DIE. - KNNV 1985 5.pdfSprengenkampweg 4,8171 RL Vaassen. 05788-1919 P.Pfaff, Dorperveldweg 6, 8162...

BESTUUR - V o o r z i t t e r

DIE. W NOD H. van Diepen, T r o e l s t r a s t r a a t 2 , 8161 DS Epe, t e l . 05780-15114

S e c r e t a r i s : C . J.Drevijn, Wisselseweg 78,8162 RN Epe(Wisse1). 05780-12673

N a t , h i s t . : H. J. van Woerden, s e c r e t a r i s Vuurdoorns t raa t 104,8171 XG Vaassen.'I 05788-5390

Penningmeester : L. van Broekhoven, Woestijnweg 190 , 8172 CX Vaassen. l' 05788-1754

Leden : Mevr. O.v.Basten, Molenkampweg 23, 8181 CA Heerde. 'f 05782-2821

Mevr. Y.M.Roelants, Sprengenkampweg 4,8171 RL Vaassen. 05788-1919

P .P fa f f , Dorperveldweg 6 , 8162 NH Epe. '-5780-16744

W.Bijlsma, Ba l las tpu tweg 9 , 8162 EN Epe. l i 05780-14482

- p pp -- -- - - - -- - -- -

C o n t r i b u t i e : f . 25.- p e r jaar .Huisgenoot leden f . 5.- p e r jaar.

Rekening van de penningmeester : 53 13 41 542 ABN Apeldoorn t e n name van: KNNV ~ p e / H e e r d e Gironummer van de bank: 83 00 71

Opzegging l i dmaa t schap vóór 1 november s.v.p.

REDACTIE NATUURKLANKEN

F. Bosch,redactiesecretaris, Eikelkamp 65, 8162 ZK Epe,te1.05780-20313 Mevr.E,Koopmans-Grommé, Bongerdple in 1 ,8162 AW Epe, 'I 05780-12083 W.Bijlsma, Ba l las tpu tweg 9 , 8162 EN Epe, 'f 05780-14482 H.Menke, Klaverkamp 168, 8162 HW Epe, T i 05780-13010 Mevr .Th.A.Herweijer-Smit , P e l z e r p a r k 3, 8162 GA Epe, 'l 05780-13703

I WERKGROEPEN EN CONTACTADRESSEN -- I Rubr iek waarnemingen: F. Bosch

Eikelkamp 65, 8162 ZK Epe, te1,05780-20313 Paddes toe l en : Mevr. H, Everaars-Wester l ing

D U ~ S ~ B r i t t l a a n 3 7 , 8181 ED t *

Heerde, l i 05782-2581 Vogels : H , van Diepen,

T r o e l s t r a s t r . 2 , 8161 D S Epe, l' 05780-15114 . F l o r i s t i e k : H. Menke,

Klaverkamp 168, 8162 HW Epe, 'l 05780-13010 Natuur-en mil ieube- : Mevr. E. Drevijn-Dijkstra, scherrningscommissie Wisselseweg 78, 8162 RN Epe, " 05780-12673

Omslag: E l s Koopmans.

Tekenwerk: k koop mans-~rornmé F rans Bosch

Andere t e k e n a a r s i n d i t nummer zijn: I necka StuVe , Gerda van S l o t e n , Henk van Woerden,

b l z , 1 11 2 I I 2 I t 3

Inhoud Voorwoord Zweden, g e d i c h t Programma SOVON e n l e z i n g Amsterdam E i f f e l t r i l o g i e 1. I n h e t L a n g f i g t a l bij A l t e n a h r 2. De rot we in wand er we^ 3. Op de h o o g v l a k t e bg Ober-

k r a h l i n g e n G l a c i e r l l ~ - ~ e u v e ( ~ i t s e r l a n d ) De G u a d a l q u i v i r ( S p a n j e ) F i e t s e n i n An jou (F rankr i jk ) Gas t ronomische s p e c i a l i t e i t e n

( Frankr i jk) Oo ievaa r s i n Turkije V a c a n t i e i n La Haute Maurienne

( Frankr i jk) l lOnverwachtlS, meer van Geneve

( rank rijk) V a c a n t i e i n Bulgari je S f e r e n i n Zweden Nazomer i n ~ a m t l a n d (Zweden) K a i s e r s t u h l , g e b i e d v o o r fijn- p r o e v e r s ( D u i t s l a n d )

R e d a c t i e M i r j a m Scho t

Roe1 Pannekoek Wout Booms lu i t e r

Dik Koopmans

E l s Koopmans-Gr ommb Gerda van S l o t e n Henk Menke H a r r y van Diepen

W i m Bijlsma B e r t Kop

E l s Koopmans-Grommé

H. J .van Woerden P e t e r P f a f f P.Groen

F r a n s van Noorden

k n o t w i l g e i B e r t K0.p - Een k l e i n e g r e e p u i t mijn Arden- nen t ekenboek I n e c k a S t u v e

Een u i t z o n d e r l i j k e d r o o g t e S. E. Remmelt s - G e e r l i n g s (F rankr i ik )

U i t de Nieuwsbr ieven v a n de' Raad van Europa, Onderzoeken + e e n W.M. "De K l u u t M V l i n d e r s e n a n d e r e i n s e c t e n + A k t i v i t e i t 185 Waargenomen G e d i c h t j e H e r f s t E. A. Ebens-Witkamp

~~JOVEYIBEX /DECENBER w 8 5 KNN V EPE /li4 EEROE vacantienummer 1985.

Vooawoo~~ Bij een d ikke Natixurklanken h o o r t een k o r t voorwoord. Er i s weer v e e l l e z e n s w a a r d i ~ op s c h r i f t g e s t e l d door een f l i n k a a n t a l van onze l eden . Er i s z e l f s een g e d i c h t j e bij. U zou v e l e vacant ieweken nodig hebben e n een dikke p o r t e - monnaie om a l de gebieden t e bezoeken, d i e ze zo e n t h o u s i a s t en met k e n n i s van zaken beschrijven, Maar missch ien i s , e r voor de vrije dagen van h e t komende jaar i e t s van Uw gading bu,

De v e r h a l e n beschrijven met e l k a a r een f o r s s t u k van Europa. Enkele bijdragen gaan over een v a c a n t i e met de K , N , N , V B Wij wijzen U i n d i t ver.band op de v e l e mogelijkheden, d i e onze e i g e n v e r e n i g i n g ons b i e d t , zowel i n voor- en natijd, a l -s i n h e t v o l l e s e i z o e n , ( Z i e e l d e r s i n d i t nummer).

I n de komende N a t u r a ' s kun t U weer de aankondigingen ver - wachten van de r e i z e n en kampen.

Maar o'm w a t d i c h t e r bij h u i s t e bl i jven: U v i n d t vooraan i n Natuurklanken a l t i j d de a c t i v i t e i t e n van de e i g e n a f d e l i n g , ne-t j e s op een r i j t je. Neemt U ze weer over i n Uw agenda?

En doet U weer mee? Redact ie .

. . -- - L--

ogen z i e n v e e l , + s e n v e e l d ingen -.-----.

--------\,

t o t voor korE onbekend waren o r en horen een s t i l t e vreemd s t i l i s , l i e f l i j k bijna..

gen dansen voo r me - r l t . water e n z i t t e n .,

ok op v a c a n t i e , n e t a l s i k - -

M i r j a m Schot . /

s - - - H A woensdag Een biizonde e z s g o v e r SPINNEN 20 november door de Heer W. van Katwijk.

De i n l e i d i n g g a a t o.a. over h e t u i t e r l i j k , de leefwi jze , h e t g e d r a g , de p a r i n g , vang- e n jachtmethoden. ib.

Ook z u l l e n e n k e l e d i a ' s v e r t o o n d worden. Aan t e b e v e l e n i s h e t boek je van de Heer Van Katwijk: Spinnen van Nederland.

1976, Uitg.A.A.Balhema, Rotterdam. De avond wordt gehouden i n de B r i n k z a a l v a n de Eper Gemeentewoning en b e g i n t om 20.00 uur .

zondag 8 december A l s s l o t v a n de AKTIVITEIT '85:

Een wandel ing a a n de z u i d f l a n k van ons a k t i e g e - b i e d l a n g s de Hanendorperweg. We s t a r t e n om 13.45 u u r (met a u t o ' s ) bij A.H. t e Epe e n om 14.00 uur beg innen we t e wandelen, s t a r t p u n t hoek Hanendorperweg/Hertenkampseweg Emst. We wandelen v i a de Bloemendaalseweg r i c h t i n g Hertenkamp, Kroondomein. Het i s e e n k l e i n s c h a l i g l a n d s c h a p met b o s e n wei landen, Kans op h e t . . z i e n van v o g e l s , ev. r eeen . Dus kuker mee! Duur van de wandel ing ca . 2 uur .

donder dag -- TENTOONSTELLING VAN VACANTIEHERINNERINGEN 1 9 december . e n V A C A N T I ~ ~ Ä - A V O N D .

zon (lag 29 december

,l..-.-.----

/"" -"- -----l

H e e r l u k om midden i n de w i n t e r de zomerse a v o n t u r e n weer t e b e l e v e n e n om i d e e ë n op t e doen voor de v a c a n t i e van h e t komende jaar. We hopen d a t v e e l l e d e n z i c h aanmelden om hun v a c a n t i e - d i a ' s t e v e r t o n e n . '

A l s U op een a n d e r e wijze e r v a r i n g e n h e e f t weer- gegeven, b.v. door middel van t e k e n i n g e n , f o t o ' s of s c h i l d e r i j e n , dan z u l l e n wij d i e zee r g a a r n e t e n t o o n s t e l l e n e n Uw t o e l i c h t i n g u i t e r m a t e op pr i j s s t e l l e n . W i l t U ook voor d i t o n d e r d e e l Uw deelname doorgeven, zoda t ',we voldoende t en toon- st e l l i n g s t a f e l s kunnen k l a a r z e t t e n . De avond wordt gehouden i n de Eper Gemeente- woning e n b e g i n t om 20.00 uur.

WANDELEN t u s s e n GORTEL e n TONGEREN -- onder l e i d i n g van C h r i s DrevUn. We verzamelen op de hoek Chevalierlaan/v,~anenspad e n maken dan e e n g e v a r i e e r d e wandel ing door d e w i n t e r s e b o s s e n e n ove r de h e i d e - ve lden . De wandel ing d u u r t ongeveer 2 u u r : van 14.00 uur t o t 16.00 uur. Ook n i e t - l e d e n zijn van h a r t e welkom

LEZING OVER DE FRANSE ALPW met d i a ' s door de Heer Dokter.

I n h e t v e r h a a l wordt v o o r a l aandach t geschonken a a n h e t l a n d s c h a p i n de omgeving van Arian5on met de p l a n t e n d i e d a a r voorkomen. De l e z i n g wordt gehouden i n de Eper Gemeente- woning en b e g i n t om 20.00 uur.

z a t eqdag 1 f e b r u a r i

GEWESTELIJKE VOGELEXCURSIE LANGSLE IJSSELDIJK ------p-

Nadere i n f o r m a t i e v o l g t ,

zondag - GANZIZNEXCURSIE BIJ V O O R Z

onder l e i d i n g van Har ry van Diepen. Om 9 uur verzamel.en we (met a u t o ' s ) bij A.H. t e Epe om vandaar r i c h t i n g Voors t t e ruden. Terug: ca. 13.00 u u r , Meenemen: warme k l e d i n g , l a a r z e n e n n a t u u r l i j k een veldkijker ( e n n a a r v e r k i e z i n g k o f f i e ! ) ,

woensdag LEZING MET D I A ' S OVER DE GEOLOGIE VAN l 9 f e b r u a r i VELUWE

De l e z i n g wordt gehouden samen met Ampt Epe, de h i s t o r i s c h e v e r e n i g i n g en wordt gehouden door Prof . D r . J. de Jong. Prof . de Jong z a l o.a. de on twikke l ingen d i e z i c h i n h e t v e r l e d e n hebben voorgedaan i n ons l a n d , vergel i jken met de h u i d i g e on twikke l ingen op S p i tgbergen . Door dez,e vergel i jk ingen worden t h e o r i e e n b e v e s t i g d . De avond wordt gehouden i n de Eper Gemeentewo- n i n g i n de Br i -nkzaal e n b e g i n t om 20.00 u u r ,

LANDELYKHO"6ELREIZEM EN KAMPEH VAN DE K.kRN.

Op de j a a r v e r g a d e r i n g i n Apeldoorn n o t e e r d e n we de volgende p l a n n e n :

IETS VOOR U E I J ?

Reizen: o m a . 22 m a a r t - 5 a p r i l ( P a s e n ) T e n e r i f f e 22 mei - 5 j u n i Gakka (Spaanse ~ ~ r e n e e z n ) 2 1 mei - 28 mei Bad I b u r g (Yeut. woud)

/' 6 j u l i - l 9 j u l i T h u s i s (Zwi t se r l . and) - - 2 1 j u l i - 6 au.g. ~ e r g E n ( Z w i t s e r l a n d )

6 aug. - 20 aug. West I e r l a n d ,

Kampen: Verzorgde kampen (word t gekook t )

5 j u l i - 18 j u l i 'St,MaurLce s / l e s ~ 6 t e s O r . ) i 8 j u l i - 31 j u l i 1t f f

( t

7 7 ( eiskamoen pot.-ie)

7 j u l i - 2 1 j u l i A i l e f r o i d e ( F r . lpe en) 2 1 j u l i - 4 aug. 1 1

I I

5 j u l i - 1-9 j u l i Michelbach ( ~ i f f e l ) 1 9 j u l i - 2 aug. l i

)I

7 j u l i - 1 2 j u l i o l a n d (zweden) 2 1 j u l i - 4 auge 11 I t

13 s e p t . - L0 s e p t . F a l s t e r b o (zweden) 20 dec. - 27 dec. Kerstkamp ( ~ a m ~ b u i c ) T e r s c h e l l i n g

a, I Hemelvaartkampen

1986 7 mei - 11 mei F l e v o l a n d ! 7 mei - 11 mei St .Antonis ( O . ~ r a b a n t ) ! 7 mei - 11 mei Vaarkamp I J s s e l m e e r + Waddenzee, 1 P i n k s t erkampen 1 1 6 mei - 20 mei Brake l (Vlaamse Ardennen, B.) I

1 6 mei - 20 mei Swalmen (Limburg) 1 6 mei , 20 mei Vasse (Twente)

H e m e l v a a r t - P i n k s t e r ~

8 mei - l 9 mei Michelbach ( E i f f e l )

Vroeg zomerkamp - 7 j u n i - 20 j u n i Omrnen.

Z i e v e r d e r N a t u r a ' s van December e n J a n u a r i '86.

VOOR DE SOVON-MEDEWERKERS

Z a t e r d a g 7 december 1985 vanaf 1 0 uur i s e r een

LANDELIJKE DAG VAN HET XOVON

i n h e t Confe ren t i ecen t rum "De Reehorst" t e Ede. (10 minuten van h e t s t a t i o n Ede/Wageningen) . Nadere i n l i c h t i n g e n e n programma bU Harry van ~ i e ~ e n , Epe, en Adr ie H o t t i n g a , Vorchten.

HET SOVON-VERSLAG VOGELSTUDIE 1984 ------- Voor b e l a n g s t e l l e n d e n t e r i n z a g e bij Harry v a

VOGEL WERKGROEP

G a n z e n t e l l i n g e n s e i z o e n 1985 -1986.

De ganzenwerkgroep Neder land v r a a g t onze medewerking a a n de g a n z e n t e l l i n g e n . De t e l d a t a d i e voor ons van b e l a n g zUn v o l g e n h i e r - onder :

11 - 1 2 j a n u a r i 1986 a l l e s o o r t e n 15 - 16 f e b r u a r i 1986 a l l e s o o r t e n

INFORMATIE: Harry van Diepen. I Vooraankondiging J A N N I JKAMP- l e z i n g .

J a a r l i j k s g a a t h e t Hoofdbes tuur een l e z i n g o r g a n i s e r e n , t e houden door iemanddie over a c h t e r g r o n d e n van na tuur - behoud en natuurbescherming bepaa lde denkbeelden h e e f t .

Op 22 f e b r u a r i 1986 z a l i n d i t k a d e r voor ons s p r e k e n :

P r o f . D r . J.I.S. ZonnevLd -- &ntage Middenlaan 41a, Amsterdam ( Koningszaal A r t i s ) . U i tnod ig ingen kunt U aanvragen bjj: Bureau K.N.N.V., Burg. Hoogenboomlaan 2 4 , 1718 BJ Hoogwoud.

EL e

een \/er van hcL kclmp ~ s s ~ i

Altenahr i n de h e r f s t i s z o i e t s a l s Valkenburg i n de zomer. I n de tijd van de druivenoogst i s h e t i n e l k dorp van Ahr- en Moezeldal volop f e e s t . Busladingen v o l dagjesmensen worden h i e r dan l o s g e l a t e n op de v e l e S tubes , Kel-lereien en hoe a l d i e e t ab l i s s emen ten ook mogen h e t e n voor h e t in.kopen van 'b:v. rode Ahrdalwijn, Bet h o e f t geen betoog, da t e r ook t e r plekke v e e l g e n u t t i g d wordt. Zo op h e t e e r s t e gezich- t geen p l ek waar KNNV-ers op herfstkamp een wandeling gaan maken-

Maar evena l s Valkenburgfs omgeving h e e f t ook h e t Ahrdal z ' n aantrekkel i jke kanten, a l wandel je dan n i e t helemaal a lken. Wij kozen op d i e drukke zonovergoten A l t enah r se zondag h e t a a r d i g e voetpad door h e t Langfigdal-. De Ahr maakt h i e r een g r o t e l u s van enke le k i l ome te r s om een s t e i l e r o t s - kam heen en wordt i n h e t dorp bijna afgeknepen, ware h e t n i e t da t genoemde r o t s d i t onmoge-l~jk maakt. '

De mens h e e f t de r i v i e r h i e r geholpen door de aan leg van een verkeerstunne1,waardoor bQ e r g hoog water de r i v i e r z ' n l u s laat voor w a t hij i s en door de t unne l strooun.t. D i r ec t voorbij de t u n n e l l-open we l a n g s eer1 dre igende lood rech t gelaagde rotswand van harde z,andsteen u i t h e t Devoon, waarvan de oer- oude breuklijnen opgevuld zUn met kwarts . Het l g k t a l s o f e l k moment een enorme f l a g s t o n e van de wand kan los raken .

Op de smal le r i c h e l s g r o e i t onder andere Kar thu izer a n j e r en &eenbreekvaren en l a n g s de oever z i e n we volop m a r j o l e i n en turn. BQ de t u n n e l had iemand van ons a l een g r o t e g e l e kwik opgemerkt en weinig v e r d e r zochten enkele waterspreeuwen t u s s e n h e t gri.nd i n h e t snels t romende water naar voedsel . Een enke le maal ve r toon t d i t f o r s e f a m i l i e l i d van de winterkoning z ich i n ons l a n d , maar de kans op een waarneming wordt g r o t e r a ls we de douane aan de oost - of zuidgrens gepasseerd zjj n. Opva1.lend gemakkeljjk houden ze z i ch op de been i n de sne l - stromende r i v i e r en wate rdruppe ls r o l l e n g l i n s t e r e n d over z" v e t t e verenpak.

Het d a l is h i e r wat ruimer e n de b rede oevers t rook i s r u i g begroe id rnet a l l e r l e i k ru iden zoa1.s ech t w a l s t r o , s lange- k r u i d , v a l s e s a l i e en g r o t e p impernel , van welk,e l a a t s t e de donkerrode b loe iko r f j e s opva l len . I n de a l w a t verkleurende wilgen en de v e e l a l met bosrank behangen s t r u i k e n s c h a r r e l e n s t aa r tmezen , m a t - kop j e s en win te rkonink je , I n h e t bos l a n g s de h . e l l i ng k l i n k t h e t n i e t t e negeren g e l u i d van de boomklever, Goddvinken maken hun aanwezigheid ken- baar door een zach t lldjufl. Van de d i c h t e bosschages aan. de wate rkan t maken ook versche idene kardimaals- mutsen dee l u i t , d i e me opva l l en d00 de v e l e ro se rode bessen. (..

S P R E E U W

Inmidde l s hebben de doorgaans achterbl i jvende ~ L a n t j e s m e n s e n ons weer i n g e h a a l d e n e r wordt ons een bos j e voorgehouden, d a t e r u J t z i e t a l s droog g r a s . H e t b l q k t noordse s t r e e p - v a r e n t e zqn, d i e -volgens onze kenners- ook i n D u i t s l a n d n i e t algemeen i s e n a a n g e z i e n de g r o e i p l a a t s e n r o t s e n e n oude muren b e t r e f f e n , i n ons l a n d helemaal n i e t voorkomt. A l s we a l oude muren hebben, zijn d i e vaak zo g rond ig g e r e s - t a u r e e r d , d a t h e t r e s u l t a a t meer, op nieuwbouw l i j k t , waardoor kors tmossen, v a r e n s en bloemen nauwelijks een kans krijgen.

Eveneens i n de r u i g e berm g r o e i e n d z i e n we op e n k e l e p l a a t - s e n de k l e i n e k a a r d e b o l , een p l a n t d i e qua vorm en k l e u r noga l v e r s c h i l t van z ' n f a m i l i e l i d de wi lde kaardebol . De k l e i n e i s i n z ' n g e h e e l w a t minder s t i j f en i s n i e t zo g e s t e k e l d a l s de w i l d e , en bovendien vormt h e t b l a d z i c h n i e t a ls een t r e c h t e r om de s t e n g e l . De bo l ronde bloemhoofd- j e s zijn v a a l g e e l e n hebben p a a r s e helmknoppen. De p l a n t i s i n ons l a n d b e p e r k t t o t h e t krijt- en l ö s s g e b i e d , dus Zuid- Limburg, maar wonderlijk genoeg k w a m deze zomer i n onze t u i n spon taan een exemplaar op.

Boven h e t d a l i n de s t r a l e n d blauwe l u c h t c i r k e l t een b u i z e r d e n g r o t e groepen ho lendu iven houden onze c o n t r e i e n v o o r l o p i g voor g e z i e n e n t r e k k e n n a a r zu ide l i jke r oorden. A l s we de l u s van de Ahr a l ge rond hebben e n weer i n de

men, ontdekken we t e g e n de r o t s h e l l i n g een p l a n t , d i e we n i e t een twee d r i e kunnen thu i sb rengen . N a e n i g zoeken komt Henk op g o u d h a a r a s t e r . Het b l a d is e r g smal, a ls bij l a v e n d e l e n de bloem- t r o s b e s t a a t u i t n i e t - s t r a l e n d e g e l e bloemen, a l s o f ze nog n i e t goed u i t zijn.

Het dorpscentrum staat bij t e r u g - komst v o l met b l i k , ook h e t onze e n aan- g e z i e n men '%n d u i t s e Natuurvr iendenhui- zen de vreemde gewoonte h e e f t om mid- dags de warme maaltijd t e g e b r u i k e n ,

moeten we s n e l weer t e r u g n a a r h e t h u i s i n Berg. Een a a n t a l van ons r a a k t i n h e t dorp i n een f i l e ( j a , U l e e s t h e t goed) e n v i n d t een h a l f u u r l a t e r de soep koud opeetaf e l . De h u i s b e h e e r d e r b l i jk t n a a r d u i t s e gewoonte z e e r t l p u n k t l i c h u en om kwart over t w a a l f wordt h e t e t e n op t a f e l g e z e t , of j e e r nu b e n t of n i e t .

Maar ja, we zijn e r i n de e e r s t e p l a a t s voor de f r a a i e n a t u u r i n de E i f e l en n i e t voor c u l i n a i r e genoegens, ook a l zijn we van d a t l a a t s t e n i e t a f k e r i g .

Roe1 Pannekoek.

.'.A -f ",-

'DE ROTWEINWANDLRWEG Het i s nog vroeg a ls i k naa r de t o p van de heuvel l oop , waar h e t Natuurvr iendenhuis op i s gebouwd. Het is m i s t i g , v o o r a l i n h e t d a l hangt een dikke neve l , maar h i e r boven komen de e e r s t e zonnes t r a l en e r a l door. Boven me spoeden koppe ls kramsvogels op t r e k z i ch i n zuidelijke r i c h t i n g . I k g e n i e t i n t e n s van de r u s t en de fqne s f e e r d i e om de heuve l hangt en l oop langzaam t e r u g naar h e t hu i s . G i s t e r a - v.ond was e r w a t de in ing omdat de beheerder van h e t h u i s vond d a t we ons als groep t e v e e l afzonderden. Dat bevorderde de Bruderschaf t n i e t vond hij. E l s h e e f t haa r u i t e r s t e b e s t gedaan om hem van onze goede w i l . -te over tu igen , maar zonder v e e l succes . N a h e t ontbijt hebbe'n een paar van ons d i e goede w i l nog eens getoond door i.n de keuken t e helpen. Er worden g r a p j e s over gema.akt, maar toch voe len we ons verongeli jkt en e r wordt druk over gepraa t .

Vandaag gaan we een g e d e e l t e -van de Rotweinwanderweg lopen , een t o c h t l a n g s de wijngaarden dus. Met de a u t o rijden we naar Al tenahr en parkeren daar op een p l e k j e d a t we op onze v o r i g e t och t on tdek t hebben. Boven op een van de bergtoppen staat de r u i n e van een oude b u r c h t , d i e we vanaf de

p a r k e e r p l a a t s kunnen zien. Op weg e r heen worden de e e r s t e p l a n t e n a l genot,eerd: akke rk lok j e , s t i nkende b a l l a t e , s t i nkende gouwe, bosrank. De klirn- op b l o e i t overdadig.

Het v e r b a a s t me i e d e r e kee r hoe je langzaam voor t s tappend toch s n e l

en behoorlijke hoogte b e r e i k t . 1s i k boven kom, bl i jkt I d ske

op de oude r u i n e de vondst van de week gedaan t e hebben: de klimopbremraap!

'De f o t o g r a f e n s t a a n e r voor i n de ij.

A l s e r u i t g e b r e i d rond is gekeken gaan we verder . Vanaf de bu rch t t r ekken we l a n g s de h e l l i n g naar een t e r r a s j e d a t een paa r honderd

meter verderop l i g t . Want het; i s onder tussen kof f i e t j ~ d geworden. De m i s t i s ove ra l opgetrokken en we z i t t e n onder een s t r a l e n d blauwe hemel h e e r l g k van de zon en de k o f f i e t e gen ie ten . Boven h e t t e r r a s v l i e g t een sperwer d i e z i c h v a l a l l e kan ten goed SPERWER

laat bekijken. Daarna gaan we op weg naa r de Rotweinwanderweg. Be r t c ons%a- t e e r t d a t we een s n e l h e i d ontwikkelen van ongeveer 300 m p e r uu r en d a t we e r zo dus n o o i t komen.

Er wordt wel gedetermineerd: g r a s l e l i e , hemels leu te l . Dan be re iken we de wanderweg, aangegeven door bo rd j e s met een t r o s j e druiven erop. Het i s zomers w a r m l a n g s deze h e l l i n g en de jassen gaan u i t . Ook h i e r weer een massa p l a n t e n : goudhaaras te r -een a s t e r zonder l in tb loemen -, donderkruid , Ka r thu i ze r a n j e r t j e s , meelbes, weichselbaum, b r i l k r u i d , v a l s e s a l i e , f r a a i h e r t s - hoo i , springzaad-Veldkers , karwijvarkenskervel, muur sla. Het l i j k t wel een menu, Op de warme r o t s s t e n e n l a n g s de weg koes t e r en muurhagedissen z ich i n de zon. Wanda doet een poging ze t e fo tog ra fe r en , maar als e r even een schaduw over ze v a l t , g l i ppen ze weg i n de s p l e t e n t u s s e n de stenen.'

Verderop worden weer p l a n t e n genoteerd:hazepoot j e , boswal- s t r o , r u i g k l o k j e , nog een s l a ( s p e c , ) D a t spec bl i jkt t e betekenen specimen. Met andere woorden, hoe hij p r e c i e s h e e t weten we n i e t , v e r t e l t E l s me, Alweer w a t ge lee rd . L a t e r wordt de s la ( s p e c ) door Henk gedetermineerd a l s g i f s l a ,

Henk i s trouwens z o a l s gewoonlijk, degene d i e de meeste plantennamen weet t e melden. Hij g e e f t ze me door en i k n o t e e r g e w i l l i g , want vanmorgen ben i k aangewezen a l s de Vr i jwi l l ige r ,d ie h e t v e r s l a g van deze dag z a l schrijven,

Op de r o u t e d i e h i e r en daa r p r a c h t i g e u i t z i c h t e n g e e f t over de wijngaarden, z i e n we i n de d i e p t e de Ahr s l i n g e r e n . We vinden nog de mispel met v ruch ten , boszegge, w i t v e t k r u i d en b l aa s s i l ene , Op de muur t jes s l a n g e k r u i d en noorse s t r e e p - varen ( een zeldzaam d ing) . K le in k a a s j e s k r u i d , g u i c h e l h e i l , raai en 3 vl j fvingerkruid s t a a n op de k a l e s t u k j e s wijngaard- grond.

Dan i s h e t a lweer a a r d i g laat geworden en tijd om een boterhamme- t je t e n u t t i g e n u i t h e t lunch- pakket da t we hebben meegekregen, Lekker met de rug tegen een muur- t j e i n de zon z i t t e n s c h a f t e n , da t g e e f t een h e e r l g k vacan t l e - gevoel. N a h e t e t e n da l en we de h e l l i n g a f en komen u i t i n h e t s t a d j e Mayschoss. Daar wordt Frans een nieuwe t a n d e n b o r s t e l aangeboden. Waarom men e r zo bezorgd over i s d a t hij zgn tanden kan poet- s e n , weet i k n i e t . We t r ekken dan door h e t do rp j e heen l a n g s de Ahr weer i n de r i c h t i n g van Al tenahr , Daar vinden we nog: g r o t e pimper- n e l , bermooievaarsbek, cypres- wolfsmelk, donzige k l i s , moes- d i s t e l , zwarte t o o r t s , heggerank, zeepkruid , k r u i s b l a d w a l s t r o , voor j a a r s l a t h y r u s en gewimperd p a r e l g r a s , Eerder dan we verwachten aan en zijn ruimschoots op t g d weer bij h e t Natuurvr iendenhuis , Kijkt de beheerder nou toch i e t s v r i ende l i j ke r , of komt h e t omdat we zo ' n h e e r l q k e , vermoeiende, maar toch fijne wandeling a c h t e r de rug hebben?

Wout Boomsluiter.

De o n u i t p u t t e l i j k schijnende zon i s verborgen a c h t e r een' laag, hangende bewolking, waa ru i t een fijne neve l v a l t . Enige hoop op b e t e r weer p u t i k u i t de Lu f twa f f e , d i e met s t raal j a g e r s de s t i l l e morgen v e r s c h e u r t : ze oefenen n i e t als e r boven he lemaa l geen z i c h t is....

Wanda doe t h a a r gamaschen a a n en T ieke neemt een makkelijker minder modderig pad n a a r h e t hou ten b r u g g e t j e , d a t l i g t over de ongenaamde beek beneden h e t Na tuurvr iendenhuis Berg. Het op de s t e i l e h e l l i n g g roe i ende beukenbos h e e f t een onderbe- g r o e i i n g van a ronske lk , L, ievevrouwebedstro, k l e i n sp r i ng - zaad, parel , : ras , knopkruid , wijf jesvaren. Ook b e r g v l i e r met rode be s sen wordt g r n o t e e r d ,

Het e e r s t e doel van de wande l toch t i s h e t k a s t e e l e n h e t verf t i l d e k u r k j e var1 V i sche l . I n de l i c h t e r e g e n l i g t a l l e s e r v r e d i g bjj. Een o i~de , v e r s l e t e n d raagbaar a a n de kerkmuur boven een r?; k indergraven r ~ e p t een s f e e r op, waaraan z e l f s de v a l s e c a r . t h a r e l p i e t s kan ve randeren ,

Door h e t n a t t e g r a s van h e t kerkhof soppen we omhoog n a a r h e t pad d a t ons naa r ~ r ä l i n ~ e n moet l e i d e n . Een oude volks- wagen en een mons t e r ach t i ge vrachtwagen met boomstammen zijn de e n i g e ontmoetingen op h e t bospad, aangegeven op de be- schr i jv ing van de wandeling van h e t Na tuurvr iendenhuis .

I n h e t open geb i ed voor h e t dorp ~ n t e r k r a l i n ~ e n s t a a n we met onze n a t t e v o e t e n bij een houtwal s t i l , een hou twal , blauw vali de b e s s e n van de s l e edoo rn . We t e l l e n v inken , kneuen, g e e l g o r z e n en koperwieken. Net als i k zeg: !Ikoper i s n i e t genoeg voor deze t o c h t w , k l i n k v l a k bij h e t uu-uu van een goudvink. Het g e b i e d j e l i j k t e r g g e s c h i k t voor v o g e l t r e k - waarnemingen, want wij z i e n i n d i e k o r t e t i jd g r a s p i e p e r s , kramsvogels en E l s z i e t zowaar een pe s tvoge l .

~ e e ë n p r e n t e n en vrouwenmant e l en een bjjzonder k r u i s k r u i d Senec io i naequ idens -vo lgens de f l o r a a l l e e n voorkomend bU Luik- zUn de o v e r i g e waarnemingen ge- n o t e e r d op "Der Lue Heide1!, waar we ons bl i jkbaar bevinden.

De t e l e u r s t e l l i n g i s g r o o t a l s we i n de mieze r i ge r egen geen qfGasthausql v inden i n Unterkra- l i n g e n . Een v r iende l i jke b o e r i n - even a a r z e l d e z e , maar v e e r t i e n koppen k o f f i e schenken was h a a r toch t e v e e l - wijst ons de weg n a a r Gasthaus Malberg i n berkr ral in gen, ook gehe t en "Haus Margare te t f .

Met en ige moei te en op aanwqzing van een buurman vinden we een open a c h t e r d e u r en dan worden we gas tvr i j ontvangen door een van de twee oude v r i j s t e r s d i e h e t pension drijven. Wout ontpopt z i c h als een geboren ober , z e l f s h e t "einkas- s i e r e n f 1 g a a t bij hem f e i l l o o s . Het h u i s h e e f t e l f bedden en a l s een van de mannen v raag t of e r nog een dependance is, wij zijn t e n s l o t t e met z ' n v e e r t i e n e n , is h e t sned ige an t - woord : IIXie können b e i m i r schlafen1I. Zo v e r hebben we h e t n i e t l a t e n komen en i n de droger wordende middag gaan we op weg naa r de ~ o c h t ü r m e r , d i e maar een paar decimeter on- de r de 500 meter boven de zeesp i ege l b l i j f t . Daar hebben o o i t de Romeinse heerscharen een l e g e r p l a a t s i n g e r i c h t . P l e c h t i g -gedach t ig aan 6 Romeinen 14 - s t a a n we bijeen op w a t nu al- l e e n maar door e l k a a r geworpen basa l tb lokken zUn- IIVarus g i b m i r meine Legionen wieder" wordt gevolgd door een wel luidend gezang, i n g e z e t o.a. door l eden van Toonkunst: llWenn d i e Romer f r e c h geworden., . , ". Henk weet U w ve r s l ag - gever eindeli jk t e bewegen h e t overblijvend b inge lk ru id t e no t e r en , d a t rondom de bosbodem i n b e z i t h e e f t genomen, Of de bomen i n d i t bos hakhout zijn, of zijn gep l an t als zogenaamde k r e e f t e n , wordt ons n i e t helemaal duideluk.

Stinkzwammen,aar dbe iganzer ik en akkerleeuwebek vinden we op de weg naar Lanze,/rath. Ook h i e r weer volop voge ls rond h e t dorp i n h e t nog n i e t r u i l v e r k a v e l d e gebied. (I1FlurbereinigungVP zeggen de Duit e r s h e e l t r e f f end tegen r u i l v e r k a v e l i n g : weg met a l l e onzin als kru iden d i e geen enkele p r o d u c t i e opleve- ren . ) Nu vinden wU h i e r nog k n a u t i a , g e l e en w i t t e honingklaver en op de r u s t i e k e s t e n i g e e r f a f s c h e i d i n g e n z i e n we muurhage- d i s sen .

Door een p r a c h t i g golvend landschap met k l e i n e beken wande len we naar Fre i she im, herkennen h e t pad van e e r g i s t e r e n en komen tegen v i e r e n weer op ons honk aan. I n de voch t ige avond v i n d t iemand een vuursalamander en h e t i s buzonder s p q t i g da t dan n e t de b a t t e r g van de f l i t s op is.

Maar een fijne wandeling door een a fwi s se l end landschap z a l ons l a n g i n gedachte blgven.

Dik Koopmans.

Een g e e l g o r s i n ~ b e r k r ä l i n ~ e n , Zag hoe KNNV-ers door de blub gingen, Maar ze z e t t e boos h e t gorzen s t o p , Want iemand u i t de g roep merktemeop: " I k hoorde toch du ide luk een Krah z ingenaV1

Er i s a l t i j d een f o r s e door de K o N e N o V . geor kampen. Nadat we twee jaar ge leden afgewezen waren, b l e e f h e t meemaken van een kamp. i n V a l Fe r re - t i n h e t Zwi-tserse Walli..s hoog op ons wensen l i j s t j e s t aan . D i t jaar behoorden we dan t o t de deelnemers van w a t i n de kampaankondiging h e e t V a l F e r r e t T J . We hadden inmidde ls a l v e e l gehoord van d i t geb ied , da t i n een zijdal van de weg naar de Grote S t . Bernhard pas l i g t . D i t zijdal b e g i n t bij O r s i è r e s boven Martigny en h e t dorp je F e r r e t l i g t aan h e t e ind van h e t d a l op h e t punt waar a u t o ' s n i e t ve rde r mogen. Dorpje i s een e r g weidse naam voor een oeroud k a p e l l e t j e , een h o t e l l e t j e en enke le h u i s j e s . Het i s een i d e a a l u i tgangspunt voor a l l e r l e i bloemryke wande l i ngen i n h e t hooggebergte,

Het kampee r t e r r e in , waarvan voor de K o N . N . V o een s t u k gere- s e r v e e r d was, l a g bij h e t do rp j e L a Fouly. D i t dorp h e e f t wat meer hu izen , ski -accomodat ie , een pos tkan toor en een winkel- t j e , d a t van a l l e s verkoopt . De bergg idsen hebben e r een kan- t o o r , De Tour du Mont Blanc, een wandelroute om de h e l e Mont Blanc heen, komt e r door. J e z i e t dan ook voor tdurend mensen met t o r e n s van rugzakken, waar soms ook p i k k e l s en touwen aan bungelen, door h e t s t r a a t j e sjouwen. Ze s l a a n e r nieuwe 3.e- vensmiddelen i n en z e t t e n hun k l e i n e t e n t j e s voor een of meer nachten op heykarnpeerterrein. Het i s daar vaak een complete show van de nieuwste s n u f j e s op lichtgewicht-kam- peergebied.

Op bUna 1600 m l i g t ons kampeer te r re in . Groot i s de v e r r a s s i n g a l s we voor h e t e e r s t h e t t e r r e i n opruden over de houten brug. Een machtige g l e t s c h e r , de G l a z i e r de L v A Neuve ( j a , h e t i s goed geschreven zo! ) komt v l a k boven h e t kamp naar beneden zakken, Hij o n t s t a a t i n enke l e g r o t e f i rnbekkens , waar versche idene g l e t s c h e r s hun oorsprong vinden. Boven h e t d a l werkt hij z ich over een r i c h e l heen waardoor e r scheuren en s che rpe punten i n on t s t aan . Voor h e t oog wordt hg bovenaan begrensd door een rU scherpe r o t s p u n t e n , de A ig l e s Rouges. De beek, d i e h e t smel twater a f v o e r t , b r u i s t e e l k e dag on - s t u i m i g e r onder de houten brug door.De g r o t e ke i en en ander a fb raakma te r i aa l i n zUn bedding rommelden o n h e i l s p e l l e n d tegen e l k a a r aan. Wàt een k r a c h t h e e f t stromend water. D a t v e l e water on t s tond door h e t s c h i t t e r e n d e weer, d a t we de mees-te dagen daar hadden, De f e l l e zon s t o n d dag i n dag u i t a an een s taa lb lauwe hemel en deed de sn-eeuw op de bergen rondom s n e l smel ten, De zonsondergang a c h t e r de g l e t s c h e r was ~ c h i t t e r e n d ~ v o o r a l door de g r i l l i g e r o t s p u n t e n , d i e dan i n een r o s e l i c h t kwamen t e l i g g e n . D a t h e t daarna n e e s t a l s n e l koud werd, was geen probleem. Bij h e t kampvuur b l ee f menigeen nog l a n g nap ra t en , l a n g nada t e r v e r s l a g was gedaan van de vondsten en be l even i s sen van d i e dag en de gebruike- l g k e choc( olademelk) of k o f f i e waren g e n u t t i g d , Soms

1 keken we n a a r de s t e r r e n met e e n s t e r k e kijker; I i onder l e i d i n g van iemand, d i e d a a r v e e l van I

w i s t t e v e r t e l l e n , o n t d e k t e n wc o.a. de r i n g e n van S a t u r n u s e n de manen van J u p i t e r .

Overweldigend i s de bloemenweelde om L a Fouly , De h o o i l a n d e n bij de t e n t e n waren nog n i e t gemaaid e n zoemden v a n de v e l e i n s e c t e n . G r o t e c e n t a u r i e s , b a a r d i g e k l o k j e s , b o s o o i e v a a r s b e k e n a l l e r l e i schermbloemen vormden e e n k l e u r i g u i t - z i c h t v o o r de t e n t e n . Het b o s boven h e t kamp l a g v o l g r o t e r o t s b l o k k e n . Het z o n l i c h t h a d e r t u s s e n de v e r s p r e i d s t a a n d e l a r i x e n e n s p a r r e n vr i j s p e l . Het zorgde samen met h e t vele/, v o c h t , d a t i n derge l i jke b o s s e n door h e t mostapijt wordt vas tgehouden , v o o r e e n i d e a l e g r o e i p l a a t s voor a l l e r l e i p l a n t e n .

E r s t o n d e n v e e l hoogopgaande k r u i d e n , z o a l s s m a l b l a d i g w i l - g e n r o o s j e , g e l e g e i l t i a a n , a l p e n d o s t ( A d e n o s t y l u s a l l i a r i a ) , a l p e n m e l k s l a ( C i c e r b i t a a l p i n a ) e n b o s o o i e v a a r s b e k , d i e a l1 emaal b l o e i d e n . Op de v o c h t i g e bosbodem s t o n d o v e r a l h e t b l a d van h e t l e - v e r b l o e m p j e e n van s o l d a n e l l a , p l a n t j e s , d i e v l a k na h e t s m e l t e n van de sneeuw b l o e i e n . Nu b l o e i d e e r nog de bos- h e n g e l (Melampyrum s y l v a t i c u m ) en de Ramischia ( P y r o l a secunda) e e n s o o r t -wintergroen met de klei.nè; w i t g r o e n e b loempjes a l l e m a a l n a a r é é n k a n t gekeerd . De Rosa P e n d u l i - n a , e e n l i e f r o s e r o o d r o o s j e , b l o e i d e h i e r ook.

Doordat L a Fou ly zo hoog l i g t , v i n d e n mensen, d i e nu n i e t be- p a a l d dagenlang kunnen of w i l l e n klimmen, v l a k bij h e t kamp l a n g s goed begaanbare paden t och a l h e e l w a t a l p e n p l a n t e n . We vermaakten ons bUv. o p p e r b e s t v l a k boven h e t n a a l d b o s , waar e e n l a w i n e vr i j r e c e n t v o o r de nod ige r o t s b l o k k e n h a d gezorgd . De b e g r o e i i n g i s ook d a a r h e e l wee lde r ig . Op de bloemen waren t a l l o z , e v o o r o n s n i e t a l l e d a a g s e i n s e c t e n t e z i en . O r a n j e l u z e r n e v l i n d e r s , f e l o r a n j e r o d e d u k a a t v l i n d e r s (Heodes v i r g a u r e a ) e n h e t mooie g r o t e g e a d e r d e w i t j e om e r maar en- k e l e t e noemen. En v e r d e r v e r s c h e i d e n e s o o r t e n E r e b i a l s , m e e s t a l z e e r donkere s o o r t e n met op de v l e u g e l s .

Tussen de r o t s e n hebben z i c h t a l l o z e s t r u i k e n g e v e s t i g d , d i e h i e r e n d a a r h a a s t o n d o o r d r i n g b a r e s t r u w e l e n vormen. We n o t e e r d e n e r de g r o e n e e l s ( A l n u s v i r i d i s ) , een w i l g met h e e l s m a l l e b l a a d j e s ( S a l i x t r i a n d r a of amandelwi lg) e n e e n a a l b e s met r o d e b e s j e s en h a r d , g r o f b l a d , de R i b e s petreum. Hoge r a p u n z e l s o o r t e n z o a l s de w i t t e e n de b o l r a p u n z e l (Phyteum o r b i c u l a r e ) e n a s t r a n t i a ' s s t a a n e r t u s s e n de s t e - nen , maar ook o r c h i s s e n z o a l s de g r o t e muggeorchis , d i e zo h e e r l i j k g e u r t , de r o o d b r u i n e wespenorch i s en de O r c h i s

T r a u n s t e i n e r i met een pyramidale bloemtros. Klok jes vo lop , z o a l s h e t mooie zodevormende k l o k j e , d a t de z w i t s e r s ~ e l s e n ~ l Ö c k e l i noemen en d a t de o f f i c i ë l e naam Campanula c o c h l e a r i f o l i a d r a a g t , h e t s i e r l i j k e Scheuzers k l o k j e en h e t bleekblauwe baa rd ige k l o k j e (C.Barbata) . Zonneroosje, tripmadam en w i t v e t k r u i d , samen met heer l i jk geurende tijm vormen de andere r o t s s t of f e r i ng .

Het g e l u i d van de zenuwachtig rondvl iegende e n voor tdurend a larmerende barmsusjes en paap je s i s e r n i e t van de l u c h t en de zwarte r o o d s t a a r t r o e p t nu eens van h e t ene, dan weer van h e t andere r o t s b l o k zijn verwijten i n onze r i c h t i n g .

We zoeken op deze plekken schaduw, z e l f s op deze hoogte , want de l u c h t d i e bUna zonder waterdamp i s , laat de zonne- s t r a l e n o n g e f i l t e r d op ons losbranden.

G a je w a t hoger , hek pad op d a t naar de g l e t s c h e r v o e r t , dan kom je helemaal i n de e c h t e a l p i n e f l o r a t e r e c h t . Daar v ind j e , a l s je h e t t enmins te volhoudt h e t pad omhoog i n deze h i t t e t e vo lgen , ver- s c h i l l e n d e s o o r t e n hu is look . Het meest algemeen i s e r de sp in raghu i s look met h e e l k l e i n e b l a d r o z e t j e s en d ieprose bloemtrossen (Sempervivum arachnoidum) Wat je a l t i j d weer t r e f t , i s h e t d iepe blauw van v e r s c h i l l e n d e gen t ianensoor ten . Voor j aa r sgen t i aan staat a l l e rwege en nog w a t hoger prijken de fijne s t e r r e t j e s van h e t sneeuwgent iaan t je (Gent iana n i v a l i s ) , Dr ie p l a n t e s o o r t e n s t a a n op deze hoogte ~~:~F'Qi'' nog i n v o l l e b l o e i . Het zijn de Dryas O r y a s o c t o p e t a l e ) met zijn mees ta l acht-

p u n t i g e w i t t e s te rb loemen, h e t g rapp ige b r i l k r u i d ( B i s c u t e l - l a l e v i g a t a ) en h e t r o e s t b l a d i g a l p e n r o o s j e , d a t de donkere r o t s s p l e t e n met zun h e l d e r e r o s e v e r s i e r t .

A l s j e e indel i jk d i c h t bij de g l e t s c h e r komt ( i n de bergen i s a l l e s v e e l v e r d e r weg dan je d e n k t ) , imponeert de g r o o t s h e i d van zijn g r i l l i g e vormen. Ze zijn h i e r grauw en met pu in en s t o f bedek t , even ve rde r h e l d e r w i t of waar' p a s een b l o k ijs l o s g e r a a k t is , heer l i jk blauw. Het smel twater d a t door de Reuse de L'A Neuve a fgevoerd wordt , b r u i s t v a n u i t h e t bin- nens t e van de g l e t s c h e r naar h e t d a l t o e , met g r i l l i g e kron- k e l s zijn weg zoekend t u s s e n h e t grijze pu in i n zijn bedding, We z i t t e n op de zijmorene d i t a fb raakp roces a a n t e zien. Hie r waait een ijzige wind en h e t toch a l t i j d i n de rugzak meeges jouwde t r u i t j e wordt sch ie l i jk aangetrokken. J e kunt nog hoger l a n g s de wand ve rde r . Waar h e t pad naa r de Cabane ( = h u t ) de L I A Neuve moeilijk wordt , i s een k e t t i n g gespannen l a n g s de rotsmuur. Zo kom je bij de Cabane ( = h u t ) de L ' A Neuve.-

Groot was de opwinding i n h e t kamp a ls I s morgens of Is avonds de enorme s t eena rend l a n g s de dalwand t r o k , vaak ve rgeze ld door een nijdig kekkerend t o r e n v a l k j e .

Vanui t h e t kamp kijk je behalve op de g l e t s c h e r ook u i t op een merkwaardig d a l , d a t e i n d i g t i n een c o l , waarover een voetpad naar I t a l i ë voe r t . De Col h e e t P e t i t Col de F e r r e t . Er i s dus ook een Grand Col.

Deze be ide overgangen met hun sneeuwdekens 0efende.n een f l i n k e aan t rekk ingskrach t u i t op de s t o e r e s jouwers i n h e t kamp! E r zijn verscheidene t och t en i n d i e r i c h t i n g gegaan. Het d a l voor de P e t i t Col h e e t Combe des Fonds. Er staat daar een l ood rech t e wand van een s o o r t l e i s t e e n aan één kant . De l e i i s op zee r merkwaardige s c h o l a c h t i g e manier verweerd. De oorspronkelijke k l e i l a g e n zijn, nadat ze vermoedelijk aan een zeekus t zijn on t s t aan , door gebergtevorming f i n a a l op hun kan t geze t . De verwering t e k e n t e r nu g r i l l i g e vormen i n . De dalbodem staat ook h i e r weer v o l bloemen. Bij de l a a t s t e sneeuwresten b l o e i e n de s o l d a n e l l a t s , dotterbloemen, h e t l i e v e m e e l p r i m u l a l t j e en h e t w i t t e hoefb lad nog. Een merkwaardige campanulasoort met l i c h t g e l e bloemen d i c h t opeen i n een vrij dikke aar (Campanula t h y r s o i d e s ) , komt e r vrij v e e l voor en t u s s e n de massa muggeorchissen vinden we een sneeuwwit exemplaar. J e kunt wel aan h e t opnoemen blijven, maar dan wordt d i t v e r h a a l onver tee rbaar .

A l s e r een e x c u r s i e naar de Col du Grand St.Bernhard wordt geo rgan i see rd , zijn we van de part i j . Met a u t o ' s i s h e t een h e e l e i n d Òm naar de pas , omdat j e e e r s t een e i n d naa r h e t noorden r i j d t , om vervolgens weer naa r h e t zuiden de weg naar de pas t e volgen. Voorbij de I t a l i a a n s e g r e n s met een h e l e kermis toes tand van pluche St.Bernhardhonden, parkeren we de a u t o ' s en wandelen we de berg op. Dat g a a t i n een h e e l r u s t i g tempo, want e r i s v e e l t e z ien. Voordat a l l e k inderen en wat oudere ' l i e d e n de beken over ge t rokken , g e t i l d of gewaad zijn d i e h e t pad overstromen, i s e r een ha lve dag om. Maar i e d e r e e n g e n i e t van deze hooggebergte-tocht . J e b e g i n t a l o p ruim 2400 m en s t i j g t t o t aan de Col de Fenê t r e op bijna 3000 m. Er i s nog v e e l sneeuw en waar deze n e t weg i s , g l i n s t e r t over- a l h e t smel twater t u s s e n h e l e groepen a l p e n g e e l s t e r ( ~ a g e a f i s t u l o s a ) en pyreneeenranonkel (Ranunculus pyrenaeus) . Veel r o t s e n b e s t a a n h i e r u i t z u i v e r w i t t e I t a l i a a n s e marmer. Op de c o l wordt u i t g e b r e i d r u s t gehouden. Achter een r i c h e l

i s h e t heer l i jk zonnen, terwij l de k inde ren van 2 t o t 20 jaar u r e n i n de sneeuwvelden v l a k over de c o l spe len . Ze glijden e inde loos op daarvoor meegebrachte vu i ln i s zak - ken de g r o t e w i t t e h e l l i n g e n af. Bij h e t weer omhoog klimmen wordt menige zucht g e s l a a k t en moeten vademen moeders i n h e t geweer komen. Inmidde ls i s e r van de ande re kant van de c o l een groep andere kamp-

. genoten omhoog gekomen. Zij hebben C v a n u i t h e t kamp de t o c h t naa r

deze c o l t e voet ondernomen. Zij passeerden de twee ha l f -bevroren m e e r t j e s , de Lacs de F e n ê t r e , waarbij de h e l l i n g e n v o l a lpenvergee t - mijniet j e s s t a a n en waar de g l e t - scher ranonke l g r o e i t . WU waren daar a l ee rder . J e kgkt van de Col de F e n ê t r e n l .

o ~ d ~ & r m z0 h e t d a l van F ë r r e t i n en bU goed weer z i e je h e t kampter re in l i ggen !

De uren op de c o l bestonden voor de g r o t e n behalve u i t zonnen, ook u i t b o t a n i s e r e n en fo tog ra fe r en . Hele r o t s p l a - t e aux zijn h i e r overdekt met kussenplan t j e s a ls de r o s e s i l e n e a c a u l i s en de androsac e a l p i n a . De Saxif r a g a o p p o s i t i f o l i a komt e r voor en voor h e t e e r s t z agb ik h i e r i n h e t w i ld een liongerbloemp j e s s o o r t , de Draba a l z o l d e s , de mooie r o s e P e d i c u l a r i s Ke rne r i , een k a r t e l b l a d s o o r t , en de Ar t emis i a gen ip i . Kostelijk i s op de alpenweiden o v e r a l h e t s p e l van de a lpen- marmotten of Murmelt iera .. Met een b e e t j e geduld z i e j e ze na h e t alarmerende piepen van een wakend mannetje wel weer u i t hun holen komen. We hebben wel meegemaakt, d a t een paa r jongen kopjed.uikelend van de h e l l i n g kwamen r o l l e n . Ze woonden ook. v l a k bij h e t kamp.

Gemzen zijn e r o v e r a l , maar ze zijn. schuw en je b o f t a l s e r een v l a k bij je een sneeuwveld kruist .Menigeen i s ' s avonds gemzen gaan bespieden.

Grappig was h e t gedrag van een e i k e l m u i s j e , d a t van de k r u i m e l t j e s bU een t e n t aan de bosrand p r o f i t e e r d e . Het kwam met k l e i n e s p r o n g e t j e s i n de schemer u i t de s t r u i k e n en v l u c h t t e bij h e t minste onraad omhoog, de takken i n . Ze kunnen behendig klimmen. Door h e t p luimpje aan hun staart doen ze zo wel aan eekhoorns denken. Die waren e r op h e t kampeer te r re in ook genoeg trouwens.

I n h e t naaldbos noordelijk van. h e t kamp, l a n g s de r i v i e r de Drance, woonden notekkak.ers. Het was l-angs deze Drance ook goed toeven. Te lkens werden l a n g s de oevers en op de puin- h e l l i n g e n van de dalwand nieuwe vondsten geda.an. Menige fo tog raa f s t a k k e r d e over de g r o t e ro t sb lokken i n de hoge v e g e t a t i e om een p l a a t j e t e s aken van de s n e l l e apo l lo - v l i n d e r s ,. d i e s t e e d s maar verdervlogen. Enkele p l a n t e n w i l i k noemen van de zee r rijke schaker ing h i e r : een f r a a i e goudschermsoort kwam i n b l o e i t ege l i jk met de g r o t e rode k l a v e r s o o r t Trifolium rubens. Een g l i d k r u i d - s o o r t met g r o t e bloemen, d i e boven de p l a n t u i t s t e k e n ( S c u t e l l a r i a a l p i n a ) en een s o o r t d i e e r op l e e k , de Drac ocephalon Ruyschiana of t ewel drakenkop war en voor mij ge- h e e l nieuwe s o o r t e n , We kwamen e r vaak.

Een t o c h t d i e twee dagen duurde met een overnach t ing i n de Cabane du T r i e n t op 3170 m hoogte ge legen , was een b e l e v e n i s van de e e r s t e o rde voor hen, d i e e r aan deelnamen. Het ge- weldige u i t z i c h t na de zware kl im, d i e e ind igde i n een wereld waar a l l e e n nog maar r o t s e n , i js , sneeuw en s t i l t e hee r sen , h e e f t op a l l e n een diepe i n d r u k gemaakt.

Ook d i t i s een a s p e c t van een bergkamp met de K.N.N.V., waar i e d e r e e n vri j i s a l of n i e t a a n de d i v e r s e a c t i v i t e i t e n dee l t e nemen.

We waren i n d i t kamp met een h e e l fijn s t e l mensen bij e lkaa r , d i e aan h e t e i n d van de twee weken maar node a f s c h e i d konden nemen. Bij ons v e r t r e k b loe iden de k l e i n e a l p e n t i j l o o s j e s , een s o o r t m in i -he r f s t t i i l oos o v e r a l op h e t kampter re in en i n de gemaaide velden. In deze k a l e hooi landen fourageerden b e f l j j ~ t e r f a r n i l i e s ~ De zomer in h e t hooggebergte duur t maar k o r t !

E l s ~oopmans-Grommé.

Het i s e e n v o o r r e c h t a l s j e de mogelijkheid h e b t h a l f aPFii n a a r Zuid Span je t e gaan. Meerdere malen hadden we S p a n j e a l b e z o c h t , maar a l t i j d i n september of o c t o b e r en d a a r een d o r r e , b r u i n e i n d r u k van h e t l a n d s c h a p aan overgehouden. J e zag de g e l e of r o d e a a r d e , d i e o v e r i g e n s i n de Spaanse v l a g t e r u g t e v inden is , omgeploegd of met s t o p p e l s en de bermen ve rd roogd en u i t g e b l o e i d . D i t k e e r vroegen we ons t h u i s z e l f s a n g s t i g a f of we n i e t t e vroeg g e p l a n d hadden. Maar n e e , we bewaren aan deze r e i s de h e r i n n e r i n g van o v e r v l o e d i g en r i j k s o o r t i g b l o e i e n d e wegkanten en e n g r o e n e a k k e r s , de woeste gronden soms he lemaa l rood van de k lap- r o z e n of g e e l van a l l e r l e i c r u c i f e r e n en composieten.

N a e e n k o r t verbl i j f i n Madrid, vanwege o.a. P i c a s s o v s on- v e r g e t e l i j k s c h i l d e r i j "GuernicaM e n een wandeling door de Botan i sche t u i n u i t de l 7 e eeuw, d i e p a l n a a s t h e t Prado- museum l i g t , is onze e e r s t e p l e i s t e r p l a a t s S e v i l l a .

Ons h o t e l l i g t d i c h t bij de t a b a k s f a b r i e k , t h a n s u n i v e r s i - t e i t en de C a p i t a n i a , waar h e t b e g i n van de o p e r a Carmen z i c h a f s p e e l t , maar ook bij h e t p a r k Maria Luisa . Het g e u r t daa r ve r rukke l i jk n a a r b l o e i e n d e s i n a a s a p p e l s . De ' !a lhazarM z o a l s h e t u i t h e t Moors overgeb leven woord voor deze g e u r l u i d t , hang t trouwens over h e e l S e v i l l a . Overa l op p l e i n e n en s t r a t e n s t a a n sinaasappelbomen. We hebben wel e e n s een rijpe v r u c h t opgeraap t en g e g e t e n , maar h e t i s een b i t t e r e s i n a a s a p p e l d i e h i e r g r o e i t : de na ranga S e v i l l a n a , . d i e zo u i t e r m a t e g e s c h i k t i s voor de e c h t p i t - t i g e marmelade. ,

We hebben S e v i l l a a ls u i t g a n g s p u n t gekozen voor een t o c h t d i e wij w i l l e n maken met de G u a d a l q u i v i r a ls l e i d r a a d . De naam z e g t a l d a t h e t een be langruke r i v i e r i s : h e t i s a l w e e r Arabisch . Guada = w a t e r , a l q u i v i r = de g r o t e .

S e v i l l a l i g t i n de v a l l e i van deze r i v i e r , waaraan h e e l ~ n d a l u s i ë e e n g r o o t d e e l van zijn v r u c h t b a a r h e i d dankt. Mede door de G u a d a l q u i v i r i s S e v i l l a e e n be langruke zeehaven geworden, hoewel h e t d i e p l a n d i n w a a r t s l i g t . N a een e e r s t e kennismaking vanaf de G i r a l d a t o r e n , l a t e n we ons i n een s toomboot je e e n e i n d s t r o o m a f w a a r t s v o e r e n , u i t r u s t e n d van de v e l e bezienswaardigheden.

We z i e n pa rken , p a v i l j o e n s , scheepswerven en f l i n k e schepen, z e l f s een Russ i sche e n F r i e s e c o a s t e r . Voor degenen d i e h e t i n t e r e s s a n t v i n d e n t e weten w a t e r i n de p a r k e n a l z o g r o e i t en b l o e i t , noem i k een p a a r namen: s i n a a s - a p p e l , Judasboom, C a n a r i s c h e palm, B o u g a i n v i l l e a , o l e a n d e r , Carpo- b r o t u s , I t a l i a a n s e a r o n s k e l k , a c a n t h u s en r u s c u s met zgn w i t t e b loempjes en r o d e b e s v r u c h t e n midden op h e t b lad .

I k z a l n i e t t e l k e n s zo u i t v o e r i g zijn, a l i s de lijst nog v e e l l a n g e r , want dan wordt Natuurklanken t e k l e i n en on l ee sbaa r , maar een k l e i n e i n d r u k krijgt U op deze wijze van de zuideli jke p a r k f l o r a . N a een paar dagen verbli jf i n S e v i l l a maken we de t o c h t naa r de d e l t a van de Guadalquivi r . Deze d e l t a met de s t r a n d v l a k t e en h e t duingebied i s een ruim 75.000 ha g r o o t Nat ionaa l Park, de Coto Dofiana, e n i g s z i n s vergeli jkbaar met de Camarque i n Frankrijk. Het i s h e t v roegere j a c h t t e r r e i n van Medina S idon ia , admi raa l van de Armada, en t h a n s n a t u u r r e s e r v a a t van h e t Wereld Natuur Fonds. Er zijn moerassige zoutmeren en langge- r e k t e duinmeren met zget water . Op de droogval lende gronden komen duizenden ganzen en f l amingo ' s overwinteren. I n de l e n t e i s h e t voor v e e l s o o r t e n een belangrijk broed- gebied. Zomers l i g t .de grond e r droog en g e b a r s t e n bij.

I n de overgangss t reek t u s s e n m e r a s s e n en heuve l land i s een geb i ed met kurkeiken. Men noemt ze de p a j a r e r a s ( v o l i è r e s ) van Donana. Zij geven b e s c h u t t i n g aan een a a n t a l voge l soo r t en a l s blauwe r e i g e r , k l e i n e z i l v e r r e i g e r , k o e r e i g e r , l e p e l a a r en ooievaar . H ie r zijn ook de gebieden waar v e e l wi ld voorkomt: e d e l h e r t , damhert en wi ld zwijn. I n h e t hogere , nog drogere g e d e e l t e met g r o t e parasoldennen l e e f t nog de l o s of l ynx en de c i v e t k a t . Zij behoren met de k e i z e r s a r e n d t o t de zeldzame qoor ten i n Europa. Konijnen zijn e r h e e l v e e l en ve rde r nog mar t e r s en dassen. Natuurlijk hebben we deze d i e r e n n i e t a l l e m a a l gez i en , maar h e t ver toeven i n z o ' n rijk en ongerept na tuurgeb ied i s op z i c h z e l f a l heerl i jk. W$j hadden t e voren gecorrespondeerd met de Icona ( I n s t i t u t o Nacional p a r a l a conservac ión de l a ~ a t u r a l e z a ) en een p l a a t s besproken voor een t o c h t p e r land- rover . Bij Aankomst was e r nog ruim t'qd om de u i t g e z e t t e wan- delpaden t e l open en i n s c h u i l h u t t e n over de moerassen naa r voge l s t e kjjken, waarbij ons s p e c i a a l de g r o t e a a n t a l l e n s t e l t k l u t e n verbaasden ,

De beg roe i ing van d i t du inach t ige geb i ed brengt ons t o t verrukking. Het staat e r vo l v e r s c h i l l e n d e Cis tus - en Heli anthemum- s o o r t e n , met g r o t e b laden , w i lgach t ige b laden , g r o t e bloemen, k l e i n e bloemen, w i t , g e e l , r oze of gev l ek t . Verder l avende lsoor - t e n , roosmarijn, h e i , thijm enz. S p e c i a l e aandacht t r o k A n a g a l l i s Monel l i , een p r a c h t i g diepblauwe g u i c h e l h e i l en Armeria a l l i a c e a , een s o o r t Engels g r a s van wel 40 cm hoog. Veel Spar t ium, een bremsoort. Om 5 uur ve r t rokken we i n i n t e r n a t i o n a a l geze l schap voor een t o c h t van ongeveer v i e r u r en met de landro- ver . We reden over ongebaande wegen, over h e t s t r a n d , door h e t wate r , door mulle zandduinen en de bosgebieden. Langs h e t s t r a n d vlogen t e l k e n s duizenden wi twangsterns op, een l e u k g e z i c h t , naa r l i n k s v l i egend een w i t t e wolk, naa r r e c h t s een zwar te , ve rde r oeve r lope r s , s t r a n d p l e v i e r e n , wulpen, s t e l t k l u t e n enz.

T e l k e n s waren e r ook r o o f v o g e l s t e z i e n , de k e i z e r s a r e n d l i e t ons e c h t e r i n de s t e e k . Hop e n o o i e v a a r waren t o e s c h i e t e - l i j ke r . Een k l e i n e h a n d i c a p was wel d a t we soms noch de Spaanse , noch de E n g e l s e , noch de Lat i jnse naam konden v e r s t a a n e n e r geen g e l e g e n h e i d was t o t nazoeken.

I n de d r o g e r e geb ieden on tmoe t t en we ve- l e g r o e p e n e d e l h e r t e n , damherten e n w i l d e zwijnen.

H i e r n a gaan we s t roomopwaar t s , r i c h t i n g CÓrdoba. S t e e d s weer v i n d e n we op de s t o p p l a a t s e n l e u k e p l a n t e n , d i e v a a k 's avonds p a s op naam g e b r a c h t kunnen worden e n vanwege h e t s n e l l e ve rwe lken nopen t o t e e n v l u g g e , kenmerkende s c h e t s , w a t a c h t e r a f een h e e l p l e z i e - r i g e methode b l e e k .

Zo z i e i k bij h e t d o o r b l a d e r e n de G l a - d i o l u s c ommunis, een p r a c h t i g e karmijn- r o d e g l a d i o o l d i e j e h e e l v e e l i n de r o g g e v e l d e n z a g , de C e r i n t h e major p u r p u r a s c e n s , e e n r u w b l a d i g e , h e l a a s z,onder h o l l a n d s e naam, de k u i f h y a c i n t e n F e d i a c o r n u c o p i a , e e n h e e l a p a r t r o z e b loempje met donkerrode v l e k k e n van de V a l e r i a a n f a m i l i e . Dan de Umbili- c u s r u p e s t r i s , op de muren van Chrdoba, met v e t t i g e , op n a v e l k r u i d 1Ukende b l a d e n , d i e h e e f t me nog wel even voor een r a a d s e l g e s t e l d , maar b l i jk t t o c h ook v e e l noordel i jker wel bekend t e zijn.

De G u a d a l q u i v i r l o o p t h i e r l a n g s de k a t h e d r a a l e n h e t A l c a z a r , e n de t u i n e n van d i t p a l e i s werden door scheprade - r e n i n d e r i v i e r b e v l o e i d . De r e s t e n h i e r v a n l i g g e n nog l a n g s de Romeinse brug. Weer g a a n we v e r d e r s t roomopwaar ts . Nu n a a r de S i e r r a de C a z o r l a , e e n a n d e r beschermd n a t u u r g e b i e d , w a a r i n de bron- nkn van de G u a d a l q u i v i r l i g g e n . We zijn behoor l i jk w a t hoge r (1000 m) e n i n h e t k l e i n e h o t e l l e t j e k r u i p e n we ' s avonds 1;ekker bu de open h a a r d e n v o e r e n e e n w a t moeizame c o n v e r s a t i e met a b u e l a ( o p o e ) . Maar onze kamer op de e e r s t e v e r d i e p i n g h a n g t p r a c t i s c h i n de note- bobm!

S i e r r a de C a z o r l a i s e e n N a t i o n a a l W i l d r e s e r v a a t , eveneens van 75.000 ha. Ook h i e r weer e d e l h e r t , damhert e n w i l d zwijn, maar ook Spaanse g e i t e n moeflon. Meteen a ls we ' s morgens b u i t e n komen, z i e n we ze a l op d e kam l o p e n .

De h e l l i n g e n zgn p rach t i .g b e g r o e i d met c y p r e s s e n , e s s e n , dennen en s t e e n e i k e n . E r zijn mnvanke l i jk mooie u i t z i c h t e n op de olUvenboomgaarden en we z i e n de be rg toppen met v e r s g e v a l l e n sneeuw. En t e l k e n s weer ont- moeten w e de G u a d a l q u i v i r a l s b r u i s e n d e berg- beek. Het i s een 60 km rijden t o t de stildam en h e t stuwmeer biJ E l Tranco e n d a a r kun j e door de slagbooin h e t r e s e r v a a t weer u i t n a a r een hoger dorp. Weer v inden we v e r s c h i l - l e n d e l e u k e p l a n t e n . Veel b l o e i e n d e g a s p e l d o o r n ' e n e e n s t g l i g e meidoorn, twee s o o r t e n pijpbloem: de A r i s t o l o - c h i a s e m p e r v i r e n s met een g r o t e v i jgacht ige v r u c h t en de A r i s t o l o - c h i a r o t u n d a met z i t t e n d b l a d . Dan de Adonis annua , h e t k o o l t j e v u u r , werkeljjk vuur rood en met w o r t e l l o o f - a c h t i g b lad . Ook de S c i l l a b i f o l i u m , de blauwe t u i n - s c i l l a . En a l t i j d weer massa's moeilijk t e d e t e r m i n e r e n brem- en k l a v e r s o o r t e n , Op weg n a a r Granada z i e n we op e e n b r a a k l i g g e n d l a n d j e tus - s e n de k l a p r o z e n een p a a r h e e l donker- p a a r s b r u i n e exem- p l a r e n . Het b l i jk t een schijnpapaver t o zijn, de Roemeria h y b r i d e , d i e e e n v r u c h t h e e f t a l s een l a n g e hauw van wel 5 cm, Ook e e n vreemde b o t e r g e l e bloem kan t h u i s g e b r a c h t worden. Hot i s Ilypecoum procumbens, u i t de P a p a v e r f a m i l i e , Hi j l u k t wat op s t i n k e n d e gouwe, maar is tweezijdig symme- t r i s c h e n h e e f t hauwen a l s kromzwaarden, Omdat we h i e r de a r c h i t e c t o n i s c h e , h i s t o r l s c h . e e n c u l i n . a i r e b e l e v e n i s s e n ach te rwege l a t e n , gaan we nu me t zevenmijls l a a r z e n van Granada over Ronda e n T a r i f a n a a r Cadiz , H i e r hebben we nog een p a a r r u . s % i g e dagen i n de p r a c h t i g op een s c h i e r e i l a n d gelegen. P a r a d o r ( s t a a t s h o t e l ) met u i t z i c h t op de A t l a n t i s c h e Oceaan. Van Cadi.z u i t maken. we nog e e n t o c h t j e l a n g s J e r e z de F r o n t e r a n a a r San Lficar de Barrameda waar we a f s c h e i d nemen van. de G u a d a l q u i v i r en van.af de ,zuidelijke oever nog een l a a t s t e b l i k werpen op de Coto Donana.

Gerda van S l o t e n .

Om nu e e n s h e e l a n d e r s dan a n d e r s v a c a n t i e t e houden g i n g e n we samen e e n week f i e t s e n i n Anjou. We besp raken e e n f i e t s - h o t e l r e i s e n zo begon op e e n n e v e l i g e z a t e r d a g o c h t e n d e i n d mei onze " t o u r d ' Anjou1' op de bandijk van de L o i r e .

Daar w a s wel h e t e e n e n a n d e r a a n voorafgegaan . A l s t o e r i s - t i s c h e Neder l andse f i e t s e r s v e r w a c h t t e n we s t e v i g e k a r r e t j e s met f i e t s t a s s e n e n s n e l b i n d e r s , be rekend op k l e r e n v o o r ten- m i n s t e 2 s o o r t e n weer , e e n comple te p i c k n i c k u i t r u s t i n g e n e e n k i l o f r u i t . Onze f i e t s v e r h u u r d e r i n een v o o r s t a d j e van Angers g i n g e r v a n u i t d a t n e t a ls v o o r rrormale mensen ook v o o r N e d e r l a n d e r s h e t summum van t o e r i s t i s c h f i e t s e n b e r e i k t wordt met e e n v e d e r l i c h t r a c e k a r r e t j e met l 0 v e r s n e l l i n g e n e n bagageru imte voor een l i c h t g e w i c h t r egenpak e n &&n n i e t a l t e g r o t e a p p e l . Het duurde wel even v o o r d a t d i t i n t e r n a t i o n a l e m i s v e r s t a n d door e e n ber i jdbaar compromis was o p g e l o s t en na e e n dag hadden we z e l f s met d i e t i e n v e r s n e l l i n g e n geen moe i t e meer.

"De r i v i e r de L o i r e i s e e n b r e d e v l o e d .,...... I I V a c a n t i e g a n g e r s werpen u i t hun a u t o op d o o r r e i s wel e e n s e e n v l u c h t i g e b l i k op de L o i r e . Ze z i e n dan m e e s t a l e e n l a n d s c h a p van zand- en g r i n d b a n k e n e n b e g r o e i d e e i l a n d e n w a a r t u s s e n v e e l v u l d i g v e r t a k t e r i v i e r a r m e n .

WU zagen, f i e t s e n d o v e r de noordel i jke bandijk v a n Angers n a a r h e t o o s t e n , de L o i r e bij hoge w a t e r s t a n d . Een h e e l b r e d e , s n e l s t r o m e n d e , gr i jze watermassa , d i e a l t h a n s t e r h o o g t e van Angers , v o o r de Waal - in-winterbed n i e t onder- doe t . Maar dan wel e e n vreemde Waal, v o l b e b o s t e e i l a n d e n e n zonder schepen!

I k was maandenlang i n t e n s i e f met ons u i t e r w a a r d e n - p r o j ec t b e z i g gewees t e n h e t was dus h e e l b o e i e n d om e e n s e e n a n d e r e bedi jkte g r o t e r i v i e r t e z i e n . A l f i e t s e n d o v e r een dUk met d o r p j e s d i e ook a a n de I J s s e l hadden kunnen l i g - gen , corripleet met dijkhuizen (niaar Veessen- su r -Lo i re h e e f t wc.1 e e n h e e l a n d e r k e r k j e ) , begon langzamerhand de v e r - k l a r i n g van de v e r s c h i l l e n t u s s e n Waal e n I lo i . r e d u i d e l u k t e worden.

Om t e beginnen h e e f t h e t RQnsysteem een gr 'o ter s troomgebied en d a t h e e f t bovendien zijn voornaamste bronnen i n h e t neer- s lagr i jke hooggebergte. De ~ o i r e en veel. van zijn z i j r i v i e r en ont,wateren h e t hoogland van Auvergne, da t i n h e t voor jaar eqzomer droge per ioden kent . I n d i e z e l f d e tijd wordt de Rijn gevoed dcor g r o t e hoeveelhederi smel twater .

Kortom, i n de zomer h e e f t de Rijn een g r o t e r e en r ege lma t ige r a f v o e r dan de L o i r e , d i e dan dikwijls h a l f droog staat. Maar d a t i s h e t voornaamste v e r s c h i l n i e t . Het g r o o t s t e v e r s c h i l i s kunstmatig. Onze r i v i e r e n zijn s i n d s midden v o r i g e eeuw, door middel van kr ibben i n een zomerbed g e p e r s t . De Lo i r e l i g t wel n e t a l s onze r i v i e r e n t u s s e n winterdijken, maar d i e tweede be teuge l ingsmaat rege l i s n o o i t genomen en de L o i r e doe t , binnen h a a r winterbed, w a t ze w i l . J e kun% dus e igenl i jk ook n i e t van een zomerbed en u i t e r - waarden spreken. De vraag waarom de Loirebedding n i e t i s vas tge l egd , v i n d t zijn antwoord l i jk t me i n h e t f e i t d a t de r i v i e r geen scheep- vaartweg is. Ze komt u i t h e t l e g e h a r t van FrankrUk,er i s geen a c h t e r l a n d .

Toch i s d a t een onwennig b e e l d voor ons, d i e zo gewend zjjn aan r i v i e r e n , de Waal v o o r a l , v o l met v r a c h t v a a r t : een g r o t e , b rede r i v i e r zonder een enke l sch ip .

WATERMOLENS -.-I_

N a een ha lve dag boog onze r o u t e af van de boeiende Lo i r e dijk, maar r , i v i e r e n kwad men we nog genoeg tegen. Bij Angers komen d r i e zi jr i- v i e r e n bij e l k a a r : de L o i r ( d e e e r s t e mannelijke r i v i e r d i e i k i n Frankrijk t egen ben gekomen), de S a r t h e en de Mayenne. A l l e d r i e ook weer f l i n k e r i v i e r e n van een 150 t o t 200 km l e n g t e en zeker

50 100 meter breed. We k r u i s t e n vaak hun loop , bij s c h i l d e r a c h t i g e k l e i n e dorp jes . Het boeiende van r e i z e n i s a l t g d de ontmoeting met h e t onverwachte. Boeiend was voou mij de kennismaking met de watermolens van Anjou. Dat de waterrgke r i v i e r e n a ls k rach tb ron werden aangewend, w a s natuur l i jk n i e t onverwacht wel de vorm van de molenge- bouwen.

Om t e beginnen werden de r a d e r e n h e l e m a a l ingebouwd i n d e gebouwen, maar d a t g e b e u r t e l d e r s ook wel. Nee, d i e molens v i e l e n h e t mees te op door hun vorm e n afmet ingen . K o l o s s a l e gebouwen waren h e t vaak , b lokken van 3 of 4 v e r d i e p i n g e n hoog, e c h t e bedrijfsgebouwen, maar zonder de l e l j j k h e i d d i e d a t s o o r t gebouwen m e e s t a l kenmerkt. S i t u e r i n g a a n wa te ren van f l i n k e a f m e t i n g e n e n ouderdom h a d ze op e e n of a n d e r e manier t o c h i n harmonie met h e t l a n d s c h a p g e b r a c h t . Ze s t a a n vaak midden i n de r i v i e r , d i e m e e s t a l met b e h u l p van e e n dam, h a a k s op de s t room é n i n de s t r o o m r i c h t i n g g e d e e l t e l i j k e e n b e e t j e wordt opgestuwd. We vonden e r ook e e n a a n de o e v e r , waar e e n d e e l van h e t w a t e r onderdoor g e l e i d werd, ook weer met opstuwing.

HAGEN

Anjou, t e n m i n s t e h e t noordel i jke s t u k d a t wij d o o r f i e t s e n , was bosarm. Het w a s e e n v r u c h t b a a r a g r a r i s c h g e b i e d d a t z ' n

l andschappe l i jke s t o f f e r i n g vond i n s o l i t a i r e bomen, maar v o o r a l hagen. En d i e hagen l e e r d e n ons j u i s t v e e l ove r de na tuur l i jke h o u t s o o r t e n van de s t r e e k . Zulke hagen p l e g e n h e e l oud t e zijn e n langzamerhand g r o e i t d a a r a l l e s i n e n onder wat i n de s t r e e k t h u i s h o o r t . Nu, we kwamen zonder m o e i t e a a n e e n 40-50 boom- en h e e s t e r - s o o r t e n . Een g r o o t d e e l was ons z e e r ve r t rouwd: meidoorn, s l e e d o o r n , zomere ik , i e p , l i g u s t e r . Maar a a n a n d e r e soor - t e n merk j e t o c h d a t j e e e n s t u k zu ide l i jke r z i t e n d i e l i g g i n g , met de zee n i e t v e r weg, voor mi lde w i n t e r s z o r g t , h e e s t a l t e n m i n s t e , want de s t r e n g e d roge v o r s t v a n a f g e l o p e n w i n t e r h e e f t i n vrijwel h e e l Frankri jk ongeloof l i j k huisgehouden onder brem, g a s p e l d o o r n e n c y p r e s s e n .

En ons heggen landschap d roeg d a a r ook de s p o r e n van. De v o r s t had ook de muizedoorn n i e t gespaa rd . D a t i s

e e n bij ons n i e t inheems, s t e k e l i g s t r u i k j e met e e n b l a d a c h t i g v e r b r e d e b l o e m s t e e l . De bloemp j e s zijn n i e t i g , maar h e t i s h e e l o p v a l l e n d om de r o d e b e s s e n schi jnbaar midden op de b l a d e r e n t e z i e n z i t t e n .

De zu ide l i jke i n v l o e d was ook t e merken a a n voor ons nieuwe e i k e s o o r t e n a ls d e donz ige e i k e n de h u l s t e i k . De tamme k a s t a n j e , ook v a n zu ide l i jke he rkoms t , kennen we wel , maar n i e t z o a l s i n Anjou als heggeboom.

'300"H Bij hagen h o r e n ook klim- e n s l i n g e r p l a n t e n . Nu, a a n k l imop, c l e m a t i s e n

heggerank g e e n g e b r e k , maar e e n ons n i e t ve r t rouwde s o o r t d i e e r ook massaal g r o e i t , is de spekwor te l . @en l e l i e a c h t i g e p l a n t met h a r t v o r m i g b l a d e n ook a l r o d e bessen . Op b e s c h u t t e p l e k j e s g r o e i d e n onder de heggen de k u i f h y a c i n t h met z ' n g r a p p i g e t o e f j e s lokbloemen e n e e n s o o r t d i e wiJ a l l e e n maar a ls s i e r p l a n t kennen: de g r o t e maagdepalm.

29-

I k kan onmogelijk v o l l e d i g zijn, maar de meekrap w i l i k toch graag noemen. Het i s een f o r s e , klimmende w a l s t r o s o o r t met g e l e bloemen, d i e een mooie p l a n t a a r d i g e v e r f s t o f l e v e r t .

A l f i e t s e n d d i e heggen bekijkend begonnen we i n de g a t e n t e krijgen d a t e r i e t s grondig m i s was: ze werden n i e t meer onderhouden. Soms waren ze gewoon doorgegroeid , smal le b o s s i n g e l s vormend, d i e van de wegen leuke l a a n t j e s maakten. Maar vaker had h e t vee vrij s p e l en b l e e f e r van de heg n i e t s over dan een houten geraam- t e . Een volgende s t a p w a s ook o v e r a l t e z i e n : een d r a g l i n e d i e de vaak enorme w o r t e l s t e l s e l s u i t g r o e f . En h e t e indstadium was een k e u r i g p r ikke ldraadhekje , waar langs a l l e e n een smal le s t r o o k met w a t l i c h t g r o e n gkas of s l e c h t opgekomen m a i s op w a t b l eke re g r o n d - h e t ver- dwunen van a lweer een " k l e i n landschapselementf l v e r r i e d . Het i s duideli jk: over 1 0 jaar i s e r i n h e e l Anjou geen heg meer t e vinden. En zou h e t e l d e r s b e t e r zijn?

KASTELEN m---

Wie Lo i r e z e g t , zegt k a s t e l e n . Ze waren e r bij t i e n t a l l e n . Van a l l e r l e i ouderdom en formaten. Maar h e t w a s vreemd t e ontdekken d a t een ha lve eeuw na de r e v o l u t i e d i e toch ook wel f o r s moet hebben huisgehouden onder de a d e l l a n g s de L o i r e , de rijken van h e t nieuwe k e i z e r r a k l a n g s d i e z e l f d e L o i r e a lweer k a s t e l e n n e e r z e t t e n , d i e de bouwsels van h e t a n c i e n régime i n de schaduw moesten s t e l l e n .

Een e c h t oud k a s t e e l was ons l a a t s t e h o t e l . Een r e l a t i e f bescheiden bouwsel t e r g r o o t t e van 3 Cannenburghen. De c h a t e l a i n e ontving ons i n o v e r a l met l1goeiemiddagU. Zij en haa r man, een b e l g i s c h e c h t p a a r , hadden h e t k a s t e e l gekocht en waren a l 10 jaar b e z i g met de r e s t a u r a t i e .

Een h a l f u u r t j e l a t e r z a t e n we aan de vijver van h e t k a s t e e l p a r k aan een welkomstwijntje, a l s een h e e l ges laagde a f s l u i t i n g van een v a c a n t i e d i e nu eens h e e l ande r s was.

Henk Menke.

Enkele s p e c i a l i t e i t e n :

L i j s te rpa té , l u s t e r s 2 l IArdennaise, kwar t e l s i n g loe i ende as, k ikkersoep , g e g r a t i n e e r d e k i k k e r s , eendekuiken met doperwt jes , k i k k e r s Comptoise, l i j s t e r s met ganze l eve r , salamis van h o u t d u i f , gevuld zuiglam, korengors ( o r t o l a a n a l lArmagnac, s n i p p a t é , salamis van leeuwerikken, l u s t e r s met jeneverbessen.

"de vijvers l e v e r e n k i k k e r s op waarvan de b i l l e t j e s rijkelijk met p e t e r s e l i e b e s t r o o i d worden!ll

I n de d i v e r s e v a c a n t i e s , d i e we t o t nu t o e i n Turkije door- g e b r a c h t hebben, zijn we a l op v e l e p l a a t s e n o o i e v a a r s t e - gengekomen.

Onze e e r s t e kennismaking h a d p l a a t s t o e n we i n de b u s over de A n a t o l i s c h e h o o g v l a k t e r e d e n . De h e l e hoogv lak t e z i e t e r d o r e n droog u i t , maar a f en t o e kom j e g r o e n e l i n t e n l a n g s bijna d r o o g g e v a l l e n r i v i e r e n t egen . Deze l i n t e n be- s t a a n u i t l a n g s de r i v i e r g r o e i e n d e p o p u l i e r e n met h e r e n d e r v e r s p r e i d l i g g e n d e h u i z e n e n boomgaarden.

I n z o ' n g e b i e d kan j e dan op a l l e mogelijke p l a a t s e n , z o a l s l a n t a a r n - e n t e l e f o o n p a l e n , e l e c t r i c i t e i t s m a s t e n e n z . , o o i e v a a r s n e s t e n tegenkomen.

Het v o e d s e l van de o o i e v a a r s z a l g e z i e n de omgeving v o o r een d e e l u i t k i k k e r s b e s t a a n . De inwoners v a n de dorpen bewaren h e t g r a a n i n s t a l l e n e n s c h u r e n , zoda t h e t v r u z e k e r is d a t e r ook nog wel de -c- y- . - - nod ige muizen voor z u l l e n komen.

Verde re kennismaking met o o i e v a a r s had i n h e t o o s t e n van Turkije, h e t zogenaamde

" Armeense Hoogland, p l a a t s .

Daar l i g t h e t enorm g r o t e (3800 km2) Vanmeer met a a n de oos tz i jde d e s t a d Van op 1750 m hoogte . Het meer wordt voor een g r o o t g e d e e l t e omringd door een b e r g k e t e n van 3000 t o t 4500 m hoog te . Tussen h e t h u i d i g e Van e n h e t meer l i g t i n een m o e r a s s i g g e b i e d

/ h e t oude Van e n de beroemde U r a r t i s c h e -".i b u r c h t . De o o i e v a a r s h i e r n e s t e l d e n t o t

onze v e r b a z i n g i n de p o p u l i e r e n n a a s t de b u r c h t ,

Bij e e n wandel ing door h e t p o p u l i e r e n b o s , of b e t e r gezegd h e t van s t e e n t o t s t e e n s p r i n g e n om n i e t a l t e n a t t e v o e t e n t e h a l e n , v e r b a a s d e ons , g e z i e n de enorme a a n t a l l e n k i k k e r s , de aanwez ighe id van o o i e v a a r s n i e t . '

N a e e n vermoeiende k l i m ( s t e i l e n z e e r h e e t ) t o t bovenop de b u r c h t hadden we e e n z e e r f r a a i u i t z i c h t op de n e s t e n . Het i s t rouwens ook z e e r mooi om r u s t i g z i t t e n d op de b u r c h t een s t u k of z e s o o i e v a a r s e n k e l e m e t e r s boven j e h o o f d t e z i e n zweven. Vanu i t de p l a a t s Kars i n noord -oos t Turkije zijn we door de b e r g e n ( h e t P o n t i s c h g e b e r g t e ) n a a r de Zwarte zee g e r e d e n . Het l a n d s c h a p deed ons s t e r k a a n de a l p e n denken, v e e l naaldbomen en p r a c h t i g e g r o e n e bergweiden , welke a l s hooi - l a n d g e b r u i k t worden.

Op deze r i t was h e t e r g o p v a l l e n d d a t , z o d r a e e n d o r p j e i n h e t g r o e n opdook, h e t a a n t a l o o i e v a a r s g r o t e r was dan h e t a a n t a l h u i z e n i n h e t dorp. I n z o ' n dorp i s h e t dan a l t i j d a a r d i g om t e z i e n , d a t de mensen z i c h n i e t a a n de o o i e v a a r s s t o r e n e n de o o i e v a a r s n i e t a a n de mensen.

Wie n a a r Turkije g a a t ,komt bijna onvermijdelijk i n I s t a n b o e l t e r e c h t . V a n u i t de bus hebben wij v l a k bij I s t a n b o e l i n a l l e v r o e g t e i n de e e r s t e week van a u g u s t u s a l e e n g r o t e g r o e p l a n g s de zee van Marmara n a a r h e t z u i d o o s t e n t r e k k e n d e o o i e v a a r s g e z i e n .

Het a f g e l o p e n jaar hebben we b e s l a t e n onze v a c a n t i e door t e b rengen bij h e t !Imassif de l a VanoiseI1, g e l e g e n i n de noorde- l i jke F r a n s e Alpen. D a t b e r g m a s s i e f t e l t t i e n t a l l e n hoge toppen v a n meer dan 3000 m t o t 3850 m t o e e n g a r a n d e e r t dus een mach t ige be rgwere ld . Het o o s t e l i j k e d e e l van h e t m a s s i e f is t o t P a r c N a t i o n a l v e r k l a a r d . Dalen met dorpen v a l l e n e r e c h t e r n i e t i n . De t o t a l e oppanvlakte b e d r a a g t 60.000 ha. Het i s i n 1963 g e s t i c h t .

Om wat p r e c i e s t e zijn, de b e r g k e t e n l j g t i n e e n boog t e n noorden van h e t d a l van de Arc d i e bij de I t a l i a a n s e g r e n s o n t s p r i n g t . Het Arc-da l i s meer dan 1 0 0 km l a n g e n h e e t met zzijri omgeving e n zi jdalen La Maurienrie. Modane l i g t ongeveer h a l v e r - wege en is ongeveer de g r e n s t u s s e n h e t s t e r k g e i n d u s t r i a l i s e e r - de b e n e d e n d e e l e n '!la Haute-Mauriennel! e r boven. Het d a l vormt e e n g r o t e boog. I n h e t b e g i n s t r o o m t de r i v i e r i n ZW-richting. Bij Modane s t r o o m t h e t w a t e r bijna n a a r h e t wes ten e n de l a a t s t e 20 km vrijwel noordwaar t s . Dan mondt d e Arc u i t i n de I s e r e , d i e weer e e n z i j r i v i e r van d e Rh6ne is.

De I s è r e d i e i n t e g e n s t e l l i n g t o t de Arc e e n z ig -zag v e r l o o p h e e f t , s t r o o m t v ó ó r hij met de Arc sa .menvloe i t t e n noorden van de Vanoise. Vanu i t de I s e r e geven e e n f l i n k a a n t a l d a l e n toegang t o t de be rgwere ld . De nog p e r a u t o b e r e i k b a r e p l a a t - s e n l i g g e n e r m e e s t a l op 14.00 à 1500 m hoog te . Daarna is h e t l o p e n g e b l a z e n .

Aart de zuidzijde i s h e t Arc-da l de voornaamste b a s i s v o o r e x c u r s i e s . Vanaf Modane op 1000 m h o o g t e klimmen we n a a r Termignon (1300 m), L a n s l e b o u r g (1400 m ) , Bessans (1720 m), Bonneval (1835 m). Evenzo k l i m t a a n de noordz.ijde h e t d a l van de I s e r e t o t 1850 m bij h e t w i n t e r s p o r t c e n t r u m V a l d l I s è r e . V a l d l I s è r e e n Bonneval l i g g e n hemel sb reed maar 1 0 km van e l - k a a r . Ze zijn met e l k a a r verbonden door de autoweg o v e r de Col de l I I s é r a n , één van de h o o g s t e p e r a u t o b e r e i k b a r e berg- p a s s e n i n de Alpen: 2770 m.

Waartoe nu a l d i e h o o g t e - c i j f e r s ? Wel om d r i e r e d e n e n : 1. W i j kamperen met n o g a l zwaar m a t e r i a a l , zijn d a a r d o o r we in ig

mobie l en w i l l e n I s avonds doorgaans weer t h u i s zijn. 2. We v inden de b e r g w e r e l d op a l l e h o o g t e s mooi, maar boven

z o ' n 2000 m b e g i n je p a s e c h t de b e r g s f e e r t e p r o e v e n e n d a a r w i l l e n we dus meermalen n a a r t o e en

30 We zijn h e l a a s geen jonge b e r g g e i t e n meer e n s p e u r e n daarom n a a r s t i g n a a r p l a a t s e n waar j e p e r a u t o p u n t e n k u n t b e r e i - ken van waarui t j e n i e t zo h é é l v e e l h o e f t t e klimmen om t o c h hoog t e komen. Gênant maar waar.

Z o v i e l u i t e i n d e l i j k de k e u s op h e t Arc-da l t e r hoog te v a n Termignon en Lans1 ebourg. Waarom? 1. Bij Termignon i s de u i tmonding van e e n d a l s y s t e e m d a t vrij-

wel onbewoond i s , op g r o t e h o o g t e l i g t e n goed bewandelbaar is .

De P a r c - o r g a n i s a t i e l e g d e e e n g r o t e p a r k e e r p l a a t s a a n op 2300 m , s l e c h t s 6 km van Termignon. B e r e i k b a a r l a n g s een s m a l l e maar goed ber i jdbare weg.

2. Bij Lans lebourg g a a t v a n u i t h e t Arc-da l e e n g r o t e weg o v e r de Mont-Cenis p a s n a a r ~ t a l i ë , e e n be langr i jke verkeersweg n a a r o.a. T u r i j n . De p a s l i g t op 2000 m h o o g t e ; a a n d e overzijde i s e e n g r o o t stuwmeer. De omgeving van de p a s i s goed toegankel i jk*. e n i s b o t a n i s c h bekend. Bovendien l i g t daa rdoor I t a l i e onder h a n d b e r e i k , wat'bij s l e c h t weer v o o r d e l e n b i e d t . I

3. De opgang n a a r de Col de 1 ' 1 s é r a n l e v e r t a l 1 e r l e i u i t - gangspunt e n v o o r e x c u r s i e s .

4. De noordzaijde van de Vano i se i s o . i . t o e r i s t i s c h e r - - e n meer geannexee rd door de w i n t ' e r s p o r t , waardoor h e t g e b i e d e r m e e s t a l n i e t op v o o r u i t g a a t .

We hebben geen sp i j t gehad van onze keuze. ~ a n v a n k e l i j k kam- p e e r d e n we op de gemeentecamping van Lans lebourg . Wel r e d e l u k , maar v e e l lawaai van h e t drukke v r a c h t v e r k e e r . L a t e r g i n g e n we n a a r S a r d i è r e s , d a t t u s s e n T e m i g n o n en Modane l i g t , onge- v e e r 300 m boven de Arc op e e n p l a t e a u , e e n s o o r t t r a p t r e d e i n de b e r g h e l l i n g a a n de noordzijde s van de Arc. Een k l e i n e , r u s t i g e camping, zonder v e r k e e r s l a w a a i .

We maakten d i v e r s e t o c h t e n e n g e n o t e n v o l o p van de mooie a l p e n f l o r a e n - f auna . Een van de t o p p u n t e n was

wel e e n wandel ing l a n g s h e t o o s t e l i j k e d e e l van h e t zgn. S e n t i e r - b a l c o n . Vanaf de opgang n a a r de Col de l l l s é r a n e e n p a a r honderd m . klimmen en dan e e n l a n g e wande- l i n g c o n s t a n t op z o ' n 2500 m h o o g t e boven h e t h o o g s t e d e e l van h e t Arc -da l , met v o o r t - du rend s c h i t t e r e n d e u i t z i c h t e n op de sneeuw- e n g l e t s c h e r w e r e l d a a n de overzijde v a n h e t d a l , Bij e e n a n d e r e t o c h t i n de b e r g w e r e l d rondom e e n p a a r s t u w m e e r t j e s bij A u s s o i s , i e t s t e n wes ten van S a r d i è r e s , meenden we op e e n r o t s p a r t i j een gems t e z i e n . Toen h e t ons

l u k t e e r w a t d i c h t e r b i j t e komen, b l e k e n h e t e r v e e l meer t e zijn e n bovendien s t eenbokken i n p l a a t s van gemzen, d i e z i c h met de kijker goed l i e t e n bekijken. P r a c h t i g e b e e s t e n ziJn h e t , d i e z e e r zeldzaam geworden waren, maar d i e dankzij e e n goede be- scherrtiing i n de n a t i o n a l e p a r k e n g e l u k k i g weer a a n z i e n l i j k i n a a n t a l zijn toegenomen.

Denk e c h k r n i e t d a t a l l é é n op g r o t e r e h o o g t e t e g e n i e t e n is. Ook i n l a g e r e r e g i o n e n i s v e e l t e z i e n . Voora l de h o o i l a n d e n e n de bermen l a n g s wegen e n a k k e r s zijn een dorado voor de p l - a n t e n l i e f h e b b e r , m a a r evengoed voor degeen d i e g e n i e t v a n de k l e u r e n p r a c h t . We hadden h e t g e l u k , d a t de n a a s t e omgeving van ons tweede 'kampplekje e r g p l a n t e n r i j k was, zoda t j e e r ook op r u s t d a g e n v o l o p g e n i e t e n kon.

We zijn i n d i t oord nog l a n g n i e t ui tgekeken. Aan de binnen- da len boven Termignon zijn we n i e t toegekomen, Vele zijdalen t e n zuiden van de Arc b leven nog onbezocht, We zUn n i e t wezen kijken naa r de Pierre-aux-pieds waar i n h e t neo l i th icum voe t s t appen i n de r o t s e n zijn u i t gehak t . Op 2750 m hoogte! Waar ze 101 i n hadden?! En dan zeggen ze da t ongeveer t e r hoogte van S a r d i e ~ e s Hannibal met zijn o l i f a n t e n de Alpen over i s gestoken e n daar i n l a Haute Mauriennes t e r e c h t kwam. Daar moeten we toch zoeken naa r spo ren , a l i s h e t maar een ve r s t eende o l i f a n t 6 - vijg. Maar ja, i e d e r jaar wat a n d e r s bl i jkt ook een be langruk motief voor vacan t i ekeus t e zijn, We z u l l e n zien.

Be r t Kop.

Het was een w a t r egenach t ige e n winderige dag geweest. Zware wolkengevaarten kwamen u i t h e t westen over h e t water aandrijven en de andere oever was door r e g e n f l a r d e n en n e v e l s aan h e t oog on t t rokken geweest. De avond b r a c h t r u s t . De wind g ing l i g g e n en u i t h e t westen kwam nu een h e l d e r e l u c h t d i e i n h e t g ladde water weerspie- gelde . De weg van ons k l e i n e kampeer te r re in i n Excenevex nabij h e t oude s t a d j e Yvoir naar de oever van h e t meer van Genève was n i e t lang. We vonden een p l e k waar een s o o r t s t r a n d j e w a s met b o t e n s t e i g e r t j e s , N a deze koe l e dag was h e t e r h e e l stil . Geen mens dacht aan zwemmen. Een g r o t e wa te rv l ak t e a l s h e t meer van Genève h e e f t a l t i j d i e t s aantrekkel i jks . Vooral , a l s je z o a l s wij een paa r weken i n de hoge Alpen heb t rondgewandeld, i s h e t heer l i jk voor ons Neder landers , om weer water t e ru iken! We z a t e n over h e t sp iege lende v l a k t e kijken. Aan de overzijde l a g Zwitser land. U i t l o p e r s van de J u r a komen daar t o t bij h e t meer. Montreux p ink t e a l met wat l i c h t j e s voor de nu a ls een blauw waas z i c h t b a r e heuvelrug. De l u c h t i n h e t westen werd s t e e d s meer o r a n j e gekleurd. Er dreven nog wat p a a r s i g e wolkenres ten i n . De zon, d i e a l a c h t e r de ho r i zon verdwenen was, kon ze met zijn s t r a l e n n i e t meer v e r l i c h t e n . Maar naar h e t oos ten p i e k t e n de Voor-alpen met hun s p i t s e toppen nog t o t i n h e t z o n l i c h t .

De k l e i n e p i e r van h e t havent je s t o n d v o l kokmeeuwen, d i e daar kennelijk g ingen s lapen . Boven l a n d kwam een r e i g e r aan- z e i l e n , l andde op een r o t s b l o k i n h e t water , Ook a l een s l a p e r ? HU vormde een f r a a i s i l h o u e t t egen h e t o r a n j e water- oppervlak.

I n de v e r t e k r i j s t e boven h e t w a t e r nog e e n t r o e p j e v i s d i e f j e s of zwar te s t e r n s . De s o o r t was i n h e t t e g e n l i c h t n i e t t e onderscheiden. Wat wi lde eenden r o e r d e n z i c h bij de s t e n e n bors twer ing . Het o e v e r l o p e r t j e , d a t we v o o r t d u r e n d hoorden, k regen we n i e t t e z i en . Het s c h a r r e l d e waarschijnlijk op de s l i k r a n d j e s d i e door overhangende bomen voor ons o n z i c h t b a a r waren.

Langs deze z u i d o e v e r van h e t g r o t e Lac Lémand hebben v e e l w e l g e s t e l d e F r a n s e n e n Z w i t s e r s g r o t e s t u k k e n g rond i n b e z i t . Ze bouwden e r r i a n t e v i l l a f s e n botenhuizen . Ook v e e l bomen en s t r u i k e n werden e r g e p l a n t . De o e v e r s zijn daa rdoor z e e r bosrijk geworden. Veel t a k k e n hangen over h e t water . Jammer, d a t j e als t o e r i s t we in ig a a n d i e p a r t i c u l i e r e t e r r e i n e n h e b t . Het b o r d j e I fopenges te ld f f k e n t men h i e r n i e t .

Van zo ' n boomrijke oever o o s t e l i j k van onze z i t p l a a t s , kwamen nu een v i j f t a l v o g e l s i n een r i j a c h t e r e l k a a r aanzwemmen. De e e r s t e i n d r u k was: zaagbekken! - -- - -- Maar d a t l e e k t 6 onwaarschijnlli jk. --L -- Zaagbekken zover i n h e t b i n n e n l a n d - --=-=-----i F-ri--

e n dan nog h a r t j e zomer? F u t e n dan z e k e r ? Maar neen , d a a r l e k e n ze t o c h n i e t e c h t op. Wel hadden ze a l l e m a a l f o r s e b r u i n e k u i v e n op de kop. Toen ze a c h e r e l k a a r op een r o t s b l o k k l a u t e r d e n , was twi j fe l n i e t meer mogelijk. Het moesten g r o t e zaagbekken z ijn. Hun r o d e p o t e n , door de kijker goed ,-f c t e z i e n , bewezen h e t . Het l e k e n a l l e m a a l v rouwt jes . Of w a s h e t a l e c l i p s k l e e d , b e g i n a u g u s t u s ? O f z a t e n de m a n n e t j e s nog t e broeden? Het b l e e f n i e t bij deze vijf. Er kwamen e r nog meer bij, zoda t . e r t e n s l o t t e t i e n zaagbekken, ove r e n k e l e r o t s b l o k k e n v e r - s p r e i d i n h e t meer s tonden. Kennelijk g i n g e n ook zij h i e r s l a p e n .

Een volgende avond zagen we e e n dergel i jk schouwspel op e e n w a t v e r d e r weg g e l e g e n s t r a n d bij e e n g r o t e camping. De g r o t e v o g e l s zwommen ook h i e r u i t h e t o o s t e n aan. Ze p a s s e e r d e n daarbij z e l f s h e t door een b a l l e n l i j n a f g e z e t t e zwembad, waar- bjj ze behendig over de lUn heen klommen. Er waren d a a r z e k e r v i j f - t ien zaagbekken, ook nu weer a l l e m a a l wijfjes.

De n i e t door p u b l i e k v e r o n t r u s t e b o s o e v e r s vormen een i d e a a l b r o e d t e r r e i n v o o r g r o t e zaagbekken. Ze broeden g r a a g i n h o l l e bomen en d i e waren e r ongetwijfeld v e e l t e v i n d e n op de oude b u i t e n s . M i s s c h i e n ook h a d men nog n e s t k a s t e n opgehangen?

I n de v o g e l g i d s vonden we, d a t e r e e n a p a r t e p o p u l a t i e van g r o t e zaagbekken b r o e d t op bergmeren i n h e t Alpengebied. Op h e t v e r s p r e i d i n g s k a a r t j e i s h e t g e y s o l e e r d e k a r a k t e r van deze b r o e d p l a a t s e n duide l i jk t e z i e n . Dat we d a t n o o i t opgemerkt hadden!

Voor ons waren deze g r o t e zaagbekken zover i n h e t b i n n e n l a n d e e n comple te v e r r a s s i n g !

E l s Koopmans-Grommé.

Afgelopen zomer hebben we e e n d e e l van onze v a c a n t i e i n Bulgarije doorgebracht .

Omdat h e t n i e t z o ' n bekend r e i s d o e l is, - e e r s t wat a l g e - Kene informa- t i e .

Narodna Republi- k a Bulgarya , ' zo- a l s de volks- r e p u b l i e l r of- f i c i e e l heet , , h e e f t een op- p e r v l a k t e van 1-10.912 km2 en

o 50 100 150 200 t e l t bijna. 3.,000.000 i n - woners , d a t i s 78 inwoners p e r lrm2.

( T e r ve rge l i jk ing : Neder land 3 z 1 9 km2 en 415 inwoners p e r km2).

De (noorde l i jke ) g r e n s met ~ o e m e n i ë wordt vruwel g e h e e l ge- vormd door de Donau. Ten zu iden h i e r v a n l i g t een v r u c h t b a a r l ö s s p l a t e a u d a t ge le ide l i jk . o v e r g a a t i n h e t Ba lkangeberg t e ( d e S t a r a Planina . of h e t llOude g e b e r g t e t 1 ) . V e r s c h i l l e n d e toppen h ie rvan . r e i k e n t o t boven de 2000 m, waarvan de Botev met e e n hoog te van 2376 m de h o o g s t e is.

Gaan we nog v e r d e r n a a r h e t z u i d e n dan komen we v e r v o l g e n s i.n h e t sub-Balkanische bekkenlandschap, ook wel de T h r a c i s c h e V l a k t e genoemd, een s o o r t l a a g v l a k t e met i n h e t cent rum als b e l a n g r i j k s t e r i v i e r de Mar ica , welke v i a h e t Turks- G r j e k s e g r e n s g e b i e d onder de naam..Mer-j c Neh.ri ( T u r k s ) of Evros ( G r i e k s ) u i tmondt i n de Ege i sche Zee.

Nog v e r d e r zu ide l i jk komen we i n he t bergach t i g e g r e c s g e b i e d met Gr ieken land . Het b e s t a a t u i t een d r i e t a l ontoegankeli jke be rg ruggen , h e t west e l u k g e l e g e n P i r i n - e n Ri l -a-gebergt e met toppen d i e t o t bijn.a 3000 m r e i k e n en h e t l a g e r e z e e r bos- rijke Rodopi-gebergte. I n de l aa t s tgenoemde b e r g g e b i e d e n hebben we ongeveer 14 dagen doorgebrach t . E e r s t e n i g e t i Jd i n h e t Bulga.nrse gedeel - t e e n v e r v o l g e n s , op de te rugweg, i n h e t zuidel i jke G r i e k s e g e d e e l t e . Bulgari je b i e d t een enorme v e r s c h e i d e n h e i d , zowel i.n l and- schap a l s k l i m a a t , u i t e e n l o p e n d van de z e e r ka lkr i jke be rgen ( k a r s t l a . n d s c h a p ) i n h e t ~1oordwest.en met zijn a l p i r i e p l a n t e n - e n d i e r e n w e r e l d t o t de Zwarte-Zeekust met e e n

medit e r a a n k l i m a a t en zijn moerasge- b i e d e n waar o.a. l e p e l a a r , i b i s , pe- l i k a a n e n f l amingo z i c h u i t s t e k e n d t h u i s voe len .

Hoewel h e t b o s b e z i t s t e r k i s g e s l o n k e n i s nog a l t i j d ca. 30% van h e t l a n d be- d e k t met overwegend l o o f b o s . I n een voornamelijk u i t naa ldhou t b e s t a a n d b o s , waaronder z i l v e r s p a r ( A b j ë s a l b a ) , z w a r t e den ( P i n u s n j g r a ) en de i n g e h e e l Europa voorkomende g rove den ( P i n u s s y l v e s t r i s ) vonden we op een b e t r e k k e l i j k k l e i n e opper- v l a k t e e e n enorme v e r s c h e i d e n h e i a a n b l o e i e n d e p l a n t e n , waaronder Turkse l e l i e (Li l iurn mar tagon) , r o o d b o s v o g e l t j e ( C e p h a ~ a n t h e r a r u b r a ) , dauwnetel ( G a l e o p s i s s p e c i o s a ) . Net voor de v a c a n t i e had i k i n Vaassen ook een exemplaar van deze i n Neder land vr i j zeldzame p l a n t gevonden. Het i n Vaassen gevonden exemplaar g r o e i d e op p a s on tg raven e n weer aan- g e v u l d e g rond en dan v r a a g j e j e a f , hoe komt z o ' n p l a n t d i e i n de d i r e c t e omgeving n e r g e n s i s t e v inden d a a r T u r k s e lelie. t e r e c h t . ( I ; / , w v MarLdj-d

C C De p l a n t kan ca . e e n meter hoog worden en h e e f t meer dan 2 c m g r o t e , g e e l met b lauwpaarse bloemen. Verder vonden we vrouwenmant e l (Alch e m i l l a v u l g a r i s ) ; bij deze p l a n t t r e f f e n we t a l r i j k e o n d e r s o o r t e n a a n , t e n g e v o l g e van h e t ve r sch i jnse lvan l tapomixis l t ( r i j p i n g van zaden zonder b e v r u c h t i n g ) . Bij deze p l a n t e n rj jpen de v r u c h t e n door een inwendige oor7,aak ook a l s de meeldraden en s t e m p e l s zijn weggenomen, o f , a ls de p l a n t om a n d e r e r e d e n e n n i e t b e v r u c h t wordt. H ie rdoor o n t s t a a n op na tuur l i jke wijze e e n s o o r t k l o n e n , waarbij evenzovele stammen o n t s t a a n met e l k hun e i g e n kenmerken e n e igenschappen. D i t verschjJnse1 i s met name ook bekend van de paardebloem e n h e t h a v i k s k r u i d . Vervolgens vonden wij ( k l e i n e ) b r u n e l ( P r u n e l l a v u l g a r i s ) g roo tb loemige b r u n e l ( P r u n e l l a g r a n d i f l o r a ) , A juga o r i e n t a - l i s , h i e r v o o r b e s t a a t geen n e d e r l a n d s e naam, maar g e z i e n h e t l a t i j n s e a c h t e r v o e g s e l zou j e hem o o s t e r s zenegroen kunnen noemen. Het i s een s o o r t d i e vruwel u i t s l u i t e n d i n Bulgarije en G r i e k e n l a n d voorkomt.

- q .

v o o r t & d e - w o l l i g e andoorn ( 5 t a c h y s l a n a t a ) met r o d e bloemp j e s en z e e r d i c h t w o l l i g behaard . Een a n d e r e op- v a l l e n d e p l a n t was de s c h a r l e i of mus- k a a t s a l i e ( S a l v i a s c l a r e a ) , e e n f o r s e , k l e v e r i g e , s t e r k geurende p l a n t , d i e t o t 1.20 m hoog kan worden. De bloem- t r o s s e n b e s t a a n u i t b r e d e , h a r t v o r m i g e , p r a c h t i g gek1 e u r d e s c h u t b l a d e n d i e de g r o t e 2% t o t 3 cm g r o t e , w i t met l i l a bloemen d ragen

Scharlei

Wat v o g e l s b e t r e f t v a l t ons i n h e t l a g e r g e l e g e n d e e l ( de Thrac l s c h e v l a k t e ) h e t g r o t e a a n - t a l o o i e v a a r s op, wellie r u s t i g t o t in de wegbermen hun v o e d s e l zoeken, Ze zijn vrijwel a l t i j d v e r g e z e l d van b o n t e k r a a i e n . Bij ons z i e n we deze v o g e l s a l l e e n i r i de wintermaanden, waardoor j e de i n d r u k k r i j g t , d a t h e t e e n u i t s l u i t e n d n.oordelijk voorkomende s o o r t b e t r e f t , welke t i jdens d.e w i n t e r z u i d e l i j k e r s t r e k e n opzoekt . D i t i s e c h t e r n i e t h e t g e v a l ; onze wiri.terga&n korcen u i t h e t oos tzen , z ,oa l s P o l e n e n Oost , -Duits land e n zijn v e r t e g e n w o o r d i g e r s van de

v BONTE K R A A I ZWARTE KRAAI

b i e den e l k a a r o v e r l a p p e n ; b a s t a a r d e z o d a t j e d a a r v e r s c h i l l - e n d e k l e u r v a

noordel i jke vorm van de b o n t e kraai.. ( Corvus cû rone c o r n i x ) welke voorkomt i n I e r l a n d , S c h o t l a n d , Scandi - n a v i e e n Oost-Europa. De zuide l i jke vorm ( c , c , s a r d o n i u s ) komt i n Zuid- en Zuidoost-Europa voor . Z o a l s b l i jk t u i t de ve r - s p r e i d i n g s k a a r t j e s h - i e r r i aas t komt de zwarte- e n b o n t e k r a a i n i e t of nauwelijks i n h e t z e l f d e g e b i e d voor . Waar de v e r s p r e i d i n g s g e -

r e n de s o o r t e n met e l k a a r , " r i a n t e n k u n t a a n t r e f f en.

I n de h o g e r g e l e g e n s t r e k e n z i e n e n h o r e n we r e g e l m a t i g raven . H i e r z i e n we ook de A l p e n k r a a i , met zijn f e l r o d e , gebogen sna- v e l e n r o d e p o t e n e n zijn e v e n g r o t e f a m i l i e l i d de Alpenkauw met g e l e p o t e n e n s n a v e l .

Van de r o o f v o g e l s z i e n we h i e r r e g e l m a t i g de zwar t e wouw, de r o d e wouw k-omt i n de z u i d o o s t e l i j k e Balkan. i n he-t g e h e e l n i e t v o o r , Een o p v a l l e n d e waarneming w a s e e n d r i e t a l v a l e g i e r e n . Ogenschijnluk zonder de v l e u g e l s t e bewegen, z,weven. z e , ge- b r u i k makend van de aanwezige t h e r m i e k i-n g r o t e k r i n g e n rond. Behalve i n zuid0os. t Europa komenBeze ook v o o r i n (%e Spaanse b e r g g e b i e d e n , S a r d i n i ë e n S i c i l i e , Met e e n v l u c h t van ca . é é n m.hoor t hij niet de lammergier e n monn iksg ie r t0 . t de g r o o t s - t e r o o f v o g e l s i n Eilropa. I n de v l u c h t zijn ze makkelqk t e he rkennen a a n de w i t t e donskra.ag r o n d de h a l s er] de e n i g s z i n s l i c h t e o n d e r v l e u g e l s . Andere v o g e l s d i e we h i e r r e g e l m a l i g t e z i e n krijgen zijn

U i t e r a a r d valt e r Gog v e e l meer t,e v e r t e l l e n o v e r d i t g e b i e d t maar om h e t v e r h a a l n i e t t e l a n g t e maken, s t a p p c n we nu o v e r n a a r h e t volkomen a n d e r s u i t z i e n d e l a n d s c h a p a a n de zu ide l i jke ( g r i e k s e ) zUde v a n de be rg rug .

H i e r hebben we e e n week .ge- b i v a k k e e r d i n e e n k l e i n dorp- j e a a n de k u s t i n de omgeving van K a v á l l a , e e n p l a a t s d i e i n de tweede h e l l t van augus- t u s r e g e l m a t i g i n h e t n i t u w s

was i n ve rband met de u i t g e b r e i d e bosbranden d i e d a a r t o e n woedden.

De a f s t a n d v a n de ~ ~ e y s c h e !zeekust t o t h e t centrum v a n de e e r d e r b e s c h r e v e n b e r g r u g v a r i e e r t van ca. 3 0 t o t 60 km. Het g e b i e d h e e f t e e n m e d i t e r r a a n k l i m a a t . Het i s zowel a a n de noordzijde a l s a a n de westzijde a f g e s l o t e n door r e l a t i e f hoge b e r g e n , waardoor e r met name i n de zomermaanden we in ig r e g e n v a l t . D a t i s ook duide l i jk t e z i e n a a n de v e g e t a t i e , welke voornamelijk u i t e e n ~ a q u i s - a c h t i g e b e g r o e i i n g b e s t a a t van o.a. C h r i s t u s d o o r n ( P a l i u r u s s p i n a - c h r i s t i ) . Z o a l s u i t de l a t i j n s e naam a l b l i jk t i s d i t n i e t de s t e k e l i g e kamerp lan t welke h i e r gewoonlijk a l s C h r i s t u s d o o r n wordt a a n g e d u i d , namelijk de Euphorbia m i l i i . De Pospina-Chr- i . s t i i s e e n s t e r k v e r t a k t e 2 t o t 3 m hoge s t r u i k met t a l r u k e z e e r s c h e r p e r e c h t e en gebogen doorns , Ze b l o e i e n met k l e i n e

g e l e , o k s e l s t a n d i g e bloemp j e s . 0pval .J end i s de gee l -g roene v r u c h t , welke b e s t a a t u i t e e n p l a t t e , g e r i b b e l d e s c h i j f , met i n h e t midden e e n s o o r t s t e e n v r u c h t ongeveer zo g r o o t a l s e e n k e r s e p i t . De doorsnede v a n de schijf i s 2 6 3 cm. Verde r de s c h a r l a k e n e i k (Quer- c u s c o c c i f e r a ) . Een d i c h t e , t o t twee me te r hoge k l e i n e boom, met s t e k e l i g e , h u l s t -

V R U C H T V A N DE CHRISTUSDOORN a c h t i g e b laden . Hij denk t zijn naam a a n e e n i n s e c t d a t op de

b l a d e r e n l e e f t , e n e e n r o d e k l e u r s t o f l e v e r t , h e t bekende s c h a r l a k e n . V o o r t s de w i l d e olijf (01-ea eu ropaea )met zijn gr i jze t a k k e n e n g r i j s ach t ig -g roene , n i e t a f v a l l e n d e b l a d e r e n .

De aanwezige b e e k j e s of r i v i e r t j e s worden gemarkeerd door eeuwenoude, v a a k h o l l e p l a t a n e n e n p o p u l i e r e n . Langs deze w a t e r l o p e n wemelt h e t v a n de h a g e d i s s e n , met name de smaragdhagedis ( L a c e r t a v i r i d i s ) z i e n we bij t i e n t a l l e n . H e l a a s krijgen we de h i e r eveneens voork.omende reuzen-smaragd h a g e d i s ( L a c e r t a t r i l i n e a t a ) met een t o t a l e l e n g t e van on- g e v e e r 50 cm, n i e t t e z i e n , I n e n r o n d h e t w a t e r de g r o t e g r o e n e k i k k e r (Rana r i d i b u n d a ) e n de s p r i n g k i k k e r ( r a n a dalrna- t i n a ) , e e n op onze b r u i n e k i k k e r l u k a n d e s o o r t , d i e zijn naam a l l e e e r a a n doe t .

Het meest i n t e r e s s a n t e v i n d e n we ech- t e r de i n de b e e k voorkomende s c h i l d - padden. We z i e n z e v o o r a l bij h e t zonnen op s t e n e n e n h o u t b l o k k e n a a n de wa te rkan t . Ze zijn e r g schuw e n du iken bij de m i n s t e v e r s t o r i n g i n h e t w a t e r e n zoeken de o e v e r p a s weer op a l s h e t volkomen r u s t i g is. Nu komen i n d i t g e b i e d twee s o o r t e n moerassch i ldpadden v o o r , namelijk de Europese m o e r a s s c h i l d p a d e n de Kaspi- s c h e beekschi1dpa.d. S P R I NGKI KKER

Ze s t e l l e n b e i d e deze l fde biotoop-eisen. Dus de en ige mogelijkheid om ze t e de t e r - mineren i s e r &&n t e vangen en goed t e bekijken.

Dus goed o p l e t t e n waar e r een i n h e t water p l o n s t en dan uiaar r u s t i g wachten t o t ze e r g e n s , doorgaans t u s s e n de wate rp lan t en aan de k a n t , boven komen om adem t e ha- l en .

Deze manier werkt e goed, want we hadden e r a l gauw een t e pakken. Toen i k hem i n mijn hand had, v i e l h e t me op, d a t hij een onaangename geur v e r s p r e i d d e , maar i k dacht i n e e r s t e in- s t a n t i e dat h e t water n i e t zo f r i s rook, door de v e l e g e i t e n en schapen d i e h i e r r ege lma t ig komena.drinken. Aan de hand van s ' E l s e v i e r s r e p t i e l e n - en amfibi .eengidsqf, kwamen we a l s n e l t o t de conclus i .e , dat we met de Kaspische beekschi ldpad (Mauremys c a s p i c a ) t e doen hadden. O n s exemplaar had een l e n g t e van 15 A 20 cm. Volgens de g i d s worden ze ook n i e t v e e l g r o t e r . De l a a t s t e twi j fe l over de s o o r t werd weggenomen toen i k las da t ze - bij v e r s t o r i n g - een muskusachtige geu r produceren. Op de met s t u g g r a s begroe ide h e l l i n g e n vonden we trouwens nog t i e n t a l l e n ver tegenwoordigers van een nabij f a m i l i e l i d van onze waterbewoner, namelijk de l andsch i ldpad .

Nu komen i n Griekenland d r i e soo r t en landschi ldpadden voor , t e weten: de Moorse l andsch i ldpad , de Gr iekse 1andschildpa.d en de kJokschi ldpad, de l a a t s t e e c h t e r n i e t i n noord-oost Griekenland. De door ons gevonden exemplaren waren blijkens de g r o t e hoornnagel aan de s t a a r t p u n t en h e t gedeelde a c h t e r s c h i l d , Gr iekse l andsch i ldpadden (Testudo hermanni) , Tot s l o t nog i e t s over h e t noord-gri.ekse kustgebied. Hoewel de v roeger op v e l e p l a a t s e n moerassige k u s t door cnt- wate r ing en andere maatregelen g r o t e n d e e l s i.n c u l t u u r i s ge- b r a c h t , r e s t e n e r , met name bij de uitmonding en aan een aan- ta l r i v i e r e n , nog u i t g e s t r e k t e moerasa.cht;ige gebieden. Het i s i n di.t dunbevolkte en nauwelijks door t o e r i s t e n bezochte geb i ed een dorado voor v e l e watervogels. We z i e n h i e r dan ook t a l l o z e v o g e l s , waaronder: bla.uwe r e i g e r , pu rpe r r e i . ge r , fla.mingo, k l e i n e z i - l v e r r e i g e r , a a l s c h o l v e r , kwak, woudaap j e , r a l r e i g e r en v o r k s t a a r t p l e v i e r . Maar ook d i v e r s e i n ons l a n d

algemene s o o r t e n z o a l s k i e v i t , t u r e l u u r , k l e i n e p l e v i e r , s c h o l e k s t e r , oever loper en h e t vrijwel i n gehee l Europa voorkomende v i s d i e f je ,

Het i s jammer da t een bezoek a a n een dergeli jk geb i ed door t i j dgebrek vri j oppervlakkig blijf t.

G R I E K S E MOORSE LANDSCHILDPAD LANDSCHILDPAD

D i t komt mede doorda t i n deze s t r e e k nog zovee l a n d e r e d ingen zijn t e z i e n , waardoor j e ook n i e t de h e l e v a c a n t i e a a n bloemen e n v o g e l s w i l t b e s t e d e n .

Hopelijk zijn we nog e e n s i n de g e l e g e n h e i d om e r w a t u i t g e b r e i d e r e n dan bij v o o r k e u r w a t v r o e g e r i n h e t s e i z o e n r o n d t e kijken.

Kortom, e e n v a c a n t i e d i e z e k e r v o o r h e r h a l i n g v a t b a a r is.

H. J.v, Woerden.

D i t k e e r geen bladzi jden v o l g e s c h r e v e n ove r onze e r v a r i n g e n i n h e t hoge noorden. Enige j a r e n g e l e d e n mocht i k mijn e r - v a r i n g e n van e e n k a n o v a c a n t i e i n Zweden ook a l op p a p i e r z e t t e n , te rwi j l ook M a r j o l e i n Koopmans l a t e r h e t een e n a n d e r t e schri jven had. Omdat i k ook nu weer i n D a l s l a n d gekanoed h e b , s ch r i j f i k e e n w a t k o r t e r a r t i k e l t j e . V a c a n t i e b e t e k e n t voor ons i n de e e r s t e p l a a t s : op zoek n a a r r u s t e n s t i l t e . Weg van h e t j a c h t i g e e n ongezonde w e s t e r s e l e v e n t je.

Wanneer j e b e g i n september o v e r de d u i t s e au tobanen n a a r h e t noorden s n e l t i s d a a r v o o r e e r s t nog maar we in ig van t e merken. De g r e n s met Denemarken b r e n g t e c h t e r de e e r s t e v e r a n d e r i n g e n met z i c h mee. Bijna a u t o m a t i s c h d r u k t mijn v o e t w a t minder h a r d op h e t gaspe- d a a l e n p a s i k me a a n bij h e t bijna r e l a x t e r e i s t e m p o van de n o o r d e r l i n g e n , Hoe v e r d e r we komen, d e s t e meer v e r a n d e r i n g e n worden duidel i jk . Drukte wordt r u s t , lawaai wordt s t i l t e e n v l a k w o ~ d t heuve l - a c h t i g . Ook minder aangename d ingen worden nu duidel i jk . Goedkoop wordt d u u r , zonnig wordt bewolkt en droog wordt r egen . Maar, d a t waar we voor kwamen, de r u s t en s t i l t e , is i n a l l e o v e r v l o e d aanwezig ,

Zweden i s voor mi j e e n l a n d v a n s f e r e n . Het g a a t n i e t a l l e e n om de w i l d door h e t w a t e r b r a s s e n d e e l a n d e n , o v e r v l i e g e n d e v i s a r e n d e n of zeldzame o r c h i d e e ë n . Nee, v o o r mij i s h e t b e l a n g r i j k s t e de n e v e l d i e i n de ochtend-

v

u r e n boven h e t w a t e r h a n g t , de e e r s t e p r i k k e l e n d e z o n n e s t r a - l e n , de g r o e t van e e n mede-kanoer, e e n dode, z i c h i n h e t k r i s t a l h e l d e r e w a t e r s p i e g e l e n d e boom e n gewoon h e t g e z e l l i g samenzijn met v r i e n d e n i n de n a t u u r .

A l s KNNV-er z u l t U e c h t e r we in ig hebben a a n de droombeelden d i e i k v a n u i t Zweden heb meegenomen. Daarom ook een n a t u u r h i s - t o r i s c h e e r v a r i n g d i e , ook v o o r m i j , nieuw was. Zweden i s tamelijk r i jk a a n b e v e r s . Over igens zijn de b e v e r s h i e r t e r p l a a t s e ( i n D a l s l a n d ) u i t g e z e t v a n u i t Noorwegen. Op onze k a n o t o c h t p a s s e e r d e n we maar l i e f s t v i e r bewoonde b e v e r b u r c h t e n ,

3L. A l honderden mete rs voor de eigenli jke burch t z i e n we de e e r s t e sporen i n de vorm van enke le omgeknaagde e n on tbas t e berke - bomen, Het b e e l d ve rande r t a l s n e l naarmate we de bu rch t naderen. Alsof e r een complete v e l d s l a g h e e f t gewoed t u s s e n enerzijds de berken en anderzijds de r a t e l p o p u l i e r e n , l i g g e n de s l a c h t o f f e r s k r i s - k r a s door e l k a a r geve ld op de grond. Het i s onvoors te lbaar w a t een f t ravagef f deze d i e r e n aan kunnen r i c h t e n .

Bomen van soms wel 40 5 50 cm. d i k t e zijn a l s l ~ u c i f e r s h o u t j e s afgeknaagd. U i t e r a a r d hebben we g e t r a c h t de beve r s t e ob- s e r v e r e n en met succes ! Zo'n anderha l f uur voor zon soridergang zijn wij op ca. 50 meter a f s t a n d van de bu rch t gaan z i t t e n . Turend naar de g r o t e takkenhoop op de oever wordt e r van a l l e kanten een aanva l op ons u i t - gevoerd door een l e g e r van muggen. Wanneer h e t a l bijna donker i s , h e e f t een van de bevers v i a een onder water ge l egen u i tgang eindeli jk de burch t ver- l a t e n en s t e e k t n ieuwsgie r ig zijn bo muts boven h e t water u i t . E e r s t t u u r t hij n ieuwsgie r ig i n h e t en zwemt vervo lgens naar de oever om dan l u i d knagend aan t a f e l t e gaan. Even l a t e r verschijnt e r een tweede bever en v o l g t zijn voorganger. Omdat h e t s t e e d s donkerder wordt en bovendien t e koud om l a n g e r s t i l t e blijven z i t t e n , b e s l u i t e n we delbevers a c h t e r n a t e kanoën. Langzaam peddelend benaderen we de bevers d i e e i g e n l u k helemaal n i e t zo schuw blqken t e zijn. Pas wanneer we op zo ' n 15 6 ZO meter a f s t a n d komen, s l a a n ze alarm door met hun h o r i z o n t a a l a f g e p l a t t e s taart op h e t water- oppervlak t e s l a a n en verdwijnen ze onder water.

Ze l qken e c h t e r bijna even n ieuwgier ig a l s wijzelf en keren s t e e d s weer s n e l t e rug .

Het i s nu v o l l e d i g donker e n we moeten nog een h a l f uur naar ons kamp t e r u g peddelen, dus we b e s l u i t e n t e r u g t e gaan. De maan t e k e n t enke le h e l d e r e s t r e p e n over h e t water waar in we nog eenmaal de bevers z i e n zwemmen. Even l a t e r worden ze opges lok t door de d u i s t e r n i s .

Tot zi.ens Zweden.. . . . . . P e t e r P f a f f .

I - I_X_

nazomer ~r; , - ,b&.-

1 G = ,

!"/',(-,J L

I n de tweede h e l f t van ä u g u s t u s waren we weer i n h e t h u i s op de h e u v e l a a n h e t meer,waar we ook twee jaar g e l e d e n gewees t waren, i n h e t noordwesten van Midden-Zweden, i n de p r o v i n c i e Jamt land . Toen waren we e r i n j u n i , nu was h e t nazomer. Het broed- s e i z o e n w a s voorbg , we hoorden geen wulpen e n h o u t s n i p p e n meer, de mees te p l a n t e n d i e t o e n bloemen hadden waren nu u i t g e b l o e i d . Daar waren nu wel l a t e b l o e i e r s v o o r i n de p l a a t s gekomen, maar wat v o o r a l o p v i e l , was i n de e e r s t e p l a a t s de v e e l h e i d van besd ragende s o o r t e n e n v e r v o l g e n s e e n rijkdom a a n p a d d e s t o e l e n , z o a l s i k i n Neder l and n o o i t g e z i e n heb.

Van de v o g e l w e r e l d op h e t meer v i e l e n v o o r a l de p a r e l d u i k e r s op. Enke le malen hoorden we de vreemde, k l a g e n d e , oplopend- t w e e t o n i g e r o e p van e e n v a n hen. De zaagbekken ( g r o t e e n m i d d e l s t e ) , d i e h i e r des t i jd s i n j u n i i n hun b r o e d t e r r e i n waren , zagen we nu n i e t meer , evenmin de r o o d k e e l d u i k e r s , d i e na h e t b r o e d s e i z o e n de voor- k e u r geven a a n kus twa te ren . Wel waren e r nog twee b r i l d u i - k e r s . En v o o r t s gewone w i l d e eenden.

Wat de p a r e l d u i k e r s b e t r e f t , d i e zagen we i n w i s s e l e n d aan- t a l op h e t meer , a l t h a n s z o v e r h e t g e z i c h t s v e l d van onze k u k e r s r e i k t e . Het l e e k du ide l i jk e e n v l o t t e n d e b e v o l k i n g , a a n d u i d i n g d a t de t r e k t i j d was begonnen. Hee l duide l i jk was d a t op s e n o c h t e n d t o e n van de noordkant vijf v o g e l s a a n kwamen v l i e g e n met de v o o r d u i k e r s k a r a k t e r i s t i e k e v l i e g - houd ing : de l a n g e h a l z e n r e c h t v o o r u i t g e s t r e k t ( z o a l s a a l s c h o l v e r s d a t ook doen) , Nadat ze n e e r g e s t r e k e n waren g i n g e n ze a l gauw de een na de a n d e r duiken. Het waren i n d e r d a a d p a r e l d u i k e r s . Een o g e n b l i k l a t e r kwam u i t p e z e l f - de r i c h t i n g wat v e r d e r weg e e n tweede g r o e p aangev logen , maar d i e zag i k n i e t neerkomen e n i k v e r l o o r z e d a a r n a u i t h e t oog. Er z a t e n t o e n i n t o t a a l 9 p a r e l d u i k e r s (waaronder twee jonge v o g e l s ) op l1onsU d e e l v a n h e t meer. Daar h e t h e l a a s de l a a t s t e dag van ons v e r b l i j f t e r p l a a t s e was, kan i k h e t v e r v o l g v a n h e t v e r h a a l n i e t v e r t e l l e n .

P 4 R E LDU\USQ s Wat de p l a n t e n w e r e l d b e t r e f t waren, z o a l s gezegd , h e t meest o p v a l l e n d de bessen-d ragende s o o r t e n , k r u i d e n e n s t r u i k e n . E r kwamen daa rvan n i e t minder dan 11 s o o r t e n i n de omgeving v o o r , met name i n h e t h o g e r g e l e g e n h e u v e l a c h t i g e , g e d e e l t e l i j k b e b o s t e

'" e n h i e r en d a a r v e n i g e a c h t e r l a n d . Om t e b e g i n n e n de blauwe b o s b e s , d i e h i e r voorkwam met men ig ten van ve r - r a s s e n d g r o t e b e s s e n , d i e ook s t e v i - g e r waren dan we t h u i s gewend zijn.

. ..--

Voorts vonden we daar a l s gQede bekenden de rode bosbessen ( v o s s e b e s ) , k r a a i h e i d e en wi lde framboos. N ie t algemeen i n ons l a n d , want h a a s t a l l e e n i n Zuid-Limburg voorkomend, i s de zwarte g i f b e s ( C h r i s t o f f e l k r u i d zegt de Heuke l s - f l o r a ) , d i e daar op h e l l i n g e n met glimmend zwarte bessen pruk te . Daar vond je ook h e t peperboompje, ook i n Zuid-Limburg voorkomend maar z e l f s daar zeldzaam. Het h e e f t rijen rode bessen l a n g s de takken, h e e l dec o r a t i e f . Dan twee Rubus-soorten. Om t e beginnen de steenbraam (Rubus s a x a t i l i s ) , w a a r v a n onze f l o r a ' s vermelden da t d i e i n Nederland a l l e e n bu Ter Apel voorkomt. De he lde r rode bessen zijn g r o t e r en i n k l e i n e r a a n t a l bijeen dan i n onze bramen en z i t t e n zo t e z i e n w a t l o s j e s bij e l k a a r , zodat j e e e r s t nog n i e t i n de g a t e n heb t d a t h e t een s o o r t braam is. Dan vervo lgens Rubus chamaemorus (wel eens lfmoerasbraamll genoemd, wij plegen de noorse naam Molte t e geb ru iken ) , bij ons n i e t voorkomend; met e e r s t rode, dan bv r i jping l i c h t - o r a n j e braam-achtige v ruch ten aan een l a a g blijvend p l a n t j e , d a t v e e l i n venen gevonden wordt. Deze v ruch ten worden i n ~ c a n d i n a v i ë v e e l gezocht voor con- sumptie. I n h e t veen vonden we ook de veenbes met zijn k l e i n e rode b e s j e s aan de a ls draden i n h e t sphagnum l iggende st e n g e l t jes- bij ons natuur l i jk zeldzaam geworden- en r i j sbes , een s t r u i k j e met mooie blauwzwart-berijpte be s sen ( e e n t i k k e l t je l angwerp ig ) , i n Nederland h e e l zeldzaam (Wadden-dis t r ic t en een h e e l enke le p l a a t s i n Twente en Achterhoek). T e n s l o t t e dan nog, - hoe kan h e t a n d e r s - de Zweedse kor- n o e l j e , i n ons l a n d ook a l zzz (Noord-Drente en ZO-Groningen) met zijn g roep je he lde r rode bessen op de t o p van de s t e n g e l boven de kruisgewijs s t aande bladeren. Er zou nog wel meer t e zeggen zun over de na tuu r i n deze p r a c h t i g e s t r e e k en over onze e rva r ingen d a a r , maar i n h e t vacantienummer van twee jaar ge l eden i s daar a l h e t een en ander over v e r t e l d -onder meer over de e landen en beve r s d i e e r huizen- zodat i k nu t e n s l o t t e v o l s t a a n w i l met a l l e e n nog t e vermelden ( e n daarmee kom i k nog even weer op de bessen t e r u g ) , d a t t-

we op een bosweg een f l i n k hoopje u i t w e r p s e l e n van een beer vonden,dat paarsblauw zag van de bosbessen. En h e t t o e v a l wi lde d a t we i n de omgeving van een p l a a t s , d i e een d a g r e i s v e r d e r noordelijk ge legen i s en waar we nog d r i e dagen ver- b leven , ook een evenzo gek leu rd hoopje van een vos vonden.

P. Groen.

Wandelen zonder f o t o t o e s t e l , ve ldkuker of n o t i t i e b o e k j e kan ' i k i e d e r e KNNV-er aanbevelen . Door h e t l a n d l o p e n a l s een e c h t e l a n d l o p e r i s h e t moois te d a t e r b e s t a a t . Geen o v e r v l i e g e n d e voge l met de kijker a c h t e r v o l g e n , geen mooie doorkgk jes en bloemen f o t o g r a f e r e n en geen waarnemingen no te ren . Maar dan moet e r een v a c a n t i e a r t i k e l i n Natuurklanken komen en dan b r e e k t .dat onbezorgde - a l l e e n maar domweg wandelen- je t o c h l e l i j k op. Daarom maar i n mijn geheugen g e t a s t . De v a c a n t i e begon p a s i n de e e r s t e week van september. De c a r a v a n s t o n d voor e n k e l e weken i n h e t zu iden van h e t Zwarte Woud. Op ons lust j e met t e bezoeken I f a t t r a c t i e s M s t o n d ook een d a g j e K a i s e r s t u h l g e n o t e e r d . Dat d a g j e : ' t zijn e r v i e r geworden, De K a i s e r s t u h l , beroemd bu f l o r i s t e n , entomologen e n wijnkenners, l i e t ons n i e t l o s . Hoewel geen deskundigen i n z a k e p l a n t e n , i n s e c t e n of wun, was h e t t o c h deze d r i e - e e n h e i d d i e ons s t e e d s weer n a a r de K a i s e r s t u h l t r o k . De K a i s e r s t u h l i s een g e b e r g t e van s l e c h t s 1 6 km l a n g e n 1 2 km breed. Het i s meer h e u v e l a c h t i g dan b e r g a c h t i g . S p e c t a c u l a i r e be rg toppen komen e r n i e t voor. . De h o o g s t e t o p i s d i k 500 meter hoog. A l s een e i l a n d -van v u l c a n i s c h e oor- sp rong - l i g t de K a i s e r s t u h l midden i n de bovenrunse laag- v l a k t e , Volgens de sagen kwam de D u i t s e k e i z e r Rudolf von Habsburg h i e r r e c h t s p r e k e n , vandaar de naam. De bodem b e s t a a t overwegend u i t een d ikke lösslaag. Regen v a l t e r n i e t v e e l , zon s c h u n t e r d e s t e meer ( d e mees te zonneschijn van D u i t s l a n d ) , Dat hebben wij g e l u k k i g a a n den l y v e ondervonden, De t e m p e r a t u r e n kunnen h i e r hoog oplopen, ook i n september. Dat h e e f t n a t u u r l u k a l l e m a a l zun u i t - werking op de f l o r a , d i e h i e r a l zuidel i jke t r e k k e n v e r t o o n t . De daarbu behorende i n s e c t e n w e r e l d i s , zeker voor iemand d i e p a s een Hol landse zomer a c h t e r de r u g h e e f t , h e e l op- v a l l e n d . Roep i k nu dan ook i n g e d a c h t e n de v l i n d e r s weer t e voor- schijn d i e e r vaak i n g r o t e a a n t a l l e n rondvlogen ( h e t wolk te aoms van de v e l e b l a u w t j e s ) dan moeten zeker genoemd worden: rouwmantel , g r o t e h e i d e v l i n d e r , p a a r l e m o e r v l i n d e r , k e i z e r s - m a n t e l , gehakke lde a u r e l i a , d i s t e l v l i n d e r , k o l i b r i v l i n d e r . De a t a l a n t a , d i e we i n Neder land deze zomer amper t e z i e n k regen , was)ook v e e l v u l d i g aanwezig, p l u s nog t a l van a n d e r e v l i n d e r s . Per s l o t van r e k e n i n g t e l t de R a i s e r s t u h l ruim 700 v l i n d e r s o o r t e n , Baar is de p lan- t e n w e r e l d n a t u u r l u k debe t a a n , ~ E I Z P ~ R S ~ J I A ~ T E L

O P D E WAIJERJTYHL.

Toch i s h e t l a n g n i e t a l l e m a a l n a t u u r w a t de k l o k slaat. G r o t e d e l e n van de K a i s e r s t u h l zijn voor de wijnbouw g e r e s e r - vee rd . Het is t e r r a s s e n b o u w , d.w.z. d a t de wijngaarden t r a p s - gewijs t e g e n de be rgen zijn aange legd . De v a a k vrij s t e i l e ta- l u d s t u s s e n de t e r r a s s e n zijn a a n hun l o t o v e r g e l a t e n . De n a t u u r z o r g t d a a r voor een p r a c h t i g e ,ri jk geschakeerde vege- t a t i e waar ook i n september nog v o l o p t i e n t a l l e n p l a n t e n - s o o r t e n i n b l o e i s t a a n . Vaak p l a n t e n d i e we i n Neder l and ook kennen, maar dan wel i n e e n massa le o v e r v l o e d , z o a l s J a c o b s k r u i s k r u i d , c i c h o r e i , s t a l k r u i d , k r o o n k r u i d , l a t h y r u s , campanula. Ook zijn de wijngaarden doorsneden door t a l r i j k e h o l l e wegen, z o a l s we d i e u i t zuid-Limburg kennen. Haged i s sen l i g - gen d a a r t e zonnen t u s s e n t i j m e n m a r - j o l e i n . Het s c h a d u w k r u i s k r u i d b l i j k t , ondanks zijn naam, de zon n i e t t e schuwen e n komt e r massaal voor . U i t - g e s t r e k t e h o o i l a n d e n t o n e n e e n h e e r - l i jke f l o r a d i e a a n Z w i t s e r l a n d d o e t denken. Z o n n e r o o s j e s , a n j e r s , v e l d s a - l i e , s c a b i o s a en blauwe knoop b l o e i - Z,,,,,- den nog a a n a l l e kan ten .

Torenva lken b i d d e n boven deze hoo i l anden . Boven de b o s s e n c i r k e l e n b u i z e r d e n , ?aar wij de schaduw opzoeken, wanneer h e t i n h e t openbe ld a l t e h e e t wordt. I n d i e bossen i s e e n w e e l d e r i g e ondergroe', dank zij de v r u c h t b a r e grond. T i e n t a l - l e n s o o r t e n o r c h i d e e e n moeten h i e r g r o e i e n . Wij kwamen s l e c h t s twee s o o r t e n t e g e n . Deze b o s s e n moeten i n h e t v o o r j a a r f a n t a s t i s c h mooi zijn, Op weg n a a r z u i d e l i j k e r s t r e k e n m i s s c h i e n wel l e u k om h i e r dan e e n h twee dagen t e blijven "hangent1.

De K a i s e r s t u h l k e n t d i v e r s e beschermde g e b i e d e n , want ook de o v e r h e i d i s e r z i c h van bewust , d a t h e t h i e r om een h e e l bij- zonder g e b i e d g a a t , Op onze wandel ingen kwamen we zowel de g e l e monni,, k s k a p a l s g e e l v i n g e r h o e d s k r u i d t egen . F i j n s t r a a l e n g u l d e n r o e d e b l o e i d e n volop . L a a t i k n i e t v e r g e t e n ook nog h e t s ikke lgoudscherm t e melden.

Zangvogels l i e t e n z i c h p r a c t i s c h n i e t h o r e n of z i en . Uitzon- d e r i n g vormden kramsvogels e n n o t e k r a k e r s . Deze v o g e l s zijn h i e r " t h u i s 1 ' e n a l l e e n de kramsvogels komen ook i n h e t win- t e r h a l f jaar onze k a n t u i t . Die zijn dan e c h t e r u i t meer noor- delijke s t r e k e n a f k o m s t i g . Bij hoge u i t z o n d e r i n g komt ook de n o t e k r a k e r wel e e n s n a a r Neder land a fzakken . L a a t hij maar wegblijven, h e t i s wel zo l e u k om de v o g e l i n zijn l'Heimatl' op t e zoeken.

Tot s l o t w i l i k nog even rec lame maken voor v a c a n t i e i n september . N i e t a l l e e n i s dan h e t v a c a n t i e s e i z o e n a c h t e r de r u g , maar de n a t u u r h e e f t ook nog h e e l v e e l t e b ieden. E r b l o e i e n nog z e e r v e e l p l a n t e n -of e r i s s p r a k e van n a b l o e i - e n d a a r n a a s t t r e k k e n de v e l e b e s s e n e n b o t t e l s de a a n d a c h t . De k a m p e r f o e l i e l i e t zowel bloemen a l s b e s s e n z i e n . Bramen waren e r i n g r o t e hoeveelheden. De b o s r a n k toonde nog s c h i t t e r e n d e b l o e m t r o s s e n met d a a r n a a s t mooie p u n k a c h t i g e d raadpru iken .

L i e f s t zou i k d i t r e i s v e r h a a l e i n d i g e n met " t e v r e d e n k e e r d e n w i j h ~ i s w a a r t s ~ ~ . N a h e t a r t i k e l van Roel Pannekoek i n de v o r i g e Na tuurk lanken g a a t d a t n i e t meer. Daarom t o t s l o t nog d i t : De wijnen van de K a i s t e r s t u h l zijn h e e r l i j k en e r i s v e e l v r a a g naar . WUnboeren w i l l e n hun g a a r d e n g r a a g u i t b r e i d e n . D a t g a a t n a t u u r l i j k t e n k o s t e van f r a a i e n a t u u r . Dus Roel , geen wijn d r i n k e n !

F r a n s van Noorden,

UiTERWAn;RDEN: I-lQLiDT ZE G A A F !

De u i t e r w a a r d e n t e n t o o n s t e l l i n a van de M i l i e u a r o e g NO-Veluwe e n S t a a t s b o s b e h e e r i s op 4 november 1985 v a n Epe n a a r Heerde v e r h u i s d .

Naast de t e n t o o n s t e l l i n g h e e f t de M i l i e u g r o e p i n h e t k a d e r v a n de u i t e r w a a r d e n - a c t i e e e n r a p p o r t u i t g e g e v e n . D i t g e e f t v e e l bijzonderheden o v e r de h i s t o r i e , de na tuurwe tenschappe l i jke , de maatschappel i jke b e l a n g e n e n h e t g e e f t ook s u g g e s t i e s v o o r een i n t e g r a a l beheer . Omvang 60 p a g i n a ' s .

Het i s ve rk r i jgbaa r bu de n a t u u r h i s t o r i s c h s e c r e t a r i s ( a d r e s : binenzi jde omslag) v o o r f . 9.50

E r i s ook e e n mooie p o s t e r : e e n mozaiekvan k l e u r e n - f o t o ' s van de u i t e r w a a r d e n , t e koop. Deze k o s t f . 5.-

Begin september was h e t , en nog s t e e d s v i e l e r geen regen . S i n d s de l a a t s t e week van j u n i was h e t droog geb leven e n had de zon vri j s p e l gehad. U i t h e t n i e t s waren soms met e e n don- derwolk e n k e l e h e v i g e windvlagen opgestegen. Ze hadden e e n l a d i n k j e d r u p p e l s r o n d g e s t r o o i d , maar daarna was de blauwe hemel weer ongehinderd tevoorschi jn gekomen. Die d r u p p e l s hadden geen kans gekregen i n de g rond door t e d r ingen . Met wa te r e n a l waren v e e l p l a n t e n i n de h e t e z o n n e s t r a l e n ve r - s c h r o e i d .

G e e l b r u i n i g en k a a l l a g e n de weiden erbij. Geen k o e i e n g r a a s - den e r op, e r was geen s p r i e t j e v e r s g r a s meer t e v inden. Het vee werd b innen gehouden en mocht a l l e e n a f en t o e n a a r bui - t e n met een v r a c h t h o o i van de e e r s t e oogs t i n jun i . Een tweede oogs t z a t e r n i e t i n . Veel walnoten waren gesneuveld . Na een s t r e n g e w i n t e r hadden deze ondiep wor te lende bomen de d r o o g t e met p l o t s e l i n g e windvlagen n i e t meer kunnen weers taan . J u i s t de g r o t e , t r a d i - t i o n e l e s o o r t e n hadden h e t opgegeven. De moderne, k l e i n e , s n e l dragende r a s s e n ( a l n a + 7 j a a r ) waren minder g e v o e l i g geble- ken. Ook onder de tamme k a s t a n j e s waren trouwens v e e l s l a c h t - o f f e r s g e v a l l e n .

Z Ó was de s i t u a t i e d i e wij i n september a a n t r o f f e n , t o e n we voor een k o r t ve rb l i j f i n de omgeving van C a r l u x - een p a a r honderd km. t e n o o s t e n van Bordeaux - a r r i v e e r d e n . Hee l b o e i e n d was h e t waar t e nemen hoe de p l a n t e n w e r e l d op de extreme omstandigheden had g e r e a g e e r d .

Daar waren dus a l l e r e e r s t de dor u i t z i e n d e weiden. I n d e r d a a d , b e h a l v e de d i v e r s e g r a s s e n s t o n d e n nog v e e l a n d e r e p l a n t e n e r n i e t r o o s k l e u r i g bij. Z e l f s t U m en gamander waren t o t a a l ve rd roogd ( n i e t dood). De s t a k e t s e l s van de k r u i s d i s t e l zagen e r nog n a a r g e e s t i g e r grijsgrauw u i t dan anders . De r o z e t t e n van de v e l d s a l i e waren verschrompeld en ne rgens waren de p a a r s e h o o f d j e s van h e t knoopkruid t e bekennen. Sommige p lan- t e n m i s t e n we he lemaa l , Maar t o c h was h e t n i e t met a l l e s zo s l e c h t g e s t e l d ! Overa l b l o e i d e n de mooie, z a c h t l i l a bloemen van d u i f k r u i d . E r was nog h e t vro l i jke g e e l van e c h t b i t t e r k r u i d , h e t p u r p e r van de w i l d e m a r j o l e i n , h e t w i t van w i l d e peen e n l a n g s de randen h e t g r o e n i g g e e l van p a s t i n a a k , waarvan je de c oc osgeur a l zonder a a n r a k i n g kon r u i k e n , H i e r en d a a r b l o e i d e n op i e t s beschaduwde p l e k j e s p r a c h t i g e exemplaren , d i e p l i l a , van beemdkroon. A l deze , aan onze n e d e r l a n d s e dijken h e r i n n e r e n d e p l a n t e n , zijn i n h e t b e z i t van een d i c h t e , k o r t e b e h a r i n g d i e bescherming b i e d t t e g e n s n e l l e u i t d r o g i n g . Nu e r nog s o v e e l b l e e k t e b l o e i e n , 'mocht j e verwachten d a t ook v l i n d e r s e n i n s e c t e n z i c h n i e t onbe tu igd zouden l a t e n . Dat was dan ook h e t g e v a l . Het wemelde overdag v a n v l i n d e r s a l s h o o i b e e s t j e s , g e l e e n o r a n j e l u z e r n e v l i n d e r s , o r a n j e zandoogjes , i c a r u s - b l a u w t j e s . T a l van sp r inkhanen sp rongen v o o r onze v o e t e n op e n 's avonds weerklonk onder de h e l d e r e s t e r r e n h e m e l h e t sne rpende koor van a l deze s p r i n g e r s , k r e k e l s , c i c a d e n e n was d i e s meer zij.

I n de d i e p e d a l l e t j e s h a d de l a n g d u r i g e d r o o g t e n i e t z o v e e l i n v l o e d gehad. Schaduw e n k l e i n e s t r o o m p j e s , soms k u n s t m a t i g opgestuwd, hadden e r v o o r e n i g e v o c h t i g h e i d gezorgd. Maar hoe zouden de hoogge legen , s t e e n a c h t i g e t e r r e i n e n bovenop de ltCombesft e r a a n t o e zijn? We b e s l o t e n op é é n van deze combes e e n ki jkje t e gaan nemen. Een k a r r e s p o o r l o o p t e r over de h o o g s t e pun ten om t e n s l o t t e zomaar e r g e n s t e e i n d i g e n . Naar b e i d e zijden heb j e mooie v e r g e z i c h t e n , omdat h e t s t r u i k - gewas van e i k , j e n e v e r b e s , braam en e g e l a n t i e r e r l a a g b l i j f t en bovend ien s c h a a r s is. V r u c h t b a a r i s h e t e r n i e t , wel nog tamelijk kalkr i jk . Vee l a a r d e i s i n de l o o p d e r eeuwen weggespoeld, de r e g e n kan n i e t goed worden vas tgehouden. Het i s e r van n a t u r e we l i swaar h e e l d roog , maar m e e s t a l komen e r f l i n k w a t a t l a n t i s c h e b u i e n n a a r beneden, d i e deze zomer dus v e r s t e k hadden l a t e n gaan. We waren werkelijk benieuwd. Eigenl i jk hadden we h e t kunnen weten: de e c h t v o o r deze t e r r e i n e n k a r a k t e r i s t i e k e p l a n t e n hadden nauwelijks g e l e d e n . Van e e n zorge l i jke t o e s t a n d was geen s p r a k e , of h e t zou moeten zijn voor w a t b e t r e f t de k a n s op e e n u i t s l a a n d e brand. Kurkdroog w a s h e t e r i n de brandende zon.

Ech te g u l d e n r o e d e , b i t t e r l i n g , engbloem, w i l g e n a l a n t h e n s l a n g e k r u i d hadden h e t s l e c h t gehad. Ze waren ve rd roogd , vóór- d a t ze zaad hadden kunnen vormen. D u i f k r u i d e n e c h t b i t t e r - k r u i d deden hun b e s t h i e r e n d a a r nog e e n b loempje t e produ- c e r e n . Met deze g r o e p hebben we de s l e c h t s t e g e v a l l e n a l op- gesomd. De t a l l o z e o r c h i d e e t j e s waren bijtijds gewees t , e v e n a l s e e n u i e s o o r t d i e h e l e v e l d j e s i n b e s l a g nam. Be ide hadden, t o e n de d roge p e r i o d e begon, a l z a a d , r e s p . b o l l e t j e s ontwikkeld . Meer dan gewoonlijk v i e l e n de s p e c i a l e p l a n t e n op , d i e h i e r i n de zomer volkomen i n hun e lement zijn. Het a a n z i c h t werd be- p a a l d door h e t g r i j ze , k a t o e n i g e , s t e r k v e r t a k t e s t r u i k j e S t é h é l i n e d o u t e u s e ( s t a e h e l i n a d u b i a , i e t s k l e i n e r dan onze s t r u i k h e i d e ) . D a a r t u s s e n handhaaf de z i c h h i e r en d a a r e e n b l o e i e n d l a v e n d e l s t r u i k j e e n op sommige p l e k j e s s t o n d e e n p l u k j e t r i l g r a s of een e n k e l e o g e n t r o o s t . Ge le akkerhoning- k l a v e r was ook v a n de pa r t i j . Zeer v e r s p r e i d g r o e i d e n e r d r i e d i s t e l ( m e e s t a l van é é n g l a n z e n d s t r o o g e e l h o o f d j e slechts v o o r z i e n ) , a a r d d i s t e l , Lmmortel le S t o e c h a s (Hel ichrysum

s t o e c h a s , met c i t r o e n g e l e k n o o p j e s ) , e n Leuzée à c ô n e s (Leuzea c o n i f e r a , k a t o e n i g b l a d ) . De v i e r l a a t s t g e n o e m - de p l a n t e n p l u s de S t é h é l i n e zUn al- l e m a a l van h a r e n en/of s t e k e l s voor- z i e n , a l l e m a a l zijn h e t compos ie t en e n a l l e m a a l vormen z e v r u c h t p l u i z e n . De m e e s t a l nog n i e t ve rwaa ide d o t t e n p l u i s maakten on tdekk ing h e e l gemak- kelijk. Bij nauwkeurig zoeken vond j e soms l o s s e p l u i s j e s met een e n k e l v r u c h t j e v a s t g e h a a k t z i t t e n a a n de o v e r a l aanwezige p l a t t e s t e e n s c h i l f e r s . Hee l doe lma t ig zou j e i n e e r s t e i n s t a n - t i e denken. Toch i s h e t merkwaardig hoe we in ig e r van de v e r s p r e i d i n g van

(=~ex\'cuurea cont ' fera)

t&. ,n- C a r i wehr .>

b e p a a l d e p l a n t e n t e r e c h t komt. De Leuzée à c ô n e s b i jvoorbee ld i s a l t i j d en o v e r a l zeldzaam, z o a l s we i n de l o o p d e r j a r e n hebben kunnen c o n s t a t e r e n , ZUn b i o t o o p l i j k t i n de n a a s t e omgeving vr i j a lgemeen, maar kennel i jk s t e l t de Leuzée h e e l spe- c i a l e e i s e n . Ge lukk ig i s h e t e e n overbl i jvende p l a n t d i e ja- r e n l a n g i n l e v e n b l i j f t . Oud worden e n jaarlijks v r u c h t p l u i - zen l e v e r e n , zo moet hij z i c h b l i jkbaar z i e n t e redden. T o t nog t o e i s d a t hem g e l u k t . S t é h é l i n e , a a r d - e n d r i e d i s t e l zijn ook v a n d i e o v e r b l i j v e r s , e c h t e r i n deze b u u r t minder zeldzaam.

Tevreden k e e r d e n we op onze s c h r e d e n t e r u g . K l e i n e blauwe v l i n d e r t j e s f l a d d e r d e n a f e n aan. N i e t a l l e e n Icarusblauw- t j e s , ook a l l e r l e i a n d e r e s o o r t e n , d i e we n i e t o n v o o r b e r e i d konden t h u i s brengen. Blauwe d i k k o p j e s waren e r bij e n w i t omzoomde b l a u w t j e s . G r o t e r e v l i n d e r s o n t b r a k e n , maar s p r i n k h a n e n n i e t , d i e o n t b r e k e n i n deze s t r e e k ne rgens . Vele s o o r t e n zijn h e t , e e n dorado v o o r de l i e f h e b b e r s ,

We waren zo langzamerhand bijna n e t zo u i t g e d r o o g d a l s de g u l d e n r o e d e e n c o n s o r t e n , z o d a t we b e s l o t e n s n e l t e v e r t r e k - ken. T o t op de l a a t s t e dag v e r a n d e r d e h e t weer n i e t , s t e e d s opnieuw was h e t t e droog e n t e zonnig . We maakten op d i e man ie r weer e e n s van d i c h t b u mee, hoe wonderbaarl i jk knap de l e v e n d e n a t u u r dikwijls b e r e k e n d i s op v e r s c h i j n s e l e n d i e z i c h maar e e n e n k e l e k e e r voordoen. Meer kan e e n mens n i e t v e r l a n g e n : h e t w a s e e n fi jne v a c a n t i e .

P.S. I n m i d d e l s i s deze s t r e e k door de F r a n s e o v e r h e i d u i t g e r o e p e n t o t I1zone s i n i s t r é e I f .

$.i"iq$#qp r.* 'r.

#* .. ..* *-z : '* *.s ..* *r. .* .u u a-

U i t de Nieuwsbr ieven iiNA.TUUR1f v a n de Raad van Europa. .................................................. .................................................... U i t . n r 85-3. NATIONAAL PARK VAN DE CEVENNES : 3 de BIOSFEER-RESERVAAT I N v 'i N a de Camargue e n de v a l l e i vali Fango op C o r s i c a i s i n Frank-

r i jk nu h e t n a t i o n a a l p a r k v a n de Cevennes toegevoegd a a n h e t ne twerk van b i o s f e e r - r e s e r v a t e n . Het p a r k i s u i t g e k o z e n van wege de p o l i t i e k d i e d a a r g e v o e r d wordt om de t a l r i j k e mense- l i jke a c t i v i t e i t e n t e r i c h t e n op h e t na tuurbehoud ( F r a n s n a t i o - n a a l a g e n t s c h a p ) .

ORGAMBI DESKA, V R 1 JE DOORGANG. --w

A l z e s jaar l a n g hebben ze de d r i e p a s s e n midden i n de Pyre- neeën b e z e t , i n h e t g e b i e d waar op h o u t d u i v e n wordt g e j a a g d ; nu hebben de v e r d e d i g e r s van d i t d o o r t r e k g e b i e d , u n i e k i n Europa , b e s l o t e n door t e gaan met hun a c t i e e n d a a r t o e e e n a p p è l g e l a n c e e r d om ook i n 1985 Orgambideska t e beschermen. Om deze p a s s e n op vreedz4ame wijze t e behouden zijn f i n a n c i ë l e bijdragen onontbeer l i jk . Van 15 j u l i t o t 15 november 1985 wordt e e n kamp i n g e r i c h t om de v o g e l t r e k t e b e s t u d e r e n ( ~ . ~ a n g u ~ Le Gac, Orgambideska Col L i b r e , P e r t u i s P y r é n é e n s , F.-64450 L a s c l a v e r i e s ) .

U i t n r 85-4.

Het a a n p l a n t e n e n opnieuw u i t z e t t e n van inheemse w i l d e p lan - t e - e n d i e r s o o r t e n moet worden aangemoedigd a l s d i t b i jdraagt t o t h e t behoud van e e n s o o r t d i e op h e t p u n t staat u i t t e s t e r v e n , a l d u s e e n a a n b e v e l i n g van de deskundigen v a n h e t CDSN d i e van 1 9 t o t 22 maart j l . i n S t r a a t s b u r g hebben ve r - gaderd . Maar e e r s t moet worden nagegaan of e e n derge l i jke r e - i n t r o d u c t i e kans van s l a g e n h e e f t : a l l e e n dan moet t o e - stemming worden gegeven a l s de oorzaken d i e g e l e i d hebben t o t h e t u i t s t e r v e n van de s o o r t zijn opgeheven en , i n d i e n n o d i g , de b e t r o f f e n b i o t o p e n zijn g e r e s t a u r e e r d .

Een s t u d i e van de du inen l a n g s de Europese k u s t e n , d i e aan- s l u i t op e e n onderzoek van de z i l t e g r a s l a n d e n (1984) , i s door h e t CDSN goedgekeurd. E r i s e e n Aanbevel ing o p g e s t e l d over deze b e i d e b i o t o p e n d i e samen een e c o l o g i s c h e e e n h e i d vormen d i e opmerkelijke e l emen ten omvat van h e t Europese na tuur l i jke m i l i e u . I n de Aanbevel ing wordt e r o p aangedrongen daadwerkelijk bij t e d ragen t o t h e t behoud e n de bescherming van deze g e b i e d e n door ze nauwkeurig t e i n v e n t a r i s e r e n e n i n d i e n van voldoende omvang, z e met de meest g e s c h i k t e midde- l e n onder bescherming t e s t e l l e n .

Aan de vo lgende g e b i e d e n i s h e t Europese Dip1,oma v e r l e e n d :

- h e t N a t u u r r e s e r v a a t , v a n S a s s o F r a t i n o i n I t a l i e ( c a t e g o r i e A ) ; - kst N a t u u r r e s e r v a a t v a n S c a n d o l a op Corsi .ca ( c a t e g o r i e A ) ; - h e t r ia . t ionale p a r k van de Doña-na i n S p a n j e ( c a t e g o r i e A ) ; - h e t panorama van F a i r I s l e i n Engeland ( c a t e g o r i e C) ;

Het Europese Diploma is v e r l e n g d voor h e t n a t i o n a l e p a r k van h e t ravi jn van Samar ia op K r e t a e n v o o r h e t NATUURRESERVAAT DE BOSCHPLAAT I N NEDERLAND. De b e h e e r d e r s van deze b e i d e ge- b i e d e n moeten evenwel b e p a a l d e a a n b e v e l i n g e n opvolgen. He t CDSN h e e f t de k .andida tuur van K i l l a r n e y o p g e s c h o r t t o t a a n b e p a a l d e voorwaarden i s v o l d a a n , z o a l s h e t t e r u g b r e n g e n van de p o p u l a t i e v a n de s i k a - h e r t en , h e t ve rvangen van u i theemse s o o r t e n z o a l s de Rhododendron pont icum en van de d.ennenaan- p l a n t door e e n na tuur l i jke v e g e t a t i e .

U i t n r 85-7. DUI!i1SE BONDSREPUBLOEK: MEER NATUUR I N DORPEN EN STEDEN

I n D u i t s l a n d v o e r t de Bund fGr Umwelt und N a t u r s c h u t z (Bund) a c t i e om de n a t u u r t e r u g t e b r e n g e n n a a r de s t e d e n e n dorpen. De campagne h e e f t t e n d o e l om de t e r u g k e e r van t a l r i j k e p lan- t e - e n d i e r s o o r t e n a a n t e moedigen door t e l a t e n z i e n w a t e r d a a r t o e gedaan kan worden i n h u i z e n , t u i n e n e n op ge- m e e n t e t e r r e i n e n (Bund, L e r c h e n s t r a s s e 2 2 , D 2300 K i e l ) .

Het volgende nummer i s i n h e t t e k e n van

N a d i t a a n v a c a n t i e h e r i n n e r i n g e n gewijde nummer van Na tuurk lanken hoopt de r e d a c t i e i n j a n u a r i 1986 u i t t e komen met een k r a n t d i e i n h e t t e k e n z a l s t a a n van de v e r s c h i l l e n d e onderzoeken en onderzoek jes d i e i n 1985 g e s t a r t zijn.

Met h e t Bijzondere Soor-ten P r o j e c t voor b roedvoge l s , de i n v e n t a r i s a t i e van h e t g e b i e d van de S m a l l e r t s e Beek, h e t d a g v l i n d e r onderzoek e n de e e r s t e zomervogel waarnemingen, zijn een a a n t a l l e d e n b e z i g geweest . Soms deed men a a n meerdere p r o j e c t e n mee, i e t s wat voor iemand d i e z i c h v o o r t d u r e n d b e t r o k k e n v o e l t bij h e t natuur-wel-en-wee i n onze s t r e e k , n i e t zo vreemd is.

Het i s e c h t e r b e s t mogelijk, d a t e r i n onze a f d e l i n g ook l e d e n zijn, d i e a l l é é n met i e t s b e z i g zijn. Ook d i e hebben door middel van Natuurklanken de g e l e g e n h e i d van hun be- v i n d i n g e n t e v e r t e l l e n . Ook h e e f t iemand mogelijk t i jdens é é n van de onderzoekings- t o c h t e n voor een b e p a a l d o n d e r d e e l , op a n d e r g e b i e d a a r d i g e d ingen o n t d e k t . Ook d a t h o o r t i n d i t nummer t h u i s . U z i e t , kansen genoeg om t e p u b l i c e r e n !

Do i t now! De Redac t i e .

E KLUUT een goede W.M.

I n de s e r i e Wetenschappelijke Mededelingen van de KNNV i s verschenen n r 1 6 9 , met 80 b ladzuden g e h e e l gewijd a a n de k l u u t . Voor wie deze mooie v o g e l ken,+ , een boek v o l n a d e r e i n f o r m a t i e ; voor wie de k l u u t nog n o o i t g e z i e n h e e f t , een a a n s p o r i n g om d a t verzuim goed t e maken. I n de F l e v o p o l d e r broeden ze bij massa's, met name i n de Oos tvaa r d e r s p l a s s e n . De W.M. i s t e l e e n i n onze b i b l i o t h e e k . te l .05780-12083, Bongerdp le in 1, Epe.

GUNT Li DE REDQGT\E E N IN I iET BY29EuOEP

AGNES HER\JEYER, DIE DIT HELE 5lAD TY PT,OQI<

PRETT\G€ FEESTDAGEN? LEVERT U W COPY DAN TYD1G IN,DU5 : VOQR 2 0 heCeMBET? !

Van e n k e l e l e d e n k r e e g i k de v l i n d e r l g s t a l weer t e r u g . Op 20 o c t o b e r , d e dag d a t i k d i t s c h r i j f , f l a d d e r d e e r nog e e n a t a l a n t a om de b l o e i e n d e kl imop t e g e n ons h u i s . E r zijn dus nog s t e e d s d a g v l i n d e r s t e z i e n .

Maar t o c h w i l i k U v r a g e n v o o r 1 december a.s. U w lust i n t e s t u r e n . Mocht U maar we in ig hebben g e z i e n , w i l t U Uw waarnemingen dan t o c h o p s t u r e n ?

Zijn e r onder de l e z e r s nog mensen d i e géén lijst hadden, maar wel i e t s t e melden hebben , w i l l e n d i e d a t ook opgeven? Graag met v i n d p l a a t s , e v e n t u e e l p l a n t of bloem waarop h e t d i e r z a t , of h e t v l i n d e r , r u p s of pop was en ongeveer de datum?

Het i s de b e d o e l i n g i n é é n v a n de komende Na tuurk lanken v e r s l a g t e doen, We gaan h e t vo lgende jaar gewoon weer door , hopende op e e n mooie zomer!

Om t e wet en t e komen of e r i n onze a f d e l i n g b e l a n g s t e l l i n g i s voor e e n i n s e c t e n w e r k g r o e p , j e , zou i k g r a a g van U h o r e n of U e v e n t u e e l mee zou w i l l e n doen.

I e d e r kan n a a r zijn a a r d en/of b e l a n g s t e l l i n g e e n b e p a a l d o n d e r d e e l b e s t u d e r e n . Het d o e l i s om t o t e e n u i t w i s s e l i n g van waarnemingen t e komen e n e l k a a r t e h e l p e n met d e t e r - m i n a t i e s , l i t e r a t u u r e.d.

Of e r e e n b e p a a l d g e b i e d j e g e ? n v e n t a r i s e e r d g a a t worden, i s p a s e e n tweede d o e l s t e l l i n g . ,

I n de b i b l i o t h e e k van de KNNV' zijn a l v e e l d e t e r m i n a t i e - werken aanwezig. BUv. o v e r : s p r i n k h a n e n , z w e e f v l i e g e n , w a t e r d i e r e n , en z e e r g e s p e c i a l i s e e r d e W . M . ' s ove r v l i e g e n , wespen e t c . Over d a g v l i n d e r s e n n a c h t v l i n d e r s kan i n mijn persoonl i jke b i b l i o t h e e k h e t e e n en a n d e r n a g e s l a g e n worden.

Hoor i k w a t van j u l l i e ? ?

E l s ~ooprnans -~rommé

PROJECT 1985 Eind o c t o b e r kwamen d i v e r s e medewerkers a a n h e t P r o j e c t l 9 8 5 bijeen. U weet we l , de i n v e n t a r i s a t i e van o

e e n g e b i e d i n - e n om de S m a l l e r t s e Beek bij Schaveren (Emst) . Er werd v e e l o v e r e n weer g e p r a a t o ,a . ove r deelname a a n , en duur en r e s u l t a t e n van h e t onderzoek. Er werden enkel e p r i n c i p e - b e s l u i t e n genomen .i;. a.v. de ve rwerk ing van de gegevens. I n h e t komende nummer h o o p t men U i e t s meer t e kunnen v e r t e l l e n .

R e d a c t i e .

Hieronder t r e f t U een bloemlezing u i t de toegezonden waarnemingen aan. Ook de n i e t g e p l a a t s t e meldingen zijn a l l e genoteerd . P robee r t U Uw waarnemingen op tUd en zo v o l l e d i g mogelijk door t e geven? D u s met datum e n p l a a t s , l i e f s t op de manier waarop ze gepub l i cee rd worden. D i t verhoogt h e t gemak ze t e verwerken. De waarnemingen zijn v o o r , verantwoording van de waarnemer.

F.B. Lijst van a f k o r t i n g e n : GS= Gerhard Stegeman, WB= W. van den Bergh, EW= Mevr. E.A.Ebens-Witkamp, HB= Han Bosch, FB= Frans Bosch, EKG= E l s Koopmans-Grommé, PP= P e t e r Pfa f f , AHS= Agnès Herweijer-Smit, RK= Rowan Kos te r .

Appelvink

2-3/10 Baardmannet j$? 26/ 9

zomer

20/10

Bonte k r a a i 23/10 Bonte v l i egen - mei vanger Boomvalk l/ 7 Bosu i l

Braamsluiper 4/ 8

dood t e g e n raam Bongerdpl.4 Epe EKG 2 ex. i n l i j s t e r b e s , t u i n Bongerd- p l e i n 1, Epe EKG dood ex. Dellenweg, Epe H r Roet e r t 6 ex. Oos tvaardersp lassen WB

s l e c h t s één ex. L a g e s t r a a t Wapenveld. EW 3 ex. Burgerenk, Epe FB S ex. t e n zuiden van 0 l s t . I j s s e l AHS b roed t i n n e s t k a s t Parkweg EW

1 ex. Renderklippen WB p a a r t j e roopend,Vosbergen,Heerde WE3 roepend i n bos op de hoek, van Dellenweg en Hoge Weerd, Epe HB v e r j a ag t spo tvoge l van garagepad. EW 2 juv. ex. Heerders t ra .nd WEI 5 ex. Ree rde r s t r and WE3

4 ex. zwevend boven schietkamp Zuidwea MB 9 nagenoeg g e h e e l w i t ex. boven KoLthoorn c i rkclend.Heerde WB 1 ex . sch roe f t z ich op de thermiek omhoog boven Epe. A l s e r nog s9echt;s een s t i p j e t e z i e n i s , gaat h e t d i e r over i n een glij- v l u c h t en zweeft i n ZW-richting weg. HB

Dwergstern 13/ 9 5 ex. Lauwersmeer WB

Gans 5/10 v luch t en ganzen t rekken over Epe PP i n Z . - r i ch t ing (ook t r e k gemeld 13/10 en 19/10, HB en EKG).

, Geelgors 14/ 9 P e t r e a bij Ennerveld . EW

Gekr . roods taar t 11/ 6 Broedt i n n e s t k a s t . Parkweg. EW

Glanskopmees 11/ 9 1 ex. bij Heerders t rand. WB

Groene spech t 26/10 klemt z i c h ongeveer 2 minuten HB v a s t aan de dakrand v. d.PWA- s p o r t h a l , z i t daarna nog een poos op h e t dak rond t e kijken. Epe.

Grote l i j s t e r s ep t /oc t . s t e e d s ong. 14 ex. i n onze EW buur t . L a g e s t r a a t Wapenveld

21/ 9 17 ex. Tongerense heide. FB

Gro te t r a p 18/10 p a a r t j e , g e z i e n vanu i t de t r e i n G.Keyzer t u s s e n Kapel le /Schol levaar en Woerden (ZH).

Havik 7 / 6 p l u k p l a a t s i n Douglasspar. EW l?/ 8 1 ex.gezien v a n u i t tui.n.De Pagen- WB

berg Heerde-Vliegend NW Havik of sperwer 23/ S P l u k p l a a t s v. e - h a v i k of sperwer PP

met een verzamel ing van maar l i e f s t 9 du iveschede ls .

Havik 7/ 9 1 ex-v l i egend N O schietkamp WB Zuidweg.

Keep 21/ 9 4 ex. nabij k i o s k Heerde(E1burger- weg) m

8/10 versche idene ex.Tongeren samen EKG met vinken.

Klapeks te r 20/10 Tongerense Heide. FB

Koperwiek 18/10 versche idene ex. Tongeren. EKG

Kramsvogels 29/10 zeker 100 ex. t e r hoogte van EKG G o r t e l op een maisakker.

Krombekstr.loper 26/ 9 2 ex. t u s s e n bonte s t r a n d l o p e r s . WB Oostvaardersp lassen .

Lepe laar 13/ 9 ca. 30 ex, Lauwersmeer. WB

Li j s te rach t igen 30/10 a l volop i n co toneas t e r . Door de EKG droogte?

Oeverloper 1 - 6 ex. waarvan 1 ex. de h e l e WB zomer aanwezig. Heerders t rand.

Paap j e 21/ 9 1 ex. Tongerense Heide. FB

2/ 9 1 ex .v l iegend over Zwolse Bos, WB r i c h t i n g NO.

8/ 9 vangt en e e t i n s e c t e n i n de FB v l u c h t a l s een boomvalk. U i t e r - waarden bij Brurnmen.

Rosse G r u t t o 29/ 9 zeer v e e l i n wei land bij i n l a g e Schouwen.

Ringmussen 30/10 t r o e p j e , Rauwenhoffweg, Epe Rowan Koster

S l e c h t v a l k 13/ 9

Sperwer 12/ 8 23/ 9 30/ 9

S p o t v o g e l 30/ 7 S t e e n u i l S/ 7

T j i f t j a f 1/10

T u i n f l u i t e r 17/ 6

Wespendief 19/10

23/10 Wielewaal l/ 8 Wint e r k o n i n g Lt/ 8

ItJseend. 30/10

z w a r t e k r a a i ZO/ 7

Zwarte r u i t e r 26/ 9

Zwarte s p e c h t 161'8

PLANTLN Wilde c i c h o r e i L9/ 9

Akkerleeuwebek 25/ 9

F r a a i duizend- Lg/ 9 g u l d e n k r u i d

Gehoornde k laver-30/ 9

2 ex. Lauwersmeer ( 1 9 juv.+ l d ) .

L a g e s t r a a t , met p r o o i . Wapenveld. EW 1 ex. jagend i n dorpskern, Heerde. WB p l u k p l a a t s , Wilgenweg. Wapenveld. EW

vlakbij h u i s . Wapenveld. EW

4 ex. op p a a l t j e s , Wilgenweg./ H o g e s t r a a t . Wapenveld EW r e g e l m a t i g r o n d middernacht ge- FB hoord. Burgerenk Epe.

2 ex. nog d ruk i n de weer. I ede - EW r e dag bij h u i s . Ook v e e l i n h e t Zwolse b o s t e horen .

vak 14 Zwolse bos. EW

p l u i s t wespennest u i t i n de L.Kop t u i n . Wageningen. r i c h t i n g Z. Hoge Weerd, Epe. HB

P S Fortmond. WE3 'baadt i n de g o o t . Xele zomer EW geweest .

H e e r d e r s t r a n d WB

enorm g r o t e g r o e p (honderden) WB op schie tkamp. Woldberg,

2 ex. O o s t v a a r d e r s p l a s s e n , i n WB w i n t e r k l e e d .

2 ex. op één s t r o n k , P e t r e a . EW

s p o n t a a n opgekomen, Oost Ravenweg RQwan K o s t e r

oude k u i l v o e r b u l t Kopermol en EKG Zuuk(3e jaar d a t i k h e t d a a r vond, s t o n d e r nu massaal, g r o t e p lan - t e n ) . berm Woesterweg Epe. FB

Ri~dd inghu izen , F levo land . Mevr .Lodder

Onkruid i n t u i n , Epe. Mevr .Lodder

T a k ' s b o s ,Heerde , bij t u n n e l t j e . EKG Ri j l e e m k u i l , kuluispunt Tongeren. EEIG

z e e r v e e l ex. op nieuw g e p l o e g d EKG s t u k l a n g s pad nabij v.Manenspad.

mees te a r e n op vreemde wijze ve r - EKG g r o e i d , v e e l a l dubbe le a r e n op 1 s t e n g e l e n z e e r k o r t . (l-andbouw- v e r g i f t ? ) Zijbeek j e Land van J o n k e r Epe.

R o o f v l i e g Z ] - / 9 A s i l u - s c r a b r o n i f o r m i s . Zeer gro- EKG t e v l - i e g , zwar t . met g e l e band a a n beg in a c h t e r l g f . Op v l e u g e l s donkere d r i e h o e k j e s ,

30/ 9 Reide P o l l e n s e Veenweg. EKG

PADDESTOE-LLN C a n t h a r e l 20/ 8 E p e r h o l t Epe, e n k e l e ex. EKG

2/10 T a k ' s Bos, Heerde. EKG

Eikliaas 29/ 9 op zomereik. P r .Berhardlaan,Vaas- H.Menke s e n , t i jdens exc. I V N .

18/10 L a a n t j e bij oude h u i s Tongeren. EKG 21/10 op Amerikaanse eik,Molenweg EKG

Tongeren.

G r o t e sponszwam O onder Dougl-assparren. Zwolse bos. EW

Xeideknotszwam 6/10 Zandgat bij l e e m k u i l , Tongeren, A.Sieders

P loo ivoe t s tu i fzwam 10/10 Zwolse b o s , onder e iken. EW

Rode spukerzwam 6/10 tezamen met k o e i e b o l e e t ( a l t i j d A.Sieders samen) .Zandgatbij Leemkuil Tongeren.

Smakelijke r u s s u l a aug. t i e n t a l l e n i n beukenbos. Zwolse EW bos.

Tonder z,wam 18/10 op b e r k ! I..eemkui.l Tongeren. EKG

Wit t e bundel- ZO/]-0 onder heg Niersenseweg, Nie r sen . H. Menke ridderzwam Tijdens exc. KNNV re i in ie Nunspeet.

Zvlr2rt wordende 25/ 9 v e e l l a n g s weg Zwolse bos. EW s tu i fzwam

ZOOGDIEREN Viaduct Oenerweg-RW 50 ( l s mor- gei7.s) . a f g e l o p e n s e i z o e n i n de omgeving a l 3 v e r k e e r s s l a c h t o f f e r s . 1 ex. Wiesse l , l ex. Tongerenseweg en 1 ex, Oranjeweg. Het l a a t s t e ex. g i n g n a a r h e t R I N . Onderzoek van de maaginhoud l e v e r d e h e t volgende op: 98% regenwormen, 2% emelten.

zwart ex. J a c h t l u s t w e g , Epe. 2 ex, a c h t e r v o l g e n e l k a a r i n gro- ve dennen i n b o s op de hoek van de Dellenweg en Hoge Weerd.

M. Schot

HB

Adder

Hazelworm

Kle ine w a t e r s a - lamander

Levendbarende haged i s

Ringslang

Zandhagedis

a c h t e r h e t r u s t g e b i e d van Tongeren.PP.

ca. 20 cm lang. Le Cheva l ie r laan . FT3 ca. 15 cm lang. Tongerense he ide FB doodgereden, Gortelseweg-Niersen- G S seweg (Vierhouten) . Van Manenspad. PB

30 ex. i n k e l d e r van een dijkhuis. HB Werverdijk, Wapenveld.

5 e . ~ . Paalveen. PP

1 juv. + l a d u l t . Woesterberg. EKG

22/10 1 ex. hoek ~ o l d b e r g w e g / ~ o e r e l s e - m v r . Vonk weg Epe,

e i n d oc tobe r , 1 ex. P a r k e e r p l a a t s Leem-via krant k u l e Hattem,

i k bezoek u i t den Haag. Mijn v r i e n d i n woont midden i n de s t a d en z i e t -zegt ze- daar a l l e e n meeuwen en a f en t o e w a t spreeuwen. Ofschoon h e t e igen lqk "nog n i e t mag1! heb i k w a t zonnep i t t en en wat un ive r see lvoe r en een s t u k j e k l e i n gesneden rozijnen- brood op mijn v o e r t a f e l g e l e g d , R e s u l t a a t b innen een h a l f uur : koolmees, zwar te mees,matkopmees, pimpelmees, ku i fmees( ! ) winterkoning, groenlingen,.goudhaantje, boomklever, rood- b o r s t j e . Het was een ware invasie i n e e n s en weereen g r o t e vreugde om naa r t e kijken. A.Herweijer-Smit

De avond daalt langzaam en loom. Over de velden leggen De witte wieven hun sluiers En de steenuil laat Z U n opgewonden roep weerklinken, Laag aan d e hemel verschunt De rode maan. . . De nacht zal koud worden,

I',A.kBENS, WITVAMP

DIE. - KNNV 1985 5.pdfSprengenkampweg 4,8171 RL Vaassen. 05788-1919 P.Pfaff, Dorperveldweg 6, 8162...

Documents

Transcript of DIE. - KNNV 1985 5.pdfSprengenkampweg 4,8171 RL Vaassen. 05788-1919 P.Pfaff, Dorperveldweg 6, 8162...