Deltaprogramma IJsselmeergebied - Terugblik Fase 1

8/2/2019 Deltaprogramma IJsselmeergebied - Terugblik Fase 1

1/30

Delaprogramma | IJsselmeergebied

Terugblik op ase


2/30

Delaprogramma | IJsselmeergebied2


3/30

He IJsselmeergebied saa op de kaar

In sepember 2009 zijn we me een kleine groep mensen

begonnen aan een bijzondere opdrach. He Dela-

programma IJsselmeergebied ingegeven door de woorden

van de commissie Veerman nie acuu, wel urgen kreeg

de opgave om in 204 me een advies e komen over de

oekomsige peilsraegie voor he IJsselmeergebied. Welke

gevolgen hebben klimaaveranderingen en zeespiegelsij-ging voor de veiligheid van de regio en voor de zoewaer-

voorziening waarin he IJsselmeergebied een belangrijke rol

speel? Wa is de juise sraegie om daarmee om e gaan?

Hoe semmen we da a op de andere Delaopgaven van

Nederland en relevane onwikkelingen in de regio? Een

groe uidaging die we samen me sakeholders in he

IJsselmeergebied, van overheid o maaschappelijke

organisaies en he bedrijsleven zijn aangegaan.

Vana een leeg vel papier hebben we een plan van aanpak

opgeseld en een proces onworpen waarbij alle parijen o

hun rech kunnen komen. Gebaseerd op undamenen alsegensellingen mogen besaan en verrouwen in elkaar

hebben we gezamenlijk me belanghebbenden de eerse

sappen geze op weg naar een zo breed mogelijk gedragen

advies. He resulaa is een kijk op hoe he gebied er bij lig,

wa de gevolgen zijn van peilveranderingen, wa we nog

moeen uizoeken. Zo zijn we in de eerse ase gekomen o

een eerse liching sraegien, die ons verder helpen

riching he deniieve advies aan de delacommissaris.

Daarbij is egelijk duidelijk geworden da we sraegien

gaan uibreiden me ruimelijke onwikkelingen en

regionale kansen en ambiies. Hoe we precies e werk zijn

gegaan, kun u lezen in deze erugblik op Fase van he

Delaprogramma IJsselmeergebied. Graag wil ik al diegenen

bedanken die me hun experise, ervaring en goede wil

hebben bijgedragen aan de groe sappen die we hebben

geze en aan de o nu oe behaalde resulaen. En die me

ons duidelijk hebben gemaak da niesdoen geen opie is.

Hety Klavers,

Programmadirecteur Deltaprogramma IJsselmeergebied

Voorwoord

Delaprogramma | IJsselmeergebied 3


4/30



5/30

He klimaa in Nederland verander. Zachere winers en

drogere zomers zullen meer invloed hebben op de

waersand en de waeraan- en avoer in he IJsselmeer-

gebied. He kabine-Balkenende IV hee de visie van de

Delacommissie (de commissie-Veerman) onderschreven

en he Delaprogramma in he leven geroepen om een

duurzame waerveiligheid en zoewaervoorziening e

realiseren. He Delaprogramma IJsselmeergebied is daar

onderdeel van.

De belangrijkse opgave voor he Delaprogramma

IJsselmeergebied is he opleveren van een advies over de e

volgen sraegie voor he peilbeheer op lange ermijn.

Hierin word rekening gehouden me aspecen als veilig-

heid, zoewaer, ecologie en ruimelijke kwaliei. Bij he

Delaprogramma IJsselmeergebied zijn meer dan 250

organisaies berokken. Om besuurders, ambenaren,

belangenbeharigers en kennisleveranciers op he juise

momen en op he juise niveau hun bijdrage e laen

leveren, zijn overleg- en werkgroepen ingeseld, zoals de

Besuurlijke Kerngroep IJsselmeergebied en he RegionaleOverlegorgaan IJsselmeergebied. Daarnaas zijn onder meer

gemeenelijke, provinciale, rijks- en waerschapsambassa-

deurs acie, die meedenken en -werken aan he deelpro-

gramma. Zij leggen de verbinding me hun respecievelijke

acherbannen.

Plan van aanpak en kennisverzameling

Na een voorverkenning sarten de samenwerkende parners

in he IJsselmeergebied in 2009 me he opsellen van een

plan van aanpak om o he gewense resulaa e komen.

Hierbij lag de nadruk op join ac nding: he samen

verkennen van de gevolgen van peilveranderingen, he

delen van bevindingen me berokkenen en he gezamenlijk

zeten van processappen. Na drie bijeenkomsen een

Versnellingsweek, een werkconerenie en een besuurlijke

conerenie werd di plan door alle berokkenen bekrach-

igd. Daarmee ging de eerse Fase van he Delaprogramma

IJsselmeergebied (DPIJ) ocieel van sar. De opdrachen

die he DPIJ meekreeg waren:

Gee een breed gedragen advies over een voorkeurs-

sraegie voor he peilbeheer in he IJsselmeergebied

op de lange ermijn. Koppel daaraan een uivoerings-

programma.

Maak een onwerp voor een nieuw peilbeslui voor hegebied op de kore ermijn.

Ze een kwalieiseam op da evens een handreiking

opsel over de ruimelijke kwaliei bij buiendijks

bouwen.

Borg robuuse besluien over he lopende projec

Toekoms Asluidijk.

Een deel van he werk voor de opdrachen is verrich via

verkenningen en kennisverzameling. Tijdens aeliers en

IJsselMeerweken zijn de bevindingen besproken en verder

aangevuld.

ResultatenDe berokkenen concludeerden da een lange- en kore-

ermijn-peilbeslui beer in n proces kan worden

genegreerd. He Delaprogramma IJsselmeergebied hee

saassecrearis Asma in he voorjaar van 20 dan ook

geadviseerd om geen ormeel peilbeslui e nemen voor

de kore ermijn. Voor de lange ermijn hee Fase genoeg

maeriaal opgeleverd voor een eerse liching van vier

sraegien. Die beschrijven elk een hoekpun van een

assenkruis van zoewaervraag en veiligheid. Ze geven een

beeld van mogelijke oekomsen voor he peilbeheer in

he IJsselmeergebied rond 200.

De samenwerkende parijen hebben een handreikingopgeseld over ruimelijke kwaliei in he IJsselmeergebied:

een belangrijke inormaiebron over de kwalieien van he

gebied, die berokkenen bij buiendijkse iniiaieven

kunnen raadplegen.

De oekomsvisies van he projec Toekoms Asluidijk zijn

op hoodlijnen geoes aan de e nemen besluien in he

Delaprogramma IJsselmeergebied. Daarui bleek da alle

varianen zijn aan e passen aan mogelijke uikomsen van

he Delaprogramma.

Leeswijzer

In deze erugblik op de eerse ase lees u eers over de

achergronden van he Delaprogramma IJsselmeergebied

(hoodsuk 4) en de voorbereiding op deze ase (hoodsuk

5). Hoodsuk 6 gaa in op de manier waarop he DPIJ in de

eerse ase e werk is gegaan, gevolgd door de producen

waarvoor he DPIJ aan de la saa en de vorderingen daarbij

(hoodsuk 7). Hoodsuk 8, en slote, gaa in op he proces

en de organisaie van he DPIJ. waarvoor he DPIJ aan de la

saa en de vorderingen daarbij (hoodsuk 7). Hoodsuk 8

en slote gaa in op he proces en de organisaies van he

DPIJ.

Samenvating



6/30

Voorwoord 3

2 Samenvating 5

3 Inhoudsopgave 6

4 Achergrond Delaprogramma IJsselmeergebied 7

4. Siuaiesches IJsselmeergebied 9

5 Voorbereiding Fase DPIJ 0

5. Programmaorganisaie 0

5.2 Plan van aanpak voor de eerse ase

5.3 Uigangspunen 2

6 Kennis verzamelen 3

6. Gebiedsverkenningen 3

6.2 Themaverkenningen 4

6.3 Kennisacivieien 7

7 Producen 9

7. Beslui peilbeheer kore ermijn 97.2 Advies voorkeurssraegie langeermijn-peilbeheer 9

7.3 Handreiking ruimelijke kwaliei 2

7.4 Borgen asemming me projec Asluidijk 22

8 Proces en organisaie 23

8. Besuurlijke Kerngroep IJsselmeergebied (BKIJ) 23

8.2 Regionaal Overlegorgaan IJsselmeergebied (ROIJ) 23

8.3 Besuurlijke conerenie, 8 ebruari 200 23

8.4 Besuurlijke newerkdag, 2 juni 200 24

8.5 IJsselMeerweek I: 6-0 december 200 25

8.6 IJsselMeerweek II: 7-3 april 20 26

8.7 Evaluaie proces eerse ase 27

Bijlage

Bijlage Lierauuroverzich 29

Inhoudsopgave



7/30

He klimaa verander. Zache winers en droge zomers gaan

weerslag krijgen op waersanden en de avoer van waer. In

de winer zullen rivieren meer waer moeen avoeren,

erwijl in de zomer en och ook in de winer lage avoeren

kunnen opreden.

Er is onderzoek gedaan naar wa klimaaveranderingen

beekenen voor ons land. In 2008 adviseerde de zogeheen

Delacommissie onder voorziterschap van oud-miniserCees Veerman he kabine-Balkenende IV over de gevolgen

van he klimaa op de waerhuishouding in Nederland en

hoe ons land hiermee kan omgaan. Een van de aanbevelin-

gen ging over he IJsselmeer. Er was hier geen acue acie

nodig, maar wel urgenie gewens op he gebied van

veiligheid en zoewaerbeheer. Zo moe bij ucuerende

waersanden he IJsselmeer beer worden benu als

zoewaerbekken. Een peilverhoging van anderhalve meer

behoor volgens de commissie o de mogelijkheden.

He kabine nam de adviezen en aanbevelingen van de

commissie-Veerman groendeels over en werke dezeverder ui in he Naionaal Waerplan2. Di plan vorm he

beleidskader voor he Delaprogramma, waarbij voor he

IJsselmeergebied explicie is aangegeven da lle mogelijk-

heden onderzoch moeen worden. De maaregelen die ui

he Delaprogramma voorvloeien, dragen allemaal bij aan

de uivoering van da beleid.

Het Deltaprogramma IJsselmeergebied

He Delaprogramma besaa ui negen deelprogrammas.

Van de deelprogrammas zijn er drie generiek van aard:

Veiligheid, Zoewaer, en Nieuwbouw en Hersrucurering.

De zes overige deelprogrammas richen zich op een

specieke regio. He IJsselmeergebied is er een van.

Rijksoverheid, ach provincies, zes waerschappen en

ongeveer 40 gemeenen werken nu samen me maaschap-

pelijke organisaies en he bedrijsleven om anwoord e

geven op vragen als:

Hoe zorgen we ervoor da he overollige waer ui de

groe rivieren en he IJsselmeer ook in de oekoms naar

de Waddenzee kan worden agevoerd?

Hoe houden we de groe zoewaervoorraad die he

IJsselmeergebied vorm in sand?

Hoe kunnen we deze vragen combineren me lokale enregionale ambiies en me onder meer nauur, ruimelijke

onwikkelingen en economie.

Door anwoord e zoeken op deze vragen word he

mogelijk om in 205 een beslui e nemen over hoe om e

gaan me he peilbeheer in he IJsselmeer op de kore en de

lange ermijn. He kabine kan deze besluien, via de

zogeheen Delabeslissingen, dan opnemen in he Tweede

Naionaal Waerplan.

Speciek voor he IJsselmeergebied benoem he Rijk in de

opdrach voor he deelprogramma vier speerpunen:veiligheid, zoewaer, ecologie en ruimelijke onwikkeling.

Verbindend elemen voor al deze speerpunen is de

onwikkeling van he peilbeheer in he gebied. Moe he

peil op ermijn meebewegen me de sijgende zeespiegel o

is handhaven van he huidige peil beer? En zijn er wellich

andere sraegien denkbaar?

Specifeke opgave

De belangrijkse opgave voor he Delaprogramma

IJsselmeergebied luid he opleveren van een advies over he

peilbeheer op lange ermijn medio 204. Daar hoor een

uivoeringsprogramma op hoodlijnen bij.

Ook he opsellen van een apar onwerp peilbeslui voor de

kore ermijn was een opgave. Daarnaas zorgde he

deelprogramma voor de borging van de samenhang me he

Achergrond Delaprogramma IJsselmeergebied


1 Delacommissie, 2008, Samen werken met water; Bevindingen van de Deltacommissie 20082 Miniseries van V&W, VROM en LNV, 2009, Nationaal Waterplan, 2009 - 2015


8/30

projec Toekoms Asluidijk en de inselling van een

kwalieiseam voor advies en een handreiking over

ruimelijke kwaliei.

Echer, in de loop van de eerse ase van he programma

kreeg de opdrach door voorschrijdende inzichen een

andere invulling: er hoede geen apar peilbeslui in 203

opgeleverd e worden (zoals nog wel in he Naionaal

Waerplan sond vasgelegd). De aanpak voor de koreermijn werd genegreerd in die voor de lange ermijn (zie

pagina 9). Ook bleek de vorming van een kwalieiseam

nie meer aan de orde e zijn. (zie pagina 2)

Voor de start van DPIJ: een voorverkenning

Een inerdeparemenale suurgroep consaeerde da he

nog een ijd kon duren voorda he Delaprogramma zou

kunnen saren me de peilbesluien voor de kore en de

lange ermijn. De suurgroep vond he echer onversandig

om zo lang e wachen me he peilbeheer op de lange

ermijn. Daarom voerde deze suurgroep alvas een

voorverkenning ui. He ging hierin nie om he onwikke-len van een complee oekomsvisie, maar om he bij elkaar

brengen van kennis en inzichen van allerlei verschillende

parijen. Wa speel er en welke kennis is daarover al



9/30

4.

Siuaiesches IJsselmeergebied

He IJsselmeergebied is uniek. He voorzie groe delen van

Nederland van zoewaer. Daarnaas is de veiligheid in

omliggende gebieden aankelijk van de waerkeringen en

bergingsmogelijkheden van he IJsselmeergebied. He

gebied is ook ecologisch van onschabare waarde en draag

bij aan de kwaliei van wonen, werken en recreren.

Awatering en veiligheid

He IJsselmeergebied is bovendien de laase schakel in de

awaering van een groo deel van Noord-Nederland en een

klein gedeele van Duisland. Da waer kom ui rivieren,

beken en polders. Via spuisluizen sroom he onder vrij

verval naar de Waddenzee.

Om de awaering goed e laen verlopen, zijn er sreepei-

len voor he IJsselmeergebied bepaald en vasgelegd in

peilbesluien. Rijkswaersaa beheer de verschillende

peilen. Di luk echer nie alijd. Vooral in de winer,wanneer de aanvoer van waer groo is, en bij harde wind

wijk de waersand vaak a van he sreepeil. Daarom word

de omgeving van he IJsselmeer beschermd door dijken.

Sreeeeld voor de oekoms

In he Naionaal Waerplan (NWP) saa hevolgende sreeeeld voor he IJsselmeer:

een klimaatbestendig en veilig watersysteem, een vitaal

en robuust ecosysteem met een hoogwaardige ruimtelijke

inrichting, gericht naar de voorwaarden vanuit veiligheid,

zoetwatervoorziening en ecologie.

He waerpeil in he IJsselmeergebied is de verbin-

dende acor ussen de verschillende opgaven en

ambiies. De opgave voor veiligheid volg ui de

huidige veiligheidssiuaie, de oekomsige opgave

door zeespiegelsijging als gevolg van klimaaveran-

dering en de opgave door de mogelijke acualisaie

van de veiligheidsnormen.

In he NWP hee he kabine ervoor gekozen de

sraegische zoewaervoorziening van he

IJsselmeergebied e verserken. Voor de langere

ermijn word onderzoch hoe he bese me de

oenemende waervraag kan worden omgegaan.

De vraag naar zoewaer kan op ermijn veranderen.

Hierdoor kan behoee aan een exra voorraad

zoewaer in he IJsselmeer onsaan. Maar he is

ook denkbaar op een andere manier me zoewaer

om e gaan o de vraag naar zoewaer e acilieren.Di word onderzoch in he deelprogramma

Zoewaer.

Doelsellingen voorverkenning

Delaprogramma IJsselmeergebied

Bijdragen aan probleempercepie door Rijk en

regio

Bouwsenen leveren voor he plan van aanpak

van Delaprogramma IJsselmeergebied

Inzich vergroen in mogelijke

oplossingsrichingen

Inzich vergroen in de manier waarop sraegien

kunnen worden vergeleken

Inzich vergaren in beschikbare kennis

Zoetwatervoorziening

He groose deel van de waeraanvoer in he IJsselmeer

word via de spuisluizen agevoerd naar de Waddenzee.

In droge perioden gaa een deel als zoewaervoorziening

naar he noorden van Nederland.

Ecologie

He IJsselmeergebied is naionaal en inernaionaal een

uniek nauurgebied. Groe aanallen vogels, vissen en

zoogdieren oerageren, verblijven en rusen in he waer o

aan de rand van he meer. He is bovendien een belangrijke

schakel in de vogelrekroues ussen he noorden van

Europa en Arika. Er zijn uigesreke waerplanvelden evinden en waardevolle buiendijkse gebieden.

Ruimte en gebruik

De weidsheid en diversiei van he IJsselmeergebied maken

he geschik voor vele vormen van recreaie, scheepvaar,

visserij en wonen.

beschikbaar? Cenraal sond he in kaar brengen van

kansen en bedreigingen die onsaan als he peilbeheer

verander. De voorverkenning werd in 200 agerond.

De resulaen van de voorverkenning dienden als inpu voor

de eerse ase van he Delapro-gramma IJsselmeergebied.

Hiervan is een uigebreid verslag3 beschikbaar via Delaweb.

Delaprogramma | IJsselmeergebied 93 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Voorverkenning lange termijn peilbeheer IJsselmeer


10/30

Om he sreeeeld voor he IJsselmeergebied e kunnen

waarmaken, moe he kabine in 205 een beslui nemen

over de langeermijn-peilsraegie voor he IJsselmeer-

gebied. He Delaprogramma IJsselmeergebied is opgeze

om he kabinesbeslui, in samenhang me andere deel-

programmas, voor e bereiden en is in sepember 2009 van

sar gegaan. Zo is een programmaorganisaie opgeze, een

plan van aanpak4 geschreven en zijn uigangspunen

geormuleerd.

5.

Programmaorganisaie

Bij he Delaprogramma IJsselmeergebied zijn meer dan 250

organisaies berokken. He gaa onder meer om gemeen-

en, waerschappen, provincies, drinkwaerbedrijven,

nauur- en recreaieverenigingen en andere belangenorga-

nisaies, en he Rijk. He programmabureau vorm he

acilierende cenrum van de samenwerking ussen al deze

parijen. He is een samengeseld bureau me werknemersvanui he Rijk, provincies, waerschappen en mark. De

kernaak van he programmabureau is he acilieren van de

osandkoming van de voorkeurssraegie.

Om besuurders, ambenaren, belangenbeharigers en

kennisleveranciers op he juise momen en op he juise

niveau hun bijdrage e laen leveren, zijn overleg- en

werkgroepen ingeseld. Zo besaa de Besuurlijke Kerngroep

IJsselmeergebied (BKIJ) ui een veregenwoordiging van de

deelnemers aan de besuurlijke conerenie, erwijl he

Regionaal Overlegorgaan IJsselmeergebied (ROIJ) maa-

schappelijke organisaies veregenwoordig. Daarnaas zijn

onder meer gemeenelijke, provinciale, rijks- en waer-

schapsambassadeurs acie. Zij denken en werken mee aan

he deelprogramma en leggen de verbinding me hun

acherban.

Vier deelopdrachten

Gezamenlijk werken de berokkenen aan vier deelopdrach-

en. De opdrach voor he Delaprogramma IJsselmeer-

gebied luidde bij de sar:

Gee een breed gedragen advies over een voorkeurs-

sraegie voor he peilbeheer in he IJsselmeergebied op

de lange ermijn. Koppel daaraan een uivoerings-

programma.

Maak een onwerp voor een nieuw peilbeslui voor he

gebied op de kore ermijn.

Ze een kwalieiseam op da evens een handreikingover de ruimelijke kwaliei bij buiendijks bouwen

opsel.

Borg robuuse besluien over he lopende projec

Toekoms Asluidijk.

In de loop van de agelopen wee jaar is de opdrach echer

als gevolg van poliieke en besuurlijke onwikkelingen

aangepas.

5 Voorbereiding Fase DPIJ

Delaprogramma | IJsselmeergebied10 4 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Plan van Aanpak


11/30

Laa egensellingen besaan!

Bij he Delaprogramma IJsselmeergebied zijn veel

belanghebbenden berokken. Zij bekijken he

programma veelal vanui hun eigen ideen en

belangen. He programmabureau onderkende da

daarmee vana momen n mogelijk oegewerk

zal worden naar een compromis. Echer, he

Delaprogramma IJsselmeergebied is daar nie bij

gebaa: een compromis kan bijzondere inzichen en

ondekkingen verhinderen. Om da e voorkomen

hebben de parners in de Versnellingsweek besloen

e werken volgens he principe Laa egensellingen

besaan, waarbij ze ach slaan op elkaars belangen

en veranwoordelijkheden maar wel oewerken naar

een oekomsbesendig en compromisloos beslui

da he bes is voor he IJsselmeergebied en

Nederland.

5.2Plan van aanpak voor de eerse ase

Op basis van de opdrach voor he DPIJ werken de samen-

werkingsparners allereers aan een plan van aanpak. Di

plan lie zien welke aanpak nodig was om he gevraagde

resulaa voor he Delaprogramma IJsselmeergebied e

realiseren. Zo sond er bijvoorbeeld in o welk eindresul-

aa he programma moe leiden, hoe berokkenen me

elkaar samenwerken, volgens welke principes en wie voor

welk onderdeel veranwoordelijk is. Hierbij lag de nadruk

op join ac nding: he samen verkennen van degevolgen van peilveranderingen, he delen van bevindingen

me berokkenen en he gezamenlijk zeten van processap-

pen. Uieindelijk is he plan van aanpak medio ebruari 200

in een besuurlijk overleg me de saassecrearis gedeeld.

Om he plan van aanpak o sand e brengen zijn vier

bijeenkomsen georganiseerd:

De Versnellingsweek, november 2009

In november 2009 kwamen in een boo in de haven van

Lelysad ienallen deskundigen bij elkaar om me samen-

werkingsparners en he programmabureau van gedachene wisselen5. In ach inensieve sessies gaven zij gedurende

deze Versnellingsweek hun kijk op diverse onderwerpen en

he deelprogramma. Gezamenlijk kwamen zij o adviezen

die synergie brachen in he plan van aanpak. De adviezen

zouden ook gedurende de hele eerse ase van he

Delaprogramma richinggevend blijken:

Laa proces en besluivorming aansluien op

besuursperioden.

Verbind de naionale opgave aan he regionale en lokale

niveau en ormuleer op basis hiervan de maaregelen-

pakketen.

Redeneer vanui de ideniei van he gebied: neem

unieke aspecen als uigangspun voor oplossings-

richingen.

Laa egensellingen besaan.

Zoek naar de wederzijdse sippen op de horizon.

Werk eers aan gedeelde probleempercepie.

Werkconerentie, december 2009

In een werkconerenie6 hee he programmabureau me

samenwerkingsparners he concepplan-van-aanpak

besproken. Tijdens de bijeenkoms zijn de resulaen van

de Versnellingsweek gepreseneerd, de ambiies en de

werkwijze. Hierui kwam naar voren:

He programmabureau organiseer en acilieer.

Inhoud en kennis komen vanui deskundigen en de regio.

De provincies organiseren zel gebiedsverkenningen. Iedereen aan ael.

Verrouwen in elkaar.

Ech samenwerken!

Meedoen lever plichen op: huiswerk en acherban

raadplegen.

Verrouwen om voor e borduren op resulaen van

anderen.

Hier werken we samen en we zijn aan he aniciperen

Gaandeweg samen invulling geven aan zo zijn onze

manieren.

De resulaen van de bijeenkoms zijn vervolgens verwerk

in he concep plan van aanpak.

Ambtelijk werkatelier, januari 2010

He ambelijke werkaelier7 diende als gezamenlijke

voorbereiding voor de besuurlijke conerenie van ebruari

200. Hier werden he concep plan van aanpak en de sand

van zaken besproken. Daarnaas werd ijdens deze cone-

renie de indeling voor de gebiedsverkenningen (zie

paragraa 6.) verder uigewerk en kwamen vorm en

inhoud van de regionale veranwoordelijkheid aan de orde.

To slo bespraken de deelnemers de gewense inhoudelijke

en procesmaige uikomsen (oupu en oucome) van de

besuurlijke conerenie.


5 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Uitkomsten van de Versnellingsweek6 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Uitkomsten van het Werkatelier7 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Verslag van het Ambtelijk Werkatelier op 21 januari 2010


12/30

Van gro naar fjn

Tijdens he verzamelen en ormuleren van de

uigangspunen hebben de parners gezamenlijk

gekozen voor een nieuwe manier van samenwerken.

Daarbij werd in eerse insanie agesproken in drie

asen van gro naar jn oe e werken naar een

voorkeursraegie en een gedegen advies aan he

kabine. In de loop van de eerse ase is een

opdeling voor he gehele Delaprogramma in vier

asen vasgeseld:

Fase 1: probleemanalyse

Fase 2: mogelijke sraegien

Fase 3: voorkeurssraegien

Fase 4: voorsel Delabeslissingen

Elke ase begin me he gezamenlijk onderzoeken

van een breed specrum aan mogelijkheden door de

berokken parners. Vervolgens recheren ze alle

mogelijke bijdragen, opies, ideen en scenarios

naar n resulaa. Di word he sarpun voor de

volgende ase.

Bestuurlijke conerentie, ebruari 2010

Tijdens de besuurlijke conerenie8 hee he programma-bureau he plan van aanpak en de daarbij horende werk-

wijze er goedkeuring voorgelegd aan een zevenigal

besuurders. Zij onderschreven he plan van aanpak, me als

moto nies doen is geen opie. Daarmee werd he

besuurlijke undamen gelegd voor de opgaven van he

Delaprogramma IJsselmeergebied. De besuurders

onderschreven ook de voorgeselde werkwijze van samen-

werken op basis van gedeelde veranwoordelijkheid.

De hoodlijnen ui he plan van aanpak zijn vervolgens

opgenomen in he Delaprogramma 209.

5.3

Uigangspunen

Vana he momen da he programmabureau aan de slag is

gegaan, is er aandach gewees voor de vragen Hoe willen

we werken? en Hoe willen we samenwerken?. He

Naionaal Waerplan bleek voor een aanal punen

inhoudelijk kadersellend. Zo geld voor he Dela-

programma IJsselmeergebied onder meer:

He waerpeil in he IJsselmeer word losgekoppeld van

he waerpeil in he Markermeer-IJmeer en de

Randmeren. He IJmeer word geen apar comparimen.

Hersel als esuarium is in he IJsselmeer nie aan de

orde.

He zomerpeil van he gehele IJsselmeergebied sijg op

de kore ermijn (o 2035) o maximaal 30 cm boven he

huidige zomersreepeil.

Alleen in he IJsselmeer is op lange ermijn (2035-200)

een verdere peilverhoging mogelijk o maximaal ,5

meer boven he huidige winersreepeil (,3 meer

boven he huidige zomersreepeil).

Uigangspun is he KNMI-klimaascenario G+ voor de

kore ermijn en W+ voor de lange ermijn. (Zie www.

knmi.nl voor meer inormaie)

Verder hebben de samenwerkingsparners naas basis-

waarden als exibiliei, solidariei, duurzaamheid,

samenhang en ransparanie enkele leidende principes

geormuleerd en gedeeld:

Werken aan gezamenlijke doelen beeken samen

werken, samen suren en samen nancieren.

Ieder hee zijn rol: regionaal wa regionaal kan en

cenraal wa cenraal moe.

He Delaprogramma IJsselmeergebied werk van gro

naar jn. Tegensellingen mogen besaan: ze brengen duidelijk-

heid in de discussie.


8 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Verslag van de Bestuurlijke

Conerentie 8 ebruari 20109 Miniseries van V&W, VROM en LNV, 2010, Deltaprogramma 2011, Werk aan

de delta


13/30

6.

Gebiedsverkenningen

achtergrondIn he plan van aanpak is he IJsselmeergebied

onderverdeeld in zeven regios:

Veluwerandmeren

Gooi- en Eemmeer

Kus Markermeer/IJmeer

Noord-Hollandse IJsselmeerkus

Friese IJsselmeerkus

Flevolandse IJsselmeerkus

IJssel-Vechdela

Daarnaas werden echnische sudies over de Asluidijk en

de Houribdijk uigevoerd.

Veranderingen onderzoeken

Veranderingen in he waerpeil kunnen voor alle regios

rond he IJsselmeer verschillende gevolgen hebben. Wa

beeken di bijvoorbeeld voor de sabiliei van de dijken?

O voor de grondwaersand? In sommige gebieden leid

een opze van ien o winig cenimeer al voor proble-

men, erwijl he peil in andere regios gerus een meer

omhoog kan. Alle mogelijke gevolgen van veranderingen in

he IJsselmeerpeil zijn in gebiedsverkenningen onderzoch.

werkwijzeOnder regie van de provincies vond in iedere regio

een gebiedsverkenning plaas. Voor een uniorme verslag-

geving werd binnen de regios gewerk me een handrei-

king0 me daarin de belangrijkse aandachspunen. Verder

konden verkenningen rekenen op onderseuning van DHV,

da de gegevens eenduidig vaslegde in een geograsch

inormaiesyseem (GIS).

Tijdens de zomer en he najaar van 200 zijn de verkennin-

gen uigevoerd. De cordinaoren hielden hiervoor in hun

eigen regio een wisselend aanal bijeenkomsen. Ook

verzamelden ze samen me regionale parijen aan de handvan hun eigen plan van aanpak de relevane inormaie.

De resulaen van deze inspanningen zijn samengeva in

verslagen en gepreseneerd en besproken ijdens de eerse

IJsselMeerweek.

resultatenBij alle gebiedsverkenningen hebben veel mensen

inbreng gehad. De sooren inormaie die zij opleverden,

varieerden dan ook: van invenarisaies van gezonken

schepen en verdronken dorpen o oekomsvisies over

gewense onwikkelingen op en langs he IJsselmeer. De

verslagen van de gebiedsverkenningen zijn e vinden op

Delaweb. Daarnaas hebben de provincies een rode draad

ui de gebiedsprocessen onwikkeld2 me een bijbehorende

kaar.

De cenrale conclusie ui de resulaen luid da de huidige

uncies van he IJsselmeergebied precies passen in he

huidige peilbeheer. Maar de marges zijn klein. He gehele

syseem van aanvoer en avoer in he IJsselmeergebied is

gerealiseerd me peilverschillen van hoogui een paar

decimeer. Da dwing bijvoorbeeld ook o groe zorgvul-

digheid in de relaie me he waersyseem van Amserdam

en omliggend gebied, zoals de Noord-Hollandse polders.

Door onderlinge aankelijkheden is he syseem van

aan- en avoer kwesbaar en weinig exibel. Een keuze voor

een peilregime me ech hogere o lagere waersanden leid

6 Kennis verzamelen

Na de goedkeuring van he plan van aanpak voor he

Delaprogramma IJsselmeergebied ging Fase van he

programma van sar. He resulaa van de eerse ase moes

een gedegen probleemanalyse zijn. Om de sraegien e

kunnen onwikkelen, is eers genvenariseerd wa er aan

lokale en regionale kennis beschikbaar is in rapporen maar

ook in de hooden van mensen. Om di e verzamelen is er

langs drie sporen gewerk.

Gebiedsverkenningen

Themaische verkenningen

Kennisacivieien

Join ac fnding

Overheden en maaschappelijke organisaies werden uigenodigd

hun ideen in e brengen ijdens regionale en hemaische bijeen-

komsen. In de planvorming was er ook ruime voor de inbreng van

(individuele) burgers en bedrijven in he IJsselmeergebied, al dannie georganiseerd in belangenverenigingen. Deze werkwijze hee

join ac nding: een ineracie proces rond een bepaald hema

waarbij meerdere parijen kennis en inormaie onvangen,

bediscussiren, aanvullen en opnieuw bespreken.


10 Delaprogramma IJsselmeergebied, 201 0, Handreiking gebiedsverkenning11 Provincie Flevoland, 2011, Verslag gebiedsverkenning Flevolandse IJsselmeerkust ase 1, 2010-2011, Provincie Frysln,

2011, Gebiedsverkenning Friese IJsselmeerkust, Provincie Noord-Holland, 2011, Gebiedsverkenning Noord-Hollandse

IJsselmeerkust, Provincie Noord-Holland, 2011, Gebiedsverkenning Noord-Hollandse kust IJmeer-Markermeer,

Provincie Overijssel, 2011, Rapportage Deltaprogramma verkenning IJssel-Vechtdelta, ase 1 Jan. 2010- eb. 201112 De IJsselmeerprovincies, 2011, Rode draad gebiedsverkenningen Deltaprogramma IJsselmeergebied 2010-2011


14/30

snel o problemen. Ook ver buien he IJsselmeergebied

en de direce omgeving. Voor de Vech in Overijssel zijn er

efecen o Dalsen, voor de IJssel o bij Devener.

Voor he acher de dijken gelegen agrarisch gebied leid

peilopze o groere kwel en zal landbouw op Kamper-

eiland vanwege e geringe drooglegging moeilijk worden.

Kansen zijn er in da geval mogelijk voor nauur-

onwikkeling.

6.2

Themaverkenningen

achtergrondEen veranderend peil hee veel gevolgen voor

de omgeving. Sommige daarvan zijn regio-oversijgend,

zoals ecologie, zoewaer en veiligheid. Daarom koos he

programmabureau ervoor om deze azonderlijk en

hemaisch e behandelen. De verkenningen voor deze

hemas zijn gevoed door expers me specieke kennis,

bezien vanui he hele gebied.

Veiligheid

werkwijze en resultatenDe hemaverkenningen zijn uigevoerd

in he najaar van 200. Op 26 november 200 is er bijvoor-

beeld een workshop over he hema veiligheid gehouden.

De deelnemers verkenden vier oplossingsrichingen voor

he veiligheidsvraagsuk: vericaal bergen, direc avoeren,

horizonaal bergen (binnendijks) en he vermeerderen van

de aanvoer. Vericaal bergen beeken sijging van he

winerpeil. Di vraag om een breed pakke aan maaregelen

in he IJsselmeergebied. Bij deze oplossingsriching blij

spuien onder vrij verval mogelijk. Voor direc avoeren is

exra spuicapaciei nodig en, bij doorgaande zeespiegelsij-

ging, uieindelijk gemaalcapaciei. He peil in de meren

hoe dan nie e sijgen. Bij horizonaal bergen kunnen

polders en he Markermeer gebruik worden als bergings-

gebied. He verminderen van de waeraanvoer vraagmaaregelen in he rivierengebied. He kan gaan om he

aoppen van pieken door de aanvoer e verragen, maar

ook om een andere waerverdeling over de rivierakken.

Binnen alle vier de oplossingsrichingen zijn innovaieve

maaregelen denkbaar. Bovendien zijn er slimme combina-

ies van de oplossingsrichingen mogelijk, zeker zolang de

zeespiegelsijging nog nie exreem is. In de aweging zijn

naas kosen ook zaken als berouwbaarheid van de gekozen

oplossing en de gevolgen voor he gebied van belang. De

workshop leverde al me al voldoende inpu op voor de

sraegieonwikkeling.



15/30

Zoetwater

werkwijzen en resultaten Ook de hemaverkenning zoewaer

besond ui een workshop, die plaasvond op 3 december

200. In deze workshop hebben de aanwezigen innovaieve

bouwsenen voor een langeermijnsraegie voor he

waerbeheer in he IJsselmeer uigewerk, vanui de

invalshoek zoewaervoorziening. In de workshop bleek

onder meer da de mogelijkheden voor de zoewaervoor-

ziening beer kunnen worden benu. Hiervoor is he nodig

voorraden dynamisch e beheren me waerpeilen binnen

bandbreedes, in plaas van vase sreepeilen. Di hee wel

o gevolg da er veel meer variaie in waerpeilen gaa

opreden. De inriching van he gebied moe hierop zijnaangepas, wa vooral voor de nauuruncie lasig kan zijn.

Bij he uivoeren van di voorraadbeheer kunnen mogelijk

weer- en avoervoorspellingen worden benu. In de work-

shop werd opgemerk da de rol van de bufervoorraad in

he IJsselmeer ondergeschik is aan de hoeveelheid waer

die door de IJssel word aangevoerd. De discussie over de

bufervoorraad in he IJsselmeer moe daarom gekoppeld

worden aan die van de waerverdeling over de rivierakken.

Verder waren de deelnemers he erover eens da maarege-

len die voor de veiligheid worden genomen, ook kansen en

mogelijkheden bieden voor zoewaervraagsukken. In een

scenario me hogere peilen kan bijvoorbeeld makkelijkerwaer onder vrij verval worden ingelaen en kom er een

groere waervoorraad beschikbaar. Een gemaal op de

Asluidijk vergroo de mogelijkheden om he waerpeil in

he voorjaar zonder veiligheidsrisico ijdelijk op e zeten.

Ecologie

werkwijze en resultaten Voor he hema ecologie hee DPIJ

wee werksessies georganiseerd me deskundigen. De eerse

sessie richte zich vooral op de koersbepaling. Hierin bleek

da he ecologisch perspecie he mees acuele en breed

gedragen documen bleek voor he IJsselmeergebied als

geheel. Voor he Markermeer/IJmeer werd geconcludeerd

da he door de provincies onwikkelde TBES he mees

bruikbare uigangspun was. Op basis van deze conclusie is

een weede bijeenkoms georganiseerd. De belangrijkse

conclusie ui de wee hemabijeenkomsen was da

peilverandering vanui ecologisch perspecie zorgen baar

in zeker wee gebieden: de Friese waarden en de IJssel-

Vechdela. Voor beide gebieden geld da kleine peilwijzi-

gingen orse nadelige ecologische consequenies hebben.

Voor de nauur in en rond de Friese waarden is op di

momen de overgang van diep waer via ondiep waer naar

he laaggelegen buiendijks gebied erg belangrijk. Opzeten

van he peil leid o een versoring daarvan. Daarnaas

nemen de broedmogelijkheden voor bepaalde vogelsoorenserk a. Bij opzeten van he peil zijn er kansen voor een

We weten genoeg!

We weten genoeg bleek de meest memorabele

uitspraak uit een sessie van de samenwerkingspart-

ners in december 2010 aan het eind van Fase 1.

Immers, langs drie sporen werd in Fase 1 samen met

de regio een schat aan informatie over het

IJsselmeergebied verzameld. Vooral de regioverken-

ningen en de thematische verkenningen brachten

veel informatie vanuit die regio bij elkaar. Die werd

zorgvuldig gedeeld en waar nodig uitgewerkt.

Aangevuld met de activiteiten voor de kennisagenda

en de waterhuishoudkundige analyse bleek dat er

voldoende materiaal beschikbaar was om vier

strategien te bouwen op een assenkruis. Alle

betrokkenen beoordeelden die als een consequent

en logisch startpunt voor het vervolg van het

Deltaprogramma IJsselmeergebied13.

beere verbinding ussen he waersyseem van he

IJsselmeer en he waersyseem van de Friese boezem. In da

verband worden vij mogelijke waergebieden binnendijks

genoemd, he Noorder- en Zuidermeer in Gaaserland, he

Workumermeer, he Parregaasermeer en he Makkumer-

meer. He gaa hier om oude meren die zijn drooggemalen.

Di pas bij elke peilvarian, opzeten lever exra compensa-

ie voor verlies langs de kus en door exra kweldruk kansen

voor de nauur. Voor de IJssel-Vechdela leid opzeten me

een gemiddeld laagse sand van +20 cm NAP eroe da langs

de randen van de IJsseldela bijna alles onder waer kom e

saan wa nu nauurgebied is. Uizakken is ecologisch beer

dan he huidige peilregime. Me uizakken in de weedehel van de zomer kunnen rieoevers en vooral waerrie

zich beer hersellen. Bij he huidig peil o bij nog verder

opzeten in de zomer gaa he rie kapo. En daarmee alle

nauurwaarden van die oeverzones, denk bijvoorbeeld aan

riebroedvogels. He risico op verdroging van veengebieden

acher de dijken neem bij uizakken wel oe. Een andere

conclusie was da peilverhoging binnendijks o ecologische

kansen kan leiden, vanwege mogelijke vernating als gevolg

van kwel.

Er bleek over he geheel genomen geen eenduidige

conclusie e rekken over welke koers vanui ecologisch

oogpun zeer gewens o juis erg ongewens is. Bij allepeilvarianen waren kansen en bedreigingen e onderschei-

den, maar er was geen eenduidig beeld o de balans

ecologisch gezien uieindelijk posiie o negaie zou

uislaan.

Delaprogramma | IJsselmeergebied 1513 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, De IJsselMeerweek: het werkt! Verslag IJsselMeerweek I, 6-10 december 2010


16/30



17/30

6.3Kennisacivieien

In he Delaprogramma is kennis de sleuel o de voorbe-

reiding van besluivorming. Behalve gebieds- en hemaver-

kenningen zete DPIJ ook in op drie andere kennisaciviei-

en. Een programmabrede kennisagenda gee in

samenhang me andere onderdelen van he Delapro-

gramma riching aan de onwikkeling van onbrekende

kennis en innovaiemogelijkheden. Daarnaas hebben ach

waerschappen binnen de gebiedsverkenningen een

waerhuishoudkundige analyse laen uivoeren en is er eenalas gemaak die een algemeen gedeeld beeld gee van he

IJsselmeergebied en basisinormaie over de regio breed

oegankelijk maak.

Kennisagenda

werkwijze en resultaten In he voorjaar van 200 is voor he

Delaprogramma IJsselmeergebied een kennisagenda4

opgeseld. Di is een lijs me vragen, die beanwoord

moeen worden om goed geundeerde keuzes over he

oekomsig waerbeheer e kunnen maken. De vragen in

de kennisagenda vloeien direc o indirec voor ui de

waeropgaven voor he gebied en zijn vooral echnisch-weenschappelijk van aard. De lijs is onder meer samen-

geseld op basis van kennisvragen die ijdens de voorverken-

ning5 door verschillende deskundigeneams zijn

geormuleerd en kennisvragen ui he Naionaal

Waerplan6.

He programmabureau hee de concepvragenlijs

besproken me deskundigen van Delares en vervolgens me

veregenwoordigers van provincies en waerschappen ui

he gebied. Na goedkeuring hebben de waerbeheerders en

he programmabureau de kennisvragen beanwoord door

middel van quickscans, verkenningen en globale berekenin-

gen. Sommige vragen zijn aangepak op he niveau van he

Delaprogramma als geheel, zoals he onwikkelen van

scenarios, vergelijkingssysemaiek en kosenindicaies.

Hiervoor hebben zij onder meer sudieopdrachen uigeze

bij de Waerdiens, Delares en een ingenieursbureau. De

kennisagenda is vervolgens uigewerk in drie hemas Waer

& veiligheid, Ecologie & nauurwegeving en

Visieonwikkeling. De kennisagenda is beschikbaar via

Delaweb.

Waterhuishoudkundige analyse

werkwijze en resultatenArcadis hee in opdrach van

de ach waerschappen in he gebied een waerhuishoud-

kundige analyse van peilverandering voor he

IJsselmeergebied gemaak7. Hierin zijn vij hemas

verkend: Veiligheid, Kunswerken, Buiendijkse gebieden,

Grondwaer en Omliggende waersysemen. Daarbij zijn

ook noodzakelijke maaregelen in beeld gebrach en is een

globale kosenraming van de maaregelen gemaak. Arcadis

hee in deze sudie inormaie van verschillende waer-

schappen eenduidig bijeengebrach en geanalyseerd. Als

inpu voor de sudie hee he ingenieursbureau door

Delares uigevoerde berekeningen over opredende

waersanden en efecen van peilveranderingen op he

grondwaer gebruik. De resulaen van de waerhuishoud-

kundige analyse zijn oegepas in de gebiedsverkenningen.

Daarnaas hee de Diens Inrasrucuur van RWS in

opdrach van RWS IJsselmeergebied een echnische sudie

uigevoerd naar de efecen van peilverandering in he

IJsselmeer op de Houribdijk en Asluidijk en op de daarin

aanwezige kunswerken8. Deze sudie lig in he verlengde

van de waerhuishoudkundige analyse en gee voor beide

dijklichamen, inclusie de aanwezige inrasrucuur en

kunswerken, globaal inzich in de mogelijke gevolgen van

verandering van waerpeilen. Duidelijk werd da de

onderzoche peilveranderingen beperke gevolgen hebben

voor de dijken. Bij de Houribdijk moeen bij peilverhogingenkele delen verserk worden. Bij beide dijken is aanpas-

sing van de aludbekleding nodig. Er zijn voor de kunswer-

ken ijdens hun levensduur nie meer ingrepen nodig dan

die nu al voorzien zijn. Bij peilverlaging zijn mogelijk

aanpassingen aan de sluizen nodig, omda er een groer

verval onsaa. Verder worden de beschikbaarheid en

vaardiepe van de sluizen beperk.

Atlas van het IJsselmeergebiedwerkwijze en resultatenIn opdrach van DPIJ hee ingenieurs-

bureau MWH een alas van he IJsselmeergebied samenge-

seld9. Deze alas gee me kaaren een overzich van de

basisgegevens en maak zo de mees relevane inormaie

over he IJsselmeergebied voor alle berokkenen oeganke-

lijk. Themas die in deze alas aan bod komen, zijn: Hisorie

van he gebied, Waersysemen & ondergrond, Ecologie &

nauuruncies, Demograe, Economie, (Waer)recreaie en

Onsluiing & bereikbaarheid. De alas beschrij verder de

plannen en kansen voor he gebied aan de hand van de

hemas Economische & ruimelijke onwikkelingen,

Klimaaverandering & waerveiligheid en Ecologische

srucuren. De alas is ruim verspreid binnen he newerk.

Voor overige belangsellenden is de alas beschikbaar via

he programmabureau van he Delaprogramma

IJsselmeergebied.


14 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Kennisagenda peilbeheer15 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Voorverkenning lange termijn peilbeheer IJsselmeer16 Miniseries van V&W, VROM en LNV, 2009, Nationaal Waterplan, 2009 - 201517 Arcadis, 2011, Waterhuishoudkundige efecten IJsselmeergebied18 RWS, 2010, Technische studie Asluitdijk en Houtribdijk19 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010,Atlas van het IJsselmeergebied


18/30



19/30

In Fase van he Delaprogramma IJsselmeergebied

hebben de samenwerkingsparners veel kennis verzameld

en gedeeld over he IJsselmeergebied. Di gebeurde in de

vorm van gebiedsverkenningen, hemaverkenningen en

kennisacivieien. Aan he eind van ase zijn de resulaen

en inzichen ui deze kennissporen gebruik om invulling

e geven aan drie onderdelen van de opdrach van he

Delaprogramma IJsselmeergebied:

een peilbeslui voor de kore ermijn (o 2035)

een basisse van vier voorkeurssraegien voor een

lange-ermijnpeilbeslui

de handreiking ruimelijke kwaliei

Daarnaas is gewerk aan de reserende opdrach: borgen

van asemming me he projec Toekoms Asluidijk.

7.

Beslui peilbeheer kore ermijn

achtergrondIn he Naionaal Waerplan saa da he nodig is

nie alleen een peilsraegie voor de lange ermijn op e

sellen, maar ook een peilbeslui voor de kore ermijn.

Di beslui, da genomen zou moeen worden in 203, moe

he mogelijk maken de benubare zoewaervoorraad in he

IJsselmeergebied snel e vergroen. Di zou moeen

gebeuren door he peil in he voorjaar 30 cm hoger op e

zeten.

werkwijzeIn he najaar van 200 hee een brede groep

deskundigen de resulaen van voorbereidende sudies

gevalueerd. Zij bespraken de voor- en nadelen van een

peilbeslui voor de kore ermijn in wee workshops. Hierin

bleek onder meer da de huidige bufervoorraad zoewaer

voorlopig nog voldoende is om aan de zoewaervraag e

voldoen. Daarnaas zal de voorgeselde aanpassing in he

peil groe nauurschade opleveren en inveseringen vragen

in dijken en kunswerken. Ook oordeelden de workshop-

deelnemers da denken over een lange- en kore-ermijn-

peilbeslui beer in n proces kan worden genegreerd.

resultaatHe Delaprogramma IJsselmeergebied hee

saassecrearis Asma in he voorjaar van 20 dan ook

geadviseerd om geen ormeel peilbeslui e nemen voor de

kore ermijn, da vooruiloop op de beleidsonwikkelingvoor he peilbeheer op langere ermijn. De saassecrearis

hee di advies overgenomen: in he Delaprogramma

20220 is vasgelegd da een nieuw peilbeslui voor de kore

ermijn nie nodig is.

7.2

Advies voorkeurssraegie

langeermijn-peilbeheer

Me de resulaen ui de gebiedsverkenningen, hemaverken-

ningen en kennisacivieien bleek he mogelijk om een

eerse liching van vier sraegien samen e sellen2. Een

sraegie besaa ui een vergezich in 200, de weg daar

naaroe en de onderzoeksvragen die hierbij horen. De

vergezichen zijn daarmee de hoekpunen van he speel-

veld, de uierse siuaies die in 200 kunnen besaan.

De sraegien beschrijven elk een kwadran in he assen-

kruis van zoewaervraag en veiligheid (zie kader). Ze zijn na

bespreking en discussie me samenwerkingsparners

dooronwikkeld ijdens de eerse IJsselMeerweek en in

deniieve vorm gepreseneerd in de weede IJsselMeerweek.

Sraegie : Huidig peilregime

De hoodkeuze voor veiligheid is hier om he IJsselmeerpeil

nie e laen meesijgen me de zeespiegel. Aankelijk van

he empo van de zeespiegelsijging is op enig momen

pompcapaciei in de Asluidijk noodzakelijk, omda

spuien onder vrij verval nie meer mogelijk is. Voor de

zoewaervoorraad kom geen groere bufer dan de

huidige. He peilbeheer blij in alle comparimenen

hezelde als nu. Bij di peilbeheer bied he gehele

IJsselmeergebied een zoewaerbufer van 390 miljoen

kubieke meer.

Sraegie 2: Opzeten en uizakken

De hoodkeuze voor veiligheid is hezelde als in de eerse

sraegie: he IJsselmeerpeil sijg nie mee me de zeespie-

gel. De waeravoer vind plaas door pompen in de

Asluidijk. Om de zoewaerbufer e vergroen, gaa he

peil in he voorjaar beperk omhoog en kan he in zeer

droge zomers uizakken o onder he huidige minimum.

Di geld voor zowel he Markermeer/IJmeer als he

IJsselmeer. De randmeren doen mee me de beperke

peilopze in he voorjaar, maar he peil zak hier in de zomer

nie verder dan o he huidige minimum. He gehele

IJsselmeergebied hee hiermee een zoewaerbufer van.766 miljoen kubieke meer.

7 Producen


20 Miniseries van IenM en EL&I, 2011, Deltaprogramma 2012, Werk aan de delta21 DHV, 2011, De Hoekpunten van het Speelveld, Eindrapport Strategieontwikkeling Deltaprogramma IJsselmeergebied Fase 1


20/30

He assenkruis van peilvarianen

In Fase 1 is een eerse liching sraegien voor he

oekomsig peilbeheer in he IJsselmeergebied

opgeseld. De sraegien beschrijven mogelijke

oekomsen voor he peilbeheer in he

IJsselmeergebied rond 2100. De sraegien zijn nog

nie bedoeld om ui e kiezen. Ze geven de exremen

in 2100 weer en onen daarmee de hoekpunen van

he oekomsige peilbeheer. Daarin saan wee

vragen cenraal:

1. Blijven we bij sijgende zeespiegel spuien onder

vrij verval (wa beeken da he waerpeil op ermijn

gaa sijgen), o kiezen we ervoor om bij sijgende

zeespiegel een gemaal op de Asluidijk e bouwen,

zoda he huidige peilbeheer gehandhaad kan

worden? Aankelijk van de keuzes die we maken en

de snelheid van de zeespiegelsijging kan in 2100 he

gemiddelde winerpeil 0 o 60 cm boven he

huidige niveau komen e liggen.

2. Welke zoewaervraag willen we in Nederland

kunnen acilieren en wa is de rol van heIJsselmeergebied daarin? De zoewaerbufer in he

IJsselmeer is he verschil ussen he waerpeil in he

voorjaar en he niveau o waar he waer in de loop

van de zomer mag erugzakken (door he gebruik

van de voorraad). Aankelijk van de gemaake

keuzes kan da verschil variren van 0 o 150 cm.

(Naionaal Waerplan).

Deze wee aspecen zijn egen elkaar uigeze in een

assenkruis. Elk kwadran beschrij een mogelijke

peilvarian, de efecen ervan en een indicaie

maaregelenpakke.

Zoals he Naionaal Waerplan aangee, geld voor

he Markermeer en de Veluwerandmeren he

onkoppelingsbeslui. Voor deze meren zijn daarom

bij iedere peilvarian passende waerpeilen ageleid.

De mogelijk oekomsige waerpeilen kennen in die

gebieden echer veel minder variaie dan in he

IJsselmeer.



21/30

Sraegie 3: Meesijgen en opzetenIn deze sraegie sijg he winerpeil van he IJsselmeer

mee me de zeespiegel, zoda spuien onder vrij verval

mogelijk blij (sijging winerpeil maximaal 60 cm in 200).

Ook kom er een groe zoewaerbufer. Die onsaa door

he peil ook in he voorjaar serk op e zeten. In de zomer

zak he peil nie verder dan o he huidige minimum. He

Markermeer en de randmeren krijgen alleen een beperke

peilopze in he voorjaar. He gehele gebied hee hiermee

een zoewaerbufer van 2.86 miljoen kubieke meer.

Sraegie 4: Benuten meerpeilsijging

Ook in deze sraegie sijg he winerpeil mee me de

zeespiegel (sijging winerpeil maximaal 60 cm in 200).

De zoewaerbufer word nie groer. Daarom is peilopze

in he voorjaar nie nodig. He Markermeer en de randme-

ren houden he huidige peilbeheer. Als de zoewaervraag

klein is, hoe he voorjaarspeil nie omhoog. De zoewaer-

bufer van he gehele gebied bedraag 95 miljoen kubieke

meer. De omvang van de bufer is gebaseerd op de

maximale zeespiegelsijging in 200 volgens de KNMI-

scenarios. Als de zeespiegel minder sijg dan in da

scenario, is minder zoewaer beschikbaar.

7.3Handreiking ruimelijke kwaliei

Naas een advies voor de lange ermijn en een koreermijn-

peilbeslui had he Delaprogramma ook als opdrach een

kwalieiseam in e sellen da een handreiking zou op-

sellen over ruimelijke kwaliei in he IJsselmeergebied.

Deze handreiking, Handreiking ruimelijke kwaliei

genoemd, zou dienen als een belangrijke bron van inor-

maie over kwalieien van he gebied. In essenie ging de

handreiking over de vij hecare buiendijkse onwikke-

lingen in he IJsselmeergebied waarvoor he NaionaalWaerplan per gemeene ruime bied. Berokkenen bij

buiendijkse iniiaieven zouden hier rekening mee kunnen

houden. Door de besluien van he kabine-Rute hebben de

provincies echer zel meer besuurlijke veranwoordelijk-

heid gekregen voor he ruimelijk beleid. De opdrach voor

he insellen van een kwalieiseam verviel daarmee.

Wel hebben provincies, waerschappen, gemeenen en

programmabureau, onder begeleiding van een kwalieis-

commissie, gewerk aan de Handreiking en he produc ook

opgeleverd22.

Archiecenbureau H+N+S hee in de loop van Fase deHandreiking samengeseld. Via de werkaeliers zijn ook

maaschappelijke organisaies bij de onwikkeling van he

documen berokken. He besaa ui beelden van de

ruimelijke kwaliei van he gebied en onwerpprincipes

voor buiendijks bouwen. Hiervoor hee he bureau vij

hemakaaren onwikkeld. Deze verbeelden de ecologie,

he waersyseem, hisorie, beleving en gebruik. Daarnaas

noem de Handreiking onder meer vier onwerpprincipes

die op de uiwerking van de ruimelijke opgave van

oepassing zijn:

De onwikkeling is onmiskenbaar leesbaar als een

buiendijkse ingreep.

Sree naar coninuei en openbaarheid van waerkering

en oeverzone.

De voorkeur gaa ui naar drijvende oplossingen.

Onwerp landgebonden onwikkelingen op basis van de

onwikkelde schaalladder aankelijk van de omvang

van de ingreep.

He Rijk hee he documen gezien de nieuwe besuurlijke

verhoudingen echer geen ormele saus gegeven.

Wel hee he programmabureau de Handreiking onder

posiieve verwoording naar de provincies gesuurd.

groe

zoewaerbufer

ZO LANG

MOGELIJK

PIJLENgroe

meerpeilsijging

= 60 cm winerpeil

POMPEN

geen / geringemeerpeilsijging

bescheiden

zoewaerbufer

2 3

41

Delaprogramma | IJsselmeergebied 2122 H+N+S Landschapsarchiecen, 2011, Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit, buitendijks bouwen IJsselmeergebied


22/30

7.4Borgen asemming me projec

Asluidijk

De beslissingen die in he projec Toekoms Asluidijk

worden genomen, moeen in lijn liggen van de e nemen

besluien over he IJsselmeergebied. Daarom hee he

Delaprogramma IJsselmeergebied de zes alernaieven en

visies die onwikkeld zijn in he projec Toekoms Asluidijk

geoes in een zelsandig projec23.

Bij aanvang van de opdrach lag he accen op de samen-hang van he projec Toekoms Asluidijk me he peilbe-

heer op lange ermijn in he IJsselmeergebied. Bij de

voorbereiding van de uivoering van deze opdrach werd de

ocus verbreed door aandach e beseden aan alle aspecen

die van belang zijn voor de samenhang ussen he projec

Toekoms Asluidijk en he Delaprogramma: veiligheid,

zoewaervoorraad, ecologie en ruimelijke kwaliei. De

oesing richte zich onder meer op de volgende punen:

De mae waarin de alernaieven en visies aangepas

kunnen worden aan een evenueel aangepase norme-

ring. Deze word in de loop van 20 voorlopigvasgeseld.

De mae waarin de alernaieven en visies in de oekoms

aangepas kunnen worden aan veranderende onwer-

prandvoorwaarden vanui veiligheid.

De mae waarin de voorraaduncie van he IJsselmeer

word benvloed.

De mae waarin gekoppelde ecologische doelen worden

benvloed bij verandering van he IJsselmeerpeil o van

he spuiregime.

He karaker van de oesing van de alernaieven en visies

was vooral globaal en op hoodlijnen. Di omda er in de

loop van Fase van he Delaprogramma IJsselmeergebied

nog geen zich was op de keuzes die voor he

IJsselmeergebied gemaak gaan worden. Daarnaas bevaten

ook de alernaieven en visies van de Toekoms Asluidijk

nog de nodige vrijheidsgraden. De uikoms van de oesing

kan in een laere ase mogelijk aanleiding zijn om verder in

e zoomen op een o meerdere aspecen.


23 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Toetsing resultaten project

Toekomst Asluitdijk vanuit Deltaprogramma


23/30

8 Proces en organisaie

He Delaprogramma is een naionaal programma.

Rijksoverheid, provincies, gemeenen en waerschappen

werken samen me inbreng van de maaschappelijke

organisaies en he bedrijsleven. Tijdens Fase zijn diverse

aeliers en groere bijeenkomsen georganiseerd om spelers

bij elkaar e brengen.

8.

Besuurlijke Kerngroep

IJsselmeergebied (BKIJ)

De Besuurlijke Kerngroep IJsselmeergebied (BKIJ) vervulde

in Fase van he Delaprogramma IJsselmeergebied een

cenrale rol. De kerngroep besaa ui besuurders vanui

berokken overheden en de voorziter van he Regionaal

Overlegorgaan IJsselmeergebied. De BKIJ zorg da

rapporen, onderzoeken en sraegien worden gemaak,

bewaak de spelregels en zorg da de belangen van de

deelnemende parijen aan bod komen. Aan he eind van

iedere ase organiseer de kerngroep een besuurlijkeconerenie, waarop besuurders duidelijk maken op welke

punen overeensemming is bereik.

De BKIJ is bij aanvang van Fase van sar gegaan onder

duo-voorziterschap van de dijkgraa van Waerschap

Zuiderzeeland en de gedepueerde Waer van de provincie

Overijssel.

8.2

Regionaal Overlegorgaan

IJsselmeergebied (ROIJ)

He Regionaal Overlegorgaan IJsselmeergebied, da besaa

ui veregenwoordigers van maaschappelijke organisaies,

adviseer de Besuurlijke Kerngroep IJsselmeergebied over

alle relevane onderdelen van he proces en de beoogde

overeensemming. De onaankelijke voorziter van he

ROIJ hee ziting in de Besuurlijke Kerngroep IJsselmeer-

gebied. Me he ROIJ zijn de volgende werkaspraken

gemaak:

He ROIJ kijk naar he groere geheel en adviseer over

he proces. De meer lokaal georineerde maaschappe-

lijke organisaies kunnen juis bij de deelprocessen

binnen he IJsselmeergebied inbreng leveren.

De uigangspunen van he ROIJ zijn: boven de parijen

uisijgen, inegraliei, naar he algemeen belang kijken,

meedenken over he groe kader.

He ROIJ bereid sraegische en consrucieve adviezen

aan he Besuurlijk Kerneam IJsselmeergebied (BKIJ)

voor.

He ROIJ kom jaarlijks een keer o vij bijeen en

bespreek de relevane agendapunen van he BKIJ, de

onwikkelingen in he Delaprogramma op landelijkniveau en de relevane noas binnen he Dela-

programma IJsselmeergebied voor de vervolgsappen

van he proces.

8.3

Besuurlijke conerenie,

8 ebruari 200

In hoodsuk 5 is al beschreven da ijdens de besuurlijke

conerenie op 8 ebruari 200 he plan van aanpak werd

goedgekeurd door de berokken besuurders. Ook gaven zijzo gehoor aan Annemiek Nijho (desijds DG Waer van he

miniserie van V&W die opriep: We hebben een gezamen-

lijke opgave en die gaan we gezamenlijk aanpakken.

Tijdens de besuurlijke conerenie hebben de besuurders

verder de koers van Fase uigesippeld24. Ze besloen om in

de voorliggende periode in deelgebieden verkenningen ui

e zeten om na e gaan wa de consequenies voor de

deelgebieden en hemas zijn bij een opgeze peil, een

globaal gelijkblijvend peil en een uizakkend peil.

Daarnaas werd er plaas ingeruimd voor he vraagsuk

over ruimelijke kwaliei. Speciale gas op de conerenie

was de kersverse delacommissaris Wim Kuijken.

Conclusies aan het einde van de bestuurlijke

conferentie:

1. He plan van aanpak zi op he goede spoor.

2. De provincies pakken de regioverkenningen

samen me de regio op.

3. He programmabureau van he DPIJ zal de

hemaische verkenningen uivoeren.

4. De waerschappen voeren de gezamenlijke

waerhuis houdkundige verkenning ui.

Delaprogramma | IJsselmeergebied 2324 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, Verslag van de Bestuurlijke Conerentie 8 ebruari 2010


24/30

8.4Besuurlijke newerkdag, 2 juni 200

De BKIJ organiseerde hal juni een besuurlijke newerkdag.

Een van de redenen hiervoor waren de besuurswijzigingen

als gevolg van de gemeeneraadsverkiezingen van maar

200. Ongeveer veerig besuurders van gemeenen,

provincies en waerschappen kwamen op de bijeenkoms

a, die in he eken sond van inormeren, kennismaken en

uiwisselen van ideen. De deelnemers sonden onder meer

sil bij de opgaven voor he IJsselmeergebied, de sar van de

gebiedsverkenningen, he Regionaal Overlegorgaan

IJsselmeergebied (ROIJ), he koreermijn-peilbeslui,

ruimelijke kwaliei, en nieuwe innovaieve onwikkelin-

gen rond energie en waer. He weede deel van de dag

sonden de aanwezigen sil bij de dromen en beelden die

vragen als Hoe zie he IJsselmeergebied er in 200 ui en

Wanneer is he Delaprogramma IJsselmeergebied

geslaagd opriepen. Een duidelijk gehoorde roep deze dag

was de behoee aan meer kennis over de opgaven voor en

efecen op he IJsselmeergebied.



25/30

De belangrijkste conclusies uit de eerste

IJsselMeerweek voor de strategieontwikkeling:

Uizakken van he peil gee sneller een negaie

efec dan opzeten.

De oversap van peilbeheer naar voorraadbeheer

moe gemaak worden.

Eb en vloed zijn ies anders dan seizoensvolgend

peil.

Verder vooruikijken dan 2035 is moeilijk.

Economie sysemaisch in beeld brengen is nodig.

He ROIJ wil daar graag aan bijdragen.

8.5IJsselMeerweek I: 6-0 december 200

De eerse IJsselMeerweek25 werd georganiseerd om de

inormaie ui de verschillende verkenningen en onderzoe-

ken bij elkaar e brengen, e vergelijken en me elkaar e

bespreken: welke kennis is voorhanden en wa onbreek er

nog? Daaroe is alle inormaie bijeengebrach die de

gebieden hemaverkenningen hebben opgeleverd en he

werk da de waerbeheerders hebben verrich. He acherlig-

gende doel was e ondekken o he programma op schema

liep en om e bepalen hoe de vergaarde inormaie gebruikkan worden in de voorkeurssraegien voor peilbeheer.

Tijdens de IJsselMeerweek is de aanpak voor sraegieonwik-

keling verder onwikkeld en gepreseneerd.

Archiecenbureau H+N+S organiseerde een werkaelier da

dieper inging op de he vraagsuk rond de ruimelijke

kwaliei van he IJsselmeergebied. Door samen me de

genodigden aan de slag e gaan, vragen op e roepen en

anwoorden e zoeken, vormde de week een belangrijke

opmaa voor de besuurlijke IJsselMeerweek van april 20.

Delaprogramma | IJsselmeergebied 2525 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010, De IJsselMeerweek: het werkt! Verslag IJsselMeerweek I, 6-10 december 2010


26/30

8.6

IJsselMeerweek II: 7-3 april 20

Van 7 o en me 3 april 20 vond op verschillende locaies

in de provincie Flevoland de weede IJsselMeerweek plaas26.

Deze markeerde de asluiing van de eerse ase van he

Delaprogramma IJsselmeergebied en de overgang naar de

volgende ase. Tijdens de week is alle verzamelde inormaie

gepreseneerd en is de eerse liching sraegien voor de

periode o 200 onhuld. Daarnaas hee archiecenbu-

reau H+N+S he concep van de Handreiking Ruimelijke

Kwaliei gepreseneerd en is op beide dagen ingegaan op

de inhoudelijke en besuurlijke samenhang binnen he

naionale Delaprogramma. De aanpak ijdens deze ase, de

leidende principes daarbij (samen werken, samen suren,

samen bealen), de leerpunen die da hee opgeleverd en

de vervolgaanpak voor de komende ase(n) sonden daarbij

op de agenda.

De besuurlijke conerenie aan he einde van deze week

was bedoeld om besuurders e laen zien wa in de eerse

ase onwikkeld was, hoe da gedaan was en om seun e

krijgen om in de volgende ase op dezelde manier verder e

gaan. Die seun werd breed gegeven.

Belangrijke aanbevelingen uit de bestuurlijke

conferentie zijn:

Vul de eerse liching sraegien aan me

ruimelijke onwikkelingen en maak ze inegraal.

Behoud he goede, zorgvuldige en enhousiase

proces.

Zorg voor een advies da door de regio breed

gedragen word. Di saa serk bij de uieindelijke

awegingen rond de Delabeslissingen.

Vorm de besuurlijke kerngroep om o een

regionale suurgroep.

De BKIJ ga aan deze punen e laen uiwerken in

he plan van aanpak voor de weede ase. De

resulaen van de besuurlijke conerenie zijn

opgenomen in he Delaprogramma 2012.


26 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2011, Op Koers, Verslag 2e

IJsselMeerweek, 7-13 april 2011


27/30

Nieuwsbrieven

He Delaprogramma IJsselmeergebied onwikkelde

in de eerse ase eigen nieuwsbrieven. Di was een

van de manieren om berokkenen bij he DPIJ e

inormeren over de voorgang van he programma.

Vooragaand aan de besuurlijke conerenie van 13

april 2011 verschenen binnen de reeks nieuwsbrie-

ven enkele specials, gerich op besuurders.

Hiermee konden zij zich op de conerenie

voorbereiden27.

Rond de zomer van 2011 zijn de nieuwsbrieven van

de individuele deelprogrammas opgegaan in een

nieuwsbrie over he gehele Delaprogramma,

DelaNieuws geheen.

8.7Evaluaie proces eerse ase

He Delaprogramma IJsselmeergebied (DPIJ) lie aan he

einde van de eerse ase een procesevaluaie uivoeren.

Hiermee wilde he acherhalen hoe he proces rond ase in

he gebiedsgeriche programma verlopen was en welke

aanbevelingen gedaan konden worden voor de volgende

ase(n). De evaluaie28 oonde veel posiieve scores. Zo

bleken de respondenen in hoge mae evreden e zijn over

he principe van samen werken, over de ransparanie en

over de gekozen werkvormen, zoals de IJsselMeerweken. Zenoemden ook aandachspunen. Zo vonden de responden-

en da he principe van samen suren duidelijker ingevuld

kan worden. Tevens vraag in hun ogen de borging van een

goede verbinding ussen de vernieuwende aanpak, he naar

binnen halen van creaiviei (ook van he groe publiek) en

de radiionele besluivormingsprocessen om aandach. He

evaluaierappor bevate en slote de suggesie he aanal

leidende principes e beperken en e richen op die

principes die daadwerkelijk onderscheidend zijn: bijvoor-

beeld samen suren en egensellingen laen besaan. De

uikomsen van de evaluaie zijn verwerk in de aanpak voor

de weede ase.


27 Delaprogramma IJsselmeergebied, 2010 en 2011, diverse nieuwsbrieven28 BMC, 2011, Procesevaluatie Fase 1


28/30



29/30

Bijlage : Lierauuroverzich

Bijlage 1

Lierauuroverzich

Arcadis, 20, Waterhuishoudkundige efecten IJsselmeergebied

BMC, 20, Procesevaluaie Fase

Delacommissie, 2008, Samen werken met water; Bevindingen

van de Deltacommissie 2008

Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Plan van Aanpak Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Uitkomsten van

de Versnellingsweek

Delaprogramma IJsselmeergebied, 2009, Uitkomsten van

het Werkatelier

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200,Atlas van het

IJsselmeergebied

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, De IJsselMeerweek:

het werkt! Verslag IJsselMeerweek I, 6-10 december 2010

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Handreiking

gebiedsverkenning

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Kennisagenda

peilbeheer Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Toetsing resultaten

project Toekomst Asluitdijk vanuit Deltaprogramma

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Verslag van het

Ambtelijk Werkatelier op 21 januari 2010

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Verslag van de

Bestuurlijke Conerentie 8 ebruari 2010

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200, Voorverkenning

lange termijn peilbeheer IJsselmeer

Delaprogramma IJsselmeergebied, 200 en 20, diverse

nieuwsbrieven

Delaprogramma IJsselmeergebied, 20, Op Koers, Verslag

2e IJsselMeerweek, 7-13 april 2011

DHV, 20, De Hoekpunten van het Speelveld, Eindrapport

Strategieontwikkeling Deltaprogramma IJsselmeergebied Fase 1

H+N+S Landschapsarchiecen, 20, Handreiking Ruimtelijke

Kwaliteit, buitendijks bouwen IJsselmeergebied

De IJsselmeerprovincies, 20, Rode draad gebiedsverkennin-

gen Deltaprogramma IJsselmeergebie d 2010-2011

Miniseries van IenM en EL&I, 20, Deltaprogramma 2012,

Werk aan de delta

Miniseries van V&W, VROM en LNV, 2009, Nationaal

Waterplan, 2009 - 2015

Miniseries van V&W, VROM en LNV, 200, Deltaprogramma

2011, Werk aan de delta

Provincie Flevoland, 20, Verslag gebiedsverkenningFlevolandse IJsselmeerkust ase 1, 2010-2011

Provincie Frysln, 20, Gebiedsverkenning Friese IJsselmeerkust

Provincie Noord-Holland, 20, Gebiedsverkenning

Noord-Hollandse IJsselmeerkust

Provincie Noord-Holland, 20, Gebiedsverkenning

Noord-Hollandse kust IJmeer-Markermeer Provincie Overijssel, 20, Rapportage Deltaprogramma

verkenning IJssel-Vechtdelta, ase 1 Jan. 2010- eb. 2011

RWS, 200, Technische studie Asluitdijk en Houtribdijk



30/30

He Delaprogramma is een naionaal programma.

Rijksoverheid, provincies, gemeenen en waerschappen

werken hierin samen me inbreng van de maaschappelijke

organisaies en he bedrijsleven. He doel is om Nederland ook

voor de volgende generaies e beschermen egen hoogwaer

en e zorgen voor voldoende zoe waer.

He Delaprogramma saa onder regie van de delacommis-

saris, regeringscommissaris voor he Delaprogramma.

Di is een uigave van he Deltaprogramma | IJsselmeergebied

Posbus 600 | 8200 AP Lelysad | [email protected]

Foograe: Theo Bos en anderen

Redacie: HDt Communicaie

d l ij l bi d l

Deltaprogramma IJsselmeergebied - Terugblik Fase 1

Documents

Transcript of Deltaprogramma IJsselmeergebied - Terugblik Fase 1