Des

ign

Cha

rles

& R

ay E

ames

- H

ang

it al

l ©

Vitr

a Brussel, 5 december 2012

Analyse van de informele arbeidsmarkt en zijn arbeidsmigranten in België

Frederic De Wispelaere & Jozef PacoletHIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving

KU Leuvenfrederic.dewispelaere@hiva.kuleuven.be

‘It’s time to acknowledge how little we really know about unobserved economy despite forty years of effort to measure their size and growth’

Feige, Urban, 2008

2

‘The more people know about fraud, the more they discuss it, and the better society can fight it’

OLAF, Deterring Fraud by Informing the Public

1. Toegang tot de Belgische arbeidsmarkt: welke mogelijkheden

ondanks migratiestop?

2. Link met de informele economie: een aantal concepten

3. SUBLEC: bevraging naar niet-aangegeven inkomen en arbeid

4. Controleresultaten

5. Conclusie

Inhoud

3

Toegang tot België en zijn arbeidsmarkt

4

Bron: Geets e.a. (2006), Nieuwe migranten en de arbeidsmarkt

5

Toegang tot België en zijn arbeidsmarkt

Bron: Eigen figuur

Lidstaten 1/1/2007

RoemeniëBulgarije

Buitenlandse arbeidsmarkt

Belgische arbeidsmarkt

EU-lidstaat Derdeland

Nieuwe EU-lidstaten

Lidstaten 1/5/2004

O.a. Polen

Arbeidskaart C- Asiel-Familiehereniging- Student- Slachtoffer mensenhandel- …Vrij verkeer van

werknemersVrij verkeer van diensten

Recht op vestiging

BeroepskaartArbeidskaart B knelpuntberoep

Sinds 1/5/2009

Detachering

(schijn)zelfstandigen

1/5/2006 tot 1/5/2009

Tot 31/12/2013

Buitenlands uitzendbureau

OESO – International Migration Outlook 2012

6

Austria

Switzerla

nd

Norway

Sweden

Finland

United S

tates

German

y

Netherl

ands

France

Irelan

d

OECD total

Belgium

Denmark

Portug

al

Austral

ia

New Zea

land

Russian

Federa

tion

Canad

aSpa

in

United K

ingdo

mJap

an

EU (excl

. free

mov.

)Ita

lyMexi

coKore

a0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0.18

0.40

0.36

0.06

Work Free movements Accompanying family of workers Family Humanitarian Other

Permanent inflows into selected OECD and non-OECD countries, total and by category of entry, 2010

Bron: OECD – International Migration Outlook 2012

Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten, 2006-2011

7

Arbeidskaart Vlaanderen Brussel Wallonië Duitst. Gem. België2006 A 31 39 27 27 124

B 15 271(8 742)

3 711(116)

1 569(149)

83(44)

20 634(9 051)

C 11 902 8 320 6 005 284 26 511Totaal 27 204 12 070 7 601 394 47 269

2007 A 17 53 24 12 106B 31 404

(25 243)5 366(775)

2 344(650)

113(66)

39 227(26 734)

C 12 513 8 136 5 320 231 26 200Totaal 43 934 13 555 7 688 356 65 533

2008 A 22 25 27 6 80B 40 175

(32 522)7 636(858)

2 787(815)

133(90)

50 731(34 285)

C 12 330 8 134 4 489 160 25 113Totaal 52 527 15 795 7 303 299 75 924

2009 A 23B 21 485C 10 827Totaal 32 335

2010 A 55 65 48 9 177B 18 187 5 743 2 394 50 26 374C 11 666 6 118 6 483 284 24 551Totaal 29 908 11 926 8 925 343 51 102

2011 A 123 85 46 3 257B 22 448 6 911 2 870 60 32 289C 12 027 5 985 7 725 267 26 004Totaal 34 598 12 981 10 641 330 58 550

Bron: FOD WASO

Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten in Vlaams Gewest, 2003-2011

8

Bron: Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie, Dienst Arbeidsmigratie en Uitzendkantoren, Jaarverslag 2011

9

Vrij verkeer van werknemers: afgeleverde arbeidskaarten in Vlaams Gewest, 2003-2011 (vervolg)

Bron: Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie, Dienst Arbeidsmigratie en Uitzendkantoren, Jaarverslag 2011

10

Recht op vestiging: aantal zelfstandigen

Bron: RSVZ, Jaarverslag 2011

11

Vrij verkeer van diensten: detachering

Bron: RSZ

12

Vrij verkeer van diensten: detachering

Bron: RSZ

Ruime definitie van de informele economie

13

P.m. fiscale onderschatting

Forfaits van bepaalde beroepen

Forfaits van bepaalde beroepen

Ontwijking

Inkomen niet aangegeven

Zwartwerk

Uitkeringsfraude en misbruik

Criminele en illegale activiteiten

Socia

le

uitke

rin

ge

n

Socia

le

bijd

rag

en

Fis

ca

le

bijd

rag

en

Ontduiking

• Naar vorm

• Verplaatsen bel. basis

• In de tijd spreiden

• Naar vorm

• Verplaatsen bel. basis

• In de tijd spreiden

Het wettelijk niet of minder belasten omdat

Grijze zone

Grijze zone

Roerend vermogen

KI eigen woning

Spaarboek

Vrijstelling en subsidie

Huiselijke hulp PWA, diensten-cheques

Huiselijke hulp PWA, amnestie

niet volledig kan belasten

niet volledig wil belasten

Bron: Pacolet & De Wispelaere (2009)

Fraudedriehoek

14

Moraliteit, gedrag

Belasting,regulering, ‘red tape’

Controle, pakkans, handhaving

Bron: Pacolet & De Wispelaere (2009)

Wijze waarop iemand ‘persoon zonder wettig verblijf’ kan worden

15

Bron: Geets et al. (2006), Nieuwe migranten en de arbeidsmarkt

• Vatbaar voor zwartwerk (zie Mededelingen over zwartwerk door de

EC)

• Tewerkgesteld in arbeidsintensieve sectoren met lage

winstmarges. Onder meer land- en tuinbouw, horeca, bouw

• Via individueel of collectief netwerk

• Typologie: zwartwerk als overlevingsstrategie

• Kans op uitbuiting

Profiel irreguliere immigranten

16

Eurobarometer naar zwartwerk: 2007

17

EC (2007),Special Eurobarometer 282. Undeclared work in the European Union

Opinie: Welke van de volgende personen zijn volgens U het meest vatbaar voor zwartwerk?

• Bevraging Belgische bevolking (18-75 jaar) over aangegeven en niet-

aangegeven inkomen en arbeid

• In opdracht van FOD Sociale Zekerheid en POD Wetenschapsbeleid

• Samenwerkingsverband HIVA KU Leuven, CREPP Ulg, METICES ULB

• Uitgevoerd in 2010

• Pilootstudie: 246 personen bevraagd via face-to-face survey. Gebaseerd

op gegevens sociale parastatalen. Irreguliere immigranten zijn niet

bevraagd.

• Gedetailleerde vragenlijst over bijdrage- en uitkeringsfraude, andere

vormen van fiscale fraude – zowel opinievragen als eigen gedrag

SUBLEC: bevraging naar niet-aangegeven inkomen en arbeid

18

SUBLEC: Opinie over de vier meest vatbare socio-economische categorieën voor zwartwerk

19

Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC

SUBLEC: in welke mate zijn volgende gedragingen (on)aanvaardbaar? (1= helemaal onaanvaardbaar; 10= helemaal aanvaardbaar)

20

Bron: Eigen berekeningen op basis van data SUBLEC

SUBLEC: omvang van zwartwerk

21

SUBLEC Eurobarometer: België

Eurobarometer: EU27

Vraag naar zwartwerk: diensten/goederenAlgemeen 38,8% 11%- Diensten 35,2% 15% 9%- Goederen 14,1% 8% 6%Gemiddeld bedrag (€) 1 553 1 050 1 028% BBP per capita 1,9% 0,6% 0,5%Aanbod van zwartwerk: diensten/goederenAlgemeen 14,1% 6% 5%Gemiddeld bedrag (€) 1 332 1 000 1 119% BBP per capita 0,6% 0,2% 0,2%

Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

22

SUBLEC: Mogelijke determinanten van fraude

Parameter VariabeleVraag naar zwartwerk

Aanbod van zwartwerk

Fiscale fraude(3)

Intercept   -0,3613 -2,1466*** 0,5952*Geslacht Man -0,0331 0,6068** 0,0162Regio Franstalig -0,0896 0,424* -0,2762Socio-economische groep  

Zelfstandige 0,8488** 0,1701 0,1999Uitkeringsgerechtigde -0,4383** -0,7391*** 0,3426*Inactief -0,4079 0,3395 0,0457

Kent iemand (vraag) Ja 0,8468***

Kent iemand (aanbod) 1,1406**

Kent iemand (fiscale fraude)

-0,0152

Inkomen (1) Moeilijk -0,3393* 0,1508 0,0667Moraliteit (2) Totaal akkoord -0,5279* -0,652* 0,3207  Redelijk akkoord 0,261 -0,5856* -0,0158  Niet akkoord -0,1914 -0,23 -0,1203

Opmerking: *, **, en *** geven een significantieniveau van respectievelijk 10%, 5% en 1% weer.1 Komt men rond op het einde van de maand?2 De belastingen zijn te hoog?3 Belastingaangifte niet volledig correct ingevuld.Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

• Mannen bieden meer zwartwerk aan• Zelfstandigen kopen meer goederen en diensten in het zwart• Uitkeringsgerechtigden frauderen minder• Belang demonstratie-effect fraude van anderen

23

SUBLEC: Opinie over determinanten van zwartwerk

Uiteraard is de uitgespaarde belasting het voornaamste motief tot zwartwerk

Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

24

SUBLEC: Opinie over maatregelen ter bestrijding van zwartwerk

• Maar belastingen worden minder vermeld om het zwartwerk terug te dringen• Meer controle wordt wel verwacht• En boven bleek reeds dat demonstratie-effect van gedrag van anderen

speelt

Bron: Pacolet e.a. (2012), Social and fiscal fraud in Belgium. A pilot study on declared and undeclared income and work: SUBLEC

Controleresultaten TSW, 2004-2007

25

Bron: Pacolet e.a. (2007), Zwartwerk in België

2004 2005 2006 2007

Aantal instellingen gecontroleerd op zwartwerk 14 500 14 397 15 532 15 014Aantal onregelmatigheden:- Vreemde werknemers 526 554 514 612- Sociale documenten 3 337 3 363 3 742 3 435- Deeltijdse arbeid 2 252 2 105 2 227 1 856Totaal onregelmatigheden 6 115 6 022 6 483 5 903

Onregelmatigheden t.o.v. gecontroleerde inrichtingen op zwartwerk 42,2% 41,8% 41,7% 39,3%- Vreemde werknemers 3,6% 3,8% 3,3% 4,1%Vaststellingen vreemde werknemers 1 244 1 231 1 136 1 338Onregelmatigheden t.o.v. vaststellingen 42,3% 45,0% 45,2% 45,7%

• Beperkt aantal onregelmatigheden gerelateerd aan vreemde werknemers• Beperkt aandeel in totaal aantal onregelmatigheden• Evenwel zeer inbreukgevoelig

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2005-2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie)

26

Années/ jaren

Travailleurs contrôlés en infraction à la loi du 30 avril 1999 relative à l'occupation des travailleurs étrangers / Gecontroleerde werknemers in strijd met de wet van 30 april 1999 betreffende de

tewerkstelling van buitenlandse werknemers

Pro justitia Rapports pénaux/strafrechtelijke verslagen

Total travailleurs étrangers en infraction (Pro justitia + Rapports pénaux) / Totaal buitenlandse werknemers in inbreuk (Pro justitia + strafrechtelijk verslag)

Total Infraction / Totaal inbreuken

Total Travailleurs étrangers en

infraction/ Totaal buitenlandse

werknemers in inbreuk

Total Infraction / Totaal inbreuken

Total Travailleurs étrangers en

infraction/ Totaal buitenlandse

werknemers in inbreuk

2005         2180

2006         2246

2007 1610 2671 107 215 2886

2008 1816 2543 57 150 2693

2009 1736 2606 59 199 2805

2010 1832 2684 85 964 3648

Bron: SIOD/SIRS, 2011

Verhoging aantal controles?/ Meer gerichte controles?/Toename inbreukgevoeligheid?

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2005-,2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie)

27

Pays/Landen

Totaal buitenlandse werknemers inbreuk 12,1° en 12,2°(legaal en illegaal verblijf)

Total Travailleurs étrangers en infraction 12,1° et 12,2° (séjour légal et illégal)

2005 2006 2007 2008 2009 2010

% wijziging 2010 tov

2005Brésil/Brazilië 94 131 337 284 238 784 734%

Bulgarie/Bulgarije 224 182 298 270 394 224 0%Chine (République populaire)/Volksrepubliek China 86 79 148 155 154 185 115%

Equateur/Ecuador 10 7 12 9 5 223 2130%Inde/India 122 101 140 83 96 90 -26%

Maroc/Marokko 107 112 109 142 187 289 170%Pakistan 53 57 63 40 68 90 70%

Pologne/Polen 437 583 557 487 209 10 -98%Roumanie/Roemenië 105 160 183 267 402 326 210%

Turquie/Turkije 100 84 95 91 91 77 -23%

Bron: SIOD/SIRS, 2011

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie)

28

Bron: SIOD/SIRS, 2011

Landen (Top 20)

Land- en tuinbouw

Voedings-industrie

Vervaar-digen

producten van metaal

Bouw-nijverheid Garages

Groot-handel

Klein-handel Horeca

Vervoer te land

Post en telecomm. Reiniging

Sport, ontspanning en recreatie

Huishoudens als werkgever

van huishoudelijk

personeelAndere

sectoren TotaalBrazilië 0% 0% 0% 16% 0% 0% 0% 3% 0% 0% 76% 1% 4% 0% 100%Roemenië 11% 1% 11% 30% 0% 0% 5% 19% 1% 0% 3% 2% 0% 19% 100%Marokko 2% 5% 0% 6% 4% 3% 31% 24% 2% 1% 6% 0% 0% 16% 100%Bulgarije 1% 9% 0% 25% 4% 2% 11% 36% 0% 0% 4% 0% 0% 8% 100%Ecuador 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 99% 0% 0% 0% 100%China 0% 0% 0% 6% 0% 0% 1% 90% 0% 0% 0% 0% 0% 4% 100%Indië 10% 0% 0% 0% 31% 3% 21% 14% 6% 4% 0% 0% 0% 10% 100%Pakistan 0% 0% 0% 1% 13% 4% 61% 9% 0% 6% 0% 0% 0% 6% 100%Turkije 0% 15% 0% 6% 13% 0% 28% 35% 0% 0% 0% 0% 0% 4% 100%Algerije 5% 0% 0% 5% 5% 13% 28% 30% 0% 0% 0% 0% 0% 15% 100%Népal 0% 0% 0% 6% 0% 0% 28% 56% 0% 6% 6% 0% 0% 0% 100%Egypte 0% 0% 0% 17% 0% 0% 0% 83% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100%Kameroen 0% 0% 0% 0% 6% 31% 0% 25% 0% 0% 0% 0% 0% 38% 100%Afganistan 0% 0% 0% 0% 43% 0% 29% 0% 0% 21% 0% 0% 0% 7% 100%Tunesië 0% 7% 0% 20% 0% 0% 7% 40% 0% 0% 0% 13% 0% 13% 100%Oekraïne 0% 0% 0% 64% 0% 0% 0% 14% 0% 0% 0% 0% 14% 7% 100%Bangladesh 0% 0% 0% 0% 0% 0% 36% 21% 0% 29% 0% 0% 0% 14% 100%Irak 0% 0% 0% 0% 21% 0% 14% 57% 0% 0% 0% 0% 0% 7% 100%Ivoorkust 7% 0% 0% 0% 7% 0% 7% 50% 7% 0% 0% 0% 0% 21% 100%Péru 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100% 100%Anderen 3% 5% 0% 20% 4% 4% 7% 44% 2% 0% 2% 2% 2% 6% 100%Totaal 2% 2% 1% 14% 3% 1% 10% 22% 1% 1% 34% 1% 1% 7% 100%

Controleresultaten tewerkstelling buitenlandse WNS, 2010 (SI, TSW, RSZ, RVA, regionale sociale inspectie)

29

Bron: SIOD/SIRS, 2011

Landen (Top 20)

Land- en tuinbouw

Voedings-industrie

Vervaardigen producten van

metaalBouw-

nijverheid GaragesGroot-handel

Klein-handel Horeca

Vervoer te land

Post en telecomm. Reiniging

Sport, ontspanning en recreatie

Huishoudens als werkgever

van huishoudelijk

personeelAndere

sectoren TotaalBrazilië 4% 2% 0% 35% 0% 0% 1% 4% 0% 0% 69% 38% 81% 0% 31%Roemenië 53% 5% 96% 23% 1% 0% 5% 9% 13% 0% 1% 25% 3% 28% 10%Marokko 8% 22% 4% 5% 14% 21% 33% 11% 27% 12% 2% 0% 0% 23% 10%Bulgarije 6% 36% 0% 17% 10% 12% 10% 15% 7% 0% 1% 0% 0% 11% 9%Ecuador 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 26% 0% 3% 0% 9%

China 0% 0% 0% 2% 0% 0% 0% 24% 0% 0% 0% 0% 0% 3% 6%Indië 14% 0% 0% 0% 28% 6% 6% 2% 27% 18% 0% 0% 0% 4% 3%Pakistan 0% 0% 0% 0% 12% 9% 18% 1% 0% 24% 0% 0% 0% 2% 3%Turkije 0% 15% 0% 1% 9% 0% 6% 4% 0% 0% 0% 0% 0% 1% 2%Algerije 4% 0% 0% 1% 3% 15% 5% 2% 0% 0% 0% 0% 0% 4% 2%Népal 0% 0% 0% 0% 0% 0% 2% 2% 0% 6% 0% 0% 0% 0% 1%

Egypte 0% 0% 0% 1% 0% 0% 0% 2% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%Kameroen 0% 0% 0% 0% 1% 15% 0% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 4% 1%Afganistan 0% 0% 0% 0% 8% 0% 2% 0% 0% 18% 0% 0% 0% 1% 1%Tunesië 0% 2% 0% 1% 0% 0% 0% 1% 0% 0% 0% 13% 0% 1% 1%Oekraïne 0% 0% 0% 3% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 6% 1% 1%Bangladesh 0% 0% 0% 0% 0% 0% 2% 1% 0% 24% 0% 0% 0% 1% 1%Irak 0% 0% 0% 0% 4% 0% 1% 2% 0% 0% 0% 0% 0% 1% 1%Ivoorkust 2% 0% 0% 0% 1% 0% 0% 1% 7% 0% 0% 0% 0% 2% 1%Péru 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 8% 1%Anderen 10% 18% 0% 12% 9% 24% 6% 17% 20% 0% 0% 25% 8% 7% 8%Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

• Invloed wettelijk kader op toetreding Belgische arbeidsmarkt en

controle ervan (behandeling in sociaal strafwetboek, omzetting

Richtlijn 2009/52)

• Tewerkstelling arbeidsmigranten: invloed formele vraag op

informeel aanbod?

• Inbreukgevoeligheid: sector- en landgebonden

• Creëren van deugdzame spiraal van verhoogde pakkans,

verbeterde belastingmoraliteit en lagere fraude

Conclusies

30