di 01.12.2009

The Academy of Ancient Music

MessiahConcertzaal - 20.00

19.15 Inleiding door Ignace Bossuyt

The Academy of Ancient Music is een klinkende naam in de wereld van de barok- en klassieke muziek – zoveel bewijzen het concertpalmares en de meer dan 250 opna-mes van het orkest sinds de oprichting door Christopher Hogwood in 1973. Het gedach-tegoed van de historische uitvoeringsprak-tijk is daarbij steeds een belangrijk credo geweest. Sinds 2006 staat Richard Egarr aan het roer. Onder zijn impuls voltooide het orkest onlangs een baanbrekende cd-reeks met het volledige instrumentale oeuvre van Händel, gepubliceerd onder opusnummers 1-7. De ‘AAM’ is in residentie aan de univer-siteit van Cambridge.

Richard Egarr is een van de meest veelzijdi-ge musici van vandaag. Hij bespeelt diverse toetsinstrumenten in een rijkelijk gevarieerd repertoire. Zijn klavecimbelstudie bij Gustav Leonhardt heeft een grote invloed gehad op zijn carrière in de oude muziek. Ook als dirigent is Egarr een muzikale duizendpoot. Zo was hij gastdirigent bij barokensembles én symfonieorkesten. Sinds 2006 is hij muziekdirecteur van The Academy of Ancient Music. Vanwege zijn charisma en communicatieve relatie met het publiek wordt hij ook wel eens de ‘Bernstein van de oude muziek’ genoemd.

Mhairy Lawson (sopraan) studeerde aan de Guildhall School of Music and Drama. Haar repertoire vertoont een duidelijk zwaartepunt in de barokperiode, met werk van Monteverdi, Händel, Hasse, Vivaldi en uiteraard ook Bach. Als liedzangeres brengt Lawson echter ook werk van Haydn, Mozart, Schubert, Schumann en Wolf, naast liederen uit de Britse volkstraditie. Ze werkt regelma-tig samen met grote dirigenten, onder wie William Christie, Paul McCreesh and Sir John Eliot Gardiner.

Michael Chance (contratenor) maakte we-reldwijd naam als mannelijke altstem in het grote repertoire. Zijn operarollen reiken van de hoofdrol in Glucks Orfeo over Oberon in Brittens Midsummer Night’s Dream tot Orpheus in The Second Mrs Kong van Harrison Birtwistle. Geregeld worden nieuwe werken voor Chance gecomponeerd, onder meer door John Tavener, Tan Dun en zelfs Elvis Costello. Voor een recente cd met solocantates van Vivaldi (Deutsche Gram-mophon) werkte Chance samen met Trevor Pinnock en The English Concert.

James Gilchrist (tenor) was arts toen hij in 1996 het roer omgooide en aan een muzi-kale loopbaan begon. Zijn erelijst vertoont een rijkdom aan concerten en recitals, met een repertoire dat zich uitstrekt van Bach en Händel over Mozart, Schumann, Rachmaninov en Britten tot hedendaagse composities. Als liedzanger werkt Gilchrist regelmatig samen met de pianiste Anna Tilbrook en de harpiste Alison Nicholls. In het Concertgebouw schitterde Gilchrist vorig seizoen al in Haydns Schöpfung met het Collegium Vocale Gent.

Christopher Purves (bas) studeerde Engels aan het King’s College in Cambridge, voordat hij ging optreden met de rock-’n-rollband Harvey and The Wallbangers. Nadat de groep in 1988 werd stopgezet, ging Purves zang studeren bij David Kerren, Diane Furlano en Janice Chapman. Vandaag concerteert hij met ensembles als The Sixteen, Gabrieli Consort en London Sinfonietta, en zingt hij onder leiding van grote namen als Paul Goodwin, Sir Simon Rattle en Marcus Creed. Purves’ repertoire reikt van barokmuziek tot werk van heden-daagse componisten.

Biografieën

vox

Met Nederlandse boventiteling

Georg Friedrich Händel (1685-1759)

Messiah HWV 56 (1741)

Overture

Recitative. Comfort Ye My People

Aria. Every Valley Shall Be Exalted

Chorus. And The Glory Of The Lord

Recitative. Thus Saith The Lord

Aria. But Who May Abide The Day Of His

Coming?

Chorus. And He Shall Purify

Recitative. Behold, A Virgin Shall Conceive

Aria & Chorus. O Thou That Tellest Good

Tidings To Zion

Recitative. For, Behold, A Darkness Shall Cover

the Earth

Aria. The People That Walked In Darkness

Chorus. For Unto Us A Child Is Born

Pastoral Symphony

Recitative. There Were Shepherds Abiding In

The Field

Recitative. And The Angel Said Unto Them

Recitative. And Suddenly There Was With The

Angel

Chorus. Glory to God

Aria. Rejoice Greatly, O Daughter Of Zion

Recitative. Then Shall The Eyes Of The Blind Be

Opened

Aria. He Shall Feed His Flock Like A Shepherd

Chorus. His Yoke Is Easy, And His Burthen Is

Light

— Pauze —

Chorus. Behold The Lamb Of God

Aria. He Was Despised

Chorus. Surely He Hath Borne Our Griefs

Chorus. And With His Stripes We Are Healed

Chorus. All We Like Sheep Have Gone Astray

Recitative. All They That See Him, Laugh Him To

Scorn

Chorus. He Trusted In God That He Would

Deliver Him

Recitative. Thy Rebuke Hath Broken His Heart

Arioso. Behold, And See If There Be Any Sorrow

Recitative. He Was Cut Off Out Of The Land Of

The Living

Aria. But Thou Didst Not Leave His Soul In Hell

Chorus. Lift Up Your Heads, O Ye Gates

Aria. How Beautiful Are The Feet Of Them

Chorus. Their Sound Is Gone Out Into All Lands

Aria. Why Do The Nations So Furiously Rage

Chorus. Let Us Break Their Bonds Asunder

Recitative. He That Dwelleth In Heaven

Chorus. Hallelujah!

Aria. I Know That My Redeemer Liveth

Chorus. Since By Man Came Death

Recitative. Behold, I Tell You A Mystery

Aria. The Trumpet Shall Sound

Recitative. Then Shall Be Brought To Pass

Duet. O Death, Where Is Thy Sting?

Chorus. But Thanks Be To God

Aria. If God Be For Us, Who Can Be Against Us?

Chorus. Worthy Is The Lamb

The Academy of Ancient Music orkest en koor

Richard Egarr dirigent

Mhairi Lawson sopraan

Michael Chance contratenor

James Gilchrist tenor

Christopher Purves bas

Händels Messiah: ‘And he shall reign for ever’

‘Handel had happily introduc’d here Oratorios, a musical Drama, whose Subject is Scriptural, and in which Solemnity of Church-Music is agreeably united with the most pleasing Airs of the Stage.’ (Uit het voorwoord bij de uitgave van Händels oratorium Samson)

Händels Messiah heeft zich in het collectieve muzikale geheugen geprent als zijn populair-ste oratorium, waarbij vooral enkele wijdver-spreide anekdotes de naam en faam van het werk nog in de hand hebben gewerkt:

1. Bij het triomfantelijke koor Halleluja zou-den de Prince of Wales en zijn gemalin zijn opgestaan. Of dit uit bewondering voor de componist was, of uit ontzag voor dit mo-numentale koor, is nog steeds niet duidelijk. (Naar verluidt echter dacht het paar dat de uitvoering was afgelopen!)

2. Händel heeft Messiah gecomponeerd in iets meer dan drie weken tijd (tussen 22 augustus en 14 september 1741), kennelijk een formidabele prestatie. Hoe is het moge-lijk dat een componist dergelijke grandioze muziek in zo korte tijd kan bedenken (en neerpennen)? Zo uitzonderlijk was die werk-wijze niet: van een componist werd destijds verwacht dat hij constant nieuwe muziek ten tonele voerde. Händels vorige oratorium Israel in Egypt ontstond tussen 1 oktober en 1 november 1738. Ongeveer één maand – uiteraard intense – arbeid was de normale duur voor de compositie van een opera of een oratorium.

Beide populaire anekdotes zeggen dan ook niets over de (kwaliteit van de) muziek, het zijn randverschijnselen, die het echter bij

het grote publiek wel ‘doen’. Belangrijker is dat er nog steeds een misverstand heerst omtrent de functie van Händels oratoria. Zij zijn namelijk niet bedoeld als religieuze of liturgische muziek voor uitvoering in de kerk (in tegenstelling tot de cantates en de passies van Bach), maar geconcipieerd voor het theater, waar ook Händels Italiaanse opera’s werden gespeeld. De première van Messiah had plaats in de Music-Hall in Dublin (1742), de eerste uitvoeringen in Londen in Covent Garden (1743) en King’s Theatre (1744). De meeste oratoria sluiten overigens aan bij de dramatische handeling van de opera, geschreven op een libretto, waarin de personages in conflictsituaties verwikkeld zijn. De artistieke middelen zijn dezelfde als in de opera: ook het oratorium is structureel geba-seerd op de opeenvolging van recitatieven (semplice of accompagnato) en aria’s.

De nog wijdverspreide verkeerde visie over Händels oratoria heeft vooral te maken met het feit dat precies het zo populaire Messiah een uitzondering is. Het is niet opgevat als een muzikaal drama op een nieuw geschre-ven, verhalend libretto, maar het is eerder reflexief en contemplatief. De tekst bestaat volledig uit Bijbelfragmenten uit het Oude en Het Nieuwe Testament. Messiah reflec-teert over Christus de Verlosser, maar zonder Hemzelf ten tonele te voeren. Elk van de drie delen belicht één centraal idee: - de geboorte van de Messias, die de mens

komt verlossen- de passie, de hemelvaart en Gods overwin-

ning op de heidenen- het laatste oordeel en de ultieme verlos-

sing.

Voor de rest past Messiah perfect binnen het concept van het Engelse oratorium, waarvan de creatie op naam van Händel mag ge-schreven worden: het is zijn unieke bijdrage

tot de West-Europese muziek. Er zijn ook opmerkelijke verschillen met de Italiaanse opera: geen vreemde, maar de eigen taal, een gevarieerder publiek (meer burgerij), een andere, overwegend Bijbelse thematiek, vaak met moraliserende (soms politiek geladen) inslag, en een gewijzigde dramaturgie (geen scenische voorstelling). Ingrijpend was vooral het ruime aandeel van het koor, dat optreedt als commentator of soms als actief ‘perso-nage’ dat het verhaal voortstuwt.

Händels inspiratiebron voor de koren was zowel de traditie van de Duitse protestantse cantate en passie als de anglicaanse kerkmu-ziek, waartoe hij eveneens een belangrijke bijdrage leverde (onder meer in de feestelijke Coronation Anthems voor de kroningscere-monie van koning George II in 1727). Een van de opvallendste kwaliteiten van Händels koren is de stilistische veelzijdigheid. Binnen één koorfragment komen vaak diverse stijlen en technieken voor. Het Halleluja uit Messiah is hiervan een uitstekende illustratie: homofo-ne koordeclamatie met monumentale allures (het Halleluja-motief), wisselt af met con-trapuntische verwerking van thema’s (‘And he shall reign for ever’). De uitwerking van het fragment ‘And he shall reign’ in imitatief contrapunt, met achtereenvolgende inzet-ten van alle stemmen, staat symbool voor de oneindigheid (‘for ever’). In dit koor zijn de twee uitersten perfect gedoseerd, met een maximum aan uitdrukkingskracht.

Händel laat zich overigens graag verleiden tot direct aansprekende, illustratieve of symbolische muzikale ‘voorstelling’. In een – niet-scenisch – oratorium is de muziek vaak nog directer en expressiever uitgewerkt, aangezien de sterke visuele impact van de uitvoering, zoals in de opera, ontbreekt. De voorbeelden zijn legio. In het koor van de engelen Glory to God contrasteert de

vreugdevolle forte-uitroep (met trompetten) van de inzet met de onmiddellijk volgende rustige declamatie (piano) in het lage register op ‘and peace on earth’. Stijgende of da-lende melodische wendingen, een syllabi-sche of melismatische tekstzetting, trage of snelle tempi, ‘duistere’ (mineur) of ‘heldere’ (majeur) tonaliteiten staan in functie van een onmiddellijk vatbare tekstuitdrukking. Zo gebruikt Händel melismen op positief geladen woorden als ‘exalted’ en ‘rejoice’, en plaatst hij een traag tegenover een snel tempo in de aria But who may abide the day of His coming. Die laatste begint immers als een larghetto, maar gaat over in prestissimo op de woorden ‘For he is as a refiner’s fire’. Op de heldere toonaard re groot in de aria O thou that tellest good tidings to Zion volgt het donkere si klein in het accompagnato For behold, darkness shall cover the earth.

Elke bladzijde van Händels partituur straalt een zo aanstekelijk enthousiasme uit dat de luisteraar onbewust wordt meegezogen. Dit lukt al meer dan 250 jaar en er is geen enkele reden waarom het niet zou blijven duren …

Ignace Bossuyt

De filantropische Händel

partituurfragment ‘Hallelujah’ uit Messiah

Op een dag troffen collega’s van Händels overleden hoboïst Jean Christian Kytch diens kinderen totaal verwaarloosd in de Londense straten aan. Prompt beslisten zes-tig bekende musici, onder wie Händel, een fonds in het leven te roepen om verwanten van overleden musici, zonder middelen van bestaan, financieel te ondersteunen (Fund for the Support of Decayed Musicians and their Families). Het fonds kreeg de naam ‘The Society of Musicians’ en werd beheerd door twaalf ‘Governours’. Ieder jaar werd een groot benefietconcert georganiseerd. Op 20 maart 1739 gaf Händel in het King’s Theatre een eerste benefietconcert ten bate van het fonds, met een uitvoering van zijn ode Alexander’s Feast en een orgelconcerto (vermoedelijk in la groot) dat hijzelf speelde. Op 11 april 1759, drie dagen voor zijn dood, dicteerde de blinde Händel zijn advocaat John Hetherington een laatste versie van zijn testament, waaruit blijkt hoezeer hij de Society of Musicians in zijn hart droeg: ‘I give to the Governours or Trustees of the Society for the support of decayed Musicians and their Families One Thousand Pounds to be disposed of in the most beneficall manner for the Objects of that Charity.’

Ook het Foundling Hospital in Hatton Garden, Holborn mocht zich verheugen in Händels milde giften. Deze caritatieve instel-ling voor wezen en kinderen van onbemid-delde, ongehuwde moeders werd in 1742 gesticht door de filantropische Captain Thomas Coran. Tussen 1749 en 1759 werd in de nieuw gebouwde kapel Händels Messiah jaarlijks uitgevoerd. Deze uitvoeringen brach-ten in het totaal 6725 pond op, die Händel (na aftrek van de kosten) aan het weeshuis schonk. Op zijn kosten verrijkte hij de kapel met een driemanualig orgel (zonder pedaal), en per testamentaire beschikking schonk hij het Foundling Hospital een afschrift van zijn Messiah: ‘I give a fair copy of the Score and all Parts of my Oratorio called The Messiah to the Foundling Hospital.’ De jaarlijkse Messiah-uitvoeringen werden na Händels dood verdergezet tot 1777, waarna de tradi-tie werd stopgezet.

Johan Huys

ORKEST

eerste vioolRodolfo Richter Persephone GibbsRebecca Livermore Joanna LawrenceLiz MacCarthy

tweede vioolWilliam ThorpPauline SmithMarianna SzücsLara James

altvioolJane RogersTrevor Jones

celloCatherine JonesCassandra

Luckhardt

contrabasJudith Evans

fagotAlastair Mitchell

trompetDavid BlackadderPhillip Bainbridge

paukenBen Hoffnung

klavecimbelRichard Egarr

orgelAlastair Ross

The Academy of Ancient Music

KOOR

sopraanCharmian BedfordDonna DeamAlison HillLeah JacksonKatie ThomasAnna Whyte

altJeanette AgerJacqueline ConnellFrances Jellard Kate MappSusanna Spicer

tenorJulian ForbesJames GeerEdmund HastingsSean KerrBen Thapa

basRichard Bannan Richard LathamJulian PerkinsCharles PottMichael Wallace

WWW.CoNCERTGEBoUW.BE+32 70 22 33 02IN&UIT BRUGGE, ‘T zaNd 34, 8000 BRUGGE

WO 20.01.10 / 20.00 / CONCERTZAAL B’RoCk spEElT pURCEll lECTURE soNGs # 1 Bij het begin van het nieuwe jaar organiseren LOD en B’Rock een alternatief nieuwjaarsfeest. Lecture Songs is een redenaarsconcert waarin muziek met rede wordt versmolten. Op bewerkte muziek van Henry Purcell, uitgevoerd door achttien musici en een sopraan, zal Jean Paul Van Bendegem zijn mening geven over wat is en nog moet komen.

WO 16.12.09 / 20.00 / CONCERTZAAL MaRIINskY kooR / kERsTCoNCERTDe Vespers voor a-capellakoor van Rachmaninov behoren niet alleen tot de beste werken van deze Russische com-ponist, maar zelfs van de orthodoxe religieuze muziek in het algemeen. Tijdens dit kerstconcert zingt het koor van het wereldvermaarde Mariinsky Theater ook Russische volksliederen, een bron waaruit menig Russisch compo-nist zijn inspiratie putte.