1

Educatieve stadswandelingen: Den Haag

Leerlingenmateriaal

Het NIOD heeft drie stadswandelingen ontwikkeld: speciaal voor jongeren vanaf 15 jaar. In

iedere stadswandeling ligt het zwaartepunt bij de geschiedenis van de Holocaust.

Daarnaast staat de geschiedenis van één andere genocide of oorlogsmisdaad centraal.

Het zwaartepunt van de stadswandeling door Amsterdam ligt bij de geschiedenis van de Holocaust. Daarnaast wordt er tijdens de wandeling ook aandacht besteedt aan de genocide in Srebrenica.

Het leerlingenmateriaal bestaat uit hand-outs voor de vijf verschillende groepen. Daarnaast is er een afsluitende opdracht.

De docentenhandleiding bij het leerlingenmateriaal is gratis te downloaden via onze website: www.holocaust-memorial-day.nl

Inhoudsopgave

Groep 1: het Joodse weeshuis bladzijde 2

Groep 2: het Joods tehuis bladzijde 6

Groep 3: de Joodse basisschool bladzijde 10

Groep 4: de synagoge bladzijde 14

Groep 5: Srebrenica bladzijde 18

Afsluitende opdracht bladzijde 22

2

Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag

Groep 1: Joods Weeshuis

Adres: Pletterijstraat 66, Den Haag

Namen leerlingen:

-

-

-

-

-

-

-

In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor

dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:

1. Wat is hier gebeurd?

2. Wie is Siegfried Weissman?

3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek?

3

1. Wat is hier gebeurd?

In 1849 werd het eerste Joodse weeshuis opgericht in Den Haag. Deze werd gevestigd in

een pand aan de Stille Veerkade 20. Een weeshuis voor uitsluiteind Joodse kinderen was

een nieuwigheid in Den Haag. Hiervoor werden veel Joodse weeskinderen ondergebracht

bij Joodse gezinnen. Maar in 1849 sloeg de cholera-epidemie flink toe in Den Haag, vooral

in de Joodse buurt waar op dat moment ongeveer 2500 Joden woonden. Een groot aantal

kinderen verloor hun ouders door de epidemie en deze moesten ergens ondergebracht

worden. Door geldzorgen is het weeshuis een aantal keer van adres gewijzigd maar op 4

mei 1932 opende het weeshuis zijn deuren op de Pletterijstraat 66.

Na de machtsovername van Hitler in 1933 ontving het bestuur van het weeshuis

steeds meer verzoeken of ook Duits-Joodse vluchtelingen konden worden opgenomen.

Hier reageerde het bestuur positief op. Er werden regelmatig Duitse en Oostenrijkse

vluchtelingenkinderen opgevangen in het weeshuis. Sommige wezen vertrokken voor de

oorlog naar Palestina. Maar de meeste bleven in het weeshuis, waardoor ook de zolder van

het gebouw in gebruik moest worden genomen.

Toen Nederland in mei 1940 werd bezet door de Duitsers werd het voor het

bestuur steeds moeilijker om het weeshuis draaiende te houden. Drie jaar heeft het

weeshuis met moeite kunnen bestaan. In de avond van 5 maart 1943 deden de Duitsers

een inval. Het weeshuis werd ontruimd. Alle kinderen en al het personeel werden op

transport gezet. Op 10 maart werden zij, op een enkeling na doorgestuurd naar het

concentratiekamp Sobibor, waar zij zijn vermoord.

Het Joodse Weeshuis aan de Pletterijstraat is na de oorlog nooit meer heropend. In

de hal van het gebouw is een nieuw tableau onthuld ter nagedachtenis aan de oprichters

van het weeshuis (Samuel en Carolina Edersheim). Op dit moment zijn er huurwoningen

gevestigd in het gebouw.

Bron foto: Joodserfgoeddenhaag.nl

4

2. Wie is Siegfried Weissman?

Siegried Weissman was een Duits-Joodse vluchteling die opgevangen werd door het

weeshuis in Den Haag. Hij werd geboren op 23 februari 1928 in Karlsruhe, Duitsland. In

1936 kwam Siegfried alleen naar Nederland. Zijn vader, Simon Weissman was overleden en

zijn moeder, Channa Rieter Spielmann bleef in Duitsland. In 1937 werd Siegfried

opgenomen in het weeshuis. Hij bleef daar tot 5 maart

1943, toen het gehele weeshuis werd ontruimd en alle

kinderen door de Duitsers op transport werd gezet.

Siegfried moest 4 maanden in kamp Westerbork blijven

voordat hij naar concentratiekamp Sobibor werd

doorgestuurd. Meteen na aankomst op 23 juli 1943 werd

Siegfried omgebracht. Hij was toen net 15 jaar.

Bron foto: communityjoodsmonument.nl

5

3. Wat heeft Siegfried Weissman te maken met deze plek?

Een van de kinderen in het weeshuis op de Pletterijstraat was Siegfried Weissman. Hij werd

in 1937 opgenomen in het tehuis.

In 1941 bereikte Weissman de leeftijd van 13 jaar. Dit is de leeftijd waarop een

Joodse jongen kerkelijk meerderjarig wordt. Hij wordt dan verantwoordelijk voor zijn eigen

daden en mag officieel een godsdienstoefening houden. Deze dag wordt de bar-witsma-

dag genoemd (bar-mitswa: zoon van het gebod). De dag is een belangrijke gebeurtenis in

het leven van een Joodse jongen en wordt gevierd in het bijzijn van de familie. Maar omdat

Weissman zonder familie was schreef hij een briefje naar het bestuur van het weeshuis. Hij

vroeg het bestuur zij zijn bar-mitswa-feest wilden bijwonen. Het bestuur vond dit een mooi

gebaar en vond dat voortaan iedere bar-mitswa in het tehuis groot gevierd moest worden.

Twee jaar later werd Siegfried 15 jaar, maar dat werd niet gevierd. In de nacht op 5

maart, 1943, rond een uur of negen reden er een aantal grote vrachtwagens de

Pletterijstraat in en stopten bij het weeshuis. Buurtbewoners kwamen naar buiten om te

zien wat er aan de hand was. Zij zagen dat Duitse soldaten de kinderen van het weeshuis

en het personeel in de vrachtwagens laadden. Siegfried was daar één van. De

buurtbewoners werden door de soldaten toegeschreeuwd. ‘Wil je mee?’, riepen de

soldaten en richtten hun geweren op de toeschouwers. Onder dreiging verlieten de

bewoners de straat en zochten zo snel mogelijk hun huizen weer op. Om de kinderen

gerust te stellen zeiden de soldaten dat ze mooi speelgoed zouden krijgen als ze rustig de

auto’s in zouden stappen. Maar even later zouden de kinderen al op transport zitten,

richting Westerbork. Op een enkeling na werd iedereen doorgestuurd naar

concentratiekamp Sobibor, waaronder Siegfried Weissman.

6

Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag

Groep 2: Joods Tehuis

Adres: Paviljoensgracht 27a, Den Haag

Namen leerlingen:

-

-

-

-

-

-

-

In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor

dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:

1. Wat is hier gebeurd?

2. Wie is Kees Kaptein?

3. Wat heeft Kees Kaptein te maken met deze plek?

7

1. Wat is hier gebeurd?

Voor de oorlog was hier het Joods Tehuis gevestigd, een Joods cultureel centrum. Ook

hier werden Joodse weeskinderen opgevangen. Tijdens de oorlog werd dit de plaats waren

de Haagse Joden zich moesten verzamelen voor deportaties. De Joden meldden zich

gedwongen of kwamen hier terecht na een razzia (georganiseerde jacht op Joden) of

arrestatie ergens in de stad.

De anti-Joodse maatregelen namen na mei 1940 steeds meer toe in Den Haag. De

stad kreeg een NSB-burgermeester die het beleid van de Duitse bezetter steunde. Ook de

Haagse politie heeft bijgedragen aan het goed laten verlopen van de deportaties van de

Joden. De deportaties begonnen in 1942. Eerst moesten de Joden zich melden bij het Huis

van Bewaring in Scheveningen. In augustus 1942 verplaatste het verzamelpunt naar het

Joods Tehuis.

Van 18 augustus 1942 tot aan 30 september 1943 hebben er deportaties

plaatsgevonden van Joodse gezinnen en familieleden. Vanuit het Joodse Tehuis moesten

de Joden, meestal in de nacht, lopen naar het staatsspoor (nu het Centraal Station) waar zij

op transport werden gezet. Ongeveer 14.000 Joden zijn weggevoerd uit Den Haag. Slechts

enkelen hebben de deportatie en het verblijf in de concentratiekampen overleefd.

Na de oorlog is het Joodse Tehuis gesloopt. Officieel bestaat het adres 27a niet

meer. Er is nog slechts een gedenksteen over ter nagedachtenis aan de omgekomen Joden

uit Den Haag.

Bron foto: openjoodsehuizen.nl

8

2. Wie is Kees Kaptein?

Kees Kaptein gaf tijdens de oorlog leiding

aan een van de meest gewelddadige

politieafdelingen in Den Haag. Deze

afdeling heette het Judenreferat, wat

onderdeel was van de Duitse

inlichtingendiensten in Nederland.

Cornelis Johannes Kaptein werd geboren

in Klaten, Nederlands-Indië op 21 maart

1915. Hij groeide op in een gezin met 4

zussen en was de op een na jongste. Hij

zou tijdens zijn jeugd regelmatig geslagen

zijn door zijn vader. Toen Kaptein 13 werd

verhuisde zijn gezin terug naar Nederland.

In Nederland begon Kaptein aan meerdere

opleidingen maar telkens zonder succes.

Bij het uitbreken van de oorlog werd

Kaptein lid van de NSB en kwam hij steeds

hogerop in het Haagse politiekorps.

Kees Kaptein verklaarde zichzelf de

grootste ‘Jodenjager’ van het land. Hij

zette zijn politieafdeling in om Joodse

onderduikers in Den Haag op te sporen.

Kaptein ontving een premie per arrestant wat kon oplopen tot wel 40 gulden. Geregeld

vulde hij zijn zakken met gestolen sierraden en duur servies wat hij vond op de

onderduikadressen. Op deze manier bouwde Kaptein een enorm vermogen op. Maar voor

Kaptein was geld niet de enige drijfveer om Joden op te pakken. Hij begon ervan te

genieten. Hij stond erom bekend om arrestanten te mishandelen met een gloeiende pook.

Hij trapte ook mannen in het kruis om hen onvruchtbaar te maken.

Na de oorlog is Kaptein berecht. Tijdens zijn proces werd het duidelijk dat hij geen

spijt had van zijn daden. Hij werd veroordeeld als ‘het ernstigste en afschuwelijkste geval

van Jodenvervolging’. Kees Kaptein kreeg in 1949 de doodstraf. Bron foto: Wikipedia

9

3. Wat heeft Kees Kaptein te maken met deze plek?

Kees Kaptein zou tussen de 1750 en 2000 Joden uit Den Haag hebben opgepakt. Zijn

slachtoffers kwamen meestal meteen terecht in het Joods Tehuis aan de Paviljoensgracht

waar zij vervolgens op transport werden gezet. Maar Kaptein probeerde ook regelmatig

informatie te winnen over andere onderduikers door zijn slachtoffers eerst te ondervragen

voordat hij ze naar de Paviljoensgracht bracht.

Kaptein stond berucht om zijn gewelddadige verhoortechnieken. Een beruchte

methode die later door zijn collega’s is overgenomen was de ‘kniebuigingenmethode’.

Daarbij moest een arrestant een stoel of een ander zwaar voorwerp gestrekt vasthouden

en ondertussen kniebuigingen maken. Als de arrestant zijn armen liet zakken of van

vermoeidheid in elkaar zakte, kreeg hij of zij een pak slaag met een knuppel. Deze

hardhandige methodes waren vaak erg effectief. Arrestanten werden hierdoor gedwongen

andere onderduikadressen te verhullen. Van de 14.000 Haagse Joden die op transport zijn

gezet, was Kaptein verantwoordelijk voor het aangeven van ongeveer 2000 Joden.

Bron foto: Openjoodshuizen.nl

10

Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag

Groep 3: Joodse school

Adres: Rabbijn Maarsenplein, Den Haag

Namen leerlingen:

-

-

-

-

-

-

-

In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor

dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:

1. Wat is hier gebeurd?

2. Wie is Gabriel Italie?

3. Wat heeft Gabriel Italie te maken met deze plek?

11

1. Wat is hier gebeurd?

Voor de oorlog waren er op dit plein drie openbare scholen gevestigd waar veel Joodse

kinderen naar toe gingen. Tijdens de oorlog werden deze scholen zogenaamde Joodse

scholen. Een van de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers was namelijk dat Joodse

kinderen niet meer naar een openbare school mochten. Joodse leerlingen mochten alleen

nog maar naar de scholen op dit plein of naar een school in Scheveningen. Het werd voor

sommige leerlingen steeds moeilijker om de school te bereiken. Trams waren verboden

voor Joden en in 1942 moesten alle Joden hun fiets inleveren. De kinderen konden de

school alleen lopend bereiken, vaak op slechte schoenen.

De Joodse leerlingen zagen hun klassen steeds kleiner worden. Een enkel Joods

gezin wist onder te duiken maar de meeste Joodse gezinnen werden opgepakt en op

transport gezet voor deportatie. In april 1943 waren alle Joodse scholen in Den Haag leeg.

Het aantal Haagse Joodse kinderen dat is omgekomen in concentratiekampen ligt rond de

1700 tot 2000 kinderen. Ter nagedachtenis aan hen is er een kindermonument geplaatst

op het plein. Het monument heeft de vorm van zes trappen of ladders, die ook op

opgestapelde stoelen lijken. Het moeten stoelen voorstellen die niet meer worden

gebruikt, omdat de Joodse leerlingen er niet meer zijn. Op de stoelen zijn voornamen

geschreven van 400 omgekomen kinderen met daarachter hun leeftijden. Het monument

moet een symbool zijn voor tolerantie en respect. Het monument mag gebruikt worden als

speeltoestel voor kinderen. Bron foto: Joodskindermonument.nl

12

2. Wie is Gabriel Italie?

Een van de docenten op de Joodse school op

het plein was Dr. Gabriel Italie. Italie was

leraar klassieke talen. Hij werd op 13

december 1895 geboren in Rotterdam. Zijn

vader en zijn broers waren net als Italie ook

werkzaam in het onderwijs. Italie verhuisde

met zijn gezin voor de oorlog naar Den Haag.

Daar ging hij werken als leraar klassieke

talen aan het Joodsch Lyceum. De school

heeft maar kort bestaan, van 1941 tot 1943.

De school had uitsluitend Joodse leerlingen.

Italie schreef iedere dag in zijn dagboek over

de gebeurtenissen in Nederland tijdens de

bezetting. Hierdoor weten we wat meer

over de Joodse scholen in Den Haag. Gabriel

Italie heeft de oorlog overleefd, hij stierf op

28 januari 1956 en ligt begraven in

Wassenaar. Bron foto: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G.

Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork,

Theresienstadt, Den Haag 1940 -1945 (2009).

13

3. Wat heeft Gabriel Italie te maken met deze plek?

Gabriel Italie gaf tijdens de oorlog les aan het Joodsch Lyceum aan de Fisherstraat in Den

Haag. Op deze school zaten uitsluitend Joodse leerlingen maar toch moest de school zijn

deuren sluiten en verhuizen naar een van de Joodse scholen op het plein. De verhuizing

moest snel plaatsvinden. Op 25 november 1942 eiste de gemeente Den Haag dat de school

een groot deel van de leermiddelen moest afstaan omdat die volgens de gemeente niet

meer nodig waren. In de brief van de gemeente stond als reden dat veel leer- en

werkboeken toch niet meer nodig waren omdat de klassen op de Joodse school steeds

kleiner werden. Italie schreef in zijn dagboek dat de scholen op het plein in ieder geval een

vooruitgang waren. Hij schreef: ‘een ruim gebouw met centrale verwarming.’. Dat was

inderdaad een verbetering, in het gebouw aan de Fisherstraat vielen de lessen vaak uit

omdat het te koud was voor de leerlingen.

Per 1 december 1942 zegde de gemeente Den

Haag de huur op aan de Fisherstraat en werd het

gehele gebouw ontruimd. Vanaf dat moment moest

Italie op deze plek lesgeven. Voor hem lag de school op

loopafstand maar voor veel van zijn leerlingen was niet

zo. Italie was onzeker over hoe lang de school open

kon blijven. In veel andere plaatsen in Nederland waren

Joodse scholen al gesloten. Hij schreef vlak na de

verhuizing: ‘de lessen kunnen zeker over 2 of 3 dagen

beginnen. Veel zin heeft het allemaal niet want per

week worden er wel 500 á 600 Joden verwijderd uit

Den Haag. Dus nog 2 á 3 maanden.’

Italie zou gelijk krijgen, de Joodse school bleef

nog maar een paar maanden open. Italie probeerde

uitstel te krijgen maar dat lukte niet. Hij schreef: ‘het is

blijkbaar de bedoeling om Den Haag te ‘zuiveren’ van

het handjevol Joden, dat er nog is.’ Op 15 april 1943

werden alle Joodse scholen aan het plein gesloten.

Bron foto: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G. Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt,

Den Haag 1940 -1945 (2009).

Bron tekst: Wally Lang, Het oorlogsdagboek van Dr. G. Italie: Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt,

Den Haag 1940 -1945(2009).

14

Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag

Groep 4: De synagoge

Adres: Wagenstraat 101, Den Haag

Namen leerlingen:

-

-

-

-

-

-

-

In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor

dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:

1. Wat is hier gebeurd?

2. Wie is Naeeda Aurangzeb?

3. Wat heeft Naeeda Aurangzeb te maken met deze plek?

15

1. Wat is hier gebeurd?

Op dit adres, Wagenstraat 101, staat nu een moskee. Wat veel mensen niet weten is dat dit

gebouw vroeger een synagoge was. De synagoge werd in 1845 in gebruik genomen en was

en mede gefinancierd door Koning Willem II. In die periode kende Den Haag een grote

Joodse gemeenschap en de synagoge in de wagenstraat zou de tweede synagoge worden

van de stad, middenin in de toenmalige Joodse buurt. De synagoge was niet alleen groot,

ook de bouwstijl was luxe en duurzaam.

Na de deportaties van de Haagse Joden in 1942-1943 kwamen de synagogen in Den

Haag leeg te staan. Net als alle andere synagogen in Den Haag werd ook deze synagoge

geplunderd en beschadigd.

Bron foto: Geheugenvannederland.nl

Na de terugkeer van de Haagse Joden die de oorlog overleefden werd de synagoge weer

in gebruik genomen en opgeknapt. Maar de Joodse gemeenschap in Den Haag was na de

oorlog sterk in aantal afgenomen, van 17.000 naar slechts 2000. Zij waren niet in staat om

de synagoge lang in stand te houden en moesten in 1975 de deuren van de synagoge

sluiten. De synagoge werd voor een symbolisch bedrag van 1 gulden verkocht aan de

Haagse gemeente. De Turkse moslimsgemeenschap in Den Haag was in die periode op

zoek naar een grotere moskee. Zij kregen interesse in het gebouw op de Wagenstraat

maar de gemeente weigerde het te verkopen. In 1978 besloten tientallen Turkse moslims

het gebouw te bezetten, met succes. Drie jaar later, in 1981 werd het gebouw officieel

verkocht aan de Turkse gemeenschap. Het gebouw is tot op heden een moskee met

dagelijks een groot aantal bezoekers.

16

2. Wie is Naeeda Aurangzeb?

Naeeda Aurangzeb is een Nederlandse Tv-presentatrice,

journaliste en documentairemaakster. Ze is geboren in

Pakistan op 4 januari 1974. Vanaf haar 3e levensjaar woont

Naeeda in Nederland. Van 2004 tot 2007 woonde en

werkte ze in de VS, Jeruzalem en Tel Aviv. Naeeda schreef

een boek over Palestijnse vluchtelingen, ‘Verdreven

Palestijnen’ (2005) en maakte onder andere de

documentaire ‘Met het gezicht naar het oosten’ (2012).

Deze documentaire gaat over de geschiedenis van de

wagenstraat in Den Haag. Bron foto: NPO

17

3. Wat heeft Naeeda Aurangzeb te maken met deze plek?

Sinds haar twintigste heeft Naeeda in Den Haag gewoond, vlakbij de wagenstraat. Ze liep

vaak langs de moskee maar wist net als veel andere mensen niet dat het vroeger een

synagoge was. Na die ontdekking besloot ze een documentaire te maken over de

geschiedenis van de wagenstraat, in het bijzonder over de geschiedenis van de synagoge.

Bron foto: screenshots uit de documentaire ‘Met het gezicht naar het oosten (2012).

In het jaar 1978 brak een groep Turkse mannen het slot van de synagoge open met een

betonschaar. Het gebouw werd snel in gebruik genomen als moskee maar was nog niet

officieel gekocht. Om dit te kunnen doen doneerde de bezoekers drie jaar lang geld en

zelfs sierraden om het gebouw te kunnen kopen. In 1981 werd het gebouw door de

gemeente verkocht aan de Turkse gemeenschap met als enige eis dat het gebouw een

gebedshuis zou blijven.

Uit de documentaire wordt duidelijk dat de meningen verschillen over het feit dat

het gebouw nu een moskee is. Een deel van de Joodse gemeenschap heeft er vrede mee

omdat het nog steeds wordt gebruikt als gebedshuis, anderen vinden dat de geschiedenis

van de Joden in Den Haag voor een deel is weggevaagd door de komst van de moskee. Met

de komst van de documentaire werd het verhaal over de oude synagoge in ieder geval wel

bekender bij het Nederlandse publiek.

18

Leerlingen hand-out stadswandeling Den Haag

Groep 5: Srebrenica

Adres: Het Plein, Den Haag

Namen leerlingen:

-

-

-

-

-

-

-

In deze hand-out staat alle informatie die je nodig hebt voor jullie presentatie. Zorg ervoor

dat je deze 3 vragen kan beantwoorden:

1. Wat is hier gebeurd?

2. Wie is Hasan Nuhanovic?

3. Wat heeft Hasan Nuhanovic te maken met deze plek?

19

1. Wat is hier gebeurd?

Op deze plaats wordt ieder jaar de genocide in Srebrenica herdacht. 11 juli 2015 was dat

precies 20 jaar geleden. Maar wat was de genocide in Srebrenica?

Srebrenica is een stad in Bosnïe. Samen met Macedonië, Monte-Negro, Kroatië, Slovenië en

Servïe maakte Bosnïe vroeger deel uit van Joegoslavië. Groepen mensen met

verschillende geloofsovertuiging en etniciteit woonden toen bij elkaar. Maar in 1990 viel

Joegoslavië uit elkaar, iedere groep wilde zijn eigen land gaan vormen. Ook Bosnische

Serviërs die in Bosnië woonden wilden een eigen land vormen maar de andere Bosniërs

wilden dat niet. Er ontstond een Bosnische burgeroorlog om de verdeling van het

grondgebied waar ook veel onschuldige burgerslachtoffers vallen. Veel landen vonden dat

vooral het Bosnische Servische leger te ver ging in hun strijd om grondgebied. Daarom

werden er vanuit de VN soldaten uit verschillende landen gestuurd om de Bosniërs te

beschermen tegen de Bosnische Serviërs.

Er werden veilige gebieden aangewezen door de VN. Alle burgers in deze gebieden

zouden door VN soldaten worden beschermd. In 1992 begon ook Nederland met het

sturen van VN soldaten. Zij moesten de burgers beschermen in het gebied rondom de stad

Srebrenica, maar mochten zich niet bemoeien met de oorlog. De soldaten kregen weinig

wapens mee omdat er vanuit werd gegaan dat VN soldaten niet zouden worden

aangevallen. Toch vielen de Bosnische Serviërs in 1995 het beschermde gebied bij

Srebrenica a. Duizenden Bosnische moslims vluchtten naar het legerkamp van de

Nederlandse VN troepen. De Bosnische Servische troepen eisten dat de vluchtelingen aan

hen zouden worden overdragen. Anders zouden ze het legerkamp aanvallen. De

Nederlandse VN soldaten kregen geen andere keus dan de vluchtelingen over te dragen.

Ze hadden nauwelijks munitie en mochten niet vechten.

De Bosnische moslims werden afgevoerd, de mannen in aparte bussen, gescheiden

van de vrouwen en kinderen. Bijna alle mannen werden vlak daarna vermoord door het

Bosnische Servische leger. Het aantal slachtoffers liep op tot ongeveer 7000 mannen.

Bron foto: Wikipedia

20

2. Wie is Hasan Nuhanovic?

Hasan Nuhanovic is een Bosniër die de genocide in Srebrenica heeft overleefd. Hasan was

27 jaar oud toen het beschermde gebied rondom de stad in 1995 werd aangevallen door

het Bosnische Servische leger. Hij werkte toen ongeveer twee jaar als tolk voor de

Nederlandse VN troepen in het gebied. Hasan woonde samen met zijn vader, moeder en

zijn broer. Toen Srebrenica werd aangevallen verbleven ze met zijn vieren in het legerkamp

van de Nederlandse VN troepen, samen met duizenden anderen Bosnische moslims.

Toen het Bosnische Servische leger het kamp dreigde aan te vallen werden de

Nederlandse VN troepen gedwongen om de vluchtelingen over te dragen. Hasan was

degene die aan alle vluchtelingen moest vertellen dat zij het gebied moesten verlaten.

Hasan moest ook zijn eigen gezin de opdracht geven om het gebied te verlaten. Hasan

mocht als een van de enige Bosniërs achterblijven omdat hij voor de Nederlanders werkte.

Hasan zag zijn vader en broer niet levend terug.

Bron foto: oslobodjenje.ba

21

3. Wat heeft Hassan Nuhanovic met deze plek te maken?

In 1997 werd hier op het Plein de eerste herdenking gehouden ter nagedachtenis aan de

slachtoffers van de genocide in Srebrenica. Dat gebeurt altijd op 11 juli. Op die dag in 1995

werd het beschermingsgebied van de VN aangevallen en werden duizenden Bosnische

moslims overgedragen aan de Bosnische Servische troepen. Hasan heeft ook een aantal

herdenkingen georganiseerd maar nooit in Nederland. Hasan heeft jarenlang een

rechtszaak gevoerd tegen de Nederlandse staat. Hij stelde de Nederlandse staat

verantwoordelijk voor het vermoorden van zijn vader en zijn broer. De zaak heeft elf jaar

geduurd. In 2011 stelde de rechter dat de Nederlandse staat inderdaad aansprakelijk is.

Volgens het Nederlands gerechtshof hadden de Nederlandse VN troepen moeten voorzien

dat de Bosnische Servische militairen de Bosnische mannen zouden vermoorden. Eisen tot

een schadevergoeding volgen nog.

Het is onduidelijk of Hasan ooit een herdenking hier in Den Haag zal organiseren.

De rechtszaak heeft in ieder geval niet geleid tot een betere band tussen Hasan en de

Nederlandse staat. Zo werd er afgelopen zomer een conferentie georganiseerd over

Srebrenica in Den Haag. Hasan werd hier niet voor uitgenodigd. Zijn aanwezigheid zou te

‘ongemakkelijk’ zijn.

Bron foto: Trouw

22

Afsluiting stadswandeling Den Haag

Invulopdracht

Welke persoon hoort bij welk adres, en bij welk onderwerp? Vul de ontbrekende

namen/adressen/onderwerpen in de onderstaande tabel.

Persoon Adres Onderwerp

Gabriel Italie

Pletterijstraat 66

Srebrenica

Deportatie

Naeeda Aurangzeb

Vul de ontbrekende namen/adressen/onderwerpen in op de juiste plek in de tabel:

Persoon

Gabriel Italie

Siegfried Weissman

Kees Kaptein

Naeeda Aurangzeb

Hasan Nuhanovic

Adres

Paviljoensgracht 27a

Het Plein

Pletterijstraat 66

Rabbijn Maarsenplein

Wagenstraat 101

Onderwerp

Synagoge

Joods Weeshuis

Deportatie

Joodse scholen

Srebrenica