen’ dat nog in de steigers staat. De bouw van het nieuwe Gentse kinderzie-kenhuis was aan een zeer krappe timing gebonden. De pe-riode vanaf het studietraject tot de oplevering in mei 2011 bedroeg amper 44 maanden. Het opzet was om in dit gebouw - met zijn complexe logistieke stroom - voor alle betrokkenen – patiënten, bezoekers en medewerkers – een aangename be-leving te bewerkstelligen. Het nieuwe kinderziekenhuis moest speelsheid uitstralen, een herkenningspunt vormen, en zich op die manier differentiëren van de klassieke, sobere, zieken-huis omgeving.

Betonnen sokkel draagt zwevend volumeEen grote betonnen sokkel ‘draagt’ als het ware een opvallend zwevend volume. In de sokkel zelf bevinden zich raadpleging, behandeling en onderzoek. “Dit kinderziekenhuis verenigt alle kenmerken van een groot ziekenhuis in een geconcen-

treerde vorm”, aldus Filip Deschryver, ir.architect-bestuurder bij Ar-TE. “Het zwevende gedeelte is bedoeld als contrast met de zwaardere sokkel waarop het gebouw rust. Hierdoor zijn we erin geslaagd het grote volume niet als een massief blok te laten overkomen, wat de herkenbaarheid van het ge-bouw ten goede komt”, aldus Maurits Algra en Tycho Saar-iste, resp. architect-directeur en senior architect bij de Jong Gortemaker Algra. De opsplitsing van het volume in twee de-len – die met een glazen verbinding met mekaar in contact staan – brengt het licht naar het hart van het gebouw en zorgt voor een rustgevend gevoel. Ook de groendaken, waarop men uitkijkt vanuit dit zwevende gedeelte, ademen dezelfde sfeer.

Spelen met horizontale lijnenVoor de buitengevel opteerden de architecten voor een sta-len beplating, dit zowel om technische als om esthetische re-denen. “Het gekozen plaatmateriaal markeert de gevels. De stalen gevelcassettes van Limeparts boden ons creatieve mo-gelijkheden om ramen van diverse hoogtes te ontwerpen. Dit liet toe met de horizontale lijnen te spelen en meer vrijheid te suggereren. De speelsheid van het raamwerk werd ook aan de binnenkant van het gebouw doorgetrokken. De cassettes van Limeparts zijn bovendien duurzaam – het gebouw heeft een K-peil van 23 - en onderhoudsvriendelijk”, aldus ir.arch. Filip Deschryver.

Met de gebogen stalen gevelcassettes van Limeparts krijgt het nieuwe Kinderziekenhuis van het UZ Gent een modernistische look, én een speels, herkenbaar karakter. “Deze stalen gevelcassettes boden ons creatieve mogelijkheden om ramen van diverse hoogtes te ontwerpen en het klassieke, sobere ziekenhuismodel te doorbreken”, aldus ir.arch. Filip Deschryver van AR-TE.

LimepartsSpeels en herkenbaar karakter voor Gents kinderziekenhuis

DIM

EN

SIO

N

27

REPORTAGE

‘Standaard op maat en op maat standaard’Volgens de architecten verliep de samenwerking met Lime-parts zeer constructief. “reeds in de studiefase kwam Lime-parts spontaan met gedetailleerde plannen over de brug en bood op die manier een goede ondersteuning”, aldus Maurits Algra, architect-directeur van de Jong Gortemaker Algra. De symbiose tussen de architecten en Limeparts blijkt ook uit het feit dat alle door de architecten voorgestelde oplossingen – licht geperforeerde cassettegevels, gebogen gevels en het integreren van een geëxtrudeerde sierdorpel – effectief kon-den worden gemaakt en toegepast. “De standaardafmetingen van onze gevelcassettes bedragen 3850 op 350 mm. Maar de architect hoeft zijn ontwerp niet aan te passen in functie van onze producten. We kunnen zeer flexibel produceren. We le-veren standaard op maat en op maat standaard”, aldus Geert Michels, director Sales & Marketing van Limeparts.

Eerste Belgisch Qualisteelcoat labelLimeparts is een plaatbewerkingsbedrijf, dat behoort tot de bedrijvencluster rond de Limburgse ondernemer Jos Vaessen. Dit Genkse toeleveringsbedrijf haalde als eerste Belgische on-derneming het Qualisteelcoat label in huis. Als toeleverancier voor o.m. de machinebouw en de verlichtingsindustrie pro-duceert Limeparts gevelbekleding voor de bouwsector. Engi-neering, plooien, ponsen, lakken en monteren: het gebeurt allemaal in eigen huis onder het motto ‘Made in Belgium’. “Dit Qualisteelcoat label is de kers op de taart van onze on-estopshopping filosofie”, aldus Geert Michels van Limeparts. “Dit Europees erkend label moet het gebruik van ons gelakt gevelcassettesysteem promoten bij voorschrijvers en de voor-oordelen over het gebruik van staal in de architectuur weg-werken. Staal is een sterker materiaal dan aluminium. Een opdrachtgever die in zijn lastenboek naar dit Qualisteelcoat label verwijst, verzekert zich van kwaliteit.” – zie ook kader-stuk.

NATOLimeparts grossiert momenteel in grote projecten in binnen- en buitenland. Buitenbeentje, zowel naar uitstraling als naar schaalgrootte, is de bouw van het nieuwe NATO-hoofdkwar-tier in Evere, waarvoor Limeparts zowel stalen als aluminium cassettegevels levert en plaatst. En binnenkort wordt in Pa-rijs het nieuwe, prestigieuze Ministerie van Landsverdediging “Le Pentagone“ met aluminium cassettegevels aangekleed. Anderzijds wordt in de Lichtstad ook het grote ‘Parc Solaris’-project opgestart, waarvoor Limeparts de stalen gevelbepla-ting mag leveren. Daarnaast lopen er ook tal van projecten in de zorgsector - waarvan de renovatie van het AZ Jan Palfijn in Gent het voornaamste is - en de scholenbouw.

www.limeparts.be

Kwaliteitslabel voor gelakte staalplaatHet Qualisteelcoat kwaliteitslabel voor gelakte staalplaat geldt als tegenhanger van het Qualicoatlabel dat bedoeld is voor poedergecoat aluminium. In ons land is de VOM, de Belgische vereniging voor oppervlaktetechnieken van materialen, de enige licentiehouder van dit Europese kwa-liteitslabel. Veerle Fincken van de VOM: “Opdrachtgevers willen zeker zijn van de kwaliteit van hun toeleverancier en vragen daarom kwaliteitslabels. Het Coatings research Institute staat in voor het uitvoeren van de audits bij de bedrijven zelf.”

DIM

EN

SIO

N

28

DOSSIER

In 1981 legde een brand het bedrijventerrein van de Zwitserse meubelfabrikant Vitra in de as. Het maakte de weg vrij voor de passie van voorzitter Rolf Fehlbaum. Die liet in de jaren erop het ontwerp van de bedrijfsgebouwen over aan niets minder dan toparchitecten. Het heeft geleid tot een site in Weil am Rhein (Duitsland) die de architectuurparels aaneenrijgt.

De Zwitserse meubelfabrikant Vitra viert dit jaar de archi-tectuur op haar Campus. Het nieuwste bedrijfsgebouw, een ontwerp van SANAA, is net afgewerkt, Zaha Hadids brand-weerkazerne staat er ondertussen 20 jaar én in het museum loopt er een schitterende tentoonstelling over Louis Kahn.Vitra is niet enkel bekend om zijn stoelen en ander meubilair. Enkele daarvan zijn verworden tot echte designerklassiekers. Maar ook de Vitra Campus zelf, in Weil am rhein, is een staal-kaart van oogstrelend ontwerp. Het is een echte showcase. De gebouwen zijn dan ook van de hand van enkele van de groot-ste namen uit de architectuur. Sinds de brand in 1981 liet Vitra immers stelselmatig gebouwen optrekken door wereldvermaarde architecten. Philip Johnson schreef daarover: “Sinds de bouw van de Weissenhof-wijk in Stuttgart in 1927 werden nergens ter wereld meer gebouwen van de beste architecten van de westelijke hemisfeer opgericht.”

Op het vlak van Pritzkerprijslaureaten kan enkel de Serpen-tine Gallery de Vitra Campus overtreffen. De tijdelijke pavil-joenen in Londen zijn echter slechts een zomer lang te be-zichtigen. Wat de verzameling gebouwen in Weil am rhein eveneens zo indrukwekkend maakt, is dat rolf Fehlbaum opdrachten gaf aan architecten vóór ze hun internationale doorbraak maakten. In die zin kan Fehlbaum gerust visionair genoemd worden.

Zaha Hadid: over de brandweer die haar kazerne moest verlatenHet duidelijkste voorbeeld hiervan is de brandweerkazerne van Zaha Hadid. Hadid ontwierp dit gebouw voor de bedrijfs-

brandweer net na de verwoestende brand. De Iraaks-Britse architecte had na een passage bij OMA, het bureau van rem Koolhaas, wel al naam gemaakt via wedstrijdontwerpen. Het was echter pas in Weil am rhein dat ze haar eerste project kon realiseren.

Hadids kazerne is een krachtige betonnen sculptuur, een ver-steende explosie. Het visuele geweld contrasteert sterk met de andere rechthoekige bedrijfsgebouwen. De kazerne heeft echter niet lang dienst gedaan. De scheve wanden in het inte-rieur hadden een dermate desoriënterend effect op de brand-weermannen dat het voor hen bijna onmogelijk was om zich vanaf de kleedkamers een weg te banen naar de brandweer-wagens. De bedrijfsbrandweer vond een nieuw onderkomen buiten de campus. Hadids gebouw huisvest nu tentoonstel-lingen.

In hetzelfde jaar, 1993, realiseerde Tadao Ando zijn eerste gebouw buiten Japan op de Vitra Campus. Het conferentie-paviljoen, met verschillende vergaderzalen, is onmiddellijk herkenbaar als een werk van de Japanse meester. Het is - net als bij Hadid - uit ter plaatse bekist beton opgetrokken. Ando’s gebouw straalt echter rust uit, mede door de modulering van de bekistingsplaten gebaseerd op de tatami’s uit de Japanse architectuur. De geordende opbouw zorgt voor een ingetogen constructie. Het opmerkelijke pad dat naar het paviljoen leidt, versterkt die contemplatieve sfeer nog. Dit pad doet denken aan de meditatiepaden in Japanse kloostertuinen. Eerst laat het pad nog toe elkaar te kruisen, maar in de hoek gaat het over naar een smaller pad. Daardoor moet iedereen achter

Architectuur in hoge dosissen Uit de as herrezen: het verhaal van de Vitra Campus

Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw van SANAA valt op door haar ronde vorm.

DIM

EN

SIO

N

29

DOSSIER

elkaar langs de muur lopen. Alles is erop gericht om een hoge concentratie te bereiken eens binnen in het gebouw.Naast het congresgebouw staat het beeldwerk “Balancing Tools” (1984). Dat schonken de kinderen aan Vitra-oprichter Willi Fehlbaum voor zijn 70ste verjaardag. Het kunstwerk, van de hand van Claes Olenburg & Coosje van Bruggen, beeldt op elkaar geplaatste gereedschappen van de stoffeerder uit. Het was trouwens in de studio van Claes Oldenburg dat rolf Fehlbaum Frank Gehry ontmoette. Dit architectuuricoon voerde voor Fehlbaum enkele belangrijke opdrachten uit.

Frank Gehry: kubussen, hellingen en torensFrank Gehry’s interventies op de Campus vinden in 1989 een aanvang met het Vitra Design Museum. Ondanks de beschei-den afmetingen is het museum een indrukwekkend voorbeeld van deconstructivistische architectuur. Een mijlpaal in het oeuvre van Gehry. Samengesteld uit kubussen, hellingen en torens biedt het verspreid over twee verdiepingen ongeveer 700m² tentoonstellingsruimte. Zenitaal daglicht verlicht de collectie stoelen en meubels. Vitra Design Museum houdt zich als een onafhankelijke instelling bezig met onderzoek en po-pularisering van design en architectuur. In dat kader houdt het nu een tentoonstelling over Louis Kahn (zie verder).De erachter gelegen fabriekshal van Nicholas Grimshaw (uit de jaren ’80) is gelijkaardig in grootte en hoogte. Gehry voegde torens en hellingen toe zodat er een visuele link tot stand kwam met het museum. De hal herbergt naast pro-ductieruimtes ook een showroom, het testcenter, de kantine en kantoren. In 2003 bouwde Frank Gehry ook nog de Vitra Design Museum Gallery. In 1994 ten slotte was hij verant-

Produktionshalle/Factory BuildingSANAA2012

Konferenzpavillon/Conference PavilionTadao Ando1993

Balancing ToolsClaes Oldenburg & Coosje van Bruggen1984

Vitra Design MuseumFrank Gehry1989

Produktionshalle/Factory BuildingFrank Gehry1989

Pforte/GateFrank Gehry1989

Produktionshalle/Factory BuildingÁlvaro Siza1994

Feuerwehrhaus/Fire StationZaha Hadid1993

Tankstelle/Petrol StationJean Prouvé1953/2003

DomeRichard Buckminster Fullerand T.C. Howard1975/2000

VitraHausHerzog & de Meuron2010

Bushaltestelle/Bus stopJasper Morrison2006

Airstream Kiosk1968/2011

Produktionshalle/Factory BuildingNicholas Grimshaw1981

Produktionshalle/Factory BuildingNicholas Grimshaw1986

Vitra Design Museum GalleryFrank Gehry2003

Rolf Fehlbaum gaf opdrachten aan architecten vóór ze hun internationale doorbraak maakten

De brandweerkazerne (1993) van Zaha Hadid: omwille van de scheve

wanden zocht de bedrijfsbrandweer uiteindelijk een ander onderkomen

Het conferentiepaviljoen (1993) van de Japanse architect Tadao Ando

straalt rust uit

Het Vitra Design Museum (1989) van Frank Gehry: een indrukwekkend

samenspel van kubussen, hellingen en torens»

DIM

EN

SIO

N

30

DOSSIER

woordelijk voor de hoofdkantoren van de meubelfabrikant in het net over de Zwitserse grens gelegen Birsfelden. Voorbij de gebouwen van Gehry, richting het Vitrahaus, ka-dert een brugconstructie van Alvaro Siza de brandweerkazer-ne op het einde van de straat. De brug-dakconstructie moet de doorgang van de bakstenen productiehal van Siza naar het Grimshaw-gebouw beschermen tegen de weerselemen-ten. Om het zicht op kazerne van Hadid te behouden is ze bij goed weer hoog opgetrokken. Enkel bij regen komt ze naar beneden.

Verder zien we ook nog een aantal opvallende reconstruc-ties. De Dome van richard Buckminster Fuller uit 1975 vond in 2000 op de site een nieuw onderkomen. Het door Jean Prouvé ontworpen tankstation uit 1953 werd in 2003 toe- gevoegd aan het patrimonium. Het gaat om een van de drie resterende exemplaren die Prouvé samen met zijn broer Henry ontwierp voor het bedrijf Mobiloil Socony-Vacuum. Het werd weggehaald van het “relais des Sangliers“ in het Franse departement Haute-Loire. Het gebouw refereert aan het meubilair van Prouvé door de hoekvormige aluminium elementen, maar ook aan zijn eigen woning door de met patrijspoorten geperforeerde platen.

Het sluitstuk: de ronde fabriek van SANAAUiteindelijk belanden we bij het Vitrahaus van Herzog & de Meuron uit 2010. Herzog & de Meuron vertrokken voor de presentatie van het meubilair vanuit het “oerhuis”. Daarvoor plaatsten ze twaalf afzonderlijke “huizen” op vijf niveaus bo-ven elkaar. Deze volumes, met hun archetypische silhouet-ten, dringen deels in elkaar en steken tot bijna 15 meter uit. Aan de buitenzijde valt de spectaculaire stapeling in de geest van de gebouwen van Gehry en Hadid op. Binnenin zijn de meubelen opgesteld in een huiselijke schaal. De uiteinden van bijna alle balkvormen zijn beglaasd zodat je in deze ruimtes zichten krijgt naar het gebied rondom.

SANAA kreeg de eer het voorlopige sluitstuk van de site te ontwerpen. Het bureau moest een van de laatste oude fabrieksgebouwen op een hoek van het terrein vervangen. Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw moest dubbel zo groot zijn als het bestaande. De architecten kozen een ronde vorm als alternatief voor de rechthoekige fabrieksgebouwen op de site. Haar vorm en positie zetten het gebouw apart van haar buren. Zonder voor- of achterkant kunnen we het vanuit elke richting benaderen. De buitenste schil volgt de logistieke

Frank Gehry voegde torens en hellingen toe aan de oorspronkelijke

fabriekshal uit de jaren ‘80 van Nicholas Grimshaw. Zo ontstond er een

visuele link met het museum

De brug-dakconstructie van Alvaro Siza komt enkel bij regen naar

beneden

De Dome van Richard Buckminster Fuller (1975)

Sinds de brand in 1981 liet Vitra stelselmatig gebouwen optrekken door wereldvermaarde architecten

»

Gyptone ACTIV air, het meest duurzame akoestische plafond

Gyptone ACTIV air akoestische plafonds zijn de referentie op het gebied van akoestisch comfort in scholen, instellingen, hospitalen, burelen

en woningen. De Gyptone ACTIV air akoestische plafonds verminderen de nagalmtijden* en waarborgen een betere spraakverstaanbaarheid.

Het vernieuwde assortiment Gyptone ACTIV air is leverbaar in demonteerbare inlegtegels en in panelen die na plaatsing een naadloos

oppervlak vormen.

De ACTIV air technologie die verwerkt zit in deze Gyptone producten neutraliseert de grootste groep binnen de VOS (vluchtige organische

stoffen) en combineert akoestisch comfort met een beter leef- en werkcomfort.

Gyptone ACTIV air plafondtegels en -platen verkregen de beste score qua ecologische voetafdruk** door de volledige recycleerbaarheid,

het lage water- en energieverbruik en de lage CO2 uitstoot bij productie.

Wilt u hierover meer weten, consulteer dan www.gyproc.be.

SAINT-GOBAIN CONSTRUCTION PRODUCTS BELGIUM NV - Sint-Jansweg 9 - Haven 1602 - 9130 Kallo - Tel. +32 3 360 22 11 - www.gyproc.be

* het geluid dat heen en weer kaatst tussen twee wanden waardoor er snel opeenvolgende echo’s veroorzaakt worden.** gebaseerd op een vergelijk met gepubliceerde EPD’s voor verschillende plafondtypes op hoofdparameters:

energieverbruik, waterverbruik en CO2 uitstoot.

DIM

EN

SIO

N

32

DOSSIER

stromen. De trucks circuleren rondom de rand van het ge-bouw, leggen aan en rijden weg in verschillende richtingen. De vrije rand maakt binnenin plaats voor een strikte lay-out. Alles, van structuur tot sprinklerinstallatie, is georganiseerd volgens een grid waarbinnen ook de verschillende stapel-plaatsen een plaats hebben. De structuur van de hal bestaat uit 9,5m hoge fijne stalen kolommen, de horizontale I-liggers overspannen 17,5 bij 22,8 meter. De betonnen façade bezorgt het gebouw de stabiliteit. Daardoor konden de stalen struc-turen tot een minimum beperkt worden. Problemen met de huid van de façade zorgden voor een vertraging, maar nu is het een schitterende nieuwe aanwinst voor de Campus.

De passie van rolf Fehlbaum, in 1997 in het alleraardigste rode boekje “Chairman. rolf Fehlbaum” verbeeld, heeft tot een site geleid die bulkt van de toparchitectuur. Het maakt een bezoek aan Weil am rhein een belevenis die niet stopt bij het museum, maar je onderdompelt in de recente architec-tuurgeschiedenis.

Het is zeker de moeite om ook de architectuurrondleidingen mee te pikken om enkele gebouwen binnen het bedrijventerrein van naderbij te bezichtigen. Dagelijks zijn er architec-tuurrondleidingen om 12 en 14u (duur ca. 2u).

www.vitra.comRedactie: Ingenieur-architect Arnaud Tandt

Het door Jean Prouvé ontworpen tankstation (1953)

Het Vitrahaus van Herzog & de Meuron (2010): een spectaculaire

stapeling van volumes in de geest van de gebouwen van Gehry en Hadid

Louis Kahn

DIM

EN

SIO

N

33

Louis Kahn, The Power of ArchitectureDe Amerikaanse architect Louis Kahn (1901 - 1974) wordt gezien als één van de grootste bouwmeesters van de 20ste eeuw. Met complexe ruimtecomposities en een meesterlijke licht- choreografie ontwierp Kahn bouwwerken van archaïsche schoonheid en universele symbool- kracht. Belangrijke werken van Kahn zijn onder andere het Salk Institute in La Jolla (Californië, 1959-‘65), het Kimbell Art Museum in het Texaanse Fort Worth (1966-72) en het parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka (1962-‘83). De tentoonstelling „The Power of Architecture“ in het Vitra Design Museum is de eerste grote terugblik gewijd aan het werk van Louis Kahn sinds twee decennia. De tentoonstel-ling was eerder al te zien in het NAi in rotterdam.

Tot 11/08. Vitra Design Museum,Weil am Rhein (Duitsland).

Maak het verschil met SmartZone!

EVO II

• Ventileren waar de bewoner zich bevindt dankzij het revolutionaire SmartZone-principe

• Intelligente vocht- en CO2-gestuurde afvoer van vervuilde lucht

• Automatische inregeling van het systeem, foutloos in gemiddeld 12 minuten

Wenst u meer informatie ? www.renson.be

tot -24 E-punten!

dimension_HDC_NL_0313_205x132.indd 1 13/03/13 09:48

Het parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka (1962-‘83)Louis Kahn

DIM

EN

SIO

N

34

REPORTAGE

SpanoGroupBâtiment B: hout is duurzaam in al zijn facetten

Bouwheer van dit prestigieuze project ‘Bâtiment B(ois)’, – een ontwerp van het architectenbureau Cabinet Barré Lambot uit Nantes - is de Franse projectontwikkelaar ADI. De werf werd opgestart in februari vorig jaar, de oplevering is voorzien voor de lente van dit jaar. Met de realisatie van dit nieuwe kantoorgebouw, een staaltje van gedurfde architectuur, wil de houtfederatie van de Pays de la Loire de mogelijkheden van hout, als ecologisch en economisch verantwoord materiaal, in al zijn facetten tonen.

Draaischijf van creatief ecosysteemHet nieuwe gebouw – gelegen in het Quartier de la Création in hartje Nantes - moet het middelpunt worden van een cre-atief ecosysteem. Volgens architecten Agnes Lambot en Phi-lippe Barré moet ‘Bâtiment B’ uitgroeien tot een functioneel trefpunt en een flexibel kantoorgebouw. Naast Atlanbois zul-len ook andere regionale actoren die deel uitmaken van de houtketen - zoals de meubelfederatie UNIFA en het Nationaal Bureau voor Bossen ONF -er onderdak vinden. Een lichte houten structuur draagt het ellipsvormige gebouw met drie bouwlagen, voorzien van grote beglaasde ruimtes. Het lage energie gebouw - verankerd op een houten skelet dat 15 me-

ter hoog is - beslaat een totale oppervlakte van om en bij de 1.500 m². ‘Bâtiment B’ zal op een duurzame, ecologisch ver-antwoorde manier verwarmd worden: twee pelletkachels van 36 kW zullen het verwarmingssysteem voeden. Verder zal er maximaal gebruik gemaakt worden van invallend daglicht, naast leden fluorescerende verlichting.

Ecologische uitstijvingsplaatBij de realisatie van dit houtskeletbouw project opteerden de Franse architecten voor ‘Naturspan® HS’ van SpanoGroup als uitstijvingsplaat voor de geprefabriceerde houten wanden omwille van zijn ecologische en technische eigenschappen. De Naturspan® HS is een spaanplaat type P5 voor gebruik in structurele toepassingen in een vochtige omgeving. Deze ecologische bouwplaat heeft een extreem lage formaldehyde-emissie, vergelijkbaar met die van natuurlijk hout.

LuchtdichtheidMet zijn TopFinish oppervlak is deze plaat ook luchtdicht (N50 = 0,0025/h/m²), en daardoor goed geschikt voor wand-, maar ook vloer- of daktoepassingen in laag energie en pas-siefwoningen. De Naturspan® HS is ook verkrijgbaar met een VapourBlock coating, een industrieel aangebracht damp-scherm, waarmee in combinatie met het TopFinish oppervlak zelfs luchtdichtheidswaardes van lager dan 0,0010/h/m² kun-nen gerealiseerd worden.

www.spanogroup.be www.spanotech.be www.atlanbois.com/blog

In Nantes krijgt ‘Bâtiment B’, het nieuwe kantoorgebouw van Atlanbois, de houtfederatie van de Pays de la Loire, stilaan vaste vorm. Bij de realisatie van dit project hebben de Franse architecten resoluut gekozen voor ecologische producten op basis van hout, waaronder ook de ‘Naturspan® HS’ van SpanoGroup.

SpanoGroupBâtiment B: hout is duurzaam in al zijn facetten

ACO. The future of drainage.

www.aco.be

ACO Passavant n.v., Preenakker 8, 1785 Merchtem, Tel. 052 38 17 70, Fax. 052 38 17 71, www.aco.be, [email protected]

Ga snel naar de gewenste producten via de 3D tekeningen

Totaaloplossingen voor effi ciënt waterbeheer

[WATER] is de bron van alle leven en van een wereld vol uitersten: droogte vs. overstromingen, waterplezier vs. waterellende, … De klimaatverandering zal de contrasten nog uitvergroten en ze in frequentie doen toenemen. Een effi ciënt waterbeheer dringt zich meer en meer op. Wereldwijd leiden de totaaloplossingen van de Duitse ACO Groep water in goede banen.

ACO. The future of drainage.

www.aco.be

ACO Passavant n.v., Preenakker 8, 1785 Merchtem, Tel. 052 38 17 70, Fax. 052 38 17 71, www.aco.be, [email protected]

Ga snel naar de gewenste producten via de 3D tekeningen

Totaaloplossingen voor effi ciënt waterbeheer

[WATER] is de bron van alle leven en van een wereld vol uitersten: droogte vs. overstromingen, waterplezier vs. waterellende, … De klimaatverandering zal de contrasten nog uitvergroten en ze in frequentie doen toenemen. Een effi ciënt waterbeheer dringt zich meer en meer op. Wereldwijd leiden de totaaloplossingen van de Duitse ACO Groep water in goede banen.

Magi Construct bvba | Industrielaan 33 | 8820 Torhout

T 050 22 34 82 | F 050 22 34 83 | GSM 049518 85 71

inoxmetaal

aluminium

alle laswerkenconstructie en toeleveringleveren van alle poutrellesbalustradestrappen en leuningenpoortentuinproducten

www.magi.be

DIM

EN

SIO

N

36

SPECIALIST

In voornoemde casus gaan we uit van ‘een rioolrecht’ over andermans eigendom. Hierna onderzoeken we wat een erf-dienstbaarheid precies is, of en hoe een rioolrecht als erf-dienstbaarheid kan ontstaan en welke stappen we moeten ondernemen om weer vrede tussen de buren te doen heersen. Wat is een erfdienstbaarheid en hoe kan ze ontstaan?Een erfdienstbaarheid is een eeuwigdurend zakelijk recht dat ten laste van een onroerend goed is gevestigd en ten voordele van een of meer andere onroerende goederen (artikel 637 B.W.). Dit zakelijk recht impliceert dat alle personen die een recht uitoefenen op een erf, het zogenaamde ‘lijdend’ erf, (bv. eigendomsrecht, vruchtgebruik, vorderingsrecht als pachter) een bepaalde last zullen moeten dulden. Dit kan bijvoorbeeld gaan om een doorgang door hun erf, dakdrop, bouwbeper-kingen…. Deze last geldt ten opzichte van alle personen die een recht uitoefenen op een ander erf, het zogenaamde ‘heer-send’ erf. Het Burgerlijk Wetboek kent drie verschillende vor-men van erfdienstbaarheden. Een eerste soort vloeit voort uit de natuurlijke ligging van de erven. Zo moeten lager gelegen erven het water ontvangen dat afloopt van een hoger gele-gen erf (artikel 640 B.W.). Daarnaast zijn er nog de wettelijke erfdienstbaarheden. De wetgever heeft deze ten behoeve van het algemeen nut uitdrukkelijk omschreven (bv. elektriciteits-bedeling, recht van uitweg,…). Een derde en voor dit artikel belangrijke vorm van erfdienstbaarheden zijn deze die door de wil van de mensen worden gevestigd ofwel conventionele erfdienstbaarheden.Verder in dit artikel gaan we enkel in op deze laatste catego-rie. Het rioolrecht over andermans grond is immers in prin-cipe geen wettelijke erfdienstbaarheid behoudens wanneer er geen enkele andere uitweg is. Het rioolrecht is gegeven de

constructie ook geen natuurlijke erfdienstbaarheid. Het kan wel een conventionele erfdienstbaarheid zijn. Deze conven-tionele erfdienstbaarheid kan altijd gevestigd worden via een authentieke akte. Soms kan ze gevestigd worden door verkrij-gende verjaring.

Mogelijkheid 1: Het rioolrecht is uitdrukkelijk beschreven in een authentieke akte In de eerste hypothese is het rioolrecht uitdrukkelijk opge-nomen in de authentieke aankoopakte van uw bouwheer of in een overeenkomst gesloten tussen (de rechtsvoorgangers van) uw bouwheer en de buren of diens rechtsvoorgangers. Voor de tegenstelbaarheid aan derden te goeder trouw dient deze titel overgeschreven te worden (artikel 1 Hyp. W.). De buren hebben het rioolrecht dan definitief verworven zoals omschreven in de akte. Desgevallend kunnen ze werken uit-voeren die nodig zijn om het gebruik en het behoud van de erfdienstbaarheid te bestendigen. Uw bouwheer is dan ge-houden het gebruik van de erfdienstbaarheid, te weten het gebruik van het afvoerstelsel over zijn domein, te dulden. Hij is niet verplicht om de instandhouding ervan te bekostigen (artikelen 698 en 699 BW). Concreet betekent dit dat uw bouwheer de afkoppeling en verplaatsing van het afvoerstelsel niet zal kunnen vorderen van de buren, tenzij hij zou kunnen aantonen dat het riool-recht van de buren is tenietgegaan. Het gebruiksrecht van de buren kan tenietgaan wanneer het afvoerstelsel zich in een zodanige staat bevindt dat de buren er geen gebruik meer van kunnen maken (artikel 703 B.W.). Opgelet, de erfdienst-baarheid herleeft wanneer zij in een zodanige staat hersteld wordt dat men er opnieuw gebruik van kan maken (artikel 704 BW). Wanneer evenwel een termijn van 30 jaar is ver-

Uw bouwheer wenst zijn oude woning in een nieuw jasje te steken. Tijdens de renovatiewerken doet u een ontdekking. De afvoeren van zowel de linkerbuur als van de rechterbuur lopen ondergronds over het eigendom van uw bouwheer en zijn rechtstreeks aangesloten op zijn afvoerstelstel. Uw bouwheer denkt dit snel te kunnen regelen met zijn goede vrienden de buren, maar deze blijken plots niet meer zo gastvrij. Uw bouwheer komt van een kale reis terug bij u: de buren werpen een erfdienstbaarheid op. Wat nu?

Specialist aan het woord

Wat als de riool van mijn buren over mijn perceel loopt? Specialist aan het woord

Wat als de riool van mijn buren over mijn perceel loopt?

DIM

EN

SIO

N

37

REPORTAGE

streken vooraleer de zaken hersteld zijn, gaat de erfdienst-baarheid definitief teniet.

Mogelijkheid 2: Kan het rioolrecht verkregen worden door verjaring na 30-jarig bezit?In de hypothese dat de buren van uw bouwheer geen en-kele titel kunnen voorleggen, zullen zij zich waarschijnlijk trachten te beroepen op de verkrijgende verjaring. Zij zullen dan aantonen dat de afvoerbuizen meer dan 30 jaar onafge-broken over het eigendom van uw bouwheer liggen en ook effectief (kunnen) gebruikt worden.Vestiging door verjaring na 30-jarig bezit is uitsluitend mogelijk indien de erfdienstbaarheid tegelijkertijd zichtbaar en voortdurend is (artikelen 690-691 B.W.). In de rechtspraak wordt evenwel overwegend aanvaard dat het rioolrecht geen voortdurende erfdienstbaarheid is. De lozing van vervuild water impliceert immers steeds een optreden van de mens. Of het rioolrecht al dan niet zichtbaar is, moet in elk con-creet geval afzonderlijk beoordeeld worden. Daarbij speelt het geen rol of het zichtbaar teken zich op het eigendom van uw bouwheer dan wel op het eigendom van de buren bevindt, mits het maar waarneembaar is vanop het eigendom van uw bouwheer. Aangezien aan de vereiste van het voortdurend karakter niet voldaan is, zullen de buren zich dus niet louter op een onafgebroken bezit van 30 jaar kunnen beroepen om de afvoeren te kunnen behouden. Uw bouwheer zou in dit geval dus de verplaatsing van de afvoeren kunnen vorderen.Indien er geen vergelijk is tussen de bouwheer en de buren, raadt u uw bouwheer best aan om, in beide hypotheses, de vrederechter te raadplegen. Die kan dan uitspraak doen over (de ontkenning van) het bestaan van een erfdienstbaarheid enerzijds en de concrete uitwerking ervan naar werken en kosten anderzijds. Het raadplegen van de vrederechter ge-beurt best vóór het ondernemen van actie, bijvoorbeeld het afkoppelen van de afvoeraansluitingen of het herstellen dan wel vervangen van de afvoeren.Naast de erfdienstbaarheden kunnen we ook nagaan of uw bouwheer zich zou kunnen beroepen op de figuur van de burenhinder. Dit zou het geval kunnen zijn wanneer hij boven- matige hinder ondervindt ten gevolge van de afvoeren van

de buren die op (of beter onder) zijn eigendom liggen. Uw bouwheer zal zich tevens moeten wapenen tegen een mogelijk verweer van de buren als zou het afkoppelen en verplaat-sen van de afvoeren een vorm van rechtsmisbruik uitmaken.

Cindy MeynendonckxGSJ Advocaten

de akoestische

vloerisolatie

Bi+

067/41.16.10 [email protected]

5 23 dB ∆Lw

7 26 dB ∆Lw

9 30 dB ∆Lw

Insulit Bi+ : de nieuwe generatie van akoestische isolatie

Het insulit Bi+ -gamma beantwoordt aan de verschillende akoestische vereisten van de nieuwe NBN S01-400-1 -norm. Onze membranen werden getest door het WTCB in 2012, conform de Europese richtlijnen EN ISO 10140-3.

De dubbele dunne isolatielagen zijn betrouwbaar en blijven intact door de jaren heen. Ze verminderen aanzienlijk de contactgeluiden tussen verdiepingen en bieden de hoogste niveaus van akoestisch comfort.

www.insulit.be

pub insulit bi+ 297 x 110.indd 2 27/02/2013 16:10:57

DIM

EN

SIO

N

38

REPORTAGE

In Nijvel heeft Holcim zijn intrek genomen in een gloednieuw gebouw dat Ecoffice werd gedoopt, refererend naar het ecologische en economische aspect ervan. Deze passiefbouw - naar een ontwerp van het architectenbureau A2M - werd eveneens gecertificeerd volgens de wereldwijd meest verspreide duurzaamheidsnorm, namelijk BREEAM, en behaalt de classificatie ‘Very good’.

Aan dit gebouw met een oppervlakte van 4500 m2 ging an-derhalf jaar studiewerk vooraf. Vooral het opstellen van de bouwstandaarden die het mogelijk maken een gebouw te ont-werpen dat een minimale impact heeft op het milieu, zonder in te boeten op het wooncomfort van de gebruikers en dit te-gen aanvaardbare bouwen gebruikskosten, nam heel wat tijd in beslag. Ecoffice - gerealiseerd op initiatief van een con-sortium - is gesubsidieerd door het Waalse Gewest. Aan dit project werkten onder meer het WTCB, de afdeling Architec-tuur en Klimaat van de UCL, het Brusselse architectenbureau A2M en Thomas & Piron mee. Na de ingebruikname wordt het gebouw onderworpen aan verschillende testen en zullen de prestaties van het gebouw worden opgevolgd.

De parameters gewikt en gewogen“De verschillende bestudeerde parameters kunnen in 5 gro-te categorieën worden opgedeeld”, aldus Séverine Baudoin, Marketing & Sustainable Construction Manager bij Holcim, die meewerkte aan het volledige studieproject: “Het gebouw werd ingeplant aan de noordkant van het perceel, heeft een eenvoudige vorm en is georiënteerd volgens de natuurlijke lichtinval; er werd geopteerd voor maximale compactheid om de geveloppervlakte te beperken. Er werden verschil-lende bouwstructuren geëvalueerd op hun milieu-impact en kostprijs en voor een massieve betonstructuur gekozen - zie verder. Volgens hetzelfde principe werden diverse soorten iso-latie en - dubbele of driedubbele - beglazing met elkaar verge-leken. Dankzij het overgedimensioneerd verluchtingssysteem kan er ‘s nachts intensief worden verlucht om zo het gebouw tijdens de zomer af te koelen. Bijzonder aan dit gebouw is ook dat de thermische en de verlichtingsstudie van bij de ont-werpfase werden bestudeerd. Het gebruik van natuurlijk dag-licht werd geoptimaliseerd, onder meer door het toevoegen

van een centrale lichtkoker. De afwerking van binnenvloeren, muren, plafonds en buitenvloeren werd gekozen volgens hun milieu-impact, maar ook in functie van het comfort dat het aan de gebruikers biedt.”

Betonstructuur: doordacht én budgetvriendelijk Verschillende bouwstructuren werden onderzocht (lichte of massieve structuur) en vergeleken over een levensduur van 30 en 60 jaar in termen van milieu-impact en budget. Hier-bij werden zowel de kosten voor de bouw, het onderhoud en eventuele vervanging in rekening gebracht. Architect Sebas-tian Moreno Vacca van A2M: “Er werd geopteerd voor een massieve structuur in beton: betonblokken en ter plaatse gegoten betonschalen. De noordelijke en zuidelijke gevels zijn bepleisterd bovenop de isolatie, terwijl de oostelijke en westelijke zijgevels zijn bekleed met betonsteen. Deze budget-vriendelijke betonstructuur heeft het voordeel dat de kosten voor het afkoelen en opwarmen aan banden worden gelegd dankzij de thermische inertie en toch de nodige mechanische weerstand biedt.”

Voorbeeldfunctie “Holcim heeft een voorbeeldfunctie als het op duurzaam bou-wen aan komt”, aldus Lukas Epple, CEO van Holcim België Nederland. “Dit project belichaamt onze visie ter zake als partner in het ontwerpen van gebouwen die beantwoorden aan de wettelijke voorschriften en deze zelfs gaan anticipe-ren. Gebouwen moeten onze milieu-impact tot het minimum herleiden en de gebruikers toch een maximaal comfort bie-den.”

www.holcim.be www.ecoffice-building.be

HOLCIM Ecoffice, de perfecte match tussen ecologie en economie

VOLA StudioTour & TaxisHavenlaan 86C 1000-Bruxelles Tel.: 03 440 46 19

[email protected]

VOLA Round showerUniquely refreshing. Visibly VOLA.

DIM

EN

SIO

N

40

DOSSIER

De reconversie van leegstaande kantoorgebouwenWerken wordt met enige moeite wonen

Het Brussels Gewest zal tussen 2012 en 2020 naar schatting 105 000 inwoners meer krijgen. De groeipijnen die daarmee gepaard gaan, zijn gekend: huisvesting, scholen, kinderopvang, … Het thema demografie staat sinds enkele jaren dan ook volop in de belangstelling en leidt tot allerlei initiatieven. Een van die initiatieven is de herbestemming en reconversie van kantoren tot woningen en scholen. Momenteel staat een aantal door het Gewest gesubsidieerde projecten in de steigers. Zopas verscheen ook een boek over de omvorming van kantoren tot woningen, uitgegeven door het Brussels Gewest.

Tegenover de groeiende vraag naar woningen hebben kan-toren in het Brussels Gewest een al jaren aanslepende hoge leegstandsgraad. De oorzaak daarvan is een ongebreidelde overproductie die in gang werd gezet door de wet houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening en van de steden-bouw van 29 maart 1962, aldus Pierre Laconte, een van de auteurs van het boek ‘Gisteren kantoren vandaag woningen’. De doctor in de rechten en de economische wetenschappen kan een rijk gevuld cv voorleggen met functies binnen diverse (inter)nationale instellingen inzake duurzame stedenbouw, mobiliteit en erfgoed. Als voorzitter van de Foundation for the Urban Environment (FFUE) organiseert hij vandaag mee de debatten die over deze thema’s worden gevoerd. “De wet van 1962 bevatte een aantal artikelen op maat van de promoto-ren. Zo gaf artikel 25 iemand die de helft van een bepaald gebied bezat, zeg maar een huizenblok, het recht om belast te worden met de uitvoering van de voor de ruimtelijke ordening vereiste werken, met het recht om onteigening te bekomen.

Dat bood promotoren de gelegenheid om voor relatief lage prijzen kavels te kopen tot die cruciale helft was bereikt, om het blok dan in te vullen met een kantoortoren op een sokkel. Als de gemachtigd ambtenaar de aanvraag van een bouw-vergunning weigerde, kon de aanvrager volgens artikel 55 in beroep gaan bij een lokaal bestuur, namelijk de besten-dige deputatie van de provincieraad. Hoewel de spelregels sowieso al veel vrijheid lieten, werd daardoor in de provincie Brabant maar liefst een beslissing op twee van de gemachtigd ambtenaar in beroep ongedaan gemaakt. En dan was er nog artikel 37 dat onder bepaalde voorwaarden een schadever-goeding mogelijk maakte als een verbod om te bouwen of te verkavelen niet aansloot bij de normale bestemming van het gebied, een moeilijk objectief te kwantificeren begrip. Van dit laatste artikel is weliswaar niet zo dikwijls gebruik gemaakt, maar het zweefde wel telkens als een zwaard van Damocles boven de gemachtigd ambtenaar bij de aanvraag van een ver-gunning.”

De reconversie van leegstaande kantoorgebouwenWerken wordt met enige moeite wonen

© C

ofini

mm

o

DIM

EN

SIO

N

41

DOSSIER

Gesubsidieerde reconversieTerwijl voordien nog heel wat firma’s kantoren voor eigen gebruik bouwden, werden de kantoortorens vanaf de jaren 1970 hoofdzakelijk gerealiseerd door promotoren die mikten op een snelle verkoop en een dito gewin, en wiens activiteiten werden aangewakkerd door de aanwezigheid van de Euro-pese Commissie in Brussel. Het resultaat was een overvloed van monofunctionele gebouwen die dikwijls aan geen steden-bouwkundige of esthetische controle werden onderworpen. In

de Europese wijk tekenden architecten nieuwe torens zonder zelfs maar te weten hoe het aanpalende gebouw er zou gaan uitzien. Intussen zochten heel wat bewoners hun heil aan de rand van de stad en werden heel wat herenhuizen en appar-tementen nog eens verbouwd tot kantoren. Dat deze evolutie nefast was voor de markt, hoeft geen betoog. Ironisch genoeg leidde de groeiende leegstand niet tot een verflauwen van de bouwwoede. Nieuwe kantoren die inspelen op de vraag naar energiezuinigheid trekken gemakkelijk huurders en worden dan ook gretig opgepikt door dikwijls buitenlandse kopers. Voor de dure renovatie van bestaande kantoren daarentegen hebben de promotoren tot nu toe minder interesse.De reconversie van kantoren tot woningen of andere func-ties is weliswaar niet nieuw, maar staat de laatste jaren wel volop in de belangstelling. Minister-president Charles Picqué en staatssecretaris voor wonen Christos Doulkeridis deden in 2011 een oproep voor projecten met een subsidie als wor-tel. Dat resulteerde in acht dossiers, goed voor in totaal 450 woongelegenheden, waarvan de eerste vijf projecten nu in de steigers staan (zie illustraties). Het initiatief werd op de vast-goedbeurs MIPIM in Cannes extra in de verf gezet.

HandleidingMet het boek “Gisteren kantoren vandaag woningen” be-schikt het Gewest meteen over een soort van handleiding. Naast een beschrijving van 23 concrete projecten gaat het boek in op de technische, architecturale en andere aspecten

Een kantoorgebouw aan de Livingstonelaan wordt in opdracht van Cofi-

nimmo getransformeerd tot 122 studio’s en appartementen, gegroepeerd

rond een centrale patio. Op het gelijkvloers komen commerciële ruimtes

en kantoren. Het project omvat verder een parking voor 166 wagens en

ruimtes voor fietsen en kinderwagens. De bestaande gevel in architecto-

nisch beton wordt ontmanteld en ingevuld met inpandige terrassen. De

technische lokalen op het dak worden vervangen door penthouses. Zware

ingrepen in de structuur worden tot een minimum herleid. Energetische

doelstelling: K30 en E70, met stevige isolatie, zonwering, condensatieke-

tels, ventilatiesysteem D en zonnepanelen. Architect: ARCHI 2000.

© C

ofini

mm

o©

Cofi

nim

mo

© C

ofini

mm

o

»

DIM

EN

SIO

N

42

DOSSIER

die een conversie vergemakkelijken dan wel bezwaren. We denken dan onder andere aan de diepte van het gebouw, de hoogte van de plafonds, de circulatie, de technische uitrusting (klimaatregeling, technische kokers), de structuur, de gevels, de ramen, de nuttige oppervlakte die kan worden behouden, de mogelijkheid om kwaliteitsvolle buitenruimtes in te bren-gen. Andere randvoorwaarden zijn de stedenbouwkundige bepalingen, de aanwezigheid van diensten, de veiligheid, de mobiliteit, de mogelijkheden tot ontspanning, de variatie van de omgeving. Duidelijk is bijvoorbeeld dat gebouwen met een centrale verticale circulatie gemakkelijker om te vormen zijn tot appartementen die dan kunnen doorlopen van voor- tot

achtergevel. Ook een plafondhoogte van minimaal 2m70 is een pro. Een klimaatregeling die meestal hand in hand gaat met vaste ramen, is een contra omdat de plaatsing van open-staande ramen een zware investering vergt. Belangrijk is ook de potentiële vloerbelasting die voor woningen immers hoger oploopt dan voor kantoren of meer belaste zones oplevert. Voorspantechnieken kunnen dan weer een belemmering vormen voor het inbrengen van extra kokers of verticale cir-culatie. Ook de akoestiek is een aandachtspunt, zeker als de gebouwen langs een drukke verkeersader liggen. Interessant is ook de mogelijkheid om technische constructies op het dak te vervangen door extra woonruimte, bijvoorbeeld in de vorm van penthouses.

Flexibele en multifunctionele kantorenUit de analyse blijkt dat reconversie allerminst een wonder-oplossing is. De monofunctionaliteit, het streven naar open landschapskantoren, de afwezigheid van opengaande ramen, de afkeer van mede-eigendomsstructuren …: al deze aspec-ten kunnen een reconversie onmogelijk maken of minstens het prijskaartje van de toekomstige woningen fiks doen stij-gen. Intussen blijkt ook de geplande financiële ondersteuning niet altijd even efficiënt. Door Europese belemmeringen is de idee van een financiële ondersteuning immers gebonden aan bepaalde limieten als het gaat om commerciële ondernemin-gen. Dat legde uiteraard een claim op het streven van het Ge-

Het kantoorgebouw Woluwe 34 van Cofinimmo dateert uit de jaren 1970

en maakt deel uit van een cluster van vier gebouwen op een gemeenschap-

pelijke ondergrondse parking. De acht verdiepingen worden omgevormd

tot 49 appartementen van 60 tot 175 m²; het gelijkvloers wordt gereser-

veerd voor handelsruimte of kantoren. De bestaande gordijngevel wordt

volledig afgebroken en heropgebouwd. Energetisch wordt gemikt op een

K40 en een E70 voor de appartementen, met een groendak en zonneboi-

lers. Architect: ASSAR.

© C

ofini

mm

o©

Cofi

nim

mo

© C

ofini

mm

o

»

www.spanotech.be

MATERIALEN EN ADVIES VOOR ENERGIEBEWUST BOUWEN MET HOUT

Wenst u meer informatie, advies of stalen? Tel.: +32 (0)56 66 70 21 • mail: [email protected]

Wood Building SolutionsTECH

LUCHTDICHTE BOUWPLATEN STRUCTURELE BALKEN

CELLULOSE ISOLATIE HOUTVEZELISOLATIE

Bezoek ons opStandnr.: 1226

5 - 7 juni - Namen

Dimension - SpanoTech 230x142.indd 1 11/04/2013 14:57:45

www.spanotech.be

MATERIALEN EN ADVIES VOOR ENERGIEBEWUST BOUWEN MET HOUT

Wenst u meer informatie, advies of stalen? Tel.: +32 (0)56 66 70 21 • mail: [email protected]

Wood Building SolutionsTECH

LUCHTDICHTE BOUWPLATEN STRUCTURELE BALKEN

CELLULOSE ISOLATIE HOUTVEZELISOLATIE

Bezoek ons opStandnr.: 1226

5 - 7 juni - Namen

Dimension - SpanoTech 230x142.indd 1 11/04/2013 14:57:45

ISOTEC® LINEA is een speciaal ontworpen paneel dat dienst doet als geïsoleerde draagstructuur voor metalen bekledingen op gevel en dak.Uniek aan ISOTEC® LINEA is de geïntegreerde metalen lat met speciale schroefuitsparing waardoor de panelen zonder voorboren kunnen worden vastgeschroefd. De meta-len bekleding kan vervolgens meteen op het isolatiepaneel worden aangebracht. ISOTEC® LINEA maakt zo de isolatie van gevels en daken efficiënter en goedkoper.

DIM

EN

SIO

N

44

DOSSIER

west naar betaalbaar en sociaal wonen. De subsidie voorzag in 30 euro per m² bij selectie van het project, 30 euro per m² extra bij uitreiking van de bouwvergunning en 40 euro per m² extra bij verkoop van de wooneenheden voor maximaal 2 500 euro per m² exclusief btw of bij verhuring voor minstens 9 jaar via een sociaal verhuurkantoor. Die laatste schijf blijkt amper te worden aangesproken, onder andere gezien de al vermelde Europese limieten.Daarom denkt het Brussels Gewest aan een bijsturing voor een geplande nieuwe oproep en aan begeleidende maatre-gelen. Een belangrijke stap kan bijvoorbeeld inhouden dat nieuwe kantoren alleen vergund worden als ze voldoen aan een aantal criteria die een latere reconversie vergemakkelij-ken, zoals bijvoorbeeld de verticale circulatie. Flexibiliteit op voorhand inbouwen kost niet meer, maar holt de waarde van een gebouw niet uit, integendeel. In een stad waar ruimte stilaan het grootste goed wordt, is dat zeker een pluspunt. Die flexibiliteit kan meteen gepaard gaan met een multifunc-tionele invulling.Een andere mogelijke insteek voor toekomstige reconversies is een meer doorgedreven streven naar betaalbaar wonen, dat ook in de eerste oproep al een thema was. Om de beper-kingen inzake mogelijke financiële steun te omzeilen en tot een meer betaalbaar eindresultaat te komen, zou samenge-werkt kunnen worden met vzw’s zoals de sociale verhuur-kantoren of het Woningfonds die niet aan de Europese beper-kingen onderworpen zijn. Christos Doulkeridis ziet in deze partijen trouwens betrouwbare partners voor investeerders omdat zij een gegarandeerde huuropbrengst kunnen bieden zonder dat de eigenaar zich zorgen moet maken om het be-heer, en bovendien kunnen garanderen dat het onroerend goed op het einde van de huurovereenkomst in goede staat wordt teruggegeven.

Community Land TrustEen ander denkspoor op weg naar betaalbaar wonen is het van oorsprong Angelsaksisch concept Community Land Trust.

De in twee fasen gerealiseerde kantoorgebouwen van het ijzer- en

staalbedrijf Hamon werden in opdracht van Herpain-Urbis door ar-

chitect Frederic Hossey van het Atelier d’architecture du Congrès

omgevormd tot woningen. De twee ondergrondse parkeerverdiepin-

gen bleven behouden. De overdekte parking op het binnenterrein van

het blok werd gesloopt en er kwam een binnenplein, omgeven door

drie duplexwoningen.

© Y

van

Gla

vie

© Y

van

Gla

vie

CLT’s zijn organisaties (trusts) die democratisch worden be-heerd door een ledengemeenschap en die gronden verwerven en beheren en daarop met een soort erfpachtformule wonin-gen realiseren voor mensen met een laag inkomen. Omdat de grond collectieve eigendom blijft en de prijs ervan dus niet wordt aangerekend, blijven de woningen betaalbaar. Als de kopers het huis later weer willen verkopen, is de verkoop-prijs geplafonneerd zodat de woningen ook dan betaalbaar blijven en speculatie wordt tegengegaan. Eind 2012 erkende het Brussels Gewest de vzw Platform Community Land Trust Brussel die intussen ook een subsidie kreeg toegekend voor de aankoop en renovatie van een leegstaand gebouw.Pierre Laconte, die als partner van de Groupe Urbanisme-Architecture mee verantwoordelijk was voor het masterplan van de universiteitsstad Louvain-la-Neuve dat ook op een erfpachtformule (zij het geen CLT-aanpak) is gebaseerd, kan deze ontwikkeling alleen maar toejuichen en schreef zopas een artikel over dit onderwerp in de Nouveaux Cahiers du développement territorial N°84.

Voor meer info: http://communitylandtrust.wordpress.com/Over de wet van 1962 en het ontstaan van Louvain-la-Neuve: www.ffue.org - publications 2012.

Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

Het boek “Gisteren kan-

toren vandaag woningen”

wordt verdeeld door Diffu-

sion Nord-Sud, tel. 02 343

10 13, fax 02 343 42 91,

[email protected].

© Y

van

Gla

vie

www.zehnder.be

Verwarming Koeling Ventilatie Clean air

Zehnder totaaloplossingen voor een gezond, comfortabel en energie-efficiënt binnenklimaat.

· nieuwbouw en renovatie

· passiefbouw en lage energiewoningen

· woning, appartementen, kantoren ….

· particulier en commercieel

· grote projecten in de zorgsector, scholen,…

· designradiatoren, ventilatiesystemen C & D

en plafondstralingspanelen

Zehnder biedt totaaloplossingen in verwarming, koeling en ventilatie voor al uw projecten:

Voor advies op maat, contacteer onze systeemadviseurs

Vlaanderen - Steven Poncelet +32 (0)473 781 151

Wallonië - Yoann Blontrock +32 (0)499 512 128

DIM

EN

SIO

N

46

REPORTAGE

Eind jaren 90 werd een Masterplan voor de ziekenhuis site uitgetekend. Dit voorzag onder meer in een nieuwbouw met drie volumes voor een daghospitaal en medisch-technische diensten. Een gefaseerd uitbreidings- en verbouwingsproject moet op termijn resulteren in een compleet nieuw ziekenhuis. Om deze uitbreiding zowel architecturaal als ruimtelijk meer potentieel te geven werd zelfs een stedenbouwkundige in-greep toegepast waarbij een deel van de openbare weg werd ingepalmd. Sinds de werken in september 2009 werden op-gestart, onderging de site ingrijpende veranderingen en krijgt de nieuwe structuur vaste vorm. Studieburo De Klerck Engi-neering staat in voor het ontwerp van de technische installa-ties. Aannemer Jan de Nul voert de ruwbouw, gevel- en dak-werken van de nieuwbouw en de verbouwing uit.

Naar één groot nieuw blok Het nieuwbouwdeel werd recent voltooid. Aansluitend zal tot eind 2014 de integratie van de bestaande vleugels – het blok vooraan en links – gefaseerd uitgevoerd worden zodat de con-tinuïteit gewaarborgd blijft. Aan de zijde van de ringlaan vor-men het nieuwe volume en de uitbreiding aan de zijde van de oude hoofdinkom - samen met de integratie van de bestaande vleugel, het blok vooraan – één groot nieuw blok.

Deceuninck Zendow raamprofielenDe gevels van het nieuwbouwdeel werden opgebouwd met keramische elementen op een module van 95 cm. Er werd ge-opteerd voor het hoogperformant Zendow raamprofielsyteem van Deceuninck. Ludwig Vanseveren, Hoofd Technisch De-partement van het Sint-Andries ziekenhuis: “Onze vroegere positieve ervaringen ter zake en een bezoek aan het Kortrijk-se AZ Groeninge in opbouw - waarin ook Deceuninck Zendow profielen werden geïntegreerd - overtuigden de directie om ook voor deze renovatie en nieuwbouw pvc Deceuninck Zen-dow te gebruiken, tevens een budgettair interessante optie.

Bij de renovatie van 2 verpleegeenheden op de 2e verdieping werden de stalen ramen van 3.5 m bij 1.55 m, midden in een gevel met bestaande ramen, vervangen door Deceuninck Zendow ramen in een gelijkaardige donkere kleur. Optisch is het verschil in de gevel tussen de pvc-ramen en de stalen ramen nauwelijks te merken. Ook voor de nieuwbouw en de verdere renovatie van het ziekenhuis werd hetzelfde raam-profiel gebruikt. Voor de nieuwbouw ging het wel over klei-nere ramen - 95 x 60 cm - in een moderne keramische gevel. De door VIPA gestelde isolatiewaarden werden gehaald. Aan de binnenzijde hebben de ramen een integraal verkeerswitte kleur, gekleurd in de massa, aan de buitenzijde een heden-daagse kleur - kwartsgrijs - esthetisch meegaand met de gevelkleur.” De firma Vandenbroucke Window Solutions uit Lendelede stond- voor hoofdaannemer Jan De Nul - in voor het plaatsen van de Deceuninck Zendow ramen. www.ramen-vandenbroucke.comwww.deceuninck.be

DeceuninckSpeels ritme van ramen geeft dynamiek aan ziekenhuis

In het kader van een meerfasig Masterplan onderging het Sint-Andries ziekenhuis in Tielt een complete facelift. Ingevolge een uitbreidingsproject werd een nieuwbouw gerealiseerd waarvan de gevels werden opgebouwd met keramische elementen. Het speelse ritme van ramen geeft het gebouw een dynamisch karakter. Er werd geopteerd voor het sterk isolerend Zendow pvc-raamprofielsysteem van Deceuninck.

Deceuninck Zendow#neo. De nieuwe

generatie. Hoogperformant profiel-

systeem, uitgevoerd in Omniral, i.e.

integraal gekleurd.

• Hoogste lumen per watt

• DALI (bi-directionele aansturing)

• Verblindingsvrij (lage UGR)

• 5 jaar garantie

• Resistent tegen water én stof (IP66)

• Slagvast en schokbestendig (IK 10+)

• Zeer snel te installeren

• Bestand tegen zeer lage

temperaturen

• Bekabeling geïntegreerd

• Traploos dimbaar

BB-Ledlightpipes, een nieuw ledverlichtingssysteem voor ondergrondse bouwwerken zoals parkeergarages, voetgangers- en verkeerstunnels, metro- en treinstations, ....

Deze onderhoudsvrije ledverlichting is uiterst zuinig in verbruik. BB-Ledlightpipes garanderen meer dan 100.000 branduren, is een bijzonder duurzame oplossing en cradle to cradle vervaardigd.www.technospecials.be

[email protected] tel: +32 (0)9 325 82 12

“Duurzame, energiezuinige en innovatieve ledverlichting”

DIM

EN

SIO

N

48

REPORTAGE

De buren durven deze woning al eens ‘het scheve huis’ noe-men. De ongewone vorm van de constructie heeft vooral te maken met de vraag van de opdrachtgever naar een bijzon-der gebouw, en met de randvoorwaarden van het omliggende terrein. Zo waren de beperkte draagkracht van de bovenste grondlagen – tot ongeveer 1,5 meter - en het feit dat de zuid-kant van het perceel naar de straat gericht is, voorname ele-menten waarmee rekening diende gehouden te worden. De bouwheer wou namelijk optimaal van de binnenvallende zon en van zijn buitenruimtes kunnen genieten. De onderbouw van deze woning bestaat uit een betonkelder, de bovenbouw is houtskeletbouw.

Nachtgedeelte half ondergrondsOm de dure kelderverdieping maximaal te laten renderen, werd de woning een halve verdieping in de grond neerge-laten. Tegelijkertijd werd de woonruimte een halve verdie-ping boven het maaiveld verhoogd en naar het zuiden ge-richt. Hierdoor wordt een privacy-gradiënt gecreëerd tussen de zeer omsloten slaapruimtes, enerzijds, en de verhoogde

leefruimte met dito terrassen, anderzijds, die de bewoners een ruim uitzicht geven, maar het inzicht vanaf de straat en de omgeving beperken. Ir.architect Caroline Florquin van Ar-chitecten Atelier Kyoto uit Eppegem: “Hierdoor kan het zon-licht tot diep in het binnenste van de woning binnendringen. Dwars door de zitruimte en de patio, tot bij de keuken die achteraan ligt. De positie van de patio (oostzijde) en het grote terras (zuid-west-zijde) zorgen ervoor dat er op elk moment van de dag wel ergens van de zon kan genoten worden. De grote overkraging biedt ruimte voor een overdekte parkeer-plaats en een tuinberging. Het hellende dak is voorzien van PV-panelen. Dit brengt de woning qua E-peil in de buurt van een passieve woning.”

Perfect in elkaar grijpende ‘meccano’ van keuzesOm het gekantelde volume met het schuine profiel een aantrek-kelijke aanblik te bezorgen, werd de gevel met Eternit-leien in vezelcement in halfsteensverband bekleed. De leien lopen echter niet horizontaal, maar volgen de schuine lijn van het volume en benadrukken daardoor het ongewone karakter nog meer– zie verder. Caroline Florquin: ”Een architecturale vorm zou eigenlijk geen puur esthetische kwestie mogen zijn, maar een ‘ideale’ totaaloplossing voor alle gestelde uitdagingen. Deze woning is daar een goed voorbeeld van: een perfect in elkaar grijpende ‘meccano’ van keuzes, of zo je wil, een opge-loste ‘rubik’s kubus’. Alle gemaakte keuzes houden verband met mekaar: dieper funderen, ingegraven niveau met slaapka-mers, verhoogde leefruimtes, carport vooraan, doorstroming van zonlicht, lage energie, zonnepanelen en hellend dak leiden tot deze architecturale vorm. Dit project is niet te lezen als een rechtlijnig beslissingsproces naar een ontwerp, maar als een netwerk waar elke keuze met elke andere optie verbonden is.”

In het Vlaams-Brabantse Steenokkerzeel ontwierp Architecten Atelier Kyoto een zogenaamde schuine patiowoning die werd aangekleed met de Alterna leien - in halfsteensverband - van Eternit. De keuze voor leien vloeit voort uit de combinatie van een ecologische keuze en een strak uitgelijnd concept dat alle ontwerp-opties uitbeeldt.

EternitPatiowoning met schuin profiel in Steenokkerzeel

DIM

EN

SIO

N

49

REPORTAGE

Ecologische materiaalkeuze, strak uitgelijnd conceptVanuit een visie over ecologisch materiaal gebruik, en een zeer sterk geïsoleerde buitenschil, waren de architecten van oordeel dat de buitengevel eigenlijk uit een ‘hernieuwbaar’ of ‘vervangbaar’ licht materiaal zou moeten bestaan, dit om latere wijzigingen aan de isolatie - in functie van steeds ver-anderende isolatie- en klimaateisen - te kunnen opvangen. Van bij de aanvang van dit project zijn deze ‘conceptuele vi-sie’ van de architecten en de keuze van de bouwheer voor strakke bouwmaterialen perfect samen gegaan. De uiteinde-lijke keuze voor leien van Eternit is dan ook de combinatie van een ecologische keuze en een strak uitgelijnd concept dat alle ontwerp-opties onderlijnt.

Schuin onder hellingDe Alterna vezelcementleien van Eternit werden in half-steensverband schuin onder helling op de gevels van deze patiowoning geplaatst. Deze nieuwe plaatsingsmethode voor gevels (helling 90°) is mogelijk met bepaalde Eternit leitypes en leiformaten. Het betreft steeds vierhoekige formaten zon-der voorgeponste gaten. In de eengezinswoning in Steenok-kerzeel werd voor Alterna vezelcementleien in het formaat

60/32 geopteerd. Maar ook de Boronda - 40/27 -, New Sto-nit - 45/30 en 60/30 – en Activa - 60/32 – vezelcementleien van Eternit komen voor deze nieuwe plaatsingsmethode in aanmerking. De leien worden op een dubbele verduurzaam-de houten draagstructuur bevestigd door middel van nagels of schroeven. Deze draagstructuur bestaat uit tengellatten (of tengels), die verticaal geplaatst worden en panlatten, die schuin onder helling op de gevel geplaatst worden. De dek-kingswijze is onafhankelijk van de overheersende windrich-ting. Een overlap van minimum 90 mm moet gerespecteerd worden. De schuine helling van de leien ten opzichte van de horizontale bedraagt maximaal 30°. De leien worden volgens het halfsteensverband geplaatst op de schuine panlatten.

www.eternit.be - www.atelierkyoto.be

Eternit: Best of Slates Volume 3Met Best of Slates Volume 3 stelt Eternit opnieuw een reeks recent gerealiseerde bouwwerken voor, waarbij vezelcementleien voor de gevel, op het dak of voor de volledige buitenschil werden gebruikt. De voorbije jaren ondergingen vezelcementleien een opmerkelijke evolu-tie. Enkele voorbeelden. Kleurrijke en UV-bestendige op-pervlaktebedekkingen staan tegenwoordig garant voor tal van vormgevingsmogelijkheden. Nieuwe speciale mengsels, zoals de toevoeging van titaniumdioxide aan het cement van de luchtreinigende Activa-leien, leveren een actieve bijdrage aan de bescherming van ons milieu. Door het daglicht ondergaan deze leien een fotokatalyti-sche reactie die het voor de mens schadelijke stikstofoxi-de uit uitlaatgassen van auto’s in onschadelijke nitraten omzet. Ook dit derde boekdeel heeft een internationaal karakter. Voorbeelden – van gezinswoningen, kantoor-gebouwen, scholen en industriële constructies – uit ons land, Nederland, Ierland, het UK, Frankrijk en Duitsland kunnen als inspiratiebron dienen.

Architecten kunnen een gratis exemplaar van Eternit Best of Slates 3 aanvragen via Dimension: [email protected].

DIM

EN

SIO

N

50

REPORTAGESPECIALIST

Wat moet u als stagemeester of stagiair weten over de stage? DIMENSION zet aan de hand van 20 vragen een aantal zaken voor u op een rij. Voor input over de spelregels klopten wij aan bij Marie-Eve Lejuste van de Cfg-OA - provinciale raad Namen en daar lid van de stagecommissie, en bij Peter Ketsman, verantwoordelijk voor de beleidscommissie stage en vorming binnen de Vlaamse raad. Heel wat praktische tips kregen we van architect Jos Wijmeersch.

Specialist aan het woord

De stage in 20 vragen en antwoorden

1. Welke formaliteiten moet een stagiair vervullen?U moet een aanvraag indienen om ingeschreven te worden op de lijst van stagiairs. Daarbij voegt u het stagecontract, een overzicht van de tijdsbesteding, een ethische verbintenis en het stagereglement en de aanbevelingen aangaande de stage, gelezen en goedgekeurd door uzelf en door uw stagemeester.Noodzakelijk zijn verder een recente pasfoto, een nationali-teitsbewijs, een uittreksel uit het strafregister (attest goed ge-drag en zeden) en een voor eensluidend afschrift verklaarde kopie van het diploma of een attest van de inrichting die het heeft uitgereikt. In Vlaanderen komt daar nog een stageplan (zie verder) bij. Alle documenten vindt u op de website van de orde (www.architect.be en www.ordredesarchitectes.be). U kunt ze ook afhalen op de provinciale raad.

Opgelet: deze formaliteit moet u nog voor het begin van de stage in orde brengen. Zorg er eerst voor dat de stagecommissie van de provincie waar uw stagemeester is inge-schreven of waar u uw stage doet, al deze documenten heeft ontvangen. Pas daarna komt u op de lijst van stagiairs en kan uw stage daadwerkelijk van start gaan.

2. Welk statuut heeft een stagiair?

Stagemeester en stagiair kunnen dat vrij overeenkomen in het stagecontract. Over het algemeen zijn stagiairs zelfstan-digen. Dat betekent dat in de samenwerking rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid van schijnzelfstandig-heid, waarover u in het vorig nummer van DIMENSION een bijdrage terugvindt. Uiteraard kunt u ook stage doen als amb-tenaar bij de overheid, of samen met uw stagemeester kiezen voor een stage als bediende, bijvoorbeeld als u meteen al een samenwerking op langere termijn plant.

3. Welke vergoeding is gebruikelijk?

Dat valt vrij te onderhandelen. Streef naar een billijk compro-mis waarin u rekening houdt met diverse factoren: de tijd die de stagemeester in de stage investeert, de kennis en vaardig-heden die de stagiair opdoet, de prestaties die hij levert, de inkomsten van het bureau van de stagemeester.De Vlaamse raad beveelt een minimumloon aan van 10 euro per uur (index september 2008, geïndexeerd momenteel cir-ca 10,80 euro), met een verhoging van 2 euro (geïndexeerd 2,16 euro) per periode van zes maanden. In Wallonië liggen

DIM

EN

SIO

N

51

SPECIALIST

de minimumbedragen tussen 10 en 14 euro, afhankelijk van de provinciale raad. Het gaat telkens om een aanbeveling, geen verplichting, want voor dat laatste beschikt de orde niet over de wettelijke middelen.Gratis stages zijn uiteraard af te raden maar niet verboden. Als beide partijen er uitdrukkelijk mee akkoord gaan dat er geen enkele vergoeding wordt betaald tijdens de stage, valt daar weinig tegen in te brengen.Bij pertinent misbruik kan de provinciale raad na een klacht tussenbeide komen, de stagemeester oproepen en tucht- rechterlijk optreden. Maar in de praktijk komen klachten zel-den voor.

4. Wordt een minimumprestatie opgelegd?Normaal is een minimumprestatie van 120 uren per maand vereist. relevanter dan het aantal gepresteerde uren is dat de stagiair voldoende praktijkervaring opdoet en in aan- raking komt met alle aspecten van het beroep, van ontwerp tot eindoplevering.Maak bij voorkeur tijdig afspraken over het maximumaantal te presteren uren. Dat maakt het achteraf gemakkelijker om in drukke periodes meer uren te kloppen en die op andere momenten te compenseren.

5. Wat mag een stagiair buiten zijn stage doen?Een stagiair kan eigen opdrachten uitvoeren in de mate dat die geen obstakel vormen voor de stageverplichtingen. De stagemeester moet wel een verklaring ondertekenen dat hij daarvan op de hoogte is. Deze verklaring, samen met kopieën van de overeenkomst met de bouwheer en van het bouwaan-vraagformulier, is noodzakelijk om een visum te kunnen krij-gen.Een stagiair mag ook een Laruelle-vennootschap oprichten (niet alleen!) en daarin vennoot en/of zaakvoerder zijn. Voor-waarde is dat de stagiair in deze vennootschap het beroep van architect uitoefent samen met een bij de orde ingeschre-ven architect. Dit kan zijn stagemeester zijn.

6. Wie mag stagemeester worden?

Iedereen die minstens tien jaar is ingeschreven op de tabel van de orde, kan een aanvraag indienen om stagemeester te worden.Elke aanvraag wordt beoordeeld op basis van de kenmerken van het bureau en het profiel van de aanvrager. Af en toe

worden aanvragen effectief geweigerd. Wie bijvoorbeeld al meerdere keren een sanctie opliep, kan op een njet stuiten omdat de kwaliteit van de stage niet is gegarandeerd. Het bureau moet ook de geschikte samenstelling, infrastructuur en projecten hebben om een volwaardige stage te kunnen garanderen. Het ideaal traject houdt in dat een stagiair van start gaat met een contact met de opdrachtgever en een ont-werp, en dan het volledige traject aflegt met bouwaanvraag, samenstelling van het lastenboek en de meetstaten, contac-ten met aannemers en materiaalleveranciers, werfcontroles en oplevering.Het aantal gelijktijdige stagiairs per stagemeester wordt in principe beperkt tot twee om een voldoende intense begelei-ding van de stagiair te verzekeren. Een van die twee moet bovendien al minstens een jaar stage achter de rug hebben.

7. Hoe zit het met de verzekering?

In het stagecontract wordt uitdrukkelijk aangestipt dat de stagemeester de stagiair moet opnemen in zijn verzekerings-polis. De stagiair moet zelf geen verzekering afsluiten, tenzij voor zijn eigen opdrachten natuurlijk.

8. Hoe zit het met de bijdrage aan de orde?Stagairs betalen een verlaagde bijdrage die momenteel 100 euro bedraagt.

9. Hoe verloopt de stage?

In Vlaanderen moeten de stagemeester en de stagiair per pe-riode van zes maanden een stageplan opstellen. In Wallonië wordt dat niet expliciet gevraagd, maar kan het worden opge-legd als de stage niet aan de verwachtingen blijkt te voldoen. Het stageplan omvat een prognose van de projecten en deel-aspecten waaraan de stagiair de eerstvolgende zes maanden zal werken. Daarmee kan de stagecommissie nagaan of de stage een voldoende breed spectrum van de architectentaken bestrijkt. Het plan fungeert tevens als meetlat waaraan de resultaten van de stage kunnen worden afgemeten.De stagiair moet dagelijks fiches bijhouden waarop hij de ge-presteerde uren en de taken noteert. Die fiches moeten ter beschikking liggen in het bureau van de stagemeester voor een eventuele controle. Op het einde van de maand moeten de fiches, ondertekend door de stagemeester, aan de provin-ciale raad worden bezorgd.Na elke periode van zes maanden is een evaluatieverslag ver-eist. Stagiair en stagemeester maken elk hun verslag op. De »

DIM

EN

SIO

N

52

REPORTAGE

stagiair beschrijft de werken waaraan hij een bijdrage heeft geleverd en formuleert eventuele opmerkingen over de stage. De stagemeester geeft zijn visie op de stagiair. In Vlaanderen wordt gelijktijdig een nieuw stageplan ingediend dat een over-zicht geeft van de intenties voor de volgende zes maanden.De laatste stappen omvatten een aanvraag tot beëindiging van de stage, een afsluitende evaluatie en desgewenst een aan-vraag tot inschrijving op de tabel.

10. Wordt de stage gecontroleerd?

Jaarlijks vinden twee controles plaats, een op de stageplaats en een op de zetel van de provinciale raad. Via gerichte vra-gen wordt gepeild of de fiches en de evaluatieverslagen klop-pen met de realiteit. Geef een beschrijving van de werken? Hoeveel kost een kilo staal?

11. Welke problemen duiken het meest op?Statistieken zijn jammer genoeg niet voorhanden, maar Marie- Eve Lejuste en Peter Ketsman beklemtonen dat er weinig klachten via de stagecommissies doorstromen. Een probleem dat geregeld de kop opsteekt, is dat een stage veel te eenzijdig is. De stagiair wordt uitsluitend ingezet voor taken waarin hij onmiddellijk rendeert, terwijl de praktische taken waarvoor de return voor de stagemeester aanzienlijk lager ligt, worden verwaarloosd. Concreet betekent dit dat de stagiair zijn tijd vooral besteedt aan ontwerptaken, presentatietechnieken en maquettes.Een ander mogelijk gevaar is dat het niet klikt tussen stage-meester en de stagiair. Om een dergelijk scenario te voor- komen, kunt u werken met een proefperiode in het stagecontract. De stagemeester moet er natuurlijk begrip kunnen voor opbrengen dat een stagiair fouten maakt. Omgekeerd moet de stagiair op een constructieve manier met kritiek om kunnen gaan.

12. Wat kan de stagecommissie doen bij problemen?Zowel de stagemeester als de stagiair kan met vragen en klachten terecht bij de stagecommissaris. Die praat dan met beide partijen en kan bijvoorbeeld de stagiair aanraden om van stagemeester te veranderen, of bij de stagemeester aan-dringen op een verruiming van het takenpakket. Als blijkt dat de stage echt onvoldoende is, kan de stagecommissie de stage- periode verlengen. Er zijn twee verlengingen met telkens zes maanden mogelijk.

13. Kan de stagecommissie iemand verbieden om in het beroep te stappen als zij de stage als onvoldoende beoordeelt?Het stagereglement voorziet momenteel nog niet in deze mo-gelijkheid, maar uiteraard laat u het beter niet zo ver komen. Daar komt in de toekomst trouwens verandering in. In de ge-plande hervorming van de stage zal de toegang tot het beroep in eigen naam pas worden verleend na een positieve evalu-atie op basis van duidelijke criteria. De klemtoon van de her-vorming zal wel liggen op een kwalitatieve verbetering van de stage, benadrukken Marie-Eve Lejuste en Peter Ketsman, met de nodige begeleidingsinstrumenten en rekening hou-dend met de veranderingen die de opleiding en het beroep sinds de stageregelgeving van 1965 hebben doorgemaakt. Toenemende regelgeving, technische mogelijkheden en maat-schappelijke eisen verhogen de complexiteit van het beroep. Door de academische invulling van het onderwijs worden stu-denten opgeleid voor een breed spectrum aan mogelijkheden maar niet direct voorbereid op de uitoefening van het beroep.

14. Zijn er provinciale of regionale verschillen in de manier waarop de stagecommissies werken?In Wallonië zijn de procedures uniform, aldus Marie-Eve Lejuste. Een mogelijk verschil is dat een kandidaat-stage-meester in de ene provincie zijn aanvraag schriftelijk moet motiveren en in de andere mondeling. Een overkoepelende beleidscommissie is er niet. In Vlaanderen is die er wel. Zij werd in het leven geroepen om komaf te maken met verschil-len tussen de provinciale werking. Vandaar ook dat de info-momenten die bepaalde provincies organiseren voor stagiairs en stagemeesters, in de toekomst op een meer centrale leest geschoeid worden, zodat overal hetzelfde verhaal te horen zal zijn. Peter Ketsman geeft toe dat er nog altijd verschillen kun-nen zijn omdat de ene mandataris nu eenmaal niet de andere is, maar het is de bedoeling de stage op een uniforme wijze te beoordelen om de rechtszekerheid en gelijke behandeling te bevorderen.Een kleine parenthese hierbij. Onze gesprekspartners focus-sen terecht op luisterbereidheid, begeleiding en een proac-tieve aanpak, en omschrijven een eventuele verlenging van de stage liever niet als een sanctie. Maar terwijl wij even wachtten voor het gesprek, werden wij aangeklampt door een architect. Die drukte ons op het hart dat we uitdrukkelijk moesten schrijven dat wie sjoemelde met zijn of haar fiches, onherroepelijk gepakt zou worden. »

SPECIALIST

DE NIEUWSTE TRENDS VOOR KANTOORRUIMTES

Voor u Verzameld op één plek

Maak kennis met alle plafond- en muuroplossingen van ROCKFON

Breng ons vandaag nog een bezoekje op: vl.rockfon.be/hub/office

Probeer de plafonds van ROCKFON uit in deze interactieve kantoorruimte

Doe inspiratie op in deze collectie verbluffende kantoorontwerpen uit heel Europa

Download ons magazine en ont-dek de nieuwste design- en archi-tectuurtrends voor kantoorruimtes

Rockfon ONTWERPTOOL:

Projectfoto’s: Inspired by You MagaziNE:

In grote lijnen maakt men een onderscheid tussen twee soorten thermische massa. Het ene type is de traditionele thermische massa, waarbij een massief betonnen vloer wordt gebruikt om de thermische energie op te slaan waarmee het gebouw wordt verwarmd en gekoeld. Het andere type staat bekend als TABS (Thermo-Active Building System of thermisch actieve gebouwsystemen). TABS is een verwarmings- en koelsysteem, waarbij leidingen in de betonnen vloeren van een gebouw worden ingebed, waar water doorheen wordt gevoerd. De vloeren worden hierdoor reusachtige warmtewisselaars.

koelIng VeRsUs AkoesTIekVolgens de conventionele theorieën waren thermische massa en open kantoortuinen moeilijk met elkaar verenigbaar. Het grootste probleem hierbij was de akoestiek. Ontwerpers passen traditiegetrouw plafondtegels toe om akoestisch comfort te creëren in open ruimtes, maar wanneer de betonnen plafond met een verlaagd systeemplafond wordt bedekt, kunnen stralingswarmte en convectie tussen de ruimte en de onafgewerkte betonnen plafond niet worden benut. Bij het ontwerp van een open kantoortuin, in een gebouw met thermisch massa, dienden ontwerpers tot vandaag de lastige keuze te maken: een betere koeling of een goede akoestiek?

ENErGIEZUINIGhEID ENErGIEZUINIGhEID

20

Project: Park 20|20 Fox Vakanties, hoofddorp NL

Architect project: william McDonough + Partners

Architect gebouw: KOw

Binnenhuisarchitect: Jos Bogaarts

Oppervlak: 3,678 m²

Type plafond: rockfon Eclipse + Sonar X

ENErGIEZUINIGhEID

VOLGENS DE CONVENTIONELE THEORIEëN WAREN THERMISCHE MASSA EN OPEN KANTOOrTUINEN MOEILIjK MET ELKAAR VERENIGBAAR.

21

BE(vl)_AP_campain_office6_230x297_CS6.indd 1 04-04-2013 10:44:39

DIM

EN

SIO

N

54

15. Hoe een stagemeester kiezen?

Bij de orde vindt u lijsten van stagemeesters. Interessante websites zijn het jobplatform van www.nav.be en www.archijobs.be. Mogelijke keuzecriteria zijn de faam van het bureau of de stagemeester, de afstand en bereikbaar-heid, de omvang en de opdrachtenportefeuille van het bu-reau, referenties van andere stagiairs … Een kennismaking op voorhand valt ten zeerste aan te bevelen voor beide par-tijen. Check uw eventuele keuze vooraf af bij andere stagiairs.Op een klein bureau is een goede persoonlijke relatie be-langrijk, zeker als het bureau ondergebracht is bij of in de woning van de architect. Tracht uit te vissen of het bureau voldoende interessante en gevarieerde projecten heeft om uw stage zinvol in te vullen. Grote bureaus hebben als mogelijke voordelen hun structuur, infrastructuur en eventueel hun in-ternationale bezetting. Anderzijds bestaat het risico dat u in langlopende projecten wordt betrokken, zodat u niet de kans krijgt om het hele traject af te leggen, of dat de stagemeester niet voldoende tijd vrij kan maken om u te begeleiden.Maak in ieder geval voor de start van de stage duidelijke af-spraken over de vergoeding, de te presteren uren en derge-lijke meer.

16. Doet u een stage het best op slechts een of op meerdere plaatsen?Hiervoor gelden geen spelregels, tenzij dat u minstens zes maanden op eenzelfde plek moet blijven. Essentieel is dat de stage interessant blijft en dat u zaken blijft opsteken. Als u een stage op een bepaalde plek wil stopzetten, moet u dat melden aan de stagecommissie.

17. Is een buitenlandse stage aan beperkingen onderworpen?Voor de Vlaamse raad kunt u perfect twee jaar stage lopen in het buitenland en dan in België als architect ingeschreven

worden op de tabel. In Wallonië kunt u maximaal 18 maan-den stage in het buitenland doen, en moet u minstens zes maanden in eigen land als stagiair aan de slag om vertrouwd te geraken met de Belgische regelgeving. Houd er inderdaad rekening mee dat u na de stage geacht wordt de wettelijke en administratieve geplogenheden in België onder de knie te hebben. Als u bijvoorbeeld stage doet in een land waar zaken als epb, veiligheidscoördinatie en dergelijke compleet onbe-kend zijn en die kennis dus ontbreekt in uw competenties, kan dat een reden voor een verlenging van de stage zijn. Be-spreek dit op voorhand met de stagecommissaris.

18. Is een gespecialiseerde stage aan beperkingen onderworpen?Voor zover aan de wettelijke bepalingen betreffende de stage is voldaan, zijn gespecialiseerde stages mogelijk voor maxi-maal zes maanden. Zij worden geval per geval beoordeeld. U moet in ieder geval een stagemeester hebben die voldoet aan de vereisten om als stagemeester op te treden. Voor de stage-commissie moet u kunnen aantonen dat de stage relevant is en u zaken bijbrengt die u later in uw beroep nodig zal heb-ben. Spreek dit op voorhand goed door, zodat u achteraf niet met een kater (lees: een verlenging) zit.

19. Kunt u de stage aanvullen met permanente vorming?Uiteraard, dat kan u flink op weg helpen. Bij de beroeps-verenigingen NAV en UWA vindt u heel wat infosessies en cursussen die op een heel praktische manier ingaan op thema’s als epb, verwarmingsinstallaties, warmtepompen, werken voor de sociale huisvesting et cetera. NAV heeft ook een peterschapsproject dat jonge architecten samenbrengt met mensen uit de praktijk voor de uitwisseling van heel concrete en praktijkgerichte informatie en ervaring.In Wallonië organiseert de Cfg-OA een opleiding van 80 uur waarin u wegwijs wordt gemaakt in een heleboel zaken be-

SPECIALIST

DIM

EN

SIO

N

55

REPORTAGE

treffende de uitoefening van het beroep: lastenboeken en meetstaten opstellen, werfcontrole, overheidsopdrachten, statuut van zelfstandige, boekhouding, management …Omwille van de voortdurende evolutie van het beroep wordt permanente vorming op termijn een verplichting voor elke architect. Daarom werkt de Vlaamse raad momenteel aan een webapplicatie waarop u het aanbod aan permanente vor-ming op een gestructureerde manier zal kunnen terugvinden. Zo wil de orde het aanbod gemakkelijk doorzoekbaar maken en tegelijkertijd peilen naar eventuele behoeften en lacunes. Als de verplichting tot permanente vorming er daadwerkelijk komt, zal het aanbod gescreend worden door een nog op te richten accreditatiecommissie.

20. Tips & tricks

Leg voor de stage targets vast op langere termijn. Het stage-plan is een prima instrument om de stage te structureren, wat beide partijen ten goede komt.Scheep als stagemeester een stagiair niet af met kleine op-drachten, maar trek hem of haar meteen mee het bad in. Dat vergroot de zelfredzaamheid. Hoe sneller een stagiair prak-tische kennis opdoet, hoe meer hij zal evolueren naar een quasi volwaardige medewerker.Stop de moeilijke kanten van het beroep (bv. discussies met klanten, aannemers en dergelijke) niet weg voor de stagiair, maar neem altijd zelf de verantwoordelijkheid op u. Check elk dossier voor het de deur uitgaat.Een stagiair kan werfvergaderingen en werfcontroles voor-bereiden door alle mails en werfverslagen door te nemen. Zo neemt hij u heel wat werk uit handen en verschijnt u altijd perfect voorbereid aan de start. Een prima manier om dit deel van het takenpakket op een voor beide partijen voor-delige manier in te vullen.Stagiairs zijn dikwijls een unieke bron van informatie om de meest actuele tendensen te volgen in architectuurcultuur, ont-werp, ICT en andere nieuwe ontwikkelingen. Zeker in een klein architectenbureau kunnen ze voor een heel interessante input zorgen.Stagiairs zijn potentiële toekomstige medewerkers. U ziet al snel welk vlees u in de kuip hebt. U kent de competenties en eventuele lacunes.Bent u overtuigd van het nut van stagiairs? Profileer u dan als stagemeester. Zet getuigenissen van ex-stagiairs op uw web-site. Kom met uw verhaal naar buiten via de beroepsvereni-ging of publicaties van derden (Vacature, JobAt …). Pols naar interessante kandidaat-stagiairs bij confraters die les geven.

Redactie: Staf Bellens

een solidebescherming

voor eenstevig beroep

Ainb wordt ondersteund door:

www.deltalight.be

www.giroflex.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.vola.be

www.abet.be

www.silestone.be

www.bosspaints.be

www.argentalu.be

www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be

the future of Glass since 1665www.saint-gobain-glass.com

www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be

EEN SOLIDEBESCHERMING

VOOR EENSTEVIG BEROEP

AiNB wordt ondersteund door:




www.glazz.eu

www.argentalu.be www.giroflex.be

www.interfaceflor.be www.lambrechts.eu

www.giorgetti.eu

partnerpagina ainb.indd 1 27/02/12 09:51

www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.desso.be

www.vola.be

www.aquaconcept.be


www.abet.be

www.dedon.be

www.vescom.be

www.gira.be

www.sigma.be

www.formica.be

www.silestone.com

www.bosspaints.be

www.aro.be

www.deltalight.be

www.sv.be

www.ainb.be







www.glazz.eu



www.giorgetti.eu


www.ainb.be

www.duravit.be

partnerpagina ainb 2013.indd 1 15/04/13 11:52

DIM

EN

SIO

N

56

REPORTAGE

Op zoek naar een bouwconcept waarbij een zo laag mogelijk energieverbruik kon verzekerd worden raakte meubelmaker De Vlamynck uit Eeklo in de ban van het passiefhuisconcept. Voor een optimale isolatie van het hellend dak en de buitenmuren van zijn woning – een ontwerp van het architectenbureau In-Tense uit Gent - koos hij voor de ISOVER Comfortpanel 32 glaswol.

Door zich tijdig te informeren kon de bouwheer van bij de start van zijn project letten op de essentiële voorwaarden - ligging, oriëntatie, beschaduwing en stedenbouwkundige voorschriften - om een geschikte bouwgrond aan te kopen. Architect Mieke Van Der Linden van In-Tense ontwierp deze nulenergiewoning: “Het dak bestaat uit 2 schuine dakvlakken onder 30° die in tegenovergestelde richting ten opzichte van elkaar liggen. Het schuine vlak gericht naar de zuidkant is volledig bedekt met zonnepanelen. Het gevelbrede raam aan de achtergevel is iets teruggetrokken zodat een luifel ontstaat die oververhitting in de zomer tegengaat. In de winter daar-entegen schijnt de zon tot diep in de woning. Het schuine dak in de andere richting is losgetrokken van het andere dakvlak zodat een opening ontstaat vrij hoog in de woning. Bedoe-ling is zoveel mogelijk zonnewinst en licht te genereren in de volledige woning. Het woongedeelte bevindt zich op het gelijkvloers onder een grote vide waar veel daglicht binnen-komt, zowel door de opening in de achtergevel als door de opening gecreëerd door de 2 schuine dakvlakken. De woning voelt heel licht en ruim aan.”

Sterk doorgedreven isolatie Gezien de professionele activiteit van de bouwheer was hout-skelet een voordehandliggende keuze. Voor de isolatie van het hellend dak werd geopteerd voor ISOVEr Comfortpanel 32 (lambda 32) van 40 cm dik. Voor de buitenmuren ging de voorkeur naar ISOVEr Comfortpanel 32 van 24 cm dik voor de oost-, de west- en de zuidgevel, en voor dezelfde glaswol - met een dikte van 30 cm - voor de noordgevel. Mits een ver doorgedreven isolatie - 20 cm isolatie in de vloer, 24 à 30 cm in de muren, 40 cm in het dak én drievoudige begla-

zing met thermisch onderbroken buitenschrijnwerk - slaagde deze bouwheer-zelfbouwer er in zijn verwarmingsbehoeften te dekken met een vermogen van 10 W/m². Dit komt overeen met 2000 W voor een huis van 200 m² of het vermogen van … een strijkijzer.

Doordacht warmtegebruik In een passiefhuis wordt superisolerend glas geplaatst, dat evenwel een grote zontoetreding toelaat door een hoge g-waarde, en zijn de glasvlakken bij voorkeur zuidelijk gericht. Zo vangen de ramen tijdens het stookseizoen meer warmte op van de zon, dan dat ze verliezen. Een goed geplaatste zon-wering voorkomt oververhitting in de zomer. Andere warm-tebronnen zoals verlichting, computer, koelkast, de mens (= 100 W per persoon) en de dagelijkse activiteiten - zoals ko-ken en wassen - geven ook warmte af die het passiefhuis op-warmt. Mechanische ventilatie met warmterecuperatie zorgt voor de continue toevoer van verse lucht, die voorverwarmd wordt met de warmte van de afgevoerde lucht. Een 700 W lucht/lucht warmtepomp op de extractie van de ventilatie verwarmt een warmwaterboiler van 200 liter. Eén convector van 2500 W verwarmt het volledige huis bij in de winter. De 45 PV-panelen van 210 Wp per paneel wekken meer energie op dan er in deze woning op jaarbasis wordt verbruikt. Een en ander mondt uit in een E-peil van -6 en een K-peil van – 14.94 in combinatie met een n50= 0,45/h. Dit komt overeen met 0,45 luchtverversingen van de totale binnenlucht/uur via gaten en kieren bij een over- of onderdruk van 50 Pa.

Mieke Van Der Linden: “Door de grote raampartijen ontstaat er een sterke relatie tussen de tuin en de leefruimte. Het perfecte akoestisch comfort en de goede binnenluchtkwali-teit maken van deze woning een oase van rust. Het optimale daglichtgebruik zorgt bovendien voor een aangenaam visueel comfort.”

www.isover.be - www.in-tense.be

ISOVERMeubelmaker bouwt eigen nulenergiewoning

ISOVERMeubelmaker bouwt eigen nulenergiewoning

Low-impactmaterialen

Energiezuinigerdan ooit

ENERGYENERENERNE GYGYENERENERGYGY

Gezondebinnenlucht

Een doordachteinplanting

Meer mobiliteit = meer levenskwaliteit

Aandachtvoor biodiversiteit

Zelfbedruipendmet water

Kostenoptimaal ontwerp

De Duurzame Wijk isgebaseerd op 8 pijlers:

Met ‘De Duurzame Wijk’ wordt een opvallend pionierspro-ject gelanceerd: een wijk die volledig vanuit een duurzame invalshoek wordt aangepakt, en dit zowel op ecologisch, economisch als sociaal vlak.

Concreet: ecologische materialen en oplossingen, energie-zuinig wonen, betaalbaarheid en een goed nabuurschap vormen een harmonieus geheel. En dit gesteund op een toekomstgerichte visie én met respect voor de Belgische bouwtraditie.

www.deduurzamewijk.be

Een project van Wienerberger in samen-werking met Eribo // Fris in het Landschap Wielfaert Architecten // 3E

Een opvallendpioniersproject zet de standaard voor duurzaam wonen.

DDW ad A4 NL 230x297.indd 1 11/04/13 14:02

DIM

EN

SIO

N

58

DOSSIER

Door het nijpend tekort aan plaatsen in woonzorgcentra zullen de lange wachtlijsten de komende jaren alleen maar toenemen. Tezelfdertijd groeit het besef dat het de hoogste tijd is voor innovatie in de sector. Daarom lanceerden Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen en Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen vorig jaar een projectoproep voor 5 vernieuwende pilootprojecten. Die resulteerde in 30 projectvoorstellen waaruit de jury 5 proefprojecten selecteerde met een innovatieve benadering van zorg, architectuur en ruimtelijke ontwikkeling. Elk project krijgt 3 ontwerpteams toegewezen voor de ruimtelijke uitwerking. De resultaten van die oefening worden in het voorjaar van 2014 voorgesteld.

De 30 ingezonden projectvoorstellen waren afkomstig van publieke en private opdrachtgevers en omvatten zowel con-cepten voor nieuwbouw als renovatie. Van de 30 inzendin-gen kwamen 10 voorstellen uit de provincie Antwerpen, 6 uit West-Vlaanderen, 5 uit Vlaams-Brabant, 4 uit Limburg, 3 uit Oost-Vlaanderen, 1 uit de stad Brussel en 1 had geen speci-fieke locatie. De 5 geselecteerde proefprojecten krijgen bij de uitwerking begeleiding van een projectregisseur en verschil-lende deskundigen. Zij moeten een opdrachtomschrijving for-muleren die rekening houdt met onder meer de toenemende behoefte aan woon- en zorgondersteuning en de beperkte ruimte die hiervoor beschikbaar is. Uiterlijk september moet de projectdefinitie, met het opzet van de nagestreefde innova-tie en de bepaling van het programma, klaar zijn. Dan volgt ook de selectie van de ontwerpteams.

Drie ontwerpteams per projectPer proefproject gaan drie ontwerpteams aan de slag om ze ruimtelijk uit te werken. De 5 pilootprojecten zijn een woonzorgconcept in Sint-Truiden met de focus op de lokale woon- en zorgbehoeften; een woonzorgsite in de dorpskern van Groot-Bijgaarden; een totaalzorgproject in Kortrijk met speciale aandacht voor jongdementie; een nieuwe vorm van

kleinschalige woonzorg in Geel met ook opvang voor oudere personen met een handicap en psychiatrische patiënten; een masterplan voor palliatieve zorg in Wuustwezel. Hierdoor krij-gen in totaal 335 bedden een voorafgaandelijke vergunning. Vlaams minister van Welzijn Vandeurzen maakt 200 000 euro vrij voor de begeleiding. Dat bedrag wordt verdeeld over de 5 projecten en gebruikt voor de vergoeding van het pro-jectteam. In april 2014 volgt op basis van het voorontwerp de gunning van de bouwopdracht aan telkens één van de 3 ontwerpteams. Na opmaak van het definitief ontwerp kan de realisatie, wellicht vanaf eind volgend jaar, van start gaan.

Zorg in multifunctionele omgevingIntussen is vrijwel iedereen ervan overtuigd dat er niet al-leen nood is aan meer plaatsen maar ook aan een andere benadering en invulling van de woonzorgcentra voor de toe-komst. Vlaanderen telt nu 1 175 875 mensen ouder dan 65 jaar, maar tegen 2020 zullen dat er ruim 200 000 meer zijn. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) voorspelt dat tegen 2025 ongeveer 20 000 extra woongele-genheden in woonzorgcentra nodig zullen zijn, of 1 134 bij-komende woongelegenheden per jaar. Meer woonzorgcentra alleen volstaan niet. Ook de uitbouw van een gedifferentieerd

Nieuw kwalitatief kleinschalig wonen staat centraal in dit project, inge-

diend door de vzw Astor, een initiatief van architect Michiel Verhaegen

(partner bij Osar Architects) en dokter Van den Bergh, in samenwerking

met het Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis (OPZ) en het Medisch Peda-

gogisch Instituut (MPI) uit Geel.

Vijf pilootprojecten voor zorg krijgen vorm

woon(zorg)aanbod met bijvoorbeeld doordachte en vernieu-wende concepten voor ondersteunend thuis wonen, inclusief regulier wonen, assistentiewoningen, serviceflats, kangoe-roewoningen en diverse vormen van groeps- en clusterwonen … dringt zich op.

In de toekomst zullen er meer, maar ook en vooral andere ou-deren zijn met meer en andere behoeften aan wonen en zorg. De geselecteerde pilootprojecten moeten hierop een ant-woord bieden, onder andere door de integratie in een maat-schappelijk weefsel waarbij zorg gemengd wordt met andere, eventueel stedelijke programma’s. Door de combinatie met of de integratie van andere functies op de woonzorgsite of in de directe omgeving (bv. assistentie- en andere woningen, winkels, recreatie, horeca, cultuur, kinderdagverblijf, kanto-ren …) kan er een andere dynamiek ontstaan. Dat geldt ook voor de benadering van het aspect ‘wonen’ in woonzorgcen-tra. In de term woonzorgcentrum staan wonen en zorg even-waardig naast elkaar. Het werkwoord wonen houdt meer in dan ergens verblijven. Het betekent een eigen plek hebben, zich thuis kunnen voelen, zichzelf kunnen zijn, zijn identiteit behouden. Daarom is het belangrijk de nieuwe woonzorgcen-tra uit de ziekenhuissfeer te halen, ook met betrekking tot de inrichting ervan, en de reguliere buitenwereld er meer naar binnen te brengen. Wie de aartsmoeilijke, ultieme stap naar het woonzorgcentrum moet zetten, mag niet het gevoel heb-ben dat z’n leven stopt. Vandaar het belang van een geïnte-greerd laagdrempelig woonzorgcentrum, letterlijk en figuur-lijk, waar het leven verder gaat.

www.pilootprojectenzorg.beRedactie: Colette Demil

In het project ‘Campus Sint-Anna’ wordt de woon-

zorgfunctie gemengd met tal van publieke functies.

Zorghotel

Active-aging

Collectief wonen voor gepensioneerden en jonge dienstverleners (Freiburg)

Gemeenschapscentrum

Kinderkribbe

Scholen

OCMW

Rusthuizen

Cicindriahuis

Huisartsen

Tandartsen

Apothekers

Opticiens

dakvensters

ver voor op

hun tijd

www.fakro.be

Optimale thermische isolatie

Continu regelbare ventilatie

Grotere glasoppervlakte

Inbraakvertragende kwaliteiten

Comfortabel gebruik met hand-

greep onderaan

Hoogwaardige afwerking en

houtkwaliteit

Ook in PVC verkrijgbaar

20 jaar garantie op glas

Dakvensters ver voor op hun tijD

DIM

EN

SIO

N

60

REPORTAGE

In de Olifantstraat in Molenbeek heeft de sociale huisvestingsmaatschappij ‘Le Logement molenbeekois‘ de bestaande individuele verwarmingssystemen in haar appartementsgebouwen vervangen door drie gecentraliseerde verwarmingsketels in combinatie met thermische zonnepanelen van Riello. Een economisch en ecologisch verantwoorde keuze.

De 193 appartementen die dateren uit 1977, waren uitgerust met gaswandketels, waarvan het totale vermogen zeer hoog lag en het onderhoud omslachtig was. Het studiebureau DTS uit Waals Brabant tekende het renovatieproject uit, in overleg met riello België. Het project werd gerealiseerd door instal-lateur Ets Karl Bouvé uit Ghlin. Georges Billemont, technisch directeur van riello België: “Deze woonvoorzieningen be-staan uit 8 panden. Er zijn drie stooklokalen, die elk werden uitgerust met drie nieuwe verwarmingsketels. In de eerste 2 stooklokalen werd een cascade van 2 riello Alu Pro Power verwarmingsketels van 375 W geïnstalleerd, terwijl het derde lokaal uitgerust werd met twee riello Alu Pro Power verwar-mingsketels van 300 kW elk. Het totale geïnstalleerde vermo-gen van de nieuwe installatie ligt beduidend lager dan dat van alle afzonderlijke gasverwarmingsketels samen. Het betreft dus een economisch rendabele keuze.”

Cascadestructuur De riello Alu Pro Power verwarmingsketels in dit project staan opgesteld volgens een cascade structuur van onafhan-kelijke thermische modules, van 15 tot 75 W, en modulerende branders, die op die manier een groot moduleerbereik bie-den. De verwarmingselementen in aluminium-silicium zijn goed bestand tegen thermische schokken. Het verwarmings-systeem werkt volledig onafhankelijk van de temperatuur van de buffervaten. Het oorspronkelijke opzet, om per stookplaats één groot sanitair buffervat van 3000 liter te installeren, bleek niet haalbaar, omdat de lokalen onvoldoende hoog waren. Daarom werd elke stookplaats uitgerust met parallelle sani-taire buffervaten van 1500 liter, verbonden met warmtewis-selaars voor de productie van sanitair warm water. Om de be-woners van de sociale appartementen te sensibiliseren op het vlak van energieverbruik werden individuele tellers - die de gerealiseerde winsten per appartement weergeven - geïnstal-leerd in de inkomhallen van de respectievelijke gebouwen.

Complexe berekening leidingen Ook hernieuwbare energie maakt deel uit van de oplossing: er werden 102 vlakke plaat zonnecollectoren riello CS 25 r - goed voor een oppervlakte van 250 m² - geïnstalleerd. Daar de woonblokken - en daken - vrij smal zijn, was het niet mo-gelijk deze collectoren in grote groepen te concentreren maar moest in kleine entiteiten van telkens 1, 2 of 3 zonnecollec-toren worden gewerkt. De collectoren werden onderling met ventielen verbonden om het debiet in de zonnepanelen opti-maal op mekaar af te stemmen. Het glycolwatermengsel dat door de collectoren loopt, voedt de modules die, op hun beurt, via de warmtewisselaars de buffervaten gaat voeden. Dit con-cept maakt het mogelijk het vermogen, geproduceerd door elk van de modules, onafhankelijk van elkaar, te bepalen. Georges Billemont: “Bij dit grootschalige project was vooral de berekening van de leidingen een complexe aangelegenheid vermits het over vele kleine groepen zonnepanelen gaat die allemaal moesten verbonden worden op het leidingen net-werk en de drukverliezen per groep ongeveer gelijklopend moesten zijn.” www.riello.be

Riello Energie-efficiënte renovatie van sociale appartementen

Nieuwe generatie dakvensters

Uitstekende energiebalansNieuwe beglazingenLuchtdichtheid klasse 4

Info en technisch dossier op velux.be/pro

Versterkte isolatieAfstandsbediening met touchscreen

Hedendaags designSmallere raamkaders

©20

13 V

ELU

X G

RO

UP

®V

ELU

X, H

ET V

ELU

X L

OG

O, C

AB

RIO

, IN

TEG

RA, i

o-ho

mec

ontr

ol E

N P

ick&

Clic

k! Z

IJN

GER

EGIS

TREE

RD

E H

AN

DEL

SMER

KEN

GEB

RUIK

T O

ND

ER L

ICEN

TIE

DO

OR

DE

VEL

UX

GR

OEP

.

VELUX_ad_archi_230x297_nobb.indd 1 18/03/13 14:17

DIM

EN

SIO

N

62

DOSSIER

Het EPB-laboratorium

simuleren van E60 naar E40 tot E20

Vier tot in de nok gevulde zalen met architecten voor de NAV-infosessies rond EPB. Met de steeds strenger wordende energieprestatie-eisen neemt de druk op de architecten toe. De échte uitdaging staat voor de deur. E60 en lager veronderstelt een integrale aanpak. Straks moet energiezuinigheid van bij de eerste pennetrekken in een ontwerp vervat zitten. Met welke parameters moet u rekening houden? Zijn er richtwaarden?

Om op deze en andere vragen een antwoord te kunnen for-muleren, organiseerde de Vlaamse architectenorganisatie de infosessies ‘Het EPB-laboratorium: simuleren van E60 naar E40 tot E20’. Drie concrete cases werden onder de loep geno-men: een vrijstaande woning, een rijwoning en een apparte-mentsgebouw. Aan de hand van gerealiseerde projecten werd stap voor stap onderzocht hoe de verschillende parameters het ontwerp en het E-peil beïnvloeden.

Vrijstaande woning Zo simuleerde arch. Benny Craenhals, Energieconsulent NAV, de aanpak van een concrete vrijstaande woning, aan de hand van een stappenplan voor een beperkte energiebehoefte en laag E-peil. Daarbij kwamen eerst de architecturale aspec-ten – isolatie, compactheid, luchtdichtheid en oriëntatie van

01 ISOVER: Suspente Integra2 Met de nieuwe Suspente Integra2 maakt ISOVEr komaf met de extra houten structuur die tussen gor-dingen moet uitgetimmerd worden om dikkere iso-latiepakketten in 2 lagen aan te brengen. Het betreft ophangstangen met aan het uiteinde een rondelle en een afsluitdop. Zowel de isolatielaag als het luchtdich-tingsmembraan kunnen aangebracht worden, door ze eenvoudig over de ophangstangen te spiezen. De Suspente Integra2 ophangstangen zijn combineerbaar met alle soorten dakisolatie van ISOVEr: Isoconfort 32 of 35, en Comfortpanel 32. Ze bestaan in de afmetin-gen 12/16 en 16/20. www.isover.be

02 UNILIN: dakelementen om energiezuinig te (ver)bouwenDakelementen van UNILIN division insulation brengen draagstructuur, performante isolatie en binnenafwerking samen in één element, waar-door men efficiënter en innovatiever isoleert, met zo weinig mogelijk verlies aan warmte, tijd en ruimte. UNILIN maakt gebruik van hoogwaardige PUr isolatie met een lage lambda waarde, waar-door de dikte van de dakelementen gering blijft. Deze dakelementen zijn eenvoudig te plaatsen, luchtdicht af te werken en verkrijgbaar met 10 kant-en-klare binnenafwerkingen. www.unilininsulation.com

de woning – aan bod. “Wie compacter wil ontwerpen, mag niet uit het oog verliezen ook de voorziene beglazing propor-tioneel te verminderen”, aldus Craenhals. Daarna werd de impact van de technieken – ventilatiesysteem, warmteopwek-king via hernieuwbare energie, thermische zonne-energie en energielevering - op het EPB-verhaal afgetoetst. Cumulatief bleek de totale meerkost, om het E-peil van deze vrijstaande woning terug te brengen tot E20, zo’n 25 procent ten opzichte van de basis bouwkost te bedragen.

Renovatie rijwoning Ir.-arch Bruno Deraedt van BAST Architects & Engineers be-lichtte de pijnpunten bij de totaalrenovatie van een rijwoning. Bij deze woning werd evenwel enkel de achterbouw volledig vernieuwd. Vooral het vernieuwen van deze achterbouw, het »

DIM

EN

SIO

N

63

DOSSIER

04 Xella: Ytong-murenVerlijmde luchtdichte Ytong-muren leveren een betere U-waarde op dan traditionele muren in dezelfde dikte, en verlagen zo het E-peil. Bij volle Ytong muren is extra isolatie zelfs overbo-dig en sluit men luchtcirculatie in de muur uit. Bouwknopen worden eenvoudig opgelost wan-neer men van kelder tot dak met Ytong bouwt. Na-isolatie met Multipor vormt een eenvoudige oplossing voor bestaande buitengevels waar niet aan geraakt mag worden, en draagt zo bij tot het verlagen van het E-peil van elk renovatieproject.www.xella.be - www.facebook.com/xellabelgie

06 Recticel Insulation: Powerwall® en Powerroof®

Met Powerwall® isolatie voor buitengevels en Power-roof® isolatie voor hellende daken van recticel Insulati-on kan men dak en gevel van elke woning duurzaam en doorlopend isoleren. De buitenschil loopt naadloos door, er zijn geen energielekken dankzij het tand-en-groef kliksysteem. De isolatie is vervaardigd uit TAUfoam by recticel®, een PIr-schuim met een verhoogde brand-veiligheid en een isolatiewaarde van λD 0,024 W/mK. Powerwall® en Powerroof® isolatie zijn geschikt voor lage energie- en passiefwoningen. Met hun duurzame bekleding in aluminium (50μ) kunnen ze gecombineerd worden met tal van gevel- en dakafwerkingen. www.recticelinsulation.be

05 Wienerberger: De Duurzame Wijk Met De Duurzame Wijk in Waregem lanceert Wiener-berger een opvallend pioniersproject: een wijk die volledig vanuit een duurzame invalshoek wordt aan-gepakt, zowel op ecologisch, economisch als sociaal vlak. Gesteund op een toekomstgerichte visie, met respect voor de Belgische bouwtraditie. Bij de aanleg van de wijk wordt er gestreefd naar ecologisch en energiezuinig wonen. Er wordt ook maximaal met duurzame materialen en oplossingen gewerkt. Met dit innovatieve project wil Wienerberger de stan-daard zetten voor duurzaam wonen in de toekomst.www.wienerberger.be

03 Reynaers Aluminium: Reynaconnect en CS 104Voor passief- en lage energiebouw biedt rey-naers Alumium de CS 104 oplossing voor ramen en deuren aan. Deze laat het E-peil in de woning met 5 tot 15 punten dalen, een E80 tot E60 peil is gegarandeerd. Om de luchtdicht-heid op het vlak van de aanhechting met de wanden - waarin de ramen en deuren geplaatst worden - te optimaliseren, zorgt reynaconnect voor een optimale luchtdichte plaatsing en aansluiting van het schrijn-werk. De tandem reynaconnect - CS 104 verzekert de luchtdichtheid, de slagregendichtheid en de isolatie van ramen en deuren voor pas-sief- en lage energiewoningen.www.reynaers.be - www.nieuweramen.be

DIM

EN

SIO

N

64

DOSSIER

»

08 VELUX: nieuwe generatie dakvenstersVELUX® lanceert een nieuwe generatie dakvensters. Ken-merkend zijn de nieuwe dubbele beglazing Energy & Comfort (type 70), de goede energiebalans, de nieuwe zelfregelende ventilatie-unit met versterkt debiet ter vervanging van de standaard afdekkap. Voor de gelaagde beglazing Energy & Comfort bedraagt de g-waarde 0,64. De isolatie werd verbe-terd dankzij de Thermo TechnologyTM. Hierdoor verlaagt de Uw tot 1.3 W/m²K. De zelfregelende ventilatie-unit levert een debiet op bij 2Pa tot 58,7m²/h voor wentelende dakvensters en tot 27 E-punten winst. www.velux.be/pro

isoleren van het bestaand dak en de bestaande gevels had-den een grote impact op het E-peil, en resulteerden in een winst netto-energiebehoefte van resp. 59 Kwh/m², 33 Kwh/m² en 33 Kwh/m². Na alles te hebben geïsoleerd werd een voldoende K-peil behaald. Mét risico op oververhitting even-wel, oplosbaar via een luifel, zonnewering of nachtkoeling. “Technisch bleek het haalbaar om deze kleine rijwoning als een passiefhuis te isoleren, maar bedenk dat de aangebrachte isolatie veel oppervlakteverlies met zich meebrengt. Bij der-gelijke renovatieprojecten doet men er goed aan de volledige schil te isoleren, de luchtdichtheid te verbeteren en een goed ventilatiesysteem (C+ of D) toe te passen”, aldus Deraedt.

Appartementsgebouw Ook de EPB-benadering van een appartementsgebouw – van E60 naar bijna-energieneutraal – kwam aan bod. Bij appar-tementen wordt het K-peil voor het ganse gebouw berekend,

terwijl het E-peil per woonunit wordt becijferd. Een apparte-ment heeft door zijn beperkte verliesoppervlakken een grote compactheid. Met de minimum toelaatbare isolatiediktes (maximale U-waardes) bekomt men automatisch een goed K-peil en dus ook E-peil. Verbeteringen op het E-peil zijn hier-door hoofdzakelijk afkomstig van het luchtdichtbouwen en de gebruikte (duurzame) energietechnieken. Een bijzondere vaststelling bij EPB is dat dan de centrale stookplaats - die zorgt voor een energiezuinige warmte-opwekking - niet goed scoort op het vlak van E-peil omwille van de grote warmte-verliezen door de lengte van de buizen. E50 is gemakkelijk haalbaar bij de gangbare, betere praktijk, E40 vergt al meer inspanningen, E20 is quasi onhaalbaar omdat voor energie-opwekkende technieken quasi geen ruimte is in of op ap-partementsgebouwen. Bij elk van deze drie praktijkcases gaf ir.arch. Koen Willem een overzicht van energiezuinige prak-tijkoplossingen.

07 BULEX: warmtepompen Genia AIRDe lucht/water warmtepompen van BULEX, genaamd Genia AIr, zijn performante op-lossingen voor centrale verwarming en sa-nitaire warmwaterproductie met een breed toepassingsbereik in woningen. De Genia AIr warmtepompen zijn beschikbaar in 5, 8, 11 en 15 kW-modellen en bieden heel wat mogelijkheden voor nieuwbouw en grondige renovaties, met een lage tempe-ratuur verwarmingssysteem, zoals bijvoor-beeld vloerverwarming, en lage tempera-tuur radiatoren. www.bulex.be

DIM

EN

SIO

N

65

DOSSIER

12 BelgaClima: totaalconcept inzake luchtdichtheidBelgaClima - een merk van Belga Plastics - staat voor een sterk uitgebalanceerd en hoogkwalitatief aanbod in lucht-dichtsystemen. Het gamma bestaat uit innoverende pro-ducten voor de lucht- en winddichte plaatsing van isolatie, meer in het bijzonder voor lage energie- en/of passiefbouw. Het aanbod reikt verder dan het product op zich en voorziet in aanvullende tools in functie van de totale behoefte van de professional. Knowhow, opleiding, interactie en een doorge-dreven focus op service maken van BelgaClima een bijzonder totaalconcept. www.belgaclima.be

10 Saint Gobain Glass: beglazing in functie van oriëntatie Voor een lage energie woning, nul-energiewoning, passief huis, nieuwbouw en renovatie kiest men de beglazing steeds in functie van de oriëntatie. Voor de lage-energiewoning en nul-energiewoning, van NW over N tot O, is er SGG CLIMAPLUS ONE - Ug 1.0 W/m²K, g 0.50 -, en, van O over Z tot NW, SGG COOL-LITE XTrEME (Ug 1.0 W/m²K, g 0.28).De oplossingen van SGG voor een passief huis zijn, van W over N tot O, SGG CLIMATOP ULTrA N - Ug 0.6 W/m²K, g 0.50 -, en van O over Z tot W, SGG CLIMATOP LUX - Ug 0.7 W/m²K, g 0.62. Met behulp van het glass-compass kiest men de meest geschikte beglazing.www.saint-gobain-glass.com - www.glass-compass.com

09 Raychem: T2QuickNet & T2Red+T2Reflecta De elektrische vloerverwarmingssystemen van raychem zijn geschikt voor renovatieprojecten, badkamers in nieuw-bouw woningen en lage energie woningen. T2QuickNet en T2red+T2reflecta zijn performante oplossingen ter aan-vulling van de bestaande verwarming in een woning. Ze zorgen vo or een warme vloer en een aangename kamer-temperatuur. De producten zijn eenvoudig te installeren, energie-efficiënt, onderhoudsvrij en kunnen door de lage opbouwhoogte gebruikt worden op tal van plaatsen waar de klassieke warmwater vloerverwarming geen oplossing kan bieden.www.raychem.com

11 RENSON®: vraaggestuurde ventilatie voor appartementenVentilatiesysteem C+®EVO II

combineert de continue toevoer van verse lucht via zelfregelende ventilatieroosters met de mechanische afvoer van vervuilde lucht via de centrale afvoerventilator Healthbox® II Compact. Dynamische sensoren, eventueel in combinatie met het Smartzone-principe, passen het ven-tilatieniveau aan de behoeften aan. Voor de afvoer in de keuken kan optioneel de motorloze Odormatic® dampkap met geïntegreerd luchtgordijn op de Healthbox® II aange-

sloten worden. De afvoer-ventilator wordt op een drieconcentrische schouw Triple Flow® aangesloten, bespaart ruimte en is goed voor een E-peilverlaging tot 27 punten. www.renson.be

Voor alle actuele NAV initiatieven, bekijk de kalender op www.nav.be

DIM

EN

SIO

N

66

REPORTAGE

Met zijn nieuwe generatie dakvensters introduceert VELUX® een nieuwe standaard op de markt. Enkele features: meer glasoppervlakte, een verbeterde isolatie, standaard veiligheidsbeglazing en een moderner design. Nieuw is ook de zelfregelende ventilatie-unit met versterkt debiet, ontwikkeld in samenwerking met RENSON®.

Smallere raamkaders, meer daglicht Dankzij de smallere raamkaders wordt de glasopper-vlakte van de nieuwe generatie VELUX-dakvensters tot 10% groter. Meer glas betekent meer natuur-lijk daglicht, en dit zonder de buitenafmetingen van het raamkader te veranderen. Niet on-belangrijk voor de vervanging van oude dakvensters, nu renovatie steeds vaker een alternatief wordt voor nieuwbouw. Voor het design van zijn dakvensters

nam VELUX® zowel het binnen- als het buitenaspect on-der de loep. Zo is de nieuwe generatie dakvensters

uitgerust met een nieuwe ergonomische hand-greep waarmee men het venster in 3 posities

kan brengen: open, gesloten of vergrendeld met constante ventilatie. Het slankere de-sign van de buitenprofielen en vernieuw-

de afdekkap vormen een esthetische troef in het dakvlak. Bij de elektrisch of op zonne-ener-

gie bediende vensters INTEGrA® heeft VELUX®

VELUXmeer daglicht en comfort, lager energieverbruik

organisatie: FCOmedia T +32 (0)56 77 13 10

in samenwerking met de beroepsfederaties: ventibelventibel

wpac

ClimatechnoB Y C O O L & C O M F O RT

REFRIGERATIONVENTILATION HEAT PUMPSTHERMIC SOLAR



10 & 11 OCTOBER 2013• BRABANTHAL LEUVEN •


wppwarmtepomp platform

10+11 OKTOBER 2013BRABANTHAL LEUVEN

www.climatechno.be

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACR

HVACR

HVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACR

HVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACR

Clilmatechno_2013_460x132.indd 1 15/04/13 15:02

DIM

EN

SIO

N

67

REPORTAGE

zich ook gefocust op gebruiksgemak en comfort. Er werd een nieuwe design afstandsbediening - met voorgeprogrammeer-de functies - en touchscreen ontwikkeld.

Optimale energiebalans De energieprestatie van een dakvenster wordt niet alleen bepaald door zijn isolatiewaarde. VELUX® benadrukt ook de goede energiebalans - het verschil tussen de hoeveelheid zon-newarmte die langs het dakvenster naar binnenkomt en de hoeveelheid warmte die langs het venster ontsnapt - van zijn nieuwe generatie dakvensters. Idealiter is de winst aan zon-newarmte zo hoog mogelijk en het warmteverlies zo beperkt mogelijk. Tijdens de winter worden de zonnestralen dus ge-bruikt als gratis en natuurlijke bron van warmte. Daarnaast legt VELUX® de lat ook hoger qua isolatie dankzij de Thermo TechnologyTM, een aantal productverbeteringen die de iso-lerende kracht verder verhogen. Hiermee bereikt de Uw-waarde van een venster met de standaard dubbele beglazing Energy & Comfort 1,3 W/m2K. Ook aan het veiligheidsaspect werd gedacht. De gelaagde dubbele veiligheidsbeglazing 70

Energy & Comfort, conform de NBN S23-norm, wordt stan-daard voorzien op elk type VELUX-dakvenster, en biedt een verhoogde veiligheid.

Zelfregelende ventilatie-unit met versterkt debiet VELUX® en rENSON® hebben hun know-how gebundeld en een innovatief zelfregelende ventilatie-unit met versterkt debiet voor de nieuwe generatie VELUX®-dakvensters ont-wikkeld. Deze discrete ventilatieoplossing, eenvoudig mon-teerbaar ter vervanging van de originele afdekkap van het dakvenster, past binnen het natuurlijke ventilatiesysteem SYSTEEM C+® EVO ll van rENSON®. Deze zelfregelende ven-tilatie-unit zorgt voor een EPB-wetgevingconforme ventilatie zonder risico op tocht of koudegevoel.

www.velux.be - www.renson.be

organisatie: FCOmedia T +32 (0)56 77 13 10

in samenwerking met de beroepsfederaties: ventibelventibel

wpac







wppwarmtepomp platform

10+11 OKTOBER 2013BRABANTHAL LEUVEN

www.climatechno.be

HVACRHVACRHVACR

HVACRHVACR

HVACR

HVACR

HVACRHVACRHVACR

HVACR

HVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACRHVACR

Clilmatechno_2013_460x132.indd 1 15/04/13 15:02

DIM

EN

SIO

N

68

REPORTAGE

De aanzienlijke toename van de overdrachtssnelheid van informatie is niet de enige trend in de wereld van de gestructureerde bekabeling. De sector is duidelijk een nieuwe algemene koers ingeslagen. “Alle applicaties in commerciële, administratieve, residentiële en industriële gebouwen migreren razendsnel richting dezelfde digitale communicatieprotocols van het type IP”, aldus Frank Bobbaerts van MultiMedia Connect-specialist Techno Specials.

Historisch gezien verwijst de term “gestructureerde beka-beling” naar de passieve infrastructuur, zijnde optische en koperen kabels en connectoren, die de overdracht van ge-gevens binnen commerciële en kantoorgebouwen mogelijk maakt. Het gaat daarbij enkel om het onderling verbinden van computers en terminals. De technologische evolutie van het materiaal is een gevolg van de aanzienlijke toename van de overdrachtssnelheid door de toegenomen hoeveelheid uit-gewisselde informatie. Om de 4 à 5 jaar vertienvoudigt de bandbreedte en moeten fabrikanten een aangepast beka-belingssysteem ontwikkelen. Zodoende spreekt men van de categorieën 3, 4, 5, 6, 6a, 7, 7a … Momenteel wordt gewerkt aan categorie 8.

Koers richting Internet Protocol Parallel aan deze evolutie is in wereld van de gestructureerde bekabeling al enige tijd een andere, voorname ontwikkeling aan de gang. Frank Bobbaerts, Managing Director van ka-belspecialist Techno Specials uit Gent: “Hoewel het de meer-derheid van de professionals vaak nog ontgaat, is de sector onmiskenbaar een nieuwe richting ingeslagen, namelijk deze

van digitale communicatieprotocols van het type IP (Internet Protocol). Deze verschuiving heeft betrekking op alle toestel-len die gegevens, geluid of beelden uitwisselen. Denk bijvoor-beeld aan telefoon, televisie, bewakingscamera’s, systemen voor toegangscontrole, geluidsinstallaties, informatiescher-men, het technische beheer van gebouwen, industriële pro-ductielijnen en medische apparaten. Het toepassingsgebied is met andere woorden zeer breed geworden.”

Sprekende voorbeelden Voor beheerders van bekabelingssystemen, studiebureaus en architecten bestaat de uitdaging erin gebouwen te ontwik-kelen waarvan het bekabelingsnetwerk blijvend kan voldoen aan de behoeften van een stijgend aantal applicaties, die bo-vendien blijven evolueren tijdens de gebruiksduur van het gebouw. Multimedia Connect – zie kaderstuk - onderkende reeds in een zeer vroeg stadium deze evolutie en de techni-sche uitdaging die ze met zich meebrengt. In de nieuwbouw van de Vlaamse Milieu Maatschappij in Gent werd de nieuwe Cat6a Trunk Cable voor datacenters van MMC gebruikt. Ook onder meer in de zorgsector heeft Multimedia Connect een aantal sprekende referenties opgebouwd. reeds meer dan 8 jaar maakt de KU Leuven gebruik van de MultiMedia Connect materialen voor de uitbouw van het datanetwerk van de uni-versitaire gebouwen. Het Sint-Vincentius ziekenhuis in Ant-werpen kiest voor de afgeschermde cat6A oplossing van Mul-timedia Connect met 1.200 links. En het CHr-Namur heeft in zijn nieuwe ziekenhuisgebouwen - met meer dan 1.000 links - eveneens de afgeschermde cat 6A connectiviteitsoplossing van Multimedia Connect geïntegreerd.

Smart and Simple Cabling SolutionsOnder het motto ‘Smart and simple’ garanderen de produc-ten van MMC optimale transmissiekenmerken. Ze vergemak-kelijken tegelijkertijd het werk van de netwerkbeheerders en de integratie van nieuwe IP-applicaties. Frank Bobbaerts geeft enkele voorbeelden: “Steeds vaker moeten buitentoe-stellen worden aangesloten, bijvoorbeeld CCTV-camera’s.

Techno Specials MultiMedia Connect geeft markt gestructureerde bekabeling nieuwe dimensie

DIM

EN

SIO

N

69

REPORTAGE

MMC biedt een gamma van waterdichte en UV-bestendige kabels. Sommige kabels kunnen zowel binnen als buiten gebruikt worden, zoals de nieuwste categorie 6A U/FTP ka-bel (5254SHINOUT). Er zijn ook onze toolless plugs. Om de rechtstreekse aansluiting van IP-toestellen te vergemakkelij-ken, heeft MMC een toolless rJ45 plug ontwikkeld, waarop rigide kabels tot diameter AWG22 kunnen worden aange-sloten en voorzien van een veiligheidssysteem dat acciden-teel loskomen verhindert. Verder plant MMC binnenkort de lancering, voor gelijkaardige doeleinden, van een toolless, haakse en compacte rJ45 plug die in zeer enge ruimten kan worden gebruikt, denk aan dome camera’s en ultradunne LCD-schermen. Dit tot op heden op de markt uitzonderlijke product levert categorie 6a-prestaties dankzij een inge-bouwde flexibele printplaat. Een ander voorbeeld van een ‘Smart and simple solution’ zijn de aansluitkabels met LED-identificatie. De uiteinden van de MMC LED-kabels kunnen gemakkelijk worden geïdentificeerd, wat on-derhoudswerken in patchkasten aanzienlijk vergemakkelijkt, rekening houdend met de grote hoeveelheid kabels die vaak een probleem vormt.”

Waterdichte connectorenOok de waterdichte connectoren voor industriële toepassingen binnen het MMC-gamma vergemakke-lijken het werk van de netwerkbeheerders en de integratie van nieuwe IP-applicaties. Frank Bobbaerts: “Deze water-dichte IP67-connectoren zijn olie-, schok- en stofbestendig, en maken de installatie van gegevensnetwerken in de meest vijandige omgevingen mogelijk. De metalen connectoren zijn beschikbaar in rVS voor toepassingen waarbij het risico op corrosie onbestaande moet zijn. Denk bijvoorbeeld aan zie-kenhuizen, laboratoria en de voedingsmiddelenindustrie.”

Vuurbestendige optische kabelsDaarnaast zijn er nog de vuurbestendige optische kabels binnen het MMC-gamma. “Veiligheidssystemen in openbare gebouwen en hoge gebouwen zijn doorgaans onderworpen aan voorschriften die bepalen dat de bekabeling met “vuur-bestendige” kabels moet worden gerealiseerd. Dat wil zeg-gen dat de kabels functioneel moeten blijven, zelfs bij recht-streekse blootstelling aan vlammen. De diverse apparaten van dergelijke systemen worden steeds vaker aangestuurd via IP-protocols en moeten worden aangesloten met optische kabels wanneer de link langer is dan 90 meter. MMC ontwik-kelde een vuurbestendige optische kabel (conform de normen IEC 60332-3 en IEC60331-25 90mn) die in geval van brand meer dan 90 minuten operationeel blijft. Dit type kabel is beschikbaar in een ruime waaier aan varianten en vezels”, besluit Bobbaerts.

www.technospecials.be www.tkhgroup.com

Outsider met sterke internationale groei Multimedia Connect (MMC) is in Frankrijk marktleider op het vlak van gestructureerde bekabeling. In 2008 ver-voegde MMC de Nederlandse groep TKH en kende sinds-dien in Europa en Azië een sterke internationale groei. MMC is reeds meerdere jaren aanwezig in België, waar het wordt vertegenwoordigd door Techno Specials uit Gent. Multimedia Connect biedt een compleet gamma: zowel kabels en koperen aansluitingen van categorie 5 tot categorieën 6a en 7, een assortiment van optische kabels en connectoren; alsook kasten en behuizingen, zowel 19’’ als voor de residentiële markt. De MMC syste-men worden geleverd met 25 jaar garantie en zijn gecer-tificeerd door onafhankelijke laboratoria.

DIM

EN

SIO

N

70

REPORTAGEACTUA

1

Praktijkgids voor de architect bij het indienen van een aanvraag tot stedenbouwkundige vergunningonder het stelsel van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening

01Persactie NAV rond willekeur lokale verordeningen

De architectenmonitor, een jaarlijkse enquête van NAV, toon-de aan dat architecten soms vragen stellen bij de willekeur van bepaalde gemeentelijke bouwverordeningen. NAV voerde hierrond een persactie.Uit onze enquête bleek echter dat meer dan 30% van de be-vraagde architecten de lokale verordeningen overbodig en niet relevant vond. NAV trok daarom via een persactie aan de alarmbel. Voor een aantal zaken biedt een lokale verordening immers geen enkele meerwaarde. Vaak betreft het materie die op Vlaams niveau geregeld moet worden.NAV pleit ervoor dat lokale verordeningen telkens op een sys-tematische wijze zouden worden bekendgemaakt. Als archi-tectenorganisatie vragen we bovendien meer eensgezindheid in het begrippenkader en de meetcodes. Naar aanleiding van deze persactie, had NAV eind maart een afspraak met de VVSG om de violen over de materie gelijk te stemmen.

02Meer dan 1 000 deelnemers voor infosessies ‘Het epb-

laboratorium: simuleren van E60 naar E40 tot E20’ Architecten zijn ondertussen wel vertrouwd met de ener-gieprestatie-eisen. Maar vanaf 2014 staat E60 voor de deur. Voor de infosessies ‘Het epb-laboratorium: simuleren van E60 naar E40 tot E20’ liet NAV nagaan hoe diverse para-meters het E-peil beïnvloeden. Voor de vier sessies schreven meer dan 1 000 deelnemers in. In het eerste deel behandelde arch. Benny Craenhals, energieconsulent van NAV, een plan in 6 stappen voor een concrete vrijstaande woning: de impact van de vormgeving, richtwaar-den voor isolatie, de valkuil van oververhitting, de invloed van luchtdichtheid, een gepaste technische installatie en een kosten- en batenanalyse van de ingrepen. In een volgend onderdeel was het de beurt aan ir.-arch Bruno Deraedt van BAST Architects & Engineers. Hij had het over de totaalrenovatie van een rijwoning. Zo kwam de prestatie

van nieuwe gebouwdelen tegenover de bestaande construc-tie aan bod. Er werd ook nagegaan of een passiefrenovatie mogelijk is. Dezelfde spreker nam ten slotte ook een apparte-mentsgebouw onder de loep.

03Peterschapsprojecten ‘a+A’ en ‘The Sequel’ sloten af in

MechelenIn het kader van het Peterschapsproject ontmoette een groep van 70 jonge ondernemende architecten en 11 p(m)eters el-kaar maandelijks. Dit gebeurde onder de titel “a+A” en ”The Sequel”. Om het geheel af te sluiten, bezocht de groep op za-terdag 23 maart de Kazerne Dossin in Mechelen. Architect b0b Van reeth van AWG architecten gaf er meer uitleg bij de realisatie van de Kazerne Dossin.

04600 deelnemers op NAV- infosessies ‘Maak van uw

ontwerp geen brandende kwestie’NAV organiseerde een reeks infoavonden ‘Maak van uw ont-werp geen brandende kwestie - recente wijzigingen in wetge-ving brandveiligheid’. Dit kon op heel wat interesse rekenen. De vijf locaties, Oostkamp, roeselare, Antwerpen en Leu-ven, waren in een mum van tijd volzet. Zo’n 600 architecten schreven zich voor deze avonden in.

05Vernieuwde NAV-praktijkgids ‘bouwaanvraag’

Het indienen van een bouwaanvraag is een elementaire stap in het bouwproces. Het is daarom belangrijk goed op de hoogte te zijn van de te volgen stappen en procedures. Maar hoe vindt u snel terug wat u zoekt? De vernieuwde ‘Praktijk-gids voor de architect bij het indienen van een bouwaan-vraag’ helpt u hierbij een handje. U vindt erin terug welke constructies en handelingen vergunningsplichtig zijn. Ook de procedures die gevolgd moeten worden staan erin vermeld.

01

02 04

03 05

»

05

I Am Architect goes PracticalI Am Architect 2013 legt de focus op inspiratie en op inzicht. Praktijkgerichte en actuele voorbeeldcases

tonen grensverleggende realisaties op verschillende domeinen die de architect aanbelangen. Onder-

werpen als comfortabele scholen, energiezuinige renovaties, luchtdichtheid, duurzame projectbouw,

brandveiligheid, cortenstaal, … worden aan de hand van concrete projecten geïllustreerd.

Wat staat er zoal op het menu?“Het dilemma van renovatie, André Kempe, Atelier Kempe Thill Zero Energy House Renovation, Leen

Peeters Th!nk E Passief School in Park Spoor Noord, BURO II & ARCHI+I, Passieve luchtdichtheid en

ventilatie: haalbaarheid, geïllustreerd met praktijkvoorbeelden en details, Christophe Debrander

ArchiCD, Het nieuwe KB ‘basisnormen brandpreventie en ontploffi ng’, Sven Eeckhout WTCB Specifi eke

pijnpunten van een totaalrenovatie van een rijwoning, Bruno Deraedt IADB Het gebruik van Cortenstaal

in project Boekenbergpark Deurne, Eve Depauw Omgeving cvba Social Media, Rik Neven Architectura

Inbreidingsproject Kinderdagverblijf Brabbel’, Cuypers & Q architecten bvba, Lage energie polyvalente

zaal, Koen Van Bockstal Bulk Architecten, Comfortabele scholen Rita Agneessens Abcis Architecten

Uitreiking fotografi ewedstrijd Archifocus (www.archifocus.be), …

En zoveel meer …

Rondleiding in Campus Vesta door Stramien cvba

13 juni 2013

doorlopend toegang van 16u tot 23u

www.IAmArchitect.be

I Am Architect is een topevenement

voor architecten, studiebureaus en

voorschrijvers. Het werpt aan de

hand van aansprekende praktijk-

cases licht op de hedendaagse uitda-

gingen waarmee architecten gecon-

fronteerd worden. Laat u inspireren!

■ Architectura

■ ACV

■ Belga Clima

■ Bostoen

■ Deceuninck

■ Decotrap

■ Foamglas

■ Helia

■ Isover

■ Izen

■ Prefa

■ Recticel Insulation

■ Renson Ventilation

■ SIKA

■ Soprema

■ Thercon

■ Vaillant

■ Velux

■ XatraX

■ Xella

I Am Architect is een GRATIS evenement. De ideale plek om je te laten inspireren, te netwerken

en te proeven van live cooking op topniveau. Ontmoet topbedrijven uit de sector! Vanaf 26 april

kunnen architecten, voorschrijvers en studiebureaus zich inschrijven op www.iamarchitect.be.

PraktischPlaats Campus Vesta, Oostmalsesteenweg 75 , 2520 Ranst

Datum Donderdag 13 juni van 16u tot 23u

Deelname Doorlopende vrije toegang mits voorinschrijving via www.cedubo.be/go/inschrijven

vanaf 26 april

Website www.iamarchitect.be

BLIJF OP DE HOOGTE VIA:

www.iamarchitect.be/facebook

www.iamarchitect.be/twitter www.iamarchitect.be/linkedin

www.nav.bewww.meeroverepb.be

www.zoekeenarchitect.be

partners 2013

www.betafence.be

www.bulex.be www.cbr.be

www.consentinogroup.be www.derbigum.be www.gira.be

www.henrad.be www.koramic.com

www.kubusinfo.nl www.protect.be www.xella.be

www.renson.be www.reynaers.be www.rockfon.be

www.saint-gobain-glass.com www.sika.be www.velux.be

veelzijdige projectengedeelde belangenéén architectenorganisatie

Jaarpartnerpagina 2013-dimension.indd 1 27/02/13 17:16

DIM

EN

SIO

N

73

ACTUA

Budget- en termijnoverschrijding bij bouwprojecten

06Vitruvius Academy: 300 geïnteresseerde

architecten voor cursus ‘Afvoer- en rioleringssystemen’De complexiteit van riolering- en afvoersystemen is beheers-baar, maar toch zijn er een aantal aandachtspunten: milieu-voorschriften, gemeentelijke bepalingen,… Ook de rioolbe-heerders stellen hun voorwaarden voor de aansluiting. Wat hemelwater betreft, vraagt men steeds meer creatieve oplos-singen van ontwerpers voor hergebruik, buffering en lozing. Ook DWA en afvalwater vergt aangepaste oplossingen. Deze thema’s werd uitgelicht door specialisten uit de sector en net-beheerders. Spectaculaire afsluiter was het onderdeel patho-logieën. Dat toon aan hoe grote problemen zich vanuit een kleine hoek kunnen manifesteren.

07Nieuwe NAV-pocket ‘Budget- en termijnoverschrijding bij

bouwprojecten’Termijn- en budgetoverschrijdingen vormen voor opdracht-gevers wel eens een handige gelegenheid om hun engage-ment niet na te leven. U vindt in deze uitgave om te beginnen de spelregels in verband met het naleven van de timing en het budget. Daarnaast verneemt u hoe het zit met uw verze-kering als er een geschil rijst. Een batterij praktische tips om tot een betere beheersing van planning en budget te komen, vervolledigen de inhoud. De brochure is gebaseerd op een NAV-colloquium eind 2012 over hetzelfde thema.

08Bijna 400 inschrijvingen voor Vitruvius Academy-cursus

‘Bouwknopen’Deze cursus werd opgemaakt op basis van veelvoorkomende vragen die architecten stelden aan de NAV helpdesk en ener-gieconsulent. Op een lesnamiddag van drie uur fristen we de theorie rond bouwknopen zeer kort op. Daarna kwamen we tot de essentie: oplossingen voor frequente en niet-alledaagse

probleemsituaties met bouwknopen. Berekeningen werden ter illustratie meegegeven en daarna volgde bespreking van correcte detailoplossingen voor diverse situaties. De sessies in Gent, Mechelen en Heusden-Zolder telden samen bijna 400 deelnemers.

09350 deelnemers voor infosessie ‘Maakt je

materiaalkeuze je bouwheer ziek?’Hebt u zich al eens afgevraagd wat de invloed is van de mate-riaalkeuze op de gezondheid van de bewoners? Wat emissies precies zijn en welke regelgeving hierrond op til is, werd toe-gelicht op de infosessies ‘Maakt je materiaalkeuze je bouw-heer ziek?’ Marc Lor van WTCB legde uit welke ‘gevaarlijke’ stoffen relevant zijn bij bouwmaterialen en met welke facto-ren u rekening kan houden om de emissie laag te houden. Dieter De Lathauwer van de FOD Volksgezondheid lichtte toe hoe de wetgever de beperking van deze emissies ziet. Vervol-gens legde Karla Dinne van WTCB in detail uit hoe schimmels ontstaan, hoe ze te vermijden zijn en wat u kan doen wan-neer u in renovaties op schimmels stuit. Deze avond kaderde in het project ‘Bouw Gezond’ van het departement LNE van de Vlaamse Overheid.

07 08 09

Voor alle actuele NAV initiatieven, bekijk de kalender op www.nav.be

Voor Vitruvius cursussen kun je terecht op www.vitruviusacademy.be

06

www.nav.bewww.meeroverepb.be

www.zoekeenarchitect.be

partners 2013

www.betafence.be

www.bulex.be www.cbr.be

www.consentinogroup.be www.derbigum.be www.gira.be

www.henrad.be www.koramic.com

www.kubusinfo.nl www.protect.be www.xella.be

www.renson.be www.reynaers.be www.rockfon.be

www.saint-gobain-glass.com www.sika.be www.velux.be

veelzijdige projectengedeelde belangenéén architectenorganisatie

Jaarpartnerpagina 2013-dimension.indd 1 27/02/13 17:16

DIM

EN

SIO

N

74

MEDIA

Het is altijd goed om te kijken hoe andere landen omspringen met hun architectu-raal patrimonium en welke maatschap-pelijke en creatieve ideeën er rijpen. Zo gaan in Nederland volop stemmen op voor een andere, vooral efficiëntere en creatievere manier van omgaan met het zogenaamde maatschappelijk vastgoed met een publieke functie zoals scholen, bibliotheken, gemeentehuizen en zorg- instellingen. Een van de stemmen die het luidst klinkt is die van Marc van Leent, auteur van Publiek Vastgoed. Na zijn opleiding als architect deed hij ervaring op in de volkshuisvesting en stedelijke vernieuwing, richtte hij een samenwerkingsplatform op rond maat-schappelijk vastgoed en ging hij aan de slag als conceptontwikkelaar. In Publiek Vastgoed pleit Marc van Leent voor een andere visie op openbare gebouwen en terreinen. In een kritische analyse kijkt hij naar de architectuur, de relatie met de buurt, het programma, de exploita-tie, de diverse actoren en hun belangen. Publiek vastgoed vertegenwoordigt een belangrijke markt en zou op die manier ook benaderd moeten worden. Vandaar het belang van innovatieve concepten waardoor het vastgoed beter kan ren-

Publiek vastgoed deren en doelmatiger worden gebruikt. Gebouwen en terreinen moeten dus ef-ficiënter worden beheerd en het sociaal en cultureel potentieel ervan moet be-ter worden benut. Zo hoeven de plek en de activiteiten die er plaatsvinden niet altijd aan elkaar gekoppeld te worden. Functies kunnen verschuiven, uitge-breid worden of andere accenten krij-gen. Zo citeert de auteur als voorbeeld een school- en sportdomein waarvan een hal niet alleen gebruikt wordt als sporthal, maar ook voor congressen, bruiloften en andere grote bijeenkom-sten. Bovendien zijn sommige ruim-ten in de school buiten de schooluren te huur voor andere activiteiten, zodat zowel particulieren als verenigingen en wijkbewoners er terechtkunnen. Een ander voorbeeld belicht een bibliotheek die, naast de klassieke boekenuitleen-dienst, door de combinatie met andere functies in het gebouw (internetafde-ling, leeshoek, studeerzaal, tentoon-stellingsruimte, vergaderlokaal, cafeta-ria...) en de grote bezoekersaantallen als een ontmoetingsplek in de buurt en de omgeving fungeert. En dat laatste is belangrijk, want publieke ruimten ver-vullen een belangrijke maatschappe-lijke functie, het zijn ontmoetingsplek-ken in the real world. Marc van Leent

reikt scenario’s en concepten aan voor morgen, met als rode draad het multi-functionele karakter. Een verwevenheid van commerciële en maatschappelijke dienstverlening, werken en wonen met op de knooppunten een dominante func-tie of een mix van functies. De ideeën en concepten vormen interessante denkstof voor lokale overheden, directies, pro-jectontwikkelaars, architecten en ste-denbouwkundigen.

‘Publiek Vastgoed - Analyses, voorbeel-den, concepten’ - Marc van Leent - 192 pagina’s – Nederlands - trancity/valiz - ISBN 9789078088653.

Buitengewoon en Betaalbaar Bouwen toont 50 hedendaagse eengezinswonin-gen, zowel nieuwbouw als renovatie. De

woningen die aan bod komen, hebben een bewoonbare oppervlakte van net iets boven 250 m². Alle projecten wor-den uitgebreid in beeld gebracht en toe-gelicht via een interview met de archi-tect. Hij gaat dieper in op de wensen en behoeften van de bouwheer, de karakte-ristieken van het terrein of het pand, het budget, de oplossingen, de materiaal-keuze, de filosofie achter een bepaalde bouwmethode. Een beknopte technische fiche en indelingsplannen vervolledi-gen de informatie. De technische fiche vermeldt onder andere het bouwjaar, de bouwmethode, de oppervlakte van het perceel, de woonoppervlakte, de

Buitengewoon en Betaalbaar Bouwen

belangrijkste materialen, de K-waarde/het E-peil. De kostprijs wordt weergege-ven in de vorm van (een raming van) de kostprijs van de nieuwbouw, de renova-tie zonder aankoop van het pand, of een prijs per vierkante meter. De reportages worden afgewisseld met bijdragen van of over de sponsors die het boek financi-eel mogelijk maakten.

‘Buitengewoon en Betaalbaar Bouwen’ - 465 pagina’s - Nederlands - Lannoo - ISBN 9789401407687.

DIM

EN

SIO

N

75

MEDIA

Le Corbusier ontwierp niet alleen kerken, hij was ook zelf geïnteresseerd in een aantal religieuze aspecten. Hoe belang-rijk de invloed van zijn religieus oeuvre op de latere kerkenbouw is, blijkt uit Sa-cred Concrete, een boek dat meer is dan een oplijsting van de kerken van Le Cor-busier. De auteurs schetsen de sociale, culturele en politieke context waarin Le Corbusier zijn kerkarchitectuur gestalte gaf. Een van de projecten die de meeste invloed hadden op de vernieuwing in de kerkenbouw na de Tweede Wereldoorlog is zijn in 1954 voltooide bedevaartkerk Notre Dame du Haut ronchamp. In 1950 krijgt Le Corbusier de opdracht om op de heuvel Bourémont de bedevaartkapel te herbouwen. Het pelgrimsoord was in de Tweede Wereldoorlog namelijk door een bombardement verwoest. Le Corbusier zou een deel van het kerkpuin gebruiken voor de nieuwbouw. In tegenstelling tot de karakteristieke strakke, rechthoekige vormen van zijn meeste ontwerpen, op-

teert Le Corbusier hier voor een moderne vormgeving met een sculpturale vorm en een golvend dak. Ongewoon is de integratie in het ontwerp van een open-luchtkapel, in de vorm van een altaar en preekstoel onder het overhangende dak, met uitzicht op het landschap van de Vogezen. De sterke interactie tussen de bedevaartkapel en de omringende na-tuur versterkte het gevoel van verstilling en bezinning. Behalve de relatie met de omgeving blijken bij dit project vooral de toepassing van gewapend beton, de sculpturale vormgeving, het intrigerend gebruik van natuurlijk licht en de asym-metrische plattegrond inspirerend voor de latere kerkarchitectuur. Verder be-steedt het boek aandacht aan het kloos-ter van Sainte Marie-de-la-Tourette in Evreux-sur-l’Abresle, de kerk van Saint Pierre in Firminy en de vier ontwerpen voor de basiliek van La Sainte Baume. In het laatste hoofdstuk onderzoeken de au-teurs de invloed van Le Corbusier op de kerkarchitectuur in de 20e eeuw. Meer specifiek op richard Meier’s Jubilee kerk

Sacred Concrete

in rome, de kapel van de St. Ignatius in Seattle van Steven Holl, de Santa Maria kerk in Porto van Alvaro Siza, Tadao An-do’s Meditatieruimte in Parijs en de kapel van de verzoening in Berlijn van reiter-mann & Sassenroth.

‘Sacred Concrete. The Churches of Le Corbusier’ - Flora Samuel en Inge Linder - Gaillard - 230 pagina’s - En-gels - Birkhäuser/De Gruyter - ISBN 9783034608237.

Mensen en bomen bij een gebouw. Kinde-ren en speeltoestellen op de speelplaats van de school. Een kast, haard en zitbank met bewoners in de flat. Groen, wande-

Cut & Compose

laars, fietsen en auto’s voor het appar-tementsgebouw. Ook al is de uitwerking van een visuele presentatie tijdrovend, ontwerpen goed visualiseren is belangrijk in de (interieur)architectuur. Het kan het verschil maken tussen het binnenhalen of verliezen van een opdracht of archi-tectuurwedstrijd. Een goede visualisatie op juiste schaalgrootte met onder ande-re 3D-renderings, maquettes, animatie en filmpjes verduidelijkt het ontwerp en maakt het tastbaar en concreter. Han-dige hulpmiddelen zijn onder andere Photoshop, 2D-tekeningen, allerhande 3D-modellen, animatietools en specifieke apps. In Cut & Compose zoomen de au-teurs, architect Thomas Kruppa en inte-rieurvormgever Achim Bursch, in op het belang van een goede visualisatie. Na de theoretische inleiding met tips voor een goed gebruik van de beelden en een aan-tal inspirerende voorbeelden van toepas-singen, volgt de opbouw in de vorm van een soort database, een catalogus van

beelden. De thema’s zijn opgesplitst in zes categorieën: mensen, bomen en planten, accessoires (meubelen, verlichting, objec-ten allerhande), voertuigen, hemel en ho-rizon, materialen en structuren. Figuren en objecten worden weergegeven op vier manieren: in kleur, in de vorm van een zwart oppervlak, als tekeningen en ten-slotte gereduceerd tot de contouren. Alle illustraties uit het als een thematische catalogus opgevat boek staan op de bij-horende DVD waardoor Cut & Compose een handige toolbox is voor architecten, interieur- en landschapsarchitecten.

‘Cut & Compose. A toolbox for visualiza-tions in architecture and design’ - Tho-mas Kruppa en Achim Bursch - 272 pa-gina’s - Engels en Duits - Birkhäuser/De Gruyter - ISBN 9783034608176.

Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

MEDIA

Uw plan verdient een Viessmann warmtepomp

Vie

ssm

ann

Bel

gium

b.v

.b.a

. · H

erm

esst

raat

14

· 193

0 Za

vent

em (N

osse

gem

)in

fo@

vies

sman

n.be Partner van

Viessmann warmtepompen staan bekend

om hun hoog rendement en stille werking.

In Zweden wordt de meerderheid van de

woningen uitgerust met een warmtepomp.

Uit een vergelijkende test van het Zweedse

nationale energieagentschap in 2012 is de

Viessmann Vitocal 343-G warmtepomp als

beste uit de test gekomen.

Uw cliënt verdient de beste warmtepomp

in zijn woning of project. Een Viessmann

warmtepomp is er al vanaf € 4.399 excl.

BTW.

Meer informatie vindt u op viessmann.be

Individuele oplossingen dankzij effi ciënte systemenvoor alle energiedragers en toepassingsgebieden.

Vitocal_343-G_1433-1_Fl_Dim.indd 1 15.04.13 12:47

DIM

EN

SIO

N

77

EVENT

Dit jaar werden op Batibouw voor de 20ste keer de Belgian Building Awards uitgereikt. Het evenement, georganiseerd door Batibouw in samenwerking met de Confederatie Bouw, de orde van architecten, AiNB, Ik ga Bouwen en Trends Top Bouw, reserveerde awards voor vijf categorieën: architectuur, design, innovatie, internationaal en de BouwGazellen.

Het magazine Ik ga Bouwen en renoveren zocht voor de Ar-chitectuur Awards naar het meest toonaangevende residen-tieel en niet-residentieel gebouw van het jaar. Uit 140 inzen-dingen selecteerde de jury, samengesteld uit de architecten Stéphane Beel (winnaar Architectuur Award 2012), Jo Tail-lieu (winnaar Architectuur Award 2012), Stéphane Meyrant (winnaar Prix d’Architecture de la Wallonie), Jean-François Crahay, Jos Vanderperren en Eric Cloes (architect en hoofdre-dacteur van Ik ga Bouwen) de twee winnende projecten. Het door META architectuurbureau ontworpen appartements-gebouw Oosterlinck in Wetteren werd uitgeroepen tot resi-dentieel gebouw van het jaar. De overige vier genomineerde projecten in deze categorie waren Loft Kempart door Dethier Architectures, VM residence door Vincent Van Duysen Archi-tects, Bruyn Ouest door Pierre Blondel Architectes, en rode-toren door Delmulle Delmulle Architecten.Winnend project in de categorie niet-residentieel gebouw van

het jaar was de royal Belgian Sailing Club in Zeebrugge door Wim Goes Architectuur. Hier waren de andere geselecteerde projecten Pakhuis Clemmen door ALT Architecten, Vormings-centrum Destelheide door Bovenbouw Architectuur, Diets-Heur door Lens°Ass architecten en ITP-Institut Technique Provincial door Atelier 229.

Appartementsgebouw OosterlinckAan de realisatie van het appartementsgebouw Oosterlinck, een voorbeeld van no-nonsense architectuur, ging een moei-lijk stedenbouwkundig traject vooraf. Dat maakte de bekro-ning met een award des te verrassender voor META archi-tectuurbureau. Het project, ingeplant op een diep terrein met een onregelmatige vorm, omvat een ondergrondse parkeer-garage voor negen wagens, zes appartementen aan de straat-zijde en drie duplexwoningen aan het zongerichte binnen-plein. De parkeergarage en de achtergelegen woningen zijn

Het appartementsgebouw Oosterlinck van META architectuurbureau

werd bekroond als residentieel gebouw van het jaar. META architec-

tuurbureau opteerde voor een tweeledig ontwerp met de appartemen-

ten langs de straatzijde, en de drie duplexwoningen aan het achterge-

legen binnenplein.

©S

arah

Ble

e

©S

arah

Ble

e

Belgian Building Awards

»

DIM

EN

SIO

N

78

EVENT

bereikbaar via een doorrit onder het gebouw. Door de inkom richting binnenplaats onder te brengen, krijgt deze zone een volwaardige functie.Op het eerste gezicht roept het appartementsgebouw het beeld op van vroegere ietwat karakterloze projecten in beton. Maar een goede observator ziet al snel dat niets is wat het lijkt en ontdekt daardoor een resem interessante aspecten in de gevelopbouw waaronder de subtiele variatie in homogeniteit, de strakke verticale belijning, de kracht van de ritmiek, het ascetische materialenpalet met vooral glas en beton, en de opmerkelijke toepassing van de geprefabriceerde betonnen elementen. Zo is de gevel opgebouwd uit een schakeling van identieke geprefabriceerde betonnen elementen die door hun verschillende dikte en vorm en hun variabele tussenafstand, een sterke ritmiek creëren en tezelfdertijd de strakke geleding van het gevelvlak subtiel doorbreken. In essentie gaat het om de variatie in toepassing van één betonnen kolom met een trapeziumvormige doorsnede.Aandacht voor privacy was omwille van de centrale ligging een niet onbelangrijk aandachtspunt in het ontwerp. Om de gelijkvloerse appartementen meer privacy te geven en de in-kijk te beperken, opteerden de architecten voor een half ver-zonken kelderverdieping. Door de compacte organisatie rond een centrale kern lopen de leefruimten van voor- tot achter-gevel, waar ze uitmonden in inpandige terrassen. Doordat inpandige terrassen zich in het gevelvlak voegen, zorgen ze voor meer privacy. De woningen genieten automatisch meer privacy door de toegang via de binnenplaats en door hun ach-tergelegen inplanting, achter de beschuttende bufferende ap-partementen.

Royal Belgian Sailing ClubDe met de architectuurprijs voor niet-residentieel gebouw be-kroonde royal Belgian Sailing Club in Zeebrugge is ingeplant op een landtong tussen de containerhaven en de jachthaven, op het spanningsveld tussen economische bedrijvigheid en recreatie. De jury was vooral onder de indruk van de ma-nier waarop architectuur en structuur samenvallen in dit ge-bouw. Wim Goes Architectuur opteerde voor een transparant en energievriendelijk gebouw in hout en glas, dat mee surft op de wisseling van de seizoenen. Het gebouw hoort thuis in de natuur en die ontwerpfilosofie is afleesbaar van de ei-genschappen en functionaliteiten. De wind staat in voor de opwekking van elektriciteit met windturbines. De zon zorgt dankzij de oriëntatie en het concept van het gebouw voor pas-sieve warmtewinst. Het regenwater wordt opgevangen en ge-bruikt voor de toiletten. De geothermische warmtepomp koelt en verwarmt.Zowel de materiaalkeuze als het ontwerp en de dubbele ge-

laagdheid, namelijk de houten structuur en de glazen schil, dragen bij tot de transparantie van het gebouw. Zo keert de houten structuur zich naar binnen, terwijl de glazen buiten-schil zich open plooit naar buiten. Op warme dagen gebeurt dat laatste letterlijk, en ontpopt de binnenruimte zich tot zo-mercafé met terras. Wie het hoger wil zoeken, kan naar het dak dat fungeert als terras en uitkijkpunt over de haven.

Innovation AwardEen jury, samengesteld uit de Confederatie Bouw en het WTCB, kende de Innovation Award toe aan Alpha Béton voor het PAMAFlex-gamma. Om de bouw van een passiefhuis voor zoveel mogelijk mensen financieel haalbaar te maken, verkoopt Alpha Béton sinds 2010 in samenwerking met H.P. Linden, de ontwerper van het bekroonde product, massief-passiefhuizen opgetrokken uit de geprefabriceerde beton-nen PAMAFlex-elementen. Het PAMAFlex-gamma bundelt verschillende bouwfasen en functionaliteiten: het dragend element (een 14 cm dikke wand van gewapend beton), de luchtdichtheid door de betonmassa, de thermische isolatie dankzij 27 cm polyurethaanschuim, en een rvs element voor

©Fi

lip

Duj

ardi

n

DIM

EN

SIO

N

79

EVENT

De Royal Belgian Sailing Club van Wim Goes Architectuur ontving de

Award voor niet-residentieel gebouw van het jaar. Het dakterras biedt

een prachtig uitzicht over de haven. Binnen in het clubgebouw bepaalt

de houten structuur de sfeer.

de bevestiging van de gevel waarop de buitengevelafwerking komt. Dozen en wachtleidingen voor de elektriciteit, uitspa-ringen voor sanitair en ventilatiekokers zitten verwerkt in de elementen.Andere genomineerden in deze categorie waren Arkana als bouwteam nog voor de keuze voor het bouwterrein, en Ma-chiels Building Solution voor de passiefrenovatie met hout-skelet.

Design AwardTraditiegetrouw bekroont de Design Award het bedrijf dat op de beurs de nieuwigheid met het meest vooruitstrevende de-sign introduceert. Dit jaar oordeelde de jury, bestaande uit de orde van architecten en de AiNB, dat deze award toekwam aan De Sphinx voor het toilet zonder spoelrand (rimfree) uit de Sphinx 345-serie. Vooral de verwevenheid van design en functionaliteit bekoorde de jury. Omdat het toilet geen spoel-rand meer heeft, zijn er ook geen moeilijk te onderhouden plekken waar het vuil zich kan hechten en bacteriën zich kun-nen nestelen. Andere genomineerden in deze categorie wa-ren G Pod van Insight Out en Style Concept van Aquaconcept.

International Award en BouwGazellenDe International Award ging naar Denys, een bedrijf gespe-cialiseerd in onder meer leidingen, kabels, tunnels en boor-werken. Het bedrijf genereert 60% van zijn omzet in het buitenland, voornamelijk via complexe projecten rond drink-watervoorziening, waterzuivering en hogedruktransportlei-dingen voor gas en olie.De categorie BouwGazellen focust op Belgische bedrijven die de afgelopen vijf jaar de grootste groei hebben gekend. Bij de gevestigde waarden ging de prijs naar Franki Construct, onderdeel van de Groep Willemen, en bij de starters naar het in gevelwerken gespecialiseerde Facades Forever.

www.belgianbuildingawards.com Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

©Fi

lip

Duj

ardi

n

©Fi

lip

Duj

ardi

n

DIM

EN

SIO

N

80

BEURS

Onlangs verhuisde de materialenbibliotheek van MateriO Belgium van Designcenter De Winkelhaak in Antwerpen naar het gebouw van Fedustria, de Belgische textiel-, houten meubelfederatie in Anderlecht. Onder meer de vraag naar een meer centrale ligging van de materialenbibliotheek was de drijfveer voor de verhuis naar de nieuwe, gemakkelijk bereikbare locatie. Interieurarchitecten Sarah Daniels en Jens Jansen staken de materialenbibliotheek in een nieuw kleedje.

Shape memory fabric. Vegetal ivory. Interactive liquid floor-ing. Smoked wood. Photocatalytic cement. Crystal textile. Ae-rogel. 3 D spring structures. Wood foam. Elke dag worden nieuwe materialen, halffabricaten en technologieën ontwik-keld die de prestaties en functionaliteiten van een product kunnen verbeteren. Architecten, interieurarchitecten, inge-nieurs, vormgevers, productontwikkelaars en bedrijven die informatie zoeken over die nieuwigheden kunnen terecht bij MateriO Belgium, een onafhankelijk informatiecentrum over innovatieve materialen waarvan de werking gebaseerd is op die van het in 2001 in Parijs opgerichte MateriO. In België ging MateriO van start in 2008 onder impuls van drie comple-mentaire partners: Optimo alias de innovatiecel binnen Fe-dustria, Designcenter de Winkelhaak, en Leuven MrC ofwel het Materials research Centre van de KU Leuven. Zij vonden

dat de tijd rijp was om in ons land de eerste materialenbiblio-theek op te richten. In tal van Europese landen waren er toen al materiaalbibliotheken, bijvoorbeeld Material Connexion in Milaan en Keulen, Materia in Nederland en MateriO in Pa-rijs. Al snel ontpopte MateriO Belgium zich tot een dynamisch platform door naast de materialenbibliotheek ook in te zetten op workshops, voordrachten, lezingen en tentoonstellingen. Omdat MateriO functioneert als onafhankelijk informatie-centrum gebeurt de financiering vooral via bijdragen van de bezoekers. Die kunnen kiezen uit een menu met diverse for-mules, van een jaarabonnement tot een vergoeding voor één consultatie in de materialenbibliotheek.

MaterialenbibliotheekMateriO probeert het hiaat aan informatie over innovatieve ontwikkelingen in te vullen door zoveel mogelijk stalen van de nieuw ontwikkelde materialen te verzamelen en de tech-nische karakteristieken, grondstoffen, eigenschappen en toe-passingsmogelijkheden op te lijsten in haar materialenbiblio-theek en/of haar online databank. Overzichtelijke fiches met de belangrijkste eigenschappen, technische gegevens, toepas-singsmogelijkheden in diverse sectoren, fabrikant, verdeler

MateriO BelgiumInspiratieplatform voor innovatieve materialen

©T

hom

as V

erfa

ille

De materialenbibliotheek herbergt ruim 2 000 stalen van nieuwe en in-

novatieve materialen en technologieën uit de hele wereld. De online data-

bank is goed voor 6 700 ID-fiches.

De online databank en de overzichtelijke materialenfiches maken het mo-

gelijk snel en efficiënt te zoeken. ©T

hom

as V

erfa

ille

DIM

EN

SIO

N

81

BEURS

en detailbeelden en/of stalen maken het mogelijk snel en efficiënt te zoeken en indien nodig materialen met elkaar te vergelijken. Met meer dan 2 000 stalen en een schat aan informatie fungeert de materialen- en stalenbiblio-theek intussen als een informatie- en inspiratieplatform voor nieuwe en innovatieve materialen en technologieën uit de hele wereld. Dat maakt van de toonzaal een inte-ressante ontmoetingsplek voor interieurarchitecten, ar-chitecten, ingenieurs, ontwerpers en bedrijven.

Online materialendatabankSinds kort beschikt MateriO ook over een nieuwe web-site, uitgewerkt als een online materialendatabank. Karen Sprengers van MateriO: “Via deze online mate-rialendatabank kunnen de bezoekers aan de hand van eenvoudige en intuïtieve zoekcriteria meer dan 6 700 ID-fiches over verschillende materiaalfamilies waaron-der hout, textiel, kunststof, metaal, glas, steen en ande-re consulteren. Verder willen wij de vinger aan de pols houden met betrekking tot nieuwe ontwikkelingen en op die manier voorschrijvers, ontwerpers en bedrijven helpen om innovatieve producten en systemen te reali-seren, over alle sectoren heen. Uiteraard volgen we ook alle trends van nabij, zoals de huidige tendens om tra-ditionele materialen te transformeren naar gasvormige, vloeibare of vaste toestand. Of om bepaalde materialen nieuwe eigenschappen mee te geven.”

PraktischMateriO Belgium is ondergebracht in het gebouw van Fedustria, Hof-ter-Vleestdreef 5 in 1070 Brussel. Voor meer informatie over MateriO Belgium of voor een ge-leid bezoek aan de materialenbibliotheek kunt u terecht bij Karen Sprengers, tel. 02 528 58 28, e-mail [email protected].

www.materio.beRedactie: Colette Demil

De beurs geniet de steun van de belangrijkste beroepsfe-deraties in de sector; UBF-ACA, Ventibel, ICS, WPP, WPAC, Bouwunie, FEDELEC en NAV. Een stevig randprogramma met diverse interessante lezingen zorgt ervoor dat u op de hoogte blijft van de meest innovatieve technieken op gebied van ventilatie, warmtepompen en koeling.

De workshops worden ter plaatse georganiseerd door de beroepsfederaties. UBF-ACA heeft het over energiezui-nig koelen, een “hot item” voor zowel gebruikers, instal-lateurs als consultancy. WPP (warmtepompplatform van ODE Vlaanderen) geeft een lezing specifiek gericht naar de installateur. Ventibel heeft het over de veranderende venti-latiemarkt. Hoe kunnen we de kwaliteit van de ventilatie-systemen in de toekomst handhaven en verbeteren? Alle informatie en een stand van zaken hierover, aangevuld met informatie over ventilatie in schoolgebouwen krijgt u op het Ventibel – seminarie. Deze lezing krijgt een interactief karakter. Een ronde tafel – gesprek met mensen uit zowel de overheid als de ventilatie – industrie vindt plaats in het auditorium van Brabanthal. Het publiek (er is plaats voor 120 personen) krijgt ruim de kans vragen te stellen aan het panel. Voor al deze workshops zijn de plaatsen beperkt en raden we u aan tijdig in te schrijven via www.climatechno.be. Een volledig overzicht wat betreft de timing van deze activiteiten is eveneens te zien op deze webpagina’s.

Voor alle info over Climatechno kan u terecht op de web-site. De beurs bezoeken kan gratis mits registratie via de website.

www.climatechno.be

Climatechno trefpunt voor de HVACR – sector

Climatechno is de tweejaarlijkse vakbeurs voor de HVACR sector en vindt plaats op 10 en 11 oktober te Leuven - Haasrode. Een bezoek loont zeker de moeite. Climatechno kan rekenen op deelname van 3000 m2 toonaangevende bedrijven uit de HVACR sector, goed voor een tachtigtal exposanten verdeeld over de verschillende vakgebieden. Een mooi exposantenaanbod voor een belangrijk publiek samengesteld uit installateurs, consultancy en professionele eindgebruikers.

DIM

EN

SIO

N

82

REPORTAGE

Beltrami • 3D strips

De trend ‘back to basics’ zet zit voort op alle vlak. Ook in de natuursteensector. Het respect voor het pure natuurproduct is groot, meer en meer verkiezen consumenten een ruwe afwerking die het natuurlijke aspect accentueert. Om aan deze vraag te beantwoorden introduceert Beltrami een reeks 3D strips. Een mix van strips met hoogtes 5,7 en 14 cm en diktes van 1, 1.5 en 2 cm. De ongelijke stukken vormen na plaatsing een geheel met een uniek natuurlijk aspect. 3D strips zijn beschikbaar in: Antalya Cream - verzoet; Blauwe Hardsteen; lichtblauw gezoet en satino; Mocca - verzoet; Oriental Basalt - verzoet.

www.beltrami.be

Tende® • XXL rolgordijn

Tende® dat raamdecoratie op maat van elk interieur creëert, pakt uit met het XXL rolgordijn. Dit rolgor-dijn is verkrijgbaar uit 1 stuk tot 6 meter breed en 3 meter hoog, of omgekeerd. Het geeft elk interieur een strakke, maar eigen designlook.De doeken zijn naar keuze transparant, afsluitend of verduisterend en bestaan in verschillende kleuren met warmtewerende en brandvertragende eigenschap-pen. Het rolmechanisme is verkrijgbaar met ketting- of afstandsbediening, maar kan eveneens aangesloten worden op een domoticasysteem. De grote afmetingen en de ruime keuze afdeksteunen maken elk rolgordijn uniek. Indien gewenst kan het rolgordijn ook inge-bouwd worden in een ingewerkte nis.Op Batibouw 2013 presenteerde tende® ook het XXSe-cret rolgordijn. Het gepatenteerde systeem met LED-verlichting houdt uw privacy ’s avonds binnen… en binnenkijkers buiten.De tende® XXL en XXSecret rolgordijnen worden in ei-gen atelier geproduceerd en zijn exclusief verkrijgbaar in de 14 tende®-winkels in Vlaanderen.

www.tende.be

ACV • nieuwigheden voor de tertiaire markt

ACV breidt de familie van de HeatMaster® gascondensatieke-tels uit. De HeatMaster®TC is een verwarmingsketel met to-tale condensatie zowel op cv als op sanitair warm water. Voor de tertiaire markt biedt ACV nu ook de HeatMaster® 70 TC en HeatMaster® 120 TC aan. Deze staande ketel met grote pri-maire waterinhoud, ideaal voor bestaande installaties, omvat het Tank-in-Tank systeem, biedt een goede warmwaterpro-ductie en vraagt een beperkt onderhoud dankzij de zelfreinigende warmtewisse-laar. De HeatMaster® kan in cascade wor-den opgesteld. De Hri 321 – 800 warm-waterboilers met indirecte verwarming voor plaatsing op de vloer omvatten het ACV Tank-in-Tank systeem. De Hri heeft een gering warmteverlies dankzij de iso-latie van 60 mm rotswol en de metalen ommanteling. De HrS is een roestvrijsta-len boiler met het ACV Tank-in-Tank sys-teem met grote capaciteit voor plaatsing op de vloer. De Jumbo heeft in grote lij-nen dezelfde kenmerken, is voorzien van isolatie uit rotswol van 120 mm en een in oven gelakte stalen design ommanteling.

www.acv.com/be

NEWS

83

REPORTAGENEWS

DIM

EN

SIO

N

Ideal Standard • ‘A Beautiful Use of Space’

Op ISH maakte Ideal Standard de resultaten bekend van het kijk-mee-in-de-badkamer onderzoek, een unieke studie waarbij het werkelijke badkamergebruik door so-ciaal antropoloog Dr. John Curran op een wetenschap-pelijk gedetailleerd wijze in kaart werd gebracht.

“Voor de meeste mensen is de badkamer een toevluchts-oord waar ze zelfs partners en gezinsleden liever bui-tenhouden”, vertelt Linda Goossens van Ideal Standard België. “Voor de eerste keer werd voor het badkamer-onderzoek een prototype geïnstalleerd dat menselijke bewegingen registreert om zo het badkamergedrag na te gaan. Dankzij dieptesensoren werden de positie en de rotatie van 22 belangrijke gewrichten van het menselijk lichaam nauwkeurig in 3D weergegeven en door twee sensoren in te zetten in elke badkamer is Ideal Standard erin geslaagd een gedetailleerd beeld te krijgen van hoe mensen elke ruimte in de badkamer gebruiken... of niet.”Het resultaat is een verhaal van verwaarloosde bad-kuipen en bidets, onverzoenbare badkameretiquette en onlogisch ingedeelde badkamers. Achter de statistieken schuilen soms fascinerende inzichten in het gezinsleven, zoals ouders die even wegvluchten van hun gezin, bad-kamers die tegelijk dienst doen als wasplaats of kleedka-mer en flatgenoten die zich willens nillens tegelijk staan te wassen.Volgens Kerris Bright, Chief Marketing Officer bij Ideal Standard International, is er uitgegaan van de veronder-stelling dat in veel woningen de badkamer niet optimaal gebruikt wordt. “De renovatie van een badkamer begint vaak met veel enthousiasme en eindigt in een teleurstel-ling. Het is lastig om te weten waarmee je best begint en nog lastiger om voorbij de beperkingen van de ruimte te kijken. Uniek aan dit onderzoek is dat we niet alleen in Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk gingen kijken, maar ook dat een hele waaier aan huis-houdens deelnam, van alleenstaanden en Friends over nieuw samengestelde gezinnen tot de kangoeroewoning. Alle gezinnen lieten toe dat elke beweging in hun badka-mer werd geregistreerd, geanalyseerd en bestudeerd.”De resultaten zijn gebundeld in het witboek ‘Bathroom Behaviours; how to optimise bathroom space for mo-dern households’.

www.archimodule.idealstandard.be

12 Dallmer GmbH + Co. KG

Wandablaufsystem mit AblaufschieneDrainage system with drainage-strip

S

Ablaufbereichmit Gefälle

drainage area with fall

Ablauföffnungmit Abdeckung

inlet zone withcover plate



www.dallmer.be

Dallmer CeraWALL

VigotecAkatherm NV - Schoonmansveld 52, 2870 Puurs - RPR BRUXELLES T.V.A. BE0421.497.662

11-04-2013 PUB-DIMENSION.INDD

12 Dallmer GmbH + Co. KG

Wandablaufsystem mit AblaufschieneDrainage system with drainage-strip

S



Ablauföffnungmit Abdeckung

inlet zone withcover plate



CeraWALL P

Discreet : betegelde en onzichtbare afdekplaat

Naadloze overgang van tegelvloer naar wand

CeraWALL S (hieronder weergegeven)

Elegant : rvs afvoerprofiel met ingebouwde hell ing

Drainage by Design

De nieuwste generatie douchegoten

Afvoerprofiel met helling

Afvoerinlaat met afdekplaat

Afvoerprofiel met helling

PUB-DIMENSION.indd 1 11/04/2013 12:11:57

DIM

EN

SIO

N

84

REPORTAGENEWS

Basalte • Verander je iPad in een elegant touchscreen

Of het nu de visualisatie van een domotica installatie, videosysteem of eender welke bediening met iPad betreft, Basalte beschikt met Eve over de ultieme iPad wandhouder, te gebruiken bij zowel iPad2 of 3, mini of de allernieuwste iPad met Lightning connector. Eve omarmt de iPad met een fijne rand, het design van de iPad wordt zo ten volle gerespecteerd. Eve is slechts 13mm dun en kan eenvoudig met 2 schroefjes op de wand bevestigd worden. De security versie zorgt ervoor dat de iPad tegen diefstal beschermd is. Het design van Eve houdt ook rekening met het geluid waardoor de iPad bij integratie van videofonie kan gebruikt worden. Door de 24V USB voeding blijft de iPad opgeladen. Eve bestaat in 4 afwerkingen en is te verkrijgen in een vierkant of afgerond design.

www.basalte.be

COMAP • De personaliseerbare Senso-thermostaatkop

COMAP lanceert de personaliseerbare Senso-thermostaatkop. Deze wordt op de warmwatertoevoer van de radiator geplaatst en zorgt voor een onafhankelijke temperatuurregeling per kamer. Het ther-mostatiseren van een handbediende kraan met Senso kan een energiebesparing van 15 % opleveren. De thermostaatkop reageert meteen op elke temperatuurwijziging in een kamer en wijkt slechts doeltreffend af van de vooraf ingestelde temperatuur. Die prestatie leverde een A-notering op in het kader van het TELL-label - Thermo-static Efficiency Label. Ook de thermostaatkraan werd aangepast om de prestaties van het geheel te verhogen. COMAP biedt 3 instelmodi: Comfort, Comfort en Energiebesparing, en Energiebesparing. Een blokkeringsstift maakt het mogelijk om de aanbevolen temperatuur te blokkeren, interessant voor cohousing of dienstge-bouwen. De Senso-thermostaatkop wordt standaard geleverd in een witte uitvoe-ring. Optioneel zijn er kleurrijke afwer-kingskits: de collecties Authentic, Graphic en Tonic, elk in vier uitvoeringen. COMAP ontwikkelde een smartphoneapplicatie ‘SensobyComap’, gratis te downloaden via App Store en Android Market.

www.comap.be

NIKO • lanceert stijlvolle deurtelefoon

Niko breidt zijn assortiment robuuste en stijl-volle binnen- en buitenposten voor toegangs-controle uit met een nieuwe deurtelefoon. Met deze strakke binnenpost stroomlijnt Niko ver-der zijn assortiment producten voor toegangs-controle. Met zijn 10 cm breed is hij compact en ideaal voor kleine oppervlaktes. Deze so-bere deurtelefoon, geschikt voor elk interieur, laat toe het bel- en spraakvolume aan te pas-sen, het belsignaal uit te schakelen en de ver-lichting bij de voordeur aan te steken, oproe-pen intern door te verbinden en een voordeur of een poort openen. Deze deurtelefoon kan Niko’s voorgeprogrammeerde kits voor toe-gangscontrole aanvullen met een extra binnen-post. Deze kits bevatten tevens een weersbe-stendige aluminium buitenpost en de voeding. Deze video- of audiokits zijn voorgeprogram-meerd, tijdloos vormgegeven en gemakkelijk te installeren. Met de nieuwe binnenpost kan men bijvoorbeeld een extra binnenpost aan de kit toevoegen op de slaapkamer.

www.niko.eu

tende AALST Kanunnik Colinetplein 3, 9300 Aalst tende ANTWERPEN Belgiëlei 134, 2018 Antwerpen tende by DE ROO Markt 137, 9800 Deinze tende KAPRIJKE Molenstraat 90, 9970 Kaprijke tende by GODECOR Roeselaarsestraat 76, 8890 Moorslede tende by FLEURINCK Schoolstraat 1, 9320 Nieuwerkerken tende by VAN DER HAUWAERT Bergstraat 71, 9700 Oudenaarde

XXLr o l g o r d i j n

tende® pakt uit met het XXL rolgordijn. Dit rolgordijn is verkrijgbaar uit 1 stuk tot 6 meter breed en 3 meter hoog of omgekeerd. Het geeft elk interieur een strakke en eigen designlook.

De doeken zijn naar keuze transparant, afsluitend of verduis-terend en bestaan in verschillende kleuren. Het rolmecha-nisme is verkrijgbaar met ketting- of afstandsbediening maar kan eveneens aangesloten worden op een domoticasysteem. Door de ruime keuze aan doeken en afdeksteunen wordt elk XXL rolgordijn uniek, helemaal op maat van de klant.

Want bij tende® zijn we eigenlijk net als u: pas tevreden als het perfect is.

tende by INHUIS Ieperstraat 2, 8970 Poperinge tende by ALTEX INTERIEUR G. Vandenheuvelstraat 157, 2230 Ramsel-Herselt tende by PEETERS DEKOR Beauduinstraat 85, 3300 Tienen tende by CORNILLE Zuidstraat 6, 8630 Veurne tende WEMMEL Steenweg op Merchtem 84/6, 1780 Wemmel tende by DECORAMA Rodendijk 40, 2980 Zoersel tende by REJOTEX Otegemstraat 325, 8550 Zwevegem

tende®

DIM

EN

SIO

N

86

REPORTAGE

‘Silestone® Slab Vases’ • wint ‘Best Trend Accolade’ van Wallpaper

Cosentino® deelt mee dat ‘Silestone® Slab Vases’ van designstu-dio Form Us With Love de bekende ‘Accolade’ heeft gewonnen in de nieuwe categorie ‘Best Trend’ van de Wall-paper Design Awards 2013. Het magazine Wallpaper kondigt dit aan in zijn februa-rinummer. Het project Silestone® Slab Vases, ontworpen door de Zweedse designstudio Form Us With Love, bestaat uit ringen uit Silestone® die gestapeld kunnen worden over een metalen beugel (40 cm hoog) en die zo een waterdicht geheel vormen. De ringen variëren in grootte en zijn zo bewerkt dat de vorm van de vaas verandert met elke samenstelling. Het project heeft als doel de bekende Silestone®-plaatvorm en de toepassing hiervan te doorbreken.

www.silestone.com

ACO • totaaloplossingen voor efficiënt waterbeheer

De systeemketen [COLLECT] [CLEAN] [HOLD] [rELEASE] symboliseert de ACO knowhow en groepeert die producten die een totaaloplossing bieden voor efficiënt waterbeheer. De productconcepten worden geconcipieerd naar eenvoud in voor-schrijving, plaatsing en gebruik. Moderne materialen, die het meest geschikt zijn voor de specifieke toepassing, worden aangewend, alles in conformiteit met de hoogste Europese en Duitse normen. De visie luidt: “Op maat water beheren in en rondom gebouwen, met de nodige kennis en service, voor en na verkoop”. Als toon-aangevende marktspeler reikt ACO, via dochterfiliaal ACO Passavant NV, in België totaaloplossingen voor waterbeheer aan. De kennis komt op die manier in rechte lijn tot bij de architect, de ingenieur, de aannemer en de bouwheer.

www.aco.be

DORMA • lanceert nieuwe inbouwdeursluiter

Met de DOrMA ITS 96 FL lanceert DOrMA foquin een nieuwe inbouwdeursluiter met vrijloopfunctie. Deze is, dankzij zijn compacte afmetingen, nagenoeg onzicht-baar elegant te integreren in deur en kozijn. De vrijloop-functie zorgt ervoor dat men brand- en rookwerende binnendeuren kan openen en sluiten zonder enige merk-bare vorm van weerstand. Alleen in geval van brand zal de deursluiter de deur automatisch sluiten. De vrijloop-functie wordt reeds vanaf een openingshoek van > 0° geactiveerd. De DOrMA ITS 96 FL verbindt ongehin-derd deurgebruik aan een fraai design. De deursluiter is enkel zichtbaar bij het openen van de deur en geschikt voor deurbreedtes tot 1.400 mm en een maximaal deur-gewicht tot 180 kg. De sluitkracht, de sluitsnelheid en de eindslag zijn traploos instelbaar. De oplossing kan zowel voor enkele als dubbele binnendeuren gebruikt worden.

www.dorma.be

NEWS

DIM

EN

SIO

N

87

HI-MACS® • Het materiaal van de toekomst, voor de gevels van vandaag HI-MACS® is niet alleen ideaal voor het interieur. Het is ook uitstekend als ge-velbekleding. Dankzij de resistentie tegen weersinvloeden en uv-straling is HI-MACS® ook perfect voor gebruik buitenshuis geschikt. Een kunstwerk in aan-bouw doet dezer dagen hoofden draaien op de Kortrijksesteenweg, vlakbij de Carrefour in Sint-Denijs-Westrem. Een gebouw bedacht door Frank Vancauwen-berghe (bouwheer en projectontwikkelaar), en ontworpen in samenwerking met Designer en beeldend-kunstenaar Piet Van. Voor de realisatie van dit gevelpro-ject wordt er beroep gedaan op SAAM en specifiek op ing. Guy rombout, die instaat voor de verwerking van HI-MACS® en de firma SOUDAL, die een speciale lijm ontwikkelde voor de verlijming van de HI-MACS® gevelelementen.

www.himacs.be

Isofinish® • voor renovatieproject aan het Veerse Meer

Voor een renovatieproject aan het Veerse Meer in Zeeland op-teerde het architectenbureau Toon Saldien uit Boechout voor de Isofinish® oplossing. Het dak van deze in 1963 opgetrok-ken houtskeletwoning was in goede staat en goed geïsoleerd, maar de buitenmuren waren door jarenlange vochtproble-men en belabberde isolatie in slechte staat. De architecten opteerden voor Isofinish®, het geventileerde voorzetgevel-concept, waarbij ultradunne isolatieplaten en een afwerking naar keuze voor esthetisch verantwoorde en energiezuinige buitenmuren zorgen. De buitengevelisolatie bestaat uit 2 Powerwall® panelen van 6 cm, geschrankt geplaatst om een performante isolatieschil te bekomen. Het beperkte gewicht van deze Powerwall® isolatieplaten van recticel Insulation maakte de na-isolatie van de oude, broze muren mogelijk. Voor de gevelafwerking koos het bureau Toon Saldien voor de overlappingspanelen VMZ 200 van VMZINC in de kleur QUArTZ - fluweelgrijs. Deze panelen, 20 cm breed en 3 me-ter lang, worden horizontaal en overlappend geplaatst en creëren, afhankelijk van de stand van de zon, een geraffi-neerd spel van schaduw en licht.

www.isofinish.be

Glasroc Heen waterbarrière, geen tijdsbarrière

Glasroc H (Hydro) bevat de verbeterde GrG technologie ge-bruik makend van pre-gecoate glasvlies matten op het opper-vlak van de plaat in plaats van de papieren bekleding die we normaal gesproken terugvinden bij gipsplaten. Deze glasvlies matten zorgen voor een verhoogde weerstand tegen vocht en schimmels en werden speciaal ontworpen voor de toepassing in natte delen van gebouwen. Glasroc H is een uitstekende plaat om op te tegelen en als gipsplaat voor vochtige ruimtes waar er veelvuldige blootstelling is aan vocht, zoals douche-wanden, badkamers, zwembaden met gecontroleerd binnen-klimaat met ventilatie, of voor andere toepassingen waar het risico groot is op aanwezigheid van vocht of hoge luchtvoch-tigheid. De gipskern zorgt voor een verbeterde waterbesten-digheid en het lichtblauwe pre-gecoate oppervlak stoot water af en beschermt zo de constructie, maar laat deze ook wel ademen. Datzelfde oppervlak is tegelijk de ideale ondergrond nodig om direct te betegelen of te decoreren. Glasroc H is ide-aal in omgevingen met hoge vochtigheid, terwijl de eenvoud van montage van de alom gekende Gyproc-plaat ongewijzigd blijft.

www.gyproc.be

NEWS

[ lesaffer.be ]

nieuw in ons gammabanden met vrije lengtes | vanaf 30 EUR/m²

Architectenstudio in showroomexclusieve materialen en afwerkingen,

zoals sabbiatino, wenge , rockface, juta,...

beschikbaar in 8 materialen en 7 typesvanaf 55 EUR/m²

de schoonheid van natuursteende sterkte van keramiek

VERNIEUWDE WEBSITEwww.beltrami.beOPENINGSTIJDEN SHOWROOM

ma-vr 9u-17u | zat 9u-13u

VERNIEUWDE SHOWROOMVenetiëlaan 22, 8530 Harelbeke, BelgiëT ++ 32 56 23 70 00F ++ 32 56 23 70 [email protected] volg ons op

FACEBOOK

DIM

EN

SIO

N

89

REPORTAGE

ROCKFON • introduceert VertiQ® Concealed, de verdekte wandtoepassing

De aantrekkelijke, moderne en elegante vormgeving van VertiQ wandpanelen vult perfect ieder interieur aan. Het oppervlak staat garant voor een uitstekende akoestiek, stootvastheid en duurzaamheid. Als aan-vulling op het bestaande VertiQ assortiment met een A kantafwerking introduceert rOCKFON nu de VertiQ Concealed (VertiQ C). Deze uitbreiding heeft een ver-dekte kantafwerking en creëert hierdoor een extra di-mensie op het gebied van designvrijheid. VertiQ wandpanelen presteren optimaal op het vlak van geluidsabsorptie, dragen bij tot een vermindering van de nagalmtijd, voldoen aan de gewenste regelge-ving en creëren een uitstekende ruimteakoestiek. Ver-tiQ is gemaakt van steenwol en presteert uitstekend op het vlak van brandveiligheid en vochtbestendigheid.

www.rockfon.be

Sika® • ComfortFloor Systeem voor scholen

De basisschool Onze-Lieve-Vrouw Instituut te Namen heeft een bestaande vleugel verbouwd en opgefrist. Het kleurenpal-let speelde een belangrijke rol zowel voor de vloeren als voor de muren en plafonds. De vloeren, verspreid over twee verdie-pingen, zijn verdeeld tussen gangen, het sanitair en de lesklas-sen. Ze moesten stevig, functioneel en onderhoudsvriendelijk zijn, en beschikbaar in verschillende tinten. De school koos voor een matte look met een vloerbekleding zonder naden, die de nodige uniformiteit kan bieden tussen de verschillende lokalen, met als prioriteit een groot comfort. Naast dit plus-punt waren ook de geluidsdemping en de waaier van kleuren doorslaggevende argumenten om voor het Sika ComfortFloor-systeem te kiezen. Deze oplossing kon al deze essentiële ei-genschappen invullen. Na het schuren en stofzuigen van de chape werd een primerlaag Sikafloor-156 aangebracht, de dag erna overlaagd met een schraaplaag van de Sikafloor-156, een niet-gesolventeerde epoxyhars. Hierover werd de hoog elasti-sche gietvloer Sikafloor-330, een laag VOC polyurethaanhars, geplaatst. Na volledige uitharding werd over het geheel de SikaFloor-305 W, een gekleurde watergedragen topcoat, aan-gebracht, voor een gladde, matte en slijtvaste afwerking.

www.sika.be

Albintra Marmox THERMOBLOCK® mortel

Het isolerende deel Marmox THErMOBLOCK® is bij uitstek geschikt om warmteverliezen aan de muurvoet van een gevel te vermijden. Het heeft de beste waarde, de hoogste druksterkte en is waterdicht. Het assorti-ment wordt nu uitgebreid met een mortel die ontwik-keld werd in samenwerking met Compaktuna.Deze mortel is een gebruiksklare, gemodificeerde dro-ge mortel, samengesteld uit gereinigd en gezeefd zand, cement en toeslagstoffen van uitzonderlijke kwaliteit.

www.marmoxthermoblock.be

NEWS

DIM

EN

SIO

N

90

NEWS

Vaillant • Nieuwe ecoTEC plus

Om een antwoord te bieden op de stijgende vraag naar ener-giezuinige toepassingen voor industriële of collectieve ver-warmingsinstallaties, breidt Vaillant zijn aanbod op dat vlak verder uit. Sinds 1 maart 2013 omvat het Vaillant-gamma een gaswandketel met een groot vermogen: de ecoTEC plus 80-120. Deze nieuwe ketel is beschikbaar in 3 vermogens - namelijk 80 kW, 100 kW en 120 kW - en kan tussen 20% en 100% van het eigen vermogen moduleren. De ecoTEC plus 80-120 wordt ook aangeboden in oplossingen in cascade. Er kunnen maximaal 4 ketels in cascade opgesteld worden, om zo te komen tot een vermogen van 400 kW.Vorige zomer reeds lanceerde Vaillant de ecoCrAFT exclusiv: een condensatievloerketel op gas met een vermogen tussen 80 kW en 280 kW.

www.vaillant.be

Xella • Silka Thermo-kimblok

Slecht opgeloste bouwknopen zijn verantwoordelijk voor een warmteverlies van 7% bij appartementsbouw. De Silka Thermo-kimblok is dé oplossing om warmteverliezen aan de muurvoet van Silka-muren te verminderen. Deze kalkzandsteen blok heeft de juiste eigenschappen om in combinatie met Silka-elementen te bouwen. De druk-sterkte van de Silka Thermo-kimblok is gelijk aan deze van de Silka elementen, na-melijk 20 N/mm² bepaald volgens NBN EN 772-1. Het Silka-elementen systeem is het snelste bouwsysteem voor appartementen. Naast hun hoge draagkracht en snelle ver-werking scoren Silka-elementen ook hoog op gebied van thermische en akoestische isolatie. De grote thermische inertie zorgt voor een ideale temperatuur in de woning. De Silka-elementen vormen dankzij hun eigenschappen een akoestische buffer tussen de verschillende wooneenheden in een appartementsgebouw.

www.xella.be - www.facebook.com/xellabelgië

ZEHNDER • pakt uit met ComfoFan Opti-Air II

De nieuwe configuratie van het vraaggestuurde systeem C van Zehnder wordt aangeboden in kit-vorm. De ba-siskit bevat 1 ComfoFan Opti-Air unit + 3 in plaats van 4 hygro-presence sensoren, op te stellen in badkamer, toilet en wasplaats. Met de ComfoFan Opti-Air II rea-liseert men dezelfde E-peilverlaging, maar met minder sensoren en een kleinere investering. De ComfoFan Op-ti-Air II is een intelligent en gebruiksvriendelijk vraag-gestuurd ventilatiesysteem C. De kit ventileert niet meer dan nodig en beperkt de warmteverliezen. De ventilator werkt volledig automatisch en is gebruiksvriendelijk. Er is draadloze communicatie tussen sensoren en ventila-tor. De kit is eenvoudig te monteren en uitbreidbaar, te combineren met zelfregelende raamroosters type P3 of P4 en onderhoudsvriendelijk. Er is constante luchtkwa-liteit bewaking.

www.zehnder.be www.ventilatie.com

Denk aan een elektrische installatie die je leven eenvoudiger maakt. Een installatie

waarmee je centraal de elektrische toepassingen in je huis bedient. Waarbij je op

het ecodisplay je energieverbruik thuis afleest en meteen actief energie bespaart. Je

brengt bij het buitengaan met één druk op de ecotoets de woning naar een zuinige

status. De verlichting en stopcontacten schakelen uit en de verwarming en ventilatie

gaan naar een lager niveau. Een snelle blik op het scherm leert meteen wat de

woning aan energie verbruikt. Live it, love it.

Een energiezuinig huis met Niko Home Control

www.niko.be/nikohomecontrol

PA-603-01

Touchscreen

‘Best of Slates Volume 3’ stelt u opnieuw een hele reeks recent gerealiseerde bouwwerken voor, waarbij vezelcementleien voor de gevel, op het dak of voor de volledige buitenschil werden gebruikt.Met haast geen enkel ander bouwmateriaal kunnen gevel- en dakvormen scherper worden vormgegeven als met vezelcementleien. De kleinformaat leien passen zich dan ook perfect aan kanten en bogen, dak-overstekken en insprongen aan en daken kunnen traditioneel of modern worden uitgevoerd zonder dakoverstekken en met ingewerkte dakgoten en afvoerpijpen.We hopen dat de hier getoonde internationale voorbeelden – één- en meergezinswoningen, kantoorgebouwen, scholen en industriële constructies uit België, Nederland, Ierland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland – als inspiratiebron kunnen dienen. Verschillende voorbeelden in dit boek zijn eveneens voorzien van een detailtekening op schaal 1:10.

Hedendaagse architectuur met leien in vezelcement

Ontdek de talrijke mogelijkheden en toepassingen van vezelcementleien in het derde volume van ‘Best of Slates’.Het boek bestaat uit 80 pagina’s en beschrijft 31 originele ontwerpen uit binnen- en buitenland.

U kunt het aanvragen via [email protected].

Eternit NV-SA Kuiermansstraat 1 Tel. +32 (0)15 71 71 71 RPR Brussel-RPM Bruxelles KBC 482-9098061-09 B-1880 Kapelle-op-den-Bos Fax +32 (0)15 71 71 79 BTW BE 0466 059 066 TVA [email protected] www.eternit.be

80 pagina’s

31 originele

ontwerpen

DIMENSION 28 - NL

Documents

Transcript of DIMENSION 28 - NL