Didactiek van het vreemdetalenonderwijs - coutinho.nl · 11 Gespreks- en spreekvaardigheid 33...
Transcript of Didactiek van het vreemdetalenonderwijs - coutinho.nl · 11 Gespreks- en spreekvaardigheid 33...
Didactiek van het vreemdetalenonderwijs
Voorbeelden van oefeningen Duits
Erik Kwakernaak
c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
bussum 2009
c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Deze voorbeelden van oefeningen – Duits horen bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs van
Erik Kwakernaak
© 2009 Uitgeverij Coutinho b.v.
Alle rechten voorbehouden.
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitga-
ve worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt,
in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op
enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond
van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te vol-
doen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het over-
nemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken
(artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Repro-
ductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
Uitgeverij Coutinho
Postbus 333
1400 AH Bussum
www.coutinho.nl
Noot van de uitgever
Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instan-
ties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de
uitgever.
ISBN 978 90 469 0137 3
NUR 842/846
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 3/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits
In dit document staan voorbeelden uit leergangen van oefeningstypes zoals genoemd in Didactiek van het vreemdetalenonderwijs. Er is een beperkte keuze gemaakt voor een aantal illustratieve voorbeelden uit een beperkt aantal leergangen. Korte commentaren, die aansluiten bij de beschrijvingen in Didactiek van het vreemdetalenonderwijs, zijn toegevoegd.
In de inhoudsopgave hieronder staan de hoofdstukken en paragrafen waarbij voorbeelden uit leergangen worden gegeven. Doe het volgende om sneller bij de voorbeelden te komen: Zoek in de inhoudsopgave de paragraaf waarbij je voorbeelden wilt zien. Klik op de paragraaf.Je komt dan op de betreffende pagina terecht.
Inhoud
8 Leesvaardigheid 5
8.3.3 Weergeven, 2 Open opgaventypes: inhoudsvragen beantwoorden, gatenzinnen aanvullen (zie boek p. 153) 58.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 4 Goede samenvatting kiezen (zie boek p. 157) 78.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 7 Gehusselde samenvatting in goede volgorde zetten (zie boek p. 157) 8.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 2 Verbanden tussen tekstdelen leggen (zie boek p. 159) 118.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 5 Kopjes verzinnen (zie boek p. 160) 138.3.5 Interpreteren (zie boek p. 162) 15
9 Luistervaardigheid 17
9.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 1 Inhoudsvragen beantwoorden, gatenzinnen aanvullen (zie boek p. 180) 179.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 3 Samenvatting met fouten corrigeren (zie boek p. 180) 189.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 7 Gehusselde samenvatting in goede volgorde zetten (zie boek p. 181) 219.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 3 ‘Kopjes’ toewijzen (zie boek p. 181) 229.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 6 Gaten vullen (‘pieptoets’) (zie boek p.182) 239.3.4 Samenvatten, c Samenvatten (zie boek p. 182) 24
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 4/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
10 Schrijfvaardigheid 26
10.3.5 Schrijfopdrachten, 1 Open schrijfopdrachten (zie boek p. 207) 2610.3.5 Schrijfopdrachten, 2 Geleide schrijfopdrachten (zie boek p. 207) 30
11 Gespreks- en spreekvaardigheid 33
11.3.1 Fasemodellen (zie boek p. 228) 3311.3.3 Deelvaardigheidsoefeningen, 3 Grammaticaoefeningen (zie boek p. 234) 3511.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 1 Open spreekopdrachten, Discussie (zie boek p. 237) 3611.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 1 Open spreekopdrachten, Presentatie (zie boek p. 238) 3911.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 2 Geleide spreekopdrachten (zie boek p. 237) 44
12 Uitspraak en spelling 46
12.4.6 Spellingbewustmakingsoefeningen (zie boek p. 274) 4612.4.7 Spellingoefeningen en schrijfoefeningen (zie boek p. 274) 48
13 Woordenschat 51
13.4.2 Woordraadoefeningen en contexthints (zie boek p. 306) 5113.4.7 Opzoekoefeningen, Receptieve en productieve opzoekoefeningen (zie boek p. 319) 53
14 Grammatica 56
14.4.2 Analyseoefeningen (inductieoefeningen) (zie boek p. 356) 5614.4.3 Vormgerichte oefeningen (zie boek p. 359) 5814.4.4 Inhoudgerichte oefeningen (zie boek p. 366) 5814.4.5 Opzoekoefeningen (zie boek p. 367) 61
15 Kennis van land en volk 63
15.3.1 Zoeken (zie boek p. 384) 6315.3.3 Verwerken, toepassen (zie boek p. 386) 63
16 Literatuur 66
16.3 Leeractiviteiten (zie boek p. 402) 66
Verantwoording 69
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 5/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8 Leesvaardigheid
8.3.3 Weergeven, 2 Open opgaventypes: inhoudsvragen beantwoorden, gatenzinnen aanvullen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 100
I Lesen, Europa-Park
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 112-113
I Lesen, 27 Europa-Park
Na de voorbereidingsfase (Arbeitsbuch 27a) worden in 27b typische zoekvragen gesteld. De antwoorden daarop kunnen uit de tekst (een typische ‘gebruikstekst’) worden overgeschreven. De zoekvragen zijn grotendeels gesteld vanuit fictieve situaties waarin een informatiebehoefte gecreëerd wordt. In 27c wordt tenslotte aan woordenschat gewerkt.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 6/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 7/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 4 Goede samenvatting kiezen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 64
I Lesen, Was uns das Essen wirklich kostet
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 20-21
I Lesen, 27 Essen in unserer Welt
Na de juiste beantwoording van de vijf tweekeuzevragen ontstaat een samenvatting van de tekst.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 8/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 7 Gehusselde samenvatting in goede volgorde zetten
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 38-39
14 Auf verschiedenen Planeten?
Frauen und Männer im Vergleich
Onder 1 worden vijf korte deelsamenvattingen gegeven, die in de juiste volgorde gezet moe-ten worden. Vraag 2 maakt de leerlingen attent op een globale tweedeling in de opbouw van de tekst. Vraag 3 gaat meer gedetailleerd in op één onderdeel van de tekst. Nadat de leerling onder 4 positie gekozen heeft, wordt nog op een aantal woorden gefocust. De concentrische benadering van de tekst (van globaal naar detail) is goed te herkennen.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 9/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 10/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 11/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 2 Verbanden tussen tekstdelen leggen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 52
I Lesen, Giselas und Marcos erste Reitstunde
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 109-110
I Lesen, 27 Reiterhof
De kniptekst in het Arbeitsbuch oefening 27b wordt voorbereid door de leerlingen naar de plaatjes in het Textbuch te laten kijken. Hoewel de tekst verhalend van karakter is en daardoor een redelijk doorzichtige opbouw heeft, vonden de auteurs kennelijk toch dat de leerlingen dat voorbereidende steuntje nodig hebben.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 12/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 13/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 5 Kopjes verzinnen
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 10-11
11 Krimis gestern und heute
Mord und Totschlag
De vragen 1 en 2 maken de leerling attent op de globale opbouw van de tekst. De globale tweedeling wordt weggegeven, maar de leerling moet zelf kort benoemen (abstraheren) wat de inhoudelijke kernen zijn van de twee delen. De vragen 3 en 4 geven in feite nog eens in meer-keuzevorm de kernen van de eerste en de tweede helft weer, kennelijk als controle op – of (met terugwerkende kracht) ondersteuning bij – de vragen 1 en 2.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 14/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 15/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
8.3.5 Interpreteren
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 40-41
Wer kümmert sich um die Kinder?
15 Kind oder Karriere?
De vragen 5 en 7 zijn typische interpretatievragen.Didactisch commentaar bij vraag 6: Dit is in naam een samenvattingsopdracht (‘Fasse diese Teile jeweils zusammen’), maar in feite kan de leerling, gezien de kortheid van het tekstgedeel-te dat ‘samengevat’ moet worden, nauwelijks iets anders doen dan parafraseren – weergeven dus. Het gaat de auteurs kennelijk om de logische opbouw, die duidelijker wordt door de gege-ven signaalwoorden (‘Aber’, ‘Grund dafür’, ‘Dem steht gegenüber’, ‘weil’). Ze hadden wellicht ook een oefening kunnen ontwerpen waarin de leerlingen die signaalwoorden zelf bedenken, dus zelf de tekstpassage duidelijker structureren.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 16/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 17/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
9 Luistervaardigheid
9.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 1 Inhoudsvragen beantwoorden, gatenzinnen aanvullen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 105-106
22 Wie sagt man das auf Deutsch?
Bij 22a staan open inhoudsvragen. Omdat de leerlingen eerst de vragen moeten lezen, zullen ze vooral zoekend gaan luisteren. Onder b worden ze nogmaals zoekend aan het luisteren ge-zet, nu op zins- en woordniveau. Dat is niet de meest gebruikelijke manier van luisteren, maar attendeert de leerlingen op de aangegeven woorden en uitdrukkingen. Structurerend luisteren wordt in dit soort oefeningen niet getraind.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 18/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
9.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 3 Samenvatting met fouten corrigeren
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 109-110
23 Suche die Fehler!
Oefening 23a en b zijn een leesoefening ter voorbereiding van de luisteroefening: de leerlin-gen worden met de tekstsoort (informatieve radio-uitzending) en het onderwerp bekendge-maakt. De begripscontrole onder c is zo opgezet dat de leerlingen gedwongen worden naar de hele tekst te luisteren – ze moeten weliswaar naar fouten in de tekeningen zoeken, maar ze moeten toch de complete informatie van de tekst verwerken om die opdracht te kunnen doen. De tekeningen zijn samenvattingen in non-verbale vorm.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 19/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 20/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 21/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
9.3.4 Samenvatten, a Een gemanipuleerde samenvatting reconstrueren, 7 Gehusselde samenvatting in goede volgorde zetten
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 26
G Hören Mord auf der Geburtstagsparty!
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 50
21 Mordrätsel
Bij 21a fungeert de strip in het Textbuch als voorbereiding en oriëntatie op de luistertekst. Bij b fungeren de tekeningen als non-verbale samenvattingen. Bij c dwingen de vragen de leerlin-gen om de hele informatie van de luistertekst te verwerken.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 22/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
9.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 3 ‘Kopjes’ toewijzen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 50
G Hören Sportschlagzeilen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 108
24 Sportschlagzeilen
Opdracht 24a dwingt de leerlin-gen tot een (eenvoudige) vorm van structureren. Door opdracht b wordt zoekend luisteren geoefend.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 23/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 4. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 16
D Alkohol von allen Seiten
Hier fungeren de vragen van de interviewer als een soort ‘kopjes’, die aan de verschillende fragmenten van de luistertekst moeten worden toegewezen.
9.3.4 Samenvatten, b Structureeroefeningen, 6 Gaten vullen (‘pieptoets’)
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 3. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 32
3 Das Prinzip Aldi
In de opdrachten 1a en b wordt de leerling gevraagd gegevens uit de tekst af te leiden die in het algemeen bekend zijn voordat de tekst beluisterd wordt. 1c en d zijn globale vragen naar de hoofdpunten van de tekst. Daardoor is de leerling goed voorbereid om de eigenlijke piep-toets (opdracht 2) te gaan doen, die meer gedetailleerd luisteren vereist.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 24/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
9.3.4 Samenvatten, c Samenvatten
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 15
D Andere Länder, andere Sitten, 15 Beobachtungen: typisch deutsch?
In opdracht 1 moeten de leerlingen titels (‘kopjes’) toewijzen aan de verschillende teksten. In opdracht 2 worden ze in de richting van het hoofdthema gestuurd (de verschillen tussen de landen van herkomst van de sprekers en Duitsland); vervolgens moeten ze samenvattende no-tities maken. Als het goed is hebben ze daar voldoende training in gehad en krijgen ze ook nu feedback op hun notities van de docent.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 25/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 26/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
10 Schrijfvaardigheid
10.3.5 Schrijfopdrachten, 1 Open schrijfopdrachten
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 49
26 Einen Text schreiben
Deze schrijfopdracht is typisch bedacht als schrijfvaardigheidsaanhangsel aan een hoofdstuk en niet als onderdeel in een schrijfvaardigheidsleerlijn. De tekstsoort en de opbouw worden in het midden gelaten; de aanwijzing dat er ‘informative Elemente’ en ‘deine Meinung’ in moeten staan, is wel heel algemeen. Het zal moeilijk worden om de leerling zinnige feedback te geven over tekstsoort, inhoud, publiekgerichtheid en opbouw van zijn ‘Text’. Op deze punten zal vrij-wel alles geaccepteerd moeten worden, aangezien er vrijwel niets gedaan is om de leerling een richting te geven en er dus nauwelijks criteria zijn. Het zal dus wel moeten blijven bij feed-back (en beoordeling) op spelling-, grammatica- en woordfouten.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 27/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 3. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 45-46, 48
18 Mehr versprochen als geboten, Hotelbewertungen
20 Das Hotel nebenan
De tekst Hotelbewertungen wordt eerst in oefening 18 opdracht 1 als leestekst behandeld, in de opdrachten 1 en 2 wordt de stap naar schrijfvaardigheid gemaakt. Opdracht 2 is in prin-cipe een stijlanalyseoefening (vgl. paragraaf 10.3.2 Analyseoefeningen, 1 Woordgebruik- en stijlanalyseoefening), maar hij blijft erg globaal. Opdracht 3 is een stijloefening (vgl. paragraaf 10.3.3 Deelvaardigheidsoefeningen, 4 Stijloefeningen); daarbij kunnen de leerlingen intuïtief aan de slag met direct-agressieve stijlelementen, maar de bewuste analyse zal in de klas moe-ten gebeuren; de leergang geeft geen indicaties en geen hulp. De schrijfopdracht in oefening 20 is licht geleid door de gegeven punten: ‘Lage, Personal, Zimmer, Frühstück’, maar het is de vraag of het fantasie-element gunstig is voor het leereffect. Het kan alle kanten, dus ook de absurde kant, opgaan; sommige leerlingen vinden dat leuk en motiverend, maar veel andere zullen aandacht en tijd moeten besteden aan het verzinnen van details die je bij een werkelijk hotelverblijf niet hoeft te bedenken. Die aandacht en tijd worden niet aan Duitse taalvaardig-heid besteed. Dat er taalkundige aandachtspunten gegeven worden is op zich prima, maar ze zijn erg algemeen en lijken wat betreft de Steigerungsstufen niet erg zinvol; ook in de gegeven ‘Hotelbewertungen’ komen ze weinig voor.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 28/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 29/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 30/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
10.3.5 Schrijfopdrachten, 2 Geleide schrijfopdrachten
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 98
10 Mein Hobbywochenende
In 10a wordt de schrijfopdracht voorbereid. Opdracht 4, waarnaar onder b verwezen wordt, is een luisteroefening waarin een Duits meisje haar weekend beschrijft. In c wordt onderlinge feedback door de leerlingen georganiseerd.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 31/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 14
14 Deutsch lernen
Jammer dat er voor deze schrijfopdracht geen relevantere en mogelijk meer motiverende tekst-soort gezocht is. Een ‘Aufsatz’ zonder lezerspubliek zal de leerling buiten school nooit meer hoeven schrijven. Goed dat er flink wat structuur gegeven wordt, alleen is de vraag of de leer-lingen de hele opbouw cadeau hadden moeten krijgen. De inhoudspunten hadden bijvoorbeeld in een door elkaar gehusselde volgorde gegeven kunnen worden met de opdracht: zet ze zelf in een logische volgorde.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 32/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 4. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 34
12 Eine E-Mail
Een gesimuleerde opdracht uit de schoolwereld. Hopelijk schrijven leerlingen hun e-mails aan de leraar Duits ook in werkelijkheid in het Duits. De taalkundige instructie ‘Verwende wenig-stens drei Mal ein Reflexivpronomen oder Gegenseitigkeit’ (?) stelt de leerlingen voor een on-natuurlijke taak, vergelijkbaar met de situatie waarin de Duitse buurman op de camping zegt: ‘Na, ich unterhalte mich gerne mit Ihnen über das Wetter, aber nur wenn Sie mindestens drei Mal ein Reflexivpronomen verwenden.’
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 33/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
11 Gespreks- en spreekvaardigheid
11.3.1 Fasemodellen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 18
Redemittel
De Redemittel zijn in feite voorbeelddialogen of brokstukken daarvan, die reproduceerd en gevarieerd moeten worden. Het is de bedoeling dat de leerlingen zelf de gecursiveerde zins-elementen vervangen door andere, naar eigen keuze. Deze methodiek wordt in Neue Kontakte door de hele leergang, tot en met de bovenbouw havo/vwo, volgehouden.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 34/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 13-14
13 Redemittel
In de bovenbouw hebben de Redemittel net als in de onderbouw de vorm van een voorbeeld-dialoog. Een gevarieerde versie daarvan wordt vervolgens als geleide spreekopdracht (in trefwoorden of telegramstijl in het Nederlands) gegeven; wel worden de leerlingen nu geacht ‘etwas mehr zu sagen als vorgegeben’.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 35/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
11.3.3 Deelvaardigheidsoefeningen, 3 Grammaticaoefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 46-47
14 Partnerarbeit
Een sterk gestuurde mondelinge, dialogische grammaticaoefening.
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 84
33 Gespräch
Een sterk gestuurde mondelinge, dialogische grammaticaoefening om de hij/hem-vervangings-proef in te oefenen. Overigens zullen de leerlingen op deze vervangingsproef nog heel lang heel vaak gewezen moeten worden, omdat de markering van de lijdendvoorwerpvorm van zelfstandignaamwoordgroepen in de natuurlijke verwervingsvolgorde van Nederlandstaligen pas heel laat komt.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 36/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
11.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 1 Open spreekopdrachten, Discussie
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 34-35
9 Redemittel
10 Pro und Contra
11 Eine Diskussion
Oefening 9 Redemittel en de notities in 10 Pro und Contra bereiden voor op de eigenlijke dis-cussie in 11 Eine Diskussion, die in feite geen echte discussie is: iedereen geeft zijn of haar vooraf genoteerde mening; een dialoog is niet voorzien.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 37/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 38/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 43
18 Redemittel
19 Pro und Contra
Na de voorbeelddialoog in 18 Redemittel vindt de discussie in 19 Pro und Contra volgens op-dracht 4 en 5 zonder sturing plaats.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 39/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
11.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 1 Open spreekopdrachten, Presentatie
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 120-122
39 Unser Urlaubsort
De leerlingen krijgen een duidelijke structuur voor de opbouw en de inhoud van de presenta-tie. De aanwijzingen, en daardoor ook de beoordelingscriteria, voor de presentatie zelf blij-ven nogal onspecifiek: er moet beeldmateriaal gebruikt worden, de presentatie moet goed te verstaan zijn, er moet goed Duits gesproken worden en het moet een ‘echte’ presentatie zijn die uitnodigt om deze vakantiebestemming te bezoeken. Maar wat is ‘goed Duits’, en wat is een ‘echte’ presentatie? Weten de leerlingen hoe ze de presentatie ‘echt’ uitnodigend moeten maken?
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 40/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 41/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 42/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 43/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 3. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 28
Meine Tour durch Berlin
De kwaliteit van de presentatie moet door de medeleerlingen beoordeeld worden, maar die beoordeling zal waarschijnlijk erg globaal blijven, aangezien geen enkel criterium voor de kwaliteit van een presentatie gespecificeerd wordt. Denkbaar zijn criteria als ‘Haltung, Be-weglichkeit, ‘(Blick-)Kontakt mit dem Publikum’, ‘Tempo’, ‘Stimme’, ‘Diktion’, ‘Markierung der Gliederung’.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 44/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
11.3.5 Spreekopdrachten en feedback, 1 Geleide spreekopdrachten
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 3. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 37-38
10 Redemittel, Spielt folgendes Telefongespräch
Deze oefening is voorbereid door de behandeling van de in het gesprek genoemde internet-tekst van Audi met informatie over stages voor universiteitsstudenten. Het geleide rollenspel (afgedrukt als ‘klimrek’) laat ook de rollen van twee Duitse Audi-functionarissen door een leerling spelen. Denkbaar was geweest die rol weg te geven in het Duits om zo de situatie iets realistischer te krijgen. De inhoud van de dialoog is verregaand uitgeformuleerd en zal veel leerlingen aanzetten tot min of meer letterlijk vertalen. Er hadden openingen ter vrije invul-ling kunnen worden gegeven. Misschien had het gesprek als geheel iets realistischer gekund; zo had de Audi-functionaris bijvoorbeeld kunnen vragen naar leeftijd, schooltype en klas van de leerling, naar de beoogde vakantieperiode enzovoort, de leerling naar de aard van de vakantiebaantjes, het geëigende e-mailadres enzovoort.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 45/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 46/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
12 Uitspraak en spelling
12.4.6 Spellingbewustmakingsoefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 11-12
5 Aussprechen
6 Nachsprechen
7 Aufschreiben
Gezien de titels van de oefeningen zou je denken dat dit uitspraakoefeningen zijn, maar in feite gaat het alleen om bewustmaking van spellingverschillen tussen het Duits en het Neder-lands. De oefeningen 5 en 6 als geheel bereiden dan ook niet voor op het spreken, maar op het voorlezen en het schrijven. Dat blijkt duidelijk in 7. Daar wordt de uitspraak van Duits Hut gelijkgesteld met die van Nederlands hoed. Er wordt geen aandacht besteed aan het ver-schil tussen de korte Nederlandse en de lange Duitse klank in deze woorden. Dit bevordert een Nederlands-Duitse uitspraak van Hut alsof er Hutt stond.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 47/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 48/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
12.4.7 Spellingoefeningen en schrijfoefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 71
A Hören, B Aussprechen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 38-39
5 Aussprechen
6 Aufschreiben
7 Check-o-thek
Ook hier gaat het ondanks de titel van oefening 5 om spelling, voorlezen en schrijven. Het gaat er niet om, exact te luisteren naar Duitse klanken en die te imiteren om bij het spreken de juiste klanken te realiseren. De Check-o-thek bevat regels voor de spelling.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 49/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 50/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 51/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
13 Woordenschat
13.4.2 Woordraadoefeningen en contexthints
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 15
H Lesen Mein Haustier
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 22
26 Wörter erkennen
Een woordraadoefening op een elementair beginnersniveau. De leerlingen zullen de beteke-nissen van de Duitse woorden vooral afleiden uit de foto’s en uit de gelijkenis van de Duitse woorden met de Nederlandse equivalenten.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 52/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 53/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
13.4.7 Opzoekoefeningen, Receptieve en productieve opzoekoefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 53
J Wörterbuch
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 110-111
28 Wörterbuch, 29 Finde die Wörter
Een woordenboekopzoekoefening gericht op samengestelde woorden.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 54/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 55/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 56/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
14 Grammatica
14.4.2 Analyseoefeningen (inductieoefeningen)
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 84-85
29 Mehrzahl
30 Ergänze
Er wordt telkens een inductiebasis gegeven. Eventueel hadden de leerlingen de meervouds-vormen ook zelf in het woordenboek op kunnen zoeken. Op geleid-inductieve wijze leiden de leerlingen zelf de regel af uit de inductiebasis (de gegeven voorbeelden). Riskant is wel dat gedaan wordt alsof deze meervoudsregels altijd gelden. Dat kan tot teleurstellingen leiden.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 57/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 43
12 Ferngesehen - gechattet
Hier moeten de leerlin-gen aan de inductiebasis (12a) nog iets doen (bij de Duitse werkwoorden Nederlandse vertalin-gen zoeken), waardoor hun aandacht extra ge-richt wordt op de vol-tooide deelwoorden en de Duits-Nederlandse contrasten en overeen-komsten. In 12e en 12f worden de leerlingen verwezen naar en aan de gang gezet met het grammaticaoverzicht (Spick-o-thek).
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 58/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
14.4.3 Vormgerichte oefeningen
14.4.4 Inhoudgerichte oefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 44-46
13 Beende die Sätze
14 Interview
15 Redemittel
16 Auf Deutsch
17 Gestern habe ich …
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 73
E Redemittel
Dit is een voorbeeld van een samenhangende serie oefeningen die variëren van vormgericht en sterk gestuurd tot inhoudgericht en geleid en open. Zo’n serie zie je niet vaak, en dat komt natuurlijk doordat er niet veel grammaticale structuren zijn zoals verleden deelwoorden, waar-voor je makkelijk situaties en contexten vindt waarin ze vaak op natuurlijke wijze voorkomen. Voor die andere structuren blijft het dan vaak bij sterk gestuurde oefeningen en komt het op het toeval aan of de leerlingen ze nodig hebben in andere situaties en contexten.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 59/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 60/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 61/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
14.4.5 Opzoekoefeningen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch A. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 83
27 Wörterbuch
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Textbuch. Groningen/ Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 41
J Wörterbuch
De leerlingen leren hoe ze via het woordenboek kunnen uitvinden wat de meervoudsvorm van een zelfstandig naamwoord is. Er zijn overigens ook woordenboeken die deze meervoudsvor-ming niet presenteren als een grammaticaal beregeld fenomeen, maar als een lexicale kwestie; ze geven gewoon bij elk zelfstandig naamwoord meteen de bijbehorende meervoudsvorm.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 62/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 63/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
15 Kennis van land en volk
15.3.1 Zoeken
15.3.3 Verwerken, toepassen
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Arbeitsbuch B. Groningen/ Houten:
Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 120-122
Praxis, 39 Unser Urlaubsort
Een taak met een uitgebreide, enigszins gestructureerde internetzoekopdracht. De informatie moet ook verwerkt worden.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 64/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 65/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 66/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
16 Literatuur
16.3 Leeractiviteiten
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 54-55
2 Menschliche Haifische
Deze tekst met vragen wordt voorafgegaan door een korte literair-historische inleiding in de ‘sozialkritische Literatur’ van de Weimarer Republik, enige biografische gegevens van Bert Brecht en de tekst van ‘Die Moritat von Mackie Messer’ met vragen. De eerste twee vragen bij de tekst ‘Menschliche Haifische’ betreffen het primaire tekstbegrip (vraag 1) en tekstanalyse (vraag 2). De bladzijden 48-49 van Der Coach, waarnaar verwezen wordt, bevatten een overzicht van literaire begrippen; het antwoord op vraag 2 kan daar ge-vonden worden.Opdracht 3 is complex van aard: enerzijds wordt gevraagd om interpretatie, anderzijds wordt gevraagd naar de maatschappelijk-historische achtergrond.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 67/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 58
4 Schöne Jugend
Voorafgaand aan deze gedichttekst met opdrachten wordt een korte literair-historische inlei-ding in het expressionisme gegeven, dan het gedicht ‘Weltende’ van Jakob von Hoddis met twee vragen (niet afgedrukt).Deze dichter wordt kennelijk niet belangrijk genoeg geacht voor biografische gegevens, in te-genstelling tot Gottfried Benn.Overigens blijft meestal onduidelijk wat de leerlingen moeten met biografische gegevens van wel belangrijke schrijvers. De vragen bij het Benn-gedicht betreffen het primaire tekstbegrip (1), de lezersreactie (2), de interpretatie (3), tekstanalyse/literaire begrippen (4).
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 68/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers, p. 59
5 Eindopdracht
In deze eindopdracht gaat het om de literair-historische achtergrond. De leerlingen moeten de kenmerken van het expressionisme uit de literair-historische inleidingen van het literatuurge-deelte van dit katern destilleren en die herkennen in het gedicht van Lichtenstein. Een verder-gaande stap zou zijn dat ze, geconfronteerd met één of meer gedichten zonder verdere infor-matie, die zouden moeten plaatsen in één of meer passende literair-historische tijdperken of stromingen.Doordat de leerlingen zelf het gedicht van Lichtenstein van het internet moeten halen, leren ze en passant de Gutenberg-site kennen.
Voorbeelden van oefeningen – Duits bij Didactiek van het vreemdetalenonderwijs – 69/69c u i t g e v e r ijc o u t i n h o
Verantwoording
De voorbeelden in dit document komen uit:
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Zweibändige Ausgabe. Vijfde editie.
Textbuch. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Zweibändige Ausgabe. Vijfde editie.
Arbeitsbuch A. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Custers, C., et al. (2008). Neue Kontakte 1-2 vmbo t/havo/vwo. Zweibändige Ausgabe. Vijfde editie.
Arbeitsbuch B. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 1. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 2. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 3. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Groenewold, P., et al. (2008). Neue Kontakte vwo leerjaar 5. Katern 4. Groningen/Houten: Wolters-
Noordhoff / Noordhoff Uitgevers.
Niet elk oefeningstype zoals genoemd in Didactiek van het vreemdetalenonderwijs komt voor in deze leergangen. Er is een beperkte keuze gemaakt voor een aantal illustratieve voorbeel-den. Vaak is een kort commentaar toegevoegd.