Mannelijk en vrouwelijk Mannelijk en vrouwelijk in balansin balans5 november 20145 november 2014

John van der MeijJohn van der MeijTrilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en

Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Instituut voor Toegepaste

Neurowetenschappen (Haarlem)Neurowetenschappen (Haarlem)

Programma mannelijk en vrouwelijk Programma mannelijk en vrouwelijk in balansin balans

Kennis van het breinKennis van het breinIn contact of uit contact?In contact of uit contact?EmpathieEmpathieVerschillen in communicatieVerschillen in communicatieOmgaan met stressOmgaan met stressDe praktijkDe praktijk

Nature of NurtureNature of Nurture

• 40 jaar geleden, veel verklaringen verschil 40 jaar geleden, veel verklaringen verschil man/ vrouw uit biologie (kleinere hersenen, man/ vrouw uit biologie (kleinere hersenen, zwevende uterus..)zwevende uterus..)

• 70-er jaren veel verklaringen uit omgeving, 70-er jaren veel verklaringen uit omgeving, cultuur, opvoedingsstijl)cultuur, opvoedingsstijl)

• Tegenwoordig : Wij zijn ons Brein; veel Tegenwoordig : Wij zijn ons Brein; veel reductie tot het brein ( verwarring reductie tot het brein ( verwarring causaliteit- correlatie)causaliteit- correlatie)

Een relatie betekent niet per definitie een Een relatie betekent niet per definitie een causaal verbandcausaal verband

Als breingebied meer doorbloed raakt terwijl je aan seks denkt, betekent niet dat dit komt doordat je aan seks denkt

of.. Dat je denkt aan seks doordat dit gebied in brein actief is…

Hersendenken Hersendenken

• Bewerkstelligt het afschuiven van eigen Bewerkstelligt het afschuiven van eigen verantwoordelijkheidverantwoordelijkheid

• Geeft illusie van controle ( snij iets weg, Geeft illusie van controle ( snij iets weg, onderdruk iets met medicatie..)onderdruk iets met medicatie..)

• Ontwikkel nieuwe modellen met meer Ontwikkel nieuwe modellen met meer verwevenheid nature en nurtureverwevenheid nature en nurture

VerschillenVerschillentussen man en vrouwtussen man en vrouw

““Het verschil tussen een professional en een Het verschil tussen een professional en een nieuweling is een model. Het uitermate nieuweling is een model. Het uitermate krachtgevende model is hoe je Brein werkt”krachtgevende model is hoe je Brein werkt”

Evian Gordon, Brain Revolution; 2009Evian Gordon, Brain Revolution; 2009

EMPOWERMENTEMPOWERMENT

KENNIS VAN KENNIS VAN HET BREIN HET BREIN

Verschillen in gedrag man vrouw Verschillen in gedrag man vrouw tgv genen en hormonentgv genen en hormonen

Progesteron Oestrogee

nOxytocine

Testosteron

Vasopressine

Typisch vrouwelijk gedrag

Typisch mannelijk gedrag

MannenbreinMannenbrein

Mannen gebruiken andere hersencircuits Mannen gebruiken andere hersencircuits dan vrouwendan vrouwen

Communicatienetwerken anders

Visuele schors: voortdurend seksuele gedachten

Amygdala: meer netwerken voor agressieMinder emotieverwerkende circuits

Ander circuit voor zien,vooral gezichten

Ander hersencircuit voorprobleemoplossen

Silhouet illusieSilhouet illusieWelke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

Nobuyuki KayaharaNobuyuki Kayahara

HANDMODELHANDMODEL

Het brein in de palm van je handHet brein in de palm van je handDan Siegel, Mindsight 2009Dan Siegel, Mindsight 2009

Het brein in je handHet brein in je hand

Five Brains Five Brains Judith Glaser, 2012Judith Glaser, 2012

Het oude breinHet oude brein

Reptielen breinOnbewuste automatische reflexen

Limbische brein Onbewuste emotionele reacties

Het nieuwe breinHet nieuwe brein

Neocortex Bewust gemotiveerde en

beredeneerdekeuzen

De communicatie tussen het oude en nieuwe brein De communicatie tussen het oude en nieuwe brein is niet zo harmonieus en zorgt voor veel ongemakis niet zo harmonieus en zorgt voor veel ongemak

OUDE BREIN

NIEUWE BREIN

Het vermogen om bewust deze processen op Het vermogen om bewust deze processen op te merken en daarmee automatische patronen te merken en daarmee automatische patronen te doorbreken gebeurt via “The Mindful Brain”te doorbreken gebeurt via “The Mindful Brain”

Nieuwe Brein =

Mindful Brain

Dit brein is trainbaar: opmerkzaamheid van onze ervaringenvan moment tot moment

1) 1) Meer verbindingen van hart Meer verbindingen van hart naar brein dan andersom naar brein dan andersom

Hart bepaalt dus het meest de energieHart bepaalt dus het meest de energie

22) Reptielenbrein) Reptielenbrein

MAN:

AmygdalaSysteem

Getriggerd

VECHTEN

VROUW:OxytocineSysteem

GetriggerdPRATEN

Zacht op relatie, hard op inhoudZacht op relatie, hard op inhoudstandaardreacties reptielenbrein op conflictenstandaardreacties reptielenbrein op conflicten

• Vechten: ‘we gaan het hier doen, zoals ik dat wil’ Vechten: ‘we gaan het hier doen, zoals ik dat wil’ (winst op inhoud, je verliest de relatie)(winst op inhoud, je verliest de relatie)

• Vluchten: ‘dat hebben we vorig jaar ook a; Vluchten: ‘dat hebben we vorig jaar ook a; geprobeerd, en dat wordt toch niks’ (laag op de geprobeerd, en dat wordt toch niks’ (laag op de inhoud, lag op de relatie)inhoud, lag op de relatie)

• Toegeven: ‘okay we doen het op jouw manier, Toegeven: ‘okay we doen het op jouw manier, als je maar niet boos wordt’( verlies op inhoud, als je maar niet boos wordt’( verlies op inhoud, relatie laat je voorgaan)relatie laat je voorgaan)

3) 3) Limbische BreinLimbische Brein

Limbische Brein:waar positieve en negatieve herinneringenliggen opgeslagen

Connectivity scans men and Connectivity scans men and womenwomen

Lancet, 2013Lancet, 2013

4) 4) Linker of rechter hemisfeerLinker of rechter hemisfeerwaar ligt de focus?waar ligt de focus?

STABILITEIT

How we make sense of the Presence?

GROEI

Where are we In the future?

RHLH

5) 5) Connectie hart en PFCConnectie hart en PFC geen gender, maar contact makengeen gender, maar contact maken

Spiegelsysteem

IN CONTACT IN CONTACT OF OF

UIT CONTACTUIT CONTACT

Geen goede communicatie tussen rationele Geen goede communicatie tussen rationele

brein(vingers) en limbische brein (duimbrein(vingers) en limbische brein (duim))

In welke “toestand” verkeert je In welke “toestand” verkeert je zenuwstelsel?zenuwstelsel?

S.W.Porges, Polyvagal Theory 2008S.W.Porges, Polyvagal Theory 2008

OPEN

ONTVANKELIJK

STAND 1

GESLOTEN

REACTIEF

STAND 2

Ja - Nee

RelatieconflictRelatieconflict beide reactiefbeide reactief

Man en vrouw geven allebei liefde, maar Man en vrouw geven allebei liefde, maar meestal wat ze zelf nodig hebben niet waar meestal wat ze zelf nodig hebben niet waar de ander behoefte aan heeft…de ander behoefte aan heeft…

Wat Wat vrouwenvrouwen nodig nodig hebben:hebben:

• Begrip Begrip • Zorgzaamheid Zorgzaamheid

Wat Wat mannenmannen nodig nodig hebben:hebben:

• VertrouwenVertrouwen• Goedkeuring Goedkeuring

Controle over amygdala netwerken?Controle over amygdala netwerken? Welke kant draait de danseres op?Welke kant draait de danseres op?

EMPATHIEEMPATHIE MAN EN VROUWMAN EN VROUW

In de negentiger jaren van de twintigste In de negentiger jaren van de twintigste eeuw ontdekte Rizolatti en zijn groep de eeuw ontdekte Rizolatti en zijn groep de spiegelneuronen *spiegelneuronen *

* Gallese L (1996). Brain 119, 593-609.

GEZICHTSUITDRUKKING

LICHAAMSHOUDING

BEWEGING

Warum ich fühle, wass du fühlstWarum ich fühle, wass du fühlst Joachim BauerJoachim Bauer

• Hoog scoren op inlevingsvermogen, Hoog scoren op inlevingsvermogen, betekent hoog scoren op empathie betekent hoog scoren op empathie (vrouw>man)(vrouw>man)

• Verband testosteronniveau en Verband testosteronniveau en inlevingsvermogen:inlevingsvermogen:- empatisch – systematisch – autistisch- empatisch – systematisch – autistisch

vrouw---------------------------manvrouw---------------------------man

Warum ich fühle, wass du fühlstWarum ich fühle, wass du fühlst Joachim BauerJoachim Bauer

Faial feedback:Faial feedback:-imiteren van gezichtsuitdrukkingen, -imiteren van gezichtsuitdrukkingen,

overnemen gemoedstoestand, inleven in overnemen gemoedstoestand, inleven in de ander (vrouwen zijn expressiever en de ander (vrouwen zijn expressiever en gebruiken gezicht meer)gebruiken gezicht meer)

Houd oogcontact!Houd oogcontact!

Het verschil in empatisch vermogen Het verschil in empatisch vermogen tussen man en vrouw is tussen man en vrouw is noodzakelijknoodzakelijk

Kijkend naar de oorspronkelijke rol van Kijkend naar de oorspronkelijke rol van mannen en vrouwen vanuit het perspectief mannen en vrouwen vanuit het perspectief van de evolutievan de evolutie

Omdat vrouw een kind op de wereld brengt Omdat vrouw een kind op de wereld brengt moet zij zich goed in de ander kunnen moet zij zich goed in de ander kunnen verplaatsen en kunnen aanvoelen…verplaatsen en kunnen aanvoelen…

De man moet ‘het nest’ De man moet ‘het nest’ beschermenbeschermen

Cognitieve empathieCognitieve empathieman beschermt nest; agressie nodig; minder man beschermt nest; agressie nodig; minder verplaatsen in de anderverplaatsen in de ander

Emoties Zelf Emoties

Ander

Temporo-pariëtale kruising

Emotionele empathieEmotionele empathiehet van perspectief kunnen wisselen tussen jezelf het van perspectief kunnen wisselen tussen jezelf en de ander; belangrijk na baren kinden de ander; belangrijk na baren kind

Spiegelsysteem

Man benut ander deel van Man benut ander deel van empathisch spectrumempathisch spectrum

• Inschatten gevaar en wat ‘fout’ Inschatten gevaar en wat ‘fout’ gaatgaat

• Snel kritiek gevenSnel kritiek geven• Vrouw voelt zich snel “beleerd”Vrouw voelt zich snel “beleerd”• Complimenten geven betekent Complimenten geven betekent

risico pikorderisico pikorde• Vrouw zoekt veiligheid door Vrouw zoekt veiligheid door

emotionele bevestiging en emotionele bevestiging en manipulatie manipulatie

• Man zoekt veiligheid doorMan zoekt veiligheid door maatschappelijke bevestigingmaatschappelijke bevestiging

COMMUNICATIECOMMUNICATIEMANNEN EN MANNEN EN VROUWEN VROUWEN

Onder woorden brengen emoties Onder woorden brengen emoties bij mannenbij mannen

• Meer tijd nodigMeer tijd nodig• Vrouw ‘taliger’ Vrouw ‘taliger’

ontwikkeldontwikkeld• Vooroordeel: Vooroordeel: ““Gevoel niet onder woorden Gevoel niet onder woorden

brengen= geen gevoelens brengen= geen gevoelens hebben”hebben”

• Man minder Man minder behoefte eindeloos behoefte eindeloos te pratente praten

Luisteren Luisteren

MANMAN•Meer gefocuste Meer gefocuste aandacht mbt het aandacht mbt het probleem oplossenprobleem oplossen•Snel naar conclusieSnel naar conclusie

VROUWVROUW•Meer interesse in Meer interesse in proces hoe je bij de proces hoe je bij de conclusie komtconclusie komt•Beschouwen meer de Beschouwen meer de consequenties, de consequenties, de context etc.context etc.

……Mannen doen vaak wat ze Mannen doen vaak wat ze gevraagd wordt…gevraagd wordt…

Lieverd ga naar de winkel, laat Tom nog Lieverd ga naar de winkel, laat Tom nog even lekker liggen. Neem de kinderen mee even lekker liggen. Neem de kinderen mee naar school; huur wat dvd’s en maak gerust naar school; huur wat dvd’s en maak gerust de rest van de afwas af..de rest van de afwas af..

maar luisteren selectief…maar luisteren selectief…

Lieverd ga Lieverd ga naar de winkel, laat Tom nog naar de winkel, laat Tom nog even even lekker liggen en neem lekker liggen en neem de kinderen de kinderen mee naar school; huur mee naar school; huur watwat dvd’s en maak dvd’s en maak gegerustrust de rest van de afwas af.. de rest van de afwas af..

Gender differences in brain activity toward Gender differences in brain activity toward unpleasant linguistic stimuli concerning unpleasant linguistic stimuli concerning interpersonal relationships: an fMRI studyinterpersonal relationships: an fMRI study Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci (2005) 255 : 327–333Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci (2005) 255 : 327–333

Bij man ontwikkelt zich sneller fight, flight, freeze..

Bij vrouw neemt oxytocine na 10 min praten toe…

Wat gebeurt er in het brein bij het Wat gebeurt er in het brein bij het horen van onplezierige woorden horen van onplezierige woorden betreffende je relatie?betreffende je relatie?

Waarom luisteren mannen zo?Waarom luisteren mannen zo? Judith Glaser; Navigational Communications; Judith Glaser; Navigational Communications;

Gender Intelligent Listening; 2008Gender Intelligent Listening; 2008

• Mannen luisteren Mannen luisteren om:om:

- Besluit te nemenBesluit te nemen- Het antwoord te krijgenHet antwoord te krijgen- Het probleem op te Het probleem op te

lossenlossen

LHMan

Compartimentalized listening

Waarom luisteren vrouwen zo?Waarom luisteren vrouwen zo? Judith Glaser; Navigational Communications; Judith Glaser; Navigational Communications;

Gender Intelligent Listening; 2008Gender Intelligent Listening; 2008

• Vrouwen willen eerst Vrouwen willen eerst brede contextbrede context

om keuze te kunnen om keuze te kunnen makenmaken

Vrouwen breder Vrouwen breder corpus callosum corpus callosum vooral Frontaalvooral Frontaal

RH Vrouw

Web-based listening

De woorden die we kiezen kunnen een De woorden die we kiezen kunnen een zwaard voor een gevecht zijn of een zwaard voor een gevecht zijn of een cadeau voor een viering…cadeau voor een viering…

Man die gekwetst wordt en dat niet Man die gekwetst wordt en dat niet aangeeft…aangeeft…

• Zich terug trekkenZich terug trekken• Niet meer praten…Niet meer praten…• Passief-agressiefPassief-agressief• Gaan mokken, zeurenGaan mokken, zeuren• Geven steken onder Geven steken onder

waterwater

Vrouw die gekwetst wordt en Vrouw die gekwetst wordt en dat niet aangeeft…dat niet aangeeft…

• Gaat in de aanvalGaat in de aanval• Agressief , ‘slaat’ om Agressief , ‘slaat’ om

zich heenzich heen• Generalisaties Generalisaties • Veel herinneringen, Veel herinneringen,

oude feitenoude feiten

Defend Your Research: I Can Make Your Brain Defend Your Research: I Can Make Your Brain Look Like MineLook Like Mine Uri Hasson in Harvard Business Review,2010 Uri Hasson in Harvard Business Review,2010

OMGAAN MET OMGAAN MET STRESSSTRESS

Positieve of negatieve stress?Positieve of negatieve stress?

Neuro-endocrien andere reacties op stress door mannen of vrouwen

Drie Drie emotieregulatiesystemenemotieregulatiesystemen

Gilbert, 2009Gilbert, 2009

Gericht op zelfbescherming

Vechten, vluchten, verstijven

Activerend / Remmend

GevaarsysteemAngstig, agressief, afkerig

Gericht op beloning

Willen, streven, presteren, consumeren

Activerend

Gericht opsociale verbinding

Zorgzaamheid en vriendelijkheid KalmerendZorgsysteem : tevreden, veilig en

verbonden

JaagsysteemGedreven, opgewonden, energiekSympatic

us stress

Parasympaticusrust

Reacties op stressReacties op stressoude brein en lichaam maken geen verschil of oude brein en lichaam maken geen verschil of dreiging van binnen of buiten komt dreiging van binnen of buiten komt

DREIGINGFysiek Psychologisch

Fight Zelfkritiek

Flight Zelfisolatie

Freeze Zelfabsorptie

Tend en Befriend

Mannen- en vrouwenstressMannen- en vrouwenstress Women get sick, men die…Women get sick, men die…

Stress-reactie man:Fight - flightAdrenaline/ testosteronStress als prestatie in het geding is

Stress-reactie vrouw:Tend-and-befriendOestogeen activeert oxytocineStress als relatie in het geding is (sociale uitsluiting)

Het vrouwenbrein gaat met stress Het vrouwenbrein gaat met stress anders om dan het mannenbreinanders om dan het mannenbrein G. ter Horst,Physiology & Behavior. 2009G. ter Horst,Physiology & Behavior. 2009

• Meeste onderzoek bij Meeste onderzoek bij mannetjes dierenmannetjes dieren

• Chronische stress Chronische stress voorloper van voorloper van angststoornissen en angststoornissen en depressiviteitdepressiviteit

• Deze stoornissen twee a Deze stoornissen twee a drie maal vaker bij drie maal vaker bij vrouwen dan bij mannenvrouwen dan bij mannen

Basale hersenactiviteit (onder niet-Basale hersenactiviteit (onder niet-stressvolle omstandigheden) is hoger bij stressvolle omstandigheden) is hoger bij man dan bij vrouwman dan bij vrouw

Blootstelling aan stress: vrouwen eerder aan plafond

Man in stress; zij geeft haar beste Man in stress; zij geeft haar beste oplossing:oplossing:praat met me…praat met me…

Vrouw in stress; hij geeft zijn beste Vrouw in stress; hij geeft zijn beste oplossing:oplossing:de oplossing van je probleem is…de oplossing van je probleem is…

Als Man zich beter wil voelen zondert hij Als Man zich beter wil voelen zondert hij zich af om probleem alleen op te zich af om probleem alleen op te lossen…lossen…

Als Vrouw zich beter wil voelen Als Vrouw zich beter wil voelen bespreekt ze haar problemen bespreekt ze haar problemen openhartig met iemand anders…openhartig met iemand anders…

DE PRAKTIJKDE PRAKTIJK

Bedankt voor uw aandachtBedankt voor uw aandacht www.trilemma.nlwww.trilemma.nl

Rates of psychological disorders are 20-40% higher in women than men, with the discrepancy especially marked for anxiety, depression and insomnia

 1,300 females aged 7 to 21, for instance, discovered that 80% of 11–16-year-olds say they shave or wax their legs, more than 60% wear make-up to school and 40% shave or wax their bikini line and/or wear a padded bra. Among 7–11 year-olds, almost two thirds paint their nails, 50% use make-up and a third wear high heels.

• Rather than pursuing spurious biological justifications for sexism, let's focus our energies on tackling that inequality and ensuring that women's mental health receives the attention, research and resources it merits.