Langdurende Zorg:wenkend perspectief

Jan Rotmans

14 Maart 2013

www.twitter.com/janrotmans

We leven niet in tijdperk van verandering

maar in een verandering van tijdperken

Kantelperiode

periode waarin heel veel tegelijk verandert

is zeldzaamheid in de geschiedenis

voorbeeld: eind 19de eeuw

moderniseringsproces fundament Nederland

onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw

Kantelperiode

chaos, instabiliteit, turbulentie

=

dé kans om het anders te doen

Wat verandert er dan?

paradigma van reductionistisch naar holistisch

organiserenvan centraal naar decentraal

sturenvan ‘top-down’ naar ‘bottom-up’

Paradigma Wisseling

oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld

exploitatiemodel co-operatiemodel

economisch rendement maatschap. rendement

lineaire processen kringlopen

waarde ontlenen waarde creëren

zelfredzaam samenredzaam

Structuur Wisseling

oude structuur nieuwe structuur

verticaal horizontaal

hiërarchisch netwerken

top-down bottom-up

centraal decentraal

zuilen gemeenschappen

Sturingswisseling

oude sturing nieuwe sturing

mono-actor sturing netwerksturing

controle, beheersing adaptief, anticipatief

zekerheid onzekerheid

simplexiteit complexiteit

regisseren faciliteren

25 jaar

DoorontwikkelingsfaseVoorontwikkelingsfase

25 jaar

Transitie naar duurzame samenleving

Nieuw Paradigma

Nieuwe Instituties

Nieuwe Sturing

Kant

elpe

riode Oud Paradigma

Oude Instituties

Oude Sturing

Tijd

O

pbou

w va

n du

urza

me

sam

enle

ving

We zitten hier

Transitie van roken naar niet-rokenin 1958: rookt 90% van volwassen mannen

in 2012: rookt 27% van volwassen mannen (10% van jongeren)

in 1950: verband tussen roken en longkanker (Doll)

steeds explicietere waarschuwingen

reclame steeds verder teruggedrongen

in 1990: rookverbod in vliegtuigen, daarna in openbaar vervoer

in 2004: rookvrije werkplek

in 2008: horeca rookvrij

Transitie van roken naar niet-roken

transitie duurde twee generaties

was vooral een cultuuromslag

begon bij elite, later volksbeweging

beleid volgde later, wel belangrijk

Samenleving kantelt

van:

verticaal naar horizontaal

centraal naar decentraal

top-down naar bottom-up

Transitie in de langdurende zorg

Persistente probleem in gezondheidszorgZorgsysteem

structuur: specialisatie, bureaucratisch, technologischwijdvertakt, fijnmazig zorgregime, hiërarchisch

cultuur: sterke autonomie, grote autoriteit, rationeeldominantie artsen, gezagsgetrouw

werkwijze: aanbodgedreven, klacht georiënteerd, “kurieren am symptoom”

Symptomen van persistente problematiek

stijgende kosten professional als productiemachine

verstarde zorgaanbieders beheerszieke structuren

over-gespecialiseerde, gefragmenteerde zorg

standaardisatie vs individualisering gesloten sector

‘afvalputje’ van de maatschappij

Persistent probleem in langdurende zorg

dieperliggende mechanismen

angst, wantrouwen

mens als behandelbaar object

controle en beheersing

mechanisering

financiële afrekenbaarheid

Persistente probleem in langdurende zorg

Systeem wisselwerking met Mens

beklemmend dociel, cliënt

controle, beheersing beperkte ruimte

efficiency, doelmatigheid neemt geen ruimte

regelzucht geen keuzevrijheid

Perverse effecten Marktwerkingomzetmaximalisatie

winstuitkeringen fusiedrang

bureaucratie forse toename bv’s

stijging topinkomens productiequota

Persistente probleem in langdurende zorg

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:lichaam en geest

management en werkvloer

financiering en inhoud

gezondheid en welzijn, arbeid, sport

zorgverlener en verzorgde

40% van medewerkers overweegt zorg te verlaten!

Kernprobleem in de Zorg

Systeemwaarden Menswaarden

doelmatigheid aandacht / tijd

efficiency vertrouwen

controle, beheersing ruimte

regelzucht keuzevrijheid

kosten / baten kwaliteit

Verbroken Verbinding

relatie tussen zorgverlener en zorgvragervertrouwen, intimiteit, passie, aandacht, bezieling

is verworden tot

relatie tussen leverancier en cliëntkosten, doelmatigheid, budget, efficiency, afrekening

Verbroken Verbinding

Systeem is belangrijker geworden dan Mens

vandaag is belangrijker morgen

cijfers belangrijker dan mensen

Trends

decentralisatie

efficiencyslag

financieringsbundeling

zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal met minder geld en mensen

Opbouw / Afbraak

huidige zorgsysteem moet worden afgebroken

nieuw zorgsysteem moet worden opgebouwd

rondom nieuwe waarden:welbevinden

samenredzaamheid vertrouwen

mensgerichtheid

Systeemvernieuwing is nodig

in de langdurende zorg

8. Apr 2023

Transitieprogramma Langdurende Zorgministerie en

branche-organisaties

Vernieuwende praktijk-instellingen

vernieuwende denkers enopiniemakers

kennisorganisaties (programmabureau)

directeuren overleg

werkgroep Innovatie

30 vernieuwende Projecten

(2 Tranches)

Programma-team

Zorgkantoren

transitie-arena

een nieuwe visie opde zorg ontwikkelen,uitdragen,agenderen

ruimte creëren binnen institutionele structuren

Leren over vernieuwing in de praktijk en demonstreren dat het anders kan

Visie

Praktijk

Institutioneel

Onder-steuning

12 vernieuwende Projecten

(1e Tranche)

transitie-arena

directeuren overleg

werkgroep Innovatie

Programma-team

Visie op toekomst van Langdurende Zorg

Mensgericht

Economisch volhoudbaar

Maatschappelijk ingebed

Mensgericht

heelheid van de mens als uitgangspunt

eigen leefomgeving staat centraal

kleinschalig

zorg is leven

weer in contact met elkaar

rust en ruimte aanbieden

regie in eigen handen

eigen budget

Economisch Volhoudbaar

zorg is een dienstverlening

betaalt voor al de geleverde diensten

eigen budget en eigen register

maatschappelijke zorgondernemingen

gezondheid schept waarde

preventie loont

stressbehandelaar, mental coach, persoonlijk adviseur

specialist onderaannemer van zorgregisseur

Maatschappelijk Ingebed

creëert je eigen micro-systeem om je heen

je eigen verbanden

gemeenschappen schakel tussen micro- en macrosysteem

persoonlijk medisch assistent

maatschappelijke zorgondernemingen

zorgzaamheid is levenshouding van iedereen

zorg = welzijn = sport = arbeid = leefstijl

gezonde samenleving als basis

Transitiepaden op weg naar visie

Zelfzorgleren en groeien (onderwijs en opvoeding)versterking (in staat stellen en ondersteunen bij zelfredzaamheid)zorg in naaste (micro-) omgeving (door dierbaren, buddies, etc.)

Samenredzaamheidmensen (onder)steunen in sociale verbanden (familie, buren, vrienden, lotgenoten, etc)nieuwe beroepen (wijkverpleegkundigen 2.0, ervaringsdeskundigen, levensstijl adviseurs)

Professionele ruimteprofessionaliteit en collegialiteitsamenwerken (met andere disciplines)

Transitie experimenten

1. Assertive Community Treatment, Rotterdam

2. Smart Caring Community, Leeuwarden

3. Prinsenhof, Rotterdam

4. Palliatieve zorg, Midden Holland

5. Geriatrisch steunpunt Polderburen, Almere

6. Video netwerken Zorg

7. Wonen en welzijn op Maat

8. Buurtzorg

9. Case manager Dementie, Eindhoven

10. Ketenfinanciering, Noord Holland Noord

Toenemend besef dat het anders moet Notitie van VWS ‘Anders kijken naar Langdurige Zorg’

- AWBZ sluit niet meer aan bij huidige tijd

richt zich vooral op wat mensen niet meer kunnen

- Heroriëntatie van waarden

nieuwe waarden: welbevinden, samenredzaamheid vertrouwen, mensgerichtheid

- Uitgangspunten

positie burger; inclusieve samenleving; de-medicaliseren ruimte professional; herijk kwaliteitseisen; bekostig resultaat

Uitgangspunten van Zorg 3.0

mensgericht

menslievend

vanuit eigen kracht

in eigen omgeving

samenredzaam

Voorbeelden van Zorg 3.0

Buurtzorg

brengt verpleging en verzorging weer bij de mensen

zelfsturende buurtzorgteams: verpleegkundigen ziekenverzorgenden

zorg op maat in buurt op basis van behoeften zorgvrager

integratie in netwerk van zorgvrager (gezin, vrienden, buurt)

platte, horizontale organisatie met nauwelijks managers

Voorbeelden van Zorg 3.0

Brabantzorg

zorg inrichten vanuit de woon- en leefomgeving

inrichten vanuit het perspectief van de zorgvrager

dagbesteding en dagelijks activiteiten als basis

optimaal ondersteunen van zelf- en samenredzaamheid

maximale innovatieruimte voor medewerkers

Voorbeelden van Zorg 3.0

Jeugdzorg

pro-actieve aanpak, desnoods op straat opzoeken

multi-disciplinair team: psychiater, verslavingsdeskundige, verpleegkundige en maatschappelijk werker

brede maatschappelijke ondersteuning:scholing, werk zoeken, vinden onderdak, behandeling verslaving, opbouwen sociaal netwerk

combinatie van verleiding, dwang en drang

vinden, boeien, binden

Wat kunt u morgen doen?

start in elke gemeente met experimenten zorg 3.0

jeugdzorg, ouderenzorg, wijk/buurtzorg

ontwikkel een perspectief voor komende 10 jaar

hoe ziet zorg 3.0 er uit in uw gemeente of organisatie?

faciliterende rol van de overheid

leggen van verbindingen tussen ‘het veld’ en de zorgvrager

Conclusieswe leven in een verandering van tijdperken

samenleving bevindt zich op een kantelpunt

een ander type langdurende zorg is noodzakelijk

kan niet in een paar jaar, kost 10-15 jaar

start met experimenteren en probeer op te schalen

al-zoekende-leren en al-lerende-zoeken realiseren